Bestuurlijke RapportageDeltaprogramma | Zoetwater

50

Bestuurlijke RapportageDeltaprogramma | ZoetwaterProgrammateam Zoetwater

juli 2011

De Nationale VerdringingsreeksCategorie

1gaat voor

Veiligheid en voorkomen van onomkeerbare schade

1 stabiliteitvanwaterkering 2 klinkenzetting(veenenhoogveen) 3 natuur(gebondenaanbodemgesteldheid)

2gaat voor

Nutsvoorzieningen

1 drinkwatervoorziening 2 energievoorziening

3gaat voor

Kleinschalig hoogwaardig gebruik

tijdelijkeberegeningkapitaalintensieve gewassen proceswater

4

Overige belangen (economische afweging, ook voor natuur)

scheepvaart landbouw natuur(zolanggeenonomkeerbareschade optreedt) industrie waterrecreatie binnenvisserij

2

InhoudVoorwoord 5

Samenvatting

6

1 Inleiding 2 2.1 2.2 2.3 2.4 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

9 12 12 15 25 30 33 33 37 39 41 42

Resultaten van fase 1 Introductie Resultatenvandeknelpuntenanalyse Conclusies Voorgesteldebeleidslijnnaaraanleidingvandeknelpuntenanalyse Doorkijk naar fase 2 Productenenplanning Samenhangmetdeelprogrammasendeltabeslissingen Samenhangmetbeleid Samenwerking,ParticipatieenJointFactFinding Kennisleemten

Bijlage Mijlpalenkalender fase 2

46

4 AardbeienteeltnabijErp.

VoorwoordVooruligtdeeerstebestuurlijkerapportagevanhetdeelprogrammaZoetwater.Dezerapportagebeschrijftde resultatenvandeeerstefasevanhetprogramma.Velepartijenhebbenbijgedragenaanditresultaat.Provincies, waterschappen,maatschappelijkeorganisaties,bedrijfsleven,kennis nstellingenenniettevergetenDeltares, i WaterdienstenhetprogrammateamZoetwater.Erisenormhardgewerkt.Ondanksdekrappetijdsplanningen detegenslagenistochallesoptijdklaargekomen.Hiervooriseengrootcomplimentopznplaats. Indeeerstefasezijnvraagnaarenaanbodvanzoetwatervoornuenindetoekomst(2050meteendoorkijknaar 2100)inkaartgebracht.Debevindingenvandezefasebevestigeneerderonderzoekenonderschrijvenhetfeitdat erbelangrijkeopgavenliggenophetgebiedvandezoetwatervoorziening.Maardeonderbouwingisverbeterd. Deanalyseszijnopbasisvanjointfactfindingtotstandgekomen;erzijnachtanalyses(eenlandelijkeenzeven regionale)uitgevoerd.Ditisdeeerstekeerdateenbreedgedragen,kwantitatieveenkwalitatievebeschrijving vanhetgehelewatersysteembeschikbaaris. Deknelpuntenanalyselaatziendatonszoetwatersysteemmethethuidigebeleidtegenzijngrenzenaanloopt. Ditvraagtomeenheroverweging.DezeheroverwegingmoetenwenietalleendoenominNederland(toekomstige) knelpuntentevoorkomen,maarookomkansentebenuttendiejuistaanwezigzijndoordeuniekeliggingvan Nederlandindedelta.HetdeelprogrammaZoetwaterrichtzichdaaromophetflexibelerenefficinterinrichten vanhetwatersysteemnhetefficintergebruikenvanonswater.Deuitdagingligtdaarbijinhetformuleren vandoelengerichtopeenmaatschappelijkeeneconomischdoelmatigezoetwatervoorzieningenhetzoeken naarstrategienomdezedoelenterealiseren.Opdezemanieranticiperenweoptoekomstigeontwikkelingen enkunnenwekansenbenutten.Wellichtkunnenweopdekortetermijnzelfsdegeaccepteerdeschadevoor gebruiksfunctiesterugdringen.Hetdeel rogrammaZoetwatergaathierinfase2meeaandeslaginsamen- p werkingenafstemmingmetderegios,gebruiksfunctiesenanderedeelprogrammasvanhetDeltaprogramma. Dezebestuurlijkerapportagebevatdehoofdboodschappenuitfase1enbepaaltdefocusvoorfase2vanhet deelprogrammaZoetwater.HetprogrammateamZoetwaterhooptdatuzichindegeformuleerde hoofdboodschappenkuntvinden.Wijgaangraaghetgesprekmetuaan. NamenshetprogrammateamZoetwater, deprogrammadirecteur, Ans van den Bosch5

SamenvattingGrotere discrepanties tussen vraag en en aanbodDoorsociaaleconomischeontwikkelingenen veranderingvanhetklimaatneemtdevraagnaarzoet watertoeenhetaanbodaf.Indrievandevieronderzochtescenarioszaldevraagtoenemen,terwijlhet aanbodindetweewarmeendrogescenariossterk afneemt.Ditbetekentdatdeknelpunteniniedergeval indetweewarmeendrogescenariossterktoenemen. Innscenarionemenzelfsbijeengematigdeklimaatveranderingdeknelpuntentoedooreengroterevraag naarzoetwater.

Meer en grotere knelpunten in de zoetwatervoorziening in 2050 en 2100Deknelpuntenindetweewarmeendrogescenariosin2050 verschillenperregio. InhetvoorzieningsgebiedvanhetIJsselmeerkanineendroog jaar(vindteensindetienjaarplaats)methethuidigepeilbesluit nietaandevraagwordenvoldaan. Indegebiedendieonderinvloedstaanvanexterneverzilting (West-enZuidwest-Nederland)kanineendroogjaarvoorlange periodesgeenwatervandegewenstekwaliteitwordeningelaten, metnamebijGouda. Waarmenafhankelijkisvandeaanvoervanrivierentredenin gemiddeldejarenalknelpuntenopmetpeilhandhaving,waterkwaliteiteninlaatvanwatervoorhetregionalewatersysteem. Ingebiedenzonderexternewateraanvoer(hogezand ronden) g tredenineengemiddeldjaaralknelpuntenopdoorvochttekort indebodem,dalingvandegrondwaterstandentoenemende droogvalvanhetregionalewatersysteem. Voordegebruiksfunctieszalineendroogjaardeongestoorde leveringvankoelwatervoorenergie oorzieningenvandrinkwater v ineengrootdeelvanNederlandonderdrukkomentestaan. Onomkeerbareschadeaannatuurenschadeaaninfrastructuur zalnietaltijdvoorkomenkunnenworden.Inhetgebieddatwater krijgtvanuithetIJsselmeerzullendezeknelpuntenpasineen extreemdroogjaargaanspelen.Alsermeerknelpuntengaan optreden,zaldeschadeaandeeconomieforstoenemen. Bovengenoemdeknelpuntenendeeffectenervanwordengroter richting2100.

6

De toekomstige opgaveDeknelpuntenanalyselaatziendatonshuidigewatersysteem, hetbeheerenhetbeleidvoorzoetwatervoorzieningtegenzijn grenzenaanlooptDitisaanleidingomnaardedoelmatigheid vanhetwatersysteemenhetgebruikvanwatertekijken. Hetsysteemmoetflexibelerenefficinterwordeningericht enhetwaterefficinterwordengebruikt. HetdeelprogrammaZoetwaterzalzichvooroplossingenop dekortetermijnrichtenopmaatregelenenvoorzieningendie zorgenvoorhetvergrotenvandeflexibiliteitvanhetwatersysteem.Hierbijkangedachtwordenaanhetextravasthouden vanzoetwaterinhetwinterhalfjaar,gebruikmakenvanextra aanvoerroutesenoptimalisatievanwater ebruik. g Deknelpuntenanalysegeefteengoedebasisvoorhetwerken Daarnaastisookeenfundamentelereaanpaknodig.Daarbij kijkthetdeelprogrammaZoetwaternaardeflexibiliteiten deefficintievanhetsysteemmaarooknaarhetefficinter gebruikvanhetwater.Devragendiewedaarmoetenstellen zijn:Hoeveelwaterleverenwestraksnogentegenwelke prijs?Welkeverantwoordelijkheidheeftdegebruiker? Deuitdagingligtinhetformulerenvandoelengerichtop eenmaatschappelijkafgewogeneneconomischdoelmatige duurzamezoetwatervoorzieningenhetzoekennaar strategienomdezedoelenterealiseren.Bijhetzoeken naarstrategienenbijbehorendemaatregelenzalnietalleen gekekenwordennaarhetvergrotenvanhetwateraanbod maarooknadrukkelijknaarhetbeperkenvandewatervraag7

