BEZOEK OOK SEPTEMBER 2015 · Steeds meer steden willen dit aanpakken met behulp van slimme...

VOORWOORD Europa heeft ‘slimme stedelijkheid’ nodig, geen ‘slimme steden’ Pagina 2

DUURZAME LEEFOMGEVING Steden hebben een breinPagina 4

Opschaling van ‘Living labs’ brengt smart cities sneller dichterbij Pagina 4

Mensen én technologie geven leegstaande kantoren nieuwe functiePagina 6

ENERGY TECHNOLOGY Slim opvangen van duurzaam opgewekte energie kan nu al thuisPagina 6

Arnhem wil stad van de Duurzame Elektriciteit worden Pagina 7

MOBILITEIT Slim systeem maakt Londense Underground veiliger Pagina 11

Slimme auto’s zorgen voor sneller, veiliger en schoner verkeerPagina 10

Elektrisch rijden wordt snel volwassen Pagina 11

Big Data zal het vervoer in steden slim regelen Pagina 12

SMART-ICTDe volgende stap in mobiele marketing Pagina 13

Big data pas echt interessant als ze open zijn Pagina 13

SLIMME GEBOUWEN Warmtepompen kunnen overtollige duurzame energie slim opslaanPagina 14

Gedrag van bewoners belangrijk bij energiebesparing Pagina 14

Laat huizen zich slim aanpassen aan seizoenen en gebruikers Pagina 15

Duurzaam isoleren met schelpenPagina 15

INHOUD

SMART CITYDIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE TELEGRAAF.

BEZOEK OOK WWW.SMARTCITYINFO.NL • SEPTEMBER 2015

ECOMOBIEL PROEFTUIN VOOR DUURZAAM RIJDEN

SLIMME STAD DANKZIJ INTERNET SNEL DICHTERBIJ

BMW i3 als deelauto In dit kader presenteren BMW en Alphabet, tijdens de Vakbeurs Ecomobiel op 6 en 7 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch, Alpha-City. Het is een totaalconcept voor het delen van auto’s, in dit geval

Makkelijker een parkeerplaats vinden, een korting binnenhalen, meer info over bezienswaardig-heden: het leven in onze steden wordt steeds makkelijker dankzij slimme applicaties en een goed netwerk van wifi. En omdat bijna iedereen in het bezit is van een smartphone is alles in hand-omdraai te raadplegen. Enkele voorbeelden laten zien hoe snel zo’n Smart City dichterbij komt.

In een slimme stad kom je aller-eerst veel makkelijker binnen. Denk daarbij aan het regelen van

de verkeerslichten of de bewegwij-zering naar parkeerplaatsen waar nog ruimte is. Maar dat kan nog vele malen slimmer, vertelt Carlo van de Weijer, hoofd van de afdeling Smart Mobility aan de Technische Univer-siteit Eindhoven.

“Op dit moment besteden veel ste-den geld aan geleidingsborden om bezoekers naar parkeerplaatsen rondom de binnenstad te bege-leiden. Nergens voor nodig, want bestuurders gebruiken navigatie-systemen. Dáár moet de informatie aan doorgegeven worden. Hetzelfde geldt voor de verkeerslichten, zodat je makkelijker door de stad kunt rijden,” aldus Van de Weijer.

BeaconsEenmaal in de stad wil je als bezoe-ker informatie ontvangen bijvoor-beeld over restaurants, maar ook van winkels of musea. Dat kan via zogeheten iBeacons: kleine zender-tjes, die gericht informatie naar mo-biele telefoons kunnen sturen als je in de buurt bent. In een museum kunnen iBeacons meer informatie sturen over een kunstwerk waar je naar kijkt. Op een muziekfestival

kunnen iBeacons de weg wijzen naar het juiste podium of vermelden wanneer het bier extra goedkoop is. Het Friese Sneek is de eerste stad in Europa met een volledige iBea-con-dekking. De stad maakt gebruik van het platform Lightcurb van het Nederlandse bedrijf Snakeware. Na Friesland volgt de rest van Neder-land, zo verwacht Ate van der Meer van Snakeware. “Eind dit jaar ver-wachten we al tienduizend aanbie-

ders te hebben die informatie via de app verspreiden. Wij zien beacons echt als de volgende stap in mobiele marketing”, zegt Van der Meer.

Lange afstandNog een stap verder is het zogehe-ten LoRa-netwerk, dat staat voor Long Range, dat KPN dit jaar in Nederland uitrolt. Via LoRa kun-nen bijvoorbeeld sensoren hun data gemakkelijk op lange afstand naar het internet verzenden of kunnen apparaten vanaf het internet op-drachten krijgen. Zo geven sensoren in afvalbakken draadloos een sein-tje wanneer die vol zijn, maar ook lantaarnpalen met led-verlichting kunnen op deze wijze op afstand in- en uitgeschakeld worden. Dit na-jaar wordt het in Rotterdam en Den Haag voor het eerst toegepast.

TEKST: HARMEN WEIJER

ken als het gaat om laadpunten? Uiteraard kunnen de nieuwste mo-dellen ‘groene’ – denk naast elek-trisch rijden ook aan rijden op gas of waterstof – auto’s getest worden. Dit jaar wordt Ecomobiel tegelijker-tijd georganiseerd met de vakbeurs Energie, wat zorgt voor een mooie kruisbestuiving wat bezoekers en deelnemers betreft.

Expertise EMOSSAan expertise en ervaring geen ge-brek op Ecomobiel. Zo is Kennisplat-form Laadinfrastructuur aanwezig, hét centrale aanspreekpunt voor innovatie van publieke laadinfra-structuur. Onder de deelnemers het Oosterhoutse EMOSS, met ruim tien jaar ervaring in het leveren van elektrische bussen en vrachtwagens met recht een kenner te noemen. Zijn deze vrachtwagens inderdaad een volwaardig alternatief als het

aankomt op stedelijke distributie? Acht transporteurs, waaronder Heineken, gingen de afgelopen anderhalf jaar de uitdaging aan en lieten EMOSS acht emmissievrije vrachtwagens, ook wel Hytrucks genoemd, bouwen. Uiteraard wa-ren er de nodige kinderziektes, maar de algemene conclusie is dat deze vorm van duurzame mobiliteit inderdaad de toekomst heeft.

MEER WETEN? KIJK OP ECOMOBIEL.NLENENERGIEVAKBEURS.NL

Het is een algemene trend: gebruik wint het steeds vaker van bezit. Waarom zelf boeken en cd’s in de kast hebben als je die ook gemakkelijk met elkaar kunt delen via bijvoorbeeld je smart-phone of tablet? Dit geldt niet alleen voor muziek en boeken, maar ook steeds meer voor mobiliteit.

de 100 % elektrische BMW i3. De nadruk ligt in eerste instantie op zakelijk gebruik, maar nodigt juist ook uit tot privégebruik. Waarom zouden werknemers een bedrijfs-auto in het weekend bijvoorbeeld ook niet privé kunnen gebruiken? Over duurzaam gesproken.

Trends en innovatiesEcomobiel is het jaarlijkse ijkpunt als het gaat om de laatste trends, innovaties en ontwikkelingen op het gebied van duurzame mobiliteit en richt zich daarbij op de zakelijke markt. Hoe richt je een wagenpark zo efficiënt en duurzaam mogelijk in? Wat is de laatste stand van za-

Het nationale platform voor wegtransport en logistieke dienstverlening

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL2 VOORWOORD SMART CITY

Smart City-oplossingen van Bosch: op weg naar de geconnecteerde stad

Klimaatneutraliteit, multimodaliteit, duurzaamheid: als het om de toekomst van steden gaat, zijn er veel gebieden die nood hebben aan optimalisatie. Bosch heeft de nodige deskundigheid opgebouwd in technologieën die een stad slimmer kunnen maken. Zo werd de afgelopen jaren veel aandacht be-steed aan connectiviteit, onder meer op het gebied van intelligente sensoren en het internet der dingen. Dit resul-teerde in het Bosch City Platform, een softwareoplossing die data en diensten uit verschillende bronnen met elkaar verbindt om zo nieuwe diensten moge-lijk te maken. www.bosch.nl/smartcity

192857-BOSCH-ADV De Telegraaf.indd 1 23/07/15 14:49

Slimme steden zijn veilige stedenDe vier grote steden, Amster-dam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, zijn samen goed voor een derde van de Nederlandse bevolkingsgroei tot 2025. Onze steden zullen daarom ook een steeds grotere rol gaan spelen in onze economie. Maar de be-volkingstoename zorgt tegelijk voor grote uitdagingen op het gebied van werk, gezondheid, onderwijs, energie, lucht- en waterkwaliteit, voedselvoor-ziening en afvalverwerking. Steeds meer steden willen dit aanpakken met behulp van slimme technologische toe-passingen, om zo volwaardige ‘smart cities’ te worden.

Wat betekent dit nu concreet? Rob de Wildt, Directeur Pu-blieke Sector Cisco Nederland: “Steden kunnen bijvoorbeeld met behulp van slimme toepas-singen grip krijgen op verkeers-stromen, kosten besparen op het ophalen van vuilnis, efficiënte parkeerbegeleiding aanbieden of de lucht- en waterkwaliteit verbeteren. Maar zij kunnen ook een Wi-Fi-infrastructuur in de gehele stad aanbieden voor alle inwoners en bezoekers.”

Slimme lantarenpalen Een concreet voorbeeld van hoe een slimme toepassing het stadsbeeld kan verfraaien en zowel de veiligheid als de duurzaamheid bevordert, zijn de ‘meedenkende’ lantaren-palen rond het druk bezochte Hoekenrodeplein in Amsterdam Zuid-Oost. Zowel de bewoners als de bezoekers van dit plein wilden graag de duurzaamheid én veiligheid verhogen en dat heeft geleid tot het Smart Squa-re-project. De lantarenpalen zijn voorzien van camera’s en wifi én verlichting waarvan de intensi-

teit en de kleur automatisch kan worden aangepast aan bijvoor-beeld het weer, een evenement of het aantal mensen op het plein. Samen met de camera’s vergro-ten deze slimme lantarenpalen het woonplezier en de veiligheid van de mensen op het plein.

Innovatief ondernemerschapEen smart city kan nog veel meer. Amsterdam wil graag innovatieve ondernemers stimu-leren door de gegevens waarover de gemeente dankzij slimme toe-passingen beschikt toegankelijk maken. Dat leidt tot weer meer

slimme toepassingen die goed zijn voor de economie en de dy-namiek in de stad. In Eindhoven worden gemeentelijke diensten en zorginstellingen op een slim-me manier verbonden, met het doel beter te communiceren met de inwoners en patiënten.

Privacy, security en vertrou-wen Al die slimme toepassin-gen – en de nieuwe gegevens die deze toepassingen opleve-ren – zullen nieuwe inzichten bieden die de gemeente zullen helpen om stad nog veiliger, leefbaarder en aantrekkelijker te maken. Al die gegevens en inzichten ontstaan door men-sen, processen, data en dingen met behulp van technologie te verbinden. Dit is het Internet of Everything.

Fred Noordam, Area Manager BeNeLux Security bij Cisco: “Het netwerk speelt daarbij een centrale rol, het verbindt immers alles met elkaar. Dat betekent ook dat alles over dit netwerk loopt: alle verkeer van en naar datacenters, de cloud, mobiele apparaten en sensoren. Vanzelfsprekend moet dan de digitale veiligheid van dit Inter-

net of Everything gegarandeerd zijn om de burgers het ver-trouwen te geven dat de smart city verantwoordelijk met hun persoonlijke gegevens omgaat.”

In Nederland zijn de afgelo-pen tijd allerlei afzonderlijke initiatieven van de grond geko-men om onze steden slimmer te maken. Daarom wordt er nu gewerkt aan een ‘smart city platform’ als fundament voor dergelijke projecten. Zo’n platform zorgt er voor dat steden niet opnieuw het wiel hoeven uitvinden, het zorgt voor kostenbesparingen én voor beveiliging van de gegevens.

