Behandeling van chronische pancreatitis - ntvg.nl · zoals een peptisch ulcus, galstenen of...

NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B143.INDD 1

KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

STAND VAN ZAKEN

Behandeling van chronische pancreatitisRECENTE INZICHTEN

Niels A. van der Gaag, Marja A. Boermeester, Djuna L. Cahen, Olivier R.C. Busch, Erik A.J. Rauws, Thomas M. van Gulik, Marco J. Bruno en Dirk J. Gouma

Chronische pancreatitis is een benigne, progressieve,

infl ammatoire aandoening van het pancreas met een

geschatte incidentie en prevalentie van respectievelijk

6-8 en 25-75 per 100.000.1 Het voornaamste symptoom is

intermitterende of continue buikpijn, waarvan de multi-

factoriële pathofysiologische mechanismen niet zijn

opgehelderd. Een van de oorzaken is een verhoogde druk

in de ductus pancreaticus of het interstitium door

obstructie (stricturen, calcifi caties of een ontsteking),

aangezien decompressie vaak pijnverlichting geeft.

Andere hypothesen voor de oorzaak van pijn zijn ische-

mie, perineurale infl ammatie en hypersecretie van het

pancreas door een verminderde exocriene functie wegens

obstructie. Mogelijk leidt jarenlang bestaande pijn uit-

eindelijk tot veranderingen in de centraal gereguleerde

pijnbeleving en -verwerking, waarbij de centrale pijnper-

ceptie autonoom wordt en zichzelf in stand houdt.2

Op ieder moment in het beloop van de ziekte kunnen

lokale complicaties ontstaan, zoals een fi broserende ont-

stekingsmassa, vorming van pseudocysten, galwegob-

structie met cholestase of duodenumobstructie met

passageklachten. Langdurig bestaande grote pseudocys-

ten die persisterende pijnklachten geven, behandelt men

vaak met endoscopische of chirurgische drainage. De pijn

bij chronische pancreatitis werd traditioneel conservatief

behandeld met medicamenteuze therapie, uiteraard nadat

andere oorzaken van bovenbuikpijn waren uitgesloten,

zoals een peptisch ulcus, galstenen of maldigestie. Slechts

bij uitzondering verrichtte men een chirurgische inter-

ventie, mede doordat men pancreaschirurgie in verband

bracht met een hoge morbiditeit en een hoog sterfterisico.

• Onbehandelbare buikpijn is de meest voorkomende indicatie voor de endoscopische of chirurgische behandeling van chronische pancreatitis.

• Patiënten met symptomatische chronische pancreatitis dienen multidisciplinair te worden behandeld. De behan-deling is primair gericht op pijnvermindering en verbetering van de kwaliteit van leven. Bij gevorderde ziekte heef t chirurgische inter ventie de voorkeur.

• Het type chirurgische inter ventie hangt voornamelijk af van de door obstruc tie ontstane dilatatie van de duc tus pancreaticus, van het niveau van de obstruc tie, van de aanwezigheid van een inf lammatoire massa in de pancre-askop of -staar t en van het optreden van lokale complicaties.

• Uit dierexperimenteel onderzoek blijkt dat vroege diagnose en inter ventie, zoals het ophef fen van een obstruc tie van de duc tus pancreaticus, mogelijk een kans bieden om progressief verlies van endo- en exocriene pancreas-func tie te ver tragen of te voorkomen.

Academisch Medisch Centrum/Universiteit van

Amsterdam, Amsterdam.

Afd. Heelkunde: drs. N.A. van der Gaag,

arts-onderzoeker; dr. M.A. Boermeester,

dr. O.R.C. Busch, prof.dr. T.M. van Gulik en

prof.dr. D.J. Gouma, chirurgen.

Afd. Gastro-enterologie: drs. D.L. Cahen,

dr. M.J. Bruno (thans: afd. Gastro-enterologie,

Erasmus MC, Rotterdam) en

dr. E.A.J. Rauws, maag-darm-leverartsen.

Contactpersoon: prof.dr. D.J. Gouma

([email protected]).

NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B143.INDD2

KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

a

b

c

speculum

intraductale stenen

omentum majus

geopende ductus pancreaticus

achterzijde maag speculum

pancreasjejunum

achterzijde maag

jejunum mesenterium

pancreaticojejunostomie

speculum

FIGUUR 1 Het aanleggen van een pancreaticojejunostomie. In de geopende ductus pancreaticus zijn multipele intraductale stenen zichtbaar (a). Het geopende jejunum wordt langs de ductus pancreaticus gelegd (b, posterieure zijde van de pancreaticojejunostomie van pancreasstaart tot -kop). Het jejunum wordt aan de ductus pancreaticus gehecht (‘side-to-side’-pancreatojejunostomie) (c).