(gebruikerskant).Ookhetmakenvanafsprakenmet omringendelandenoverwaterkwaliteitenkwantiteit wordtmeegenomen. Deknelpuntenindegebiedendieonderinvloedstaanvan externeverzilting,degebiedenwaarmenafhankelijkisvan deaanvoervanriviereneningebiedenzonderexterne water anvoerzijnin2050mogelijknormaalgewordenen a vragendusombeleidswijzigingen.HetIJsselmeergebied blijftbelangrijkvoordezoetwatervoorziening.Doelenvoor zoetwatervoorzieningzijnnodigomtekunnenbepalenwelke strategievoorhetIJsselmeergebieddejuisteis.

aanoplossingenenstrategien.Ditgaatinfase2gebeuren. Infase2krijgtookaanscherpingenverdiepingvandeknel- puntenaandacht,waaronderonvolkomenhedeninmodellen. Metdegekozenaanpakwordtrichtinggegevenaande ontwikkelingnaareenduurzamezoetwatervoorziening.Op dezemanieranticiperenweopdetoekomstigeontwikkelingen enkunnenwekansenbenutten.Samenwerkingenafstemming metderegios,gebruiksfunctiesenanderedeelprogrammas vanhetDeltaprogrammaindekomendefasesisdaarbij essentieel.

8 EendoorlangdurigedroogtedroogvallendepoellangsdeIJssel,bijdeBontekoeweginBaak.

1 InleidingDeze rapportageDezebestuurlijkerapportagebevatderesultatenvande eerstefasevanhetdeelprogrammaZoetwater.Deeerstefase heeftinhettekengestaanvandeknelpuntenanalyse.De rapportagegeeftantwoordopdevraagofopdelangetermijn devraagnaarenhetaanbodvanzoetwaterinevenwichtzijn enbepaaltdefocusvoorfase2vanhetdeelprogramma Zoetwater. Dezerapportageisgeschreventenbehoevevandebestuurlijkebesluitvormingoverderesultatenvanfase1envormt belangrijkeinputvoorhetDeltaprogramma2012. DerapportageisbesprokeninhetBestuurlijkPlatform Zoetwater(BPZ,bestuurdersvanwaterschappen,provincies, IPO,UVW,VNGenVEWIN),hetOVW/OWN(maatschappelijke organisaties),hetbeleidsdirecteurenoverlegvanhetDeltaprogramma(interdepartementaleafstemming)enhet BestuurlijkKoepelOverleg(BKO). Denieuwestrategievooreenduurzamezoetwatervoorziening voordelangetermijnisgebaseerdop: Inzichtindevraagnaarenhetaanbodvanzoetwater endewaterzekerheid; Demogelijkhedenvoorwaterbesparing,deoptimalewater- verdelingentoekomstigserviceniveauinrelatietotfuncties; Deverdelingvanverantwoordelijkhedentussenoverheid, marktengebruiker; Eensamenhangendpakketvanmaatregelen.Hetbetreft maatregelenopinternationaal,nationaalenregionaal niveauenvoordegebruiksfuncties. Hetkangaanominfrastructureleenruimtelijkemaatregelenenomeconomische,juridischeenruimtelijke instrumenten(bijvoorbeeldbeprijzen). Daarnaastheefthetdeelprogrammadeopdrachttekijken naarmaatregelenvoordekortetermijn,diebijdragenaan eenduurzamezoetwatervoorziening.

Opdracht deelprogramma ZoetwaterDeopdrachtvoorhetdeelprogrammaZoetwaterishet ontwikkelenvanstrategienvooreenduurzamezoetwatervoorzieninginNederlandvoordelangetermijn.Ditmoetin 2014leidentoteendeltabeslissingoverdenieuwestrategie voorzoetwater.

9

2011

2012

2013

2014

2 Opstellen streefbeelden zoetwaterGewenstetoekomst,toekomstperspectieven,bijdragenaaneen duurzamezoetwatervoorziening, resultaatisambitiesvoorzoetwater (dialoogspoor)

4 Ontwikkelen strategieDewegvanmogelijkenaar voorlopiggewenstetoekomst, opbasisvanopgaveen ambitie

1 Uitvoeren knelpuntenanalyseMogelijketoekomstenopbasisvan scenarios,inzichtinmatchvraagen aanbod,resultaatisessentie, urgentieenfocusvoorvolgendefase, opgave(inhoudelijkspoor)

Doel: Deltabeslissing (DP 2015) Duurzame Zoetwater Strategie

3 Inventariseren van zoetwaterinitiatievenLopendeinitiatieven,gerichtophebben,houden enandersomgaanmetzoetwater,maatregelen eninstrumentendiebijdrageleverenaan gewensttoekomstbeeld(praktijkspoor)

DP 2014 BRmedio2013 AdviesBPZ,OVW,BD BesluitvormingStas Aanleveren aan DP 2012 Bestuurlijkerapportage(BR)medio2011 AdviesBPZ,OVW,Beleidsdirecteuren ViaStaatsecretarisnaarBKO DP 2013 BRmedio2012 AdviesBPZ,OVW,BD BesluitvormingStas

10

Proces naar een strategie voor zoet waterDevolgendestappenwordengenomenomtekomentoteen strategievoorzoetwaterin2014: Indeeerstefase(totmedio2011)iseenknelpuntenanalyse uitgevoerd:watisdehuidigesituatie,hoeontwikkeltdeze zichalsgevolgvanklimaatveranderingensociaaleconomischeontwikkelingen,waarenwanneertredenvervolgens knelpuntenopenwatisdeomvangervan. Indetweedefase(totmedio2012)wordtdeknelpuntenanalyseverfijndendeurgentievandeknelpuntenbepaald. Opbasisvandeknelpuntenanalyseenstreefbeeldenwordt deopgavevoorzoetwaterbepaald.Vervolgensworden mogelijkestrategienverkend. Indederdefase(totmedio2013)wordtdedefinitieve knelpuntenanalyseopgeleverd.Vandeinfase2verkende strategienwordendekansrijkestrategienuitgewerkt, inclusiefmaatregeleneninstrumenten. Indevierdefase(totmedio2014)wordteenvoorstel gedaanvooreenvoorkeursstrategiemetonderbouwing vaneenMKBAofeenvergelijkbaarinstrument.Hierbij zullenalternatieveninbeeldblijven,zodateengedegen politiek-bestuurlijkeafwegingkanplaatsvinden.

HetprocesvanhetdeelprogrammaZoetwateromtekomen toteenstrategievoorzoetwaterisweergegeveninhet schemaopdelinkerpagina.Dehoofdproductenvanhet deel rogrammazijndeknelpuntenanalyse,streefbeelden, p zoetwaterinitiatievenendestrategien.Erwordtgewerkt vangrofnaarfijn.Ditbetekentdatdevierproductenelkjaar wordenaangescherptenverbeterd.Iedervoorjaarworden deresultatenvaneenfasegepresenteerdmiddelseen bestuurlijkerapportage.

11

2 Resultaten van fase 12.1 IntroductieVerantwoordingInfase1vanhetdeelprogrammaZoetwaterzijndeaarden deomvangvandezoetwaterproblematiekonderzocht,nu enindetoekomst(2050meteendoorkijknaar2100).De knelpuntenanalysebouwtvoortopvoorgaandonderzoekvan onderandereDeltares,AlterraenPBL.Erzijnachtanalyses uitgevoerd(nlandelijkeenzevenregionale).Desynthese vandeachtanalysesgeeftvoordeeerstekeereenbreed gedragenkwantitatieveenkwalitatievebeschrijvingvanhet helewatersysteem.Deknelpuntenanalysevormteengoede basisvoorhetwerkenaanoplossingenenstrategien(fase2). Eenuitgebreidebeschrijvingvandebevindingenvanfase1 isvastgelegdinhetrapportSynthesevandelandelijkeen regionaleknelpuntenanalyses. Komenderegionaleendelandelijkeanalysesophoofdlijnen totdezelfdeconclusies,indeonderliggendekwantitatieve onderbouwingkomenoponderdelenverschillenaanhetlicht zowelbijdeuitgangspuntenalsderesultaten.Deregionale analysesgevenaandatdeverwachteontwikkelingvande vraagonvoldoendeuitdescenariosnaarvorenkomt.Omdat deregionaleanalysesvaakopmeergedetailleerdemodellen engebiedskenniszijngebaseerd,verrijkenzijdelandelijke analysemetinformatieovermeerlokaleprocessen. DecommissieVeermanheefthetbelangvanhetzoetwatervraagstukopdelangetermijngeagendeerdopbasisvan deresultatenvandeDroogtestudie.Wetenwenumeerdan deonderzoekendiedebasisvormdenvoordatrapport? Hetalgemenebeeldisdatdeknelpuntenanalysedebelangrijksteknelpuntenindezoetwatervoorzieningopdelange termijnbevestigt.Welisdeonderbouwingverbeterd. Enerzijdszijnhetmodelinstrumentariumendescenarios12

verderontwikkeldtenopzichtevandeeerdereanalyses. Daarnaastisbreednaardeknelpuntenvoorgebruiksfuncties gekeken.Belangrijkisookdatderegioseeneigenanalyse hebbenopgesteld.Diekomtingrotelijnenovereenmetde landelijkeanalyse,hetgeenbijdraagtaanhetdraagvlakvoor deknelpuntenanalyse.

