Begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ... · via e-commerce wordt een keiharde...

15Begroting Buitenlandse Handel enOntwikkelingssamenwerking 2019

Aan de orde is de behandeling van:- het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaatvan Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking(XVII) voor het jaar 2019 ( 35000-XVII ).

De voorzitter:Goedenavond. Ik heropen de vergadering. Aan de orde isde begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelings-samenwerking. Ik heet welkom de minister voor Buiten-landse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de col-lega-Kamerleden, de woordvoerders op dit onderdeel.Sommige fracties hebben twee woordvoerders afgevaar-digd. Welkom uiteraard aan de ambtelijke ondersteuningvan de minister en dat geldt ook voor de collega's met alhun mensen. Ook een hartelijk welkom aan de mensen opde publieke tribune en de mensen die het debat op eenandere manier volgen.

De algemene beraadslaging wordt geopend.

De voorzitter:Zoals gezegd, is de begroting aan de orde. We hebbenvanavond alleen de eerste termijn van de zijde van deKamer. Ik wil graag als eerste mevrouw Van Weerdenburgde gelegenheid geven voor haar inbreng. Zij spreektnamens de fractie van de PVV. Gaat uw gang.

Mevrouw Van Weerdenburg (PVV):

Voorzitter. Vandaag spreken wij over de begroting vanBuitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, waarwederom meer geld naartoe gaat. De komende periodewordt er een slordige 4,5 miljard per jaar overgemaakt naarde derde wereld. Belastinggeld wel te verstaan, opgebrachtdoor de Nederlandse burgers. Ondanks de beste bedoelin-gen en de vele honderden en misschien wel duizendenmiljarden die er de afgelopen 50 jaar naartoe zijn gevloeid,is het pijnlijk om te moeten constateren dat in grote delenvan Afrika nog steeds bittere armoede heerst. Natuurlijkzijn er landen of regio's waar bescheiden vooruitgang isgeboekt, maar dat staat in geen enkele verhouding tot degedane investeringen. Per saldo is de derde wereld, in iedergeval Afrika, er niet veel mee opgeschoten.

Voorzitter. Ik ga de olifant in de kamer dan maar benoemen,omdat niemand anders het zal doen tijdens dit debat. Ont-wikkelingshulp op deze schaal werkt niet, het heeft nooitgewerkt en het gaat niet werken. Dat waren de letterlijkewoorden van de president van Ghana, Akufo-Addo, bijnaeen jaar geleden tijdens zijn oproep aan de Afrikaanse lan-den om niet langer afhankelijk te willen zijn van westersehulp. Ik wil de minister vragen om zijn oproep serieus tenemen en onder ogen te zien dat wij een compleet continenthulpverslaafd hebben gemaakt en dat het de hoogste tijdis om daarmee te stoppen. Het is goed dat dit besef ookdoordringt bij ontwikkelingslanden zelf. Niet alleen de pre-sident van Ghana, maar ook die van Rwanda, Kagame, heeftpubliekelijk gepleit voor een einde aan de hulprelatie met

het Westen. Hij zei: hoe minder de wereld zich bekommertom ons, hoe meer we in staat zullen zijn om voor onszelfte zorgen. Mijn vraag aan de minister is of er behalve Ghanaen Rwanda ook andere landen zijn die hebben aangegevenvan de subsidierelatie af te willen en, zo ja, welke? En heeftde Nederlandse overheid daar gehoor aan gegeven? Inhoeverre is de ontwikkelingshulp naar die landen gestopt?Kan de minister toezeggen dat ze direct de subsidierelatieversneld afbouwt met landen waarvan de regering aangeefter geen prijs meer op te stellen?

Ook bij de Nederlandse burger is het besef inmiddelsdoorgedrongen. Maar liefst 33% van de Nederlanders ishet eens met het PVV-standpunt dat er geen cent belasting-geld meer naar ontwikkelingshulp moet. Dat zijn dus nietalleen PVV-kiezers, zeg ik er maar even voor de duidelijkheidbij. Althans, nog niet. Realiseert de minister zich dat hetdraagvlak voor de huidige vorm van ontwikkelingshulp inrap tempo afneemt? Welke consequentie gaat zij daaraanverbinden? Ik wil haar oproepen om vertrouwen te hebbenin de Nederlandse burger. Die kan namelijk heel goed zelfbepalen of en, zo ja, aan welk goed doel hij zijn zuurver-diende geld uitgeeft. De Nederlandse bevolking staatbekend als zeer vrijgevig. In diverse liefdadigheidsindexenscoort Nederland al jaren hoog. Ook de opbrengsten vanGiro555-acties van de laatste jaren geven dat vertrouwen.

Uit onderzoek blijkt dat bijna 34% van alle Nederlandersliever eerst mensen in Nederland helpt voordat zij mensenin het buitenland helpen. Een aantal liefdadigheidsorgani-saties heeft hier goed naar geluisterd en ontplooit inmiddelsook activiteiten in Nederland, mede omdat dit de wens wasvan hun donateurs. Een goed voorbeeld dat dit kabinet watde PVV betreft moet volgen. Spendeer de miljarden die nunaar ontwikkelingshulp gaan in Nederland. Geef ze uit aanonze eigen bevolking. Het lijkt erop dat ook dit kabinet welweet dat het draagvlak voor OS-beleid in rap tempo afkalft.Dat is te zien aan de steeds veranderende argumentatiewaarom die miljardenuitgaven toch echt nog nodig zijndaar. Het laatste verkooppraatje heet nu: het aanpakkenvan de grondoorzaken van armoede, terreur en klimaatver-andering en het tegengaan van irreguliere migratie. Vrijvertaald: als we er niet snel voor zorgen dat Afrika minderwarm is, met genoeg gecreëerde melkertbanen en stage-plekken voor iedereen, komen ze allemaal naar Europa, enmet een beetje pech zitten daar ook nog jihadi's tussen diehier terreurdaden gaan plegen; dat wil de Nederlandsebelastingbetaler toch zeker niet? Morele chantage. Ik kaner geen ander woord voor verzinnen.

En misleiding bovendien. Want dit kabinet is niet bereidom daadwerkelijk de maatregelen te nemen die nodig zijnom de genoemde doelen te bereiken. De enige echte oor-zaak van terreur is namelijk de islam. In naam van de isla-mitische ideologie wordt er dood en verderf gezaaid, nietalleen in Afrika en het Midden-Oosten, maar ook in Europa,gefaciliteerd door de veerdiensten van Frontex en ngo's inde Middellandse Zee. Hoe gaat de minister ervoor zorgendat de heilige oorlog die de islam voert tegen de rest vande wereld, stopt? En hoe gaat zij de import van jihadistischeterroristen naar Europa voorkomen, als zij niet bereid is degrenzen te sluiten?

Ook is de PVV razend benieuwd waarom de minister denktdat het creëren van een melkertbaan of een stageplek voorjongeren in Afrika en het aanpassen van het klimaat erdaadwerkelijk voor gaat zorgen dat zij niet naar Europa

29-15-1

28 november 2018

TK 29

Begroting Buitenlandse Handel en

Ontwikkelingssamenwerking 2019Tweede Kamer

willen reizen. Ze komen vanwege onze welvaart. Het grasin Europa is nu eenmaal groener dan daar. Dat heeft nietsmet klimaat te maken, maar dat ligt aan onze verzorgings-staat, die een enorme aantrekkingskracht heeft op migran-ten uit ontwikkelingslanden. De belofte van gratis geld zorgtervoor dat ze van heinde en verre hiernaartoe komen. Datziet de minister zelf toch ook wel? Het gaat om migrantendie half Afrika doorreizen, contact leggen met mensensmok-kelaars, duizenden dollars regelen voor de overtocht naarEuropa en, aangekomen in Europa, feilloos de weg kunnenvinden naar de bijstand en de gratis asieladvocaten. Dezeminister wil ons laten geloven dat zulke mensen niet instaat zijn om in eigen land of in een buurland werk of eenandere manier van bestaan te creëren voor zichzelf. Ditkabinet probeert ons wijs te maken dat ze naar Europa rei-zen omdat ze niet in Afrika kúnnen blijven.

Ze kunnen wel blijven om hun eigen land op te bouwen, zewíllen het alleen niet. In Nederland krijg je namelijk gratisgeld en een gratis huis, en je mag je gezin ook nog impor-teren op kosten van de Nederlandse belastingbetaler. Daarkan geen in Afrika gecreëerde baan tegenop! Ziehier degevolgen van de jarenlange hulpverslaving. Dit is waar hetom gaat. We moeten mensen in ontwikkelingslanden helpenom zichzelf te helpen. Laat ze los. Laat ze zelf bepalen watgoed voor ze is. Heb vertrouwen, ze gaan het redden. Daarben ik van overtuigd. De weg ernaartoe zal niet makkelijkzijn, maar dat was het voor Nederland ook niet. Volwassenworden gaat gepaard met groeipijnen. Dat hoort bij hetleven. Als we Afrika, als we ontwikkelingslanden echt willenhelpen, als we daadwerkelijk het beste met ze voor hebben,dan stoppen we met onze westerse bemoeienis, vandaagnog.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Een vraag van de heer Van Haga. Gaat uw gang.

De heer Van Haga (VVD):

Ik kan het toch niet laten. Mevrouw Van Weerdenburg geeftaan dat 4,5 miljard wordt uitgegeven aan ontwikkelingssa-menwerking. Dat wordt ongetwijfeld ook uitgegeven aandingen die zij niet leuk vindt. Dan vind ik het zo jammer datzij niet meedoet om mee te helpen om dat geld te routerennaar de dingen die ze wel leuk vindt. Waarom doet ze datniet?


Dank voor deze vraag. De PVV kiest heel duidelijk voor deNederlanders. Wij willen dat dat geld in Nederland besteedwordt. Dan is het natuurlijk heel raar om te zeggen "die 4,5miljard willen we uitgeven aan dat en niet aan dat". Ik vinddat mensen heel goed zelf kunnen uitmaken waar ze hungeld aan uitgeven. De een doet het aan een natuurorgani-satie, de ander kiest voor een bepaald Afrikaans land waarhij een band mee heeft. Mensen weten dat zelf wel hetbeste. Dus dat komt helemaal goed.

De voorzitter:Dank u wel. U was al aan het einde van uw betoog. Datbetekent dat ik nu graag de heer Van Haga het woord geef.De heer Van Haga spreekt namens de fractie van de VVD.


Dank u wel, voorzitter. Allereerst dank dat ik hier namensde VVD deze begroting mag doen. Dit is mijn eerste plenairedebat op deze portefeuille en ik zal mijn best doen om delijn van mijn illustere voorgangers Dijkhoff, Taverne enBecker voort te zetten. Laat ik beginnen met internationalehandel, met grote afstand het belangrijkste onderdeel vande portefeuille van onze minister. Zoals collega Amhaouchvan het CDA tijdens een debat onlangs zei: het gaat nietalleen om handel in combinatie met ontwikkelingssamen-werking, maar ook om buitenlandse handel op zich. Hetgaat om het verdienen van harde pegels voor de bvNederland. Laten we nooit vergeten dat er ook gewoongeld verdiend moet worden en laat het duidelijk zijn: zonderhandel hebben we geen geld voor ontwikkelingshulp.

Voorzitter. We leven in een prachtig land. Het ontbreekt onsaan niets en die welvaart wordt voor een groot gedeelteverdiend in het buitenland. Dat doen we al eeuwenlang enmet veel succes. 32% van ons inkomen wordt verdiend metbuitenlandse handel. De Nederlandse export is goed voor3,2% van de wereldhandel en wij zijn de zeventiende eco-nomie ter wereld. Volgens de Global Innovation Index staanwe zelfs op de tweede plaats. We mogen hier ontzettendtrots op zijn. Voor een klein land doen we het ontzettendgoed, maar we moeten er keihard voor werken om dezepositie in de wereld te behouden, of zelfs te verbeteren. Datalles in een wereld die in een razend tempo verandert. Chinadendert niet alleen over Afrika heen, maar staat inmiddelsook aan de poorten van Europa te rammelen. Sterker nog,via e-commerce wordt een keiharde concurrentie gevoerdmet ons eigen mkb. Als ondernemers in andere landenslimmer, innovatiever en goedkoper zijn, moeten we dehand in eigen boezem steken en het gewoon slimmer doen.Maar hier is iets anders aan de hand. Er is namelijk geengelijk speelveld. China houdt zich niet aan de regels van deWTO en ook niet aan de standaarden van de OESO. Chinesebedrijven kunnen gewoon Nederlandse bedrijven kopenen omgekeerd kan dat niet. Bij ons is staatssteun verboden,de Chinezen doen dat wel. Er is sprake van grootschaligeschending van patenten en intellectueel eigendom waardoorde ontwikkelingskosten bij ons komen te liggen en de omzeten winst naar China stroomt. En tot slot is veel Chineseelektronica onveilig waardoor onze data ook nog een keergestolen kunnen worden.

Voorzitter. Ik weet dat het kabinet binnenkort met een China-strategie komt, maar ik zou specifiek van de minister willenweten wat we hier op korte termijn nog tegen kunnen doen.Daarmee kom ik bij de rol van de overheid met betrekkingtot buitenlandse handel. Normaal gesproken pleit ik altijdvoor zo min mogelijk overheid. De overheid is vaak degrootste vijand van de ondernemer: te veel regels, te veelbemoeienis, vaak onbetrouwbaar omdat regels telkensveranderen en vaak ook nog zonder overgangsregeling. Ikkan erover meepraten. Bij handelsbevordering heeft deoverheid wel degelijk een rol. Alleen al vanwege het feitdat andere landen dat ook doen.

Er gaat ook heel veel goed. Ten eerste is Nederland heelerg sterk in het organiseren van handelsmissies. Zowelonze koning als onze premier hebben hierin met succeseen grote rol. Hierover zou ik tegen de minister willen zeg-gen: hoe meer, hoe beter. Ten tweede heeft Nederland eenuitstekend postennetwerk waar handelsattaches uitstekend

29-15-2

28 november 2018

TK 29



werk doen. Ten derde heeft de overheid een rol bij hetbeschermen van onze ondernemers door het sluiten vanhandelsverdragen en het creëren van een gelijk speelveld.Uiteraard is deze rol grotendeels overgedragen aan de EU,maar ook binnen de EU wordt hier anders mee omgegaan.Wij hebben de neiging het braafste jongetje in de klas tezijn en dat kan er af en toe toe leiden dat een ander Euro-pees land er met de buit vandoor gaat. Ik hoor graag vande minister of zij het met de VVD eens is dat ernaar moetworden gestreefd om in ieder geval binnen Europa destandaarden te harmoniseren. Ik weet eigenlijk wel wat hetantwoord gaat zijn: ja, wij zijn voor gelijk speelveld, maardan met onze enorm hoge morele standaarden. Dat gaatvrijwel zeker niet lukken, dus daarom meteen de vervolg-vraag. Vindt de minister niet ook dat we pragmatischmoeten zijn in de harmonisatie van standaarden binnenEuropa en dat het dan beter is dat we ergens in het middeneindigen dan dat we met onze morele superioriteit achterhet net vissen?

De voorzitter:Er is een vraag van de heer Alkaya.

De heer Alkaya (SP):

De VVD noemde zojuist vrijhandelsverdragen en een gelijkspeelveld in één adem, maar is de VVD het met mij eensover het volgende? Dat als wij een vrijhandelsverdrag slui-ten met een land waar het minimumloon heel laag ligt,waar bedrijven dus helemaal niet gedwongen worden omeen leefbaar loon te betalen, waar de milieunormen heelanders zijn en waar vervuiling van de natuur door multina-tionals aan de orde van de dag is, er dan juist geen sprakeis van een gelijk speelveld, maar dat kleine bedrijven hierin Nederland juist worden gedwongen om in die race naarde bodem mee te gaan, omdat ze te maken hebben metoneerlijke concurrentie? Dat wordt dan mogelijk gemaaktdoor een vrijhandelsakkoord, terwijl er anders juist sprakezou zijn van een gelijk speelveld omdat die mkb'er gewoonop een eerlijke en duurzame manier zijn werk kan doen. Inde landbouwsector komt dat bijvoorbeeld heel vaak voor.


Meneer Alkaya en ik hebben dit debat al eerder gehad. Wijzijn ervan overtuigd dat een vrijhandelsverdrag of een ver-drag op zich juist leidt tot een gelijk speelveld en juist heelerg goed is voor andere landen, en dat we daar dan ookmee moeten doorgaan.


Dat is nogmaals het standpunt van de VVD, maar ik beneigenlijk op zoek naar een antwoord. Stel dat je een kleineondernemer bent in Nederland, een boer, en dat je op eenrelatief duurzame manier probeert veeteelt te bedrijven.Straks komt er een vrijhandelsverdrag met de Mercosur-landen. Dan komt er allemaal Argentijns vlees de Neder-landse markt op waardoor die kleine boer gedwongen wordtom mee te doen in die race naar de bodem of om zijnrundvlees twee, drie keer zo duur te verkopen. Is er op datmoment vanwege dat vrijhandelsverdrag een gelijk speel-veld gekomen of juist niet?


In een groot handelsverdrag heb je altijd 90% succes en10% misschien wat minder succes. Ik ben het dus met ueens dat u vast een voorbeeld kunt vinden waarbij dat watminder geldt, maar in zijn algemeenheid — ik blijf eenVVD'er — is het goed voor beide partijen.

Mevrouw Ouwehand (PvdD):

Maar misschien niet voor de dieren. Ik probeer even scherpte krijgen wat de VVD hier nu zegt. Als het niet lukt om teharmoniseren omdat onze normen misschien hoger zijn,dan moeten we misschien een beetje in het midden gaanzitten, hoor ik de VVD nu zeggen. Geldt dan dat we vanwegedie vrijhandelsverdragen producten moeten accepteren dieonder lagere dierenwelzijnsnormen dan de Nederlandsezijn geproduceerd, dat we daar niet zo moeilijk over moetendoen? Is dat wat de VVD hier zegt?


Nee, met die gelijke standaarden en die harmoniseringbedoelde ik meer dat we binnen Europa moeten zorgen datwe de standaarden harmoniseren, zodat het niet kan voor-komen dat wij een order afslaan die Frankrijk vervolgenswel gaat leveren. Dat lijkt me slecht, want als wij eenbepaalde standaard hebben, is het fijn als Frankrijk zichdaar ook aan houdt. Daarom was mijn vraag aan de minis-ter: bent u het met mij eens dat wij beter geharmoniseerdestandaarden kunnen hebben en dat we daar misschienietsje op moeten inleveren? Maar om op uw vraag overdieren terug te komen: ik ben het over het algemeenmeestal met u eens als het gaat over dieren. Dat weet u,maar ik denk toch dat het beter is voor andere landen diemisschien wat lagere standaarden hebben, om toch zo'nverdrag af te sluiten en uiteindelijk naar ons niveau toe tegroeien. Ik denk dat dit inderdaad heel belangrijk is en ikweet dat u het met mij eens bent.


Dat is alvast een mooi begin. Dan wil ik heel erg graag nogwat verder vooruitkijken. Stel nou dat het lukt om een ver-drag te sluiten met bijvoorbeeld Latijns-Amerika en om hetover dezelfde normen eens te worden, maar dat we er nogniet zijn met dierenwelzijn. Als wij in Nederland en Europadan de volgende stap zouden willen zetten, bijvoorbeelddoor een einde te maken aan de kooihuisvesting voor die-ren, dan zegt Latijns-Amerika: "Ja maar, dat gaan we nietdoen. We hadden net dit niveau afgesproken. We gaan nietnog dat stapje verder zetten." Erkent de VVD dat het moei-lijker wordt om die volgende stap te zetten als je dat verdrageenmaal gesloten hebt? Dan heb je immers een open marktmet Latijns-Amerika. Als wij misschien iets meer zoudenwillen doen voor de dieren, moeten zij ook mee, andershebben we weer geen level playing field. Hoe ziet de VVDdat?


Dit is altijd een lastige onderhandeling en er wordt overduizenden dingen onderhandeld. Ik ben het met u eens dathet wat lastig is als je eenmaal een verdrag hebt. Dan moetje vrijwaringsmaatregelen gaan nemen, dus daar heeft ueen punt, maar dan is het nog steeds beter om een verdragte hebben dan geen verdrag.

29-15-3

28 november 2018

TK 29



De voorzitter:Gaat u verder.


Voorzitter. Dan de handelsagenda. Onlangs presenteerdeonze gewaardeerde minister haar handelsagenda. Wehebben hier al eerder over gesproken. Nogmaals, ik waar-deer de dappere poging. Dat meen ik oprecht. Maar het isgeen handelsagenda; het is een OS-agenda. Het gaatvoornamelijk over het stimuleren van vrouwelijke onderne-mers, de Sustainable Development Goals, het toevoegenvan meer vrouwen aan handelsmissies en dat soort zaken.Handel is toch een beetje het ondergeschoven kindje dathet moet afleggen tegen ontwikkelingshulp. Ik citeer uit dehandelsagenda: "In toekomstige handelsakkoorden willenwe expliciet afspraken maken over gender." Ik kan hetopnieuw niet nalaten: wat de VVD betreft gaat het omkwaliteit en niet om ras, geslacht of kleur. Als de besteNederlandse handelsmissie bestaat uit twintig blauwekabouters, dan is dat maar zo. Maar goed, het debat overWipneus en Pim of, zoals de minister het zich herinnerde,over kabouter Wipwap, hebben we al gehad. Ik volsta nudus met de conclusie dat we een echte handelsagendanodig hebben. Ik zal hier binnenkort een voorstel over doen.

Voorzitter. De brexit is een van de grootste bedreigingenvoor onze buitenlandse handel. Mijn collega Mulder heefthier vorige week het een en ander over gezegd, en het isallemaal nog onzeker, dus ik laat het daar voor het momentbij. Fingers crossed de komende weken.

Voorzitter. Ontwikkelingssamenwerking is onmiskenbaarde absolute specialiteit van onze minister. In het regeerak-koord staat dat we de grondoorzaken van armoede,migratie, terreur en klimaatverandering gaan bestrijden.Met grote bewondering moet ik constateren dat dezeminister dat doet, en nog veel meer. Het is jammer dat onzemiddelen beperkt zijn, want anders had zij waarschijnlijk inéén kabinetsperiode de hele wereld weer op orde kunnenbrengen. Maar helaas, we hebben niet voldoende geld omalles te doen, en daarom moeten er keuzes gemaakt wor-den. Zeker op deze portefeuille is dat soms ontzettendmoeilijk. Toch wil ik hier pleiten voor meer focus. Hoeschrijnend het soms ook is, het is beter om het geld daarte besteden waar het het grootste effect heeft.

Ten eerste de focus. Het is beter om het geld dat beschik-baar is over een beperkt aantal focuslanden te verdelen.We hadden er vijftien, en het zijn er inmiddels weer veelmeer geworden. In de antwoorden op de feitelijke vragentel ik 37 landen. Overigens zie ik in de andere antwoordenweer landen terugkomen die niet op dat lijstje van 37 landenstaan, zoals Chili en Mexico. Dat mag de minister dus ooktoelichten, als zij dat wil, want misschien is het lijstje nogwel veel langer. Wat de VVD betreft moeten we weer terugnaar een beperkt aantal landen waar we ons op gaan rich-ten. Niet voor niets spreekt het regeerakkoord ook vanfocus. In het regeerakkoord worden slechts drie focuslandengenoemd: Libanon, Irak en Jordanië. Dan is het niet debedoeling om daar nog 34 landen aan toe te voegen. En ja,u raadt het al: ik overweeg op dit punt een motie.

Bij focus en effectiviteit hoort ook dat we geen geld uitgevenin landen die het niet echt nodig hebben. We geven gelduit in OESO-landen, zoals Chili en Mexico. Het is niet veel,

1,3 miljoen euro, maar het is wel gewoon belastinggeld.Dit bedrag is exclusief de bijdrage die naar internationaleorganisaties in die landen gaat. Ik wil voorstellen dat dezeminister geen OS-geld meer uitgeeft in OESO-landen, wantdie landen hebben ons geld niet nodig en het gaat ten kostevan hulp aan andere landen die onze hulp wel nodig heb-ben. Afhankelijk van de reactie van de minister overweegik ook op dit punt een motie.

De voorzitter:Er is een vraag van mevrouw Kuik.

Mevrouw Kuik (CDA):

Ik heb een vraag aan de VVD. U geeft aan dat er meer focusmoet zijn, maar dat hebben we toch afgesproken? Als jekijkt naar de verdeling van de budgetten, dan zie je tochdat wij focussen?


Ja. We noemen alleen drie focuslanden, die ik hebgenoemd. Ik dacht dat de afspraak was dat we vijftienfocuslanden zouden hebben, en nu tel ik 37 landen waarwe iets doen. Ik denk dat je als je een beperkte hoeveelheidgeld hebt dat beter kunt concentreren in bepaalde landendie het het meest nodig hebben. Zeker als je merkt dat weook nog geld geven aan bepaalde OESO-landen, dan denkik dat we dat geld beter ergens anders kunnen aanwendenwaar het echt nodig is.

Mevrouw Kuik (CDA):

We hebben natuurlijk afgesproken om juist meer in te zettenop die landen en die focusregio's die we hebben aangewe-zen. Maar daarvoor hebben we natuurlijk meer relatiesgehad met verschillende landen, en we kunnen projectenook niet zomaar, bam, stilzetten. Dat bouwen we af, waardat kan. Mijn vraag is dus nogmaals: we focussen nu toch?En we gaan toch niet alle projecten die al lopen zomaar,bam, stoppen, want dan gooi je toch het kind met het bad-water weg? Bent u dat niet met mij eens?


Ja, eigenlijk ben ik dat wel met u eens. U zegt: bam, westoppen. Maar dat heb ik niet gezegd. U zegt ook: we gaanhet afbouwen. Nou, als we elkaar daarin kunnen vinden,dan denk ik dat we een deal hebben. Ik denk dat u het heelgoed heeft gezegd. We focussen. Dat hebben we afgespro-ken. We gaan niks stante pede afbouwen, maar als webepaalde dingen kunnen beëindigen en het geld daarvoorergens anders beter kunnen aanwenden, dan doen we hetgoed, denk ik.

