Jan Casper van Beek, bedrijfsarts

Charles Eijkelenburg, arbeidsdeskundige

NVAB, kring West Brabant, 29-11-2012

Autisme en werk, kansen en bedreigingen.

Introductie Jan Casper van Beek

• Organisatie Medicum Consult, manier van werken

• Positie binnen het bedrijf

• Samenwerkingsverbanden

• intern

• extern

• Kenmerken belasting van het werken bij ASML (in bedrijfsgeneeskundige zin)

• druk, spanning

• ploegendiensten

• werken in cleanrooms

Aandachtsgebieden ASML

• Psychische gezondheid (spanning, work-life balance, werkdruk)

• Locomotore problemen

• Werken in ploegen

• Gezondheidsimplicaties van werken met statische magneten

• Werken met chemische stoffen (oplosmiddelen, H2, HF)

• Zwangerschap en werk

• Verwijzing, behandeling, overleg curatieve sector

• Autisme Spectrum Stoornissen

p3

Enkele kenmerken ASML

• Aantal medewerkers in Nederland: 5800, met groot aantal flex-werkers

• Over 2011/2012: voortschr. gem.

• Verzuimpercentage 2.89 2,69

• Kort: 1,05

• Middel 0,55

• Lang 1,23

• Verzuimfrequentie 1.39 1,35

• Gem. verzuimduur 8,93 9,22

Aantallen AOS-spreekuren 2008-2011

0

100

200

300

400

500

600

700

2007 2008 2009 2010 2011

aos

aos

Niet verzuimende medewerkers

p6

ASML bedrijfssituatie (1)

• Ontwikkelt zeer complexe machines voor de fabricage van chips • Marktleider met meer dan 75% marktaandeel

• Grootste afzetmarkt is verschoven naar Azië

• 10.000 werknemers, waarvan 6.000 werkzaam in de hoofdvestiging in Veldhoven • Overwegend hoog opgeleide technici, veel HBO en Universitair niveau

• Meer dan 95% daarvan is man

ASML bedrijfssituatie (2)

• Kenmerkende cultuurelementen:

• Hoge dynamiek, hoge mate van innovatie, voortdurend bezig op de rand van wat technisch mogelijk is

• Matrix-organisatie met grote projecten

• “Time to Market” staat centraal in het business model. Dit genereert een zeer sterke focus en daarmee druk

• Grote mate van interactie omdat gedurende het ontwikkelproces de eisen regelmatig bijgesteld worden en her en der nog uitvindingen gedaan moeten worden

• Zwerm model

ASML bedrijfssituatie (3)

• De ASML bedrijfssituatie is belastend voor mensen die: • Veel structuur en sturing nodig hebben

• Communicatief minder sterk zijn

• Minder netwerkgericht zijn

• De financiele risico’s worden steeds groter, daarmee de druk op efficientie, voorspelbaarheid en ‘the first time right’

• Dat leidt ertoe dat de individuele werknemer een steeds hogere druk ervaart hetgeen het uitvalsrisico doet toenemen

p10

autisme

• Psychologische benadering: (observeerbaar) gedrag basis voor diagnose autisme

• Neurowetenschappelijke benadering: ontwikkelingsstoornis met een neurologische oorzaak (‘hersenen functioneren anders’) met erfelijke aanleg

• Diagnose ‘vergaarbak’, vaak worden alle autismespectrumstoornissen (ASS) bedoeld: • Autistische stoornis/kernautisme

• Syndroom van Asperger

• PDD-NOS, McDD en Atypisch autisme

• Autistiform gedrag

Autsime – pervasieve ontwikkelingsstoornis

• Alle stoornissen binnen het autisme spectrum zijn pervasief (dringt door op alle levensgebieden)

• Ontwikkelingsstoornis: de ontwikkeling verloopt ‘verstoord’

• Stoornis: ‘ eigenaardigheid’, ‘ anders’.

• Wat betreft functioneren zijn er uitschieters, zowel naar boven (techniek, getallen) als naar beneden (sociaal inzicht).

p12

p13

Kenmerkende eigenschappen (‘triade’ bij klassiek autisme)

Afwijkingen in • Communicatie

• Verbeelding (vlg. Lorna Wing; vroeger: stereotyp gedrag)

• Sociale interacties

problemen met communicatie (‘betekenisverlening’)

• Onderscheid:

• Expressieve communicatie (het uiten)

• Receptieve communicatie (het begrijpen)

• Techniek van de taal is begrijpelijk, maar de sociale aspecten van communicatie niet

• Problemen met samenhang aanbrengen binnen de taal en beperkt inlevings- en verplaatsingsvermogen

problemen met verbeelding

• Achtergrond: drukte, onregelmatigheid en veranderingen zijn voor autisten een zware belasting door de chaos in hun hoofd (kantoortuinen!)

• Stereotyp gedrag komt veel voor (vooral kinderen)

• Dwangmatig vasthouden aan gewoontes

• Autisten denken fragmentarisch

problemen met sociale interacties

• Stoornis in sociale interactie, probleem met empathie

• Kan zich divers manifesteren:

• Afzijdig of in-alert

• Passief

• Actief, maar bizar (onaangepast en eenzijdig)

• Stijl-formalistisch of hoogdravend (regels uit het hoofd geleerd op basis van aangeleerde of verworven scripts, zonder intuïtie en sociaal naïef)

bijkomende problematiek, met mogelijk effect op het werk

• Relatieproblemen (onmacht relatie aan te gaan dan wel te onderhouden)

• Gezinsproblemen

• Aanwezigheid autistisch kind

• Spanning met niet autistische gezinsleden

• Somberheid, depressiviteit, negatief zelfbeeld

p19

syndroom van Asperger

• Wetenschappelijke discussie: Asperger = hoogfunctionerend autisme (geen mentale retardatie)?