Regionale analyses verrijken landelijke analyse

De knelpuntenanalyse bevestigt eerdere analyses

Voorbeeldenzijn: Ingebiedenmetbrakgrondwater(Zuidwest-Nederland) heeftklimaatontwikkelinggevolgenvoorzoetwaterlenzen dieessentieelzijnvoordelandbouw; Opdehogezandgronden(Oost-enZuid-Nederland)heeft droogvalvanbekengevolgenvoornatuur;

Inveenweidegebieden(West-Nederland)hebbenmaatregelenommaaivelddalingtebeperkengevolgenvoorde vraagnaarwater; Kapitaalintensievelandbouwontwikkeling (Noord-Nederland,Rivieren)doetdevraagnaarwater toenemen; Waterdatnietdegewenstekwaliteitheeft,isschadelijk voornatuur(bijvoorbeeldeutrofiringvanveenplassen)en kapitaalintensieveteelten. Ondanksdeverschillenwijzendeconclusiesvanderegionale endelandelijkeanalysesalleindezelfderichting.

mogelijkoperationeeltehouden(categorie2).Daarnavolgen functieswaardeafweginggebaseerdisophetvoorkomenvan economischeschade(decategorien3en4). Doorhetontbrekenvanexplicietedoelenkunnendehuidige knelpuntendusnietuitgedruktwordeninhetwelofniethalen vandedoelen.Welkanerietsgezegdwordenoverde economischeschade.Ingemiddeldejarentredenlokaal knelpuntenopmaardezezijnveelalgeaccepteerd,ookomdat hetdeelsonvermijdelijkeschadeis.Indrogejarenkande schadevoordelandbouwoplopentot0,5miljard (Droogtestudie).In2003liepdeschadezelfsoptot1miljard. Dezeschadeisbeleidsmatiggeaccepteerd(Droogtestudie, NationaalWaterplan). Bijhetbesprekenvanderesultatenvandeknelpuntenanalyse nemenwebovenstaandeinbeschouwing.Omietstekunnen zeggenoverdeurgentievanhetvraagstukwordtgerefereerd aandeverdringingsreeks.Alservoordeoverigebelangen (categorie4)eentekortaanwateris,isdatvervelend.Alser daarentegenvoorhetvoorkomenvanonomkeerbareschade (categorie1)eentekortis,isdaternstig.Hetzelfdegeldt wanneerdeverdringingsreeksindetoekomstmogelijk jaarlijksmoetwordeningezet,wantdaarishetinstrument nietvoorontwikkeld.

Doelen voor zoet water ontbrekenErbestaanopditmomentgeenexplicietedoelenvoorhet kwantiteitsbeheervanzoetwateroprijksniveau.Dergelijke doelenzijnnodigomdeernstenomvangvanknelpuntente bepalen.Wekennenweleenimplicietdoel,namelijk:dejuiste hoeveelheidwatervandejuistekwaliteitophetjuistemoment opdejuisteplekkrijgen.Wegaanervanuitdateraltijdwater is.Datgeldtgrofwegvoor9vande10jaar.Wanneerditniet zois,intijdenvandroogte,treedtdeverdringingsreeksin werking.Delandelijkeverdringingsreeksbepaaltdeverdeling vanhetbeschikbarerijkswaterdoorprioriteitentegevenaan deverschillendewatervragers.Hetisvanmaatschappelijk belangdatbepaaldefunctieszolangmogelijkvanwater voorzienblijvenomonderanderedeveiligheidvanveen- dijkentegaranderenenonomkeerbareschadeaannatuurte voorkomen(categorie1)enomdenutsvoorzieningenzolang

13

De Nationale Verdringingsreeks

Categorie

1

Veiligheid en voorkomen van onomkeerbare schade

1 stabiliteitvanwaterkering 2 klinkenzetting(veenenhoogveen) 3 natuur(gebondenaanbodemgesteldheid)

gaat voor

2gaat voor

Nutsvoorzieningen

1 drinkwatervoorziening 2 energievoorziening

3

Kleinschalig hoogwaardig gebruik

tijdelijkeberegeningkapitaalintensieve gewassen proceswater

gaat voor

4

Overige belangen (economische afweging, ook voor natuur)

scheepvaart landbouw natuur(zolanggeenonomkeerbareschade optreedt) industrie waterrecreatie binnenvisserij

14

2.2 Resultaten van de knelpuntenanalyseWaar staan we nu?InNederlandishetaltijdvanzelfsprekendgeweestdat voldoendezoetwaterbeschikbaaris.Dathangtsamenmet hetfeitdateropjaarbasisvrijwelaltijdsprakeisvaneen neerslagoverschotendatdegroterivierenveelmeerwater aanvoerendanwegebruiken.Daaromiserzelfsindrogejaren nogsprakevanafvoervanzoetwaternaarzee.Erisdusgenoeg zoetwatermaarnietaltijdinhetjuisteseizoen,opdejuiste plekenvandejuistekwaliteit.Neerslagwordtindewinterals overtolligwaterafgevoerd.sZomers,alshetwaternodigis, kanerdaarentegensprakezijnvanforseneerslag ekorten. t Ookkanhetwateruitdegroterivierennietnaariedereplaats wordengestuurdwaarhetgevraagdwordt. Indehuidigesituatietredeningemiddeldejarenlokaalenkele knelpuntenop,maardezezijnveelalgeaccepteerd.Indroge jarentredenerknelpuntenop,metnameindegebiedendie onderinvloedstaanvanexterneverziltingenwaargeen wateraanvoermogelijkis.Deknelpuntenindrogejaren hebbenvooralgevolgenvooreconomischegebruiksfuncties ennatuur.Inhetgebieddatonderinvloedstaatvanexterne verziltingtredendaarnaastookknelpuntenopdiegevolgen hebbenvoorveiligheidennutsvoorzieningen.Ineenextreem droogjaartredeninallegebiedeninNederlandenvooralle gebruiksfunctiesgroteknelpuntenop.Indezesituatiewordt gedurendeeenperiodevanongeveer90dagenalhetwaterin VoorhetDeltaprogrammazijndeltascenariosontwikkeld, dieinalledeelprogrammasgebruiktworden.Voorde15

Nederlandopenigerleiwijzebenut.Erisgeenafvoervanhet IJsselmeernaardeWaddenzee,deHaringvlietsluizenzijn vollediggeslotenenwatdoordeNieuweWaterwegnaar zeestroomt,wordtnodiggeachtomdezoutindringingte beperken.Hetbeschikbarewaterwordtdanverdeeldvolgens delandelijkeverdringingsreeks.

Belangrijke constateringen op basis van de knelpuntenanalyseSociaaleconomischeontwikkelingenenveranderingenvan hetklimaatmakendatrichting2050/2100devraagnaarzoet waterindrievandevieronderzochtescenariostoeneemten hetaanbodintweevandevierscenariosafneemt.Alsgevolg nemende(reedsbestaande)knelpuntentoe.Indehuidige berekeningenhoudenwenoggeenrekeningmeteen toenemendevraagnaarwaterinhetbuitenland.Ditzalhet aanbodvanwatermogelijkverderdoendalenenknelpunten mogelijkaanzienlijkverergeren.Methethuidigebeleidkan naarverwachtingindrievandevierdeltascenariosniet tegemoetwordengekomenaantoenemendevraag. Heroverwegingvanhethuidigebeleidisdaaromnoodzakelijk.