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

De introductie van de endotherapie vormde een aantrek-

kelijk alternatief: in observationele cohortstudies werden

goede resultaten gerapporteerd en endotherapie werd als

minimaal invasieve initiële behandeling van pijn geac-

cepteerd.3

De beschikbare endoscopische en chirurgische technie-

ken werden in het jaar 2000 in het Tijdschrift beschre-

ven.4,5 Resultaten van gerandomiseerde trials in de

afgelopen jaren, zoals het recent in het Tijdschrift

besproken onderzoek van Cahen et al., hebben geleid tot

een gewijzigde strategie voor de behandeling van pijn.6 In

dit overzicht bespreken wij alleen de endoscopische en

chirurgische behandelingsopties voor drainage van het

pancreas (ductale decompressie), al dan niet in combina-

tie met een resectie. De behandeling van andere sympto-

men, veroorzaakt door lokale complicaties van chronische

pancreatitis zoals pseudocysten en galweg- of duodenu-

mobstructie, zijn elders besproken.4,7

BEHANDELINGSOPTIES

ENDOTHERAPIEEndoscopische behandeling van chronische pancreatitis

bestaat uit drainage van de ductus pancreaticus door mid-

del van sfi ncterotomie en dilatatie van stricturen, eventu-

eel gecombineerd met het achterlaten van een stent.

Wanneer stenen bijdragen aan de obstructie, kunnen deze

verwijderd worden door steenextractie, al dan niet in

combinatie met steenvergruizing.5 De combinatietherapie

van steenvergruizing, gevolgd door het plaatsen van een

endoprothese is lange tijd als goed alternatief beschouwd.

Met endotherapie zou chirurgisch ingrijpen vermeden

kunnen worden bij tweederde van de patiënten.8

CHIRURGISCHE DRAINAGEBij patiënten met een dilatatie van de ductus pancreati-

cus (> 5 mm) ten gevolge van een obstructie door een

strictuur, calcifi caties of stenen, zonder infl ammatoire

massa in de pancreaskop, is de behandeling van keuze

een pancreaticojejunostomie over de gehele lengte van

het pancreas (fi guur 1).9 Een beperkt aantal patiënten

houdt na de behandeling pijnklachten of krijgt deze op

termijn opnieuw. Patiënten met persisterend alcoholmis-

bruik hebben een hoger risico op een recidief van de

klachten, evenals patiënten met een infl ammatoire massa

in de pancreaskop. Een combinatie van een drainagepro-

cedure met een resectie is dan geïndiceerd om een goed

resultaat te bereiken.10,11

GECOMBINEERDE DRAINAGE-RESECTIEPROCEDURESEen gecombineerde drainage-resectieprocedure kan

plaatsvinden in de vorm van een duodenumsparende

pancreaskopresectie volgens Frey of Beger (fi guur 2).4,12

De frey-procedure is een combinatie van een pancreati-

cojejunostomie en een partiële, niet-anatomische pan-

creaskopresectie (fi guur 3). Bij de beger-procedure vindt

complete transsectie van het pancreas plaats; de proces-

sus uncinatus met de pancreaskop wordt deels verwijderd

en er wordt een pancreaticojejunostomie aangelegd over

de kopregio en de ductus pancreaticus.13

FIGUUR 2 Schematische weergave van de duodenumsparende pancreaskopresectie volgens Frey (a) en Beger (b). De frey-procedure is een combinatie van een pancreaticojejunostomie en een partiële, niet-anatomische pancreaskopresectie. Bij de beger-procedure worden de processus uncinatus en de pancreaskop partieel verwijderd en wordt een pancreatojejunostomie aangelegd over de kopregio en de ductus pancreaticus.


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

RESECTIEPROCEDURESEen andere chirurgische behandeloptie bij chronische

pancreatitis is de totale of subtotale pancreatoduodenec-

tomie volgens Whipple of de pyloruspreserverende

modifi catie hiervan. De whipple-procedure werd geïn-

troduceerd als behandeloptie bij het vermoeden van een

pancreasmaligniteit of periampullaire maligniteit.14 Als

de afwijkingen zich alleen in de pancreasstaart bevinden,

kan men een linkszijdige pancreatectomie verrichten,

eventueel gecombineerd met een splenectomie, afhanke-

lijk van lokale infectie of fi brose.