Meer dan technologieEr is meer nodig dan technolo-gie om echt waarde te creëren voor de stad. Rob de Wildt: “De medewerking van burgers (denk aan het gratis The Things Network in Amsterdam), bedrij-ven, stadsbestuur én politiek is nodig. Dat vergt leiderschap en investeringsbereidheid. Techno-logie zal wel het verschil maken tussen falen en succes. Maar alleen als we als burgers kunnen vertrouwen dat al die slimme processen goed beveiligd zijn.”

© C

ISCO

‘Slimme stedelijkheid’ staat voor een strate-gische benadering met

als doel: bouwen aan blijvend leefbare, prettige steden. Slimme stedelijkheid heeft onder meer tot taak het vin-den van oplossingen voor problemen waarmee men tot nu toe weinig rekening hield. Denk aan het pro-bleem van de ‘stofwisseling’ van steden, dat onder de aan-dacht is gebracht tijdens de Architectuur Biënnale Rot-terdam van afgelopen jaar. De grote variëteit aan stro-men tussen stad en natuur: water, afval, energie, voed-sel, mensen en materialen.

Wie bepaalt wanneer een probleem naar wens is opgelost, oftewel wanneer een stad leefbaar en prettig is? Niet de (lokale) overheid, maar de stedelingen zelf. Ste-den worden immers gevormd door mensen, elk met eigen gevoelens en zorgen. Zij alleen kunnen uiteindelijk bepalen of de gekozen strate-gische oplossingen slim zijn of niet.

EUROPA HEEFT ‘SLIMME STEDELIJKHEID’ NODIG, GEEN ‘SLIMME STEDEN’De term ‘smart cities’ kom je tegenwoordig overal tegen. De term houdt een belofte in van innovatieve stedelijke planning, voortgestuwd door ‘slimme technologieën’, die weer moeten leiden tot veiligere, schonere en vooral meer efficiënte steden. Maar worden steden wel beter door het gebruik van slimme technologieën alleen? Ik betwijfel het en pleit persoonlijk liever voor het gebruik van de term ‘smart urbanism’, slimme stedelijkheid, in plaats van het kritiekloze gebruik van ‘slimme steden’.

Wereldwijd gezien heb-ben Europese steden een geweldig goede positie. Ze zijn relatief compact, deels als gevolg van hun ontstaans-geschiedenis – denk aan de traditioneel ommuurde ste-den uit de middeleeuwen. Weelderige parken en leven-

me stedelijkheid is dus om voort te bouwen op basis van deze traditie en tegelijkertijd de veerkracht van onze ste-den te vergroten.

Daarvoor is het een en ander nodig. Allereerst moet de plek waar men werkt door goede planning bereisbaar blijven. Het economische suc-ces van steden als London en Parijs heeft namelijk als ne-veneffect gehad dat lagere en middeninkomens van de bin-nenstedelijke huizenmarkt zijn verdreven. Dit is terug te zien in de toename van de reistijd voor woon-werk-verkeer van bijvoorbeeld verpleegkundigen, politie-agenten en docenten.

Een tweede vereiste is dat we onze welvaart kunnen behouden terwijl we het ge-bruik van fossiele bronnen met negentig procent terug-brengen. Alleen zo kunnen we een schone economie be-reiken in 2050.

Stedelijke planning in de 21e eeuw wordt echter niet

langer van bovenaf opgelegd, maar is een zaak van iedereen geworden. Publieke partijen werken samen met private par-tijen, maatschappelijke organisaties en individuele bur-gers. Het gaat immers óók om het isoleren van wonin-gen en het verminderen van de emissies van onze auto’s en scooters.

Steden zijn, kortom, ge- noodzaakt strategieën te ontwikkelen om leefbaar te

Dit is een bijlage bij De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactio-nele verantwoordelijkheid van De Telegraaf.

Projectmanager:Anouk ZoetAuteurs:Tijdo van der ZeeHarmen WeijerEindredactie:Frits MulderVormgeving:Leon MooijerDrukkerij:Drukkerij Noordholland

© Copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mecha-nisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaan-de schriftelijke toestem-ming van Rhijnvis Media BV.

Rhijnvis Media ontwikkelt themabijlagen voor natio-nale dagbladen en maga-zines. Onze themabijlagen geven informatie over een specifieke branche of specifiek onderwerp.

COLOFON

Frederiksplein 1-5 1017 XK Amsterdam www.rhijnvismedia.nl

'Steden zijn genood-zaakt strategieën te ontwikkelen om leefbaar te blijven en efficiënter te worden'

Wilt u deze special online nalezen?Dat kan! Kijk dan op www.smartcityinfo.nl Benieuwd naar onze andere website's? Ga dan naar www.rhijnvismedia.nl

ONLINE

Smart City kan niet zonderslim parkeermanagement

Voor meer informatie over hoe digitaal handhaven werkt: www.agendum.nl

In een Smart City wordt informatietechnologie optimaal ingezet om de lee� aarheid te verbeteren en de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening te verhogen. De lee� aarheid van een stad wordt deels bepaald door de bereikbaarheid en de parkeermogelijkheden. De toenemende mobiliteit van mensen maakt een eff ectief en effi ciënt parkeermanagement dus steeds urgenter.

Dergelijk parkeermanagement vraagt om goed werkende systemen met oog voor service aan parkeerders. “Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker”, de bekende slogan van de Belastingdienst past minstens zo goed op parkeerbeheer. Want het inzetten van innovatieve informatietechnologie voor parkeren biedt voordelen voor een gemeente

en maakt het de parkeerder gemakkelijker. Wat dat betreft loopt gemeente Amsterdam voorop: parkeerders betalen via belparkeren of bij de parkeerautomaat door het kenteken in te voeren. En inwoners

beheren eenvoudig via het internet hun parkeervergunning en bezoekerskaarten.

Het invoeren van het kenteken en de eff ectieve handhaving met behulp van scanauto’s mag dan door parkeerders

soms als ergerlijk worden ervaren, het grote voordeel is dat volledig geautomatiseerd en zeer effi ciënt gehandhaafd kan worden. Dit dient uiteindelijk een hoger doel waar iedereen, ook de inwoner zonder auto, wat aan heeft. Slim parkeerhandhaven slokt immers minder belastinggeld op, wat de stad kan gebruiken voor verdere verbetering van de lee� aarheid.

Collectie Ben van Meerendonk, IISG (A’dam)

dige pleinen, vriendelijke ri-vierbanken, goed-beschermde voeten fietspaden: veel Euro-pese steden worden als prettig ervaren door hun bewoners en bezoekers.

Die hoge dichtheid maakt het mogelijk deze hoge ‘stedelijke kwaliteit’ te behouden en tegelijkertijd relatief wei-nig grondstoffen te verbrui-ken. De uitdaging voor slim-

blijven en efficiënter te wor-den. Nieuwe stedelijke data zijn daarbij van enorm belang: dankzij deze data hebben we inzicht in welke ontwikkelin-gen wenselijk en mogelijk zijn. Slimme stedelijkheid verbindt tenslotte nieuwe technologie-en aan sociale innovaties.

MAARTEN HAJER IS TOT 1 OKTOBER DIRECTEUR VAN HET PLANBUREAU

VOOR DE LEEFOMGEVING (PBL). PER 1 NOVEMBER WORDT HIJ

OPGEVOLGD DOOR HANS MOMMAAS

Maarten Hajer

© B

OB

BR

ON

SHO

FF

4 DUURZAME LEEFOMGEVING SMART CITY

Heel wat steden in de wereld zijn echt cool, maar hoe houd je een stad koel? Mooi klusje voor slimme verf van AkzoNobel.

Wij hebben een buitenverf ontwik-keld die de warmte van de zon terugkaatst én het milieu spaart. Zo is er minder energie nodig voor het koelen van gebouwen. Het draait allemaal om méér doen met minder en om het leefbaarder maken van steden in de hele wereld.

www.akzonobel.com/nl/over_ons/human_cities

AN_2

0166

6_05

0615

Cool:de koele stad

OPSCHALING VAN ‘LIVING LABS’ BRENGT SMART CITIES SNELLER DICHTERBIJWereldwijd worden steden steeds drukker. Het gevolg is dat we op een slimmere manier moeten nadenken over bouwen, wonen, reizen en recreëren. Nederland is al decennialang een klein land met veel mensen op de vierkante kilometer. Daar-door zijn veel dingen die we hier hebben uitgedacht en nog uitdenken heel goed te kopiëren in andere landen. Wat zijn de belangrijkste stappen die we moeten doen om deze Smart Cities tot een succes te laten worden?

Een smart city is ook in de ruimte volop te zien: “Denk aan stadslandbouw van collectieven.

ZEF HEMEL Hoogleraar Grootstedelijke Vraagstukken Universiteit van Amsterdam© Jeroen Oerlemans

Wie denkt aan een Smart City denkt algauw aan een stad

met veel innovatieve snufjes, zoals slimmere smartphones, 3d-printers, e-health. Mensen in die stad kunnen dankzij gratis wifi continu met el-kaar in verbinding zijn, zodat ze bijvoorbeeld al etende op een terras een taxi kunnen bestellen voor hun volgende

‘STEDEN HEBBEN EEN BREIN’Steden kunnen nog veel slimmer worden dan ze nu al zijn, maar dan moet de manier waarop bewoners besluiten nemen en van elkaar leren wel drastisch op de schop. “We moeten ontrafelen hoe sociale media werken en die begin-selen dan toepassen op de stedelijke realiteit.”

Universiteiten, gemeente- raden, vakbonden; het zijn instituten uit het

verleden, niet meer in staat om de snelle ontwikkelingen in het moderne leven bij te be-nen. “Ze zijn te traag, hebben nauwelijks lerend vermogen om adequaat te reageren op veranderingen. Je ziet ze dan ook een voor een afbrok-ke-len.” Dat zegt Zef Hemel, hoogleraar Grootstedelijke Vraagstukken aan de Univer-siteit van Amsterdam. “De toekomst is aan stedelijke platforms die flexibel zijn en snel kunnen leren.”

Hemel is geen doorsnee- academicus. Hij blijft niet zit-ten denken achter zijn bureau, maar bedrijft action research. Al enkele jaren organiseert de hoogleraar bijeenkomsten, debatten en lezingenreeksen waarin hij gestalte probeert te geven aan flexibele en tij-delijke ‘platforms’, bestaande uit Amsterdammers van heel divers pluimage, die samen oplossingen voor stedelijke

staat. En kijk goed naar inter-net en sociale media. Hemel: “Platforms op sociale media zijn interactief, open en tijde-lijk. Mensen leren er van el-kaar. En dat gaat heel snel. Die platforms werken zolang ze door de mensen zelf zinvol ge-vonden worden, daarna vallen ze weer uiteen. Dat principe wil ik gebruiken. Ik ontrafel so-ciale media, de software, en die kennis gebruik ik dan offline, in de realiteit. Ik keer het om.”

De Amsterdamse hoog-leraar ziet zijn experimenten niet als een spelletje. Veran-dering is hard nodig, meent hij. “We zullen met z’n allen een nieuw Groot Verhaal moeten schrijven over de toe-komstige economie van onze stad en daarin gaan geloven. Een alternatief voor het grote verhaal van het kapitalisme, want dat lijkt op zijn eind te lopen.” Samen met een aan-tal kunstenaars doet Hemel momenteel een eerste aanzet voor zo’n verhaal. “Kunste-naars hebben verbeeldings-kracht, zijn open minded. Die kunnen ons helpen.”

problemen bedenken. Vanaf 12 april volgend jaar komt al dit voorwerk samen in de expositie en congressenreeks Volksvlijt2016 in de openbare bibliotheek op het Oosterdok in Amsterdam: een glimp van de stedelijke toekomst.

Technologie is een domi- nante component geworden in het denken over smart cities, ziet Hemel. “Rond het jaar 2000 woonde al meer dan de helft van de wereldbevol- king in steden. Daarmee kwam een enorme afzetmarkt in beeld en bedrijven als IBM, Cisco en Google doken daar-om op de stad, met de belofte dat zij steden slim zouden maken. Europese steden kon-den dienen als proeftuin en de opgedane kennis kon dan worden geëxporteerd naar megasteden in de Perzische Golf en Azië”, zegt Hemel.

