BATOE DJADJARDistrict bandoeng

26-03-1950 tot 29-05-1950

209

Batoe Djadjar, 26-3-1950Beste broer,Je zult wel denken, wat mankeert hij nu, maar heus ik man-keer niets. Maar ik heb nu al 387 brieven op de normalemanier beschreven dus waarom de 388ste niet eens in delengte. Dat geeft lekkere lange regels. Trouwens de helewereld staat op zijn kop, waarom zou ik deze brief danrecht gebruiken. Over recht gesproken ik geloof dat rechtniet meer bestaat, dat woord kan wel geschrapt wordenin de woordenboeken.Trouwens, wat is recht? Er is een bekende uitdrukking dieje ook wel zult kennen, omdat het een speciale militaire uit-drukking is. Waarom zul je iets gemakkelijk doen, als hetook moeilijk kan?? Een ander gezegde hier is: Alles watrecht is moet krom en wat krom is moet kapot. Het deviesvan Julius Caesar, de grote Romeinse veldheer, was: Ikkwam, ik zag en overwon. Bij ons is die uitspraak wat aan-gepast en luidt: Ik kwam, zag, en donderde weer op! In eennormale wereld luidt het spreekwoord: Ga recht door zee.De Engelse marine zag dat wat anders en maakt daar in deoorlog van: Ga recht door zee, behalve in oorlogstijd, danzigzagkoers tegen U boot gevaar. Alles verandert op zijntijd, zonder gaat niet. De wieken van de molen draaien. Dewielen van de jeep draaien om hun as. De krukas van demotor draait. De planeten draaien om de zon. De maandraait om de aarde, de elektronen om het atoom. De aardedraait om mij als ik teveel gedronken heb (anders om zijnas). Nu begin ik van al dat draaien al knap draaierig teworden en daarom zal ik eens ophouden met dit stommeen nutteloze geouwehoer!!!Van de week zijn we verhuist, naar dit gat. Het ligt zes km.Zuid-west van Tjimahi, dus min of meer bekend gebied.Hier begon Westerling met zijn APRA de aanval op Ban-

210

doeng. In de loop van de week komt de rest van ons batal-jon ook hierheen. Dan is Garoet leeg. Ons gebied wordtsteeds kleiner. Overal neemt de TNI onze posten over enwij gaan steeds meer richting Batavia en de boot. Maarwaar we nog zijn, daar zijn we de koning op de weg, wantwaar onze chauffeurs verschijnen daar zorgt de rest, watop de weg zit, wel dat ze aan de kant te komen, want zedenderen gewoon door of het nu burgerverkeer is of TNI.Ik kan me niet goed meer herinneren hoe hard de auto’s inNederland zo gemiddeld rijden. Maar wel weet ik dat v.d.Jagt, de grossier van Blue Band met een vaart van tachtigkm per uur door de Katse Groeneweg raasde en dat wasbar hard. Ons gewone vaartje is zo’n 60 à 70 km per uur.Door de bergen met zijn vele bochten en hellingen is hetgemiddelde zo’n 50 km. Toch heeft iemand het eens ge-presteerd om de weg Bandoeng-Garoet in veertig minutenaf te leggen en dat is meer dan negentig km/u, en dat doorde bergen.In je laatste brief had je geen vragen dus ga ik maar weerverder. Het is nu vrijwel zeker dat wij, de F brigade in Meiop de boot gaan. We kunnen dus de weken gaan tellen. Wilje wel geloven dat ik het nog steeds niet kan geloven. Hetzou machtig zijn vind je ook niet. Ik zit er al op te vlassenen telkens droom ik dat ik thuis ben. Als er iets is dat afzou vallen, dan is dat wel, dat we na drie jaar uniform,weer in burger moeten en weer normaal werk moetendoen. Verder dat we (en dat speciaal de onderofficier) weerzuinig op de centen zullen moeten zijn. Als ik iets geleerdheb deze drie jaar, dan is het wel om onder alle omstan-digheden kalm te blijven en om brieven te schrijven. Overdeze dubbele brief doe ik drie kwartier inclusief adres. Alsik veel inspiratie heb duurt een brief één kwartier. Wat ookaf zal vallen is de relatieve vrijheid die ik hier heb en het

211

ongeregelde vrije en avontuurlijke leventje. Nou verder ishier alles oké, ik zou zeggen succes met je werk en tot spoe-dig ziens.

Batoe Djadjar, 21-4-1950Beste broer,Hier ben ik weer met de wekelijkse brief. Het stelt niet veelvoor, want er is niets te beleven. Je brief no 82 weer ont-vangen gisteren. Ook de fotorolletjes zijn goed overgeko-men. Ik zal maar beginnen met je brief te beantwoorden.Als er tenminste wat vragen in staan. Niet dus. Ik heb mijnradio weer verkocht. Dat was nodig vanwege de ping-ping, snap je. Ik kan dat ding toch niet meenemen naarHolland, omdat de golflengten daar niet voor deugen. Hetgeld dat ik er voor kreeg moet op voor ik op de boot ga.Als ik hem de laatste week verkoop zit ik met het geld,want dat kan je niet inwisselen. Nu laat ik mijn salaris bijde administrateur staan en leef van het geld van de radio.Dat kan wel. Dromen zijn bedrog, maar het is wel een al-gemene ziekte hier. De laatste tijd droom ik vaak over thuisen dat had ik in voorgaande jaren nooit. Dat brengt de toe-stand met zich mee, denk ik. Oosterland is geloof ik uitge-storven. Je hoort er niets vandaan, nou ik ook niet. Wat R.betreft, dat is nog steeds hetzelfde. Misschien komt dat welgoed (over drie maanden). Maar de wereld zit vol verras-singen waar of niet. Er gebeuren altijd onverwachte din-gen waar je niet op gerekend had. Vertrouwen dat is hetenige wat je kunt doen. Op tafel staat een blik water endaarin witte, roze en rode gladiolen. Super, de hartstikkemooie en niet eens duur ook. Je foto’s ontvangen, ze gavenmij een duidelijk beeld van Groot Heidekamp. Met mij ende rest gaat het nog goed, daar kun je een borrel op nemen.Van de week ben ik weer enige keren wezen zwemmen in

212

Tjimahi. ’t Ging nog best. Ook Gerard Korteknie ligt in Tji-mahi (een dorpsgenoot) die heb ik ook eens opgezocht. Hijgaat de volgende week op de boot geloof ik. Nu stop ikweer met de beste wensen en in de hoop dat ze je straks opWoensdrecht plaatsen. Veel goeds van mij, je broer Leen.

In de afgelopen week van de verhuizing tot de aankomstvan de rest van de staf Cie heb ik de functie van de CSM(Compie’s Sergeant-Majoor) waargenomen, dus alles re-gelen wat zichzelf niet regelt en dat is niet eens zoveel. Nade aankomst van Sergeant-Majoor Gijssen mijn zaken over-gedragen aan hem. Het eerste dat opvalt van uit onze be-huizing is de overkant, waar in de huizen die daar staan,dames van het VHK en het Rode Kruis zijn gelegerd.De eerste kennismaking was niet erg hoopgevend. Bij deaanvoer van meubilair enz., raakt een hondje van een dervrouwen onder een vrachtwagen en is er ernstig aan toe.Niet meer te redden eigenlijk. Zijn baasje (bazinnetje)kermt al even hard als het hondje. “Wat moet ik doen,watmoet ik doen”roept ze alsmaar. De chauffeur weet raad, hijspringt in de auto en komt achteruit. Een van de jongensschuift het zwaar gewonde beestje voor het achterwiel.Einde lijden! Deze radicale oplossing van het probleem valtslecht bij de dames. We worden uitgescholden voor allesen nog wat voor moordenaars, duivels monsters en ge-voelloze beesten en wat verder bij hen te binnen schiet.Maar op de vraag, wat er dan had moeten gebeuren wetenze geen antwoord. Nadat de eerste emoties wat zijn gezakthaalt de chauffeur een schop uit de auto en vraagt aan deeigenares waar ze het slachtoffer begraven wil zien. Hetwordt de tuin achter het huisje. Alzo vindt het diertje zijnlaatste rustplaats onder de palmen van West-Java. Alleende bloedvlek op het pad herinnert nog aan het drama. De