Scenarios

sociaaleconomische groei

G/GE

W+/GE

DRUK

StOOM

matige klimaatverandering

snelle klimaatverandering

RUSt

WARM

G/RC

W+/RC

sociaaleconomische krimp

16

deltascenarioszijntweeuiterstescenariosvoorklimaatverandering(GenW+)gecombineerdmettweeuiterste scenariosvoorsociaaleconomischeontwikkelingen(RCen GE).Verderwordtuitgegaanvancontinueringvanhethuidige ofvastgesteldebeleid.Hetverschiltussenbeideonderzochteklimaatscenariosisgroot.HetscenarioGverschilt nauwelijksvanhethuidigeklimaat.Bijdebeschrijvingvande knelpuntenwordtzoveelmogelijkdebandbreedtebeschreven maardenadrukligtopbeschrijvingvandeW+scenarios. Heteffectvandesociaaleconomischescenariosopde watervraaglijktgering,ookdeverschuivingeninhetlandgebruikzijnminimaal.Ditvraagtnaderonderzoekinfase2.

Hiernawordendezeoorzakennadertoegelicht.

1 Geen wateraanvoer mogelijkDitspeeltmetnamevoordehogezandgrondeninZuid-en Oost-Nederlandendemetzoutwateromgeveneilandenin deZuidwestelijkeDelta.Indezegebiedenisnualsprakevan vochttekorten.Dezevochttekortenzullenindescenarios STOOM(W+/GE)enWARM(W+/RC)in2050toenemenmet eenfactor23.Ditbetekentdattekortenvakergaan optreden:tekortendienueensinde100jaaroptredengaan in2050eensinde10jaaroptredeneneentekortdatnueens inde10jaarvoorkomtisinSTOOM(W+/GE)enWARM(W+/RC) in2050eengemiddeldjaar.Ditheefttoenemendeschadevoor landbouwennatuurtotgevolg.Indehoogveengebiedenkan dittotonomkeerbareschadeleidenaannatuur(categorie1). IndeZuidwestelijkeDeltabestaathetgevaardatdezoetwaterlenzenuitgeputrakenmetextralandbouwschadeals gevolg. DoorhetgroteneerslagtekortindescenariosSTOOM(W+/GE) enWARM(W+/RC)dalendelaagstegrondwaterstandeninde zomervrijweloveralmetenkeledecimeters.Opdehoge zandgrondendaaltalsgevolgvantoegenomengrondwateronttrekkingendelaagstegrondwaterstandplaatselijkca.1m. Deknelpuntenvoorlandbouwennatuurverergerendaardoor aanzienlijk.EenbelangrijkeffectvandalingvandegrondwaterstandvoorOost-enZuid-Nederlandisdedroogvalvan beken.Zuid-Nederlandheeftberekenddatindescenarios17

Oorzaken knelpuntenWesprekenvaneenknelpuntalsdevraaginkwantiteiten kwaliteitgroterisdanhetgeleverdewatervoordeverschillendegebruiksfuncties.Ookkunnenknelpuntenontstaanals destreefpeilenzowelinhethoofdwatersysteemalsinde regionalewatersystemennietgehandhaafdkunnenworden. Debelangrijksteoorzakenvanknelpuntenzowelnualsinde toekomstzijn: 1 Erisinhetgeheelgeenwateraanvoermogelijk(vrij afwaterendehogezandgrondeneneenstukvanhet zuidwestelijkestuariumgebied); 2 Erisonvoldoendewaterbeschikbaarinderivierenen kanalen; 3 Devoorraadisovervraagden/ofraaktuitgeput(IJsselmeer) 4 Deinlaatpuntenrakentezeerverzilt(benedenrivierengebied:GoudaenBernisse).

3

3

2 1 4 2

1

1 Geen wateraanvoer mogelijk 2 Gebieden waar onvoldoende water beschikbaar is in de rivieren en kanalen 3 De voorraad is overvraagd en/of raakt uitgeput (IJsselmeer) 4 De inlaatpunten raken te zeer verzilt

18

STOOM(W+/GE)enWARM(W+/RC)deafvoervandebekenin dezomermet20tot50procentafneemtendatdelengtewaar- overdebekendroogvallenmet18tot28procenttoeneemt. Naastdebovenlopen-dienualregelmatigdroogvallen-gaat ookeendeelvandemiddenlopendroogvallen.Verminderde afvoervanbekentezamenmeteenhogeretemperatuuris ongunstigvoordewaterkwaliteitendaarmeedeaquatische natuur. In2100neemtinSTOOM(W+/GE)enWARM(W+/RC)het neerslagtekortverdertoe,degrondwaterstandenzullennog verderdalenendeschadeaannatuurenlandbouwzalverder toenemen.

metbetrekkingtotdevaardiepteinhethoofdwatersysteem. Daarnaastwordthetinnemenvankoelwateruitenhetlozen vanopgewarmdwateropdezeriviereneenknelpunt. InhethuidigeklimaatiservolgensderegioRivierenineen gemiddeldjaaraleentekortaanoppervlaktewatervan3,5m3/s. DetoenamevandetekortenisdoorderegioRivieren gekwantificeerd:in2050zalinhetscenarioSTOOM(W+/GE) hettotaletekortaanoppervlaktewaterineenextreemdroog jaartoenemenmet7,5m3/s. Detekortenaanbodemvochtverdubbelenin2050inde scenariosSTOOM(W+/GE)enWARM(W+/RC)ineengemiddeld endroogjaar.Metgevolgenvoorlandbouwennatuur.

2 Gebieden waar onvoldoende water beschikbaar is in de rivieren en kanalenOnvoldoendewaterinderivierenenkanalengeeftproblemen voorderegionalewatervoorziening.Decapaciteitvande regionalewaterinlaatpuntenenhetregionalewatersysteemis onvoldoendeomaande(toegenomen)regionalewatervraag tekunnenvoldoen.Ookdoorhetteverwegzakkenvande rivierwaterstandenkunneninlaatbeperkingenoptreden. Hydrologischeknelpunteninhetnetwerk,metmogelijk gevolgenvoorhetfunctionerenvanstuwenensluizen,worden verwachtopdekanaalpandenvandeNeder-Rijn-Lek,opde MaasendeBrabantsekanalen.Dezeknelpuntenzijnechter nognietgoedgekwantificeerd.Ookontstaanerknelpunten

Grondwaterstandendalenmeteenpaarcentimeterinhet westenvanderegioRivieren.Degrondwaterstandendalen hetsterkstlangsdeWaaldieongestuwdisenwaarde rivierwaterstandenwegzakken.Gevolgisdatinhetwesten vanhetgebiedextraveenoxidatiekangaanoptreden,maar ookzettingindieperekleilageninhetoverigedeelvanhet gebiedismogelijk(categorie1). Zuid-Nederlandheeftvastgestelddatdewateraanvoerbehoefteindewarmeendrogescenariosgemiddeldmet15tot 35procentzaltoenemenin2050.DeregioOost-Nederland gaatuitvaneentoenameindewateraanvoerbehoeftemet eenfactor23indezesituatie.Ditisonderanderenodigom eenverwachteextraberegeningsvraagtekunnenfaciliteren envoorhetvoorkomenvanveenoxidatie.19

Watervoorziening fruitteelt Kromme RijngebiedDewatervoorzieningvoorhetKrommeRijngebied(regio West)isafhankelijkvandeinlaatvanuitdeLekbijWijk bijDuurstede.AlsdewaterstandenopdeLektever uitzakkenkanonvoldoendewaterwordeningelaten. Ditheeftgroteschadevoordefruitteelttotgevolg.Inhet voorjaarbevriezenbloesemknoppenalseronvoldoende waterisvoordenachtvorstbestrijding.Hierdoormislukt deoogst.Indezomeriswaternodigvoorzowelde bodemonderdeboomzelfalsomdevruchtente beregenen,zodatdezenietverbrandenbijhoge buitentemperaturen. Ditjaarleidthetdrogevoorjaartotlagewaterstanden. HetpeilopdeNeder-Rijniseenhalvemetergezakt indelaatsteweekvanapril.Bij2.30m+NAPkaner onvoldoendewaterwordeningelateninhetKromme Rijngebied.Alshetdansnachtsgaatvriezenkanerniet aannachtvorstbestrijdingwordengedaan. Ookneemtdewegzijgingnaarderiviertoewaardoor hetbodemvochttekorttoeneemt.Ineenextreemdroge zomerin2050kanhetwaterpeilopdeLekwel1,5m verderuitzakkendannuhetgevalis,zodatdewatervoorzieningnogmoeilijkerwordt.