“Sinds die tijd draait smart city om technologie. Vergeten wordt dat steden van nature al bijzonder intelligent zijn, ook zonder technologie. Steden werken als een brein, met collectieve intelligentie. Steden verzinnen fantastische oplossingen voor alles.”

Maar hoe die stedelijke intelligentie te organiseren als de oude overlegstructuren niet meer voldoen? Creëer nieuwe structuren, is Zef Hemels ant- woord. Maak platforms waar van elkaar leren centraal TEKST: TIJDO VAN DER ZEE

Zeer geavanceerde zaklampen met- Krachtige 3 of 4 Watt LED- Dim- en focusbare lichtbundel- Kras-, water- en schokbestendig- Meer informatie op varta-consumer.nl

HIGH OPTICS ZAKLAMPEN

PREMIUMZAKLAMP

afspraak. Het Smart City-con-cept gaat echter verder dan alleen de beschikbaarheid van wifi en apps, zo blijkt uit een verkenning door architecten-bureau Venhoeven cs in op-dracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. “Het

efficiënter gebruikt”, zeggen de verkenners. “Smart cities zijn daarom in potentie scho-ner, veiliger, beter bereikbaar en attractiever.”

Een echte smart city is dus een combinatie van slim omgaan met infrastructuur, bebouwing en openbare ruim-te én nieuwe informatietech-nologie. En veel Nederlandse steden kennen die combinatie al. “Dankzij camera’s, sen-soren, smartphones, gps en internetverbindingen leven we nu al in slimme steden.” Een smart city is ook in de ruimte volop te zien: “Denk aan stadslandbouw en zonne-panelen van collectieven. Ech-ter, om steden daadwerkelijk duurzaam te krijgen, zeker met het oog op snel groeiende steden in ontwikkelende lan-den en de klimaatdoelen in eigen land, moet de smart city opgeschaald worden.”

In enkele steden zijn dan ook plannen voor zo’n smart

die een nieuwe bank kopen, leveren een tweedehands bankaf. De tweedehands- bank kan lokaal worden ge- upcycled en de nieuwe IKEA-bank kan worden gecustomi-zed door startende designers, die gebruik maken van gedeelde voorzieningen zoals 3D-printers, werkplaatsen, showrooms en logistiek.

Marktplaats Om zo veel mogelijk ideeën en innovaties rondom smart cities in heel Europa te de-len heeft de EU in 2012 het European Innovation Part-nership on Smart Cities and Communities opgericht. Dat heeft ertoe geleid dat in 31 landen projecten zijn gestart op het gebied van het slim-mer maken van de stad. Dat kunnen ook producten zijn

die de stad schoner maken. Tiocem is zo’n product, dat door Heidelberg Cement (het moederbedrijf van ENCI) in Nederland is ontwikkeld en in Wolfsburg wordt gebruikt in een proefproject. Dit is cement dat gebruikt kan wor-den in gebouwen, maar ook als wegoppervlak. Dankzij de toevoeging van deeltjes ti-taandioxide krijgt het cement luchtzuiverende eigenschap-pen. Bij zonnig weer kan de lucht door fotokatalyse voor 90% gezuiverd worden van stikstofoxiden, aldehyde, benzol en chlooraromaten. Bij bewolkt weer bedraagt dit percentage 70%. Zo wordt een drukke stad weer een gezonde plek om te wonen en leven.


city. Amsterdam Zuid-Oost is een van de casestudies in de verkenning. Het stadsdeel heeft goede verbindingen met grote steden in en buiten de Randstad en kent boven-dien een mix van woningen, goede voorzieningen en een veilige openbare ruimte. Des- ondanks is het een stadsdeel waar weinig waarde blijft han- gen. Mensen rijden er voor-al doorheen en de meeste bewoners zijn voornamelijk bezig met hun eigen directe omgeving, en minder die van de wijk. Hoe die waarde wel vast te houden werd bespro-ken in een tafelsessie eind vo-rig jaar. Door de aanwezigheid van IKEA, woonwinkels in VillaArena en andere home- retailers zijn enkele busi-ness cases in een circulaire economie mogelijk. “Mensen

ʻIn smart cities hebben mensen meer invloed op hun omgevingʼ

concept kan de mogelijkhe-den van innovatieve techno-logie en nieuwe vormen van maatschappelijk zelforganisa-tie verbinden met de ruimte-lijke opgaven om stromen en ketens duurzaam te beheren”, stelt de verkenning vast.

Want duurzaam is waar we in die Smart Cities naartoe gaan. “In smart cities hebben mensen meer invloed op hun omgeving en worden steden

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL SMART CITY ENERGY TECHNOLOGY 76 DUURZAME LEEFOMGEVING SMART CITY

MENSEN ÉN TECHNOLOGIE GEVEN LEEGSTAANDE KANTOREN NIEUWE FUNCTIESteeds meer steden in Neder-land kampen met leegstaande vierkante kilometers vastgoed. Tegelijkertijd zijn kantoren steeds minder belangrijk omdat werken vanuit huis of andere locaties dankzij eenvoudige internetverbindingen een stuk flexibeler is geworden. Is het mo-gelijk twee vliegen in een klap te slaan: het realiseren van smart cities en leegstand oplossen?

met kleine ondernemingen. Van creatieven tot kleine kantoortjes. Natuurlijk zit achter deze invulling een concept, maar tegelijkertijd zijn de eerste partijen gevonden met de boodschap: ‘er is ruimte’.

Maar, stelt Frits Oevering van de Rabobank, de stad is meer dan een verzameling gebouwen. “En smart city is meer dan ICT. Sociale ver-banden zijn cruciaal. Dus: de wijze waarop deze verbanden vorm geven aan de stad en tijdelijk of permanent gebruik (kunnen) maken van de ge-bouwde omgeving is een essentieel onderdeel van de smart city.”

CommunitiesAls eigenaar van een gebouw biedt het internet kansen om in contact te komen met nieuwe groepen gebruikers en nieuwe vormen van gebruik. Om te slagen moet het nieuwe gebruik wel een sterke lokale ver-ankering| hebben. Nieuwe kleine ondernemers begrijpen dit als geen ander. Waar traditionele winkeliers afhankelijk zijn van toevallige passanten en het eigen netwerk, breiden nieuwe ondernemers dit uit met de communities waar ze bij

horen en online verkoopplatformen als Etsy, DaWanda of Ebay.

Door de grote hoeveelheid leeg-stand in combinatie met een beperkt groeiende economie en verwachte bevolkingsdaling zullen niet alle ge-bouwen opnieuw een invulling krij-gen. “Het is daarom van groot belang om bij het zoeken naar oplossingen niet alleen de stenen, maar juist ook de financiële positie van het pand en haar eigenaar te betrekken”, zegt Andre Verschoor, gebouwenadvi-seur. “Er kan namelijk van niemand worden verwacht te investeren in een gebouw dat na verbouwing minder waard is in de boekhouding. De enige manier om leegstand te bestrijden is nauw overleg tussen de huidige eigenaren (aanbod) en de marketeers van het gebied (vraag).”

Daarom worden de meeste kansen gezien op het vlak van meer-waardecreatie en het verbinden van partijen. In combinatie met nieuwe, slimme regelgeving en financierings-vormen, nieuwe allianties en andere manieren van samenwerken.


Is het mogelijk twee vliegen in een klap te slaan: het realiseren van smart cities en leegstand oplossen?

SLIM OPVANGEN VAN DUURZAAM OPGEWEKTE ENERGIE KAN NU AL THUIS Steeds meer mensen kiezen voor het opwekken van hun eigen stroom via zonnepanelen op het dak. Dat is interessant, omdat de elektrici-teitsrekening daardoor omlaag gaat en het is ook goed voor het milieu. Maar wat voor gevolgen heeft dat voor het elektriciteitsnet? Raakt dat te vol als er veel meer zonne- en windstroom verwerkt moet worden? Hoe kan dat slim worden opgevangen?

Er zijn twee manieren voor het slim opslaan van te veel opgewekte, duurzame stroom:

thuis of meer centraal, vertelt Rob Ross, bijzonder lector Reliable Power Supply aan de Hogeschool van Arn-hem en Nijmegen (HAN). Hij focust op de betrouwbaarheid van onze elektriciteitsvoorziening, niet alleen bij HAN maar ook als strateeg bij hoogspanningsnetbeheerder TenneT in Arnhem. “Zonnepanelen overal neerleggen is één, maar ervoor zorgen dat in ons land de enorme energiestromen beheerst worden, is een andere complexe uitdaging. Zon-ne-energie opslaan thuis komt snel dichterbij. Tesla heeft zich onlangs op deze markt geroerd met hun nieuwe batterij, waarmee je de eigen opgewekte zonne-energie ’s avonds weer kan gebruiken. Je zou zelfs zo ver kunnen gaan dat je van het elek-triciteitsnet af kan. Dat wakkert een gevoel van autonomie aan.”

zo heeft Enexis eerder al laten we-ten. Om voldoende zonne-energie voor de hele wijk op te slaan waren er meer dure lithium-ion accu’s nodig. Ross: “In dit geval zou een uitvinding van een ex- HAN-student met het bedrijf Elestor uitkomst kunnen bieden. Die batterij bestaat uit een flowcell met 2 tanks voor electrolyten (stoffen die ionen kun-nen afgeven of opnemen). De groot-te van de cel bepaalt het vermogen; die van de tanks de energie. Daar is wel meer ruimte voor nodig, maar

Elestor claimt dat de opslag honderd keer zo goedkoop is als met lithi-um-ion accu’s.”

StuwmerenOp veel grotere schaal kun je ener-gie opslaan in stuwmeren. “Het Plan Lievense, genoemd naar de ingeni-eur die dit bedacht, ging daar van uit: gebruik duurzaam opgewekte energie om water op te pompen in een te bouwen stuwmeer in het IJsselmeer. Als je stroom nodig hebt laat je dit water weer ‘vallen’

langs grote turbines.” Dit plan is nooit uitgevoerd vanwege de hoge

kosten van miljarden euro’s. “Maar eigenlijk doen we het alsnog, omdat we een elektriciteitskabel hebben liggen tussen Noorwegen en Ne-derland, de NorNed kabel. Met onze overtollige nachtstroom kan daar water naar het stuwmeer worden opgepompt, die overdag weer water-krachtstroom oplevert.”

Dat is mogelijk dankzij de open grenzen voor stroom. Volgens Ross gaan deze zogenaamde interconnec-toren een steeds grotere rol spelen.

T ijdens een expertmeeting in het voormalige CBS-gebouw in Heerlen kwamen ver-

schillende kansen voor bedrijven, overheden en onderzoekspartijen bovendrijven. De experts waren uitgenodigd door Platform 31 en Le-rend Netwerk om kansen en valkui-len in kaart te brengen. Want door allerlei oorzaken hebben vele kanto-ren hun functie zien veranderen.

“Het lijkt wel of locatie en activi-teit minder strikt aan elkaar gelinkt worden: als je in een ruimte kan zit-ten, en je laptop open kan klappen, dan is die ruimte op dat moment ge-schikt als kantoor”, zegt zelfstandig ondernemer Tessa Steenkamp. “Daar is overigens niks mis mee, misschien kunnen we zelfs wel wat leren van het hergebruik. Want, stel dat we een gebouw moeten her-ontwer-pen: hoe ziet dat gebouw in smart cities er dan uit? Blijven we het oude framework voor het nieuwe systeem gebruiken? Of kunnen we ook fysiek anders ontwerpen en plannen?”

CBS-kantoor HeerlenBovenstaande lijkt op het eerste gezicht uit te nodigen tot branding van je leegstaande kantoorgebouw. Zo ook dat voormalige CBS-kantoor in Heerlen dat nu Carbon3 heet. De ruimten waar vroeger de eerste digitale databank van Nederland stond zijn nu grotendeels gevuld


ARNHEM WIL STAD VAN DE DUURZAME ELEKTRICITEIT WORDENStaat Groningen bekend om aardgas en nieuwe, duurzamere vormen van gas; Arnhem zet vol in op duurzame elektriciteit. De gemeente heeft in juni daarvoor het programmaplan New energy made in [Arnhem] opgesteld.