213

chauffeur neemt een schep grond en gooit dat er over heen.Wat ons betreft zand er over.s’Middags gaan we met een stel zwemmen in Tjimahi inhet zwembad. De volgende dag vragen de meiden of wemisschien mee gaan zwemmen in Berglust (een herstel-lingsoord in Tjimahi met een eigen zwembad).Daar is niks op tegen, dus gaan we gezamenlijk naar Tji-mahi. Het is een hele belevenis om samen met de meidente zwemmen. De jongens zijn aanvankelijk heel beschei-den. De meiden ook trouwens. ’t Is een beetje de kat uit deboom kijken. Maar al spoedig raakt het ijs gebroken enwordt het een vrolijk waterballet. Niet zo ruw als met dejongens onder elkaar, maar toch heerlijk om te doen. Devrouwelijke inbreng geeft een aparte sfeer. Dat zwemmenin Tjimahi wordt een belangrijk tijdverdrijf. Soms met demeiden maar meestal in het openbare zwembad. Af en toegaan we naar Bandoeng naar de bioscoop. Er zijn daar bi-oscopen genoeg. Verder wordt er nogal wat gezonnebaad.De dagdienst bestaat voornamelijk uit exercitie en watvelddienst. Zondag knalde een Pouwer (ook wel Wip ge-noemd een soort terreinwagen met 4 wiel aandrijving)tegen een GMC waterwagen. Dat won de GMC natuurlijk.Gelukkig bleef het bij een paar licht gewonden. De MS(motor transport pel.) wilde de schade herstellen zonderer rapport van op te maken. In de doofpot dus, want watheb je aan al die soesa met MP of marechaussee. Maar deBat. Com. kreeg er lucht van en toen moest er alsnog werkvan gemaakt worden. We krijgen het alsmaar drukker metvelddienst, vlaggenparade en inspecties. Ook marsen staanop het programma. Ik vind die marsen persoonlijk veel telang. Ik niet alleen trouwens. We worden steeds handigerin het ontduiken van dit soort activiteiten door anderetaken op te zoeken die je dan zelf in kunt vullen. Maar dat

214

zint de Bat. Com. niet zo, dus moeten we aantreden enhoudt de B.C. een rede over gebrek aan dicipline en datdat moet veranderen. Die terechtwijzing is speciaal gerichtaan het hogere en lagere kader. Aan ons dus. Veel verbete-ring levert dat overigens niet op omdat de heren off. eno.off. erg vindingrijk zijn en altijd wel iets dringends kun-nen vinden. Af en toe gaan we naar de kerk, dat kan nuweer met zoveel troepen bij elkaar. En ’s avonds houdt dedominee wel eens een dagsluiting wat dan weer aanleidingtot ellenlange discussies over kerk en godsdienst geeft.

Batoe Djadjar, 9-4-1950Beste Broer,Hier ben ik weer met wat koude berichtjes. Nieuws is eramper. Gisteren is G. Korteknie op de boot gegaan, dus dieis ook op weg. Onze vertrek datum is nog steeds in dikkenevelen gehuld.Dan hoor je dit, dan weer dat. Het meestwaarschijnlijks is de tweede helft van mei. We hebben onszelf weer zoet gehouden met een beetje les, zoals veld-dienst en sport. Woensdag en donderdag hebben we voorde verandering een demonstratie vliegtuigen tegen grond-doelen meegemaakt. Mustang, jachtvliegtuigen vielengronddoelen aan met mitrailleurs bommen en raketten. Deraketten werden een voor een op een heuveltje met eenvlag afgevuurd. Wij bevonden ons op een 100 mtr. afstandvan die vlag. Ze vielen aan met een groep van vier toestel-len. De bommen (oefenbommen) werden ook op dat heu-veltje afgeworpen. De raketten kwamen allemaal dicht bijde vlag neer, maar de bommen waren nogal naast, somswel honderd meter. Het schieten gebeurde op zes voetsschijven.De bommen werden van ongeveer duizend meterafgeworpen. De schijf die het dichtsbij stond was ongeveerveertig meter van ons vandaan.Daar naast stonden nog

215

drie schijven met zo’n vijftig meter tussen ruimte.Elk toe-stel had zijn eigen schijf. Ze schoten beslist goed en denummer drie had na enkele aanvallen zijn schijf omver ge-schoten. Zo doende waren we weer mooi twee middagenzoet. Het was trouwens bloed heet op dat terrein geenboom te bekennen. Maar daar moet je tegen kunnen als tro-pisch zandhaas.In ’t begin van de week hebben we nog met dubbele wach-ten gezeten. Ze waren bang voor moeilijkheden in verbandmet rotzooi op Celebes. Dat gebeurt wel vaker hoor dushet is eigenlijk niets bijzonders. Toch kan zoiets soms aan-leiding geven tot rare grappen zoals je in mijn volgendebrief zult lezen. Het weer is uitstekend deze week. Tot enmet morgen ben ik Sergt.v.d.week bij de Staf.Cie.van twee-honderdvijf man. Maar ’t zit er weer haast op. Nou totziens, daaag, je broer Leen.

Batoe Djadjar, 16-4-1950Het is de 10den april dat de wacht verdubbeld moet wor-den in verband met de moeilijkheden die gerezen zijn tus-sen APRI’S en de TNI in Makassar. Oh, dat is gewoondagelijks eten. De Kapitein komt zeggen dat er een groepvan vijftien man van de staf geconsigneerd moet blijvenom eventueel op te treden. En omdat er niemand beter metgewapend optreden op de hoogte is, in de Staf.Cie, word ikcommandant van die groep. Het kan me geen rooie moerschelen. Er gebeurd toch niets net als altijd. En als er watmocht gebeuren, dan is het nog vroeg genoeg om me zor-gen te maken.’s Avonds ben ik de hele toestand vergeten en ga gewoonnaar bed. Spoedig slaap ik als een os. ’t Is tegen de ochtenddat ik wakker word door banjak schieten, dus toch? In eenwip ben ik aangekleed en ga poolshoogte nemen. Het

216

schieten komt van de westkant, waarschijnlijk de TNI postin Tjililin. Maar er schijnt geen eind aan te komen, dus gaik naar de wacht om bij eventuele gebeurtenissen direct opte kunnen treden. Het begint reeds te schemeren en demeesten zijn wakker geworden. Het schieten is een eindweegs over, dus wacht ik op de dingen die verder mis-schien gaan gebeuren. Dan komen er plotseling militairenaan langs de weg en komen in stelling tegenover onskamp. Het lijkt geen TNI, eerder KNIL. Maar de toestandziet er niet bepaald plezierig uit want naar hun optreden teoordelen zoeken ze mot. Een paar groepen nemen inmid-dels dichterbij stelling en verschillende brens nemen posi-tie in tegenover ons kamp en klaar om vuur uit te brengen.Nu moet er wat gedaan worden maar de wachtcomman-dant zit blijkbaar met zijn handen in het haar. Ik ga naarvoren en steek bezwerend een hand op. “Nietschieten”roep ik, “niet schieten”.En dat geld zowel vooronze, als voor de vreemde soldaten. De dreiging is gebro-

217

ken. Een groep komt naderbij en hun commandantzegt:”We hebben wapens en auto’s nodig, als we Bandoengverovert hebben brengen we ze terug”. We zijn van deAPRA. Als je niets doen, dan doen wij ook niets”. Inmid-dels hebben ze het hek geopend en de wachtpost ontwa-pend. Ik sta erbij alsof dat zo normaal en logisch is als dattwee maal twee vier is. Ik ben door de situatie verrast enweet niet zo gauw wat ik moet doen. De apra’s komen numet tientallen het terrein op, wel twee pelotons. Dan, plot-seling zie ik op de weg patrouilles van de TNI naderen enze wijzen naar ons. Verstijft van schrik staar ik ze aan. Dandringt het tot me door dat hier iets niet klopt. De apra’shebben nu rood witte banden om hun linker arm gedaan.“’t Is TNI”schiet uit mijn keel in een gesmoorde kreet. Decommandant staat nu vlak voor me en grijnst. Het gaat al-lemaal zo vlug dat niemand er erg in had. We worden ach-ter uit gedrongen, we zijn verkocht en ik zie de gemenewraakzucht op hun gezichten Het is of ik door de grondga. Stap voor stap ga ik achteruit en de TNI patrouille na-dert snel. “Groene duivels”denk ik en ’t is mijn schuld. Decommandant staat nog steeds vlak voor me. Er zijn nogmaar enkele minuten verstreken sinds het begin. Hij kijkteen moment opzij naar zijn mannen. Zonder me reken-schap te geven van wat ik doe maar alleen om een eind temaken aan de stilte geef ik hem een trap in zijn kruis enruk hem de tommy gun uit zijn handen. Nog diezelfde se-conde haal ik de trekker over en in een wilde ratel door-zeef ik hem plus de anderen die naar voren komen. Tweeman van onze wacht stonden er tussen en worden ook ge-raakt. De seconden die volgen zijn voor ons en er gebeurtdaarin zoveel dat de TNI zich rot schrikt. Ik slaak een wildekreet en vloek. “Schieten, schieten”, roep ik en in die se-conde slaan alle jongens toe, hoewel ze een moment tevo-