THORACOSCOPISCHE SPLANCHNICECTOMIEDe thoracoscopische splanchnicectomie is een relatief

nieuwe techniek om pijn bij chronische pancreatitis te

bestrijden. Hierbij klieft men onder directe visualisatie

de Nn. splanchnici, die onder andere de nociceptieve

aff erente vezels afkomstig van het pancreas bevatten.15

Deze techniek heeft weinig complicaties en kan zowel

vóór als na andere chirurgische procedures uitgevoerd

worden, onafhankelijk van de aan- of afwezigheid van

een infl ammatoire massa in de pancreaskop.

BEVINDINGEN UIT ONDERZOEK

OBSERVATIONELE STUDIESTabel 1 geeft een overzicht van de bevindingen bij obser-

vationeel onderzoek. Volgens een samenvatting van gro-

tere onderzoeken (> 30 patiënten per onderzoek) gaf 73

van de patiënten aan dat de pijn na endotherapie vermin-

derd of verdwenen was.7 Toevoeging van steenvergruizing

leidde uiteindelijk bij 59-74 van de patiënten tot het vol-

ledig steenvrij worden van de ductus pancreaticus. Chi-

rurgische drainage gaf in grotere groepen (> 20 patiënten)

bij 80 daarvan een complete of partiële verlichting van

de pijn; de ziekenhuissterfte bedroeg hierbij ongeveer 1.

In het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amster-

dam werd in de periode januari 1992-maart 2006 bij 101

patiënten een pancreaticojejunostomie verricht, waarbij

de met de operatie verband houdende morbiditeit 21

bedroeg; sterfte trad daarbij niet op.

Als de patiënt op de CT-scan of bij magnetische retro-

grade cholangiopancreatografi e (MRCP) één enkele seg-

mentele strictuur van de ductus pancreaticus heeft met

chronische pancreatitis van het proximaal gelegen en

geobstrueerde segment, geeft een linkszijdige pancrea-

a

duodenum jejunum

pancreasrestachterzijde maag

achterzijde maag pancreaskop

duodenum


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

tectomie pijnverlichting bij 80-90 van de patiënten.16,17,20

Th oracoscopische splanchnicectomie geeft kort na de

behandeling pijnverlichting bij de meerderheid van de

patiënten; op de lange termijn recidiveren de pijnklach-

ten bij ruim de helft.18,19

Bovengenoemde studies dient men voorzichig te inter-

preteren: er waren geen controlegroepen, er werden in

het geval van endotherapie verschillende combinaties

van technieken toegepast en er werden geen gevalideerde

meetinstrumenten voor pijn of kwaliteit van leven

gebruikt.

GERANDOMISEERDE STUDIES

Tabel 2 geeft een overzicht van de bevindingen van

gerandomiseerd onderzoek naar de verschillende vormen

van behandeling bij chronische pancreatitis.

ENDOTHERAPIEEen recente studie toonde aan dat steenvergruizing zon-

der plaatsing van een endoprothese de pijn even succesvol

bestreed als steenvergruizing mét plaatsing, tot 2 jaar na

de behandeling.21 De kosten van de stentbehandeling

waren 3 maal zo hoog. De auteurs concludeerden dat

steenvergruizing zonder stentbehandeling de voorkeur

heeft als men endoscopische behandeling overweegt van

chronische pancreatitis die is veroorzaakt door stenen.

OPERATIENa introductie van de duodenumsparende pancreaskop-

resectie hebben 3 gerandomiseerde studies de pancreato-

duodenectomie (standaardresectie) vergeleken met de

eerdergenoemde procedure volgens Frey of Beger. De

duodenumsparende pancreaskopresectie volgens Frey of

Beger heeft de voorkeur, gezien de gelijke of hogere mate

van pijnverlichting, de betere pancreas(rest)functie en de

signifi cant lagere morbiditeit en sterfte. Uiteraard blijft

de subtotale pancreatoduodenectomie de behandeling

van eerste keuze als de afwijking niet te onderscheiden is

van een pancreasadenocarcinoom (in circa 5 van de

gevallen), of als er gelijktijdig ernstige duodenale afwij-

kingen of obstructie bestaan.23,27 De keuze tussen een

frey- of beger-procedure is afhankelijk van de lokale

expertise, aangezien beide behandelingen vergelijkbare

resultaten geven voor morbiditeit en sterfte. Ook na lan-

getermijnfollow-up ervoer meer dan 90 van de patiën-

ten na beide procedures pijnverlichting en waren kwaliteit

van leven en pancreas(rest)functie gelijk.24

ENDOTHERAPIE VERSUS CHIRURGIERecent werd in dit tijdschrift prospectief gerandomiseerd