A rnhem is de thuishaven van wereldspelers in de energie-branche, zoals de landelijke

netbeheerder TenneT, de regionale netbeheerder Alliander, DEKRA, DNV GL, MTSA, Nedstack en Hygear. Met kennisinstituten als de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) binnen de gemeentegrenzen is ook onderzoek naar technologie gewaarborgd.

Het plan moet ervoor zorgen dat in 2020 Arnhem in Nederland en erbuiten bekend staat als dé stad waar bedrijfsleven en onderwijs doorbraken creëren op het gebied van duurzame elektriciteit. Zo liggen in Arnhem in 2020 125.000 zonnepanelen op daken, die zo veel mogelijk gekoppeld zijn aan laadpalen voor elektrische auto's. Er zijn ook vijf zonnevelden en vier windturbines gebouwd. Grote ener-giegebruikers in Arnhem-Noord

Daarnaast ziet Arnhem de ener-gietransitie vooral als een kans om extra banen te creëren en nieuwe investeringen aan te trekken. “De Arnhemse Ondernemer van het Jaar, MTSA, bouwt nu in China de grootste energiecentrale op wa-terstof ter wereld. Dat is geweldig. En symbolisch. De komende jaren gaan we met onze EMT-partners en andere betrokkenen focussen op de meest kansrijke projecten om inter-nationaal furore te maken en thuis meters te maken bij het verduurza-men van onze energieconsumptie’, aldus Kok.

zijn aangesloten op het warmtenet en Arnhemse bedrijven tonen op grote schaal hun technologie voor bijvoorbeeld (waterstof-)elektrisch vervoer en 'smart grids' voor ener-gieneutrale wijken. "Het doel is dat in Arnhem per jaar anderhalf procent energie wordt bespaard, de lucht tien procent schoner wordt, en in 2020 veertien procent van alle gebruikte energie duurzaam wordt opgewekt”, zegt wethouder Henk Kok. Daarmee wil Arnhem invulling geven aan de landelijke doelstellingen zoals in het SER Energieakkoord is afgesproken.

>>

Maar of dit voor iedereen geldt, waagt Ross te betwijfelen. “Er zijn veel mensen die de zekerheid willen hebben dat als hun zonne-installa-tie ermee ophoudt, ze toch stroom hebben. En niet iedereen zal de ver-antwoordelijkheid voor de betrouw-baarheid van zijn eigen elektriciteit willen of kunnen nemen. Je kunt er ook voor kiezen duurzame elektrici-teit te kopen.”

BuurtbatterijEen tweede manier is het op gro-tere schaal opslaan van energie. Dat kan bijvoorbeeld al op wijk- of dorpsniveau. Zo heeft netbeheerder Enexis een jaar geleden een proef in Etten-Leur afgerond, waar in de wijk De Keen een buurtbatterij niet gebruikte zonne-stroom opsloeg om ’s avonds weer gebruikt te worden door de buurt. De proef was tech-nisch geslaagd maar bedrijfsecono-misch niet voor herhaling vatbaar,

ENERGY TECHNOLOGY

“Er komt misschien een tweede kabel naar Noorwegen, NorNed2, maar in elk geval ook een naar Denemarken waar veel windener-gie is, en de BritNed kabel is een verbinding met Groot-Brittannië die gebruikt wordt om verschillen in vraag en aanbod en dus in prijs te benutten.” Deze verbindingen wer-ken ook als buffers en in zekere zin slaan we op deze manier ook steeds meer duurzame energie slim op.

Trolley 2.0Een van de opvallendste projecten is de in eigen stad ontwikkelde Trolley 2.0. Deze nieuwe soort trolleybus kan van de draad ver-der rijden op accu's. Als eerste is een prototype gebouwd door het Arnhemse bedrijf EL-KW, in een productielocatie op het industrie-terrein Kleefse Waard.

In december 2016 worden twee trolley 2.0 bussen ingezet in de dienstregeling. Deze bussen worden intensief onderzocht hoe ze functi-oneren. Een samenwerking van 12 partners (Duitse en Nederlandse be-drijven, kennisinstellingen en over-heden, ondersteund door de stad RIGA (LT)) ontwikkelt deze 2 bussen binnen het project E-bus 2020.

Het voordeel van een derge-lijke trolleybus is flink: het maakt het mogelijk een trolleyroute te verlengen waar de bovenleiding eindigt, of er kan een extra lus door een wijk of naar een bestemming worden toegevoegd. Dat vervoer is door de elektrische accu’s ook schoon. De kosten voor het E-Bus 2020 project bedragen ongeveer vijf miljoen euro, die voor een groot deel door het bedrijfsleven worden opgehoest.

Als de proef slaagt dan is de volgende stap om 15 bussen om te bouwen naar Trolley 2.0. Met deze bussen wordt ervaring opgedaan

om daarmee in 2023 de eerste ze-ro-emissie openbaar vervoer conces-sie mogelijk te maken.

Verschillende steden in binnen- en buitenland hebben interesse in de nieuwe techniek. In januari 2014 vond een internationaal trolleycon-gres in Arnhem plaats dat druk werd bezocht door geïnteresseerden uit West-Europese landen. Steden en bedrijven uit Europa volgen de ontwikkelingen in Arnhem op de voet. Veel steden in Europa en in de wereld (www.trolleymotion.com) willen wel de voordelen van elektrisch vervoer, maar niet de nadelen van batterijbussen. Name-lijk elke rit verplicht stoppen om bij te laden. Maar ook in eigen land is belangstelling: het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB wil bij de eerst-volgende keer dat de busvloot wordt vervangen – in 2017 – elektrische trolleys serieus overwegen.

Ook het slimmer gebruiken van trolley bovenleiding is in ontwikke-ling in Arnhem. Binnen het E-bus 2020 project wordt remenergie van trolley's opgevangen in een accu. En deze accu's worden weer gebruikt voor het opladen van elektrische au-to's. In Arnhem wordt deze techniek gebruikt bij trolley's. In Oberhausen is er belangstelling om de remener-gie van trams op te vangen en her te gebruiken.


Zonnepanelen neerleggen is één, maar ervoor zorgen dat in ons land de enorme energiestromen beheerst worden, is een andere complexe uitdaging

www.kingspaninsulation.nl/k8plus

een waardevolle investering voor het perfecte huis

K8 Plus

de Kingspan Kooltherm® K8 plus spouwplaat behaalt een lambdawaarde van 0,020 w/m.K. dat is de beste lambdawaarde voor deze toepassing. ook beschikt deze isolatieplaat over een duBokeur, uitgegeven door het niBe. Bovendien scoort u met Kooltherm® zeer goed op gebied van milieuvriendelijkheid. u bouwt dus gegarandeerd duurzaam. ook is de plaat makkelijk te verwerken en beschikt hij over uitstekende brandwerende eigenschappen.

LBKG_150735_K8Plus_NL_260x130.indd 1 13.07.15 13:46

UTWENTE.NL

UNIVERSITY OF SMART MOBILITY.SELF-DRIVING CARS. PROTECTION OF DIGITAL AUTOMOTIVE SYSTEMS AGAINST HACKERS. ACCIDENT PREVENTION. SMART MOTORWAYS THAT COLLECT AND DISTRIBUTE DATA. THESE ARE JUST A FEW OF THE MANY EXCITING TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS GOING ON. IF YOU WANT TO CONTRIBUTE TO THE FUTURE OF MOBILITY, COME TO THE UNIVERSITY OF TWENTE. RACING TOWARD TOMORROW!

TV SIGNALEERT PEUTER EN

START TEKENF I LM

KOELKAST LAAT VIA APP WETEN DAT

DE MELK OP IS

DAKTUIN ISOLEERT WONING

MET 3D TECHNOLOGIE ZELF VOEDING PRODUCEREN

HUIS GEBOUWD VAN DUURZAME MATERIALEN

EN VOLLEDIG ENERGIENEUTRAAL

ELEKTRISCHE RACEMOTOR

ZELFRIJDENDE AUTO

RIJDEN OP WATERSTOF, BIOD I ESEL UIT G IST, EN/OF ELEKTR ISCH

GLOW-I N-THE-DARK-WEGEN I .P.V. STRAATVERLI CHT I NG

DRONE BEZORGD I ENST

DAKTERRAS IN DE ZOMER, KAMER

IN DE WINTERDAK GEÏNTEGREERDE ZONNEPANELEN

JE EIGEN HUIS ALS ENERG IECENTRALE

CARROSSERIE VAN ULTRA L I CHTE

COMPOS IET

ARNHEM STAAT VOOR ENERGIE- EN

MILIEUTECHNIEKTROLLEY 2.0 , TROLLEY D IE OOK ZONDER BOVENLEID ING

KAN RIJDEN

SLIMME LAAD INFRASTRUCTUUR

energy made in Arnhem

VAREN OP ZONNE-ENERG IE EN KRACHT I GE

ELEKTROMOTOR

TV SIGNALEERT PEUTER EN

START TEKENF I LM

KOELKAST LAAT VIA APP WETEN DAT

DE MELK OP IS

DAKTUIN ISOLEERT WONING

MET 3D TECHNOLOGIE ZELF VOEDING PRODUCEREN

HUIS GEBOUWD VAN DUURZAME MATERIALEN

EN VOLLEDIG ENERGIENEUTRAAL

ELEKTRISCHE RACEMOTOR

ZELFRIJDENDE AUTO

RIJDEN OP WATERSTOF, BIOD I ESEL UIT G IST, EN/OF ELEKTR ISCH

GLOW-I N-THE-DARK-WEGEN I .P.V. STRAATVERLI CHT I NG

DRONE BEZORGD I ENST

DAKTERRAS IN DE ZOMER, KAMER

IN DE WINTERDAK GEÏNTEGREERDE ZONNEPANELEN

JE EIGEN HUIS ALS ENERG IECENTRALE

CARROSSERIE VAN ULTRA L I CHTE

COMPOS IET

ARNHEM STAAT VOOR ENERGIE- EN

MILIEUTECHNIEKTROLLEY 2.0 , TROLLEY D IE OOK ZONDER BOVENLEID ING

KAN RIJDEN

SLIMME LAAD INFRASTRUCTUUR

energy made in Arnhem

VAREN OP ZONNE-ENERG IE EN KRACHT I GE

ELEKTROMOTOR

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL10 MOBILITEIT SMART CITY SMART CITY MOBILITEIT 11

Zorgeloos elektrisch ladenDe meest ZEKEREKEUS voor elektrische laden

voor elektrische ladenMet duizenden oplaadpunten in binnen- en buitenland heeft ICU aantoonbaar verstand van opladen. Niet alleen oplossingen voor in de publieke ruimte en bij bedrijven, maar ook bij particulieren thuis. Hoogwaardige Nederlandse technologie en complete laadoplossingen, inclusief verrekening met de werkgever en met onafhankelijke keuze voor een serviceprovider.

• Geschikt voor ieder type elektrische auto

• Laadstations voor thuis, bij het bedrijf en op openbaar terrein

• Gekeurd door onafhankelijke instanties en vooraanstaande automerken

Meer weten? www.ICU-charging-stations.com

SMART . ELECTRIC . FUN . FREE PARKING

* DEZE NAJAARSACTIE IS GELDIG TOT 30 NOVEMBER 2015 EN OOK VAN TOEPASSING OP BOVENSTAANDE LIMITED EDITION BIRÒ

WWW.BIRO.NLNAJAARSACTIEGRATIS IPAD MINI BIJ AANKOOP VAN EEN BIRÒ*

ELEKTRISCH RIJDEN WORDT SNEL VOLWASSENDe afgelopen jaren is het aantal volledig elektrische en plug-in hybride voertuigen in Nederland flink gestegen. Inmiddels rijden er bijna 45.000 rond. Het doel is om 200.000 elektrische auto’s in 2020 op de Nederlandse weg te krijgen. De volgende stap komt steeds duide- lijker in beeld: accu’s van elektri-sche auto’s inzetten om zonne- en windenergie tijdelijk op te slaan.

Actieradius wordt steeds beter: was de actieradius een paar jaar geleden

nog maar 80 kilometer, nu is dat steeds vaker het dubbele. De Renault ZOE

bijvoorbeeld kan volgens eigen zeggen 150 kilometer op 1 lading rijden,

de Nissan Leaf zelfs 199 kilometer.