218

ren nog aan de grond genageld stonden. Ze grijpen deneergevallen wapens of slaan een TNI’er neer om zijn ge-weer te bemachtigen. Tientallen stens en tommyguns ope-nen het vuur op de TNI en op slag is de situatie veranderd.Uit alle barakken komen onze jongens aan hollen met ge-weren en brens en openen het vuur op de vijand. De TNIdie op de weg aan kwam rukken is ook verrast maar gaattot de aanval over. Over het sportveld komen ze aanstor-men maar niet één bereikt het kamp. Ze vallen als koren-halmen voor de zeis. In twee sprongen ben ik bij het hek enopen het vuur op een vijandelijk mitrailleur die in stellingwil komen. Dan zie ik hoe onze jongens bij tientallen naarvoren stormen de TNI van de weg maaiend. Dan hoor ikde pantserwagens woest grommend over het kamp terreinaan stormen. Een TNI truck waarop een zware mitrailleurstaat vliegt in brand. Een gepantserde GMC rijdt dwarsdoor het hek naar buiten en snijd de vluchtweg voor deTNI af. Als de TNI-ers begrijpen dat hun list is mislukt enbegrijpen dat ze moeten vluchten is het al te laat. Dan, ter-wijl ik zie dat onze jongens de weg op stormen, krijg ik eenharde klap tegen mijn rechterborst. Het wordt zwart enrood voor mijn ogen en mijn oren beginnen te fluiten. Hetschieten klinkt vaag en ver en ik zak op de grond. Ik voelme blij worden en dan is alles voorbij. Als ik weer bij komlig ik op een veldbed. Mijn hand gaat voorzichtig naar mijnborst. Dan kijk ik verwondert om mij heen, ik heb alles ge-droomd.Daag, Leen.

Vrijdag 7 April 1950Met goede vrijdag zijn we naar de kerk geweest, daarnaplannen beraamd om zondag 9 april, Pasen, een grootpaasvuur aan te leggen. Dat zou best gelukt zijn, ware het

219

niet dat het de hele dag telkens regende en niet zo’n beetjeook. Het hout dat we gisteren verzameld hadden is drijf-nat. We proberen er vuur in te krijgen met verlopen olie enbenzine, maar vergeet het maar, want water brandt niet!Zodoende wil ik ook de bedoelde paasvreugde niet op-laaien. Na herhaalde pogingen om de brand er in te krij-gen staken we onze pogingen. De paasvreugde is daninmiddels al verworden tot een pestzin. Dinsdag komt luit.T. me vertellen dat er werk aan de winkel is. Binnenkortgaan we een oefening “Bataljon en opmars” houden. Desluipersgroep moet dan als vijand optreden. Ik verheug meer al op, weer eens wat anders dan die saaie velddienstoe-feningen en die wapentheorie. Verder is er weinig te doenvan de week. ’s Avonds naar de bioscop in Bandoeng en ’smiddags zwemmen in Tjimani met of zonder de meiden.Dat is altijd leuk, vooral met. We mogen altijd naar Ban-doeng in onze vrije tijd en zoals ik al vertelde, we zijn goedin het creeren van vrije tijd. Maar als gasten in een be-vriende natie mogen we geen wapen dragen in onze vrijetijd. Maar er is natuurlijk geen hond die ongewapend naarBandoeng gaat. Het is ongelooflijk hoeveel pistolen er inons bataljon rouleren. Ook een stengun zonder kolf is goedweg te moffelen tussen je kleren. De wacht bij het hek diedat moet controleren is een beetje gek en te goed van ver-trouwen. Of gewoon solidair, want ook zij gaan wel eensnaar de stad. De TNI in de stad laat het wel uit zijn hoofdom ons te controleren. Zodoende zijn er op dit punt geenproblemen. Orders of geen orders, de duizenden soldatenin de stad zijn gewoon gewapend. Zaterdag is het mijnbeurt om sergeant van de week te zijn. Dat is een hele klus,maar daar hebben we het volgende op gevonden: Je regeltals sergeant van de week alle dingen die niet zichzelf re-gelen. En aangezien de meeste dingen zichzelf regelen is

220

de functie van sergeant van de week in onze hedendaagsestrijdmacht zeer wel te doen. Woensdag 19 april wordt destaf bij elkaar getrommeld om de grote bataljonoefening tebespreken en het terrein te verkennen. Het te bestormenpunt is een vijandelijke weerstandspost op de “GoenoengDjatinoengal”. Dat weerstandsnest zit daar zo’n 100 meterboven de weg waarlangs het bataljon moet oprukken. Endie vijand dat zijn wij, de sluipschutters, versterkt met eengroep van de Genie, die voor vuurwerk moet zorgen. Zemoeten met springstof een attileriebombardement op detjok nabootsen. Wij nemen 2 brens mee met een aantal kis-ten munitie plus reservelopen voor de brens. We moetende tegenstand verbeelden. Alleen moeten we niet op desoldaten schieten, maar op een denkbeeldige vijand en welzo dat de aanstormende soldaten geen gevaar lopen. Alsonze positie onhoudbaar wordt moeten we ons terugtrek-ken en verderop langs de weg weer positie innemen. De

221

volgende morgen zijn we al vroeg op de Djatinoengal omde strijd voor te bereiden. De Genie is druk doende trotielen schietkatoen van lonten te voorzien en in te graven. Wijzoeken geschikte lokaties voor de brens plus een geschiktevluchtroute om weg te komen. Daarna is het wachten enuitkijken naar het oprukkende bataljon.Het is al na de middag als de eerste verkenners opdoemenop de weg die langs onze berg leidt. Daarachter komen deeerste peletons in EK-EK-formatie oprukken. Dan enigebrencarriers. Daarachter de rest van het bataljon. Een langestoet schuift langzaam in onze richting. Ik laat ze komentot de eerste peletons de voet van de tjot gepasseerd zijnen de rest van het bataljon binnen vuurbereik is. Dan geefik het commando “vuur”. De brens barsten los en het helebataljon gaat tegen de grond en zoekt dekking. Maar datlaatste gaat moeilijk, want wij zitten hoog en overzien dehele weg. Ondertussen beginnen de commandanten vanhet bataljon de situatie te analyseren en orders te geven.Na geruime tijd, in welke wij het bataljon bestoken, krij-gen de pioniers het bericht dat de atillerie is ingezet. Dat isvoor hen het teken om de springladingen tot ontploffingte brengen. Het moet vanaf de weg een mooi gezicht zijnde granaten op de tjot te zien inslaan, net echt. De knallenoverstemmen het geratel van de brens. Daarna begint deinfanterie de berg te bestormen. Wij verdubbelen zo mo-gelijk ons vuur tot de eerste infanteristen binnen honderdmeter van onze posities zijn genaderd. Dan pakken weonze spullen en verdwijnen half springend, half glijdendlangs een steile helling naar beneden tussen de boes-boes.Na een paar honderd meter verzamelen we en wandelenevenwijdig aan de opmarsroute naar onze volgende posi-tie. Vanaf de tjot horen we een hels kabaal van geweren,brens en stens. Ze zijn nu bezig onze posities te bestoken.

222

Daarna wachten we tot de vijand weer op komt dagen.Maar de hele operatie heeft zoveel tijd in beslag genomendat de actie wordt gestopt. En wij gaan bij de inmiddels ge-arriveerde cadiwagen verfrissing zoeken.