Voorzitter. Dit kabinet zet in op goede opvang in de regioen maakt daar ook geld voor vrij. Toch verlagen we onzevrijwillige bijdrage aan de UNHCR komend jaar met 7 mil-joen euro, van 40 naar 33 miljoen euro. Kan de ministeruitleggen waarom? Dit is namelijk juist een prioriteit vanhet kabinet. Graag een toelichting.

Voorzitter. Ook het mondiale klimaat- en energieprobleemheeft onze aandacht. De VVD vindt dat ons belastinggeldgoed moet worden besteed, met een zo hoog mogelijke

29-15-4

28 november 2018

TK 29



impact. Er overlijden per jaar 4 miljoen mensen doordat zijmet olielampjes hun huis verlichten omdat ze geen elektri-citeit hebben of omdat ze op slechte voorzieningen koken.Om te helpen bij het oplossen van dit probleem heeft deVVD twee amendementen ingediend: één voor het stimule-ren van kleinschalige zonne-energieprojecten en één voorinnovatieve oplossingen om indoor air pollution tegen tegaan.

Voorzitter. Onlangs ontvingen we een brief over het Klimaat-fonds, waarin vier jaar lang 40 miljoen per jaar gestortwordt. Helaas is er ook hier weer veel tekst over gender,armoede, sociale risico's en vrouwenrechten, maar datterzijde. Ik lees er ook in dat in het aanvraagformulier wordtgevraagd of de uitvoerende organisatie Partos 9001-gecer-tificeerd is. Kan de minister toezeggen dat het belastinggeldin het Klimaatfonds echt ten goede gaat komen aan hetverbeteren van het mondiale klimaat? En kan de ministertoezeggen dat dit geld niet alleen naar ngo's gaat, maargewoon naar de beste uitvoerder, die het beste resultaatkan bereiken?

Voorzitter, ik kom op de uitvoering. De uitvoering is eenbreder probleem. Uit diverse stukken maken we op dat eenrelatief klein deel van wat we aan OS uitgeven, doorNederlandse organisaties wordt uitgevoerd. Dat vormdeook de aanleiding voor de motie-Becker om EU-middelenbeter te laten benutten door Nederlandse organisaties.Slechts 25% van bijvoorbeeld de middelen voor drinkwater,sanitaire voorzieningen, klimaat, hernieuwbare energie enduurzaam grondstoffenbeheer wordt besteed via Neder-landse uitvoerders. 25%: dat is echt ontzettend weinig. Ikroep de minister op om hier iets aan te doen. Ook op ditpunt overweeg ik een motie.

Voorzitter. Ik weet dat de minister geen voorstander is vangebonden hulp. We hebben het daar al eerder een paarkeer over gehad. Het betreft hulp waarbij Nederlandsebedrijven voorrang krijgen bij projecten die worden gefinan-cierd met Nederlands ontwikkelingsgeld. We hebben hethierover gehad in het imvo-debat. Toch wil ik bij de ministerin de week leggen dat het unique sellingpoint van veelNederlandse bedrijven is dat ze al imvo-proof zijn en dathet dus veel beter is om hulp te krijgen van Nederlandsebedrijven dan bijvoorbeeld van Chinese bedrijven, die alssprinkhanen het land kaalvreten. Verder hebben Neder-landse bedrijven vaak unieke toegevoegde waarde op hetgebied van water, sanitatie, bagger en landbouw. Daar moetbeter gebruik van worden gemaakt. Eerder constateerdede Algemene Rekenkamer al dat het aandeel van hetbedrijfsleven in het totaal van de ODA relatief klein blijft.Mijn vraag is dus: kunnen we ons eigen bedrijfsleven nieteen wat grotere rol geven in OS dan nu het geval is? Ik zougraag van de minister horen of en, zo ja, hoe zij daarmogelijkheden toe ziet. "Made in Holland" is namelijk eenheel groot cadeau.

In het verlengde hiervan wil ik het hebben over de politiekeconditionaliteit van ontwikkelingshulp. Mijn collega Koop-mans heeft hierover bij de behandeling van de begrotingvan Buitenlandse Zaken namens de VVD al een motieingediend, die ik ten volle onderschrijf. In het kort komt hethierop neer: ontwikkelingshulp is prima, maar dan moeteen land ook wel meewerken aan het terugnemen van uit-geprocedeerde illegalen. Kan de minister toezeggen dat zezich hiervoor wil inspannen of op zijn minst dit wil bena-

drukken in haar contacten met ontvangers van ontwikke-lingshulp?

Voorzitter. Op het punt van transparantie kunnen echtstappen worden gezet. Mijn voorganger Becker heeft hieraltijd op gehamerd, maar er is nog niet veel gebeurd. Alswe willen weten wat er allemaal op OS-gebied gebeurt, dankunnen we surfen naar osresultaten.nl, openaid.nl,data.overheid.nl of naar de jaarverslagen van de diverseuitvoerders en de Kamerstukken. Daarnaast hebben we debegrotingen en de jaarverslagen van het kabinet. Op deene plek vinden we transacties, op de andere subsidieover-zichten, op de andere impactvisualisaties, op de anderebegrotingsartikelen, fondsen, doelstellingen ... Totaal ono-verzichtelijk. En het is technisch allang mogelijk om al dieoverzichten te koppelen. Als het aan de VVD ligt kunnenbelastingbetalende Nederlanders straks naar één website,waar ze per land kunnen zien wat er wordt uitgegeven aanwelk project, waar dat project uit bestaat, welke beleidsdoel-stelling eraan ten grondslag ligt en wat de impact is. Inoverleg met organisaties als Openaid kan de minister ditrealiseren. Dat vergt natuurlijk wel capaciteit, maar voortransparantie moeten we iets over hebben. De VVD is zicher natuurlijk wel van bewust dat het lastiger wordt bijalgemene bijdragen aan multilaterale organisaties, maaralle geoormerkte bijdragen en alle IATI-data kunnen gewoonworden gekoppeld. Daarnaast wil de VVD-fractie dat dezeinformatie ook actief en structureel naar de Kamer gaat,zoals ook in juni met de minister is besproken. De VVDoverweegt ook op dit punt een motie.

Voorzitter. Bij transparantie hoort ook een goed subsidie-overzicht. In de feitelijke vragen heb ik gevraagd om eenhelder overzicht inclusief het bedrag en de subsidie. Deminister antwoordde dat de Kamer de lijst vertrouwelijkmag inzien, omdat van sommige organisaties niet bekendmag worden dat ze subsidie krijgen. Dat is natuurlijkbegrijpelijk, maar het is wel onvoldoende. Ik verzoek deminister om de lijst openbaar te maken en de gevoeligesubsidies dan maar weg te lakken, want een subsidieover-zicht is nuttig en niet veel gevraagd.

Dan het Centraal Bureau Fondsenwerving. Collega Beckerdiende naar aanleiding van de misstanden bij diversehulporganisaties een motie in die de regering verzocht ingesprek te gaan met het CBF teneinde het integriteitsbeleiden het handelen jaarlijks te kunnen beoordelen. De VVDvindt het van belang dat ook het CBF capaciteit krijgt omhulporganisaties te beoordelen. Kan de minister aangevenhoe het nu staat met de uitvoering van deze motie vancollega Becker? Is het CBF al zodanig toegerust dat het dezetaak kan uitvoeren?

Tot slot wil ik het met u hebben over anticonceptie enfamilyplanning, twee zaken waar het VN-Bevolkingsfondsen de Wereldbank enorm goed werk op leveren. Zoalsgezegd hebben we het in Nederland ontzettend goed. Wehebben alle informatie en alle mogelijkheden tot onzebeschikking. Op school krijgen we seksuele voorlichting,de huisarts staat altijd voor je klaar en je kunt altijd terechtbij de GGD. Dat is niet overal ter wereld zo. De landenwaaraan wij ontwikkelingshulp bieden, kampen met groteproblemen, zoals armoede, ondervoeding, gebrekkigonderwijs en ongelijke rechten. Met de enorme bevolkings-groei in deze landen worden de problemen steeds groter.Daar kunnen we met de beperkte middelen die we hebben

29-15-5

28 november 2018

TK 29



iets aan doen. We hoeven hier niet het wiel opnieuw uit tevinden. Dat hebben organisaties als Gavi en de RutgersStichting al gedaan. Zij beargumenteren in harde cijfers datde eerste stap om mensen in ontwikkelingslanden te helpen,is om ze toegang te geven tot en voorlichting te geven overanticonceptie. Met anticonceptie en familyplanning kunnenzij net zoals wij dat kunnen keuzes maken over het wel ofniet krijgen van kinderen. Dat leggen wij hun niet op, maarwe geven hun wel de vrijheid om hun eigen keuzes temaken. Hiermee helpen we gezinnen en voorkomen wevooral de tragiek van vele bevallingen van kinderen die tevaak in hun eerste levensmaand overlijden. Met mijnamendement, dat u allemaal heeft kunnen zien, hoop ik innavolging van mooie initiatieven als She Decides van oud-minister Ploumen een bijdrage te leveren aan de vrijheiddie in Nederland heel gewoon is maar op heel veel plekkenin de wereld nog niet.

Voorzitter, dat was het. Ik zie interrupties.

De voorzitter:Die zag ik ook, maar ik wachtte even tot u het blokje afge-rond had. Mevrouw Van den Hul als eerste. Gaat uw gang.

Mevrouw Van den Hul (PvdA):

Ik ben eerlijk gezegd nogal geschrokken van de uitsprakendie de heer Van Hage eerder deze week op verschillendeplekken heeft gedaan over het thema geboortebeperking,en ik was daarin zeker niet alleen. Welk probleem denkt deheer Van Haga nou echt op te lossen? De problemen vanvrouwen die sinds jaar en dag knokken voor het recht opzelfbeschikking of het probleem van de VVD?


Dat is een grappige vraag. De VVD heeft eigenlijk niet zoveel problemen. Maar als u mij vraagt wat ik iedereen inde wereld gun, wat de VVD iedereen in de wereld gunt enwat een liberaal de rest van de wereld gunt, dan is dat devrijheid om dezelfde keuzes te maken als wij. Wanneerneem je kinderen? Neem je überhaupt kinderen? En als jedan kinderen neemt, hoeveel? En dan hoop je ook dat jeeen normaal gezinnetje kunt stichten. Die vrijheid beoogtdit amendement. U heeft het amendement gelezen. Daarkan toch niemand tegen zijn?


Ik heb nog steeds geen echte reactie gehoord op de uitspra-ken die de heer Van Haga eerder deze week heeft gedaan.Dat waren uitspraken waarin woorden als "rendement" bij-voorbeeld voorkwamen. Sinds de jaren zestig knokkenvrouwen wereldwijd voor het recht om baas te zijn in eigenbuik. Daar hebben we de heer Van Haga en zijn rendements-theorieën echt niet bij nodig. Wat vrouwen wel nodig heb-ben, zijn gelijke rechten, toegang tot goed onderwijs, toe-gang tot goede gezondheidszorg, toegang tot anticonceptieen tot veilige abortus, toegang tot gelijke rechten op elkfront en tot mensenrechtenorganisaties die deze rechtenhelpen te beschermen. Daar hebben vrouwen echt wat aan.Als de heer Van Haga echt zo begaan is met de vrouwenzaakals hij zegt, dan heb ik een heleboel voorstellen. We kunnenons samen hardmaken om de vrouwen wereldwijd testeunen. Daartoe nodig ik de heer Van Haga graag uit. En

anders riekt dit voor een feminist als ik toch naar een sterkstaaltje mansplaining.


Ik hoor heel veel goede dingen uit uw mond komen. Ik moeteerlijk zeggen dat de VVD eigenlijk helemaal niets afwijst.Als je alle SDG's bij elkaar ziet, verbaast het mij wel eenbeetje dat er zes partijen zijn die gender hebben geadop-teerd en niemand honger. Wat ons betreft moet je een zogroot mogelijke impact maken. Ik denk dat we elkaar daarinhelemaal kunnen vinden. Dus als u met mij samen — viade voorzitter uiteraard — wilt gaan gaan zoeken naar hetzo goed mogelijk oplossen van de problemen in de landenwaarin we investeren, dan zijn we het helemaal eens.


Tot slot, voorzitter. De heer Van Haga suggereert dat hongeroplossen even belangrijk is als de genderproblematiek.Absoluut, op dat vlak is natuurlijk niemand hier het methem oneens. Ik wil de heer Van Haga toch uitnodigen omzich eens te verdiepen in onderzoek van onder andere deWereldbank. Dat toont aan dat een heel groot deel van hethongerprobleem wereldwijd is opgelost als vrouwendezelfde kansen en toegang krijgen als mannen. Ik kijk erdus naar uit om samen met de heer Van Haga die strijd aante gaan.


Ik heb toch nog een reactie daarop. Een groot gedeelte vande vrijheid en de zelfbeschikking van vrouwen in derdewe-reldlanden ligt ook in toegang tot en informatie over anti-conceptie. Dus ik denk dat we niet zo veel van elkaar ver-schillen.

De heer Voordewind (ChristenUnie):

Ik hoor termen als "je neemt kinderen". Volgens mij krijg jekinderen. Sommige vrouwen zouden heel graag kinderenkrijgen, maar kunnen geen kinderen krijgen. Ik hoop datmeneer Van Haga het ook op die manier bedoelt. Mijn vraaggaat over de prioriteiten. We hebben het een en ander vande heer Van Haga gelezen in de krant. Hij zegt: eigenlijkmoeten we alles, het weinige geld dat we hebben, inzettenop geboortebeperking en daar informatie over geven. Ik zalhet niet helemaal uitspreken, maar hij zegt: het is l*llig —en dan laat ik de u weg voor de Handelingen — voor diemensen dat ze geen schooltjes meer krijgen; je kunt hetgeld maar een keer uitgeven. Ik heb een simpele vraag aande heer Van Haga. Onderschrijft hij het regeerakkoord nogsteeds? Het regeerakkoord stelt vier prioriteiten centraal:voedselveiligheid, schoon water, rechtszekerheid en SRGR.


Uiteraard onderschrijf ik het regeerakkoord, anders stondik hier niet. Of je kinderen krijgt of neemt ... Ik heb zeinderdaad gekregen. Ik heb vier kinderen en daar ben ikheel blij mee, maar ik heb dat wel zelf kunnen plannen. Ikheb dat zelf kunnen beslissen. Heel veel meisjes in derde-wereldlanden kunnen dat niet. U moet het toch met mijeens zijn dat dat een thema is dat we moeten aanpakken?Dat wil helemaal niet zeggen dat de andere SDG's daarmeehelemaal buiten beeld komen. Maar het is wel zo dat het

29-15-6

28 november 2018

TK 29



dermate schrijnend is dat je daar grote aandacht aan moetgeven.


Ik heb de heer Van Haga in de media toch een ander priori-teitenlijstje horen noemen dan we nu van hem horen. Ikvraag hem dus nog een keer daarnaar. De prioriteiten diehij in de media heeft genoemd waren: anticonceptie, vacci-natie en dan nog iets met honger, geloof ik. Zijn dat nu deprioriteiten van de VVD geworden of onderschrijft de heerVan Haga nog steeds de prioriteiten van de minister?


Als je op de verschillende websites gaat kijken, bijvoorbeeldvan GAVI en noem al die instanties maar op, dan zie je dathet meestal een integrale aanpak moet zijn. Maar dat laatonverlet dat al die organisaties ook zeggen dat je je moetconcentreren op de dingen die op dat moment van belangzijn. Hier in Nederland zijn dat andere dingen dan in eenarm land. Ik heb zelf jaren in Gabon gezeten. Ik heb daarde meest verschrikkelijke dingen gezien. Dan ga je dus nietbeginnen met dingen die wij hier heel belangrijk vinden;nee, dan begin je met andere dingen. Als u dat bedoelt metprioriteiten, dan zit er een verschil in tussen wat we hierdoen en wat we daar doen. Om uw vraag te beantwoorden:ja, ik onderschrijf het regeerakkoord en ik denk dat we elkaarkunnen vinden als we zoeken naar een integrale aanpakwaarbij al die dingen worden aangepakt.


Een integrale aanpak, daar is iedereen voor, maar we heb-ben wel degelijk prioriteiten afgesproken in het kabinet.Daar horen trouwens ook die schooltjes bij waar de heerVan Haga niet veel van moet hebben, want we hebben inde opvang in de regio in de landen rondom Syrië juistingezet op onderwijs voor die asielkinderen, voor dievluchtelingenkinderen die nu dat onderwijs niet krijgen. InTurkije 50% niet, in Libanon 60% niet. Bent u daar ook nogsteeds voor?


De VVD is natuurlijk voor onderwijs, zonder meer, en ookvoor het bouwen van scholen. Dat is helemaal geen pro-bleem. Het gaat hier om een land dat in volstrekte armoedeleeft. Als je dan kijkt naar het zelfbeschikkingsrecht vanvrouwen daar, dan zou een heel groot gedeelte van deproblemen opgelost kunnen worden als je het inderdaadhebt over toegang tot anticonceptie en kennis over anticon-ceptie. Trouwens, kennis over anticonceptie is ook eenstukje scholing.

Mevrouw Karabulut (SP):

Eerst geboortebeperking, dan vaccineren, dan hongerbestrijden, dan de rest. Zorgen dat Afrikaanse vrouwenminder kinderen krijgen. Begrijp ik nu uit deze beantwoor-ding dat meneer Haga zijn uitspraak, deze ronkende uit-spraak in de Telegraaf van maandagochtend, terugneemt?Niet meneer Haga bepaalt hoeveel kinderen Afrikaansevrouwen krijgen, maar Afrikaanse vrouwen moeten dat ineerste instantie zelf bepalen. Neemt u afstand van die uit-spraak?


Als het goed is, heeft u me net horen betogen dat het juistaan deze dames is om dat zelf te beslissen en dat dat preciesde insteek is. Als u het amendement goed leest, is dat ookprecies wat ik bedoel.


Als de heer Van Haga dat had bedoeld, dan had hij dat zomoeten zeggen. Ik vind het echt walgelijk wat u op dezemanier over arme mensen in andere landen zegt. U zegt temoeten bepalen hoeveel kinderen Afrikaanse vrouwenmoeten krijgen. Dat vind ik kwalijk. Ik vind dat u dat bijdezen dan ook, als u dat niet heeft bedoeld, moet terugne-men.

Ten tweede. Als ik de heer Haga zou vragen te moeten kie-zen tussen eten geven aan kinderen — er gaan jaarlijks 3,1miljoen kinderen dood aan ondervoeding — of anticonceptieaan vrouwen, kiest hij dan inderdaad voor anticonceptieen laat hij die kinderen doodgaan omdat het meer rende-ment oplevert?


Wij gaan natuurlijk niet voor andere mensen bepalen hoe-veel kinderen ze krijgen. Dat bepalen ze zelf. En dat is nouprecies wat wij beogen.

De voorzitter:Mevrouw Van Weerdenburg, gaat uw gang.


Dank u wel, voorzitter. Ik miste eigenlijk een onderdeel inhet betoog van de heer Van Haga. Hij heeft namelijk recenteen initiatiefwet ingediend over het tegengaan van wees-huistoerisme. Ik was eigenlijk een beetje verbaasd over devorm, want het staat vol met beslispunten die eigenlijk eenverzoek zijn aan de minister om iets te doen of te regelen.Ik vroeg me af waarom u dat niet gewoon bij de begrotingheeft gedaan. Volgens mij heeft u nog tijd over.


Deze interruptie had ik niet verwacht. Ik heb inderdaad nogtijd over. Ik vind het niet iets wat we bij de begroting zoudenmoeten behandelen. Er komt nog een rondetafelgesprekover. Het is net ingebracht. Het is ook niet iets dat echt veelgeld kost. Het is voornamelijk iets dat het bewustzijn vanmensen hier in het westen — voornamelijk in Nederland— moet vergroten. Als je energie en geld over hebt om ietsgoeds te doen, zal die goede bedoeling niet altijd uitmondenin een goed idee en in dit geval houd je een enorme per-verse industrie in stand. Daarnaast hebben wij hiernatuurlijk niet voor niets geen weeshuizen meer. Als kinde-ren hier wees worden, worden ze meestal opgevangen bijfamilie of in een pleeggezin. Dat is een veel betere oplos-sing. Maar het is zo schrijnend dat ik wel blij ben dat u hetopbrengt. Er zitten in de wereld 8 miljoen zogenaamdewezen in weeshuizen. 6,5 miljoen daarvan zijn helemaalgeen wees. Die worden gewoon geëxploiteerd. Ik wil hetgraag buiten deze vergadering er nog een keer met u overhebben.

29-15-7

28 november 2018

TK 29



De voorzitter:U heeft het voorstel ingediend, dus dat wordt op een latermoment behandeld.


Ik ben het met de heer Van Haga eens en ik denk niet dater ook maar één partij in deze Kamer is die het niet methem eens is. Het verbaast mij gewoon dat u het verzoekniet nu aan de minister doet. We hebben haar volle aan-dacht de hele avond. Deze minister kennende zou ze zo driekwart toezeggen. De rest had u met moties kunnen regelen.Ik vind het dus toch een beetje een gemiste kans.


Dank voor uw steun. Ik nodig u uit voor het rondetafelge-sprek. Ik vind het dermate belangrijk dat het een apartebehandeling verdient. In Australië is het omgezet in eenwet: de Modern Slavery Act. Soms vragen wij hier gewoonaandacht voor dingen. Als gevolg van het feit dat we hieraandacht voor hebben gevraagd, is er al veel gebeurd. Ikben niet ontevreden, maar we gaan de minister er op eenlater tijdstip op bevragen.

Mevrouw Diks (GroenLinks):

Toch nog even terug naar de anticonceptie. Het zal u nietverbazen dat ook GroenLinks hogelijk verbaasd was overuw uitleg van het amendement, over de toelichting die uerop heeft gegeven. Ik ben daardoor een beetje in verwar-ring geraakt. Het amendement is op zichzelf prima. Het gaatover anticonceptie, een zinnig onderwerp waarvoor wijvolgens mij heel breed in deze Kamer steun hebben. Ver-volgens legt u allerlei relaties die daarnet ook door anderen,onder wie mevrouw Karabulut, zijn benoemd. Kunt u nogeens wat nader duiden hoe u empowerment van meisjesen vrouwen ziet? Als je naar anticonceptie kijkt, als je naarde mogelijkheid voor meisjes en vrouwen kijkt om zelfinvulling aan hun leven te geven, als je kijkt naar zelfbeschik-king, kunt u dan nog eens reflecteren op de opmerkingendie u heeft gemaakt over het rendement?


Rendement wordt door veel mensen in de volksmondgezien als opbrengst op geïnvesteerd vermogen, maar hetgaat ook over de impact. Hoeveel goeds doe je met je acti-viteiten? Als je op de site van Rutgers kijkt, dan zie je dat212 miljoen meisjes in Afrika geen toegang hebben totanticonceptie, terwijl ze dat wel willen. In het licht van dielacune kunt u mijn opmerkingen plaatsen.


Maar dan toch nog iets dieper. Als u vervolgens aangeeftdat scholing in uw eigen prioritering van een mindere ordeis, dan ben ik hogelijk verbaasd. Scholing en onderwijs, hetempoweren van meisjes en vrouwen, maken toch juist datze meer gebruik kunnen maken van dat zelfbeschikkings-recht? Als je het niet kunt invullen, als je niet voor jezelfkunt zorgen, als je totaal afhankelijk bent van een man diejou op allerlei manieren misbruikt, als je in een kindhuwelijkgevangen zit — noem alle varianten van gruwelen diemeisjes in Afrika moeten ondergaan — dan is scholing toch

juist ongelofelijk belangrijk om die meisjes te helpen? Dankun je toch niet het één boven het ander stellen?


Mevrouw Diks, u bent het toch met mij eens dat het eengroot goed is als een vrouw daar toegang heeft tot anticon-ceptie en vervolgens zelf kan bepalen of ze een gezin krijgten zo ja, hoe groot haar gezin wordt? Daarna wordt demogelijkheid tot scholing toch veel groter? Het is toch veelbeter om dat in een integrale aanpak te gieten?


Ik gooi er toch een derde vraag tegenaan. U zegt het meteen redelijk gezicht en ik heb u in de afgelopen maandenook leren kennen — dat moet ik eerlijk zeggen — als eenredelijke VVD'er met voorstellen waar ik echt positief overwas.


Dank u wel!


Het hele idee van anticonceptie en de inzet daarop isnatuurlijk prima en ik denk dat daar waarschijnlijk niemandhier op tegen is. Het probleem is wel de context die u erzelf omheen hebt gecreëerd. De laatste vraag die ik daaroverzou willen stellen, is: hebt u er nu spijt van dat het zogepresenteerd is? Had u het eigenlijk anders willen presen-teren? De andere vraag die ik daar nog bij heb, is: als u kijktnaar scholing voor meisjes en vrouwen, dan ziet u voorlich-ting over anticonceptie dus als scholing van vrouwen. Ikzie dat heel erg anders.


Om met dat laatste te beginnen, voorlichting over anticon-ceptie zien als scholing is natuurlijk wel heel boud. Dat benik helemaal met u eens.

De context. Nee, ik denk nog steeds dat ons verhaal staat.U heeft mijn amendement gelezen. Ik heb u de afgelopenmaanden ook leren kennen als een heel redelijk mens. Alsu mijn amendement leest, dan moet u toch concluderendat het doel dat we nastreven, precies hetzelfde is?

De voorzitter:Ik zie nog een vraag van mevrouw Van den Hul.


Toch nog even een punt van aandacht dat mij vanavonddwars zit. Ik hoorde het al eerder op de tv en ik las het inde krant, maar nu hoor ik de heer Van Haga het vanavondweer de hele tijd hebben over "meisjes in Afrika" en "vrou-wen in Afrika". Anticonceptie en de toegang daartoe, vrijekeuze en toegang tot veilige abortus is wereldwijd eenprobleem. Dat ten eerste.

De voorzitter:Uw vraag?