onderzoek gepubliceerd waarin de waarde van multimo-

dale endoscopische therapie voor drainage van de ductus

pancreaticus (sfi ncterotomie, ballondilatatie, plaatsing

van een endoprothese en steenvergruizing) werd vergele-

ken met chirurgische drainage door middel van een

pancreaticojejunostomie.6 Na chirurgische behandeling

werd een signifi cant snellere en langer durende pijnver-

lichting bereikt, gemeten met een gevalideerde pijnsco-

relijst, dan na endoscopische behandeling.

Eerder verscheen een andere gerandomiseerde studie

met een gelijke, maar methodologisch minder nauwkeu-

TABEL 1 Resultaten van grotere observationele onderzoeken naar de verschillende vormen van behandeling voor pijn bij chronische pancreatitis

observationele studies periode interventie aantal patiënten

sterfterisico*in % (SD)

follow-up in maanden* (SD)

bevindingen

11 studies (> 30 patiënten)7

1992-2005 ED(+ ESWL)

2319 0 40 (15) 73% complete of gedeeltelijke pijnverlichting

16 studies (> 20 patiënten)7

1982-2002 PJ 889 1,1 (1,5) 69 (24) 80% complete of gedeeltelijke pijnverlichting

AMC 1992-2006 PJ 101 0 74 (4) pijnintensiteit †: 50% geen pijn, 44% licht tot hevig, 6% zeer hevig

2 studies16,17

(> 20 patiënten)1996, 2001 LP 50 0 63 (18) 86% complete of gedeeltelijke

pijnverlichting2 studies18,19

(> 20 patiënten)1999, 2001 TS 63 0 39 (4) 61% gedeeltelijke pijnverlichting

ED = endoscopische drainage; ESWL = extracorporele schokgolflithotripsie (steenvergruizing); PJ = pancreaticojejunostomie; AMC = Academisch Medisch Centrum te Amsterdam; LP = linkszijdige pancreatectomie (pancreasstaartresectie); TS = thoracoscopische splanchnicectomie.*Gemiddelde resultaten.†Gemeten met gevalideerde pijnscorelijsten.


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

rige opzet; hierin werden ook patiënten geïncludeerd die

een resectie ondergingen.26 Van belang is dat aan de

AMC-studie patiënten deelnamen met een vergevorderde

chronische pancreatitis met vaak een combinatie van

grote stenen en stricturen. Dat verklaart mogelijk waarom

het succes van de endoscopische behandeling beperkt

was in vergelijking met de aangehaalde observationele

studies. Een andere verklaring voor het verschil tussen

de observationele en de gerandomiseerde onderzoeken is

de betere follow-upmethode van de laatste.

Een beperking van de gerandomiseerde studies is de

mogelijk geringe bewijskracht vanwege relatief kleine

patiëntaantallen (‘underpowering’). Bij de AMC-studie

echter waren zeer evidente, klinisch relevant geachte

verschillen in een accuraat uitgevoerde studieopzet – er

was geen mogelijkheid tot introductie van bias – een

sterk argument de studie voortijdig te beëindigen. Under-

powering is daarom een relatief argument, omdat de

power van een studie in essentie een functie is van het

aantal ‘events’ waarin men geïnteresseerd is.28

TIJDSTIP VAN CHIRURGISCHE INTERVENTIE

Hoewel chronische pancreatitis een progressieve aan-

doening is, hebben dierexperimenten laten zien dat de

pancreasfunctie herstelt na chirurgische drainage in een

vroeg stadium van de ziekte.29 Bij een vergelijking van

‘vroege’ met ‘late’ chirurgische drainage in een varkens-

mode, vond men dat vroege drainage een duidelijke ver-

betering liet zien in de histopathologische afwijkingen

van het pancreas en de exocriene pancreasfunctie.30

Klinische studies rapporteren tegenstrijdige resultaten.

