bij veneuze bloedafnamebij veneuze bloedafname

Iisa.vierendeels@imelda.be Ipodium, 10 november 2007Imeldaziekenhuis Bonheiden

Praktische tips Praktische tips

I

InleidingInleiding

• De ISO norm 15189 stelt het labo verantwoordelijk vanaf het voorschrift tot aan de interpretatie ondersteuning van de resultaten

• Dit proces kan ingedeeld worden in 3 fasen:De preanalytische fase De analytische faseDe postanalytische fase

I

De bloedafnameDe bloedafname

I

Het voorschrift / het aanvraagformulierHet voorschrift / het aanvraagformulier

Het aanvraagformulier moet correct ingevuld zijn:

• Patiëntgegevens: naam, voornaam, geboortedatum, adres en eventueel een kleefvignet van de mutualiteit

• Gegevens van de aanvragende arts: naam, voornaam, rizivnummer.

• Handtekening van de arts.

• Tijdstip van de bloedafname: datum + uur.

• Indien relevant bij de interpretatie van de resultaten: klinische gegevens en/of medicatie.

• De aangevraagde onderzoeken moeten afzonderlijk aangekruist worden.

I

De bloedafname (1)De bloedafname (1)

• Patiënt is liefst nuchter voor de bloedafname, cfr. referentiewaarden

• Breng al het nodige materiaal binnen bereik• Comfortabele houding voor patiënt en voor U, de

arts• Laat de patiënt een vuist maken (NIET pompen) • Ontsmet de punctieplaats• Verwittig de patiënt voor de prik• Maak de knelband los bij het vullen van het eerste

buisje• Respecteer de voorgeschreven volgorde

(citraatbuisje mag NOOIT de eerste afnamebuis zijn)

Volgorde afnamebuisjesVolgorde afnamebuisjes

Serum (geel of rood)

Citraat

EDTA

Heparine

Fluoride

I

De bloedafname (2)De bloedafname (2)

• Laat de buisjes volledig vullen• Laat de patiënt, na afloop, drukken op het kompres• Meng ALLE buisjes door zwenken (NIET schudden)• Verwijder de naald in de naaldcontainer (NIET

herkappen!!!)• Identificeer duidelijk leesbaar alle afgenomen stalen

met naam, voornaam patiënt• Bewaar de stalen op kamertemperatuur• Bezorg ze (met het aanvraagformulier) zo snel

mogelijk aan het labo voor analyse • Ontsmet uw handen (liquide handalcohol)

I

Meer tipsMeer tips

• Niet alle buisjes gevuld: herhaal de punctie aan de andere arm.

• Vermijd langdurig afsnoeren door knelband.

• Zijn de buisjes onvoldoende gevuld (serum of heparine): verbreek het nog aanwezige vacuüm.

• Is tijdens de afname, het vacuüm uit de buis verloren gegaan, neem een nieuwe buis en probeer opnieuw.

• POCT: glucose meting: prikplaats wassen met water en zeep. Niet ontsmetten met alcohol of ether.

I

Welke buizen voor welke testen?Welke buizen voor welke testen?

• EDTA: hematologie, HbA1c, NH3+, e.a.

• Citraat: stollingstesten: aPTT, PT, fibrinogeen, Lupus Anticoagulans, telling bloedplaatjes bij bloedplaatjesaggregatie in EDTA staal,…

• Afhankelijk van de meetmethode: Serum of heparineplasmaSerum: infectieuze serologie, tumormarkers,

allergietesten, Li+ dosage en (eventueel) routine biochemie.

Heparine: routine biochemie, cardiac markers, vitamine B1, telling bloedplaatjes bij bloedplaatjesaggregatie in EDTA staal…

• Fluoride: glycemie, ethanol, lactaat en ev. HbA1c

I

Welke buizen? Hoeveel bloed? Bewaring?Welke buizen? Hoeveel bloed? Bewaring?

• Problemen?