29-15-8

28 november 2018

TK 29




Het tweede punt. Is de heer Van Haga het met ons eens datAfrika een continent is dat bestaat uit een heleboel landenen zullen we ophouden met Afrika te noemen alsof het éénhomogeen land is? Laten we de namen van de landennoemen en niet zo stigmatiseren.

De voorzitter:Uw vraag is duidelijk.


Ik weet niet of dat stigmatiseren is. Ik ben het helemaal metcollega Van den Hul eens dat ieder land in Afrika anders is.Ik heb dan toevallig een paar jaar in Gabon gezeten. Iederekeer dat ik daar aankwam, kwam ik daar met een tas volmedicijnen aan. Dat was, zeg maar, tegen de klippen oproeien, want uiteindelijk sta je met lege handen en gaan ertoch nog mensen dood. Het is een groot probleem en wijwillen er wat aan doen. Ik denk dat we met dit amendementeen goede verschuiving van geld bewerkstelligen en datdaardoor meisjes in Afrika — welke landen dat zijn, gaatde minister bepalen — inderdaad toegang krijgen tot anti-conceptie. Ik denk dat we daarmee iets goeds doen en ikhoop dat u mij daarin steunt.

De voorzitter:Dank u wel. U was al aan het eind van uw betoog?


Ja, ik houd er nu maar mee op.

De voorzitter:Nee, hoor. Kijk, mevrouw Karabulut! Gaat uw gang.


De heer Van Haga ontpopt zich als een specialist Afrika eneen specialist rendementsdenken. Ik wil hem daarom evendit kaartje voorhouden. Daarop staat alle rijkdom van Afrikaaangegeven: heel veel grondstoffen, olie, diamant et cetera.Afrika is een heel rijk continent. De heer Van Haga sprakover transparantie en het oplossen van problemen in Afrika.Wist de heer Van Haga, weet de heer Van Haga dat er meergeld dan al het geld voor ontwikkelingshulp dat naar deAfrikaanse partnergelden gaat, via belastingontduiking weerwegvloeit uit die landen? De heer Van Haga sprak overtransparantie en is hij dan ook bereid om alle belastingdealsdie de VVD heeft gemaakt met grote bedrijven, onderandere met Shell, een bedrijf dat hele kwalijke praktijkenheeft in deze arme landen, openbaar te maken en een eindete maken aan deze belastingontwijking? Wereldwijd zouhet om 200 miljard gaan. Dan hoeven we die miljoenen vanmeneer Van Haga niet meer uit te delen.


Ja, Afrika is een heel rijk continent. Ik heb daar te langgezeten om niet ontzettend bedroefd te zijn over hoe hetzich ontwikkelt in relatie tot de rijkdommen die ze hebben.Die zouden natuurlijk totaal anders terecht moeten komen.Als alle houtkap- en oliewinsten en alle diamantopbrengsten

terug waren gevloeid naar de Afrikaanse landen zelf, danwas het een heel ander verhaal. Nu is het ook wel zo datheel veel van die Afrikaanse landen daar zelf een beetjedebet aan zijn; dat is een tweede. Wij hebben het nu overde begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssa-menwerking. Wij kunnen hier praten over een paar miljard.Dat is een hoop geld, maar het is voor Afrika natuurlijk uit-eindelijk een druppel op de gloeiende plaat. Ik ben overi-gens heel blij met een gesprek dat ik een paar maandengeleden heb gehad met minister Kaag. Zij legde mij,gelukkig maar, op een hele zakelijke manier uit dat heelveel van ons geld geleveraged wordt. Het zijn dus niet alleenonze paar miljarden, maar het is een enorme hoeveelheidgeld die we daarnaartoe kunnen sturen. Er is dus nog welhoop. Maar om uw eerste vraag te beantwoorden: ik benhet met u eens dat dat natuurlijk veel beter zou kunnen endat Afrika eigenlijk een heel rijk continent zou moeten zijn.Het verschilt nog per land natuurlijk.

Uw tweede vraag ging over de belastingdeals van Shell. Ikheb tien jaar voor Shell gewerkt, maar ik ben nooit zo hooggekomen dat ze mij iets hebben verteld over een belasting-deal. Voor de rest hebben wij een woordvoerder Belastingenin onze fractie. Belastingdeals met Shell laat ik dus graagaan me voorbijgaan.

De voorzitter:Uw zesde vraag, mevrouw Karabulut.


Mijn zesde?

De voorzitter:Jazeker, wij turven. Het gaat per fractie.


De vierde.

De voorzitter:Nee, nee, uw zesde vraag.


Volgens mij is het de achtste.

De voorzitter:Nee, nee, nee, het is uw zesde vraag. U mag hem stellen,maar ik wijs u daarop. Uw collega had ook twee vragen.


O, zo, als fractie. Sorry, voorzitter, ik was even in verwarring.Mijn collega heeft ook vragen gesteld, inderdaad.

Voorzitter. Dit is natuurlijk geen grap. Ik ben in ieder gevalblij dat de heer Van Haga erkent dat er heel veel rijkdom is,die ook het land uitvloeit door grote multinationals, en datAfrika, als het die rijkdom zou behouden en als bijvoorbeeldbelastingontwijking aangepakt zou worden, de armoedezou kunnen bestrijden. Maar mijn vraag over Shell en

29-15-9

28 november 2018

TK 29



andere grote multinationals is wel heel erg serieus, wantde Nederlandse belastingbetaler loopt ook nog eens 150miljard aan belastinginkomsten mis. De minister-presidentheeft alle contacten met Shell en andere grote multinatio-nals. Het zou dus mooi zijn als de heer Van Haga hier van-avond in ieder geval zegt: oké, dat is inderdaad een manierom de ongelijkheid te bestrijden; laten we daar transparantin zijn. Hij bepleit immers transparantie voor al die ngo's.Ik zeg: nou, laten we multinationals daar ook onder scharen.


Goeie vraag. Ik weet niet of al het geld de Afrikaanse landenuitvloeit door multinationals. Mijn ervaring is dat verschil-lende dictators daar ook een behoorlijke rol in spelen enhet ook niet altijd even goed voorhebben met hun onderda-nen. Ik heb in de tijd dat ik er zat ook een groot verschilgemerkt tussen Nederlandse bedrijven en bedrijven uitandere landen; neem een land als China. Ik kan u op eenbriefje geven dat een land in Afrika veel blijer mag zijn meteen bedrijf uit Nederland dan met een Chinees bedrijf, zoalsSinoPac, dat echt als een sprinkhanenplaag door een landgaat. Daarmee zijn de mensen in zo'n land nog veel ergeraf. We mogen dus ook wel een beetje trots zijn op onzeeigen bedrijven. De vraag ging over Shell. Daarop heb ikal een antwoord gegeven. Ik voel me echt niet vrij om ietsover Shell te zeggen.

De voorzitter:Dank u wel. U was aan het einde van uw betoog. Dan geefik nu graag mevrouw Diks het woord. Zij spreekt namensde fractie van GroenLinks.


Dank u wel, voorzitter. Wat GroenLinks betreft gebruikenwe de bespreking van de begroting vandaag om de strijdvoor betere vrouwenrechten over de wereld een nieuweimpuls te geven. Vrouwen hebben op deze wereld nog altijdeen verre van gelijke positie met mannen. Dat is niet alleeneen groot onrecht, maar ook een ongelofelijke domheid,die we als mensheid de komende eeuw recht moeten gaanzetten. Vrouwen hebben de wereld ontzettend veel te bie-den. Het is een onaangeboord vat vol creativiteit, liefde enproductiviteit. Maar dan heb ik het nog niet over het onrechtdat vrouwen wereldwijd wordt aangedaan.

Voorzitter. In oktober bezocht ik namens het Meerpartijeni-nitiatief Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten,SRGR — zo zal ik het voortaan afkorten — de internationaleSRGR-conferentie in Ottawa. Naast allerlei andere zinnigeonderwerpen ben ik daar bijgepraat over de gruwelijke enlevenslange gevolgen van meisjesbesnijdenis, of betergezegd, genitale verminking. Meisjesbesnijdenis is eenbarbaarse martelpraktijk, bedoeld om vrouwen te onder-drukken en tot handelswaar te bestempelen. Het berooftvrouwen van seksueel genot, kan een leven lang leiden totgezondheidsproblemen en sociale uitsluiting en brengt hetrisico op zeer gevaarlijke zwangerschappen met zich mee,om van de bevalling nog maar niet te spreken. Verminktemeisjes vallen ook nog eens vaak uit op school, omdat zedirect kunnen worden uitgehuwelijkt.

Vanwege al deze, ook culturele, effecten, is dit een zeercomplexe zaak. Wereldwijd zijn momenteel meer dan 200miljoen meisjes besneden. In 2013 raamde de UNHCR dataantal vrouwen en meisjes nog op 125 miljoen. De cijferszijn natuurlijk een schatting, omdat veel daders en slachtof-fers de verminking verborgen willen houden, maar het staatals een paal boven water dat deze martelpraktijk helaas nietminder wordt, maar steeds meer toeneemt.

Voorzitter. Meisjesbesnijdenis moet uitgebannen worden.Ook al zijn we een klein land, onze daden benne groot. Laatdat ook zo zijn wanneer het gaat om de strijd tegen meisjes-besnijdenis. Ik heb daarom namens het MPI, het Meerpar-tijeninitiatief met de Partij voor de Dieren, Partij van deArbeid, D66, ChristenUnie, VVD, CDA en SP een amende-ment ingediend om 2 miljoen vrij te maken voor de aanpakvan genitale verminking van vrouwen en meisjes (35000-XVII, stuk nr. 23). In Tanzania zijn bijvoorbeeld twee zoge-noemde safe houses opgericht waar meisjes terechtkunnenals ze aan genitale verminking willen ontsnappen. Een andervoorbeeld is Kenia, waar op initiatief van een gevluchteMasaivrouw een project is gestart voor een safe house waargevluchte meisjes rust, veiligheid en zorg kunnen krijgenen ze vervolgens onderwijs en coaching krijgen om aanhun toekomst te werken. Dat zijn prachtige initiatieven, dienavolging verdienen.

Voorzitter. Meisjes- en vrouwenrechten krijgen in dezeperiode in de Kamer gelukkig veel aandacht. Er zijn verschil-lende amendementen op SRGR ingediend. Graag roep ikde minister op om de uitwerking hiervan te bundelen ineen actieprogramma SRGR. Dan versmelten we een inte-grale en toekomstgerichte aanpak met aandacht en geldvoor het breed gedragen thema van SRGR. Wat vindt deminister van dit idee? Graag een reactie.

Voorzitter. Ook het gunnen van landrechten aan vrouwenbrengt de emancipatie en economische ontwikkeling vanvrouwen grote stappen vooruit. In veel Afrikaanse landenen in Zuidoost Azië ligt het percentage vrouwelijke grond-bezitters nog onder de 20%. Landbezit door vrouwen ver-groot hun economische zelfstandigheid, hun invloed enhun rechten. In haar beleidsnota schreef de minister terechtdat een innovatieve aanpak van landrechten essentieel isvoor het behalen van ten minste de helft van de SustainableDevelopment Goals en de klimaatdoelstellingen van Parijs.Ik begrijp dat er momenteel op het ministerie wordt nage-dacht over een nieuwe land governance faciliteit. Dat klinktals een mogelijk nuttige toevoeging aan de landrechten-agenda van de minister, zeker als deze ook expliciet aan-dacht geeft aan landrechten voor vrouwen. Goede voorbeel-den hiervan zien we al in Senegal en Kenia. Kan de ministeriets zeggen over de plannen voor deze nieuwe land gover-nance faciliteit en vooral over hoe de Kamer hierover kanmeedenken? Graag een reactie.

Ook de beschikbaarheid van veilige en schone sanitatie,dus toiletten, douches, drinkwater, gaat nog veel te weinigde goede kant op. Wereldwijd beschikken nu 4,5 miljardmensen nog niet over veilige sanitatie, waardoor ziektesals cholera, dysenterie en tyfus de kans krijgen om te flore-ren, met al het menselijk leed dat daarbij komt. De ministerwil met haar beleidsnota voor 2020 12 miljoen extra mensenvan veilige sanitatie voorzien. Maar als de huidige trendsniet worden doorbroken, lijken we dat niet te gaan halen.Ziet de minister dat risico ook? Is zij bereid om met een

29-15-10

28 november 2018

TK 29



doorgerekende agenda te komen om het doel voor 2020alsnog te halen? Graag een reactie.

Voorzitter. Naast klimaatfinanciering moeten we ookbedrijven en handel in de gaten houden, of dat wat we doenwel strookt met onze klimaatambities. Met onderdelen vanhet internationale handelsbeleid zijn we immers nog altijdhard bezig om onze nationale inzet op klimaat teniet tedoen. Uit de Monitor Brede Welvaart blijkt immers datNederland van alle Europese landen de grootste invoerdervan fossiele-energiedragers is, met name uit de minst ont-wikkelde landen. Het recente rapport van de VerenigdeNaties over de CO2-uitstoot toont andermaal aan dat we

echt niet op hetzelfde pad door kunnen gaan. Het point ofno return, van feitelijke onomkeerbaarheid van klimaatver-andering, is al op afzienbare tijd. De minister heeft zojuist— gisteren was het, geloof ik — de brief over het Klimaat-fonds gestuurd. Daarin staat dat zij ervoor kiest om hetfonds via een tender aan één partij te gunnen, die voor deuitwerking conform een aantal uitgangspunten zal zorgen.Hoe zorgt zij er via deze methode voor dat de gevolgen vanklimaatverandering voor kwetsbare vrouwen wereldwijd,voor meisjes en vrouwen, voor flora en fauna, enzovoort,enzovoort op de juiste wijze worden aangevlogen? En ookhier: hoe worden de maatschappelijke organisaties en deKamer er voldoende bij betrokken? Hoe denkt de ministerin dat verband over mondiale ecosystemen, de aantastingvan mondiale ecosystemen en het beheer ervan? Hoe zor-gen we ervoor dat we wereldwijd tot een meer integraleaanpak komen? Zoals gezegd heeft bij het klimaat alles metalles te maken. Graag een reactie.

Als het over ontwikkelingssamenwerking gaat, hebben wehet ook over onderwerpen als SRGR, landrechten, sanitatie,vrouwenrechten, klimaatadaptatie enzovoort. Het is cruciaalom te erkennen dat het een niet los gezien kan worden vanhet ander. Je kunt meisjes en vrouwen wel beschermentegen genitale verminking, maar zonder onderwijs en werkkomen ze niet vooruit en hebben ze nauwelijks perspectie-ven. We hadden het er straks ook al even over.

De beleidscoherentie die we moeten aanbrengen, beperktzich ook niet alleen tot de portefeuille van deze minister. Ikgeef een paar voorbeelden. In Somalië gaat het na langetijd weer iets beter. Daar heeft Nederland op allerleimanieren actief aan bijgedragen. De economie in Somaliëzou nu zeer gebaat zijn bij meer buitenlandse investeringen.Maar bedrijven kijken bij het inventariseren van hun optiesnatuurlijk ook naar zaken als het reisadvies van het ministe-rie van Buitenlandse Zaken. Dat is momenteel voor heelSomalië negatief. In sommige gebieden is de veiligheidechter sterk verbeterd. Kan de minister met haar collegaBlok bezien of het advies geactualiseerd kan worden, zodatde economische ontwikkelingen en investeringen weer opgang kunnen komen?

Een ander voorbeeld is de Africa In Motion Foundation, eenbedrijf dat investeerders in Afrika in contact brengt metmaatschappelijke organisaties, om zo in de lokale econo-mieën nieuwe kansen voor werkgelegenheid te creëren.Kortom, het zou het Nederlandse bedrijfsleven steunen alswe in de buitenlandse handelspolitiek meer verbinding ensamenwerking met mensen uit de diaspora zoeken. Hoeziet de minister dat? Wat is er van de motie-Smalingterechtgekomen, die ook samenwerking met groepen in dediaspora beoogde?

Een ander voorbeeld is de participatie van Nederlandsebedrijven bij de grootschalige kap van het Amazonewoudten bate van de sojacorridor in Brazilië. De Nederlandsediplomatieke post heeft bedrijven daarbij actief ondersteundmet leuke folders en mooie themamiddagen over internati-onaal maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat neemtniet weg dat in projecten waarin Nederlandse bedrijvenactief zijn op grote schaal regenwoud wordt gekapt, milieuwordt verontreinigd en mensen- en natuurrechten wordengeschonden. Kortom, er is beleidsincoherentie. Is deminister bereid om samen met haar collega Blok aan allediplomatieke posten helder te communiceren dat er geenondersteuning meer verleend mag worden aan de activitei-ten van bedrijven die grootschalige houtkap in de regen-wouden faciliteren? En kunnen wij bij handelsmissiesvoortaan een plek vrijmaken voor maatschappelijke organi-saties die het kabinet kunnen helpen om de agenda in terichten op het bevorderen van maatschappelijk verantwoordondernemen?

Voorzitter. Handelsbevordering en handel drijven zijn goed,zo lang het gaat om duurzame en eerlijke handel, waarvanniet alleen Nederland maar ook de rest van de wereld beterwordt, of op zijn minst niet slechter. Dat betekent dat webij handelsmissies voortaan duidelijk moeten maken datNederlandse duurzame en eerlijke investeringen pas echtop gang komen als de ontvangende landen de juiste rand-voorwaarden scheppen. Dat is ook waarom ik eerder van-daag een motie heb ingediend om de minister-presidentaan te sporen zijn gesprek met president Duque vanColombia te gebruiken om dat helder te maken. Neder-landse bedrijven willen misschien wel, maar het moet hendoor de ontvangende landen ook mogelijk gemaakt worden.Zo kunnen we het Nederlandse bedrijfsleven beter op dekaart zetten, maar nu wel op een duurzame en eerlijkemanier.

Dank u wel.

De voorzitter:Er zijn nog een aantal vragen, dus u krijgt nog wat reserve-tijd. Allereerst de heer Van Haga. Gaat uw gang.


Ik sluit aan op de randvoorwaarden die landen moetencreëren om Nederlandse bedrijven te ontvangen. Het is meniet helemaal duidelijk wat u daarmee bedoelt.


Als je van het goede in de mens uitgaat — dat doe ik in demeeste gevallen — dan zou je veronderstellen dat op grondvan het Nederlandse beleid, de Nederlandse overheid ver-wacht dat het Nederlandse bedrijfsleven internationaalmaatschappelijk verantwoord onderneemt, dus de OESO-richtlijnen uitvoert en de UN guiding principles als dragervoor zijn beleid neemt. Die bedrijven gaan naar buitenlan-den, in dit geval bijvoorbeeld Colombia of Brazilië, enkomen in een — hoe zeg ik dat vriendelijk? — verrot sys-teem terecht waar corruptie is, waar belastingontwijkingis, waar vriendjespolitiek is en waar gruwelijke schendingenvoorkomen. Dan is het voor zo'n Nederlands bedrijfnatuurlijk heel erg lastig om te zeggen: ik doe niet mee.Want als je niet meedoet, dan komt er gewoon een bedrijfuit een ander land. Daar heb ik dus wel begrip voor. Ik snap

29-15-11

28 november 2018

TK 29



dat het gebeurt. Daarom moeten wij die andere landen juisthelpen om daar de boel op orde te krijgen, om het geheelop te tillen.


Dan ben ik toch heel erg benieuwd hoe dat dan gaatgebeuren.


Nou ja, zo'n voorbeeld ...

De voorzitter:Mevrouw Diks.


O, pardon. Zo'n voorbeeld als Colombia. Dat vond ik hetinteressante van de motie. Minister-president Rutte praatdan natuurlijk met de president van Colombia. In principezitten daar twee mensen aan tafel, maar het is in dat gespreknatuurlijk helder dat als Rutte praat, daar de handelsmachten -kracht van Nederland achter zit. Dat betekent dat je eenhefboom hebt om anderen te stimuleren — laat ik hetvriendelijk formuleren — om het goede te gaan doen. Datwas dus mijn punt van de motie. Als je dat ter discussiegaat stellen met een land als Colombia — er zijn nog tien-tallen andere landen te noemen waar het ook nog niet goedgaat — en als je aangeeft dat het handeldrijven voorNederlandse bedrijven echt een stuk lastiger wordt als zedaar niks aan corruptie, schendingen enzovoort doen, danzou je waarschijnlijk wat los kunnen trekken. Dat waseigenlijk de gedachte achter de motie die ik vanavond hadingediend.

De voorzitter:Dank u wel. De heer Bouali.

De heer Bouali (D66):

Een heel mooi verhaal van mijn collega van GroenLinks. Ikdenk dat mevrouw Diks een aantal onderwerpen aansnijdtdie ikzelf ook heel belangrijk vind. Ik heb daarom een heleeenvoudige vraag aan mijn collega van GroenLinks. Kuntu mij vertellen hoeveel geld u vrijgemaakt hebt in uw eigentegenbegroting voor OS?


In onze ...

De voorzitter:Mevrouw Diks.


Excuus, voorzitter. Dat is niet aardig van mij. In onzetegenbegroting hebben wij het kabinetsgeld aangehouden.Dus wij hebben het geld aangehouden dat het kabinet hadgeraamd.


Klopt het niet dat GroenLinks geen extra geld heeft vrijge-maakt? U somt heel veel onderwerpen op die u heelbelangrijk vindt. Voor zover ik weet hebt u geen extra gelden geen extra middelen vrijgemaakt.


Nee, ik zeg u toch ook net dat we dat niet hebben gedaan?Ja, dat kan. Ik zat even te denken: gaan we dit pad op? Ja,dat gaan we dan maar wel. U heeft wel extra geld in hetkabinetsbeleid ingeruimd voor bijvoorbeeld migratie. Eenheel groot deel van het extra geld dat u in het kabinet heeftgeregeld, gaat op aan zaken omtrent migratie. Laat ik hetzo ruim zeggen, want zo ruim wordt het door het kabinetook uitgelegd. De grensbewaking en allerhande wordtdaaruit betaald. Deze discussie hebben we natuurlijk al eenkeer gehad. Het bezwaar dat ik daartegen heb, is dat als jekijkt naar het ontwikkelen van maatschappijen, van groependie nu echt nog achterlopen, het kabinet op het verkeerdepunt insteekt van deze discussie. Elke euro die je weghaaltbij ontwikkelingshulp zorgt in mijn beleving ervoor dat ermisschien meer mensen op drift raken, dat er meer onrustis, dat er meer chaos is. Ik heb de vorige keer gesteld: zowordt het een slang die in zijn eigen staart bijt. Wat jebeoogt te voorkomen, organiseer je met je eigen beleid.

De voorzitter:Dank u wel. De bedoeling van een interruptie is een kortevraag, maar het antwoord mag ook iets korter en bondiger.De heer Bouali.


Ik zal het inderdaad kort houden. U had het over in uw eigenstaart bijten. Inderdaad, u hebt geen extra geld, dus dat iseen goede constatering. Er komt inderdaad extra geld vrij.Er gaan hele grote sommen naar onderwijs, opvang in deregio, vluchtelingen en klimaat en er gaat inderdaad eenheel klein deeltje naar migratie.


Dan zou het kunnen zijn dat wij een andere inschattinghebben bij het woord "klein", want wij vinden wel dat eente groot deel van deze begroting naar migratie gaat. Ik hebu net uitgelegd hoe wij denken dat het in elkaar steekt.Daarover verschillen we gewoon van mening. Dat hebbenwe nu al twee keer geconstateerd.

Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:Dank u wel. U was aan het einde van uw betoog. Dan geefik nu graag mevrouw Kuik het woord. Mevrouw Kuik spreektnamens de fractie van het CDA. Gaat uw gang.

Mevrouw Kuik (CDA):

Voorzitter. Ben ik mijn broeders hoeder? Het mondialepolitieke klimaat is steeds meer "eigen land first" en gerichtop het optrekken van een denkbeeldige muur, maararmoede, conflict, klimaat, terreur, bevolkingsgroei en

29-15-12

28 november 2018

TK 29



irreguliere migratie hangen wel allemaal met elkaar samen.Mensenhandel, ziektes en gevolgen van klimaatveranderin-gen, ze houden niet op bij de grens. Dus niet alleen moreelgezien zouden we betrokken moeten zijn, maar we zijn hetook feitelijk. De wereld staat in verbinding. Het is van belangom op verschillende niveaus de grondoorzaken van het lij-den van mensen en het vluchten aan te pakken, iets watdeze minister ook vorm heeft gegeven in haar beleid en indeze begroting.

Al jaren is een recordaantal mensen op de vlucht. 40 miljoenvluchtelingen verblijven in eigen land en 80% in buurlanden.Opvang in de regio gebeurt dus op grote schaal. Zo is inLibanon een op de zes bewoners vluchteling. Dit kabinetzet zich in voor het verbeteren van opvang in de regio. Eenvan de focuslanden is daarom ook Libanon. Als je je reali-seert dat vluchtelingen gemiddeld zeventien jaar onderwegzijn, weg hun vertrouwde omgeving, weet je dat voorzienin-gen in de regio, een veilige leefomgeving, gezondheidszorg,onderwijs en werk cruciaal zijn om een toekomst op tebouwen. Het CDA vindt het belangrijk dat de minister detoegang tot onderwijs in vluchtelingenkampen en ook inde regio zelf intensiveert. Daarbij moet ook nadrukkelijkaandacht zijn voor de lokale bevolking, die in landen alsLibanon en Jordanië in de verdrukking komt door de groteaantallen vluchtelingen. Het CDA wil daar dan ook eengrotere rol van de EU. Wil de minister hierop ingaan?

Samen met de ChristenUnie heb ik een motie ingediendom het ARC Fund, Addressing the Root Causes of Migration,te verhogen. We willen toegang tot beroepsonderwijs enwerk voor jongeren bevorderen. Er zal hiervoor een nieuwfonds worden ingericht, het Challenge Fund for YouthEmployment. Voor het CDA is het van belang dat dit fondseen permanent karakter krijgt en dat we jongeren voorranggeven in het bieden van toekomst in eigen land. Kan deminister de doelen van dit fonds uiteenzetten? Dan kom ikbij de positie van het maatschappelijk middenveld. Wesignaleren dat de ruimte voor het maatschappelijk midden-veld onder druk staat, terwijl hun betrokkenheid belangrijkis voor duurzame ontwikkelingen. Hoe wil de minister ditborgen?