Goedkoper: minder wegenbelasting en minder bijtelling. Bovendien is de ‘brandstof’ (stroom) ook nog goedkoper, zeker als je die thuis duurzaam opwekt met zonnepanelen.

Beter voor het milieu: elektrische auto’s stoten geen CO2, fijnstof of

roet uit. Ze maken ook minder geluid.

Hoewel elektrisch rijden nog in de kinderschoenen staat, heeft het de afgelopen jaren in Ne-

derland wel een flinke boost gekre-gen. Het vierjaren-actieplan uit 2011 van de Nederlandse overheid heeft daarbij zeker geholpen. Zo werd er een Formule E-team opgericht, onder leiding van prins Maurits, dat zich al-lereerst stortte op het realiseren van meer oplaadpunten. Dat heeft ervoor gezorgd dat het aantal laadpunten van circa 700 in 2011 is gestegen naar ruim 14.000 halverwege 2015.

De website oplaadpalen.nl geeft een prima overzicht van allerlei soor-ten laadpalen. Er zijn verschillende soorten aanbieders op de markt. Denk aan laadpalen bij bedrijven, campings of restaurants die door energiebedrijven worden geëxploi-teerd. Een ander voorbeeld is de

Technisch kan het al, maar hoe zit het op juridisch en verzekeringsgebied. Want wie is verantwoordelijk als er wel een ongeluk mee gebeurt?

Verwarmd fi etsen, lopen en parkeren

InfraroodHet ontwikkelen van verwarmbare betone-lementen is enige jaren geleden gestart met de introductie van infrarood technieken die afkomstig zĳ n uit de ruimtevaartwereld. Henk Jan Röfekamp, algemeen directeur van Leicon Verkeersgeleiding uit Steenwĳ k:” Wĳ hebben deze technieken toegepast in prefab parkeerplaatsen. Door deze aan te sluiten op het lichtnet en door middel van een sensor die temperatuur en vochtigheid meet worden de parkeerplaatsen tĳ dig verwarmd waardoor sneeuw en ĳ s geen kans krĳ gen. Helaas is deze techniek erg kostbaar en dus vooral

geschikt om toe te passen op kleinere schaal. Je moet daarbĳ denken aan parkeerplaatsen voor gehandicapten of een korte looproute van en naar openbare voorzieningen.”

AardwarmteHet sneeuw- en ĳ svrĳ houden van fi etspaden is een heel ander vraagstuk. In samenwerking met Easypath Nederland, het bedrĳ f dat zich volledig toe heeft gelegd op de ontwikkeling van prefab ge-koppelde fi etspaden, zĳ n betonelementen ontwikkeld waarin leidingen zĳ n verwerkt waarmee warmte door de elementen kan

worden geleid. Deze elementen zĳ n reeds toegepast in een fi etspad in Wageningen. “Het systeem is volledig modulair, zodat de verwarmingsleidingen van twee aan-liggende betonelementen onderling aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Door de leidingen vervolgens aan te sluiten op een warmtebron, zoals bĳ voorbeeld aardwarm-te, rioolwarmte of restwarmte, wordt het fi etspad verwarmd”, aldus Job van Roekel, directeur van Easypath.

ZonnewarmteDe ontwikkeling van duurzame infrastruc-tuur is een hot item in Nederland. Samen met het Spaanse OTEM2000 komen duur-zame prefab betonnen fi etspadelementen met geïntegreerde zonne-energiepanelen op de markt: SolarPath®. Het internationale samenwerkingsverband heeft zich ten doel gesteld actief een bĳ drage te leveren aan de verduurzaming van fi etspadinfrastructuren in de breedste zin van het woord. Het eerste SolarPath® wordt begin 2016 gerealiseerd.

www.leicon.nl

Hoe mooi kan het zĳ n. Het is hartje winter en het fi etspad dat je dagelĳ ks naar je school of je werk neemt is sneeuw- en ĳ svrĳ . Stel je eens voor dat de looproute van en naar het busstation of ziekenhuis volledig vrĳ is van sneeuw en ĳ s. En niet omdat er gestrooid is maar omdat het fi etspad en het voetpad verwarmd zĳ n. Geen droom, geen toekomst maar keiharde realiteit.

BEDRIJFSAUTORAI

Schoner en efficiënter vervoeren centrale thema’s BedrijfsautoRAI 2015

De markt van transport en logistieke dienstverlening is continu in beweging en vraagt om flexibiliteit en innovatiekracht. Ontwikkelingen op het gebied van nieuwe, nog schonere, zuinigere en stillere voertuigen volgen elkaar in hoog tempo op. Duurzaam en efficiënt wegtransport zijn dan ook belangrijke onderwerpen tijdens de BedrijfsautoRAI 2015, die van 20 tot en met 24 oktober plaatsvindt in RAI Amsterdam.

Op de beursvloer is veel aandacht voor nieuwe voertuigtechnieken die bijdragen aan kostenbesparing en CO2-reductie. Zo zijn er schonere zware en lichte voertuigen te zien met onder andere Euro VI motoren en elektrische aandrijvingen en kunnen bezoekers zich laten advise-ren over verschillende alternatieve brandstofopties.

In het kader van samenwerking en efficiency in de logistieke keten zijn

slimme ICT-systemen onmisbaar. Zo tonen aanbieders van hard- en softwaresystemen hun innovaties ten behoeve van procesoptimali- satie, waaronder transport manage- mentsystemen. Ook is er veel aandacht voor systemen die de chauffeur helpen bij het veilig, duur-zaam en kostenbesparend rijden.

“Samenwerking binnen de keten waaronder data-uitwisseling wordt steeds belangrijker”, vertelt Roelant Groen, organisator van de BedrijfsautoRAI. “Steeds vaker werken transportbedrijven samen op het gebied van vrachtuitwis-seling en -bundeling. Zo wordt voorkomen dat een vrachtwagen bijvoorbeeld vol naar Polen rijdt maar leeg terug.”

ROELANT GROENOrganisator van de BedrijfsautoRAI

SLIMME AUTO’S ZORGEN VOOR SNELLER, VEILIGER EN SCHONER VERKEER

SLIM SYSTEEM MAAKT LONDENSE UNDER-GROUND VEILIGER

Stel je eens voor: je stapt in je auto en eenmaal op de snelweg kun je gewoon een krantje lezen en je mail checken. Want de auto rijdt uit zichzelf dankzij sensoren in de auto en langs de snelweg. Wanneer wordt deze toekomstmuziek wer-kelijkheid? Volgens Frans Tillema, lector Intelligente Mobiliteit aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), is dit binnen vijf tot tien jaar mogelijk. “Sterker nog: begin volgend jaar gaat een onbemand voertuig in Wageningen op de openbare weg rijden.”

De elf lijnen van de metro van Londen, the Underground, krij-gen elk jaar een miljard gebrui-kers te verwerken. Dat aantal blijft jaarlijks stijgen. Hoe houd je in de gaten of de doorstroming nog wel soepel verloopt, en wat te denken van het monitoren van onderhoud? De eigenaar van de Londense metro, Transport of London, zet sinds vorig jaar in op de Internet of Things.

De nabije toekomst van de slim-me auto is gisteren al ingezet, zegt Tillema. “Het gaat hierbij

niet alleen om de slimme auto,

Transport of London heeft, sa-men met IT-dienstverlener Te-lent, sensoren geïnstalleerd in

roltrappen, liften, aircosystemen en metrotunnels. Deze sensoren helpen de vervoersorganisatie veel beter in te schatten hoeveel mensen op wel-ke plekken de metro instappen.

Deze aanpassingen zijn een ge-volg van meer metrotreinen op de lijnen van de wereldberoemde Londense Underground. Daardoor kan de Underground meer capaciteit aan, maar de stations moeten die toestroom ook aankunnen. Op de nieuwste, en direct al, een van de drukste lijnen, de Jubilee lijn, wordt het systeem uitgetest. Daarbij wordt gebruik gemaakt van Microsoft Azu-

maar ook om de slimme weg. Die twee gaan hand in hand. Grote au-tomerken als Volvo, VW en BMW hebben nu al veel software in auto’s ingebouwd, zodat je makkelijk kunt inparkeren, maar ook via navigatie-systemen veiliger, sneller en scho-ner kan rijden.”

Tillema wijst als voorbeeld op het project Spookfiles dat op de A58 wordt gehouden. “Bestuurders op die snelweg krijgen via hun naviga-tie betere snelheidsinformatie door, zodat ze hun snelheid kunnen aan-passen aan de omstandigheden. Dat levert minder files op.”

Ook op andere plekken duikt steeds meer slimme technologie op in het verkeer, zoals bij verkeers-

re Intelligent Systems Services. Het helpt de vervoersorganisatie te zien hoeveel mensen er zijn. Dankzij een straalverbinding zijn ook machinis-ten van aankomende treinen op de hoogte van het aantal mensen op de perrons. Dat kan weer van belang zijn om rekening mee te houden bij het uitstappen.

Maar het koppelen van dit soort informatie is ook handig voor ge-bruikers. De info wordt gebruikt in apps, zoals the Tube Map app die live reisinformatie laat zien. Bovendien is het sinds eind vorig jaar mogelijk dat klanten met een smartphone en NFC-chip (Near Field Communicati-on) met hun telefoon betalen voor hun metroreis.

Voor de vervoersorganisatie is vooral belangrijk dat de gegevens van de sensoren goed vertaald kun-nen worden naar de staat van on-derhoud van roltrappen, toegangs-hekjes, perrons en rails. Omdat al die gegevens realtime verzameld worden, loopt volgens Microsoft die besparing al naar dertig procent per jaar. En dat tikt hard aan bij ’s we-relds beroemdste metro.


lichten. “Nu al kunnen lijnbussen verkeerslichten op afstand bedie-nen, zodat het busvervoer sneller de stad in en uit kan. Dat gaat ook gebeuren met personenauto’s, ver-gelijkbaar met de groene golf die sommige steden nog kennen. Straks gebeurt dat veel slimmer doordat gebruik gemaakt wordt van bijvoor-beeld smartphones en navigatiesys-temen. Die communiceren via wifi of het bestaande 4G- en aanstaande 5G-netwerk met verkeerslichten en andersom, zodat jij als bestuurder weet dat als je je snelheid aanpast je verderop groen licht krijgt.”

WEpodMaar gaat het echt zover komen dat we in een auto zonder chauffeur stappen en vervoerd worden? Ja,

zeggen de provincie Gelderland en een consortium van bedrijven en kennisinstellingen, we gaan het gewoon testen tussen de campus van Wageningen Universiteit en Research (WUR) en het NS-station Ede-Wageningen. Vanaf volgend voorjaar rijdt deze zogeheten WE-pod op de openbare weg en niet op een speciale baan, zoals andere tests als de Rotterdam Rivium shut-tlebus. De WEpod zal buitenlandse

bezoekers vervoeren tussen station Ede-Wageningen en de WUR. “Hij zal niet harder rijden dan 25 kilo-meter per uur”, vertelt Tillema, “en hij zal uit veiligheidsoverwegingen behoorlijk vaak stoppen. Maar het is een ideale manier om te testen hoe dit in de praktijk werkt. Technisch kan het al, maar hoe zit het op juri-disch en verzekeringsgebied. Want wie is verantwoordelijk als er wel een ongeluk mee gebeurt? En hoe

zit het met de toelating op de weg? Want in de Wegen- en Verkeerswet staat dat ieder voertuig op de open-bare weg een stuur en een bestuur-der moet hebben. Dat soort dingen wordt hiermee getest.”

LogistiekUiteindelijk leidt dat tot onbemande voertuigen die het vervoer schoner, veiliger en bovendien minder kost-baar maken. Vooral in de logistiek wordt met veel interesse naar dat laatste aspect gekeken. In de haven van Rotterdam wordt dit najaar ge-

speciale mogelijkheid die Tesla-bezit-ters hebben hun auto op te laden bij een aantal Van der Valk restaurants, terwijl ze er vergaderen of lunchen. Langs de snelweg is Fastned begon-nen met de aanleg van snellaadstati-ons, die moet uitmonden in meer dan tweehonderd snelweg-laadstations.

