B astiaensen 4x4 ontwikkelingssamenwerking no pago nicaragua

University of Antwerp

4x4 ontwikkelingssamenwerking anders bekeken

Johan Bastiaensen

De opstand van de Nicaraguaanse ‘kleine man’ tegen de microkredietbanken

Woeker, armoedebestrijding of politiek?


Inleiding

Microfinanciering = één van de meest succesvolle & massale initiatieven van armoedebestrijding maar ook uitgegroeid tot wereldwijde winstgevende MFI-industrie

~ Vraag : spanning tussen commerciële doelstellingen/methodes ~ mainstream beleid & MFI-banken & sociaal impact + duurzaamheid?

Nicaragua = één van de succesverhalen- geroemd voor institutionele capaciteit van de MFIs (3 geregulariseerde MFI-banken + 19 MFIs in sterke koepelvereniging ASOMIF),

- hoog aandeel rurale/landbouwfinanciering (vooral ASOMIF)

uitgegroeid tot één van de ‘investeerder-darlings’ ~ explosieve groei 2


….. MAAR zware crisis in 2009: - rebellie van de klanten (‘No Pago beweging’ )

maar ook: - impact economische crisis- overfinanciering + overmatige schuldenlast (dwz MFI sector zelf)

- ambigue doelstellingen van het mainstream beleid

Vandaag verhaal van de expansie & crisis’ van de MFIs in Nicaragua + gevolgen & lessen

~ perspectief = ‘Fondo de Desarrollo Local’

25 februari 2010

• slide n° 3


4

Fondo de Desarrollo Local - Nicaragua

• Financiële NGO, opgericht door Instituto Nitlapán, Universidad Centroamericana (partnerorganisatie IOB-USOS), °1988

• Start als netwerk dorpsbanken (USOS-BD/DGOS) NGO in 1997 grootste niet-geregulariseerde MFI; grootste MFI ~ klanten optie MFI-bank: 2011

• Eind 2009: saldo portefeuille ~ 69 mio US$; 76,689 klanten (56% vrouwen) gemiddelde lening/klant < 899 US$ (± 90% GNP/cap), 75%= lange termijn leningen (> 1 j.)

Interest (2008): 22% - 41%; ‘ontwikkelingsproducten’ = 16,5%; (2009) 25% - 33%; 18%[kost fondsen] 7,6% + [admin.kost] 13,3% + [wanbetalingsperc.] 8,9% + [winst] -3,6% = 28,9%[interest]

2004-2008: 2 mio US$ winst (~ +25% groei portefeuille); 2009: 2,5 mio US$ verlies


5

Fondo de Desarrollo Local - Nicaragua• Geen ‘typische MFI’: 63% = ruraal (vooral landbouw en veeteelt)

- sterke lokale sociale inbedding; initiële capaciteitsopbouw & sociaal leren (ervaring s.J., lokaal personeel, VLIR-EI) afstand houden van patroon-cliënt netwerken/spelregels (misbruik ‘patron’, afhankelijkheid & bescherming (crisis), loyauteit ~ ´favores’) bouwen op ‘antisubsidie en arbeidsethiek van de armen’, ‘respect voor gegeven woord ~reputatie’, ‘ideologie/discours van de markt’, ‘respect voor de wet’, ‘boerendroom van autonomie en onafhankelijkheid’

~ permanente discursieve strijd ~’kredietcultuur’ = basis van duurzaamheid operaties en van sociaal impact, want…

-’krediet alleen’ = beperkt impact (armeren) nood aan “Finanzas Plus”: waardeketenperspectief & articulatie niet-financiële diensten bredere transformatie ‘rurale governance’ (netwerken/spelregels) ~ van cliëntelistische afhankelijkheid/uitbuiting in de traditionele machtseconomie naar individuele autonomie/verantwoordelijkheid in een te democratiseren markteconomie.


Overzicht

1. Microfinanciering in Nicaragua + crisis in cijfers

3. Analyse van de crisisa) Tekortkomingen mainstream beleidb) Economische crisis 2009c) De ‘No Pago’ beweging

4. Gevolgen en enkele lessen

6


Microfinanciering in Nicaragua ?