Ik wil ook aandacht voor onze samenleving. Ziet de ministerook dat er een OS-bubbel is en is ze van plan Nederlandershierbij te betrekken en daarmee het maatschappelijkbewustzijn te vergroten? Het CDA denkt bijvoorbeeld aanhet realiseren van betrokkenheid door onze vakkennis vanhet mbo te delen en daarmee de jongeren te betrekken bijontwikkelingssamenwerking. Wij gebruiken vaak vakjargonals SDG's en gendergelijkheid, maar vraag op straat eenswat dit inhoudt. Gendergelijkheid, dan hebben we het nietover onzin als genderneutrale toiletten. Dat gaat omwezenlijke zaken als veiligheid, verkracht worden doorbendes en dan thuis verstoten worden. Het zijn vrouwenen meisjes die het meest kwetsbaar zijn in conflicten. Ikdenk ook aan mensen met een beperking, die vaak niet eensbasishulp krijgen. Hierover heb ik ook een motie ingediendtijdens het debat over de beleidsnota. Waar zie ik extraaandacht voor mensen met een beperking terug in debegroting? Zijn er bijvoorbeeld een aantal specifieke pro-gramma's voor inclusiecriteria in 2019?

Opvang in de regio moet betekenen een veilige leefomge-ving voor vrouwen en meisjes. In vluchtelingenkampenmoeten meisjes en aparte afgesloten gedeelten overnachtenom veilig te kunnen zijn. Ik wil extra aandacht vragen voor

het bestrijden van seksuele uitbuiting en prostitutie ondervluchtelingen. Hoe staat het met de uitvoering van de motiedie het CDA hierover heeft ingediend? Dan de toenemendeberichten over sekstoerisme, waarbij op grote schaal kinde-ren worden misbruikt. Er zijn kindhuwelijken en er verdwij-nen vluchtelingenkinderen uit kampen uit Italië en Grieken-land. Ze schreeuwen om actie. Ik wil de minister daaromvragen om een actieplan op te stellen voor het effectieveraanpakken van kindermisbruik.

Ten slotte over dit onderwerp. Nog steeds gaan 80 miljoenmeisjes in de wereld niet naar school. Meisjes die eenopleiding hebben gevolgd, vinden daarna beter betaaldwerk, trouwen later en krijgen minder kinderen dan meisjesdie niet naar school zijn gegaan. Hun kinderen zijn gezonderen beter gevoed, waardoor de kindersterfte daalt. Scholingaan meisjes is dus allerminst een decadente besteding.

Ik kom aan bij het Klimaatfonds. Het nieuw opgerichte Kli-maatfonds heeft als doel de gevolgen van klimaatverande-ring aan te pakken. Het CDA is van mening dat we de 40miljoen in het fonds vooral ook moeten gebruiken om deexpertise van Nederland in te zetten. Is dat ook de inzet vande minister? Kan de minister deze focus nog aanleggen inhet Klimaatfonds?


Ik hoorde mevrouw Kuik zeggen dat ze de gevolgen vanklimaatverandering wil aanpakken. Door die klimaatveran-dering regent het al vijftien jaar lang méér in de Sahel danin de 40 jaar daarvoor. Dus de klimaatverandering zorgtvoor een enorme vergroening, juist in de regio waar ze hetzo moeilijk hebben. Dus waarom zou je dat tegen willengaan, vraag ik mevrouw Kuik.

Mevrouw Kuik (CDA):

Daarentegen zijn er natuurlijk ook allemaal heftige gevolgenvoor gebieden, waar overstromingen plaatsvinden en erjuist wel droogte is. Ik ben wel benieuwd hoe de PVVdaartegen aankijkt. Wij zien wel de gevolgen van klimaat-veranderingen, waardoor oogsten mislukken, waardoorhele bevolkingsgroepen op drift raken en vluchten. Dus ikzie klimaatverandering wel als een probleem. Ik zie ook datdie gevolgen over landsgrenzen heengaan.


Dat was geen antwoord op mijn vraag. In de Sahel zorgtde klimaatverandering juist voor vergroening, grotereoogsten en toename van veestapels. Waarom zouden wedat tegengaan? Dat is toch juist goed?

Mevrouw Kuik (CDA):

Ik kan die effecten ook niet zomaar een-twee-drie tegengaan.Laat ik daar helder over zijn. Maar we zien wel dat klimaat-veranderingen ernstige gevolgen hebben, waardoor helevolksstammen op drift raken. Natuurlijk kan het gebeurendat het ergens anders meer regent en dat het op dat puntvoordelig is, maar overall gezien heeft het natuurlijk helegrote gevolgen voor een heel groot gebied. Uiteindelijkgaat dat dus ons allemaal raken.

29-15-13

28 november 2018

TK 29




Ik ga niet deze vraag stellen, denk ik. Had u ook niet ver-wacht, denk ik, hè?

Mevrouw Kuik (CDA):

Nee.


Ik was even benieuwd, want u was aan het eind van uwKlimaatfondsstukje. Ik heb zelf gevraagd aan de ministerhoe zij ernaar kijkt dat het Klimaatfonds nu in één tenderwordt neergelegd bij één uitvoerende partij. Puur uitnieuwsgierigheid: hoe kijkt het CDA daarnaar?

Mevrouw Kuik (CDA):

Wij vinden het wel belangrijk dat we ook de Nederlandseexpertise kunnen meenemen daarin. Dus vandaar ook devraag aan de minister om daar toch even iets meer toelich-ting op te geven.

Voorzitter. Ik ben teringambassadeur. Ik wil tuberculoseuitroeien. Tering, ofwel tuberculose, klinkt in onze orenmisschien grof. Ik gebruik met opzet deze woordkeuze,omdat het bloedserieuze aandacht vraagt. Het is met 1,7miljoen sterfgevallen de meest dodelijke infectieziektewereldwijd. Resistentie van tbc vormt een grote bedreigingvoor de mondiale gezondheid, en ziektes houden niet opaan de grens. Er is sprake van een opmaat aan gevallen inEuropa. Nederland speelt een belangrijke rol in de bestrij-ding van tbc in de wereld. Als eerste aanzet heb ik daaromeen amendement ingediend om nieuwe, succesvolle, doorNederland ontwikkelde diagnostiek via het WHO te versprei-den. Ik vraag de minister extra aandacht voor tbc te hebbenwanneer zij spreekt over gezondheidskwesties.

Ziektes als tbc houden niet op bij de grens, maar dat doenkansen als handel en innovatie ook niet. Daarover nu mijncollega Amhaouch.

De voorzitter:Dank u wel, maar ik zie nog een vraag van de heer VanHaga.


Uw amendement over tbc is natuurlijk prachtig. Dat steunenwij ook. U noemt het een téringmotie. Ik vind dat eigenlijkwel leuk, want u gebruikt hele grote woorden om het eenbeetje kracht bij te zetten. Vindt u dat het extra effect heeft,extra aandacht krijgt of juist ten goede komt aan uwamendement, als u die term gebruikt? Ik vind dat wel.

Mevrouw Kuik (CDA):

Nou ja, je moet even wat opschudding veroorzaken om deaandacht te krijgen. Dit is de meest dodelijke infectieziekte,maar een heleboel mensen weten dat niet. Op deze manierkrijgen we daar meer aandacht voor, dus wat dat betreftlijkt me dat goed voor het doel.


Ik heb met een groot gevoel van instemming geluisterdnaar de bijdrage van mevrouw Kuik. Ik ben het met haareens dat we moeten doen wat we kunnen, om te helpen.De Partij voor de Dieren wil een wat hoger budget voorontwikkelingssamenwerking, maar soit. Voordat we over-stappen naar de bijdrage van de heer Amhaouch, ook vande CDA-fractie, wil ik weten of de CDA-fractie als geheelwel erkent dat er twee componenten zijn. Welke ellendezien we en wat kunnen we doen om te helpen? En datmoeten we ook doen. En, wat doen we zelf? Hoe draagtonze manier van leven bij aan de verslechtering van desituatie van heel veel mensen in de wereld? Ik vraag me afhoe dat debat gaat binnen de CDA-fractie. We richten zoveel schade aan door de manier waarop we hier leven, datalle goede initiatieven die mevrouw Kuik hier noemt dieniet kunnen oplossen. Hoe gaat dat binnen het CDA?

Mevrouw Kuik (CDA):

Ik ga u niet uitnodigen bij onze fractievergadering. Dat lijktme iets te ver gaan. Het zijn twee componenten. Ik heb inde inleiding aangegeven dat er hele erge dingen gebeurenop de wereld, waarop wij betrokken moeten zijn om eroplossingen voor te bieden. Maar er zijn ook kansen — deheer Amhaouch zal daar straks op ingaan — waarvoor wijonze verantwoording nemen om op een goede verant-woorde manier handel te bedrijven, om te kijken hoe weontwikkeling en innovatie een stap verder kunnen brengenin landen waar het niet goed gaat.


Ik wil niet onaardig doen, hoor, want ik mag de heerAmhaouch ook heel graag, maar ik zie toch — dat geldtzeker niet alleen maar voor het CDA — een begroting eneen aantal partijen met twee gezichten: wel willen helpen— ik ben daar heel blij mee, want er zijn ook partijen diehelemaal niet willen helpen — maar niet zichzelf willenveranderen. Leo Tolstoj zei: iedereen wil de wereld veran-deren, maar niemand wil zichzelf veranderen. Ik denk datonszelf veranderen dé uitdaging is; dat we ervoor zorgendat we het niet nog moeilijker maken voor mensen ingebieden die het toch al niet zo makkelijk hebben. Ik wil uvragen de heer Amhaouch aan te moedigen dat vooral meete nemen in zijn deel van de bijdrage van de CDA-fractie.

Mevrouw Kuik (CDA):

Nou, ik laat de heer Amhaouch zijn eigen tekst. Maar wehebben een debat gehad over bijvoorbeeld de seksuelemisstanden die plaatsvinden doordat wij hulp bieden. Wijhebben gezegd dat wij er wel voor moeten zorgen dat hetop een goede manier wordt vormgegeven. Dat behoeftaandacht, daar moeten we beter in worden en die dingenzouden niet voor moeten komen. Het is zeker een punt waarwe met z'n allen als Kamer op inzetten.

De heer Kuzu (DENK):

Mevrouw Kuik heeft inderdaad een aantal krachttermengebruikt in haar bijdrage. De heer Van Haga zei wat hij ervanvond. Ik stel mevrouw Kuik de vraag wat zij vindt van hetvoorstel van de heer Van Haga dat vol stond met krachtter-men. Wat is de opvatting van het CDA over het voorstelvan de heer Van Haga?

29-15-14

28 november 2018

TK 29



Mevrouw Kuik (CDA):

Dan moet de heer Kuzu mij wel even helpen door te zeggenover welk voorstel we het dan hebben. Ik ga niet de helewoordvoering van de heer Van Haga analyseren. Dat benik niet van plan.


Vraagt mevrouw Kuik werkelijk over welk voorstel van deheer Van Haga het gaat? Ik zal haar helpen. Het gaat overhet voorstel waarmee hij afgelopen maandag bij Pauw zatover het rendementsdenken in ontwikkelingssamenwerking.Hij stelde dat we het geld moeten gaan inzetten voorgeboortebeperking en dat we al die andere dingen die wedoen voor ontwikkelingssamenwerking lager moeten prio-riteren. U weet denk ik heel goed waar dat over ging.

Mevrouw Kuik (CDA):

Dank voor de toelichting. De heer Kuzu heeft ook kunnenzien dat er een amendement is ingediend door D66 en hetCDA met daarbij de strekking van hoe wij daar in staan.Namelijk dat het gaat om eigenwaarde, keuzevrijheid enmensenrechten. De uitleg die de heer Van Haga heeftgegeven bij Pauw en in De Telegraaf staat haaks op hoehet CDA ertegen aankijkt. Vandaar dat wij daar met eenamendement op hebben gereageerd.

De voorzitter:Dank u wel. U was aan het einde van uw betoog, had uaangegeven. Dus ik geef voor zijn bijdrage graag het woordaan de heer Amhaouch, wederom namens het CDA. Gaatuw gang.

De heer Amhaouch (CDA):

Voorzitter. Het CDA spreekt met twee gezichten. Dat kun jeop verschillende manieren interpreteren, maar we proberenwel met one voice te spreken.

Voorzitter. Handelsrelaties en multilaterale verhoudingenveranderen. Vooral de veranderde verhouding van de VSdwingt ons om keuzes te maken en initiatief te nemen. Aande andere kant zijn er investeringen van China in de Euro-pese economie en infrastructuur die gevolgen hebben voorde weerbaarheid van onze economie. Daarnaast verandertdigitalisering de markten en verkleint die de wereld. Dezeontwikkelingen bieden de Nederlandse economie kansenen risico's, die goed in kaart gebracht moeten worden enop basis waarvan beleid aangepast kan worden. Kan eendergelijke risicoanalyse deel uitmaken van de Voorjaarsnota,zodat we daar gebruik van kunnen maken volgend jaar bijde begroting?

Het CDA staat voor eerlijke handel, eerlijke vrijhandel. Doorhet sluiten van handelsverdragen kunnen we onze eigenhoge standaarden aan de wereld uitdragen. Het is daarnaastvan belang dat de relatie tussen Europa en Afrika verdieptwordt. Er schuilt een groot economisch potentieel in deconnectiviteit van de Europese en Afrikaanse markt. Afrika,waarvan grote delen Frans- en Engelstalig zijn, is door dehistorie sterk verbonden met verschillende Europese landen.Door de Afrikaanse markt aan de Europese markt te verbin-

den zal de Afrikaanse economie verbeteren en versterkenwe de Europese concurrentiepositie ten opzichte van China.

China legt een spoorlijn van Peking naar Düsseldorf. Europamoet zich inzetten voor een aaneensluitende infrastructuurtussen Amsterdam en Kaapstad. Nederland, met een sterkepositie op innovatie, moet daarom de voorstellen van deEuropese Commissie en Duitsland steunen en actief gaanbijdragen aan de ontwikkeling van een sterk, economisch,gelijkwaardig partnerschap tussen Europa en Afrika. Graageen reactie van de minister op de vraag welke kansen ervoor Nederland liggen in een economisch partnership tus-sen Europa en Afrika. Welke stappen worden hieropgemaakt?

Voorzitter. Gesloten handelsverdragen moeten breder uit-gedragen en -gemeten worden om onze bedrijven er meervan te laten profiteren. Het postennetwerk moet versterktworden met economische attachés. Economische diplomatieis een belangrijk sleutelbegrip voor het CDA. Naast deeffectieve inzet van middelen is het intensiveren van econo-mische en diplomatieke betrekkingen een belangrijkspeerpunt. In een veranderende geopolitiek kan dit vooreen klein land als Nederland een succesfactor zijn. Hieroverheeft het CDA al een motie ingediend.


De collega van de heer Amhaouch hoorden wij net overhet belang van het maatschappelijk middenveld. Dat themaligt ons, zoals u weet, ook na aan het hart. Wij hebben eenamendement ingediend dat vraagt om een versterking vande imvo-diplomatie, om het maatschappelijk middenveldte versterken in landen waar wij de handelsrelatie intensi-veren en om dat gepaard te laten gaan, hand in hand telaten gaan, ook met die twee gezichten, met een sterk imvo-beleid, ook vanuit onze posten. Ik ben heel benieuwd hoede heer Amhaouch en het CDA daarnaar kijken.


Ik kom daar zo op terug in mijn inbreng onder het kopjeimvo. Kunt u daar even op wachten? Ik kan dat ook nu doen,maar ik verwijs liever daarnaar door. Ik kom daar uitgebreidop terug. Misschien mag mevrouw Van den Hul die vraagdan nog een keer stellen.

De voorzitter:Ja. Gaat u verder.


Uit de begroting moet duidelijk blijken hoe de minister hethandelsbeleid kan intensiveren wanneer dat meer economi-sche winst oplevert, daarbij rekening houdend met econo-mische kansen om maatschappelijke opgaven wereldwijdte realiseren. De inzet van mens en middelen moet danflexibeler worden, zodat gereageerd kan worden op kansenbinnen verschillende markten. De initiatieven van deminister en haar ministerie op handel zijn goed maarmoeten scherper. De wereld is in beweging en vergt scha-ken op verschillende borden. Graag een reactie van deminister.

De minister zet ook in op een grotere focus op mogelijkhe-den voor internationalisering van het mkb. Het gaat dan

29-15-15

28 november 2018

TK 29



vooral om informatievoorziening en ondersteuning van hetkleinbedrijf om toegang te krijgen tot markten. Het CDA wilgraag de toezegging van de minister dat de ondersteuningvan het mkb per regio in Nederland wordt georganiseerd.

Dan het inzetten van handel als middel om OS-doelen tebereiken. Het CDA is ervan overtuigd dat de inzet op eerlijkehandel en bedrijvigheid steeds meer impact heeft dan detraditionele hulp. Landen ontwikkelen zich en de vraag naarhandel en bedrijvigheid wordt steeds groter. Nederlandheeft op veel gebieden uitmuntende expertise en een sterkecosysteem. Deze moeten ingezet worden om de marktente openen en te verbinden. Het bieden van economischperspectief heeft vaak met praktische mogelijkheden temaken, zoals het ondersteunen van jongereninitiatieven,het gebruik van nieuwe technologieën als internetbankierenof toegang tot verzekeringen. Hoe kan de minister dergelijkeondersteuning verbeteren?

Dan de start-ups. Tijdens een werkbezoek van de commissieBuHa-OS hebben we afgelopen jaar bij Berytech Agrytechin Beiroet, Libanon de Smart Agri-Food Innovation Hubbezocht. Ik was zeer onder de indruk. Naast de meetbareimpact van het programma geeft het hoop en energie aanveelbelovende jongeren met goede en slimme ideeën. Hetprogramma is bekend bij alle universiteiten in Libanon endoet veel aan outreach via evenementen en social media.Verder zijn er sterke verbindingen gemaakt met Nederlandseecosystemen als de Wageningen Universiteit en Foodvalley.Voor een periode van drie jaar, van 2017 tot 2019, heeftNederland 3 miljoen euro uitgetrokken voor het agripro-gramma. Het CDA wil dat dit programma als voorbeeldgaat gelden voor het opstarten van nieuwe initiatieven inandere landen in de benoemde focusregio's. Daartoe heb-ben wij een amendement ingediend.

Dan voor mevrouw Van den Hul, en ook voor anderennatuurlijk: imvo. Maatschappelijke verantwoordelijkheid ismeer dan het sluiten van convenanten. Ik beoordeelbedrijven niet op basis van kwantiteit, maar op basis vankwaliteit en impact. Best practices moeten aanleiding zijnvoor hele sectoren om het goede voorbeeld te volgen. Deimpact van één groot bedrijf is dan veel groter dan die vantig kleine bedrijven.

De voorzitter:U ziet uw tijd, hè?


Ja. Ik ga afronden. We moeten het mkb dus niet dwingenmet allerlei moeilijke regels waarvan de impact laag is,maar het grootbedrijf de weg laten effenen voor het klein-bedrijf. Dit is geen oproep om mkb'ers te ontslaan vanverantwoordelijkheid, maar wel een oproep om hen dejuiste dingen te laten doen. We moeten in Europa meersamenwerken en samen optrekken om in derde landen juisteen klimaat te scheppen voor meer maatschappelijk verant-woord ondernemen. Ik roep de minister hiertoe op.

De voorzitter:Dank u wel. Mevrouw Van den Hul had al een vraag gesteld,maar zij wil nog een aanvullende vraag stellen.


Ja, ik heb mijn vraag nog niet echt beantwoord gehoord.Hoe kijkt het CDA naar ons voorstel om ook op posten imvo-diplomatie te versterken, juist om te zorgen dat de handels-agenda zeker gepaard gaat met een stevig imvo-verhaal?Dat is zeker van belang omdat we zien — mevrouw Kuikgaf dat net al aan — dat het maatschappelijk middenveldop steeds meer plekken onder druk staat en dat er landenzijn, zoals Bangladesh, waar de vakbondsvrijheid onderdruk staat. Tegelijkertijd zien we dat Nederlandse bedrijveninvesteren, importeren en zaken doen in landen waar hetmaatschappelijk middenveld niet vrij kan opereren. Dushoe kijkt het CDA naar ons voorstel?

De voorzitter:Uw punt is duidelijk.


We hebben die discussie net ook al mee mogen maken.Mevrouw Diks had het erover om daar eisen aan te stellenvanuit Nederland. Heel veel landen in de wereld — ik denkdat dat voor de meeste geldt — zitten niet zo in elkaar alsNederland. We hebben als commissie zelf bezoekengebracht in Ethiopië, in Uganda en in Libanon. Dan zie jedat daar hele mooie dingen worden gedaan door hetNederlandse bedrijfsleven. Neem het bezoek aan Florensis.Dat is een mooi Nederlands bedrijf, een bloemenkweker,die 800 mensen duurzaam aan het werk heeft. Heel veeldingen gaan dus vanzelf. Om nu in te gaan zetten op aparteimvo-diplomaten, zoals ik nu hoor, is niet onze lijn. Wijzetten wel in op economische diplomatie: hoe kunnen wijeen economische bijdrage leveren in die landen? Dat vindik goed. Ik zeg wel, en volgens mij zei mevrouw Van denHul dat net ook: de 54 Afrikaanse landen zijn niet meer delanden van twintig jaar geleden. Het zijn niet allemaalbananenrepublieken. Ieder land wordt ook steviger. In diezin is het volgens mij ook goed als wij met het maatschap-pelijk veld en met de ngo's gaan nadenken over de vraagof wij mensen binnen die ngo's niet kunnen omscholen omimvo te gaan doen, om een economische bijdrage te gaanleveren, zodat de bedrijvigheid in die landen nog beterontwikkeld wordt.


We zien juist in heel veel landen dat het bedrijven zijn diede mensenrechten schenden. We zien in heel veel landendat het bedrijven zijn die milieuactivisten dwarszitten. Wezien in heel veel landen dat het bedrijven zijn die zorgendat er geen leefbaar loon wordt betaald. Dat geldt ook voorde landen die de heer Amhaouch net noemde. Daarom ishet zo belangrijk om juist ook zo'n gezond maatschappelijkmiddenveld te bewaken en te zorgen dat dat letterlijk enfiguurlijk genoeg zuurstof krijgt, zodat het zijn werk kanblijven doen. Daarom zou ik toch, in relatie tot wat zijn col-lega net zei, de heer Amhaouch willen vragen om toch nogeens goed te kijken naar de voorstellen die wij doen omervoor te zorgen dat imvo meer is dan alleen maar eenmarketingpraatje, dat dat echt hout snijdt, dat bedrijvenniet alleen maar zeggen dat ze het belangrijk vinden maarook echt laten zien dat mensenrechten, milieu en arbeids-omstandigheden hun aan het hart gaan.

29-15-16

28 november 2018

TK 29




Van de duizenden bedrijven in Afrika en andere landen zulje altijd bedrijven kunnen aanwijzen die het niet goed doen.We hebben ook bedrijven gezien die het goed doen. Ik hebnet een aantal bloemenbedrijven genoemd. We hebbenook Heineken gezien. Heineken heeft ook wel foutengemaakt in het verleden, maar heeft ook laten zien hoe hetwél kan: een duurzame fabriek neerzetten, met lokale pro-ducten, met lokale gerst, en jongeren opleiden met perspec-tief, voor fatsoenlijke banen, zoals procesoperator. Het hoeftniet allemaal over- en overbegeleid te worden. Dat neemtniet weg dat we imvo serieus moeten nemen. Volgens mijdoen heel veel bedrijven dat. De textielbranche looptvoorop. Daar hebben we vandaag ook nog een debat overgehad. Is het genoeg, dat Bangladeshakkoord? Bedrijvenzijn wel in staat geweest om 80% tot 90% van alle proble-men op te lossen. Er moet dan nog wel 10% tot 15% opge-lost worden.

De voorzitter:Uw punt is helder.


Ik denk dus dat we daarin heel veel doen. Natuurlijk wil ikinzetten op imvo, maar meer nog op het creëren van banenin die landen, want daarmee zijn de mensen daar geholpen.


Met die allerlaatste zin kan zelfs ik nog instemmen, geloofik. Maar ik wilde eigenlijk nog even terug naar imvo en derelatie met andere landen. Ik parafraseer een beetje, maarvolgens mij zei u net ongeveer dat de impact van één bedrijfsoms groter kan zijn dan die van een heleboel kleintjes.Kunt u in dat verband eens wat reflecteren op de Neder-landse inzet en inbreng bij bijvoorbeeld de sojacorridor inBrazilië?


U noemt de sojacorridor. Ik ben iets meer thuis in depalmolie en de RSPO. Je ziet dat Nederlandse bedrijven engrootbedrijven als Unilever alleen RSPO-palmolie importe-ren. Nederland is inderdaad een van de grootste palmolie-importeurs. Dat noem ik een goed voorbeeld van een bedrijfdat palmolie uit Indonesië of Maleisië haalt en dat op eengoede manier doet. Zelfs het Wereld Natuur Fonds werktdaaraan mee. Maar er zijn natuurlijk altijd ngo's die zeggendat het niet goed genoeg is. Dat heb ik ook weleens in hetimvo-AO gezegd. Maar laten we ook kijken naar wat welgoed gaat. Dat wil ik benadrukken. Er worden grote stappengezet.


Natuurlijk is het altijd goed om optimistisch te zijn. Eenpartij als GroenLinks is dat ook. Ook wij zijn optimistisch.We willen ook met daadkracht proberen de wereld te ver-anderen. U probeert nu optimisme uit te stralen over deinzet van een hoop Nederlandse bedrijven, maar die leidter ook toe dat er ontzettend veel schade wordt aangerichtin het buitenland. Ik snap dat het voorbeeld van de sojacor-ridor u niet erg uitkomt, want daarbij springt Nederland erecht behoorlijk negatief uit. Je moet wel heel erg optimis-

tisch zijn wil je dat nog prettig vinden met alle natuur- enmensenrechtenschendingen en de schending van de rech-ten van inheemse volkeren.