Batoe Djadjar, 23-4-1950Beste BroerZo, hier ben ik weer. Ik maak het nog best en hoop dat vanjou ook weer te vernemen. Je brief 83 van 8-4-’50 ontvan-gen en gezien dat je nog gezond bent en het goed naar jezin hebt. Wat wil je nog meer. Wij hebben van de week eengrote oefening gehad. Het bataljon in opmars. Ik was daarbij de vijand ingedeeld en wij moesten de opmars vertra-gen. We zaten op een tjot en het zou in de praktijk heel watmoeite gekost hebben ons daar af te krijgen. Wij haddendaar op die tjot om lawaai te maken veel springstof enhandgranaten gegooid. De twee brenguns hebben in eenpaar kwartier bijna drieduizend patronen verschoten, loop

223

plus reserveloop van beide brens stonden roodgloeiend. Jesnapt wel dat het aan herrie niet ontbroken heeft. ’t Wastoch leuk. Nu even je brief nakijken. De vraag is hoeveelfoto’s ik van jou al heb. Ik zal es kijken. De laatste is no107.76, dus dat is dan 76 nietwaar. En wat voor foto’s Omaan je hart te drukken. Over foto’s gesproken, als het eenbeetje mee loopt krijg ik nog foto’s over de actie Westerlingin Bandoeng. Die zijn verboden maar ik heb er toch al vangezien en besteld,ijselijk gewoon. Zo gaat dat, wat niet magwordt eerst gedaan, dan pas wat moet. Zo dat is weer alles.Jammer he, maar over drie maanden ben ik thuis. Zes juniop de boot, als ’t niet weer verandert. Dan kunnen we naarhartelust ouwehoeren, zo God het wil.Nu broer, ontvang de hartelijke groeten en veel succes toe-gewenst van mij,je broer Leendert.

Overdracht goederenToen we laatst uit Garoet vertrokken hebben we een grootdeel van ons legermateriaal aan de TNI overgedragen. InBatoe Djadjar kwamen we in volledig ingerichte gebouwenterecht, dus veldbedden, kasten, dekens, keukenspullen,enz. Organisatorisch ligt alles vast op papier, maar in wer-kelijkheid klopt dat op den duur niet meer. Er sneuvelt weleens wat. Ik mocht helpen bij de overdracht van man-schappenkasten, zo’n 600. Er ontbraken er zo’n 40, schattemen. Alle kasten stonden opgestapeld en neergezet, allesschots en scheef door elkaar. De TNI kwam met vrachtwa-gens en een aantal officieren om de boel over te nemen. Depapieren er bij, de fouriers er bij en kasten tellen. Maar datlukte van geen kanten, zeker niet als iedereen er zich meebemoeit. Dus werd besloten om de kasten op te laden en bijelke auto een TNI- en een KL.-officier neer te zetten en de

224

opgeladen kasten te turven. Dat lukte beter maar hetschoot niet op. Onze jongens boden aan om te helpen bijhet laden. Dat liep een stuk beter. Op een gegeven momentzaten er wel vier jongens op elke auto. De kasten werdenin snel tempo aangevoerd en opgestapeld, zodat de offi-cieren het loeidruk hadden met het turven. Na een tijdjeliep er een grote groep jongens rond de auto’s en dan ge-beurde het wel dat een kast over de auto werd gezet. Diewerd dan door het ijverige publiek weer bij de stapels kas-ten neergezet. Zo gebeurde het dat een auto bv. organisa-torisch 40 kasten had opgeladen en met 37 kasten vertrok.Zo is het toch gelukt om 600 kasten organisatorisch op deauto’s te krijgen.Alles klopte op papier en zo hoort het ook.Zo kwam ik ook van mijn kisten serviesgoed af. Alles oppapier overgedragen.

BaboedienstenIn Batoe Djadjar hadden we ons aardig genesteld. De on-derofficieren lagen allemaal in een lang gebouw met eengang in het midden en aan weerszijde kamers. Niet zulkegrote kamers, zo ongeveer 2,5 x 3,5 mtr. Maar als eenper-soonskamer toch wel geriefelijk. Je kon er overdag rustigzitten om een brief te schrijven en wilde je geen aanloopdan deed je de deur op slot en ging met een boek lekker opbed liggen lezen. Schoon houden was geen punt, daar wasde baboe voor. Die zorgde ook voor de was en die werd ’savonds keurig gewassen en gestreken weer thuis bezorgd.Eten deden we in de onderofficiereneetzaal. ’s Morgens, ’smiddags en ’s avonds. Maar ’s morgens gaf dat wat pro-blemen, want dienst of geen dienst, etenstijd is etenstijd enwas je te laat dan was het eten weg. Het is tenslotte geenhotel.Maar zoals ik al eerder opmerkte, de heren onderofficieren

225

waren vindingrijk. Had je geen zin om op tijd in de eetzaalte zijn, dan vroeg je gewoon aan de baboe om wat eten opte halen, dan kon je het op je kamer op eten. Het gevolgwas dat na verloop van enige tijd er geen onderofficierenmeer op het ontbijt verschenen maar alleen baboes. Washet tijd voor ontbijt dan werd er op de deur geklopt en eenvriendelijke stem zei: “Je ontbijt toean, sergeant”. Je deedde deur van het slot en je ontbijt werd keurig op tafel ge-serveerd. Was je erg laat of moest je uitslapen, dan kreeg jeje ontbijt gewoon op bed. Wat wil een mens nog meer.Wilde je rustig eten dan deed je de deur op slot. De baboekon dan onderwijl je bed opmaken en je wasgoed verza-melen en zo nodig je schoenen poetsen. Was ze daar meeklaar dan kwam ze ook aan tafel zitten om een praatje temaken en desnoods wat mee te eten. Je moest wel op tijdop de appelplaats zijn als je dienst had natuurlijk.De toenemende afwezigheid van de onderofficieren bij hetontbijt begon natuurlijk wel in de gaten te lopen bij de toe-ziend officier, die niet kon aannemen dat zoveel onderoffi-cieren nachtdienst hadden gehad, dus begon hij vragen testellen. Toen bleek spoedig dat de meeste onderofficierenten onrechte afwezig waren. Nu was de eetzaal niet ver-plicht maar het reveille was er niet voor niets. Dan moetmen opstaan. Bij het morgenappel moest iedereen aanwe-zig zijn, tenzij men late dienst of nachtdienst had gehad.Maar wat er tussen reveille en morgenappel gebeurde daarhad men geen kijk op en dat verdroot de officieren. Bij con-trole na het reveille bleek een groot aantal onderofficieren-vertrekken afgesloten te zijn. En als na kloppen de deurwerd geopend bleek wel dat de onderofficier was opge-staan, maar dat ook de baboe in de kamer was. Die wasbezig met het opmaken van het bed en de was. Daar wasniks mis mee, maar waarom is de deur dan op slot nadat de

226

baboe was binnengelaten. Het antwoord op die vraag wassimpel: “Ik wil ’s morgens geen gezeur aan mijn kop”. Ditbevredigde de heren officieren niet, want wat kan daar ach-ter die gesloten deur niet allemaal gebeuren. Dus werd narijp beraad verordoneerd dat het verboden was de deurenvan de kamers af te sluiten, zodat de officier van piket tenalle tijden vrij toegang tot de kamers had. Maar,steldenwij:“Als de deuren niet op slot mogen kan wel de officiervan piket binnenlopen en dat is juist, maar dan kan ook Janen Alleman ongevraagd je kamer binnen stappen en daargaan we niet aan beginnen. Tenslotte, mag een onderoffi-cier ook wat privacy?”Dat was een moeilijk probleem. De enige oplossing was datde officier van piket aanklopt en zich meldt en dat de on-derofficier dan de deur opent om hem toegang te ver-schaffen. In de praktijk betekende dat dat er nietsveranderde. De officier van piket, de kapitein van de weeken alle bevoegde heren mogen toegang tot de kamers vra-gen, maar wat er achter de gesloten deuren gebeurde bleefonbekend.