Contacteer het labo

Consulteer de laboratoriumgids

of

of

Contacteer de klinisch bioloog

I

Foutbronnen in de preanalytische faseFoutbronnen in de preanalytische fase

• Foute of onleesbare patiëntidentificatie Verhoogd risico op staalverwisseling!!!

• Foutieve afnamebuis Vb. stollingstesten aangevraagd maar geen citraatbuisje geprikt.

• Onvoldoende gevulde buizen Onvoldoend gevulde citraatbuis: verlengde stollingstesten Onvoldoende EDTA buis: verhoogde nadelige invloed van het anticoagulans op de

morfologie van de cellen• Onvoldoende menging van de stalen na afname

Stolsels in EDTA buisje en citraatbuisje: geen analyse meer mogelijk• Foutieve bewaring van de stalen:

Verhoogde K+ na bewaring in koelkast (2 – 8 °C) door verminderde werking van de Na+-ATP pomp

• Hemolyse van de rode bloedcellen: bij moeilijke afname onvoldoende gevulde buis (onderdruk, nog vacuüm aanwezig) foutieve bewaring van het staal (te koud - te warm) te hevig schudden van de stalen

• Stalen te lang onderweg: Stollingstesten moeten kunnen worden uitgevoerd binnen de 2u na afname Bloeduitstrijkje voor beoordeling van de morfologie van witte bloedcellen Serum/heparine: zo snel mogelijk cellen scheiden van serum en/of plasma

• Stalen te lang blootgesteld aan het licht Invloed van licht op bilirubine, vitamine C

I

Preanalytische fouten in het laboPreanalytische fouten in het labo

• Staalverwisseling• Verkeerde staalvoorbereiding:

Vb: onvoldoende gemengd EDTA staal voor hematologietesten

• Contaminatie van stalen door pipetteren• Indamping van het staal• Gebruik van verkeerde verdunningsfactor

bij omrekening van een resultaat• Te lange blootstelling aan het licht

I

Factoren die de resultaten beïnvloeden (1)Factoren die de resultaten beïnvloeden (1)

• Biologische variabelen: Geslacht, leeftijd, ras (cfr. Referentiewaarden)circadiaans ritme (dag/nacht)Seizoenen.Hoogte: in de bergen.Levensstijl (roken, alcohol, drugs), dieet,

ondervoeding, fysieke inspanning…Hormonale schommelingen: zwangerschap,

menstruatie, menopauze…

In vivo

I

Factoren die de resultaten beïnvloeden (2)Factoren die de resultaten beïnvloeden (2)

• Eigen aan de patiënt, in vivo: endogeen: lipemie, hemolyse, bilirubine, paraproteïne,

aanwezigheid van bepaalde antistoffen, koude agglutininen exogeen: medicatie, contraststoffen, voedselinname, roken…

• Eigen aan de patiënt,in vitro: aanwezigheid van koude agglutininen: na afname agglutinatie

van de rode bloedcellen, foutieve telling van RBC en MCV, herhaling van de bepaling na 1u op 37°C)

Aggregatie van de bloedplaatjes in EDTA: verlaagd resultaat en microscopisch aggregatie van de bloedplaatjes waargenomen. De telling wordt herhaald op een citraatstaal en heparinestaal (ook uitstrijkjes voor microscopie): zijn deze resultaten normaal dan is de thrombopenie in het EDTA-staal een “pseudothrombopenie”.

I

Bijkomende problemenBijkomende problemen

• Interferenties in de analytische fase:hemolyse, icterie, lipemie: zie HIL-indexMedicamenten en contraststoffen

• Tijd tussen afname en bepaling: opgelet voor bijaanvragen of controle van een resultaat!

• Seizoenen: opgelet: bewaring en transportomstandigheden winter/zomer

• Serum: bij thrombocytose, verhoogde K+ metingen.

I

Interpretatie resultatenInterpretatie resultaten

• Hou rekening met hoger genoemde factoren bij de interpretatie van de resultaten.

• Bij problemen:

Contacteer klinisch bioloog

I

ReferentiesReferenties

Tijdschrift voor Geneeskunde, 63, nr.17, 2007