De voorzitter:Uw vraag.


En almaar komt meneer Amhaouch met het voorbeeld vande palmolie. Bent u er nu nog steeds van overtuigd dat hetRSPO-systeem werkt?


Ten eerste: het CDA is de partij van de hoop en daarom benik ook optimistisch ingesteld. We kunnen allemaal zuurgaan doen, maar Nederland is volgens mij een van dekoplopers wat betreft het duurzaam importeren daarvan.Nogmaals, je kunt er altijd commentaar op leveren. Maarvolgens mij doen we het heel goed. Je mag er als Nederlandbest wel trots op zijn dat je het op die manier doet.


Je mag er trots op zijn als Nederlandse bedrijven goededingen doen in het buitenland. Dat is een partij als Groen-Links dan ook. Maar — laat ik het wat harder zeggen, wanthet is een debat — als je als Nederlandse bedrijven mee-werkt aan het organiseren van een schaamlap waarachterverschrikkelijke dingen gebeuren, waaruit grote natuur- enmensenrechtenschendingen voortkomen, dan is dat nietde variant die ik voor het Nederlandse bedrijfsleven zie. Ikwerk liever aan een echt duurzame en eerlijke wereld. Ikzou u dus echt willen oproepen om dat hele RSPO-verhaalnog eens goed te overzien en te doordenken, want daar ismeer mis mee dan u blijkbaar doorhebt.


Volgens mij staat er nog een apart debat over palmoliegeagendeerd. Nederland werkt ook met ngo's. Ik noemdenet het Wereld Natuur Fonds, dat volgens mij ook meedoetin de RSPO. Het zegt dat het op een goede manier gebeurt.Door die certificering hebben we juist stappen gezet, wor-den er ook in Indonesië en Maleisië stappen gezet.Natuurlijk kan het beter. Ik durf te wedden dat het beterkan. Misschien komt er straks wel een RSPO 2.0. Dat kan.Maar ga nou niet zuur doen en zeggen dat wij die stappenniet hebben gezet. Volgens zijn er heel veel landen die vanons willen leren op dit gebied. En door die palmolie kunnenwe thuis nog Zeeuws Meisje op onze boterham smeren.


Wij steunen natuurlijk helemaal uw goede ideeën overimvo-convenanten. Binnen die imvo-convenanten gaan weallemaal goede dingen doen. Dat varieert van vrouwenrech-ten tot klimaatzaken tot kinderarbeid tot een helm dragenop het werk. Vindt u dat er ook een prioriteit aan te brengenis in al die goede dingen die we proberen te doen en waarinik u natuurlijk helemaal steun? Zo ja, wat is dan de prioriteitin al die goede dingen die u gaat doen?

29-15-17

28 november 2018

TK 29




De heer Van Haga moet toch iets explicieter maken wat hijprecies bedoelt. Prioriteit waarin?


Nou, in al die goede dingen die we proberen te bereiken indie convenanten. Zijn er dingen bij waarvan u zegt: datmoet nu eerst en dat is wat minder belangrijk?


De belangrijkste due diligence in het imvo is dat bedrijvenüberhaupt weten waar hun spullen vandaan komen. Wehebben het daar vaker over gehad. Of het nou om cacaogaat of om textiel, wij willen hier met z'n allen kinderarbeidvoorkomen. Kun je dat helemaal doen van hieruit? Nee.Daarom heb ik ook vaker tegen de minister gezegd: wijdoen imvo bottom-up en we willen ook afspraken makenmet landen. Ik heb het vaak over cacao gehad. We zullenook afspraken moeten maken met Ivoorkust en Ghana omkinderarbeid te voorkomen. Dat zijn wel bepaalde doelen,waarden, die wij hier samen afspreken over dingen die wewillen voorkomen. Ik kom toch terug op de Nederlandsebedrijven die wij gezien hebben in Ethiopië en Uganda. Diegaan fatsoenlijk om met hun afvoerwater. Dat hergebruikenze. Ze maken er niet alleen maar een puinhoop van. Datbeeld wordt gecreëerd. Laten we niet ontkennen dat er inhet verleden ook door Nederlandse bedrijven grote schadeis aangericht, of dat nou in de olie-industrie was of ergensanders. Dat hoeven we niet te ontkennen, maar laten weook de stappen voorwaarts positief benutten.


Ik probeer het toch nog een laatste keer. Ik ben het helemaalmet u eens dat het allemaal belangrijk is, maar u kunt tochniet ontkennen dat er een bepaalde prioriteit is in alle goededingen die we doen? U moet toch bijvoorbeeld het klimaatbelangrijker vinden dan een helm dragen op het werk, enkinderarbeid erger vinden dan iets anders? U heeft daartoch over nagedacht, hoop ik.


Ik doe nu drie jaar imvo dus volgens mij heb ik behoorlijkzicht op wat er speelt. En volgens mij is het ook aan despecifieke sectoren waar zij hun bijdrage kunnen leveren.We hebben het over de textiel gehad en we hebben hetover de goudwinning gehad. Elk bedrijf of sector moet kij-ken waar hij zijn bijdrage kan leveren.


Dan maar even de testcase palmolie, met de twee gezichtenvan het CDA tot nu toe. Het klopt: twee woordvoerders dustwee gezichten. Tot nu toe vond ik het gezicht van mevrouwKuik toch net even een beter verhaal vertellen. Want palm-olie gaat wel gepaard met de kap van heel kostbaar regen-woud, dat we nodig hebben om de klimaatverandering testoppen. Nou heeft de universiteit van Queensland eenuitgebreide studie gedaan naar de certificering. Zou dateen oplossing kunnen zijn? Zij hebben gevonden dat ergeen significante verschillen in duurzaamheid waren tussengecertificeerde en niet-gecertificeerde palmolieplantages.Is het CDA dus ten minste bereid om te zeggen: misschien

werkt dat toch niet zo heel goed en moeten we kiezen vooreen aanpak die ervoor zorgt dat we in elk geval minderpalmolie importeren in Nederland en Europa?


Ten eerste. Naast elk universitair onderzoek dat je pakt, kunje altijd een ander universitair onderzoek leggen. U raakthier wel een goede snaar met de certificering. Daar heb ikhet ook weleens over gehad. Certificering zegt iets, maarniet alles en dat zal ook voor RSPO opgaan. Ik weet niet ofu het boek over Tony's Chocolonely gelezen heeft? Hij ver-telt in dat boek over de certificering van zijn chocolade enzegt: we doen ons best met de lokale kleine boeren voorduurzame cacao, maar we weten dat misschien onderwegal die cacaobonen, duurzaam en niet-duurzaam, op éénhoop terechtkomen. Een bedrijf doet een maximaleinspanning om stappen te zetten. Zegt zo'n certificeringalles? Nee, maar ik heb er wel vertrouwen in dat er bijRSPO-palmolie een minimale basis is waar je van uit kuntgaan. Het Wereld Natuur Fonds kan zich er wel in vindenen dat is niet de kleinste organisatie. Nogmaals, dat wil nietzeggen dat dit een eindstation is. Dat zeg ik niet, maar wehebben wel iets wat functioneert, wat werkt. Natuurlijk magu zeggen dat het niet genoeg is, of nooit genoeg en dat wemoeten stoppen met die hele palmolie, maar daaroververschillen we van mening.


Laten we dan kijken of we een tussenweg kunnen vinden.Erkent de CDA-fractie dan ten minste dat bedrijven in delevensmiddelenhoek palmolie zien als een goedkope vul-stof? Erkent het CDA dat grondstoffen in producten die weeten, daardoor worden vervangen? Neem knäckebröd.Vroeger was dat gewoon rogge, water en een beetje zout.Nu zit in heel veel varianten daarvan palmolie. Dat is nietnodig, maar het zit erin, omdat het die bedrijven goed uit-komt. Is het CDA ten minste bereid om te erkennen dat heteen vulstof is in onze levensmiddelenindustrie die lang nietaltijd nodig is? Daarvan kunnen we zeggen: zullen we kijkenhoe we daarmee kunnen stoppen? Dat vermindert de vraagnaar palmolie en helpt bij het behoud van de regenwouden.


Als ik die lijn zou doortrekken, kan ik geen pindakaas meereten, want ik weet niet waar de pinda's vandaan komen.Bij cacaoboter weet ik niet of die duurzaam genoeg is. Ikweet niet of bij de suiker van suikerriet bepaalde mensenbetrokken zijn in bepaalde omstandigheden. Dus als ik delijn van mevrouw Ouwehand doortrek, is mijn bordje leeg.Laten we afspreken dat iedereen kan eten en dat iedereenook keuzes kan maken. Maar laten we er inderdaad welvoor zorgen dat de ketens verduurzamen, of het nou omchocola, palmolie of andere zaken gaat. Laten we daarsamen aan werken. Volgens mij is het imvo-convenant eenonderdeel. Ik blijf herhalen dat imvo meer is dan alleenmaar de convenanten.


We gaan dan toch wel naar een heel bedroevende conclusievanavond. Het begon zo mooi met de bijdrage van mevrouwKuik. Maar eigenlijk zegt het CDA dus dat levensmiddelen-bedrijven gewoon op zoek mogen gaan naar wat hun het

29-15-18

28 november 2018

TK 29



beste uitkomt. Ze mogen inderdaad pinda's vervangen doorpalmolie. Vroeger kon je pindakaas eten, want daar zatenalleen maar pinda's en zout in. En nu zit er palmolie in. HetCDA zegt dus dat dat prima is, want dat is het marktmodel,het verdienmodel. Het CDA zegt dat we aan de slag gaanmet imvo en met een beetje van die meestribbeltafels. Netals bij het klimaatakkoord zit er ook een natuurorganisatieaan tafel, maar die worden gewoon weggeblazen door degrote jongens van de industrie.



Dat is het enige wat we proberen te doen om de schadevan de palmolieproductie te beperken. Dat is eigenlijk wathet CDA hier zegt.


Tussen de woorden door zegt mevrouw Ouwehand ietswaar ik het absoluut niet mee eens ben. Dat staat volgensmij haaks op elkaar. Zij noemt de imvo-tafels waar vakbon-den, de overheid en het bedrijfsleven aan zitten om ookvoor de levensmiddelenindustrie convenanten te maken,"meestribbeltafels". Noem mij een aantal landen in Europaof in de wereld op die zo met die verschillende partijen aantafel zitten en proberen het beste eruit te halen om de ketente verduurzamen. Welke landen hebben nog meer van dezemeestribbeltafels?

De voorzitter:We gaan geen vragen aan elkaar stellen, maar ik zie weldat mevrouw Ouwehand haar achtste vraag wil stellen.


Nou, Nederland, met het klimaatakkoord. Dat is weggepol-derd naar dit soort tafels. We moeten concluderen dat degevestigde belangen een hele grote vinger in de pap hebbenen dat de maatschappelijke organisaties die eigenlijk hetwerk doen dat het kabinet moet doen, namelijk staan voorhet publieke belang, gewoon worden weggeblazen. LTOzegt: wij hebben het klimaatakkoord gewonnen, dus deonderhandelingen aan de klimaattafels. Dat is bewijsnummer één. En het gaat niet alleen maar over palmolie.Je ziet het ook bij soja. Daar zit Monsanto. Dat bedrijf heeftheel grote belangen bij het doorzetten van genetischgemanipuleerde soja waar heel veel vergif op gaat.



Je kunt wel raden wie wint aan de tafel met natuurorgani-saties. De conclusie is dat het CDA mensen wel wil helpenals ze in nood zijn en dat waardeer ik, maar ook dat het CDAwegkijkt van de problemen die veroorzaakt worden doorde klimaatverandering, de mensenrechtenschendingen enhet gifgebruik op de plantages. Ik kan de heer Amhaouchen mevrouw Kuik vertellen dat je zo je dus geen steek

opschiet en die mensen — en dat is het allerergste — alhelemaal niet.


Twee dingen. Er is volgens mij een kabinet geweest dateen klimaatwet heeft geïntroduceerd en dat is dit kabinet.Dus dat is een heel goede basis om ze te committeren aandie doelstellingen. Dat is een. U hebt het inderdaad overde bestrijdingsmiddelen. We hebben prachtige bedrijvenin Nederland. We kwamen Koppert Biological Systems weertegen in Ethiopië en Uganda. Dat zijn innovatieve Neder-landse bedrijven die juist stappen maken om van hetslechte, chemische bestrijdingsmiddel af te komen; en juistop een biologische manier. Daar moet je toch trots op zijn?Daar moet mevrouw Ouwehand toch ook trots op zijn? Debijen worden daar gebruikt voor ... Daar moet u echt trotsop zijn.

De voorzitter:Dank u wel. Uw punt is duidelijk en u gaat mevrouwOuwehand niet nog meer uitdagen.

Mevrouw Van den Hul, ook uw achtste vraag.


Ik was toch even getriggerd, terwijl meneer Amhaouchterugloopt, door iets wat hij zei. Hij zei: wij zijn de partij vande hoop. Nou ben ik zelf ook van nature een optimist, dusik ga daar graag een end in mee, maar de cijfers schetsentoch een ander beeld. We zien dat maar 30% van allebedrijven de OESO-richtlijnen naleeft. We zien dat er nogsteeds een heel groot verschil is tussen wat mensen in hetzuiden betaald krijgen, waar je vaak absoluut niet van rondkan komen, en de prijs die wij hier betalen voor ons etenen voor onze kleding. Daar zit een enorme kloof.

De voorzitter:Uw vraag.


Dus ook ik hoop dat we optimistisch kunnen zijn, maar derealiteit is anders. Dat vraagt om realisme. Is de heerAmhaouch dat met ons eens? Wat gaat hij doen om tezorgen dat die bedrijven de OESO-richtlijnen eindelijk welgaan naleven?


Ik vraag mevrouw Van den Hul een stukje geduld. Als jehet continent Afrika vergelijkt met Zuid-Azië — een x-aantaljaren geleden stonden ze er allebei heel slecht voor — heeftZuid-Azië progressie gemaakt met een behoorlijke econo-mische groei, waardoor miljoenen mensen uit de armoedezijn gekomen. De groei is daar 60% à 70% en de mensenprofiteren daarvan. Helaas is wat gebeurd is in Azië nietgelukt in Afrika. Daarom vraagt het CDA daarvoor ook deaandacht, zodat we die stap wel kunnen maken. Door dieeconomische ontwikkelingen, door banen te creëren, krijgje die mensen uit de armoede. En natuurlijk kun je verwijzennaar OESO-richtlijnen, waar volgens mij iedereen zich aancommitteert. Als dat vandaag 35% is, dan zullen we stappen

29-15-19

28 november 2018

TK 29



moeten maken om dat steeds hoger te krijgen, maar ik denkdat er door de kracht van Nederland, door onze expertise,wel perspectief is op een bijdrage waardoor ook de Afri-kaanse mensen uit de armoede komen, met goede banenen goede werkgelegenheid. Nederland kan daar met inno-vatieve kracht een hele grote bijdrage aan leveren.

De voorzitter:Dank u wel. U was aan het einde van uw betoog. Dat bete-kent dat ik mevrouw Karabulut het woord wil geven. Zijspreekt namens de fractie van de SP.


Voorzitter. Het is goed dat er geld bijkomt voor noodhulp.Die nood is hoog, heel hoog vanwege het klimaatprobleem,permanente oorlog, ongelijkheid en falende wereldleiders.Het kapitalistisch systeem piept en kraakt aan alle kanten.Het gevolg is dat meer dan 65 miljoen mensen ontheemden op drift zijn. Zij hebben geen huis, zijn op de vlucht: demoderne slaaf.

Is de minister het met ons eens dat het systeem van vrijhan-del met flitskapitaal, oneerlijke belastingen, de fossieleindustrie en het gemilitariseerd buitenlandbeleid zal moetenveranderen willen wij duurzame ontwikkeling bereiken?Waarom leveren landen, waaronder Nederland, nog steedswapens aan het Midden-Oosten, dat aan alles een tekortheeft, behalve aan wapens? Waarom steunt Nederland depermanente oorlog die de mensheid meer onveiligheidbrengt? Waarom wordt bijgedragen aan de onveiligheid,een wapenwedloop en miljoenen doden en vluchtelingen?Waarom worden multinationals, miljardairs en rijke elitesgespekt, terwijl armoedebestrijding het doel is?

In Jemen heerst momenteel enorme hongersnood alsgevolg van een vuile oorlog. Saudi-Arabië bombardeerterop los en de wapenindustrie verdient hier grof aan. Datmoet stoppen. Is de minister voorstander van een Neder-lands wapenembargo? Wist u dat zes van de grootstelevensverzekeraars in Nederland investeren in de vijfgrootste wapenproducenten ter wereld, die onder andereaan Saudi-Arabië leveren? Het gaat om 3,6 miljard euro.Voor deze verzekeraars is het blijkbaar geen probleem omte investeren in deze industrie die medeverantwoordelijkis voor de grootste crisis aller tijden. Wat zijn de mogelijk-heden om deze investeringen te verbieden? Wil de ministerin ieder geval in gesprek gaan met deze verzekeraars omde investeringen te ontmoedigen?

Deelt de minister mijn mening — ik ken het antwoord al,maar toch vraag ik het — dat mensenrechten universeelzijn en dus ook bindend zouden moeten zijn voor multina-tionals? Een voorbeeld van hoe een Nederlandse multinati-onal, Shell, bijdraagt aan het vergroten van ongelijkheid,milieuvervuiling en schending van mensenrechten zie ik inOgoniland, Nigeria. Shell gedraagt zich niet alleen in Gro-ningen als godfather van het grote geld, hier in de Kamer,maar doet dat ook in Nigeria. De winsten hebben zij in eigenzak gestoken, de lokale bevolking draagt de kosten, heledelen zijn compleet ontvolkt en visvangst en landbouw zijnonmogelijk geworden. Baby's gaan er twee keer eerderdood. Heeft de minister al bij Shell met de vuist op tafelgeslagen dat het bedrijf het gebied nu echt moet opruimen

en dat het bedrijf geld in het daarvoor bestemde fonds moetstoppen? Graag een antwoord.

Voorzitter. Omdat dit kabinet wil inzetten op het bestrijdenvan de grondoorzaken van gedwongen migratie, stel ik mijvoor een vrouw uit Ogoniland, Nigeria. Ze kan niet meeroverleven op haar eigen land, dat niet wordt opgeruimd enwaarvoor ze niet adequaat gecompenseerd wordt. Ze besluitte vertrekken. Welk perspectief is er voor haar? Er is werk-gelegenheid gecreëerd door Heineken. Ze kan als promotie-meisje aan de slag en uitgebuit worden. Ze kan migrerennaar Nigeria, waar de ongelijkheid zo groot is dat de rijksteman genoeg aan rente op zijn vermogen krijgt om 2 miljoenmensen uit extreme armoede te halen. Corruptie is nogaltijd een groot probleem.

Een van de oplossingen zou een eerlijk belastingsysteemzijn. Klopt het dat Nigeria het verdrag tegen internationalebelastingontwijking heeft ondertekend? En klopt het datdat verdrag geen oplossing biedt voor de bestaandemogelijkheden tot belastingontwijking in de bestaandeverdragen, zoals de lage bronheffingen, waardoor weinigbelasting wordt betaald in arme landen? Zo verdient meneraan en lopen arme landen geld mis. Ik zei het al: Afrikais een rijk continent, maar de grondstoffen en de winstenworden eraan onttrokken. Is de minister bereid ervoor tezorgen dat dit in toekomstige verdragen niet langer hetgeval is? Is de minister bereid om eerlijke verdragen tesluiten, zonder landen een systeem van vrijhandel en nau-welijks belastingen voor multinationals op te leggen? AlsAfrika zijn rijkdom houdt, zichzelf kan ontwikkelen en lokalebedrijvigheid de kans krijgt, kan het ook meer mondenvoeden. Niet het belang van de bv Nederland, de bv Duits-land of whatever welke bv moet vooropstaan, maar hetbelang van mensen, in dit geval Nigerianen. Graag eenreactie.

Mijn vrouw uit Ogoniland kan binnen Afrika migreren, zoalshet gros van de mensen doet, of ze kan naar Nederlandwaar meer miljardairs dan ooit wonen, maar ze begint haarreis in Niger, ons nieuwe buurland volgens minister Blok.Niger is een van de armste landen ter wereld. Strengewetgeving pakt nu op verzoek van de EU de mensensmokkelaan. Maar de vraag is: waarom zijn mensen afhankelijk vansmokkel? Nu dat droog is gelegd, is het de vraag welk per-spectief zij hebben om hun land niet te hoeven ontvluchten.Hoe kan het dat een rijk continent als Afrika te arm is voorAfrikaanse volkeren? Is de kortetermijnfocus op de ring vaninstabiliteit en deals van Europese leiders met Afrikaanselanden en soms met Afrikaanse dictaturen niet een doodlo-pende weg, een weg die op korte termijn bijdraagt aan fortEuropa, maar die het recht op een menswaardig bestaanin eigen land nog steeds niet regelt? Graag een reactie.

Voorzitter. Deze mevrouw kan wanneer zij vlucht ookbelanden in Libië, waarvan wij allen de gruwelverhalenkennen. Als zij erin slaagt Libië te doorkruisen, is de kansgroot dat de Libische kustwacht, gefinancierd met EU-middelen, haar terugbrengt naar verschrikkelijke omstan-digheden. Het succesverhaal is nu vaak dat migranten uitLibië geholpen worden terug te keren naar het land vanherkomst, terug naar Nigeria, weer van ons belastinggeld,maar wat wacht haar daar dan? Hoogstwaarschijnlijk is zeverkracht, heeft ze honger en pijn geleden en komt ze terugin Nigeria nog altijd zonder toekomstperspectief. Welkeafspraken zouden volgens de minister met Afrikaanse lan-den gemaakt moeten worden zodat mensen een toekomst

29-15-20

28 november 2018

TK 29



kunnen opbouwen in hun eigen land? Er wordt wel veelgesproken over Afrika — meneer Van Haga wil dat Afri-kaanse vrouwen minder kinderen krijgen — maar waar isde Afrikaan zelf, waar zijn de mensen zelf in dit hele verhaal?

De voorzitter:Dat geeft de heer Voordewind de gelegenheid voor eenvraag. Gaat uw gang.


Ik heb het even aangehoord, maar ik hoor: "fort Europa" en"het belachelijke beleid van Europa richting Afrika". Neder-land zou te weinig doen, maar heeft mevrouw Karabulutde begroting dan wel goed gelezen, want we trekken 2miljard extra uit in deze regeerperiode om juist die grond-oorzaken van migratie te bestrijden? Minister Blok is netnog in Niger geweest en het betekent dat er extra geïnves-teerd gaat worden in de bronlanden waar de migranten nuvandaan komen. Wat heeft dat met fort Europa te maken,vraag ik mevrouw Karabulut.


Aan het begin heb ik ook gezegd dat ik de extra middelenvoor noodhulp, investeringen in ontwikkeling en een bij-drage aan de arme landen toejuich. Ik steun dat. Waar ikzorgen over heb, is dat het Nederlandse beleid er enerzijdsop is gericht om de grondoorzaken van gedwongenmigratie weg te nemen en anderzijds bijdraagt aan diegrondoorzaken. U weet net zo goed als ik dat de buitenland-politiek en de defensiepolitiek bepalend zijn in dezen. Datis de ene kant van het verhaal. Ik noemde al de permanenteoorlog waardoor veel mensen op de vlucht slaan. De anderekant van het verhaal is iets waar ik bedenkingen bij heb envragen over heb gesteld. Dat is dat ik zie dat steeds meermiddelen verdwijnen in militarisering en/of tegenhouden.Mij is op dit moment totaal onduidelijk wat de middelendie wij via de EU verstrekken aan zogenaamde hulp aanAfrika ... Mijn vraag is: wat wordt er dan eigenlijk gedaanaan de grondoorzaken? Tegenhouden is niet het bestrijdenvan grondoorzaken en daar gaan mijn vragen over.

De voorzitter:Dank u wel. Uw punt is duidelijk. De heer Voordewind.


Mevrouw Karabulut heeft het over de oorzaken en de oor-logen die Nederland in stand zou houden, maar zij heefthier gepleit voor een wapenembargo richting Saudi-Arabië.We hebben volgens mij vorige week samen dat debatgevoerd met de minister van Buitenlandse Zaken. MevrouwKarabulut heeft toen gehoord dat de coalitiepartijen en zelfsde minister van Buitenlandse Zaken zeggen: ja, dat gaanwe bepleiten in de Veiligheidsraad. Wij leveren daar dusons aandeel.

Mevrouw Karabulut weet dat we geld, extra geld, vrijmakenvoor de opvang van vluchtelingen en ontheemden inJemen. We proberen de havens weer vrij te krijgen, zodater voedsel naar binnen kan. Dus ik vraag nogmaals aanmevrouw Karabulut: waar doet het kabinet het nu verkeerd?We staan aan dezelfde kant! U heeft heel veel kritiek. Uheeft kritiek op Europa en voor een deel ga ik daarin mee.

Maar aan de andere kant probeert Europa ook daar wel demigratie te regulieren en de irreguliere migratie te stoppen.Daar zit u toch ook aan dezelfde kant?


Ik zit op een aantal punten ... Inderdaad trekken wij samenop. Dat doen wij zeker, maar een wapenembargo in VN-verband is nog iets anders dan een wapenembargo vanuitNederland. Er gaan nog steeds goederen naar het Midden-Oosten.


Het is veel beter.