Allerhande problemenDe dagen regen zich aaneen in een onstuitbare stroom metweinig variatie. ’t Was morgen geweest, ’t was avond ge-weest, weer een dag voorbij. Af en toe werd deze kring-loop verstoord door een incident, zoals de brand bij deM.T. Er was een vat olie in de fik gevlogen en de vlammenlaaiden hoog op. Gelukkig stond het vat buiten anders wasde hele tent van de M.T. in de vlammen omgekomen. Erwas spoedig een aardige belangstelling van de militairen.Zelfs de dominee kwam even kijken. Het duurde uren voorhet vat was uitgebrand. De sergeant van de M.T. dacht dezaak maar te vergeten, maar dat ging mooi niet door. De

227

dominee had in de officiersmess het verhaal al verteld, duseiste de bataljonscommandant een rapport……………!De volgende dag, 25 april ’s avonds had ik piketwacht bijde L.P.D. in Bandoeng, dus weer eens een nachtje wakkerblijven. Het voordeel daarvan was dat je de volgende dagvrij had, dus lekker uitslapen. Dus mooi niet deze keer. Diemiddag waren er schietoefeningen geplanned in Tjimanien daar kwam ik niet onderuit. Dat was geen ramp, wantslapen deden we genoeg en schieten deed ik graag. Aan-gezien ik geen morgendienst had maar wel zin in een hapeten, vroeg ik de baboe mijn ontbijt te halen. Onderwijl konik me verkleden en lekker op mijn tampatje gaan liggen.Als de baboe terug is gaat de deur op slot en gaan we ont-bijten. Ik heb een leuke baboe die alles kan, behalve d’rmond houden. Ze komt op de rand van mijn tampatje zit-ten en vertelt honderduit. Ik vind het heerlijk om naar haargeklets te luisteren. Half Hollands, half Maleis. Het gesprekgaat eigenlijk nergens over. Gewoon over koetjes en kalfjesdus. Meestal ben ik erg zakelijk tegenover baboes, maar wekennen elkaar al zoveel weken en ze komt elke dag overde vloer. Ze doet haar werk prima, dus voel ik me verplichthaar ook eens aan het woord te laten. En van die gelegen-heid maakt ze dankbaar gebruik. Na het ontbijt zoekt debaboe de was bij elkaar en ik besluit nog een paar uur tepitten. Ik vraag de baboe me om 12 uur te wekken, dan kanik nog mandien en eten voor we naar Tjimani vertrekken.De baboe vertrekt en ik strek me uit op mijn tampatje. Ik ligerover na te denken wat bijna 2 jaar tropen me heeft ge-leerd over dit apenland. Vriendelijke mensen over het al-gemeen, altijd bereid om te helpen, zeker op het platteland.En verder warm en vochtig, vooral in de moesontijd. Aande noordkust waar we het eerste half jaar zaten was hetstikkend heet. Alles beschimmelde, je schoenen, je tenen,

228

alles. En dan het ongedierte, mieren, op elke vierkante dmzitten daar 10 kleine en 1 grote mier, heb ik wel eens ge-zegd. Verder muggen, miljoenen, kleine valse tot grote vanwel 4 cm. Als je ’s nachts buiten was werd je zo wat opge-vreten.Ik had er weinig last van, d.w.z. ik kreeg geen mug-genbulten. Anderen hadden daar veel meer last van ensommigen waren na een nachtje hinderlaag een grote mug-genbult en dat gaf een enorme jeuk. Verder liep je de kansop malaria, al viel dat bij ons nogal mee. Andere onaange-naamheden waren behalve de schimmel tussen je tenen,de apenpokken, een soort waterpokken onder je armen inde oksels, dat jeukt enorm. Met aftershave was het te be-strijden. Verder ringworm aan je benen, ook haast niet wegte krijgen. En onder je koppel om je lijf heen een band vanrode uitslag, ook te bestrijden met aftershave. En tenslottede beruchte tropenzak, een soort eczeem tussen je benenen vooral aan je balzak, pijnlijk en jeuk en met niets te ver-helpen. Alhoewel we in Soekamelang een middel vondendat je voor weken van de ellende afhielp. Wassen met ben-zine, maar dat deed wel veel pijn. Verder, het is een mooiland met een prachtige lichtval, schitterende zonsopgangen nog veel mooiere zonsondergangen. Mooie wolken-luchten, maar die heb je ook in Holland, en vergezichten.Veel liefs dus en nog veel meer leed.

Al denkend val ik in slaap en ik word wakker door klop-pen op de deur. “Wie daar?” roep ik. “Saja, toean”, is hetantwoord. Ik doe de deur van ’t slot en de baboe komt bin-nen met de schone was. Ze gaat naar de tafel en legt hetwasgoed neer. Ik sta achter haar en als ze zich omdraaitopen ik mijn armen. Ze slaat haar armen om mijn hals endrukt zich tegen me aan. Ik zoen haar op haar mond en zebeantwoordt dat uitbundig. Zo staan we elkaar een poosje

229

te knuffelen. Dan leg ik haar neer op de deken naast mijntampatje. Haar sarong is opengevallen. Ik knoop haarbloesje los en streel haar borsten. Dan slaat ze haar benenom mijn lenden en drukt zich tegen mij aan. Ik denk: “Ditis niet de bedoeling, en dan, ach laat ook maar”, en sla mijnarmen om haar hals en geef me aan haar over. Ze spint alseen poes en ik geniet in haar armen. Dan is alles voorbij enlig ik naast haar met mijn hoofd op haar borsten. Ze streeltme door mijn haar en ik zak weg in een eindeloze ont-spannen diepte, ver weg van alle ellende en kommer vandit land. Dan wordt er op de deur gebonst. Ik schrik meeen hoedje en spring overeind. “Toean, opstaan,’t is 12uur”, klinkt een vrolijke stem. Ik draai de deur van slot ende baboe reikt me de schone was aan en daarbij lacht zevrolijk. “Ha, zeg ik, Terima kasih (dank je wel), zusje”. Zeglimt van plezier en lacht met heel haar gezicht. Dan draaitze zich om en verdwijnt in de gang. Ik pak mijn schone on-dergoed en ga me mandien en denk: “Zo is het toch beter”.

Het is inmiddels 3 mei geworden en na het ochtendappelword ik op het bataljonsbureau ontboden.. Daar is de ba-taljonsstaf aanwezig. De majoor legt uit wat de reden vandeze vergadering is. Morgen gaan ze weer een bataljons-oefening houden. De sluipschutters zullen weer voor te-genstand zorgen. Op de kaart wordt het terrein bekeken.Het bataljon rukt op langs een weg met links sawahs enrechts heuvels. Op een van die heuvelkammen moeten wijstelling nemen. Later die morgen gaan we het terrein ver-kennen. De majoor wijst ons onze posities aan en legt uitwat de bedoeling is. Voor de hoofdgroep uit komt een ver-kenningseenheid van een paar infanteristen met 2 carriers.Die laat je dus passeren en dan pas open je het vuur is zijnidee. De infanteriegroep met de brencarriers zijn dan bui-

230

ten schot en kunnen jullie beletten terug te trekken doordeze zijweg in te gaan. “Behalve als ik oostwaarts uitwijkdan natuurlijk”, attendeer ik de majoor. Maar dat was nietaan de orde vond hij. De opmars zal na het ochtendappelbeginnen en zo tegen de middag kan het bataljon dit puntbereiken. Wij openen het vuur, de verkenners maken eenomtrekkende beweging en een compagnie valt onze stel-lingen frontaal aan. Alles is duidelijk. We keren terug naarde basis! Wij maken ons klaar voor de oefening sten schie-ten in Tjamahi. Dat is altijd een leuk tijdverdrijf.De volgende morgen vroeg op pad. Wapens en munitie in-laden en op weg naar onze stelling. Daar aangekomen be-kijk ik de situatie wat nauwkeuriger en kom tot de slotsomdat de kam 50 meter noordelijker veel beter is. Geen vijandzou die lagere kam als stelling nemen,dus ik ook niet.Vanaf dit punt is de weg beter te overzien en het voorter-rein is veel moeilijker voor de bestorming. Verder is onzevluchtweg gemakkelijker. Dus graven we ons hier in. Vanafde weg gezien een nuanceverschil, maar voor ons een grootvoordeel. Dan begint het lange wachten. Rond 11 uur zienwe de eerste beweging op de weg. Carriers , vrachtwagens,een hele kolonne komt onze kant op. Ik waarschuw mijnbrenposten niet te schieten voor ik het commando er toegeef. Ze komen dichterbij, eerst een groep infanterie, dan 2brencarriers, dan nog een paar groepen infanterie, ook inek ek-formatie., dan weer infanterie, ongeveer een com-pagnie en nog meer carriers. Daarna vrachtwagens. Als dievrachtwagens minder dan 2 km van ons verwijderd zijn eneven voor de verkenners uit het gezicht verdwijnen geef ikhet bevel om het vuur te openen. Wij schieten met oefen-munitie, maar in werkelijkheid zouden de verkenners opzo’n goeie 100 meter afstand het niet best hebben. Wegensonze hoge positie schieten we in de carriers en dat snapt

