Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

EDE VROEGER EN NU – Geldersch Landschap & Kasteelen

BIJLAGE 3 IJZERTIJDLESBRIEF voor Buiten BOEREN IN DE IJZERTIJD

voor groep 5 t/m 8

BOEREN IN DE IJZERTIJDGELDERSCH LANDSCHAP & KASTEELEN

Kijk goed naar de boerderij. Jullie hebben in de klas een tekening van een ijzertijdboerderij gemaakt. Wat vinden jullie van de boerderij die hier staat?

NODIG: JE EIGEN TEKENING / PEN / DEZE LESBRIEF

• Schrijf op wat je goed vindt, wat beter kan en wat je mist aan het ontwerp van deze boerderij.

Goed:Kan beter:Dit mis ik:

WAT HEB JE NODIG VOOR JE ONDERZOEK? • kompas • liniaal • plattegrond van het erf • potlood • papier • gum • puntenslijper • plakband • meetlint of rolmaat • je eigen ontwerp van een ijzertijdboerderij • eventueel fototoestel

WAT HEB JE NODIG VOOR DE ONTDEKKINGSTOCHT? • De ijzertijd-app • potlood en papier

De archeoloog kan hulp gebruiken en jij mag dat doen!

Verzamel gegevens over de ijzertijdboerderij en de omgeving

om beter te begrijpen hoe de ijzertijdbewoners leefden.

Ga zorgvuldig te werk!

Opdracht1

bEen goed ontwerp?

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

Welkom bij de

ijzertijdboerderij

Je werkt in hetzelfde groepje als in de klas tijdens de voorbereiding.Leerling 1.Leerling 2.Leerling 3.Leerling 4.

Maak met je groepje afspraken wie het schrijf-,

meet-, teken- en speurwerk doet. Als je goed samen-

werkt ontdek je het meest!

‘Vuur onder een rieten dak?

Spinnenwebben branden niet,

dus vooral nooit schoonmaken.’

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

Opdracht2

b

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

De deuren missen in de boerderij. Of hoorde dat zo in de IJzertijd? De archeo-loog weet niet goed hoe zo’n deur eruit zag, maar jij kan dat vast bedenken. Waren ze van hout gemaakt? Van dierenhuiden? Of, wat anders misschien?

NODIG: POTLOOD / GUM / PEN / DEZE LESBRIEF

• Maak een tekening van hoe de deur er volgens jou uitzag. Welke materialen zouden er gebruikt zijn?

De deur achter je dicht!

Gebruikte materialen:

DENKENMoesten de deuren stevig zijn vanwege

wilde dieren of andere gevaren? Of waren

ze niet nodig?

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

Opdracht3

bLoop naar het stalgedeelte van de boerderij. Klein niet? Stel je voor dat dáár koeien moesten staan!

NODIG: POTLOOD / LINIAAL / DEZE LESBRIEF

• Meet met een rolmaat of meetlint hoe groot de hokken in de stal zijn. Meet de lengte van een dwarsmuurtje en de afstand tussen de dwarsmuurtjes.

Lengte dwarsmuurtje: M en CmAfstand tussen dwarsmuurtjes: M en Cm

Welke koe past het best in de stal van de ijzertijdboerderij? Er stonden misschien meerdere koeien in een stal en je mag niet proppen….

Omcirkel!Ouderwetse heidekoe / moderne melkkoe

Past de koe

Samen met de koeien onder één dak?

Een typisch Nederlandse gewoonte, al sinds de

prehistorie!

Melkkoe = 1,40 mtr hoog x 2,40 mtr lang

Heidekoe = 1,10 mtr hoog x 1,80 mtr lang

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b

Op het Wekeromse zand lopen ouderwetse

heidekoetjes, die zijn een stuk kleiner dan onze

moderne melkkoe!

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

Opdracht4

bDe ijzertijdboeren hadden geen kompas, maar de boerderij en de akkers liggen wel in dezelfde richting. Welke richting is dat?

NODIG: POTLOOD / KOMPAS / KAART OP DEZE BLADZIJDE

• Teken Noord, Zuid, Oost en West op de kaart. In welke richting is de boerderij gebouwd?

Hoe kon de ijzertijdboer de windrichtingen bepalen zonder kompas?

Omcirkel het juiste antwoord• hij gebruikte de sterren en de zon / hij raadpleegde een weerkundige /

hij raadpleegde de wind / hij voelde het aan zijn water

Met kompas

Zonder kompas?

Plattegrond ijzertijdboerderij Lunteren (Bron: Jan ten Hoopen)

1 = boerderij

2 = spieker

3 = bijenkorven

4 = bosje

5 = uitkijkplateau

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b

NODIG: PEN / DEZE LESBRIEF

Op de wal naast de ijzertijdboerderij (bosje, nr 4, op de kaart) staan eetbare planten. Zoek de 4 soorten op deze bladzijde. Gevonden? Lees de TIP! en vink af.

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

Opdracht5

b Van een walletje eten

TIP!Van de Hazelaar kan je

natuurlijk de hazelnoten eten. Het blad werd aan het

vee gevoerd en takken werden voor het bouwen gebruikt.

Heb je wel eens van een wichelroede gehoord?

De hazelaar!

TIP!Van de Meidoorn kun je

blad, knoppen en bessen eten. De stekels waren

handig als je vee en wilde dieren van je akker

wilde houden. TIP!Van de brandnetel kan

je de bladeren eten, bij-voorbeeld als thee of soep.

De draden in de stengels werden gebruikt om kleren van te maken.

2) Hazelaar

3) Vlier

4) Brandnetel

1) Meidoorn

TIP!Van de Vlier kan je de bessen

eten en van de bloesem kan je thee of limonade maken.

Omdat de takken hol zijn werd de vlier ook gebruikt om aanblaas-pijpjes voor het vuur te maken

of gewoon een gezellig flierefluitje.

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b c d

a b c d f g k l m n o r s t w y z a b

In de voorraadschuur moeten natuurlijk geen muizen komen. De ‘spiekers’ die de ijzertijdboeren als voorraadschuur gebruikten, beschikken over een simpel middel om ongedierte buiten te houden.

NODIG: POTLOOD / DEZE LESBRIEF

Onderzoek de palen van de Spieker. Teken de oplossing na die de ijzertijd-boeren bedachten.

Opdracht6

b Stop de Muis!

Opmerking: toch geeft deze spieker niet helemaal het juiste voorbeeld. Weet je zeker dat er nu geen dieren meer naar binnen kunnen?

Wat zou je nog moeten veranderen aan de spieker om hem helemaal ‘dierproof’ te maken?1.

2.

In de IJzertijd waren er nog geen ratten, die kwamen pas in de Middeleeuwen!

Postbus 7005, 6801 HA ArnhemHuis ZypendaalZijpendaalseweg 44, 6814 CL Arnhem

tel. (026) 355 25 55fax (026) 445 20 80www.glk.nl

Geldersch LandschapKvK 41047543OB 0029.89.670.B.01NL38 RABO 0381 6062 95

Geldersche KasteelenKvK 41047558OB 0029.89.694.B.01NL30 RABO 0381 6027 53

www.glk.nl