Zeker, maar dat pleidooi hebben we nog niet voor elkaar.Maar over Nederland gaan wij zelf. Ik zou het prettig vindenals u dat steunt. Natuurlijk gebeuren er goede dingen! Endeze minister doet ook goede dingen. En de intentie isongetwijfeld ook goed, maar mijn kritiek gaat er wel overdat we altijd — altijd! — achter de Amerikanen en de NAVOaanlopen wanneer we zeggen dat we willen voorkomendat mensen willen vluchten. U weet net zo goed als ik datwe ondanks al onze goede bedoelingen meedoen aan oor-logen die nu al zeventien jaar in het Midden-Oosten gevoerdworden. En wordt het daar veiliger? Nee! Wat we wel zienis dat mensen deze kant op komen. Daar wees ik op endaarover denken wij verschillend. Twee. De verdergaandemilitarisering van de buitenlandpolitiek, enerzijds door depermante oorlogsvoering en anderzijds door de druk vande NAVO, en de nieuwe koude oorlog maken dat er heelveel geld naar militarisering gaat, ook in Europa. Ik denkdat dat niet de manier is om armoede en ongelijkheid tebestrijden. Drie. Als we kijken naar het mondiale systeemen ook naar de rol van Nederlandse multinationals daarinen naar Nederland als belastingparadijs om belastingen teontduiken, dan kan dat ook nog veel beter. Vier. Europaheeft ongetwijfeld goede intenties, maar ik heb echt nietscherp, meneer Voordewind, op welke wijze wij ervoor gaanzorgen dat we aansluiten bij de behoefte en de rijkdom ende ontwikkeling van Afrika. Ik maak me daar zorgen over.

De voorzitter:Dank u wel. Ik zeg nogmaals: een interruptievraag is kort,maar het antwoord mag ook kort en bondig zijn. De heerVoordewind, gaat uw gang.


De SP mag wat mij betreft prima aan zelfkastijding doenen alle oorlogen weer verwijten aan het Westen, maar ikherinner mevrouw Karabulut er wel aan dat juist bijvoor-beeld in Syrië het Westen niet heeft ingegrepen. Daar zijnde mensen juist op de vlucht gegaan voor de vreselijkebommen van Assad. Dat is dus niet aan het Westen te wij-ten. Ik herinner mevrouw Karabulut eraan dat er de 9/11-aanval is geweest in Amerika, waarbij meer dan 2.000mensen zijn omgekomen in de Twin Towers, en dat AlQaida daarachter zat. De taliban hielden Al Qaida de handboven het hoofd, en de internationale gemeenschap moestwel ingrijpen.

29-15-21

28 november 2018

TK 29





Dat zijn aan de ene kant oorlogen geweest die wij nietgevoerd hebben en aan de andere kant afgedwongen oor-logen om juist het terrorisme te bestrijden. MevrouwKarabulut kan het Westen dus wel van alles verwijten, maarin Syrië is het niet het geval, en in Irak moesten we welingrijpen.


De Irakoorlog is een illegale oorlog geweest op basis vanleugens. Afghanistan? Afghanistan is inderdaad een oorloggestart en we zitten er nog steeds. Al Qaida zit er, de talibanzijn machtiger dan ooit en het land is onveiliger dan ooit.Ik sprak toevallig vorige week een Afghaanse. Meisjes, hoorik de heer Voordewind zeggen. Weet je waarvan dezeAfghaanse baalde? Van dit argument, van het feit dat wijmet het argument dat wij meisjes gaan redden zeventienjaar lang meedoen aan een permanente oorlog van deAmerikanen, waarbij het om hele andere zaken gaat dande veiligheid van meisjes. Dat, meneer Voordewind, heeftons niet meer veiligheid gebracht, heeft ons niet minderterrorisme gebracht, maar meer terrorisme en meeronveiligheid. En ja, daar verschillen wij fundamenteel vanmening over.

De voorzitter:Mevrouw Karabulut ...


U weet ook, net als ik, dat er in Syrië ook groepen zijngesteund onder het mom van een schone oorlog en vannon-lethal assistance ...

De voorzitter:Mevrouw Karabulut, mag ik u vragen om uw betoog voortte zetten? En u spreekt via de voorzitter. Dat vraag ik ookaan de heer Voordewind. Maar gaat u verder met uwbetoog.


Voorzitter. Ik ga door met mijn laatste vragen. Met een deelvan het Ontwikkelingssamenwerkingsgeld wordt de buiten-grens van Europa bewaakt, maar op welke manier betekentmensen tegenhouden eigenlijk ontwikkeling? Is de ministerhet met ons eens dat ontwikkelingsgeld voor ontwikkelinggebruikt moet worden, niet voor grensbewaking? Hoe zithet eigenlijk met de bijdrage die we leveren aan de EU?Met het OS-geld worden zogenaamde grondoorzaken aan-gepakt, maar hoe weten we nu of dit het gewenste effectheeft? Welke voorwaarden worden aan die inspanningengesteld? Zoekt Nederland aansluiting bij bijvoorbeeldbestaande initiatieven waarbij het maatschappelijk midden-veld en de landen zelf betrokken zijn?

Voorzitter. Overal ligt het maatschappelijk middenveldonder vuur. Daarom zou ik willen vragen om de Shelter

City in Costa Rica en het CICIG-mechanisme in Guatemalate blijven ondersteunen.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik nu graag het woord aan de heerAlkaya. Ook u spreekt namens de fractie van de SP. Gaatuw gang.


Dank, voorzitter. Ik focus vooral op het handelsdeel vandeze begroting. Nederlandse bedrijven voeren veel produc-ten in en voeren veel producten uit. Het handelsvolume inrelatie tot onze gehele economie behoort tot de hoogsteter wereld. Ook zijn er veel Nederlandse bedrijven die inallerlei zaken in het buitenland investeren, in infrastructuur-projecten of in de landbouw, en hiermee wordt veel geldverdiend. Als socialist ben ik er natuurlijk scherp op dat datgeld ook eerlijk gedeeld wordt met de werknemers die uit-eindelijk al het werk doen. Maar dat is niet mijn enige taak.Ik vind het ook een taak van ons allemaal om ervoor tezorgen dat de tienduizenden Nederlandse bedrijven dievanuit Nederland internationaal opereren, ook gecontro-leerd worden op hun doen en laten in andere landen. Ookal zijn wettelijke normen in veel landen niet zo streng alshier, toch moeten wij van onze bedrijven kunnen verwach-ten dat zij niet anders omgaan met werknemers in bijvoor-beeld Bangladesh dan met werknemers hier, en niet andersomgaan met de natuur in bijvoorbeeld Brazilië dan denatuur hier in Nederland. Eerlijke handel betekent wat deSP betreft dat het streven naar zo laag mogelijke productie-kosten nooit ten koste mag gaan van een fatsoenlijk loon,goede arbeidsomstandigheden en de natuur. Hier mag datniet gebeuren en elders in de wereld ook niet.

De voorliggende begroting bevestigt het beleid van ditkabinet op het gebied van handel, en dat wijkt nauwelijksaf van dat van de voorgaande kabinetten, en dus zijnrechtvaardigheid en eerlijke handel nog ver te zoeken. Zoblijven de maatregelen voor maatschappelijk verantwoordondernemen nog steeds vrijwillig en blijft het aantalbedrijven dat handelt volgens de OESO-richtlijnen laag. Hetkabinet wil dat in 2023 90% van de grote bedrijven wél deOESO-richtlijnen gaat onderschrijven en verantwoord gaatondernemen. Maar het is onduidelijk hoe er toezicht zalworden gehouden op deze indicator. Zonder toezicht isdeze ambitie niet veel waard. Dus ik vraag aan de ministerwelke organisatie gaat controleren of de bedrijven de OESO-richtlijnen onderschrijven en hoe ze dat dan doen. Belang-rijker nog, gaan we ook controleren of ze die richtlijnengaan naleven? Op dit punt overweeg ik een motie.

Eerlijke handel gaat namelijk niet vanzelf. Nog steeds wor-den er producten geproduceerd in onveilige fabrieken. Nogsteeds worden mensen van hun land verdreven en wordtde natuur beschadigd. En nog steeds zijn de veel te lagelonen voor veel bedrijven de enige reden waarom zij in hetbuitenland produceren en niet in Nederland. Is het niet tijdom paal en perk te stellen aan dit soort praktijken? Wantzolang het goedkoper en legaal is om te vervuilen in plaatsvan duurzaam te ondernemen, en zolang het goedkoper enlegaal is om mensen van hun land te verjagen in plaats van

29-15-22

28 november 2018

TK 29



hun rechten te respecteren, en zolang het goedkoper enlegaal is om arbeiders uit te buiten, geen leefbaar loon tebetalen en te laten werken in onveilige fabrieken in plaatsvan hen fatsoenlijk werk te bieden, is het naïef om te denkendat multinationals zichzelf zullen fatsoeneren. Uiteindelijkgaat het namelijk maar om één ding bij hen en dat iswinstmaximalisatie.

Dus heeft de minister voor Handel in een land als Nederlandmet veel multinationals een mondiale verantwoordelijkheid.Een verantwoordelijkheid om voorop te lopen en het goedevoorbeeld te geven in de wereld. Een verantwoordelijkheidom zich te verzetten tegen oneerlijke handelsverdragen metlanden waar de arbeidsnormen en de milieunormen nogsterk afwijken van die bij ons. En een verantwoordelijkheidom onze bedrijven die nu al opereren in dat soort landentoch te houden aan hun plichten, aan de normen en dewetten die wij hier zo zwaar bevochten hebben. Is deminister bereid om ondanks deze conservatieve begrotingen het rechtse regeerakkoord deze verantwoordelijkheidtoch te nemen?

Voorzitter. Dat dit kabinet de geschiedenisboeken in zalgaan als dienaar van het grootkapitaal, dát staat wel vast.De vraag is alleen of deze minister een uitzondering wilvormen.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Nog een vraag van de heer Amhaouch.


Hele grote woorden van de heer Alkaya van de SP. Ik weetdat de SP altijd staat voor banen. U wilt altijd werkgelegen-heid creëren, ook voor uw achterban. Mensen willen wer-ken. Hoe wilt u de banen creëren voor uw achterban? Uheeft het over onze multinationals en maakt totaal geennuance; u veegt ze allemaal van tafel; ze zijn allemaal slechtbezig. Dan vraagt u aan de minister hoe ze bepaalde zakenwil gaan realiseren. Hoe wil de SP banen creëren voor demensen hier in Nederland? Vandaag was er weer nieuws:KPN wil er waarschijnlijk 1.500 mensen uitsturen. Ze wordenontslagen vanwege automatisering. Hoe wil de SP de banenaan de voorkant creëren en niet aan de achterkant bij depoort?


Dat is een hele brede vraag. Laat ik me in mijn antwoordbeperken tot het deel waar we het vandaag over hebben,namelijk het internationale deel, het handelsdeel. Het kabi-net heeft het vaak over het vestigingsklimaat. Laat ikbeginnen met de zaken waar we in kunnen investeren endie het vestigingsklimaat niet alleen aantrekkelijker makenvoor die multinationals maar ook gewoon voor de burgers.Ik noem het verbeteren van het onderwijs en de infrastruc-tuur. Dat zijn allemaal zaken die goed zijn voor de bedrijven,zaken waar bedrijven rekening mee houden als ze nadenkenover waar ze een vestiging gaan neerzetten.

Maar misschien een nog wel belangrijker punt als we hetover banen hebben, is het volgende. Als wij toestaan datbedrijven voor een schijntje in het buitenland kunnen pro-duceren en daarbij niet rekening hoeven te houden met de

milieunormen die wij hier kennen, niet de arbeiders eenleefbaar loon hoeven te betalen en niet veilige fabriekenhoeven te garanderen, dan creëren we oneerlijke concur-rentie en dan maken we het alleen maar aantrekkelijker omniet hier in Nederland te produceren, op een veilige enduurzame manier, maar om juist die fabrieken naar hetbuitenland te verplaatsen dan wel zaken te doen metbedrijven en fabrieken die in het buitenland zitten, en ommaar die goedkope producten te importeren. Zo vernietigje juist banen.

Dat is wat we hebben gezien de afgelopen jaren met hetneoliberale kabinet: er zijn banen vernietigd. Wij zijn dedienstverleners van de wereld geworden en de industrie isvolledig weggevaagd. Dat wordt alleen maar erger als hetaan dit kabinet ligt.

De voorzitter:Dank u wel. De heer Amhaouch.


Als ik uw redenering zou doorpakken, meneer Alkaya, danzou ik denken dat de SP de meest egoïstische partij is. Uzegt dat alle banen terug moeten naar Nederland: hier gaanwe alles maken. Eigenlijk zegt u over het creëren van banen,of het nu in Afrika is of in Azië, dat we niks moeten doen.Als klein land, als handelsland, exporteert Nederland juistheel veel en creëert banen aan alle kanten. We hadden heter net nog over. Uw collega, mevrouw Karabulut, had heter net over dat we mensen uit de armoede moeten helpen.Dat doe je toch door banen te creëren? Dan gaat u toch nietzeggen dat we met geen enkel land handel gaan drijven,met geen enkel land een handelsakkoord sluiten; haal allesmaar deze kant op, want dan doen we het allemaal goed?


Ik heb al benadrukt dat wij voor eerlijke handel zijn. Als eenNederlands bedrijf in een bepaald land gaat zitten om daarte produceren, omdat het daar efficiënter of beter kan, envervolgens de producten naar Nederland haalt, dan is daarniets mis mee, als het de arbeidsvoorwaarden en milieunor-men respecteert. Misschien zijn de wetten daar helemaalniet zo streng. Toch vind ik dat onze bedrijven daar aanmoeten voldoen. Ik vind het ook helemaal niet erg alsbedrijven daar gaan zitten en op een fatsoenlijke maniermet de mensen omgaan, om de lokale markt te bedienen.Dat is ook nog eens duurzaam, om zo dicht mogelijk bij diemarkt te gaan zitten. Maar wat we niet moeten hebben, zijnbedrijven die eigenlijk efficiënter, beter en duurzamer zou-den kunnen produceren in Nederland en die de Nederlandsemarkt bedienen, maar zich elders vestigen omdat hetgoedkoper is om uitgebuite arbeiders in het buitenland inte zetten en de milieunormen niet te respecteren. Datgebeurt als we onze kleding in onveilige fabrieken inBangladesh laten maken. Daar ben ik tegen. Dat is econo-mische groei waar ze ook in Bangladesh niet op zitten tewachten.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik nu graag het woord aan de heerBouali. Hij spreekt namens de fractie van D66.

29-15-23

28 november 2018

TK 29




Voorzitter. Ontwikkelingssamenwerking werkt. Dankzijontwikkelingssamenwerking zijn er miljoenen mensen uitextreme armoede gekomen, is kinderarbeid flink terugge-drongen en kregen kwetsbare mensen rechten. Al dezemensen kregen een kans op een beter bestaan en hun kin-deren op een betere toekomst. Tegelijkertijd zijn er uitda-gingen. Die zijn nog immens, want bijna de helft van dewereldbevolking leeft onder de armoedegrens van 5,50dollar per dag. Tienduizend kinderen in Jemen komen omvan de honger. Bijna 70 miljoen mensen zijn op de vlucht.Klimaatverandering leidt wereldwijd tot extreme weersom-standigheden. De mensenrechten staan onder druk en hetmaatschappelijk middenveld, horen we steeds vaker, wordtin veel landen de mond gesnoerd.

Voorzitter. Daarom is mijn fractie zo blij met de forseinvesteringen van dit kabinet. Na jaren van bezuinigingenis ontwikkelingssamenwerking weer op niveau en investeerthet kabinet ruim 2,6 miljard euro in vier jaar. Ook is de wegnaar de internationale 0,7%-norm weer gevonden. D66 deeltde inzet en de ambitie van de minister, die zij haarfijn heeftverwoord in haar beleidsnota. De SDG's zijn de leidraad.Deze doelen vormen gezamenlijk een universele agendavoor de internationale samenwerking. Zelf heb ik specifiekeaandacht voor SDG 5, gelijkheid voor man en vrouw.

We leven immers in een wereld waar het wereldnieuwsletterlijk binnen handbereik is. Een wereld waarin je net zogemakkelijk de trein neemt naar Berlijn, als het vliegtuignaar Beijing. Een wereld waarin we net zo gemakkelijkauto's importeren uit Duitsland als uit de Verenigde Staten.De razendsnelle ontwikkelingen in deze wereld biedenenorme mogelijkheden en kansen, maar leiden ook tot uit-dagingen. Oude vertrouwde bondgenootschappen staanonder druk. Het Verenigd Koninkrijk koerst af op een brexit.Populistische leiders in binnen- en buitenland denken degrenzen te kunnen sluiten en muren te kunnen bouwen.

In die wereld zet D66 zich in om het verdienvermogen vanNederland te vergroten. In die wereld wil D66 dat de EUeensgezind optreedt als één blok naar buiten. In die wereldwil D66 ook een uitgestoken hand bieden aan onze interna-tionale partners. Niet het conflict opzoeken, maar verbinden.Niet het gevecht aangaan, maar het gesprek voeren. Nietterugtrekken achter de dijken, maar handel drijven en onzewaarden uitdragen. Dat betekent concreet handelsakkoor-den sluiten bijvoorbeeld, investeren in internationale insti-tuties en het Nederlandse bedrijfsleven ondersteunen alszij zaken willen doen over de grens. Dat betekent ookschadelijke neveneffecten van productie en handel voorko-men, dus handelsketens verduurzamen, milieuvervuilingtegengaan en kinderarbeid bestrijden.

Voorzitter. Ik heb het voorrecht gehad om te mogen stude-ren aan het Europa College. Ik was altijd al een voorstandervan het Europese ideaal, maar sinds die opleiding draag ikdat ook actiever uit. Bij dat Europese ideaal hoort ook ver-antwoordelijkheid naar de rest van de wereld. Naar mensendie het veel minder goed hebben dan wij. Zelf denk ik danin eerste instantie aan de zuiderburen van de EuropeseUnie, de MENA-regio. Toen ik als jonge student op datEuropa College rondliep, sprak de toenmalige rector Ottovon der Gablentz mij een keertje aan. Hij zei: jij gaat bruggen

bouwen tussen Europa en Noord-Afrika, daarom zit je hier.En dat klopte.

Vanuit die gedachte sta ik ook vandaag hier in de TweedeKamer. Mijn inzet in de politiek is om bruggen te bouwen,zoals ik dat ook deed toen ik diplomaat was voordat ik inde Kamer zat. Mijn inzet en de inzet van mijn partij is nietverdelen, maar verbinden. Ik verzet me tegen populisme,tegen de polarisatie en tegen de boodschappen van presi-denten zoals Trump, Erdogan en Bolsonaro. Ik en mijnpartij zetten ons in voor kansengelijkheid voor iedereen,waar je wieg ook staat, wat je afkomst ook is en welke taalje ook spreekt. Iedereen heeft in ieder geval recht oponderwijs, want onderwijs is de sleutel tot ontwikkeling.Iedereen heeft recht op een menswaardig bestaan. Wemoeten ons extra inzetten voor kwetsbare groepen diesystematisch worden onderdrukt of uitgebuit. Daaromhamer ik ook altijd persoonlijk heel erg op vrouwenrechten,in het bijzonder de positie van jonge meisjes en het rechtom volledig vrij te mogen zijn.

Voorzitter. Nu u mijn motivatie kent en de kansen en deuitdagingen die ik zie op het beleidsterrein BuitenlandseHandel en Ontwikkelingssamenwerking, wil ik graag watdieper op de inhoud ingaan.

De voorzitter:Voordat u daartoe overgaat, heeft de heer Kuzu een vraagvoor u.


De heer Bouali zet zich dus af tegen populistische leiders,maar ik heb nog niet gehoord hoe hij zich afzet tegenpopulistische coalitiepartners. Dus ik vroeg me af hoe hijstaat tegenover het plan van de heer Van Haga.


De heer Kuzu heeft heel goed gezien dat wij een nieuwvoorstel hebben gedaan, samen met mijn collega AnneKuik van het CDA. Dat zei zij eerder ook al. Daarin gevenwij juist extra onze visie, hoe wij aankijken tegen bijvoor-beeld anticonceptie. We hebben daarin vrouwenrechten enmeisjesrechten heel centraal gezet. Dat hebben we nugepresenteerd, dus dat is mijn antwoord.


Dat heb ik inderdaad ook kunnen zien. In de krant wordtdoor een VVD-woordvoerder gezegd: wij nemen groteafstand. Ik wil de heer Bouali ook uitdagen om grote afstandte nemen van het voorstel van de heer Van Haga. Uw eigenamendementen heb ik allemaal kunnen zien, maar hoe gaatu grote afstand nemen van het voorstel van de heer VanHaga?


Ik gaf u net aan dat wij met een compleet ander voorstelzijn gekomen, waarin wij heel duidelijk hebben aangegevenwaar wél de belangen liggen en waar wél de accenten lig-gen, namelijk dat meisjes en vrouwen eigen keuzes kunnenmaken. Er ligt gewoon een ander voorstel. Dat lijkt mij eenhele duidelijke markering.

29-15-24

28 november 2018

TK 29




Ik vind het toch zalvende woorden. Aan de ene kant ditpodium gebruiken om aan te geven: ik, de heer Bouali vanD66, neem grote afstand van wereldleiders die verdelen enpopulistisch zijn en zo. Maar een eigen coalitiepartner nietdurven aanspreken en je verschuilen achter teksten zoals:we hebben een eigen amendement ingediend. Daar kooptde D66-achterban, daar kopen de mensen die de heerBouali wil aanspreken helemaal niks voor.


Ik hoorde geen vraag, mevrouw de voorzitter.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik het woord aan mevrouw VanWeerdenburg voor haar vraag. Gaat uw gang.


Ik hoor de heer Bouali zeggen dat hij een compleet andervoorstel heeft gedaan, samen met mevrouw Kuik. Ik zit tekijken naar zijn amendement en het amendement waar nualleen nog de heer Van Haga onder staat, nr. 22 en nr. 14.Maar dat is toch exact hetzelfde amendement? Wat is nouhet verschil? Of gaat het erom dat u gewoon niet meer metde heer Van Haga op één lijstje wil staan?


Nee, daar gaat het niet om. Als u inderdaad goed kunt lezen— ik zal u daarin meenemen — ziet u dat er inderdaad heelduidelijke accentverschillen staan. Wij hebben heel duidelijkaangegeven waar wij staan wat betreft anticonceptie. Daarinwillen wij de rol van meisjes en vrouwen heel centraal zet-ten. Keuzevrijheid is een heel belangrijk punt. Wij willendat overigens ook niet ten koste laten gaan van scholing,onderwijs, vaccinatie en dat soort dingen. Dus dat staat erallemaal heel duidelijk in en dat hebt u waarschijnlijk heelgoed gelezen.


Ja, in de toelichting staan er een paar regels bij. Dat klopt,maar dat had u ook gewoon hier mondeling in uw bijdragekunnen zeggen: nou, de uitleg was niet helemaal de onze,maar het voorstel is exact hetzelfde. Op zich kan ik welgenieten hoor, van zo'n broedermoord binnen de coalitie.Heel amusant. Maar dan heb ik toch een vraag aan de heerBouali. Het is toch algemeen bekend dat VVD'ers alles ingeld uitdrukken en in rendement? Zelfs onze minister-pre-sident bestuurt Nederland als een irritante interimmanager.U wist toch waar u aan begon toen u in een coalitie gingzitten met de VVD? Waar is nu die befaamde tolerantie vanD66 voor de cultuurverschillen met de VVD?


Ik heb u net geholpen met het lezen van het stuk. Ik zal unu nog een keer helpen met luisteren. Er zitten dus inder-daad gewoon verschillen in. Die heb ik net genoemd. Wijgeven juist extra aandacht aan die kansengelijkheid voorjonge vrouwen en meisjes en het gaat niet ten koste vanonderwijs, vaccinatie en gezondheid. Dus dat lijkt mij heelduidelijk. Zal ik verder gaan, mevrouw de voorzitter?

De voorzitter:Graag.


Ik gaf aan dat ik wat dieper wilde ingaan op de inhoud. Ikheb een aantal vragen over een reeks aan onderwerpen.Ten eerste heb ik een aantal amendementen ingediend. Heteerste amendement, op stuk nr. 18, gaat over de positievan vrouwen en in het bijzonder jonge meisjes. De cijfersover het aantal kindhuwelijken zijn schrikbarend. Als weniets doen, worden 134 miljoen meisjes in de periode 2018-2030 uitgehuwelijkt. Samen met het CDA wil ik hiertegenstrijden. Wij willen organisaties als Save the Children enUNICEF en een alliantie als Girls Not Brides steunen. Metname in landen als Mali, Niger en Nigeria is nog veel werkte verzetten. Onderwijs is daarbij het recept voor ontwikke-ling en vooruitgang, zo laten studies zien. Ik kijk uit naar deappreciatie van dit amendement door de minister.

Voorzitter. Mijn tweede amendement, op stuk nr. 15, gaatover het assistent-deskundigenprogramma. Hiermee helpenwe zowel Nederlandse jongeren als jongeren uit ontwikke-lingslanden. Zij kunnen dankzij hun expertise een bijdrageleveren aan internationale uitdagingen en aan de slag gaanbij internationale organisaties. Nederland heeft veel voor-deel van een sterke internationale structuur. Daarom wilD66 daar extra inzet op. Ook hier kijk ik uit naar een reactievan de minister.

Mijn volgende vraag gaat over klimaat. Dankzij het regeer-akkoord is er extra geld vrijgemaakt voor een beter klimaat.Ik ben dan ook heel blij dat de VVD juist op dit punt ookmet amendementen komt. Dat steun ik van harte. Wat D66betreft moeten we vooral inzetten op klimaatadaptatie en-mitigatie in de lage-inkomenslanden. Ook zou dit geld goedkunnen worden ingezet om ontbossing tegen te gaan, bij-voorbeeld door in te zetten op hernieuwbare energie. Deeltde minister dit? Ziet zij mogelijkheden om klimaatverbete-ring en het tegengaan van ontbossing te koppelen? Ik noemin dit verband ook het initiatief van Frankrijk om vanaf 2030de import van soja, palmolie, hout en andere producten diete maken hebben met ontbossing te boycotten. Hoebeoordeelt de minister dat? Is zij bereid om dit voorbeeldte volgen en hierin samen op te trekken met Europesepartners?

In Jemen voltrekt zich een van de grootste humanitairecrisissen van dit moment. Bij ons allemaal staan de beeldenvan uitgemergelde kinderen op het netvlies gebrand. Sindshet uitbreken van de oorlog zijn 25.000 kinderen gestorvenvan de honger. Ik dank de minister voor de extra noodhulpdie zij heeft gegeven aan Jemen. Kan zij ingaan op debesteding van het geld en de Nederlandse inzet om eeneinde te maken aan de hongersnood in Jemen?