20

Watertekort in equivalente waterschijf IJsselmeer (in meters) Jaar 2050 2050 2050 2100 Scenario WARM(W+/RC) WARM(W+/RC) WARM(W+/RC) W+ Onbeperkteinlaat +Gelimiteerdeberegening +WestNederland Onbeperkteinlaat 0,37 0,97 Gemiddeld jaar 0 0 Droog jaar 0,16 0,36 Extreem droog jaar 1,0 1,65 1,75-1,85 1,72

3 De voorraad is overvraagd en/of raakt uitgeput (IJsselmeer)HetIJsselmeerlevertwateraaneengrootdeelvanNoordNederland:Noord-Holland,Friesland,Groningen,Drenthe, OverijsselendeIJsselmeerpolders.Onderextreemdroge omstandigheden,dieglobaaleensinde100jaarvoorkomen, kanindehuidigesituatienietaandetotalewatervraag wordenvoldaan.HetstreefpeilophetIJsselmeerkanindeze omstandighedennietgehandhaafdblijven.Hetzaktechter nognietonderhetwinterpeil. InhetscenarioWARM(W+/RC)wordenin2050ineengemiddeld jaargeenwatertekortenvastgesteld.Indrogejarentredenwel tekortenop,doordelageaanvoernaarhetIJsselmeer.Danzal gekortwordenopdehoeveelheidwaterdienodigisvoorde vismigratiedoordeAfsluitdijk.Ookverslechtertdewaterkwaliteit.Ditkangevolgenhebbenvoordedrinkwaterproductie inAndijk(categorie2).Inextreemdrogeomstandighedenkan hetminimalepeil(-0.4mNAP)ophetIJsselmeernietmeer

gehandhaafdwordenengaanerooktekortenoptredenvoor hetpeilbeheerinderegios(categorie1)enkomendenutsvoorzieningeningevaar(categorie2).Indezesituatiekanhet watertekortglobaalwordenweergegevenmeteenequivalente waterschijfophetIJsselmeervan1,0m.Indienerrekening gehoudenwordtmeteenmogelijkeextraberegeningsvraag, zalhettekortaanwateruitgedruktineenwaterschijfophet IJsselmeertoenementot1,65mvooreenextreemdroogjaar enineendroogjaartot0,36m. DewatertekorteninhetIJsselmeergebiednemenin2100nog verdertoe.InhetscenarioWARM(W+/RC)tredendaninalle karakteristiekejarentekortenop.Ineengemiddeldjaarzakt hetpeiluittotwinterpeilenwordthetspannendvoorde veiligheid,hetvoorkomenvanonomkeerbareschade (categorie1)ennutsvoorzieningen(categorie2).Ineendroog jaarishettekortechteralzogrootdatnietaandewatervraag kanwordenvoldaaneneronvoldoendewaterzalzijnomde veiligheidtegaranderenenonomkeerbareschadetevoorkomen(categorie1).Ineenextreemdroogjaarzakthetpeil onderhetlaagsttoelaatbarepeilvan-0,4mNAP.

21

DedubbeleWiericke.VanwegelangdurigedroogtebesproeitMarikcovanRossumvanhetwaterschapDeStichtseRijnlandenvanafeenboot 22 delangsliggendeveendijken.Ditomscheurvormingenverzakkingtevoorkomen.

4 De inlaatpunten raken te zeer verziltDegebiedendiegevoeligzijnvoorexterneverziltingzijn West-Nederland,deZuidwestelijkeDeltaenRijnmond-Drechtsteden.BelangrijkeinlaatpuntenvoorderegionalewatervoorzieningdiegevoeligzijnvoorexterneverziltingzijnGouda endeBernisse.Zijzijnrepresentatiefvoorproblemenineen grotergebied. Indehuidigesituatietredeneensinde10jaaralverziltingsproblemenop.IndescenariosWARM(W+/RC)enSTOOM(W+/GE) kanGoudain2050ineendroogjaareeninlaat eperking b kennenvancircaeenhalvezomer.Eenlangeinlaatstopheeft gevolgenvoorveiligheid(onderandereveenkaden)enzetting/ klinkinveengebiedenenzoukunnenleidentotonomkeerbare schadeaannatuur(allencategorie1indeverdringingsreeks). Hetinlatenvanzoutwaterdatinprincipevoorpeilbeheerkan wordentoegestaan-kanonomkeerbareschadeaandeNatura 2000gebiedenendelaagveenplassenveroorzaken(categorie1) enproblemenopleverenvoordegreenportszoalsBoskoop (categorie3).

InhoeverredeinlaatbeperkingenvoordeBernissedaadwerkelijkeenknelpuntvormenvoorDelflandendeindustrie inhetRijnmondgebiedmoetnaderwordenonderzocht,omdat deduurvandeafzonderlijkeinlaatbeperkingenbepalendis. DedalingvangrondwaterstandenindescenariosWARM (W+/RC)enSTOOM(W+/GE)betekenteenversnellingvan veenoxidatie(categorie1). Indelandelijkeknelpuntenanalyseisgeenrekeninggehouden meteenextrawatervraagalsgevolgvanextradoorspoelen, extraberegeningofbijzonderetoenamevandevraag.In enkeleregionaleanalysesishiermeewelrekeninggehouden. IndeZuidwestelijkeDeltaenRijnmond-Drechtstedenwordt voorhetscenarioSTOOM(W+/GE)in2050gerekendmeteen toenamevan40%indebehoefteaandoorspoelenalsgevolg vaninterneverzilting.InWest-Nederlandwordteentoename vandevraagnaarwaterverwachtvan90m3/snaarmaximaal 200m3/svooreendroogjaarineenW+scenarioinverband metextraberegening.InWest-Nederlandkandevraagnaar watertoenemendooreenextravraag(tot20%extra)voor vernattingvanveengebieden.

Inlaat dicht in het zomerhalfjaar in een extreem droog jaar (in dagen) Huidig Gouda Bernisse 27 1 G (2050) 35 1 W+ (2050) 81 23

23

Knelpunten voor de gebruiksfunctiesIndeknelpuntenanalyseisookgekekennaardegevolgenvoor gebruiksfuncties.Hieronderzijndebelangrijksteknelpunten pergebruiksfunctievoordescenariosWARM(W+/RC)en STOOM(W+/GE)in2050opeenrijgezet: Landbouw:verdrievoudiginggewasdervingineengemiddeldjaarenverdubbelingineendroogjaar. Natuur:dedoelenvoorNatura2000enKRWkomenonder druktestaan. Stedelijkgebied:dalingvandegrondwaterstandinveen-en kleigebiedenkaninhetstedelijkgebiedleidentotongelijke zettingvangrondenbodemdaling.Ookiserkansophet rottenvanhoutenheipaleninoudestadskernenenschade aanfunderingen. Drinkwater:inlaatpuntenBernisse,Scheelhoek,langsde Lek,Andijk(IJsselmeer)wordenindrogetotextreemdroge jarenserieusbedreigddoorverzilting.Ookhogetemperaturenvaninlaatwatervoordebereidingvandrinkwater(norm 25Celsius)vormeneenknelpunt. Industriewatervoorziening:vakerleveringsproblemendoor toenameverzilting(inlaatBernisse)oftelaagpeilIJsselmeer (Eemshaven).

Koelwatervoorenergievoorziening:nualleenprobleemin extreemdroogjaar.InhetSTOOM(W+/GE)scenarioook problemenineengemiddeld(minder)endroogjaar.Vooral langsdeMaas,Amer,Amsterdam-RijnkanaalenNoordzeekanaal. Koelwatervoorindustrie:knelpuntenopminderdan10 locatiesineengemiddeldofdroogjaarmaarineenextreem droogjaaropcirca40vande100locaties. Scheepvaart:vaardieptebeperkingin2050ineengemiddeld jaar,verdubbelingvandevaardieptebeperkingineendroog jaar. Recreatie:toenemendehinderdoor(blauw)algenbloei. Wanneerhetwaterpeillagerisdanhetstreefpeil,ontstaan problemenvoorderecreatievaart,metnameinFrieslanden hetIJsselmeer. Visserij:nognietonderzocht.Wordtbekekeninfase2.