Terwijl het aantal laadpunten stijgt, werd de afgelopen jaren te-vens fors gewerkt aan het vooral fiscaal interessant maken van het bezitten van elektrische en hybride

auto’s. Allereerst door middel van de lage bijtelling voor zakelijke rijders in elektrische en zogeheten plug-in hybride auto’s. Vooral die laatste groep is de laatste jaren fors gegroeid: in anderhalf jaar tijd van ruim 24.000 naar bijna 45.000 au-to’s, zo blijkt uit cijfers van RVO. Dat was vooral te danken aan de lage bijtelling van 0% voor zowel volledig elektrische als hybride auto’s. Na 2014 werd het bijtellingspercenta-ge van die laatste, meest populaire groep auto’s opgetrokken naar 7%.

Vanaf 2016 wordt dit nog verder aangescherpt: volledig elektrisch gaat naar 4%, maar de bijtelling voor plug-in hybride auto’s stijgt naar 15%. Het is dan nog maar de vraag of daarmee het doel van 200.000 elektrische auto’s in 2020 wordt gehaald. Veel zal afhangen hoe de aankoopprijs zich ontwikkelt, want die is nu nog erg hoog. Een Nissan Leaf kost bijna 30.000 euro, en een Tesla Model S zelfs 82.000 euro.


Elektrische Nissan taxi’s ingezet in Amsterdam

Openbaar vervoerder Connexxion maakt sinds begin dit jaar in Amsterdam gebruik van honderd Nissans e-NV200 Evalia die het vervoer van ouderen in de hoofdstad verzorgen. Nergens in Nederland worden voor dit soort taxivervoer zo veel elektrische taxi’s ingezet. Het AOV is Aanvullend Openbaar Vervoer

voor Amsterdamse 75-plussers en mensen met een beperking voor wie reizen met OV niet of nauwelijks mogelijk is. Dagelijks worden onge-veer 900 ritten elektrisch gereden. Door de elektrische taxi’s vermindert de uitstoot van CO2 op jaarbasis met 417 ton. Ook de hoeveelheid fijnstof wordt aanzienlijk teruggedrongen. Daarmee wordt een grote bijdrage geleverd aan een schoner milieu en dus een grotere leefbaarheid in de stad. Bovendien betekent het

een besparing van 200.000 liter brandstof per jaar.

De Nissan e-NV200 is de tweede vol-ledig elektrisch aangedreven auto die Nissan aanbiedt en is naast de Evalia ook beschikbaar als bestelwagen. Met de e-NV200 introduceert Nissan niet alleen de bekroonde emissievrije aan-drijftechniek op de bedrijfsautomarkt, maar biedt het ook een praktisch alternatief voor dieselvoertuigen. Dit is de toekomst van stedelijke mobiliteit.

STEDELIJKE MOBILITEIT

start met het project Intralog, Intelli-gent Truck Applications in Logistics, vertelt Joop Pauwelussen, directeur van Instituut HAN Automotive. “Het gaat om een praktijkproef waarbij trucks in het havengebied autonoom rijden en autonoom koppelen aan de losplek. Het gaat niet alleen om een aanpassing in de trucks maar ook van de infrastructuur. Voor de logis-tieke sector is dit project interessant vanwege de kostenbesparingen. Want niet alleen hebben logistieke bedrijven minder kosten aan brand-stof, chauffeurs kunnen ook efficiën-ter worden ingezet.

En dan gaat het niet over een paar procenten, vult Tillema aan. “Eerdere praktijkonderzoeken, zoals in Helmond, wijzen uit dat 13 pro-cent brandstofbesparing mogelijk is door vrachtwagens te koppelen aan verkeerslichten. De totale kostenbe-sparing kan oplopen tot wel enkele tientallen procenten”, aldus de Auto-motive-lector.


DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL12 MOBILITEIT SMART CITY

Samen slim groeien, dé ambitie van Vialis

Door de infrastructuur slim te benutten en innovatieve oplossingen te bedenken waarmee mobiliteit duurzaam verbetert, dragen wij bij aan leefbaarheid en vitaliteit. Wij noemen dat bouwen aan de ‘Vital City’ ... dat is nog eens een ‘Smart City’.

Verkeer. Vialis regelt het.

www.vialis.nl

3 VRAGEN AAN ...

Bij het steeds drukker worden op snelwegen wordt vaak gedacht aan meer asfalt. Kunnen slimmere ontwikkelin-gen de doorstroming regelen zonder dat meer asfalt nodig is?“Zelfrijdende en onderling communicerende – coöperatieve – auto’s en gebruik van smartpho-nes zijn slimme ontwikkelingen, die enorme datahoeveelheden bieden over de verplaatsingsbe-hoefte. Door slim combineren en delen van data worden weggebrui-kers beter geïnformeerd en kan iemand kiezen om niet, op een andere manier of op een ander tijdstip te reizen. De bestaande infrastructuur wordt zo beter benut met dezelfde hoeveelheid asfalt. Daar gaan we naartoe.”

Welke slimme ontwikkelingen doen zich voor in steden?“Alles wordt ‘smarter’ en voorzien van data. Door samen – gemeente, markt, kennisin-stituten, burgers – deze data te gebruiken worden steden smart cities. Hierdoor ontstaat economische groei en verbetert de kwaliteit van leven, want de stad wordt economisch aantrekkelijker, plus beter bereikbaar en leefbaar.” Passen (dynamische) borden nog in deze ontwikkelingen of gaat het meer in de richting van apps en uitbreidingen in navigatiesystemen? “De werelden van (dynamische) borden en van apps stonden los van elkaar. Zij komen nu bij elkaar en worden uiteindelijk één. De traditionele borden gaan ooit uit het straatbeeld verdwijnen.”

Robin van Haasteren, commercieel directeur Vialis (VolkerWessels)

“BIG DATA ZAL HET VERVOER IN STEDEN SLIM REGELEN”Dankzij de enorme hoeveelheid data die via internet beschikbaar is, kan het vervoer in steden, maar ook rondom steden en op het platteland een stuk slimmer en goedkoper geregeld worden. Succesfactor is het slimmer koppelen van vraag en aanbod. Dat zegt Carlo van de Weijer, hoofd van de afdeling smart mobility aan de Technische Universiteit Eindhoven.

Big Data, ofwel de grote hoe-veelheid van internetgege-vens, helpt nu al om vervoer

beter te regelen. De nieuwste auto’s zijn echte datageneratoren, zo zegt Van de Weijer. “In de huidige auto’s zitten steeds meer computers, Elec-tronic Control Units geheten. Al die systemen verzamelen informatie. Over positie, snelheid, gladheid en regen, uitstoot van CO2. Die data kunnen veel bijdragen aan het beter maken van mobiliteit.”

Big Data, ofwel de grote hoeveel-heid van internetgegevens, helpt nu al om vervoer beter te regelen. De nieuwste auto’s zijn echte datage-neratoren, zo zegt Van de Weijer. “In de huidige auto’s zitten steeds meer computers, Electronic Control Units geheten. Al die systemen ver-zamelen informatie. Over positie, snelheid, gladheid en regen, uit-stoot van CO2. Die data kunnen veel bijdragen aan het beter maken van mobiliteit.”

Het is de kunst die informatie zo te gebruiken dat vraag en aanbod op elkaar aansluiten. “In een smart city is het vervoer vraaggestuurd en niet aanbodgericht; dus niet een bus bij een paal laten stoppen, maar meer gebruikmakend van Uber-achtige vervoersmogelijkheden”, vertelt Van de Weijer. Hij reist veel in het bui-

tenland, zoals onlangs nog in San Francisco en dichterbij in Brussel. “En ik reis daar altijd met Uber. Ik heb zeker begrip voor de situatie van taxichauffeurs, maar deze ont-wikkeling is niet tegen te houden. Omdat heel veel mensen smart-phones hebben, is een Uber-taxi makkelijk te bestellen: het is direct duidelijk wie je krijgt als chauffeur en je hebt al betaald voor je rit. Fop-pen door de taxichauffeur is er niet meer bij en fooi geven hoeft niet.”

Er zijn ook andere voorbeelden van wat hij noemt ‘uberficatie’: in Frankrijk bijvoorbeeld wordt BlaBla- car veel gebruikt voor lange autorit-

ten, vertelt Van de Weijer. Langzaam verovert deze innovatie ook Neder-land. “Het is de moderne variant van liften. Via je smartphone of website geef je waar je naar toe wilt en van waar je komt. Je reserveert een zit-plaats en je spreekt een ontmoetings-plaats af. En je betaalt de chauffeur een afgesproken bedrag, dat vele malen lager is dan voor het OV.”

Bij al deze voorbeelden is de koppeling tussen vraag en aanbod in combinatie met het gebruik van internetdata de succesfactor. Omdat veel mensen een smartphone heb-ben, is immers goed te zien waar men zich begeeft. Dat kan ook interessant

zijn om het verkeer beter te regelen, maar dat vraagt van overheden een veel flexibelere houding dan ze nu hanteren, vindt Van de Weijer. “Op dit moment besteden veel steden geld aan geleidingsborden, om bij-voorbeeld bezoekers naar parkeer-plaatsen rondom de binnenstad te

voor verkeerslichten. Men rijdt liever direct door groen licht. Als je op je navigatiesysteem ziet waar je sneller door de stad kunt gaan, vanwege de te verwachten verkeerslichten op groen, dan neem je die weg automa-tisch. Die gegevens zouden beschik-baar moeten komen.”

Want, zo stelt Van de Weijer, het verkeer managen via matrixbor-den en andere begeleidingsborden is duur en snel overbodig. “In India en Brazilië slaan ze deze stap al over en gaat de informatie allemaal via smartphones. Wij hebben last van de remmende voorsprong; ik noem dit soort investeringen langs en op de snelwegen dan ook ‘investeren in Tipp-ex’: mooie techniek, maar niet meer nodig.”


In Frankrijk wordt BlaBla-car veel gebruikt voor lange autoritten

begeleiden. Nergens voor nodig, want auto’s zijn uitgerust met navigatiesys-temen. Dáár moet de informatie aan doorgegeven worden. Hetzelfde geldt

'De moderne variant van liften, via je smartphone of website geef je waar je naar toe wilt en van waar je komt.

SMART CITY ICT 13

breedband gekoppeld

• Supersnelle zakelijke glasvezelverbindingen

• Ethernet, WDM, dark fi bers – volledig schaalbaar

• Keuze uit 85 aanbieders van ICT-diensten

• Centrale inkoop van ICT-diensten mogelijk

• Koppelen van bedrijfslocaties koppelen tot één veilig netwerk – ook internationaal

• 24/7 support

NDIX: uw digitale marktplaats voor ICT-diensten

www.ndix.net

MET NDIX KLAAR VOOR DE TOEKOMST

Neem contact met ons op voor meer informatie: 053 711 41 50, [email protected].

www.onlinebedrijfsbackup.nl

Ondernemers hebben tegenwoordig het grootste deel van hun administratie digitaal. Stelt u zich voor dat u uw hele administratie of een deel hiervan verliest... Kunt u dan gemakkelijk weer verder?

Met Online Bedrijfs Backup heeft u de garantie dat uw digitale gegevens van uw PC, laptop en server gemakkelijk, snel en bebeveiligd worden opgeslagen in de cloud.

‘DE VOLGENDE STAP IN MOBIELE MARKETING’Beacons. De ene na de andere stad wordt ermee volgehangen. De kleine apparaatjes die een signaaltje uitzenden als er iemand met een mobiele telefoon voorbij-loopt brengen ontwikkelaars op de wildste ideeën. Ook de marke-ting- en reclamewereld ziet talloze mogelijkheden in de beacon.

In Amsterdam werd deze zomer op feestelijke wijze de ‘Beacon Mile’ geopend, een lint van zendertjes

dat loopt van het voormalige Marine-terrein naar het Centraal Station. Wie voorbij zo’n zender loopt en de juiste app heeft geïnstalleerd, krijgt een berichtje op zijn telefoon, met daar-in locatiegebonden en desgewenst persoonlijk toegesneden informatie. De gemeente verwacht veel van deze technologie en wil de beacons dan ook uitrollen in de hele stad. Zo’n netwerk biedt volop mogelijkheden. Denk aan crowdmanagement op drukke dagen. Maar ook aan persoon-lijke aanbiedingen van musea, open-baar vervoersbedrijven of retailers.