231

de bemanning heel goed. In een mum van tijd liggen zeachter hun carriers en beginnen terug te schieten. Alle in-fanterie is in dekking gegaan en wij openen nu het vuur opde kolonne vrachtwagens (met de brens), terwijl de gewe-ren de infanterie bestoken. Het duurt geruime tijd voor hetbataljon tot de aanval over gaat. De infanteriecompagniegaat in de aanval met vuur en beweging, zoals we zo vaakin de praktijk hebben gedaan. Doordat wij wat verder wegen wat hoger zitten en omdat we zo vroeg het vuur hebbengeopend wordt het voor die jongens een zware klus. Maaraangezien er niet met scherp geschoten wordt bereiken zena enige tijd onze stellingen en is het spel uit. We zien vanterugtrekken af, omdat geen verdere actie geplanned is.Toch heeft het gevecht nog een flinke staart.Als we op de opmarsweg verzameld zijn komt de majoorbriesend op mij af. “Sergeant, zegt hij, je bent veel te vroeggaan schieten. Zo loopt de hele operatie vast. Bovendienzat je niet op de juiste plaats. Het duurde allemaal veel telang”. Daar was ik het dus niet mee eens. “Sorry, zeg ik, Ikwas de vijand en heb als zodanig de voor mij gunstigstepositie ingenomen en op het voor mij gunstigste momenthet vuur geopend. Dat de verkenningseenheid daar ver-keerd op reageert moet U mij niet verwijten. Ik heb de heu-vel naar mijn beste weten en kunnen verdedigd en ik dachtniet zonder succes. Hoe het bataljon in opmars daarop rea-geert is niet mijn probleem.”. Inmiddels zijn diverse offi-cieren om ons heen komen staan en slaan de discussiegeamuseerd gade. “Je had eerst de verkenners moetenlaten passeren voor je het vuur opende, dat is toch normaaldacht ik zo”, blaft de majoor. “Wat normaal is, is nog nietaltijd juist”, antwoord ik. “Je laat verkenners door om ineen betere positie te komen ten opzichte van de rest van depatrouille”. “Was er meer afstand geweest tussen de ver-

232

kenners en het bataljon dan had ik wel gewacht met schie-ten tot de rest binnen vuurafstand was. Dat kon nu niet,want dan was het gunstigste moment voorbij geweest enhad ik de verdediging benadeeld en dat wilde ik niet. Ikwas tenslotte de vijand”. Na nog een poosje heen en weergepraat, waarin ook de rest van de officieren zich mengt,besluiten we af te nokken. “Je hoort nog wel van me ser-geant” is het laatste wat de majoor te melden heeft. Ik heber nooit meer wat van gehoord, tenminste niet van de ma-joor. Wel via de bediende van de officiersmess, een dorps-genoot van me. Die vertelde een paar dagen later dat er inde mess hevige discussies waren losgebrand over de ope-ratie. De meeste officieren waren van mening dat ik juistgehandeld had en dat het bataljon in opmars nog veel teleren had.

Autorijles, begin mei 1950Behalve bioscoopbezoek in Bandoeng en zwemmen in Tja-mahi of Tjitampelas (met de meiden van de overkant) heb-ben we nu nog een vorm van vermaak gevonden,“autorijles”. Onder leiding van de onderofficieren van deMT wordt er aan de onderofficieren rijlessen gegeven enwegens gebrek aan personenwagens krijgen we herring-ton drietonners om te lessen. Ook krijgen we les in motor-techniek. De belangstelling is groot natuurlijk en wekrijgen het voor elkaar om onder diensttijd te lessen. Eerstleren schakelen en dat is niet zo eenvoudig, want bij deze“herringtons” moet nog “dubbel geklutst” worden, d.w.z.als je bv. van 2 naar 3 schakelt als volgt te werk gaan: kop-pelingspedaal indrukken, de versnelling in de vrije standzetten, koppelingspedaal op laten komen en weer indruk-ken, de versnelling in 3 zetten en de koppeling weer oplaten komen. Bij terugschakelen is dit nog veel ingewik-

233

kelder, bv. van 3 naar 2: koppeling indrukken, de versnel-ling in de vrij stand, koppeling op laten komen en het gas-pedaal even indrukken, dan de koppeling indrukken en deversnelling in 2 zetten en het koppelingspedaal weer oplaten komen. Bij de enkele Chrevolets die we hebben gaatdat veel eenvoudiger, daar is het: ontkoppelen, in de vol-gende versnelling zetten en de koppeling weer op latenkomen. Ook bij het terugschakelen werkt dat zo. Het lessengaat vrij vlot, tenslotte rijden we al anderhalf jaar mee naastde chauffeur en dan krijg je er toch wat kijk op. De motor-techniek vind ik ook interessant. Je krijgt meer inzicht inhoe een motor werkt en dat is mooi meegenomen. Dezeweek hebben we ook nog een schietdemonstratie van deRVA (regiment veld artillerie) bijgewoond. Ook wel inte-ressant maar daar hebben we in de praktijk ook mee ge-werkt. Nu zie je het dus ook van de kant van de artillerist.Ze schieten met “25 ponders” met verschillende ladingenen diverse granaten.

’t Is zaterdag 6 mei en we gaan vanmiddag naar de bios-coop in Bandoeng. Met z’n vieren gezellig de stad in en dannaar “Oriental” een filmpje pikken. We zijn wat vroeg voorde voorstelling dus zoeken we een goed plekje uit. Hoogachteraan. We zitten wat te kletsen en overzien de zaalwaar langzaamaan de eerste bezoekers binnendruppelen.Dan wordt mijn aandacht getrokken door een groepje TNI-officieren die bij de ingang staan rond te kijken alsof ze ietszoeken. Een van hen kijkt in onze richting en maakt aan-stalte om naar ons toe te komen. Ik waarswchuw de jon-gens met de opmerking: “Kijk uit, TNI”. De luitenant komtnaar ons toe en mijn hand verdwijnt in mijn zak en ik om-klem mijn pistool, op alles voorbereid. Als de luitenant onsheeft bereikt kijkt hij me een poosje aan en zegt dan: “Goe-

234

denmiddag sergeant, kent U me nog”. Ik observeer de manvan top tot teen maar kan me niet herinneren hem ooit eer-der gezien te hebben. “’k Zou het echt niet weten hoor, zegik, waarvan zou ik U moeten kennen?” ”Ik ben Raden dieen die en U hebt mij vorig jaar in Tjilegeh van bed gelicht”,is zijn antwoord. ”O, juist, zeg ik, die meneer van de wa-terstaat, nu weet ik het weer. Hoe gaat het met U”. “Metmij gaat het goed zo je ziet. Hebt U er bezwaar tegen dat ikbij jullie kom zitten?”, vraagt hij dan. “O nee hoor, hele-maal niet”, antwoord ik. (zie ook: half mei 1949).En zo kom ik naast mijn vroegere tegenstander te zitten. Ikkan me het voorval nog goed herinneren. Ik heb hem toentrouwens heel correct behandeld. Zo was mijn manier vanwerken nu eenmaal. Later bij het verhoor door de luitenantis hij wel eens een keer onder het bureau door geschopt alshij zich wat onwillig toonde, dat weet ik nog wel. Lang ishij toen niet in Soekamelang vastgehouden. Gevangenenwerden meestal snel afgevoerd naar de ID in Indramajoe.Na wat beleefdheden te hebben uitgewisseld begint hijover Nederland. “Nu zullen jullie moeten werken voor dekost als je weer in Nederland zijn en jullie Indonesie kwijtzijn”, zegt hij.“Sorry, zeg ik, wat dacht je dan dat we daaruitspookten. We hebben heel ons leven al gewerkt voor dekost. Neem mij bijvoorbeeld. Ik ben maar een gewone"tanie" (boer) met een paar koeien en een stukje grond endeze jongens zijn in Nederland gewoon “koelies” (arbei-ders), die werken voor een weekloontje.” “O, zegt hij, maarjullie leefden daar toch van ons”. “Ben je gek, zeg ik, wijwerken hard voor onze centjes. En dan nog eens wat, alsjullie het net zo goed willen houden als nu, dan zul je, naons vertrek nog wel dubbel zo hard moeten werken, an-ders komt er geen barst van Indonesie terecht. En merdekabetekent alleen dat jullie nu moeten werken voor andere

235

heersers, wel Indonesiers, maar toch!”. Hij is met stomheidgeslagen en zegt een poosje niets. Dan zegt hij: “Eigenlijkis het een stomme oorlog, die wij gevoerd hebben, want alsjij gelijk hebt, wordt er niemand beter van”. “En ik heb ge-lijk, onthoud maar wat ik gezegd heb. Denk daar later nogmaar eens over. En van een oorlog is nog nooit iemandbeter geworden. Wij hebben ook niet om deze oorlog ge-vraagd. Onze regering heeft ons gewoon gestuurd endaarom zijn we hier. We zijn dolblij als we straks weer naarhuis gaan. Wat ons betreft mogen jullie de hele troep hierhebben”. “Dan zijn we dus allemaal blij”, zegt hij. “Ookomdat we niet meer hoeven te vechten. Wat belet onsvrienden te zijn”, zegt hij. “Wat ons betreft, zand er over”,zeg ik. De film is begonnen en vraagt nu onze aandacht.Na de film geven we elkaar een hand en wensen elkaar hetbeste.