24

2.3 ConclusiesBelangrijke constateringen op basis van knelpuntenanalyse Indrogejarentredenernualknelpuntenop.Dezeknelpuntenzijnbeleidsmatiggeaccepteerdendaaromhebben wegeenbeleidvoorstructurelewatertekorten. Doorsociaaleconomischeontwikkelingenenverandering vanhetklimaatneemtdevraagnaarwatertoeindrievan devierscenariosenhetaanbodafintweevandevier scenarios. Methethuidigebeleidkanniettegemoetwordengekomen aandetoenemendevraag.Ditgeldtnaarverwachtingvoor drievandevieronderzochtescenarios.Alsgevolgdaarvan nemendeknelpuntentoe. Indehuidigeknelpuntenanalyseisnoggeenrekening gehoudenmetdemogelijkheiddatlandenstroomopwaarts inderivierenwatergaanvasthouden,omdatookzijte makenkrijgenmettoenemendewatertekorten.Deze mogelijkheidendegevolgenvanklimaatadaptatie, autonomeentechnologischeontwikkelingenworden indevolgendefasemeegenomen. Deknelpuntenbijrivieren,kanaleneninlatenalsgevolgvan externeverziltingenverminderdeafvoerzijnin2050 mogelijknormaalgeworden.Ookopdehogezandgronden Inabsolutezinhebbenwenuenin2050overhethelejaar genoegzoetwater.Hetwaterisechternietaltijdinhetjuiste seizoenenopdejuisteplekbeschikbaarenvandejuiste kwaliteit.Hetwatersysteemistraditioneelingerichtophet afvoerenvanteveelwaterenhetvoldoenaandewatervraag vandegebruiksfuncties.Opditmomentgebruikenwealleenin eenextreemdroogjaaralhetbeschikbarewater,terwijlzichin eendroogjaaralknelpuntenvoordoen.In2050isdekans grootdatwe,bijongewijzigdbeleid,zelfsineengemiddeldjaar alknelpuntenkrijgeningebiedenwaarmenafhankelijkisvan rivierenofwaarwateraanvoernietmogelijkis. nemendeknelpuntentoe.HetIJsselmeergebiedblijft belangrijkvoordezoetwatervoorziening,deuitkomsten vandeanalyselatenvoorhetIJsselmeergebiedziendat onderhethuidigepeilbesluitineendroogjaarnietvolledig aandevraagnaarwaterkanwordenvoldaan. Allegenoemdeknelpuntennemenverdertoerichting2100. Hetoplossenvandezeknelpuntenvraagtombeleidswijzigingen.

Algemene conclusie: Zoet water niet op de juiste plek, in het juiste seizoen en van juiste kwaliteit

25

LegendaHoofdwaternetwerk Grootoppervlaktewater Zoutwater(zee) Verziltingsgevoeligegebieden Zoutindringing Belangrijkinlaatpunt Waterstromendroogstedecadezomerhalfjaar(m3/s) Gemiddeldewatervraag(m /s)inNederland, verdeeldnaar:3

Oorzaak knelpunten 1 2 3 4 Onvoldoenderivieraanvoer WaterbufferIJsselmeerovervraagd Inlaatpuntenrakenverzilt Geenwateraanvoermogelijk

Knelpunten Droogteschadelandbouw Natuurgevoeligvoorverdroging/verzilting Droogvallendebeken Hinderscheepvaarti.v.m.lagerivierstand Koelvoorzieningenergiecentralemogelijkonderdruk

Peilbeheer(55%) Doorspoeling(33%) Beregening(12%)

Water wordt bij tekorten verdeeld volgens de verdringingsreeks 1 Veiligheid en voorkomen van onomkeerbare schade stabiliteitvanwaterkering klinkenzetting(veenenhoogveen) natuur(gebondenaanbodemgesteldheid)

gaat voor

2 Nutsvoorzieningengaat voor

drinkwatervoorziening energievoorziening

3 Kleinschalig hoogwaardig gebruikgaat voor

tijdelijkeberegeningintensievegewassen proceswater

4 Overige belangen (economische afweging, ook voor natuur) scheepvaart landbouw natuur(zolanggeenonomkeerbareschadeoptreedt) industrie waterrecreatie binnenvisserij

Geenknelpunt Toenameoptredenknelpunten

26

Zoetwater 2010HuidigesituatieDroog jaar (1/10)

27

LegendaHoofdwaternetwerk Grootoppervlaktewater Zoutwater(zee) Waterstromendroogstedecadezomerhalfjaar(m3/s) Gemiddeldewatervraag(m3/s)innederland, verdeeldnaar: Peilbeheer Doorspoeling Onttrekking Oorzaak knelpunten 1 Onvoldoenderivieraanvoer 2 WaterbufferIJsselmeerovervraagd 3 Inlaatpuntenrakenverzilt 4 Geenwateraanvoermogelijk Toenamezoutindringing Toenameverzilting Belangrijkeinlaatpuntenvakeronderdruk

Legenda

Gevolgen klimaatveranderingGemiddeldezomerafvoerRijn/Maasdaalt enisvakerextreemlaag Zeespiegelstijging(max.35cm.in2050) -Afnameneerslagzomer(19%) -Toenameverdampingzomer(15%)

Knelpunten Toenamedroogteschadelandbouw Afnamebestaandenatuurwaarden(verdroging/verzilting) Droogvallendebeken Hinderscheepvaarti.v.m.lagerivierstand Koelwatervoorzieningenergiecentralevakeronderdruk Knelpuntwarmtelozingindustrie

Water wordt bij tekorten verdeeld volgens de verdringingsreeks 1 Veiligheid en voorkomen van onomkeerbare schade stabiliteitvanwaterkering klinkenzetting(veenenhoogveen) natuur(gebondenaanbodemgesteldheid)

gaat voor

2 Nutsvoorzieningengaat voor

drinkwatervoorziening energievoorziening

3 Kleinschalig hoogwaardig gebruikgaat voor

tijdelijkeberegeningintensievegewassen proceswater

4 Overige belangen (economische afweging, ook voor natuur) 28 scheepvaart landbouw natuur(zolanggeenonomkeerbareschadeoptreedt) industrie waterrecreatie binnenvisserij

Geenknelpunt Toenameoptredenknelpunten

Zoetwater 2050Klimaatscenariowarm&stoomDroog jaar (1/10)

29

2.4 Voorgestelde beleidslijn naar aanleiding van de knelpuntenanalyseDeknelpuntenanalyselaatziendatonshuidigewatersysteem, hetbeheerenhetbeleidvoorzoetwatervoorzieningtegenzijn grenzenaanloopt.Indetoekomstkunnenwemeertemaken krijgenmetextremenendeverwachtingisdatdefrequentie waarindeknelpuntenoptredentoeneemt.Hethuidige incidenteledroogtebeleidindevormvandeverdringingsreeks zalindetoekomstvakermoetenwordeningezetendaaris hetinstrumentnietvoorontwikkeld.Ditallesvraagtomeen heroverwegingvanhethuidigebeleidendeuitgangspuntendie daaraantengrondslagliggen.Diemoet,naasthetvoorkomen vanknelpunten,ookgerichtwordenophetbenuttenvan kansendieverbondenzijnaandeuniekeliggingvanNederland indedelta. HetdeelprogrammaZoetwaterzalzichvooroplossingenop dekortetermijnrichtenopmaatregelenenvoorzieningendie zorgenvoorhetvergrotenvandeflexibiliteitvanhetwatersysteem.Hierbijkangedachtwordenaanhetextravasthouden vanzoetwaterinhetwinterhalfjaar,gebruikmakenvanextra aanvoerroutesenoptimalisatievanwatergebruik.Daarnaast isookeenfundamentelereaanpaknodig.Daarbijkijkthet deelprogrammaZoetwaternaardeflexibiliteitendeefficintie vanhetsysteemmaarooknaarhetefficintergebruikvanhet water.Devragendiewedaarmoetenstellenzijn:Hoeveel waterleverenwestraksnogentegenwelkeprijs?Welke verantwoordelijkheidheeftdegebruiker?Deuitdagingligt inhetformulerenvandoelengerichtopeenmaatschappelijk30

afgewogeneneconomischdoelmatigeduurzamezoetwatervoorzieningenhetzoekennaarstrategienomdezedoelen terealiseren.Bijhetzoekennaarstrategienenbijbehorende maatregelenzalnietalleengekekenwordennaarhetvergroten vanhetwateraanbodmaarooknadrukkelijknaarhetbeperken vandewatervraag(gebruikerskant).Ookhetmakenvan afsprakenmetomringendelandenoverwaterkwaliteiten kwantiteitwordtmeegenomen. HetIJsselmeergebiedblijftbelangrijkvoordezoetwatervoorziening.Deuitkomstenvandeanalyselatenziendatmet hethuidigepeilbesluitvoorhetIJsselmeergebiedineendroog jaarrond2050nietaandewatervraagkanwordenvoldaan. Doelenvoorzoetwatervoorzieningzijnnodigomtekunnen bepalenwelkestrategievoorhetIJsselmeergebieddejuisteis. Deknelpuntenindegebiedendieonderinvloedstaanvan externeverzilting,degebiedenwaarmenafhankelijkisvan deaanvoervanriviereneningebiedenzonderexternewateraanvoerzijnin2050mogelijknormaalgewordenenvragen dusombeleidswijzigingen. Deknelpuntenanalysevandezoetwatervoorzieningisals eerstestapinhetprocesrichting2014middelsjointfactfinding totstandgekomen.Daarmeeisvoordeeerstekeereenbreed gedragenkwantitatieveenkwalitatievebeschrijvingvanhet helewatersysteemgegeven.Deknelpuntenanalysegeefteen goedebasisvoorhetwerkenaanoplossingenenstrategien.