Ook in plaatsen als Ede, Sneek, Groningen en Leeuwarden is de

beacon met een opmars bezig. Zij het dat de technologie hier vooral wordt ingezet in de retail. “Het gaat hard, elke dag komen er nieu-we partners bij”, zegt Ate van der Meer, marketing en salesmanager bij Snakeware, een digitaal marke-tingbureau uit Sneek dat winkeliers helpt bij de inzet van beacons. Om te begrijpen hoe beacons retailers extra omzet kunnen opleveren, is het handig om een klein duikje in de techniek te nemen. Beacons (ba-kens) kunnen door middel van een Bluetooth-connectie (een speciaal energiezuinig signaal: Bluetooth Low Energy, waardoor één batte-rijtje het maanden uithoudt) een be-richtje sturen naar een telefoon. Dat berichtje, niet meer dan een rijtje cijfers, wordt opgevangen door een telefoon en door een app verwerkt tot nuttige informatie. Verschil met GPS is dat met beacons veel exac-tere plaatsbepaling mogelijk is en dat het systeem ook binnen werkt, in tegenstelling tot GPS, waarbij de telefoon contact moet houden met satellieten en dus geen verstoring van muren en plafonds kan gebrui-ken. Ook is het contact met beacons plaatsgebonden: iedere beacon

zendt slechts één signaal op die ene specifieke locatie.

Deze eigenschappen maken beacons ideaal voor de retailer. Komt een potentiële klant binnen het bereik van je beacon, dan krijgt die aanbiedingen op maat uit alleen die winkel, niet die van de overbuurman.

Voor retailers, die met deze technologie een deel van de omzet willen terughalen die ze aan inter-netwinkels hebben verloren, zijn

het spannende tijden. Maar dat geldt ook voor bedrijven als Snake-ware, die beacons leveren, of apps of andere diensten op basis van de be-acon-technologie. “Wij zien beacons echt als de volgende stap in mobiele marketing”, zegt Van der Meer. Maar dat betekent nog niet dat er op dit moment al dikke winsten geboekt worden. “Nederland zit nog duidelijk in de early adapter fase. Wij zien 2015 als het jaar waarin de technologie zich moet bewijzen.”

TEKST: TIJDO VAN DER ZEE

Het Verschil met GPS is dat met beacons veel exactere plaatsbepaling mogelijk is en dat het systeem ook binnen werkt, in tegenstelling tot GPS.

BIG DATA PAS ECHT INTERESSANT ALS ZE OPEN ZIJN2015 zou in Nederland wel eens het jaar van de ‘open data’ kunnen worden. Steeds meer gemeentelijke organisaties en overheidsbedrijven ontsluiten hun data, of dat nu gemeentelijke fietsroutes zijn of het energiever-bruik van huishoudens. Aan de markt om deze data op slimme manieren te combineren en producten en diensten te ontwik-kelen waar niemand nog eerder aan had gedacht.

De roep om open data is niet nieuw en komt zeker niet al-leen uit de hoek van ‘open data-

evangelisten’. In 2011 al ontvouwde de – toen nog – eurocommissaris Neelie Kroes haar Europese strategie voor open data. Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Zo toonde de Open State Foundation eerder al aan dat Nederland ver achterloopt met het openbaar maken van data, zeker ten opzichte van landen als het Ver-enigd Koninkrijk en de Verenigde Sta-ten. “Het líjkt wel alsof er veel open data in Nederland zijn, maar als je die

goed bestudeert, blijken veel ‘open data’ helemaal niet zo open te zijn”, zo schreef de organisatie in een rapport.

Maar nu lijkt er dan toch schot in te komen. De ene na de andere gemeente in Nederland slingert zijn data het web op. Recente voorbeel-den zijn Lelystad, Almere, Eindho-ven en Den Haag, waarbij de Hofstad er zelfs voor heeft gekozen om de ontsluiting uit te besteden aan een

met andere big datasets. “Open data die niet interpreteerbaar is voor machines is waardeloze data en dus zinloos om in te investeren”, zegt Erwin Folmer, werkzaam voor Kadaster en Geonovum en trek-ker van het Platform Linked Data Nederland. “Dat is precies waarom het vijfsterrenmodel van Tim Ber-ners-Lee (de grondlegger van het world wide web, red.) zo geaccep-teerd is: vier- en vijfsterrendata, ook bekend onder de noemer ‘Linked Data’, is het streven en is optimaal voor machines.”

Maar het zijn zeker niet alleen gemeenten die stappen zetten in het openbaar maken van hun data. Ook bijvoorbeeld de Nederlandse elektriciteits- en gasnetbeheerders – bedrijven als Enexis, Stedin en Li-ander – maken vorderingen. Vanaf begin juli dit jaar publiceren alle netbeheerders het gemiddelde ener-gieverbruik van huishoudens in een buurt, het aantal slimme meters en de hoeveelheid zonnepanelen. En daar blijft het niet bij, laat een woordvoerder van Enexis weten. “De netbeheerders hebben de ambi-tie om in de toekomst nog meer van dit soort data aan te bieden, denk aan netcapaciteit, actuele status van het net en sensordata. We focussen dus steeds meer op het aanleveren van data, waar externe partijen hun voordeel mee kunnen doen.”

"Bedrijven die de vruchten wil-len plukken van de mogelijkheden die big data- en open data-analyses bieden, doen er goed aan om niet te wachten met investeringen in hun ICT-infrastructuur. Want wie daar te lang mee aarzelt, die wordt bin-nenkort aan alle kanten ingehaald, zoveel is duidelijk."


commerciële partij, Colomby. Bij het ontsluiten van de data wordt er zorg voor gedragen dat deze zo uni-form mogelijk worden aangeleverd en in verschillende formaten, zodat commerciële partijen ze makkelijk en ‘machinaal’ in hun software kunnen inladen en combineren

Alle netbeheerders publiceren sinds afgelopen juli het gemiddelde energieverbruik van huishoudens in een buurt

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.SMARTCITYINFO.NL SMART CITY SLIMME GEBOUWEN 1514 SLIMME GEBOUWEN SMART CITY

WARMTEPOMPEN KUNNEN OVERTOLLIGE DUURZAME ENERGIE SLIM OPSLAAN

“LAAT HUIZEN ZICH SLIM AANPASSEN AAN SEIZOENEN EN GEBRUIKERS”

‘GEDRAG VAN BEWONERS BELANGRIJK BIJ ENERGIEBESPARING’

In een slimme stad is een slim energienetwerk ook erg nuttig. Met de komst van veel duurzaam opgewekte energie, zoals zon en wind, wordt er veel gevraagd van zo’n energienet. Want stroom van zon en energie komt niet zo regelmatig op het net als stroom uit een elektriciteitscentrale. Om die pieken en dalen op te vangen kunnen warmtepompen uit woningen worden gebruikt. In Den Haag is daarmee voor het eerst op grotere schaal getest.

In het nieuwe appartementencom-plex Couperus, dat in 2012 in Den Haag is opgeleverd, zijn bij de 288

appartementen individuele warm-tepompen geplaatst. Deze warmte-pompen zorgen voor verwarming en warm water.

Daarbij wordt gebruik gemaakt van de Powermatcher: software die

Wil je woningen écht ener-giezuinig maken, dan kom je er niet met goede isolatie en zonnepanelen. Hoeveel energie een huishouden gebruikt hangt namelijk voor een groot deel af van het gedrag van de bewoners. Slimme software biedt bewoners én gebouwbeheerders de moge-lijkheid om dit gedrag de goede kant op te sturen, waardoor de energieneutrale belofte een stap dichterbij komt.

In 2013 tekenden vier grote bouw-bedrijven en zes woningcorpora-ties voor de Stroomversnelling,

met daarin de ambitie om tot 2020 ruim 100.000 woningen zo goed te renoveren dat ze netto geen energie meer gebruiken. ‘0-op-de-meter’ heet dat concept. Binnen dit pro-gramma knappen bouwbedrijf Dura Vermeer en woningcorporatie Por-taal in Arnhem 96 rijtjeswoningen op. Deze krijgen zonnepanelen op het dak, energiezuinige warmtepompen en een superisolerende schil rond de bestaande muren. Maar zijn die wo-ningen straks echt energieneutraal?

Een woning die zich op een slimme wijze aanpast aan de seizoenen en aan de gebrui-

kers, dat klinkt als een scène uit de film Back to the Future, heel futu-ristisch. Niets is minder waar, zegt Masi Mohammadi, want eigenlijk is er helemaal niet zoveel voor nodig. Het vraagt alleen een andere manier van denken en bouwen. “Mensen willen geen gebouwen, ze willen ‘wonen’. Ze kopen geen bouwpro-ducten; ze willen ‘veiligheid’, ‘ge-mak’, ‘plezier’ en ‘zelfstandigheid’.”

Slimme technologie kan daar-bij helpen, maar dan wel zo dat die daadwerkelijk wordt gebruikt. Masi Mohammadi: “Ik werk al jaren

acties van elektrische apparaten op elkaar afstemt. In het complex slaan dankzij deze software de warmtepompen automatisch aan op het moment dat het laagtarief van energieleverancier Eneco start. De warmtepompen warmen dan het boilervat van 150 liter op, waarmee de meeste mensen de gehele dag warm water hebben. Het bijzondere eraan is dat ze op afstand worden uitgelezen en bediend. Het doel: energie- en kostenvoordeel halen door ze op een zo slim mogelijk moment aan en uit te zetten. Bij-voorbeeld als er te veel duurzame stroom op het net komt.

Drie jaar later blijkt dat dit inderdaad heeft gewerkt, zo blikt Thieu Avontuur van Itho Daalderop, leverancier van de warmtepompen, terug. “Deze zogeheten onbalans is in-derdaad op te vangen, zonder dat ook maar één bewoner er iets van heeft gemerkt. Dat was ook het eerste doel.”

Wat als ze onverhoopt toch energie gebruiken? Dat zou een streep door de rekening van de Stroomversnel-ling zijn, terwijl de rekening van de bewoner blijft bestaan.

Het is dus van belang ook ná oplevering van de woningen de vinger aan de pols te houden. Lekt er ergens energie weg? Spoor dat lek dan op en doe er iets aan. Met de komst van de slimme meter en energiemonitoringsystemen komen hier steeds meer mogelijkheden voor op de markt. Dura Vermeer en Portaal werken daarvoor samen met de bedrijven Mpare en Watch-E die gezamenlijk een energiedashboard speciaal voor de 0-op-de-meter-markt heeft ontwikkeld; een snel te doorgronden applicatie voor de be-woners en een technisch beheerplat-form voor de bouwer en installateur.

Het dashboard voor de bewo-ners is eenvoudig. Er wordt een energiebundel getoond, die lijkt op de bundel bij telefoonabonnemen-ten. Gebruiken bewoners te veel energie, dan licht het icoontje rood op. Gaat alles goed, dan blijft het op

Ook netbeheerder Stedin is tevreden, vertelt Arnoud Rijneveld, innovator bij Stedin. “In dit project wordt aangetoond dat door gebruik van nieuwe technieken, zoals de Powermatcher, ervoor gezorgd kan worden dat vraag en aanbod van energie optimaal op elkaar worden afgestemd. Waar voorheen de capaci-teit uitgebreid diende te worden, kan er nu slimmer met de beschikbare capaciteit worden omgegaan, even-tueel in combinatie met opslag.”

Geld verdienenEen volgende stap was om te kij-ken of bewoners er zelfs geld mee konden besparen. “We hebben de bewoners gevraagd hoeveel voor-deel ze zouden willen halen als ze hun gedrag zouden aanpassen op momenten dat er meer duurzame stroom op het net komt. Men gaf aan dat het voordeel wel circa 200 euro per jaar moest zijn. Met de hui-dige stroomprijzen is het niet moge-lijk om meer dan enkele tientjes per jaar te besparen. Daarom breiden we deze proef niet hiermee uit.”