Een progressieve achteruitgang van zowel exo- als endo-

criene functie na chirurgische drainage is beschreven,

maar ook zijn gerapporteerd stabilisatie en uitstel van de

exo- en endocriene pancreasinsuffi ciëntie na succesvolle

TABEL 2 Overzicht van gerandomiseerd onderzoek naar de verschillende vormen van behandeling voor pijn bij chronische pancreatitis

eerste auteur jaar interventies aantal patiënten

sterfterisicoin %

follow-upin maanden

bevindingen

endotherapieDumonceau et al.21 2007 ED + ESWL

versus ESWL2926

00

24 even vaak recidief van pijnklachten (na 2 jaar: 45 versus 38%); kosten ED + ESWL 3 x hoger (280%) dan ESWL alleen

chirurgieKlempa et al.22 1995 Beger*

versus PD2221

4,50

33-66 bij Beger pijnverlichting 100% (versus 70% bij PD) en betere pancreas(rest)functie, sneller postoperatief herstel; sterfte en morbiditeit gelijk

Izbicki et al.23 1998 Frey†versus PPPD

3130

3,20

24‡ bij Frey pijnverlichting 94% (versus 95% bij PPPD), sterfte 19% (versus 53% bij PPPD), betere kwaliteit van leven

Strate et al.24 2005 Frey†versus Beger*

3638

00

104‡ geen verschil in sterfte, morbiditeit, kwaliteit van leven, pijnreductie en pancreas(rest)functie

Müller et al.25 2008 Beger*versus (PP)PD

2020

00

168 bij Beger morbiditeit 15% (versus 20%); korte termijn: pijnverlichting bij Beger 94% (versus 67%), betere pancreas(rest)functie lange termijn: geen verschil

endotherapie versus chirurgieDíte et al.26 2003 ED versus operatie§ 36

3600

60 na operatie complete of gedeeltelijke pijnverlichtingbij 86% (versus 61% na ED); gewichtstoename 47% (versus 29%)

Cahen et al.6 2007 ED (+ ESWL)versus PJ

1920

5,30

24 na PJ complete of gedeeltelijke pijnverlichting bij 75% (versus 32% na ED); betere fysieke kwaliteit van leven, minder procedures

ED = endoscopische drainage; ESWL = extracorporele schokgolflithotripsie (steenvergruizing); (PP)PD = (pyloruspreserverende) pancreatoduodenectomie; PJ = pancreaticojejunostomie.*Duodenumsparende pancreaskopresectie volgens Beger.†Duodenumsparende pancreaskopresectie volgens Frey.‡Mediane follow-up.§Diverse vormen van operatie: PJ, duodenumsparende pancreaskopresectie volgens Beger of Frey, PD, linkszijdige pancreatectomie (pancreasstaartresectie).


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

drainage.9,31-34 Recentelijk is in een prospectieve klinische

studie het eff ect op de endo- en exocriene pancreasfunc-

tie beschreven. Hierbij werden resectieprocedures voor

chronische pancreatitis afgezet tegen chirurgische drai-

nageprocedures.35 Na drainage door pancreaticojeju-

nostomie was de endocriene functie, gemeten aan de

hand van serumglucosewaarden, beter dan na resectie.

CONCLUSIE

Chronische pancreatitis is een ernstig invaliderende

ziekte, die een intensieve behandeling vereist, gericht op

pijnvermindering en verbetering van de kwaliteit van

leven. Het stellen van de juiste diagnose in een vroeg

stadium en de bespreking in een multidisciplinair team

zijn cruciaal. Vroege chirurgische interventie voor de

behandeling van pijnklachten is gerechtvaardigd als de

ziekte reeds in een gevorderd stadium is. Deze behande-

ling geeft sneller en langduriger pijnverlichting dan

endotherapie, die niet langer als standaardbehandeling

beschouwd moet worden. Dierexperimenteel onderzoek

toont aan dat vroege chirurgische interventie het pro-

gressieve verlies van de endo- en exocriene pancreas-

functie wellicht kan vertragen.

Belangenconfl ict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld.

Aanvaard op 5 mei 2008

Citeer als Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:B143

●> Meer op www.ntvg.nl/klinischepraktijk

1 Lowenfels AB, Maisonneuve P. Epidemiology of chronic pancreatitis and

the risk of cancer. In: Büchler MW, Friess H, Uhl W, Malfertheiner P,

editors. Chronic pancreatitis. Novel concepts in biology and therapy.