En dan een andere plek waar zich een tragedie voltrekt:Myanmar, dat kortgeleden bezocht werd door de minister.Zij voerde een moeilijk gesprek met betrokkenen over hetdrama daar. Ondertussen lijkt de repatriëring van deRohingya te mislukken. Kan de minister de Kamer meene-men in haar bevindingen van die reis? Wat is nu de vol-gende stap? Wat kunnen we als Nederland doen en watkan de EU doen?

29-15-25

28 november 2018

TK 29



Een ander land dat altijd mijn aandacht heeft, zoals detrouwe luisteraar weet, is Colombia. De Colombianen wer-ken ongelooflijk hard om het moeilijke verleden achter zichte laten, maar zij hebben een nieuw probleem op de agenda:de opvang meer dan één miljoen vluchtelingen uit Venezu-ela. Dat zet een enorme druk op de voorzieningen. Deminister-president is vandaag op handelsmissie naarColombia. Ik moedig dat soort bezoeken ook aan. Het zoumooi zijn als de minister-president in Colombia ook deproblematiek rondom de vluchtelingenopvang kanbespreken en een gebaar kan maken naar de Colombianen,eventueel met zijn Europese partners. Ik hoor daarop ookgraag een reactie van de minister.

Voorzitter. Vrouwenrechten: het is een breed begrip. Wehebben het hier in de Kamer daar vaak over. Het gaat omhet tegengaan van kindhuwelijken, om het versterken vanvrouwelijk leiderschap en het vergroten van de rol vanvrouwen in de politiek, en ook om economische zelfstandig-heid.

De voorzitter:Voordat u verdergaat, een vraag van de heer Kuzu.


Nu het over vrouwenrechten gaat: ik heb samen met collegaVan den Hul van de PvdA een amendement voorbereidvoor meer humanitaire hulp voor de Rohingyavluchtelingenin de kampen in Bangladesh. Als ik zo luister naar hetbetoog van de heer Bouali, kan ik rekenen op zijn steun.


Ik kijk uit naar het amendement. Ik zal ernaar kijken. Wewachten de reactie van de minister af en dan krijgt u ookmijn reactie te horen.


Dat amendement is rondgestuurd. Ik ken de heer Bouali alseen hardwerkend Kamerlid. Ik denk dat hij het amendementook vast en zeker heeft bestudeerd, maar om gewoon kortde inhoud te geven: 2 miljoen euro voor het helpen vanvluchtelingen in Bangladesh. Van deze 2 miljoen wordt eenbedrag van 1 miljoen ingezet voor de verbetering van depositie van vrouwen en meisjes in vluchtelingenkampen.De overige 1 miljoen, de algemene hulpverlening, is voorde verbetering van de positie van Rohingyavluchtelingenin die kampen. U heeft een prachtig verhaal over deRohingya gehouden. U maakt zich daar zorgen over. Komtu ook over de brug door steun te geven aan dit amende-ment?

De voorzitter:En dat vraagt u allemaal aan de heer Bouali. Dat gaat viade voorzitter.


Ja, en niet aan de minister, voorzitter.

De voorzitter:Nee, maar dat gaat via de voorzitter. Dank u wel. De heerBouali. Gaat uw gang.


Laat ik de heer Kuzu tevreden stellen, want hij wil een soortvan kwalificatie hebben. Ik vind het een heel sympathiekvoorstel, maar nogmaals, we hebben heel veel amendemen-ten hier liggen. Ik wacht de reactie van de minister af. Ikvind het een sympathiek voorstel. We wachten op debeantwoording en gaan naar het totaalpakket kijken van deamendementen die hier liggen.

De voorzitter:Meneer Kuzu, we hebben voorafgaand aan dit debat afge-sproken ... U wilt de laatste vraag? Gaat uw gang.


Ik vind het fijn dat de heer Bouali sympathiek aangeeft dathij sympathiek staat tegenover het amendement, maar omeen oordeel te kunnen vellen hoeft hij toch niet per se toe-stemming te krijgen van de minister? Hij kan toch gewoonaangeven "ik vind het een sympathiek amendement en ikga daarin mee?". Toestemming van minister Kaag is in ditgeval toch niet nodig, vraag ik via u aan de heer Bouali,voorzitter.


U heeft net als de PVV een beetje problemen met luisteren,geloof ik. Ik heb niet gezegd dat ik toestemming wilde vra-gen. Er liggen veel amendementen. We bekijken ze. Ik geefnogmaals aan dat ik het een sympathiek amendement vind.Als de minister geantwoord heeft, bekijken we het totaal-plaatje en dan krijgt u van mij een oordeel.

Voorzitter. We hadden het over vrouwenrechten. Ik wildeook aangeven dat het van belang is dat het gaat om hetversterken van seksuele en reproductieve gezondheid enrechten. Dat betekent in ieder geval dat vrouwen ook debaas zijn over hun eigen lichaam. Die ambitie staat explicietin de nota van de minister. Daarom verbaast het mij dathet budget voor SRGR afneemt de komende jaren. Is deminister het met mij eens dat dit een vreemde en zorgelijkeontwikkeling is?

Tot slot wil ik wijzen op het Global Fund, dat hard werkt omaids, tbc en malaria uit te bannen. Ik begrijp dat de Neder-landse bijdrage voor dat Global Fund voor de periode na2019 onzeker is. Klopt dat, vraag ik aan de minister. Is deminister wel van plan om die bijdrage te continueren?

Mevrouw de voorzitter. Ik ga afronden. Met ontwikkelings-samenwerking kunnen we armoede bestrijden, honger uit-bannen en vrouwenrechten bevorderen. Met handel kunnenwe groei realiseren, net als meer banen, welvaart en socialeontwikkeling. Mijn fractie is daarom blij met de extra mid-delen uit het regeerakkoord en de tomeloze inzet van dezeminister. Zij aan zij met partners in binnen- en buitenlandkunnen we de wereld een stukje vooruit helpen.

29-15-26

28 november 2018

TK 29



De voorzitter:Ik zie mevrouw Ouwehand staan, maar we hadden metelkaar acht vragen afgesproken en daar zit u al aan.


Dan heeft de heer Bouali geluk.

De voorzitter:Dank u wel, zeg ik in de richting van de heer Bouali. Dangeef ik mevrouw Van den Hul de gelegenheid voor haarinbreng. Mevrouw Van den Hul spreekt namens de fractievan de Partij van de Arbeid. Gaat uw gang.


Voorzitter. Precies een jaar geleden begon ik hier mijninbreng over Amal uit Jemen, een heldin die opkomt voorde rechten van vrouwen en meisjes die, net zoals zij, alskind werden uitgehuwelijkt. De situatie in haar land is ersindsdien niet bepaald beter op geworden. 18 miljoenmensen hebben nu acuut hulp nodig, onder wie heel veelvrouwen en kinderen. Dat zijn meer mensen dan hier inheel Nederland wonen. Ook elders staat de menselijkewaardigheid ernstig op het spel, in Myanmar, Venezuela,Kongo, Burundi, Zuid-Sudan, de lijst gaat maar door. Steedsmeer mensen zijn op de vlucht en de ongelijkheid wereld-wijd én binnen landen groeit, terwijl de ruimte voor activis-ten krimpt. Zeker zijn van een eerlijke wereld waarin westreven naar eerlijke kansen voor iedereen om iets van haarof zijn leven te maken en waarin we gezamenlijk opkomenvoor de meest kwetsbaren, daarvoor is nog een hele langeweg te gaan, maar het kan. Het kan als we de winsten vangrote bedrijven eerlijk over de hele productieketen verdelen,als we investeren in voedselzekerheid, onderwijs, vrede enveiligheid, als we investeren in vrouwen en meisjes en alsvakbondsleiders, mensenrechtenverdedigers en milieuacti-visten hun stem kunnen laten horen. Wereldwijd staan juistzij steeds vaker en verder onder druk. Hun vrijheid en ruimteworden ingeperkt door repressieve regimes en meedogen-loze multinationals die zich niet geremd zien door wet- enregelgeving, zelfs tot de dood erop volgt.

Vorig jaar stierven honderden mensenrechtenactivisten,milieuactivisten, vrouwenrechtenstrijders en andere heldenen heldinnen die zich de mond niet lieten snoeren. Zij ver-dienen onze steun. Van Burundi tot Bangladesh, te vaak isde rol van de EU reactief als activisten in de knel komen.Eerder zei de minister toe, naar aanleiding van mijn aange-houden motie, om de mogelijkheden te onderzoeken vaneen Europees waarschuwingssysteem waarmee de EUsneller kan ingrijpen als activisten onder druk worden gezet.Kan de minister aangeven hoe het daar inmiddels meestaat?

Voorzitter. Volgend jaar wordt het programma Samenspraaken Tegenspraak geëvalueerd. De betrokken organisatieshebben de afgelopen jaren veel tijd gestoken in het bouwenaan vertrouwen. Wij vragen de minister bij het uitwerkenvan het nieuwe kader deze organisaties de ruimte te gevenom samen met hun partners te kunnen voortbouwen opdit belangrijke werk. Ook wil ik hier nogmaals het belangbenadrukken dat ook kleine, lokale organisaties toeganghebben tot financiering. Dit is zeker voor organisaties die

gemarginaliseerde groepen vertegenwoordigen, zoalslhbti's, mensen met een beperking of migranten, lang nietaltijd vanzelfsprekend. In dit licht vraag ik de minister omhiervoor ook bij de uitfaserende focuslanden, zoals Indone-sië, Benin en Uganda, waar het maatschappelijk middenveldook onder druk staat, extra aandacht te hebben.

Voorzitter. Handel wordt vanavond en op andere momentenin dit huis veelvuldig geroemd als motor van ontwikkeling.Maar in de praktijk heeft zij ook vaak een negatieve impactop mens en milieu. Als de tegenkrachten in een land onderdruk staan, moeten bedrijven die daar actief zijn wat onsbetreft een extra stap zetten. Wij willen meer aandacht voorhet maatschappelijk middenveld bij ambassades en beterinzicht in wat we precies verwachten van een bedrijf datopereert in een land waar geen vakbondsvrijheid bestaat.Ik heb daarom op dit punt, samen met DENK en GroenLinks,een amendement ingediend ter versterking van onze imvo-diplomatie, want we zien regelmatig dat met name grotemultinationals lokale regelgeving zonder pardon aan hunlaars lappen. Corrupte en zwakke overheden laten dit somsgewoon gebeuren. De EU doet dan te weinig om dezebedrijven ter verantwoording te roepen. Tegelijkertijd zienwe nog te vaak dat wat we met de ene hand geven, we metde andere hand wegnemen. Hulp en handel moeten veelduidelijker aan elkaar gekoppeld worden om echt effectiefte zijn. Gelukkig zijn er bedrijven die laten zien hoe het ookkan. Een aantal koplopers binnen de convenanten vraagtzelfs expliciet om een eerlijker speelveld voor een eerlijkerwereld. Maar, er zijn te veel achterblijvers die niet meewillen doen. Voor hen geldt wat ons betreft: waar geen wilis, is een wet. Daarom vroeg de aangenomen motie-Vanden Hul/Diks om een bindend mechanisme in handelsver-dragen ten aanzien van duurzaamheidshoofdstukken. Alleenmet een betere bescherming van arbeid en milieu kunnenwe zeker zijn van eerlijke handel. Kan de minister aangevenwat de voortgang daarvan is?

Voorzitter. De duurzame-ontwikkelingsdoelen, die al eerdergenoemd zijn vanavond, zijn een belangrijke stip aan onzehorizon. Bij deze minister als coördinerend bewindspersoonzijn die doelen wat ons betreft in goede handen. Maar wezien ook dat duurzame-ontwikkelingsdoelen niet bij al haarcollega's even hoog op de agenda staan. We kijken daaromuit naar de invoering van de SDG-toets, die daar verande-ring in moet brengen. Want coherentie in beleid is cruciaalals we die doelen willen gaan halen, ook in eigen land. Datbetekent kritisch kijken naar belastingen, exportkredietver-zekeringen en klimaatdoelstellingen, en als adoptiemoedervan SDG 5 voeg ik daar natuurlijk gendergelijkheid aan toe.Vandaag lanceerde ik daarom met collega Dilan Yeşilgözhet Gender Meerpartijen Initiatief, want het gaat pas goedmet de wereld als het beter gaat met ons allemaal.

Voorzitter. Iedereen moet zeker zijn van een dak boven haarof zijn hoofd, van veiligheid, van genoeg eten en drinken,maar ook van onderwijs en zorg, zeker kwetsbare mensen.Nog nooit waren zo veel mensen ontheemd en afhankelijkvan noodhulp. Stilzitten of wegkijken is wat ons betreft geenoptie. Nog steeds verkeren veel vluchtelingen in mensont-erende omstandigheden in detentiecentra en opvangloca-ties. De minister heeft eerder haar afschuw uitgesprokenover de situatie in Libië. Zijn de mensen in het betreffendekamp inmiddels in veiligheid gebracht? Dit kabinet inves-teert veel in opvang in de regio. Hoe gaat het kabinet ervoorzorgen dat die opvang ook echt menswaardig is en voldoet

29-15-27

28 november 2018

TK 29



aan de eisen van de UNHCR? Is er zicht op waar dat al hetgeval is en waar er nog tekortkomingen zijn?

Voorzitter. Vrouwen en meisjes zijn extra kwetsbaar. Eenop de vijf wordt tijdens hun vlucht of in de opvang slacht-offer van seksueel geweld. Seksueel geweld wordt helaasveelvuldig ingezet als oorlogswapen. Gisteren hebben wijhier uitgebreid over gesproken met Nobelprijswinnaar dr.Mukwege. Hij pleitte onder andere voor een fonds voorslachtoffers van seksueel geweld. Wij steunen zijn pleidooivan harte en hopen dat de minister dat ook doet. Wij horengraag hoe zij dat ziet. Want juist zij wier vertrouwen op zo'ngruwelijke wijze is geschonden, verdienen het om gezienen gehoord te worden, niet alleen tijdens de zestien dagentegen geweld tegen vrouwen, niet alleen als het Binnenhoforanje kleurt; zij verdienen altijd erkenning en genoegdoe-ning.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik nu graag het woord aan de heerVoordewind, die spreekt namens de fractie van de Christen-Unie. Gaat uw gang.


Dank u wel, voorzitter. "Dit is een hel. Haal ons alsjebliefthieruit." Een hartenkreet van de migranten die we alscommissie migratie onlangs spraken in de detentiecentrain Libië. De minister is er zelf ook geweest. Blijft de ministerzich inspannen om deze vreselijke detentiekampen te gaansluiten? Graag een reactie. Mevrouw Van den Hul had heter ook over.

Voorzitter. Ik sprak eveneens een jongen uit Nigeria. Hijvertelde dat hij als slaaf was verhandeld in Libië, zijnvrienden had verloren op de vlucht in Niger en nu hooptedat hij maar terug kon naar Nigeria, weg uit de hel van Libië.Dat zijn zeer schrijnende verhalen. En dan leven er op ditmoment nog 18 miljoen mensen op het randje van dehongersnood in Jemen. Collega's zeiden het al: 85.000kinderen zijn inmiddels omgekomen van de honger. En danhebben we het nog niet over de vele miljoenen ontheemdenin Syrië, Irak, Zuid-Sudan en Somalië. Bovendien zijn ernog vele gevolgen van de klimaatverandering die voor deallerarmsten leiden tot grotere droogte, voedseltekorten,overstromingen en verdere migratie.

Voorzitter. Het is dan ook terecht dat dit kabinet 2 miljardeuro extra uittrekt om de ellende in de wereld tegen te gaanen de meest armen in de wereld bij te staan. Om het accentop de vluchtelingen te benadrukken heb ik mede namenshet CDA, D66 en de VVD een amendement ingediend omde bijdrage aan de noodhulpalliantie Dutch Relief Alliancemet 10 miljoen euro te verhogen, juist om de opvang in deregio te versterken.

Voorzitter. Het maatschappelijk middenveld is onmisbaarvoor de sociale cohesie, het creëren van veerkrachtigesamenlevingen en het opkomen voor minderheden.Wereldwijd krimpt de ruimte voor burgers en organisatiesdie zich engageren voor democratie, mensenrechten enontwikkeling. Nederland heeft een goede reputatie als hetgaat om steun voor die maatschappelijke organisaties en

het maatschappelijk middenveld, maar de ChristenUnie zietdat graag verder versterkt. Hoe kan de minister dit realiserennaast het programma Samenspraak en Tegenspraak? Watgaat de minister verder ondernemen om die maatschappe-lijke organisaties en dat maatschappelijk middenveld invooral ontwikkelingslanden te versterken?

Voorzitter. Dan faith-based organisations, de zogenaamdefbo's. Zij kunnen een belangrijke rol spelen in het versterkenvan het maatschappelijk middenveld. Werken met lokaleen nationale fbo's vereist kennis van zaken en sensitiviteitover verschillende religies en de plek die religie inneemt inde levens van mensen. De minister geeft regelmatig aandat ze hier inderdaad oog voor heeft, maar wat gebeurt ernu in de praktijk? Worden die kennis en die sensitiviteitvoldoende ondersteund bij de ambassades en op hetministerie? Wat kan de minister nog meer doen om dezereligieuze literacy op de ambassades en het ministerie tevergroten? Is de minister ook bereid om de aandacht voorreligie in de opleidingen te vergroten? Graag een reactie.

Mevrouw Kuik zei al dat er eind vorig jaar een motie vanons beiden is aangenomen. Wij roepen de minister op omverder te investeren in de perspectieven voor Afrikaansejongeren door werkgelegenheidsprojecten en ondernemer-schap te bevorderen. We vragen de minister expliciet watzij nu gaat doen als het gaat om het betrekken of inzettenvan maatschappelijke organisaties bij de uitvoering. Hetnieuwe fonds heet het Challenge Fund. Ik hoor graag eenreactie van de minister op dat punt. Ook geldt hier dat viahet maatschappelijk middenveld beter kan worden aange-sloten bij de cultuur en de religie in een land, waardoor deaanpak effectiever zal zijn, zo geloven wij.

Voorzitter. Dan handel. Helaas werken wereldwijd naarschatting 152 miljoen kinderen in de kinderarbeid, waarvan85 miljoen onder zeer gevaarlijke omstandigheden. Kinder-arbeid leidt tot een vicieuze cirkel van armoede en zorgtervoor dat kinderen het recht op onderwijs wordt ontzegd.Ik heb dan ook een amendement ingediend om het Kinder-arbeidfonds meer geld te geven. Een gecombineerde,gebiedsgerichte aanpak — we hebben het hier eerder overgehad in de Kamer — met kinderarbeidvrije zones, kinder-arbeidvrije productieketens en onderwijs heeft in het verle-den zeer positieve resultaten opgeleverd. Dat blijkt ook uitde evaluatie van het out of work and into school pro-gramme.

Voorzitter. Dan een ander onderwerp waar ik het helaassteeds opnieuw over moet hebben: de perverse prikkel inde Palestijnse uitkeringssystemen voor gevangenen offamilieleden van gevangenen of omgekomen terroristen,die een extra premie zet op het maken van zo veel mogelijkslachtoffers. Ondanks het feit dat hier al zo vaak overgesproken is en de Palestijnse Autoriteit hier vaak op aan-gesproken is, weigert de Palestijnse Autoriteit dit systeemte stoppen. Voor de helderheid: wij zijn niet tegen uitkerin-gen aan gevangenen of hun familieleden, maar wel als dehoogte van die uitkering afhankelijk is van de hoeveelheidslachtoffers die er zijn gemaakt. Het wordt hoog tijd dat hetNederlandse kabinet op dit punt een duidelijk signaal afgeeften een korting doorvoert als deze perverse prikkel niet vol-gend jaar stopt. De Palestijnse Autoriteit geeft ongeveer7% van de totale begroting uit aan deze uitkeringen. Ik vindhet dan ook niet onredelijk dat we 7% gaan korten op debijdrage aan de Palestijnse Autoriteit, wat ongeveer neer-komt op 1,5 miljoen. Ik overweeg serieus om hierover in

29-15-28

28 november 2018

TK 29



de tweede termijn een motie in te dienen samen met mijncollega van de VVD.

Ik zie dat er een interruptie is.

De voorzitter:Ik zie de heer Kuzu ook staan, maar we hebben acht inter-rupties afgesproken. Daar bent u al doorheen, meneer Kuzu.Het spijt me.


Dat is nou jammer. Dat is het nadeel als je een van de lateresprekers in de rij bent; dan zijn de interrupties op.

Voorzitter. Ik kom tot een afronding. Het budget voor ont-wikkelingssamenwerking zou eigenlijk 0,7% van het bnpmoeten zijn. Dat is het helaas niet. De ChristenUnie heeftde ambitie om dat verder te laten groeien, maar niet alleende ChristenUnie, maar ook deze minister heeft eerder uitge-sproken om de koppeling met de 0,7% te willen herstellen.We hebben hier onlangs het debat gevoerd over de begro-ting van Defensie met de minister van Defensie. Daarbijheeft die minister ook weer de ambitie uitgesproken om tegroeien naar de 2,0%, de NAVO-norm, als het gaat om debestedingen aan Defensie. Ik vraag de minister hoe zij datziet. Wat is haar ambitie om mogelijk nog gedurende dezekabinetsperiode de eerste stappen te zetten om terug tegroeien naar die 0,7%? Wat kan zij daarvoor doen?

Voorzitter, tot zover mijn bijdrage in eerste termijn.

De voorzitter:Dank u wel. U heeft nog een vraag van de heer Alkaya.


De ChristenUnie is een partij die er nooit een geheim vanheeft gemaakt dat zij als het nodig is ook staat achter wettenom bedrijven te dwingen maatschappelijk verantwoord teondernemen. Het regeerakkoord sluit dat ook niet uit. Daarinstaat dat, als uit de evaluatie in 2019 komt dat het convenan-tenbeleid niet heeft gewerkt en dat daardoor niet genoegbedrijven maatschappelijk verantwoord zijn gaan onderne-men, er dwingende maatregelen kunnen volgen. Zou deheer Voordewind het geen verstandige manier van werkenvinden om daar nu al van uit te gaan, om daarop voor tesorteren, en om nu al wettelijke maatregelen voor tebereiden, zodat we niet na de evaluatie in 2019 nog langermoeten wachten, en straks uit het kabinet stappen waarinze een belofte niet heeft kunnen waarmaken, namelijkwettelijke maatregelen voor bedrijven om maatschappelijkverantwoord te ondernemen?


De heer Alkaya weet dat wij liever gisteren dan vandaagzo'n wet hadden gemaakt. Maar goed, in de coalitie hebbenwe afgesproken dat we eerst een evaluatie gaan doen endat daarna bekeken wordt of, zoals in het regeerakkoordstaat, er dwingende wettelijke maatregelen zullen volgen.Maar de heer Alkaya heeft wel gelijk: het denken hoeft nietstil te staan. Dat is bij ons ook niet het geval. Wij zijn con-creet bezig met kijken hoe zo'n wet eruit zou kunnen zien.We hebben de voorbeelden al liggen van Frankrijk en in

mindere mate van Engeland. Die wetten zijn al gemaakt.Sterker nog, in Frankrijk is die wet al ingegaan. We kunnennog niet zien wat de effecten daarvan zijn. In Amerika heb-ben ze een soortgelijke wet. Wij zijn dus druk doende omte kijken welke elementen er in zo'n wet zouden moetenkomen. Ik weet dat de heer Alkaya graag meedenkt in ditproces. Het kan dus ook zijn dat wij tot een notitie komen,"in voorbereiding tot".


Ik ben heel blij om dat te horen. Als de heer Voordewind"wij" zegt, dan denk ik dat hij spreekt over de ChristenUnie.Maar zouden we dan ook niet vandaag, of morgen, sameneen signaal aan de minister kunnen meegeven: als deChristenUnie en de SP het al doen, zou het dan niet verstan-dig zijn als ook het ministerie van Buitenlandse Zaken vanNederland zulke wetgeving al in voorbereiding zou hebben?De kans is namelijk groot dat uit de evaluatie inderdaad zalblijken dat maar een schijntje, maar een klein percentagevan de bedrijven maatschappelijk verantwoord is gaanondernemen dankzij de convenanten en dat het grootstedeel van de bedrijven nog net zo bezig is als een aantaljaren terug.


Ik ga er nog steeds van uit dat er hele slimme mensen ophet ministerie zitten, die ook niet stilzitten en die vast ooknog wel nadenken over wat er na de evaluatie moetgebeuren. Maar goed, daar ga ik niet over. Daar gaat deminister over. Ik hoor natuurlijk graag het antwoord van deminister op uw vraag. Maar wij als ChristenUnie zitten inieder geval niet stil. Wij zijn bezig om te kijken welke ele-menten er in zo'n wet zouden moeten komen. Als er daar-voor input vanuit het ministerie kan komen, dan heel graag.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Ik geef nu graag het woord aan mevrouwOuwehand, die spreekt namens de fractie van de Partij voorde Dieren.


Voorzitter, dank u wel. Ik had het al een beetje verklapt inmijn interrupties. De kern van mijn verhaal zal draaien omeen uitspraak van een van mijn favoriete schrijvers, LeoTolstoj. Hij zei: iedereen denkt wel aan het veranderen vande wereld, maar bijna niemand denkt aan het veranderenvan zichzelf. Dat is heel vaak wel de sleutel om de wereldten goede te veranderen. Ik wil allereerst mij aansluiten bijalle mooie woorden van veel collega's — ik ben daaroprecht blij mee — over het feit dat ontwikkelingssamen-werking werkt. Ik vond de bijdrage van mevrouw Kuik ookecht inspirerend: we hebben de morele plicht om te helpen.Daar ben ik het zeer mee eens. De Partij voor de Dieren zougraag zien dat we 1% van ons bruto nationaal product uit-geven aan ontwikkelingssamenwerking, maar dat pleidooikent de minister. Dus geen twijfels dat de minister dat echtheel graag wil doen waar er ellende is. Dank ook voor denoodhulp aan Jemen. We voelen ons allemaal zo machte-

29-15-29

28 november 2018

TK 29



loos. Laten we in godsnaam doen wat we kunnen. Ik ver-trouw deze minister: dat doet ze daadwerkelijk.