In het Couperus-complex is aangetoond dat warmtepompen geschikt zijn om overtollige zonne- en wind-stroom op te slaan. Volgens de bran-che-organisatie van warmtepomple-veranciers DHPA is te verwachten dat over vijf jaar in Nederland in ongeveer een half miljoen woningen warmtepompen zijn geïnstalleerd. Die kunnen net zo veel duurzame stroom tijdelijk opvangen als twee grote elektriciteitscentrales aan ver-mogen geven: 1500 MW.


DUURZAAM ISOLEREN MET SCHELPEN Je zou er niet direct opkomen, maar kokkels vormen een uitste-kend vulmiddel voor kruipruim-tes. Een laag kokkels van enkele decimeters dik maakt wonen comfortabeler en bespaart flink op de energierekening.

Het bedrijf Isoschelp uit Yerseke weet het al ruim een kwart eeuw: kokkels zijn door hun

vorm en samenstelling perfect voor onder de vloer. Doordat de lucht in de schelpen stilstaat, wordt een isolerende laag gecreëerd. “Daar-door voelt de vloer warmer aan. Dat is lekker voor de voeten. En het bespaart je zo 200 euro per jaar op energie”, zegt Heleen Dingemanse, die samen met haar man de leiding heeft over het Zeeuwse bedrijf.

Bijkomend voordeel is dat de schelpen vocht wegvangen. Veel hui-zen hebben last van schimmel. Die wordt veroorzaak doordat condens via de onderkant van de vloer en de

fundatiemuren langzaam omhoog trekt. Door de afsluitende werking van de schelpen kan het condens niet de onderkant van de vloer be-reiken, dus blijft het lekker droog in de kruipruimte. “Dit werkt vooral goed door het hoge kalkgehalte van kokkels”, aldus Dingemanse.

Isoschelp haalt de meeste kokkels uit de Noordzee, maar ze komen ook van dichter bij huis, uit de Ooster- en Westerschelde. Heeft Isoschelp het wel eens met andere schelpen geprobeerd? “Mosselen breken te snel, oesters zijn te groot. Kokkels doen het het best, daar zijn we inmiddels wel achter.”


HELEEN DINGEMANSE Isoschelp

groen staan. En op momenten dat de zonnepanelen stroom terugleveren aan het net, kan je dat zien aan een virtuele opladende batterij. Komt een huishouden aan het eind van de maand niet uit met de afgesproken energiebundel, dan moet er worden bijbetaald. De energiebundel wordt maandelijks met de corporatie ver-rekend, tegelijk met de huur. “Keep it simple”, dat is de boodschap die Barbera van der Hoek, directeur van Watch-e wil meegeven aan klan-ten. “Het gedrag van bewoners is cruciaal om 0-op-de-meter te laten slagen.”

Het bouwbedrijf is in deze con-structie na de renovatie niet van het toneel verdwenen. Want dat heeft namelijk met de corporatie een energieprestatiecontract gesloten. Van der Hoek: “Het bouwbedrijf is verantwoordelijk voor de gebouwge-

bonden energieprestatie van de wo-ning, dus voor het energieverbruik dat met de verwarming en koeling van de woning te maken heeft.” In het project in Arnhem gaat het bij-voorbeeld concreet om het gebruik van de warmtepomp. Die prestaties

Huizen en kantoren bouwen we steeds energiezuiniger en meer naar de wens van de gebruiker. Maar is dat wel de slimste manier, is het niet beter als de woning zich flexibel aanpast aan ons en aan de seizoenen? Lector Masi Mo-hammadi van het HAN-lectoraat Architecture in Health is met haar studenten en onderzoekers aan de slag met deze zogeheten empati-sche woning: een huis op gevoel.

aan domotica in woningen, maar slimme technologie wordt nog niet grootschalig gebruikt omdat die nog niet huiselijk is gemaakt. Het is nu nog te industrieel en er wordt nog te weinig rekening gehouden met de wensen van de gebruiker.”

WeersveranderingenAndere, energiebesparende maatre-gelen zijn eveneens erg technisch. “Het gevolg is vaak dat huizen steeds meer worden afgedicht en niet meer kunnen ‘ademen’. Dat is slecht voor de gezondheid. Waarom is er niet aan gedacht om de woning te laten aanpassen aan de seizoenen? Als jij het koud hebt, trek je toch ook een trui of een jas aan; waarom kan een woning dat niet?” Het idee van Mohammadi is simpel: zet een kas over (een deel van) de woning. “In de winter zorgt dat voor meer warmte, terwijl je deze in zomer kunt weg-schuiven. Dat vergt wel een hele andere manier van bouwen.”

Hetzelfde geldt voor oplossingen in huis. Ouderen blijven steeds lan-ger zelfstandig wonen. Dat is goed voor onszelf en de zorg, die steeds meer moet bezuinigen. Het vraagt wel om aanpassingen aan de wo-

ning, zoals een traplift. “Maar waar-om zou je niet iets slimmers kunnen verzinnen? Wij denken aan een trap die getransformeerd kan worden tot lift, zodat deze minder aanwezig is dan de huidige trapliften en er toch voor zorgt dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen.”

ProefwoningMohammadi is met haar onderzoe-kers en studenten deze en veel meer oplossingen aan het testen op twee locaties: een proefwoning op indus-trieterrein Kleefse Waard, en een kantoor in de Arnhemse wijk Presik-haaf. “Het kantoorgebouw is omge-bouwd tot motel waar kunstenaars wonen. In de woning gaan dit najaar studenten logeren om de oplossin-gen te testen.” Het is uiteindelijk de bedoeling dat op veel meer plekken deze empatische woningen worden gebouwd. “Wij hebben goede con-tacten met woningcorporaties, zoals Volkshuisvesting, zorginstellingen zoals Siza en de installatiebranche zoals Stichting KIEN. Zij zijn zeer ge-interesseerd in onze resultaten, die wij graag met hen willen uitvoeren”, aldus de Arnhemse lector.


de kassa voor de bewoner en voldoet de bouwer aan de gestelde eisen.

Bijzonder aan Watch-e is dat het een van de eerste bedrijven is dat zijn energiediensten heeft gebouwd op het platform Endax van Mpare. Mpare is opgericht door netbeheer-der Alliander en levert de Energy Data Box, de hardware die de slim-me meter uitleest en de datahub Endax. Dat is een open software-platform dat de energiegegevens uit de Energy Data Box ontsluit. Het is nu aan ontwikkelaars als Watch-e om slimme applicaties te ontwikkelen, die bewoners prikke-len hun gedrag aan te passen. “Wij hebben onze app gebouwd”, zegt Van der Hoek, “maar je kan ook denken aan leuke energiegames. Er is heel veel mogelijk.”


‘Keep it simple, bouw snel te doorgronden applicaties voor bewoners’

verschijnen op het dashboard voor de gebouwbeheerder. Is de warm-tepomp goed ingesteld en wordt de woning goed geventileerd, dan zal het energiegebruik overeenkomen met de opwek van de zonnepanelen en verbetert het comfort van de wo-ning aanzienlijk. In dat geval rinkelt

Masi Mohammadi (rechts) van het HAN-lectoraat Architecture in Health.

KRUIPRUIMTE ISOLATIE

• Het hele fundament en leidingwerk blijft droog en gaaf. Isoschelp® zorgt ervoor dat kou en condens geen kans meer krijgen.• Boven Isoschelp® vloerisolatie hoeft niet te worden geventi-leerd. Hierdoor heeft u altijd een warmere vloer, boven een pakket stilstaande zuivere lucht.• Door een droog en zuiver klimaat worden zwammen, schim-mels, pissebedden, zilvervisjesen muizen en ratten geweerd.

Isoschelp kruipruimte isolatie: Zoveel meer voordelen dan warme voeten in de winter...

• Een onkwetsbaar natuurpro-duct, het zal niet gaan scheuren, verweken, loslaten, rotten, branden of water vasthouden.• Goedkoop in aanschaf, maar één keer aanbrengen, geen afschrijving, geen reparatie. • Geschikt voor elk type vloer.• Lichtgewicht opvulmiddel bij verzakkingen. • Isoschelp® tast het milieu niet aan bij gebruik. Ook niet bij de afbraak van een pand.

Vroonland 42, 4401 JV YersekeTel: 0113-571249 | e-mail: [email protected] | internet: www.isoschelp.nl

Overal waar mensen wonen en werken willen we een comfortabel én bovenal gezond binnenklimaat. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan. Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren. Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Je voelt je goed in een Carrier-klimaat! Carrier Airconditioning.www.carrier.nl/klimaatoplossingen

C_11_AD_SustainableChillers_EN__1-1_48.indd 1 08/06/2011 16.42.01

Gezonde lucht begint in een Carrier klimaat

>>FOR loving the city>> FOR loving the city

www.smart.nl

De smart fortwo & forfour: ideale stadsauto’s.

De smart fortwo: de originele stadsauto voor twee. Waar anderen nog in kilometers per uur denken, zijn wij alweer een stapje verder. Want in de stad tellen heel andere eigenschappen dan op de snelweg. Zoals een grote wendbaarheid, een kleine draaicirkel, veel comfort, slimme functies en, niet in de laatste plaats, de mogelijkheid om overal probleemloos te kunnen parkeren. In deze opzichten is ook de nieuwe smart fortwo weer groots. En dat op niet meer dan 2,69 meter. Een achterin geplaatste motor met achterwiel-aandrijving: klinkt dat niet meer als een sportauto dan als een stadsauto? Dat klopt. En ook dat kan in deze klasse alleen bij de smart fortwo. Hoe je het ook wendt of keert: wat draaicirkel en gemak betreft is de smart fortwo ongeëvenaard. De smart fortwo is er al vanaf € 10.695,-.

Waar anderen zich nog druk maken om het aantal kilometers per uur, is smart al lang een stuk verder. Want in de stad tellen heel andere eigenschappen dan op de snelweg.

De smart forfour heeft niet alleen het revolutionai-re van het merk smart in zijn genen, maar toont dit ook in zijn uiterlijk. De dynamische coupélijn en de tweekleurige combinatie van de tridion-veiligheids-kooi en de carrosseriezijn echte blikvangers. En ook de vele mogelijkheden van kleuren voor zowel de tridion-kooi, de grille als de carrosserie zijn eindeloos.

De smart forfour is uiterst compact, dankzij de ach-terin geplaatste motor en de achterwielaandrijving. Hoewel hij maar 3,49 meter lang is, zijn er geen concessies gedaan aan de ruimte binnenin. Zo heeft hij, dankzij de omklapbare achterbank en voorpassa-giersstoel bijvoorbeeld een laadlengte tot 2,20 meter, zelfs kasten verhuizen is dus mogelijk! De afmetingen van de smart forfour zorgen samen met Dynamic steering voor de kleinste draaicirkel in zijn klasse (8,65 meter). Dus mocht je eens ergens verkeerd zijn afgeslagen, dan kun je altijd even snel keren. Ook dat parkeerplaatsje aan de overkant is zo bereikt. De smart forfour is er al vanaf € 10.995,-.

smart is ‘Engineered with Mercedes-Benz’.

smart – a Daimler brand

Gecombineerd verbruik: 4,2 - 4,3 l/100 km, 23,8 - 23,3 km/l. CO2-uitstoot: 97 - 99 g/km. *O.b.v. Privé lease, speciaal voor de particuliere klant, smart forfour 52 kW (71 pk) handgeschakeld als standaarduitvoering, met een looptijd van 48 maanden, 10.000 km per jaar. Deze Privé lease-actie wordt je aangeboden door Mercedes-Benz Financial te Utrecht. Onder voorbehoud van acceptatie. De actie is geldig t/m 31 december 2015 en is ook beschikbaar voor de smart fortwo.

ALL-INper maand

Vanaf

€10.995,- | €199,- De smart forfour. Nu bij de Mercedes-Benz dealer.

*

BEZOEK OOK SEPTEMBER 2015 · Steeds meer steden willen dit aanpakken met behulp van slimme...

Documents

Transcript of BEZOEK OOK SEPTEMBER 2015 · Steeds meer steden willen dit aanpakken met behulp van slimme...