Oxford: Blackwell Science; 2002. p. 29-36.

2 Buscher HC, Wilder-Smith OH, van Goor H. Chronic pancreatitis

patients show hyperalgesia of central origin: a pilot study. Eur J Pain.

2006;10:363-70.

3 Smits ME, Badiga SM, Rauws EA, Tytgat GN, Huibregtse K. Long-term

results of pancreatic stents in chronic pancreatitis. Gastrointest Endosc.

1995;42:461-7.

4 Van Gulik TM, Eddes EH. Gastro-intestinale chirurgie en gastro-

enterologie. VI. Chronische pancreatitis: chirurgische aspecten. Ned

Tijdschr Geneeskd. 2000;144:268-74.

5 Bruno MJ, Bergman JJ, Masclee AA, Huibregtse K. Gastro-intestinale

chirurgie en gastro-enterologie. V. Chronische pancreatitis: gastro-

enterologische aspecten. Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144:263-8.

6 Cahen DL, Gouma DJ, Nio Y, Rauws EA, Boermeester MA, Busch OR, et

al. Chirurgische drainage van de ductus pancreaticus bij patiënten met

chronische pancreatitis eff ectiever dan endoscopische drainage:

gerandomiseerde trial. Ned Tijdschr Geneeskd. 2007;151:2624-30.

7 Van der Gaag NA, Gouma DJ, van Gulik TM, Busch OR, Boermeester

MA. Surgical management of chronic pancreatitis [review]. Aliment

Pharmacol Th er. 2007;26:221-32.

8 Delhaye M, Arvanitakis M, Bali M, Matos C, Devière J. Endoscopic

therapy for chronic pancreatitis. Scand J Surg. 2005;94:143-53.

9 Greenlee HB, Prinz RA, Aranha GV. Long-term results of side-to-side

pancreaticojejunostomy. World J Surg. 1990;14:70-6.

10 Boerma D, van Gulik TM, Rauws EA, Obertop H, Gouma DJ. Outcome

of pancreaticojejunostomy after previous endoscopic stenting in patients

with chronic pancreatitis. Eur J Surg. 2002;168:223-8.

11 Strate T, Knoefel WT, Yekebas E, Izbicki JR. Chronic pancreatitis:

etiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment. Int J Colorectal Dis.

2003;18:97-106.

12 Ho HS, Frey CF. Th e Frey procedure: local resection of pancreatic head

combined with lateral pancreaticojejunostomy. Arch Surg.

2001;136:1353-8.

13 Beger HG, Kunz R, Poch B. Th e Beger procedure-duodenum-preserving

pancreatic head resection. J Gastrointest Surg. 2004;8:1090-7.

14 Whipple AO, Parsons WB, Mullins CR. Treatment of carcinoma of the

ampulla of Vater. Ann Surg. 1935;102:763-779.

15 Buscher HC, Jansen JJ, van Goor H. Bilateral thoracoscopic

splanchnicectomy in patients with chronic pancreatitis. Scand J

Gastroenterol Suppl. 1999;230:29-34.

16 Rattner DW, Fernandez-del Castillo C, Warshaw AL. Pitfalls of distal

pancreatectomy for relief of pain in chronic pancreatitis. Am J Surg.

1996;171:142-5.

17 Sakorafas GH, Sarr MG, Rowland CM, Farnell MB. Postobstructive

chronic pancreatitis: results with distal resection. Arch Surg.

2001;136:643-8.

18 Buscher HC, Jansen JB, van Dongen R, Bleichrodt RP, van Goor H. Long-

term results of bilateral thoracoscopic splanchnicectomy in patients with

chronic pancreatitis. Br J Surg. 2002;89:158-62.

19 Ihse I, Zoucas E, Gyllstedt E, Lillo-Gil R, Andrén-Sandberg A. Bilateral

thoracoscopic splanchnicectomy: eff ects on pancreatic pain and function.

Ann Surg. 1999;230:785-90.

LITERATUUR

▼ LEERPUNTEN ▼• Obstructie van de ductus pancreaticus bij chronische pancreatitis

veroorzaakt buikpijn.• Deze is te behandelen door een endoscopische of operatieve

ingreep.• Bij vergevorderde pancreatitis is een operatieve ingreep

gerechtvaardigd.• Operatieve drainage geeft hierbij sneller en langduriger pijnver-

lichting dan endoscopische behandeling.