- Marktsegmenten financiële sector ‘armen’: * formele banken – kredietkaarten (Citibank, Banpro, …)

* formele banken met ‘microfinanciering’ (sic) (Bancentro-Cordaid/FMO)

* geregulariseerde MFI-banken (Procredit, Banex, Fama)

* niet-geregulariseerde MFI-NGOs (ASOMIF (19 MFI): groot = FDL, middelgroot = Finca, Fundeser, Prestanic, Cooperativa 20Abril, …; klein: Adim, Promujer)

+ # MFIs buiten Asomif (meestal klein: vb. Bancahora/Soynica) )

* spaar- en kredietcoöperaties (gespecialiseerd of niet): CARUNA, CAC Camoapan* informele kredietverlening (geldschieters, familie-vrienden)

- 2008: Nicaragua = 7de op de wereldranglijst ~ investeringsklimaat microfinanciering (IADB: Economist Intelligence Unit)

2004-2008: spectaculaire groei (tabel)25 februari 2010

• slide n° 7


slide n° 8

- Snelle groei portfolios (minder klanten); snelste groei = Procredit, Banex- Paradox: publieke fondsen = geregulariseerde commerciële sector; privé-investeerders = niet-geregulariseerde sector- Overheid weinig actief in MFI, uitz. coöperatieven (beperkt) ~ MFI = neo-liberaal beleid tot terugkeer Ortega in 2008.25 februari 2010

MFI-portefeuilles in Nicaragua (mio U$)

2004 2008 Jaarlijkse groei

Belangrijkste financieringsbronnen

Geregulariseerde instellingen: Procredit, Banex, Fama

77 313 +42% Multi- en bilaterale investeringsfondsen (IFC, IADB, KfW, Bio, FMO,…) + sparen: Procredit = 57%; Banex = 27% (2008)

Niet-geregulariseerde MFI's: Asomif (FDL, et al.)

105 246 +24%

Sociale en privé-investeerders (Alterfin, Oikocredit, Incofin / Blue Orchard), BCIE, IADB, DANIDA, int. NGOs (Cordaid, Hivos), overheid (2000), sparen = verboden

Niet Asomif + coöperatieven n.b. n.b. + ? Nica-overheid (IDR, Magfor), NGOs

Totale portefeuille > 184 > 559 + 33%

Totaal aantal klanten 298,359 503,201 + 14%


De Nicaraguaanse microfinancieringscrisis in cijfers

Procredit, Banex, Fama, FDL (de grote vier = 69% totale markt)

9


Leningen met terugbetalingsproblemen (geherstructureerd + uitstel van betaling + achterstallige leningen + juridische actie)


Afschrijvingen leningen (% totale portefeuille)

25 februari 2010

• slide n° 11


Afschrijvingen + problematische portefeuille

25 februari 2010

• slide n° 12


Aangeslagen onroerend goed (hypotheken; 000 C$)

25 februari 2010

• slide n° 13 1 US$ ~ 20 C$


2009 PROCREDIT BANEX FAMA FDL

Verlies - 8,1 - 15,7 - 2,6 - 2,5

Actieve Portefeuille (december) 112 108 25 69

Verlies/actieve portefeuille -7,2% -14,5% -10,4% -3,6%

14

Winst/verlies (mio US$)

Situatie niet-geregulariseerde MFIs = gelijkaardig, variatie (sommige MFIs = virtueel failliet)

Toekomst van de sector staat op het spel grote verschillen: lokaal ingebedde MFIs = minder slechte resultaten dan meer ‘formele’ commerciële MFIs


15

2. Analyse van de crisisMainstream MFI beleid:

-expansie microfinanciering = integratie MFIs in formele banksysteem ~ sparen + privékapitaal; prudentieel overzicht (CB); concurrentie fusies & overnames- Nicaragua = aanbeveling donoren (CGAP-rapport 2005)

Procredit (Duitse holding ~ KfW, BIO, FMO) = model voor de hele sector concentratie middelen IFC+IADB + aanzetten andere ‘volgroeide MFIs’ ~ gereguleerde MFI-banken ~ Findesa Banex… later Fama,Finca, … FDL

~ incentives: kapitaal + goedkopere & grotere leningen sterke groei + weinig ruimte voor privé-investeerders~ ‘discursieve steun’: Banex = hét model van ‘good governance’ (IFC)~ geen aandacht of steun voor niet-gereguleerde sector ~ sociale & privé-investeerders, BCIE, IADB:micro-empresas.


Problemen mainstream beleid in Nicaragua

-Overfinanciering van de sector (geen coördinatie financiers ~ ‘perverse’ taakverdeling multi/bilaterale en privé/sociale financiers)

-Agressief concurrentiemodel lakse selectie van klanten & genereuze herfinanciering van uitstaande schulden = microfinancieringsbubbel (overmatige schulden, tijdelijk gemaskeerd; idem Bolivia 2000; Marokko/Bosnia/Pakistan 2009)

-Onaangepaste regelgeving prudentieel overzicht (Basel II) bv. groot deel landbouwportefeuille arme boeren/vrouwen FDL = ‘hoog risico’ (business plan? balans? eigendomsrechten onderpand?) … maar vandaag wel de laagste achterstallen !