Ditgaatinfase2gebeuren.Infase2krijgtookaanscherping enverdiepingvandeknelpuntenaandacht,waaronder onvolkomenhedeninmodellen. Metdegekozenaanpakwordtrichtinggegevenaande ontwikkelingnaareenduurzamezoetwatervoorziening.Op dezemanieranticiperenweopdetoekomstigeontwikkelingen enkunnenwekansenbenutten.Samenwerkingenafstemming metderegios,gebruiksfunctiesenanderedeelprogrammas vanhetDeltaprogrammaindekomendefasesisdaarbij essentieel.

31

32 Diepedroogmakerij:polderdeMijdrechtbijUtrecht.

3 Doorkijk naar fase 23.1 Producten en planningAlgemeenInfase1lagdenadrukophetinbeeldbrengenvandeknelpuntenvoordezoetwatervoorziening.Ditheefteeninzicht gegevenwaarvraagenaanbodnietinevenwichtzijn.De belangrijksteactiviteitenvanfase2zijndeurgentievande knelpuntennadertebepaleneneeneerstebeeldvanmogelijke strategienteverkrijgen.Omditterealiserengaanwede knelpuntenanalyseverfijneneneeneerstesetstreefbeelden enstrategienontwikkelen.Ookbrengenwemogelijke oplossingenomhetgewenstetoekomstbeeldterealiserenin beeldenwaarmogelijkdeglobalekostenvandeoplossingen. Infase2zalvakerafstemmingmetbestuurenpraktijkplaatsvinden.Datvraagtmeeraandachtvoorhetprocesende planning.Temeerdaarindeeerstefasedetijdsplanningals krapiservaren. Indeknelpuntenanalysehebbenwegekekennaarwatwe kunnen,infase2gaanweookkijkennaarwatwewillen (streefbeelden).Hierbijgaathetbijvoorbeeldomambitiesten aanzienvandoelmatigheid.Streefbeeldengevenaaninwelke Omdeurgentievandeknelpuntentekunnenbepalen,is inzichtnodigindeschadediewordtveroorzaaktdoorhet optredenvandeknelpunten.Tevensishetvanbelangde mogelijkeoplossingentekenneninclusiefdeeconomischeen maatschappelijkeconsequentieservan.Ditbepaaltmedehoe deurgentiewordtbeoordeeld.Daarnaastzaldedoelmatigheid vanhetwatersysteemwordenonderzocht.Uitdeknel untenp analyse2011isgeblekendaternoggroteonzekerhedenzijn matewedekansenwillenbenuttendieNederlandalsdeltanu enindetoekomstheeft.Eenanderbelangrijkaspectisde verantwoordelijkheidsverdelingtussenoverheid,markten gebruiker.Eeneerstesetstreefbeeldenvoorzoetwaterkomt eind2011beschikbaar.Destreefbeeldenzullentotstand komenineendialoogmetdestakeholders.Opbasisvandeze streefbeeldenwordendoelenvoorzoetwatervoorziening geformuleerd.Iniedergevalwillenwedevraagbeantwoorden33

overmogelijketoekomstigeontwikkelingen,zowelsociaaleconomischealsklimatologische.Infase2wordtaangesloten bijhetadaptiefdeltamanagementuithetDeltaprogramma. Eenbelangrijkevraagiswanneerermaatregelengenomen moetenwordenenwiedaarvoorverantwoordelijkis. Hiervoorishetonderanderevanbelangaandachttegeven aandeomslagpuntenindetijd(knikpunten).Internationale ontwikkelingenindevraagnaarenhetaanbodvanzoetwater wordeninbeeldgebrachtenindeanalyseverwerkt.Zowordt voorhetdeelprogrammaZoetwatereenbegingemaaktmet hetzoekennaarflexibeleenrobuusteoplossingenwaarmee weinkunnenspelenopeenonzekeretoekomst.

Doelen formuleren

Urgentie knelpunten bepalen

ofwehethuidigeimplicietedoelblijvenbehouden,ofwedat doelexplicietwillenmakenofdatwenieuwedoelenwillen formuleren.

Handreiking voor samenwerkingNetalsinfase1zalinfase2intensiefwordensamengewerkt metregioengebruiksfuncties.Medio2011wordteenupdate vandehandreikingvoorsamenwerkingmetdeverschillende betrokkenpartijenopgesteld.Dehandreikinggaatonder andereinophetverfijnenvandeknelpuntenenhetopstellen vanstreefbeeldenenoplossingsrichtingenvoorknelpunten. Aanderegiosengebruiksfunctieszalwordengevraagdeen bijdrageteleverenaandeverfijningvandeknelpuntenanalyse eninputteleverenbijhetinvullenvanstreefbeeldenen mogelijkestrategien.Deregiosengebruiksfunctieskrijgen nadrukkelijkeenbelangrijkerolbijhetzoekennaaroplossingsrichtingen,maatregeleneninstrumenten.Indehandreikingzal ookeeneenduidigbegrippenkaderwordenopgenomen.Ditis noodzakelijkomdeuitkomstenvanderegionaleenlandelijke studiesmetelkaartekunnenvergelijken.

Strategie bepalenAandehandvandegeformuleerdedoelenendeknelpuntenanalysekaneeneersteopgavevoorzoetwatervoorziening wordengeformuleerd.Wewerkenookhiervangrofnaarfijn. Ineenvolgendefasewordtdeopgavemogelijkbijgesteld. Deopgavevormteenbelangrijkebasisvoorhetontwikkelen vanmogelijkestrategien.Bijdeontwikkelingvanstrategien zalgekekenwordeninhoeverredifferentiatienodigdanwel behulpzaamkanzijn.Daarbijwordtgedachtaandifferentiatie naargebied,naaroppervlakte-ofgrondwater,naarvraag enaanbod.NaastdelangetermijnaanpakrichthetDeelprogrammazichookopdekortetermijn.Indekomendefasen zaldehaalbaarheidwordenonderzochtvanverschillende maatregelendiezorgenvoorvergrotingvandeflexibiliteit vanhetwatersysteem.Tenbehoevevandestrategienzal eeninspirerendboekjemetbestaandezoetwaterinitiatieven beschikbaarkomenvoorhetDeltacongres2011.Ookdeze initiatievendienenalsinputvoorstrategieontwikkeling.Waar mogelijkwordendestrategien(maatregeleneninstrumenten) gekwantificeerd,inclusiefkostenenbaten.Eenafwegingsmethodiekmaaktdanookonderdeeluitvandestrategieontwikkeling.Medio2012wordendeeerstestrategien opgeleverd.

PlanningscyclusAfgelopenjaariseencyclusingerichtdieindevolgendefasen vanhetdeelprogrammaZoetwateraangehoudenzalworden. Aanheteindvaniederefasezalinhetvoorjaareensyntheseweekplaatsvinden.Hierinwordensamenmetregioen gebruiksfunctiesderesultatenbesproken.Hetresultaatvan desyntheseweekzalwordenvastgelegdineenbestuurlijke rapportage,waarvandezedeeersteis.

34

Debestuurlijkerapportagegaattergoedkeuringnaarhet BKOendientalsbijdrageaanhetDeltaprogramma.Voorafgaandhieraanwordtdebestuurlijkerapportagebesproken inhetBestuurlijkPlatformZoetwater(BPZ,bestuurders vanwaterschappen,provincies,IPO,UVW,VNGenVEWIN), hetOVW/OWN(maatschappelijkeorganisaties)enhet beleidsdirecteurenoverlegvanhetDeltaprogramma (interdepartementaleafstemming).Indevolgendefasen zalmogelijkookafstemmingplaatsgaanvindenmetde stuurgroepenvandegebiedsgerichtedeel rogrammas. p

DebestuurlijkerapportagedientalsadviesaandeStaatssecretarisdiedezeinbrengtinhetBKO.OverhetDeltaprogrammabreedvindtverderebesluitvormingplaatsviade StuurgroepDeltaprogramma,hetNBOendeministerraad. Gedurendehetjaarvindtafstemmingoverderesultatenvan hetdeelprogrammaplaatsinhetBestuurlijkPlatformZoetwater, OVW/OWNenhetbeleidsdirecteurenoverleg.Indeonderstaandemijlpalenkalenderstaandetussenliggendeproducten metplanningweergegevenvoorfase2.Deuitgebreide mijlpalenkalenderistevindeninbijlage2.