’t Is zondag 14 mei. Vanmiddag toch nog naar de kerk ge-weest en nu moet ik naar Bandoeng voor een nachtjewachtlopen bij de B.O.S.(benzine opslag station). Daar staje de hele nacht in je dooie eentje op een terrein waar hon-derden benzinevaten staan opgeslagen, maar die zijn inhoofdzaak leeg bleek me al spoedig. Een Indonesier wasbezig jerrycans te vullen uit de vaten. Overpompen. Na entijdje was zijn vat leeg en wilde hij het volgende vat halen.Er bleken echter geen volle vaten meer voorradig, dus konde man niet opschieten. Hij kwam me vertellen dat devaten leeg waren. Ik zeg tegen hem: : Dat is prima dan kunje naar huis”. Maar dat kon niet volgens hem, want het wasnog geen tijd. “Nou dan wacht je tot het tijd is”, stelde ikvoor. Nou dat moest dan maar, al was hij er niet erg tevre-den mee, want niets doen in de baas zijn tijd dat strookteniet met zijn rechtsgevoel. Na een poosje kreeg hij een goed

236

idee. Hij nam een lege jerrycan, zette de trechter in de ope-ning, nam vervolgens een volle jerrycan en goot die over inde lege. Zo dat ging lekker vlot. Hij zette de volle jerrycanbij de andere gevulde blikken. Dan zette hij de trechter inde zojuist geleegde jerrycan, haalde een vol blik van de sta-pel en vulde daarmee het lege blik en plaatste dat bij de ge-vulde blikken. Dat ging zo een poosje door tot de sireneging. Hij plaatste de laatst gevulde jerrycan bij de gevuldeblikken, keek mij aan, grijnsde breed, groette me en paktezijn tasje en wandelde de poort uit. Nu was ik helemaal al-leen met de jerrycans en de lege vaten. Ik kon in het kan-toorgebouwtje om te eten en te drinken, wat ik eerst maarheb gedaan. Het begon spoedig donker te worden en deverlichting ging aan. Het hele terrein was omringd doorlampen, die de omgeving fel verlichtten.Aan de achterkantwaren de lampen afgeschermd zodat het terrein zelf don-ker was. Vanaf de straat was zodoende niets te zien op hetterrrein, maar vanaf het terrein kon je de hele omgevinggoed observeren. De helse stilte van de tropennacht braklos. De nachtvogels hielden luid roepend contact met el-kaar, terwijl de kalongs al blaffend als donkere schaduwentussen de klapperbomen heen en weer vlogen. Een tokkeriep zesmaal zijn eigen naam. Ik telde ze mee, een twee drievier vijf zes, en dan hield hij zijn mond. Als hij zevenmaalroept mag je een wens doen, maar telkens zweeg hij na zes-maal tokke. Een wens zat er voor mij niet in vanavond endat spelletje verveelt ook gauw. Het was warm en stil enhet stikte van de muggen. Overal blaften kamponghonden.Als er een begon antwoordde de volgende en een derdegaf daar weer respons op. Ik zat in een stoel die ik uit hetkantoortje had gehaald en regelmatig liep ik mijn rondjesover het terrein. Er was niets verdachts te zien en horen isniet simpel in de nacht. Ik probeerde alle geluiden te in-

237

dentificeren. Het gezoem en geritsel van de muggen, grooten klein, de krekels, de kikkers en de kalongs. Verder dehonden en de geiten en het gesnater van eenden die in hunrust verstoord werden. Onderwijl drijven allerlei geurenaan me voorbij. Allereerst de stinkende benzine, maar ookde geur van eten, rijst met zure groente, sateh en de luchtvan brandend hout en arang (houtskool). Op het achterstedeel van het station waren heggen en daar rook je bloemen,cactussen waarschijnlijk, het rook naar toiletzeep. Aan dezijkant liep een sloot en die stonk naar modder en daarhoorde je het ongedierte in en bij het water.Af en toe kwamer een jeep voorbij van de nachtpatrouille. Een keer stoptehij bij de ingang en kwamen er twee militairen op me af. Zezagen me niet en een riep: “Is daar iemand?” Ik ging naarhen toe en we maakten een praatje. Het was rustig in destad zeiden de jongens, korporaals van de RVA. Ze zettenhun werk weer voort en zacht grommend verdween dejeep weer in de nacht. Zo’n nacht duurt lang en het wordtsteeds frisser. Ook de slaap begint aan je te vreten. Terwijlik in mijn stoel zit begin ik te knikkebollen, dus maar weereen rondje lopen. Ik hang de Owengun om mijn nek en doemijn rondje. Een Owengun is een veredeld soort stengun,maar veel betrouwbaarder en met een grotere vuursnel-heid. We gebruikten hem al bij peleton “Arend” maar waarhij vandaan komt weet ik ook niet.Er komt een ijskoude wind van de bergen, die ruist door debomen. Ik ril van de kou. Dan breekt ineens de hel los. Aanalle kanten davert en knalt het. Even sta ik aan de grondgenageld en staat mijn hart zowat stil. Dan begrijp ik water gebeurt. De ijskoude bergwind had de vaten bereikt enafgekoeld. Ze stonden nog bol van de warmte en klappennu allemaal terug. Ik schrok me zowat dood maar moet ernu om lachen. De vaten blijven nog wat naklappen. Dat is

238

een goede les voor de volgende keer. Nog een uurtje en danwordt het weer licht. Ik vervolg mijn rondgang en loop watin draf voor de kou. Dan wordt het licht en spoedig breektde zon door de nevels en je voelt de temperatuur stijgen.Heerlijk is dat op je verkleumde lijf. Acht uur komen er eenpaar vrachtwagens vaten opladen. De koelie helpt bij hetopladen van de jerrycans. ’t Is plotseling een en al bedrij-vigheid. Dan komt de jeep me ophalen, het zit er weer op.Ik duik vlug onder mijn klamboe om nog een paar uurtjeste slapen. De baboe maakt me om twaalf uur wakker. Vlugmandien en eten en dan naar de MT want het is vanmid-dag weer autorijles en dat wil ik niet missen.

Donderdag 18 mei 1950Vandaag is het Hemelvaartsdag en we gaan met eengroepje naar Lembang. Daar is ook een Nederlandse boer-derij met koeien en een groentekwekerij. Dan wen je vastweer aan Nederland merkt iemand op. Dan weet je weerhoe Hollandse koeien er uit zien. ’s Avonds bij de Chineesgegeten en laat thuis. Zaterdag wordt er doorgelicht en datbetekent dat ik waarschijnlijk weer moet terugkomen. Opde foto’s van mij is er toch voor de dokters een probleem.En jawel, ik moet terugkomen. Ik meld me model bij dedokter en die barst in lachen uit. Ik zeg niets en wacht af.Maar meneer heeft zo’n lol. “Als U uitgelachen bent, kun-nen we misschien ter zake komen”, merk ik op. De dokterwordt rood tot achter zijn oren. “Sorry, zegt hij, neemt Uplaats”. Ik word nog eens van alle kanten bekeken en be-vraagd. Tenslotte zegt hij: “’t Zal van die borstvliesontste-king zijn, het is daar rechts nogal vergroeid. Maar verderzie ik niets bijzonders”. Dus ga ik maar weer verder metzonnen.Zondag kerkdienst en maandag weer op wacht bij de B.O.S

239

in Bandoeng. Ook dat levert geen nieuws op. En ik laat medeze keer niet verrassen door knallende vaten. Vanmiddagkwam er een bericht dat onze repatriering 2 juni zou zijnmet de “Kota Inten”en niet zoals laatst werd beweerd metde “Nelli”.Dinsdag moest ik bij de staf komen en daar werd me ver-teld dat ik waarschijnlijk eerder aan bord zou gaan met eencorveeploeg om de komst van het bataljon voor te berei-den.Dat verbaast me niets. Verder worden vandaag de Eu-ropese uniformen uitgereikt. Woensdag 24 mei besteed ikhoofdzakelijk om brieven te schrijven. Maar op vrijdag 26mei blijkt onze vertrekdatum nog helemaal niet vast testaan.