16


Problemen mainstream beleid in Nicaragua

-Promotie ‘commercieel’ ipv ‘ontwikkelingsmodel’ MFIs ~ cultuur & waarden van het commerciële bankwezen:

- conventionele financiële technologie (contracten, hypotheken & onderpand, wettelijke procedures) ipv lokale institutionele inbedding (netwerken + legitimiteit)

- winststreven + kosten regulering (+2-3%) focus rijkere & ‘betere’ segmenten

- oppervlakkige PR-aandacht CSR & SPM + discours “krediet = geen impact”

- 17


Geregulariseerde instellingen Niet-geregulariseerd

Banex Procredit FAMA FDL2004 2008 2004 2008 2004 2008 2004 2008

Aantal ontleners 22130 35323 40725 80100 31672 37296 29313 82337

Gemiddelde lening

1507 3891 1081 1655 517 1089 666 838

(% BNP/cap) 184% 393% 132% 167% 63% 110% 81% 85%

Aantal spaarders 7111 39652 5392 276088 Nog geen licentie Niet toegelaten

Gemiddeld spaarbedrag

1301 935 3062 272

(% BNP/cap) 159% 94% 369% 27%

25 februari 2010

• slide n° 18

De grote vier: enkele comparatieve gegevens

● Regulering = onvermijdelijke stijging van de gemiddelde lening (Cull, et al., 2009) + Procredit = speelt wel positieve rol ~sparen stedelijke armen●Recente discours = niet onschuldig: “krediet = weinig impact, maar sparen = erg belangrijk voor de armen” … krediet alleen = weinig impact Krediet Plus


Macro-economische context

BNP 2009: -1,5%Inkomsten buitenlandse migranten: -6,2%Opschorting budgetsteun Europa & Millenium-account USA (fraude verkiezingen

2008) > 100 mio US$

Scherpe daling interne handelsactiviteit (-25%) Daling van de prijzen in landbouw & (vooral) veeteelt

-Vleesprijs (slachthuis): 1,44 $/kg (april 2008) 0,85 $/kg (april 2009)-Kalf (Matiguas): > 10,000 C$ (2008) < 5000 C$ (2010) ~ Mexicaanse keten

(ethanol/maïs) – Noorden Nicaragua*Portefeuille Asomif-2008 = 38% veeteelt; 14% landbouw*Rurale portefeuille Procredit+Banex = > 50% (middel)grote veetelers

Economische crisis + overmatige schuldenlast = terugbetalingsproblemen19


-Oorsprong = onvoorzichtige rurale leningen van vooral Procredit & Banex in Nueva Segovia (weinig ervaring, vertrouwen in legale garanties (hypotheken), rijke klanten/lokale elite met hoge ontleende bedragen (> 50,000 $))

-2008: achterstallen door restricties houtkap + problemen met smokkel van vee legale procedures = aanslagen van onderpand (land, huizen) en/of arresteren van schuldenaars

~ deze formele acties = lokaal zwaar gecontesteerd reactie tegen alle MFIs (ook mobilisatie van de armen) geleid door de lokale elite (ex-burgemeester FSLN Jalapa; houthandelaar) discours MFI = woeker; verrijken zich ten koste van de armen; illegale interestvoeten (wetgeving maximale interestvoet); corruptie ipv contract cultuur (rechter Tipitapa); schending fysieke integriteit (arrestaties, land & woonhuizen) Lokale onderhandeling juni 2008 ~ optie herstructureren met 5 jarige termijn tegen lagere interest, maar geen terugkeer als klant (ASOMIF)

De rebellie van de ‘kleine man’: No Pago beweging


Discours opportunistisch opgepikt door president Ortega tijdens lokale FSLN-vergadering~ crisis in Nueva Segovia (juni 2008); Ocotal (kantoor Fundenuse in brand gestoken); akkoord = dode letter confrontatie + MFI-staking in Nueva Segovia

2009: nieuwe brandstof voor de No Pago beweging uitbreiding hele land schuldencrisis ~ economische crisis + microfinancieringsbubbel barst (noot: No Pago = in grote mate reactie ipv oorzaak van de crisis + medeverantwoordelijkheid van de internationale financiers)

politieke agenda: van Ortega’s opportunisme strijd om de controle over de ‘basis’ : MFIs = competitie met gepolitiseerde clientelistische netwerken terugkeer goedkoop, gepolitiseerd krediet via staatsbank ‘Banco Produzcamos’/ ‘Usura Cero’ ~ politieke stijl : ‘testen van de limieten’ multilaterale instellingen & MFI-industrie