Mijlpalenkalender Mijlpalen 1 2 3 4 5 6 Handreikingrijk-regio Lijstmogelijkeinstrumenten,maatregelenenpraktijkvoorbeelden Streefbeeldenmetbijbehorendedoelen Verfijningknelpuntenanalyseinclusiefopgave Mogelijkezoetwaterstrategien Bestuurlijkerapportage Datum juli2011 november2011 december2011 maart2012 maart2012 mei2012

35

36 EenboermaaktzogenaamdeaardappelruggenopzijnzeerdrogeakkerinSprang-Capelle.

3.2 Samenhang met deelprogrammas en deltabeslissingenInleidingVoorhetdeelprogrammaZoetwaterisdesamenhangmetde deelprogrammasVeiligheid,NieuwbouwenHerstructurering, IJsselmeergebied,ZuidwestelijkeDelta,RivierenenRijnmondDrechtsstedenvangrootbelang.DeelprogrammaZoetwater kanrichtinggevendzijnvoordeopgavenenurgentiemaarook profiterenvandekansenensynergiemetdeanderedeelprogrammas. gaanweuitvaneengematigderezeespiegelstijgingdande commissieVeerman(0,85minplaatsvan1,35m).Ditheefttot gevolgdatwanneergekozenwordvoormeestijgenvanhet IJsselmeerpeilmetdezeeereengeringereextrazoetwatervoorraadbeschikbaarkomtdanuitvoorgaandestudiesbleek. Eenstructurelepeilstijgingvooralleenzoetwaterisminder kosteneffectief.Desondankskaneenstructurelepeilstijging van150cminhetIJsselmeernognietwordenuitgesloten.Wel iserextranoodzaakomnaaralternatieventekijken. DeelprogrammaIJsselmeerenDeelprogrammaZoetwater zulleninfase2samenstrategienonderzoekenvoorzoet HetIJsselmeervormteenbelangrijkreservoirvoorzoetwater. Dekeuzesvoorveiligheidenzoetwaterbepalenhetpeilvan hetIJsselmeerendeopgavevoorderuimtelijkeinrichting. DeinzetvanhetIJsselmeeralszoetwaterbufferisdaarbijeen vandesturendedoelstellingen.Dehuidigeknelpuntenanalyse vanhetdeelprogrammaZoetwaterbevestigthetbeelddathet IJsselmeereenbelangrijkerolblijftspelenindelandelijke zoetwatervoorziening. Keuzenmetbetrekkingtotdeveiligheid(alofnietmeebewegenvanhetIJsselmeerpeilmetdezeespiegelstijging)enkeuzen metbetrekkingtotdeomvangvandezoetwatervoorraadinhet IJsselmeergebiedzijnaanelkaargerelateerd.Bijmeebewegen vanhetIJsselmeerpeilmetdezeespiegelstijgingontstaat ookeengroterezoetwatervoorraad.Inhetdeltaprogramma waterenhetIJsselmeergebied.Ditbezienvanuitveiligheid, zoetwaterenruimtelijkeinrichting.Dekeuzesvoorhet peilbeheerinhetIJsselmeergebiedopdelangetermijnzullen zowelgebaseerdwordenopdeveiligheidsopgaveinhetgebied alsopdenogtebepalenlandelijkedoelenvoorzoetwatervoorziening.

Deelprogramma IJsselmeergebied

Deelprogramma Zuidwestelijke DeltaHetdeelprogrammaZuidwestelijkeDeltakijktondermeer naarhetherstelvandeestuarienedynamiekinhetVolkerak- Zoommeer.Ditkangevolgenhebbenvoordelandelijke zoetwatervoorziening.VanuithetdeelprogrammaZoetwater lijkthetlogischdebeslissingoverdevraagofhetVolkerakZoommeerzoetofzoutwordttekoppelenaandedelta37

beslissingZoetwater(2014).InhetNationaalWaterplanishet besluitechtergeagendeerdvoor2012.Voorhetdeelprogramma ZuidwestelijkeDeltaishetvanbelangdatdebeslissingook daadwerkelijkin2012kanwordengenomen.Daaromzalinhet najaarvan2011hetdeelprogrammaZoetwatereengeen-spijttoetsuitvoeren,waarbijdegevolgenvoordetoekomstige zoetwatervoorzieninginbeeldwordengebrachtzowelvoor eensituatiemeteenzoetalseenzoutVolkerak-Zoommeer. Deknelpuntenanalyselaatnamelijkziendatzoweleenzoet Volkerak-ZoommeeralseenzoutVolkerak-Zoommeereen extravraagnaarzoetwateroplevert.

baarheidvandeinlaatpuntenvoorpeilbeheer,drinkwateren industrietoenemen.Dezemaatregelenkunneneenrolspelen bijdestrategienvoorzoetwater.

Deelprogramma RivierenUitdeknelpuntenanalyseblijktdatlagerivierstanden (Neder-Rijn-Lek,MaasenBrabantsekanalen)deknelpunten voorinlaatenscheepsvaartdoentoenemen.Erzijnopdatvlak nogduidelijkewittevlekkendieindetweedefasenaderworden bekeken.DeelprogrammaZoetwaterzaldeniet-bevaarbare dageninbeeldbrengen.Daarnaastzalhetdeelprogramma Zoetwatereenvoorsteluitwerkenvoordeoptimalisatievande laagwaterverdeling,alsmogelijkestrategiebijwatertekorten. Deopvangvanrivierwaterzoueenzoetwaterreservoirkunnen vormen.Demogelijkhedenomdezelaagwaterverdelinginde praktijktesturenendeconsequentieservan,zullendoor deelprogrammaRiviereninbeeldwordengebracht.

Deelprogramma Rijnmond-DrechtstedenHetdeelprogrammaRijnmond-Drechtstedenkijktondermeer naar(gedeeltelijke)afsluitingvandeNieuweWaterweg.Dit heeftgevolgenvoordezoutindringingindeRijn-enMaasmondingendaarmeevoordezoetwatervoorzieningvanuit dezerivieren.SamenzullendedeelprogrammasRijnmondDrechtsteden,ZuidwestelijkeDelta,RivierenenZoetwater maatregelenonderzoekenwaarbijzoweldeverziltingsproblematiekalsdeveiligheidsproblematiekmeegenomen worden.Ruimtelijkeeneconomischeambitiesspelenhierin ookeenrol.Hetwel,nietofgedeeltelijkafsluitenvande Rijn-Maasdeltakanrichtinggevendzijnvoormaatregelenvoor dezoetwatervoorzieninginditgebied.Dehuidigeonderzoeken diehetdeelprogrammaZuidwestelijkeDeltasamenmet Rijnmond-Drechtstedenuitvoert,leverenkansenopvoorde zoetwatervoorziening.Bijvoorbeeldmaatregelenomzoutindringingtegentegaan(Bellenschermetc.)doendehoud38

Generieke DeelprogrammasMetdeanderegeneriekdeelprogrammasVeiligheiden Nieuwbouwenherstructureringisnadereafstemminginde vervolgfasegewenst.Daarbijgaathetmetnameomsynergie inkansenenoplossingen,bijvoorbeeldmetveiligheid.Methet deelprogrammaNieuwbouwenherstructureringisafstemming nodigoverdeklimaatrobuustestedelijkeontwikkelingenende eventueleontwikkelingvanruimtelijkeinstrumentenom functiesenwatersysteemopelkaaraftestemmen.

3.3 Samenhang met beleidIn2015wordtdedeltabeslissingvoorZoetwatergenomen. Opkortetermijn(tot2015)zullenbeslissingenworden genomendiemogelijkinvloedhebbenopdezoetwatervraag. Devolgendebeslissingenzijnbekend: Kierbesluit(2011) Actualiserenvanwaterakkoorden(2011) Volkerak-Zoommeer,blauwalgproblematiek(2012) Consequentiesbrijnbeleidopdewatervraag(2013). Tegengaanvanbodemdalingvanhetveenweidegebieddoor middelvanvernatten(