KLIN

ISCH

E PR

AKTI

JK

20 Sawyer R, Frey CF. Is there still a role for distal pancreatectomy in surgery

for chronic pancreatitis? Am J Surg. 1994;168:6-9.

21 Dumonceau JM, Costamagna G, Tringali A, Vahedi K, Delhaye M,

Hittelet A, et al. Treatment for painful calcifi ed chronic pancreatitis:

extracorporeal shock wave lithotripsy versus endoscopic treatment: a

randomised controlled trial. Gut. 2007;56:545-52.

22 Klempa I, Spatny M, Menzel J, Baca I, Nustede R, Stöckmann F, et al.

Pankreasfunktion und Lebensqualität nach Pankreaskopfresektion bei der

chronischen Pankreatitis. Eine prospektive, randomisierte

Vergleichsstudie nach duodenumerhaltender Pankreaskopfresektion

versus Whipple’scher Operation. Chirurg. 1995;66:350-9.

23 Izbicki JR, Bloechle C, Broering DC, Knoefel WT, Kuechler T, Broelsch

CE. Extended drainage versus resection in surgery for chronic

pancreatitis: a prospective randomized trial comparing the longitudinal

pancreaticojejunostomy combined with local pancreatic head excision

with the pylorus-preserving pancreatoduodenectomy. Ann Surg.

1998;228:771-9.

24 Strate T, Taherpour Z, Bloechle C, Mann O, Bruhn JP, Schneider C, et al.

Long-term follow-up of a randomized trial comparing the beger and frey

procedures for patients suff ering from chronic pancreatitis. Ann Surg.

2005;241:591-8.

25 Müller MW, Friess H, Martin DJ, Hinz U, Dahmen R, Büchler MW.

Long-term follow-up of a randomized clinical trial comparing Beger with

pylorus-preserving Whipple procedure for chronic pancreatitis. Br J Surg.

2008;95:350-6.

26 Díte P, Ruzicka M, Zboril V, Novotný I. A prospective, randomized trial

comparing endoscopic and surgical therapy for chronic pancreatitis.

Endoscopy. 2003;35:553-8.

27 Van Gulik TM, Moojen TM, van Geenen R, Rauws EA, Obertop H,

Gouma DJ. Diff erential diagnosis of focal pancreatitis and pancreatic

cancer. Ann Oncol. 1999;10:85-8.

28 Lilford R, Stevens AJ. Underpowered studies. Br J Surg. 2002;89:129-31.

29 Zhao P, Tu J, Penninckx F, van den Oord JJ, Kerremans R, Fevery J. Early

derivation operation can restore the pancreas histology and function in

chronic obstructive pancreatitis in the cat. Hepatogastroenterology.

1998;45:1849-54.

30 Lamme B, Boermeester MA, Straatsburg IH, van Buijtenen JM, Boerma

D, Off erhaus GJ, et al. Early versus late surgical drainage for obstructive

pancreatitis in an experimental model. Br J Surg. 2007;94:849-54.

31 Sakorafas GH, Farnell MB, Farley DR, Rowland CM, Sarr MG. Long-term

results after surgery for chronic pancreatitis. Int J Pancreatol.

2000;27:131-42.

32 Nealon WH, Townsend CM Jr, Th ompson JC. Operative drainage of the

pancreatic duct delays functional impairment in patients with chronic

pancreatitis. A prospective analysis. Ann Surg. 1988;208:321-9.

33 Nealon WH, Th ompson JC. Progressive loss of pancreatic function in

chronic pancreatitis is delayed by main pancreatic duct decompression. A

longitudinal prospective analysis of the modifi ed puestow procedure. Ann

Surg. 1993;217:458-66.

34 Sidhu SS, Nundy S, Tandon RK. Th e eff ect of the modifi ed puestow

procedure on diabetes in patients with tropical chronic pancreatitis - a

prospective study. Am J Gastroenterol. 2001;96:107-11.

35 Maartense S, Ledeboer M, Bemelman WA, Ringers J, Frolich M, Masclee

AA. Eff ect of surgery for chronic pancreatitis on pancreatic function:

pancreatico-jejunostomy and duodenum-preserving resection of the head

of the pancreas. Surgery. 2004;135:125-30.

Behandeling van chronische pancreatitis - ntvg.nl · zoals een peptisch ulcus, galstenen of...

Documents

Transcript of Behandeling van chronische pancreatitis - ntvg.nl · zoals een peptisch ulcus, galstenen of...