• Up & downs in crisisjaar 2009

Downs: blokkeren wegen, kantoren, intimidatie en geweld tegen MFI-personeel (FDL-Matiguas ~ Julio Flores = voorzitter Asomif)

Ups: nieuw akkoord met regering (juni 2009); ‘Intentiebrief IMF’ (november 2009): marktconforme oplossing ‘No Pago’ & vers geld voor niet-gepolitiseerde Produzcamos (WB-IADB)

• Maart 2010:Verrassende goedkeuring ‘Moratorium wet’ in het parlement

(herstructurering 4/5 jaar, 16% interest), geen presidentieel veto ondanks dreigementen externe financiers (‘risicograad Nicaragua’ ~ overheid moet ‘kredietcultuur’ garanderen)

“Eerste lening” Produzcamos door landbouwminister (provocatie IADB politieke criteria, buiten institutionaliteit van de bank) … pas eergisteren officiële start, maar te weinig fondsen


3.1. Gevolgen van de crisis?

● Substantiële verliezen + daling externe financiering (‘take the money and run’) = inkrimping aanbod MFIs (-30% ?)

● Produzcamos = onvoldoende + grotere producenten/coöperatieven● Overlevingsstrategie gereguleerde MFIs = verminderen rurale

kredieten, (nog) grotere leningen (Procredit 2010 > 2000$ stuurt klanten naar FDL !)

substantiële daling aanbod van krediet (armen, rurale sector)

● Concurrentiemodel ? Overleven de beste MFIs … of de best ondersteunde? (Procredit = herkapitalisering vanuit Duitsland; Banex = achtergestelde leningen FMO, etc… maar toekomst = onduidelijk; verschillende niet-gereguleerde MFIs = grote problemen, vele consolideren/inkrimpen; FDL = moeite om niet in te krimpen, maar grote kans om te overleven)

onduidelijk, maar vrees voor ‘oneerlijke concurrentie’


- Is er bijsturing van het mainstream beleid?

• meer bekommernis overfinanciering ~CGAP studie; aandacht ‘due diligence’; verantwoordelijkheid = vooral bij de lokale MFIs … ook raters/financiers

• Financiers (Nicaragua) weinig openlijke zelfkritiek (No Pago = ideale zondebok); verantwoorde bijdrage aan oplossing crisis of ‘take the money and run’)

• Weinig aandacht voor fundamentele problemen ‘commercieel bank-model’ gebrek aan sociale inbedding = tekort aan legitimiteit + ‘mission drift’ (rijkere klanten, geen ‘Finanzas Plus’) ‘MFI-industrie gekaapt door belangen commerciële banken?’

• Paradox: WB/IADB terug (beperkte) middelen voor staatsbank ‘machtspel’ = ruimte voor privé- en staatsbanken…maar niet voor MFIs met rurale missie?

• Weinig aandacht voor problemen met regulering + politieke situatie vereist regulering (Fama, FDL) (hoop: reflectie op Basel II !)

3.2. Lessen uit de crisis?


- En wat met de Nicaraguaanse politici & de No Pago beweging?

• Ambiguiteit Ortega ~ conflict tss ‘economische groep’ (Arce) en ‘politieke groep’ (Murillo) voor de laatsten: testen grenzen ~ terugkeer staatsbank Produzcamos; voor de eersten: reputatieschade economisch beleid van de Sandinisten

• No Pago: exponent van autoritair-cliëntelistische rurale governance steun van FSLN, maar ook PLC, ALN, contra’s = lokale elites van elke kleur = manipulatie van de afhankelijke armen ~politieke controle + eigen opportunisme (niet betalen) = traditionele machtseconomie

paradox: elites & politici blijven grootste bedreiging voor MFIs + precies dit illustreert het potentieel van rurale MFIs ~ fundamentele hervorming van de rurale verhoudingen (=impact !) … naar gedemocratiseerde markteconomie

interessant: succes No Pago uiteindelijk vrij beperkt (12-20,000 / 500,000 klanten)


DANK VOOR UW AANDACHT

… EN UITHOUDINGSVERMOGEN

26

B astiaensen 4x4 ontwikkelingssamenwerking no pago nicaragua

Travel

Transcript of B astiaensen 4x4 ontwikkelingssamenwerking no pago nicaragua