Batoe Djatjar, 23-05-1950Beste Broer,Hier is weer een x11-brief en uit zo’n brief kun je van allesverwachten (dat weet je wel). Zelfs de gekste dingen, maarin elk geval geen leugens. Ik schrijf je op dit ongelegen uur,omdat er dringend nieuws is gekomen. Goed nieuws bo-vendien. Er is nl. plotseling een wijziging gekomen in hetrepatrieringsplan. Dat heeft voor ons het ongelofelijke gun-stige gevolg dat we over 10 dagen op de boot gaan. Wehebben de “Nelli” in de steek gelaten en zullen met de“Kota Inten” vertrekken. Niet op 21 juni maar veel eerdernl. op 2 juni. Ik weet nog niet precies hoe lang dat oudewrak er over doet, maar op zijn laatst zijn we op de eerstedagen van juli thuis.Je zult deze brief wel niet meer kunnen beantwoorden,maar ik begrijp zelf wel hoe verrast je zult zijn, ik kijk maarnaar mezelf. Je kunt nog wel schrijven: a/b troepenschip“Kota Inten”, dan ontvangen we die in Port Said.Het is hier razend druk om alles op tijd klaar te krijgen. De

240

bureaus werken vannacht door en er wordt getimmerd engeschilderd aan kisten. Er wordt gepakt en gesjouwd.Maar ik ga je groeten, ik heb ze thuis ook al verrast. Veelgoeds en tot kijk, zo God het wil.Je liefhebbende broer, Leen

Zaterdag 27 mei krijg ik de opdracht om de kisten van destafcompagnie te nummeren en te banden. Ik krijg eengroep soldaten toegevoegd om het werk te realiseren. Dekisten van de stafcompagnie worden bijeen gebracht opeen grasveld. De kisten zijn al in een eerder stadium voor-zien van adressen. Toen was ook de naam “Nelli” aange-bracht, maar dat moet nu overgeschilderd worden. Erkomt nu “Kota Inten” op te staan. Met een speciale tangworden om elke kist ter versterking 2 stalen banden ge-trokken. De jongens kankeren behoorlijk dat ze naam vande boot moeten over schilderen. Zo blijf je bezig, vindenze. Ze hebben er echt geen zin in. “Nou dan maar niet, zegik, dan blijven ze maar in Priok op de kade staan. Mis-schien komt de “Nelli”nog wel eens terug”. Maar dat moetook al niet en met veel gemopper gaan ze toch aan de slag.Er is wel een hele middag mee gemoeid om zo’n 100 kistenvan nummer, scheepsnaam en banden te voorzien. Maaral doende krijgen ze er meer zin in en als ze klaar zijn is ie-dereen tevreden. Dan worden de kisten op de auto’s gela-den voor vervoer naar de haven van Batavia, TandjoengPriok.’s Avonds gaan we maar weer eens naar de bioscoop inBandoeng. Het loopt wat uit de hand, zodat we te laat bijde bushalte zijn. De dienstbus voor Batoe Djatjar is al ver-trokken. Dus proberen we te liften, wat na enige misluktepogingen toch slaagt. We zijn ver over tijd terug in BatoeDjatjar maar dat levert bij de poort geen problemen op.

241

“Jullie zijn wat laat, he”, zegt de wachtcommandant. “Jade bus reed net voor onze neuzen weg en liften kost tijd”,antwoord ik. Dat snapt de wachtcommandant ook wel.“Ga maar gauw slapen, zegt hij, volgende week gaan wenaar Batavia, dus moet je het nu nog doen. Welterusten”.

Zondag 28 mei na de kerkdienst krijgen we te horen datons vertrek naar Batavia op morgen is vastgesteld. ’s Mid-dags besluiten we met een groepje naar “TankobangPrauw” te gaan, de vulkaan ten noorden van Bandoeng.Met een pantserwagen en een man of acht vertrekken we.Het eerste stuk is vrij vlak en schiet lekker op. Maar danworden het haarspeldbochten en we klimmen steeds hogertot we de krater bereiken. “1830 meter” staat er in een mo-nument gemetseld. Dat is nog niet het hoogste punt vande vulkaan maar met de auto kun je niet verder. Naar dekrater is maar een klein eindje lopen. Daar kijk je in een gatvan wel 150 meter diep. Er worden veel foto’s gemaakt. Erzijn jongens die in de krater afdalen. Dat kan en op de steil-ste stukken zijn houten trappen die het afdalen vergemak-kelijken. Wij gaan er maar niet aan beginnen, want het kostveel tijd en die hebben we niet, als we op de terugweg desterrenwacht in Lembang tenminste nog aan willen doenen dat was het plan. Na een uurtje gaan we weer de bergaf en spoedig komt beneden in het dal Lembang in zicht.Het uitzicht is prachtig. Het is helder weer en we kijkenover het hele dal uit, of noem je zoiets een hoogvlakte? Hoehet ook zij we komen in Lembang aan bij de sterrenwacht.Het is een mooi gebouw, een koepel met een dak dat openkan. Maar het gebouw is gesloten en onverrichterzakegaan we op weg naar ons kamp in Batoe Djatjar dat zo’nvertrouwde plaats begint te worden. Maar het wordt welhet laatste nachtje slapen. Vermoeid van de lange dag dui-

242

ken we onder de klamboe, met een beetje heimwee in onshart maar vol moed om de nieuwe dag te beginnen, weereen stap dichter naar huis!

Batoe Djatjar, 28 mei 1950Beste Broer,Hier is dan de laatste brief uit Batoe Djatjar. Waarschijnlijkzijn we over een week al aan het varen. Maar dat hoor jezeker over de radio wel. Volgens plan vertrekt de “KotaInten” 3 juni. Ik met nog twee sergeanten, een luitenant als-mede 80 soldaten vertrekken morgen reeds naar Batavia.We zijn corveeploeg voor de bootreis. Het zou wel eenwonder zijn als deze jongen weer niet bij zoiets was inge-deeld. Affijn, we zullen wel zien dat we er door komen.Een beetje bezigheid, dan schiet de tijd wat harder op. Hetis nog steeds volop werk. Gisteren hebben we de wapensingeleverd en de kisten zijn ook gereed.Vanmiddag hebben we met een man of acht een tocht ge-maakt naar de “Tonkobang Prauw”. Dat is een vulkaan tennoorden van Bandoeng. Zijn naam heeft hij te danken aanzijn vorm. Op een afstand ziet hij er als een omgekeerdeprauw uit. Het hoogste punt is geloof ik 2100 meter. Erloopt een weg helemaal tot de krater die op 1830 meter ligt.Als je op zo’n kraterrand staat is dat een lelijk putje (ruim150 meter). Deze vulkaan slaapt. Hij snurkt trouwens be-hoorlijk. Uit een gat in de bodem van de put blaast eenkrachtige gele zwaveldamp. En stinken. Op de bodem vande krater kun je gewoon lopen. Er gaat een steil pad naarbeneden. Ik heb natuurlijk foto’s gemaakt maar hoe diezullen zijn weet ik niet. Dat zullen we straks wel zien. Welinteressant hoor zo’n uitstapje. Waarschijnlijk krijg ik dekans nooit meer om een krater te bekijken.Nu, meer nieuws geloof ik niet dat er nog is. Ik zal er dus

243

maar weer mee stoppen in de hoop je persoonlijk met jeverjaardag te kunnen feliciteren, wat niet onmogelijk is.Dus beste broer, ga ik weer stoppen met de beste wensen.Gods beste zegen en tot kijk.Je broer Leen

244