Maar dan lijkt het toch wel een begroting met twee gezich-ten. Aan de ene kant proberen we het leed te verminderenen te verzachten, mensen te helpen die ons echt nodighebben en de omstandigheden te verbeteren voor meisjes,vrouwen en andere kwetsbare mensen. Dat is nobel engoed, en het is fijn dat we dat doen. Maar we lijken tocheen beetje veel weg te kijken van de schade die we zelfaanrichten aan de leefomgeving van deze mensen en deomstandigheden waarin ze moeten leven. Daar komt dusde handelsagenda van de minister bovendrijven, diegewoon dominanter lijkt dan haar inzet op het halen vande doelen die we met z'n allen hebben afgesproken, deSustainable Development Goals.

Voorzitter. De Kamer heeft een motie aangenomen om deMonitor Brede Welvaart mee te nemen en te betrekken bijde uitwerking van de nota van de minister. Uit die monitorblijkt dat Nederland een kneiterrijk land is, maar dat dit tenkoste gaat van mensen elders, van mensen in de toekomsten van onze natuurlijke hulpbronnen en het klimaat. Ik hoopdus dat de minister intensief aan de slag gaat met de motie,maar we zien daar nog niet heel veel bewijs van. Danmoeten we dus concluderen dat deze begroting niet alleeneen begroting is met twee gezichten — aan de ene kantwillen helpen maar aan de andere kant veel schade aanrich-ten — maar ook een begroting die koerst op 3°C klimaatver-andering, dus 3°C opwarming van de aarde. En dat terwijldeze minister bij de SDG's erkent dat klimaatveranderingmoet worden aangepakt en dat het een van de risicofactorenis voor mensen in kwetsbare gebieden.

Voorzitter. Wat zou de minister nou kunnen doen? Wehebben het al over palmolie gehad. Palmolie is desastreusvoor het regenwoud. Mensen worden weggejaagd van hunland en moeten als schuldslaven terugkomen op de planta-ges, er wordt heel veel gif gebruikt en het laatste leefgebiedvan de orang-oetan verdwijnt. Hebben wij die palmolie nouecht nodig? Is het goed voor ons? Is het gezond? Vallen wijhier allemaal dood neer als we geen palmolie meer eten?Nee. Dat is gewoon niet zo. Als we dus al veertien jaar diematige aanpak proberen, met die tafels om het een beetjete verduurzamen, en de situatie nog steeds bedroevend isen we nog steeds regenwoud verliezen, kunnen we danniet een keer concluderen dat die aanpak te weinig is endat we ook iets anders moeten doen? Dan geven we dietafels nog niet op, maar misschien kunnen we ook zorgenvoor een vermindering van de import van palmolie. Diehebben we, nogmaals, nergens voor nodig. Pindakaas isprima te eten zonder palmolie erin. Is de minister daartoebereid? En hoe ziet zij dat met soja?

Voorzitter. Die tweegezichtenaanpak zag ik ook toen ik inhet afgelopen herfstreces met een aantal collega-Kamerle-den op uitnodiging van de minister van Buitenlandse Zakenop werkbezoek was op het hoofdkantoor van de VN. Als jedaar rondloopt, zie je dat de VN echt zijn best doet, met allemensen die daar werken, inclusief de Nederlandse delega-tie, om een positieve verandering te bewerkstelligen. En jeleest dat de mensenrechtenrapporteur van de VN-mensen-rechtencommissie voor het recht op voedsel zegt: in hetrijke Westen moeten we ten minste onze vleesconsumptiehalveren of nog veel minder vlees eten, anders kunnen wehet wel vergeten met het voeden van de wereld en hetbestrijden van honger. Maar dan loop je daar in een kantine

die gewoon vol ligt met vlees en zuivel. Daardoor dacht ik:hoe gaat dat eigenlijk op het ministerie van BuitenlandseZaken? Wat zijn de voedselkeuzes daar? We weten dat debelangrijke instituten van de Verenigde Naties zelf, demensenrechtenrapporteur maar ook het VN-milieupro-gramma, zeggen: als we zo blijven doorgaan met de con-sumptie van vlees en zuivel wordt het nooit wat. Is het dante veel gevraagd om daar in elk geval zelf naar te handelen?Is de minister dus bereid om bijvoorbeeld vegetarisch denorm te maken als ze zelf mensen uitnodigt voor het diner?Haar collega van OCW doet dat in elk geval wel. Laten wekijken wat we kunnen doen om die vlees- en zuivelconsump-tie te verminderen, want dat helpt iedereen. En de VN-mensenrechtenrapporteur zegt het niet voor niks. Is deminister daartoe bereid?

Voorzitter. Ik heb ook goed nieuws, want in Australië zijnverkiezingen geweest en de Australische zusterpartij vande Partij voor de Dieren lijkt daar ... O, er is eerst een vraag,zie ik.

De voorzitter:Meneer Van Haga, gaat uw gang.


Ik kom toch nog even terug op de palmolie. We zijn het daardenk ik helemaal over eens, alleen verschillen we wel vanmening over de orde van grootte en over waar we de aan-pak op moeten richten. Is mevrouw Ouwehand het met mijeens dat als zij wat minder palmolie gaat eten, de impactdaarvan op de totale palmolieproductie verwaarloosbaaris? Als we onze Nederlandse, onze Wageningse, techniekeninzetten om de productie van palmolie per hectare waar-schijnlijk te verdrievoudigen, heeft dat een veel grotereimpact op de palmolieproductie. Dan hoeven we helemaalgeen bossen meer te kappen. Dat zou een veel betereinsteek zijn.


Het probleem is dat dit al veertien jaar de insteek is. Als ereen dynamiek gaande is van een zoektocht van de grotelevensmiddelenindustrie naar de goedkoopste grondstoffenoveral ter wereld, dan moet je concluderen dat de belangenvan het beschermen van natuurlijke ecosystemen en men-senrechten niet centraal staan en niets eens een gezondvoedselpatroon voor de hele wereld. Het gaat dan vooralom de financiële belangen van de industrie. Ik heb al eenpaar keer gezegd dat palmolie goedkoop is. Het is eenhandige grondstof die heel vaak niet nodig is. Kunnen wedan, naast de aanpak die nu al veertien jaar geprobeerdwordt met die tafels en een zo efficiënt mogelijke productie— want dat wordt daar al geprobeerd — niet ook kiezenvoor een verandering in ons consumptiepatroon en in onsbiobrandstoffenbeleid? Want waarom stoppen we palmoliein de tanks van onze auto's?

Voorzitter. Ik heb ook goed nieuws. De Australiërs hebbenal een Partij voor de Dieren in het parlement van New SouthWales. Ze hebben nu ook verkiezingen gehad in Victoria enhet lijkt erop dat de zusterpartij van de Partij voor de Dierendaar ook een zetel heeft gewonnen. Dat betekent dat we énvanuit het Nederlandse parlement én vanuit het Australischeparlement kritische vragen kunnen stellen over de onder-handelingen over een handelsverdrag tussen Australië en

29-15-30

28 november 2018

TK 29



Europa. Gaat dat nou wel of niet bijdragen aan de vermin-dering van dierenleed en aan het aanpakken van de klimaat-verandering? Ik vraag dat nu alvast aan de minister. Kan zijer duidelijkheid over geven welke landbouwproductendaarin zouden zitten? Want het lijkt mij waanzin om vleesvanuit Australië naar Europa te slepen. Het is niet zo datwe hier te weinig vlees produceren. Dat geldt ook voorander voedsel dat we hier gewoon prima zelf kunnen pro-duceren.

Het andere goede nieuws was trouwens dat daar een partijin het parlement zat die de Shooters Fishers and FarmersParty of Victoria heette. Die hadden twee zetels, maar dielijken ze kwijt te zijn. Dat vind ik goed nieuws, want hierheten dat soort mensen gewoon conservatieve politici dieniet zo erg voor klimaataanpak zijn. Dus misschien gaat hetnog de goede kant op. Maar dan moeten we wel ook aandeze kant ons best doen. Hoe zit het met de onderhandelin-gen over het handelsakkoord tussen de EU en Australië?Kan de minister daar haar licht op laten schijnen? Is zijbereid om de klimaatdoelen bij alle onderhandelingen lei-dend te laten zijn?

Want hoe kan het nou dat we nog steeds met Brazilië ingesprek zijn over Mercosur, terwijl Brazilië zegt: we gaanniet meer meewerken aan het klimaatakkoord. Dat kan tochniet? Hetzelfde geldt voor Amerika. Kunnen we hier nietafspreken dat we geen handelsakkoord sluiten met de lan-den die het klimaatakkoord van Parijs niet gaan naleven?Dat zou voor enorme concurrentievervalsing zorgen, wantproducenten uit die landen hoeven dan niet aan klimaatei-sen te voldoen. Wij proberen die met pijn en moeite voorelkaar te krijgen in onze economie en dan zou je je grensgewoon open hebben voor producten uit die landen. Datlijkt me niet eerlijk. Het lijkt me ook dat je daarmee de kli-maatdoelen niet dichterbij brengt.

Voorzitter, tot zover.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik graag het woord aan de heer Stof-fer. Hij spreekt namens de fractie van de SGP.

De heer Stoffer (SGP):

Voorzitter. Ik heb niet in Australië geïnformeerd of daarinmiddels een SGP is opgericht, maar ik zal er morgen eensnaar informeren. Je weet maar nooit!

Voorzitter. Ergens las ik: de wereld lijkt op een orkest zonderdirigent. Inderdaad, de wereldpolitiek klinkt vaak meer alseen kakafonie dan als een symfonie. Maar dat leidt niet perse tot chaos. Want als we weten om te gaan met onvoor-spelbaarheid en onzekerheid, zullen we ook manieren vin-den om goede zaken te bevorderen.

Voorzitter. Dat vraagt allereerst om voldoende budget.Zonder geld doe je niets. Helaas moeten we vaststellen datonverwachte rampen en crises grote druk leggen op hetNederlandse budget voor reguliere of officiële ontwikke-lingssamenwerking, ODA. Die druk mag wat ons betreftniet te groot worden. De internationale afspraak om 0,7%van het bruto nationaal inkomen te investeren in ODA zalNederland helaas niet nakomen. Onze vraag is dan ook wat

de inzet van de minister is om die neerwaartse trend tekeren. Kan de minister aangeven welk percentage van ODAgebruikt wordt als hefboom voor private investeringen inontwikkelingslanden? Hoe wordt dit verder gestimuleerd?

De SGP-fractie vindt het van groot belang dat ontwikkelings-hulp bij de allerarmsten terechtkomt, zowel in de midden-inkomenslanden als in de minst ontwikkelde landen. Eind2016 gaf de regering aan dat het percentage van deNederlandse ODA voor minst ontwikkelde landen voor 2016naar verwachting zou uitkomen op 0,26% van het brutonationaal inkomen, terwijl voor 2017 en 2018 respectievelijk0,24% en 0,21% verwacht werden. Wat is die daadwerkelijkeverhouding de afgelopen jaren geweest? Kan de ministeraangeven welk deel van de ODA op dit moment terechtkomtbij de allerarmsten?

Ik ga over naar schoon water en sanitatie. Als beschermheervan SDG 6, samen met mevrouw Van Brenk van 50PLUS,die hier vanavond helaas niet kan zijn, betwijfel ik of het zallukken om in 2020 12 miljoen mensen extra te voorzien vansanitatie. Mevrouw Diks van GroenLinks heeft daar ook alover gesproken. Wij vinden het terecht dat vorige week hetmanifest "Iedereen heeft recht op een schoon toilet" isingediend. Een goede gezondheid, maar ook economischezelfredzaamheid, kan niet zonder goede hygiëne. Ik vraagde minister dan ook om werk te maken van een geloofwaar-dig plan om de gestelde doelen te behalen. Wil zij inzichtgeven in de budgetten die daarvoor nodig en gereserveerdzijn? Zo nodig heb ik samen met mevrouw Van Brenkdaarvoor een motie achter de hand.

Voorzitter. In het verlengde daarvan — het is een iets anderthema — zou ik de minister willen vragen om actief steunte geven aan initiatieven om Nederlandse bedrijven op hetgebied van waterwerken en infrastructuur internationaal instelling te brengen. Ik zou zeggen: bring in the Dutch.

In de geest van mijn voorganger, die hier vorig jaar nogstond — het was een van de laatste debatten die hij gedaanheeft — leg ik ook de vinger bij SDG 2: een einde aan hon-ger door middel van genoeg en gezond voedsel. Ik zouwillen benadrukken dat hier geen koekoek-één-zangbena-dering kan bestaan. We moeten onze kennis en expertisecombineren met lokale kennis en expertise. Ik vraag vooralaandacht voor kleinschalige boeren. Voor hen is zelfvoor-ziening, beter voedsel en toegang tot financiering en lokalemarkten heel belangrijk. Onze vraag aan de minister is danook om werk te maken van een scherpere context en eendoelgroepspecifieke benadering. Wil de minister daaropreageren?

Voorzitter. Genoeg eten en drinken is een zegen, maar jehebt er toch weinig aan als je moet vrezen voor lijf en leden.Ook dat is al door anderen benoemd. Een groot wereldwijdprobleem is en blijft de straffeloosheid, waardoor misdadi-gers wegkomen met misbruik, mishandeling en onderdruk-king. Hierdoor zitten talloze mensen, ook minderjarigen,tegen hun wil vast in gevaarlijke fabrieken of obscure bor-delen. Niemand die hun roep hoort of hun tranen ziet. Eenvan de allerbelangrijkste manieren om dit tegen te gaan, isgoed bestuur en een goed functionerende rechtsstaat. Inlijn met SDG 16 kan en moet Nederland wat ons betreftdaar zowel via overheden als maatschappelijke organisatiesaan bijdragen. Onze vraag aan de minister is of ze ditexpliciet tot doel wil maken voor alle diplomatieke posten

29-15-31

28 november 2018

TK 29



en waar nodig ruim steun wil verlenen aan betrokken ngo's,zoals International Justice Mission en Terre des Hommes.

Voorzitter. Dan mensen met een beperking. Afgelopenzomer was ik in Uganda in Afrika. Via Light for the World— de mensen zaten daarstraks op de tribune — ben ik inaanraking gekomen met mensen in Afrika met een beper-king. Mijn ogen zijn daar wel opengegaan, moet ik zeggen.Ik vind het heel belangrijk dat het kabinet oog blijft houdenvoor mensen met een handicap. Net als het CDA straksheeft gedaan, zou ik ook willen vragen of de minister bereidis om binnen de subsidiekaders voor ngo's en bedrijvenspeciale criteria op te stellen voor het erbij betrekken vanmensen met een beperking.

Voorzitter, dan hulp en handel. Een ander belangrijk aan-dachtspunt is het verstandig combineren van hulp en han-del. Het is een kwestie van coherent beleid. De rechterhandwel laten weten wat de linkerhand doet, zeg maar. Het iserkennen dat handel goed is, mits het niet zorgt voor uitput-ting van natuurlijke hulpbronnen of uitbuiting van mensen.Dit bespraken we recent al in eerder AO's. Daarom beperkik mij dan ook tot één vraag: hoe wordt, ook door uitvoer-ders als RVO en FMO, gericht gestuurd op verduurzamingvan handel en productie van internationaal opererendebedrijven?

Dan nog één ander punt voordat ik tot een einde kom. Oververstandig helpen en handelen gesproken, ik constateerdat deze minister fors, zelfs extra, bijdraagt aan de hulp aanPalestijnen. Maar helaas mis ik het zicht op hoe ervoorwordt gezorgd dat de Palestijnen dan ook snel en effectiefonafhankelijk worden van deze buitenlandse hulp. Onzevraag, ook aan de minister, is dan: draagt Nederlandse enEU-hulp bij aan economische ontwikkeling en werkgelegen-heid voor de Palestijnen en het overdragen van UNRWA-faciliteiten aan de Palestijnse autoriteiten? En is het voorde minister ook wezenlijk prioriteit dat de Palestijnen opeigen benen leren staan? Wat is de concrete aanpak en watzijn de middelen om dat doel te bereiken?

Voorzitter, tot slot. Sommige mensen vergelijken de wereldmet een orkest zonder dirigent, maar anderen spreken lievervan een schaakbord, een biljarttafel of een arena. Hoe wehet internationale speelveld ook zien, een flinke dosis wijs-heid en spelinzicht hebben we allemaal nodig. Dat wensenwij als SGP de minister en allen die betrokken zijn bij deuitvoering van het beleid, dan ook van harte toe.

Dank u wel.

De voorzitter:Dank u wel. Dan geef ik tot slot graag het woord aan deheer Kuzu en de heer Kuzu spreekt namens de fractie DENK.Gaat uw gang.


Voorzitter, dank u wel. Veel Nederlanders geven aan goededoelen en in onze samenleving is er gelukkig veel draagvlakvoor mensen die getroffen worden door een natuurrampof lijden onder humanitaire crises. Wij moeten als landblijven opkomen voor anderen die dringend hulp nodighebben.

Bij het bestuderen van de begrotingsbehandeling, dit jaarmaar ook vorig jaar, over ontwikkelingssamenwerking heeftmijn fractie aangegeven het gevoel te hebben dat ontwik-kelingssamenwerking wordt gebruikt als verkapt antimigra-tiebeleid. En afgelopen maandag werd dat pijnlijk duidelijk.Wij zagen VVD-Kamerlid Van Haga stuntelen bij Pauw,waarin hij het thema "ontwikkelingssamenwerking", de hulpvoor de meest kwetsbaren in de wereld, wil beknotten doorrendementsdenken in te voeren: €1 erin en €42 eruit. Bij deVVD hebben ze het idee dat alles maar in cijfers, geld enrendement uitgedrukt moet worden, waarbij er geen oogis voor de menselijke maat. Want ook in 2016 namen wijkennis van de voornemens van VVD-Kamerlid Taverne eneigenlijk had collega-Kamerlid Bouali van D66 dit kunnenweten.

Voorzitter. De keuzevrijheid van Afrikaanse vrouwen omzelf te bepalen hoeveel kinderen ze willen krijgen moet hunontnomen worden, want al die Afrikanen komen op denduur naar Europa. En daarom wil de VVD condooms enanticonceptiepillen uitdelen om de geboorten te beperkenen dat is te walgelijk voor woorden. Over onvrije landengesproken! De conclusie: de vieze tengels van de VVDmoeten uit de buurt van Afrikaanse vrouwen blijven. Ikvraag de minister zich krachtig uit te spreken tegen hetwalgelijke idee van Van Haga en als ze dat niet doet, moetik tot mijn spijt vaststellen dat het kabinet en deze D66-minister rechtspopulisten vrije ruimte geeft. En dat zal zevast en zeker niet willen.

Voorzitter. Ontwikkelingssamenwerking draagt concreet bijaan het bieden van hoop en perspectief op een menswaar-dig bestaan. Wereldwijd hadden in 2018 ruim 135 miljoenmensen humanitaire hulp nodig. Op dit moment zijn meerdan 68,5 miljoen mensen op de vlucht voor oorlog, gewelden vervolging. De nood is hoog, maar wat doet het kabinetin de tussentijd? Al tijdens de formatie van Rutte III werdende extra middelen voor ontwikkelingssamenwerking zwaarbevochten. Ze zijn onder meer aangewend om een aantalgaten in de komende begrotingen te dichten, die het gevolgwaren van het kasschuiven van Rutte II.

In deze begroting wordt pijnlijk duidelijk dat de investerin-gen in ontwikkelingssamenwerking van dit kabinet nietgenoeg zijn om eerdere bezuinigingen ongedaan te maken.De internationaal afgesproken norm van 0,7% van het brutonationaal inkomen voor ontwikkelingssamenwerking wordtal voor het derde jaar op rij niet gehaald door Nederland.Al die partijen die prat gaan op het halen van de NAVO-norm van 2% van het bruto nationaal inkomen voor hetbesteden van geld aan wapens, zouden zich kapot moetenschamen.

Voorzitter. Dagelijks worden wij geconfronteerd metberichten over langdurige conflicten, natuurgeweld, hon-gersnoden en ziekten. Is de minister het met ons eens datin tijden van ongekend hoge humanitaire noden Nederlandmeer zou moeten uitgeven aan humanitaire hulp in verge-lijking met voorgaande jaren? Ik zal daarom beginnen methet door honger geteisterde Jemen. Hier voltrekt zich nude grootste humanitaire crisis ter wereld. Dagelijks balan-ceren kinderen op het randje van de dood. Kinderen lopenmeer gevaar om dood te gaan van de honger dan doorbommen en kogels, kinderen die zo zwaar ondervoed zijndat zij niet eens de kracht hebben om te huilen. Hoe is deminister voornemens om uitvoering te gaan geven aan de

29-15-32

28 november 2018

TK 29



VN-Veiligheidsraadresolutie 2417, Conflict and hunger,inzake het uitbannen van honger als oorlogswapen?

Voorzitter. Wat ooit een van de rijkste landen van Zuid-Amerika was, vertoont nu een parallel met de situatie inSyrië. De aanhoudende gevolgen van de crisis in 2015 zijngoed zichtbaar in Venezuela. Volgens de VN zijn er meerdan 3 miljoen Venezolanen op de vlucht. De mogelijkhedenom vluchtelingen in de regio op te vangen staan onderdruk, nu de bereidheid van landen in de regio dreigt af tenemen, zoals in Brazilië, waar de zusterpartij van de PVV,de zeer rechts-populistische Jair Bolsonaro, de verkiezingenwon. DENK wil de minister oproepen om te komen tot meerhulp voor landen binnen ons Koninkrijk, Aruba en Curaçao,die momenteel te maken hebben met de vluchtelingen-stroom vanuit Venezuela. Ik vraag: is deze minister hiertoebereid? Ik zal eerlijk toegeven: ik heb bot gevangen bij destaatssecretaris van Koninkrijksrelaties, en ook bot gevan-gen bij de minister van Buitenlandse Zaken. Maar ik rekenop het hart van deze minister. Is deze minister tevens bereidom noodhulp te leveren voor Venezuela?

Voorzitter. Dan over de aangekondigde repatriëring van deRohingya. Ruim 700.000 Rohingya vluchtten vorig jaar naarbuurland Bangladash, nadat het Myanmarese leger in toe-nemende mate geweld tegen hen gebruikte. Uit onderzoekvan de Verenigde Naties bleek dat het Myanmarese legerzich schuldig heeft gemaakt aan genocide. Mijn fractie isdaarom ook diep bedroefd dat door de aankondiging vanBangladash en Myanmar beide landen Rohingya willengaan repatriëren. Noch Bangladesh noch de burgerlijkeregering van Myanmar kunnen de veiligheid garanderenvan de Rohingya en hun thuisland Rakhine. Daarom drievragen aan de minister. Is de minister het met mijn fractieeens dat voorkomen moet worden dat de Rohingyagedwongen terug moeten keren naar Myanmar? Twee.Bent u bereid om druk uit te oefenen op de regering vanMyanmar om een waardig, veilig en humaan leven tegaranderen voor de resterende Rohingya in Myanmar, inVN-Veiligheidsraadverband en binnen de Europese Unie?Drie. Ik wil graag aan de minister vragen hoeveel extramiddelen zij zal inzetten om de positie van Rohingya invluchtelingenkampen te verbeteren. Ik heb hierover samenmet collega Van den Hul een amendement ingediend,waarop ik graag een reactie ontvang. Ik hoop dat de heerBouali van D66, omdat hij het sympathiek vindt, zijn fractiezal adviseren om voor te stemmen.

Voorzitter. Dan over de UNRWA en de vijandigheid vanTrump en de ChristenUnie. Begin dit jaar schrapte Trumpal 65 miljoen van de geplande bijdrage aan deze VN-hulp-organisatie. Nu gaat Trump een stap verder. De VN-hulpor-ganisatie voor Palestijnse vluchtelingen krijgt geen centmeer van de Verenigde Staten. Nu zie je dat hetzelfde dreigtte gaan gebeuren in Nederland. Met de ChristenUnie voorophobbelen we weer achter de Verenigde Staten aan, terwijlvolgens ons kabinet de UNRWA — ik citeer —"van essenti-eel belang is voor opvang in de regio door het verlenenvan basisvoorzieningen aan ruim 5 miljoen Palestijnsevluchtelingen". Op humanitaire hulp zouden we niet moetenpolitiseren, en dat valt me echt vies tegen van de Christen-Unie. De UNRWA verzorgt de scholing van honderdduizen-den Palestijnse kinderen en beheert ziekenhuizen en klinie-ken. Daarnaast verstrekt deze VN-organisatie hulp aan 5miljoen arme Palestijnse gezinnen op de Westelijke Jordaan-oever en in de Gazastrook, Libanon en Jordanië.

Voorzitter, ik rond af. Nederland moet sneller terug naareen bijdrage van 0,7% van het bruto nationaal inkomen. Inplaats van pas in 2030 zou Nederland eigenlijk uiterlijk overvijf jaar terug moeten keren naar die bijdrage van 0,7%. Eengrotere investering is nodig om de complexe mondialeuitdagingen het hoofd te bieden en structureel te investerenin de toekomst van de allerarmsten.

Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:Dank u wel. Met uw bijdrage zijn we aan het einde gekomenvan de eerste termijn aan de zijde van de Kamer. Dat bete-kent dat ik zo dadelijk de beraadslaging zal schorsen. Mor-genavond zal dit debat worden voortgezet. Dan beginnenwe als eerste met de beantwoording van de minister ineerste termijn. Daarna houden we, afrondend, de tweedetermijn.

De algemene beraadslaging wordt geschorst.

De voorzitter:Aan het eind van de dag vind ik het wel zo netjes om deminister te bedanken voor de aanwezigheid. Dat geldtuiteraard ook voor de Kamerleden, onze ondersteuningalsook die van de minister. Ook geldt dat uiteraard voor deverzorging van ons. Zeer veel dank.

29-15-33

28 november 2018

TK 29



Begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ... · via e-commerce wordt een keiharde...

Documents

Transcript of Begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ... · via e-commerce wordt een keiharde...