• Asperger wordt tot autismespectrum gerekend.

• Normale taalontwikkeling (met ongewoon taalgebruik)

• Normale tot hoge intelligentie

• Normale neiging tot contacten leggen (met wisselend succes..)

de Volkskrant, 27-11-2012 “Vervuilde lucht mogelijk oorzaak van autisme”

p21

aspecten, mogelijke symptomen

• Onhandige motoriek

• Moeite met inschatten van sociale situaties

• Gebrek aan inlevingsvermogen

• Voorkeur voor bezigheden met herhalende of systematische elementen

• Makkelijk opgaan in fantasiewereld (SF e.d.)

andere ‘klassieke’kenmerken

• Komt meer bij mannen dan bij vrouwen voor

• Sterk gericht op technische details en resultaten (systematiseren), weinig op contact en samenwerking (empathiseren)

• Compensatie van eigen tekortkomingen mogelijk door imiteren van andermans gedrag en bewegingen

• IQ hoog, EQ laag

Niet alleen maar negatief…

Mensen met syndr. v. Asperger:

• kunnen zich goed afsluiten en zich intensief en langdurig bezighouden met eigen interesses

• zijn erg precies en perfectionistisch

• kunnen in staat zijn tot bijzondere prestaties

• hebben een andere ‘cognitieve stijl’ of ‘manier van zijn’ (een gave?)

Van belang in het werk:

• Vaak wederzijds onbegrip: men verstaat elkaar over en weer niet

• Beperkte sociale contacten en activiteiten zijn geen gevolg van angst, maar van onvermogen; drukke sociale gebeurtenissen zijn onaangenaam

• Vaak intense preoccupaties, verzamelwoede, maar ook encyclopedische kennis, bijvoorbeeld over computers

..

..

• Vaak voorkeur voor technische, wetenschappelijke, systematische, emotie-arme en bètavak gerelateerde interesses (ASML, Nat Lab..)

• Interesses bieden een kunstmatig geordende wereld, ‘regie in eigen hand’

• Dwangmatig handelen mogelijk, soms moeite realistische eisen aan zichzelf te stellen (met gevaar surmenage en ‘burnout’)

• Gedrevenheid, geduld, fixatie en concentratie kan tot bijzondere resultaten en prestaties leiden

• Lange-termijn herinnering in precieze beelden

Stelling:

“Autisme lijkt vaker voor te komen in een regio met een sterke ICT-sector, zoals Eindhoven” • Recent onderzoek Universiteit van Cambridge bevestigt stelling

(en in lijn met eerder Nederlands onderzoek)

• Onderzoek in 3 regio’s: Eindhoven, Haarlem en Utrecht-stad

• Verwachting: ASS zou vaker voorkomen in een regio waar veel ‘systemizers’ wonen

• Aanwijzing: familiaal verband tussen talent voor ‘systemizing’ en autisme

Design onderzoek

• Regio Haarlem en Utrecht referentie: vergelijkbaar inwonersaantal en socio-economische status, maar minder banen in techniek en ICT

• Basis en middelbare scholen aangeschreven: totaal aantal kinderen en aantal met klinische ASS-diagnose in kaart gebracht

• Uitkomst: prevalentie ASS in regio Ehv significant hoger dan in Haarlem en Utrecht

Autisme bij ASML (1)

• Volgens de laatste statistieken leidt ca 1% van de bevolking aan autismespectrumstoornissen (ASS)

• De verwachting bij ASML is daarom ca 60 ASS gevallen

• Het hoge ‘techneutengehalte’ kan dat opdrijven

• Daar staat tegenover dat kandidaten met ASS er bij aannameselektie eerder uitgefilterd worden

• Het daadwerkelijke aantal medewerkers met gediagnostiseerde ASS is ongeveer 10

• Het merendeel leidt aan Asperger, er is één geval gediagnostiseerd als Klassiek autisme

• Er is wel een aanzienlijk grotere groep met autistiform gedrag

Autisme bij ASML (2)

• Het merendeel van de gevallen kunnen gekarakteriseerd worden als afzijdige/inalerte of passieve types

• Eén geval neigt naar het actief-maar-bizarre type en één ander geval past binnen het stijf-formalistische type

• Binnen het autistiform gedrag springt het actief-maar-bizarre gedrag het meest in het oog

• Binnen deze groep komt afzijdig/inalert of passief gedrag wellicht ook veel voor, maar dat springt minder in het oog

• Diagnoses werden meestal op latere leeftijd, na reeds jaren bij ASML gewerkt te hebben, vastgesteld

• Dit wijst op een mogelijk fors verborgen ASS probleem

Autisme bij ASML (3)

• De meeste betrokkenen geven aan dat de diagnose van ASS de weg bereidde voor inpassing van hun afwijking

• Het heeft een naam gekregen, het is bespreekbaar en je kunt gericht acties nemen

• Over het algemeen leidt men niet onder het label autisme

• Meer dan de helft van de gediagnostiseerden geeft aan dat het diagnosetraject lang duurt en weinig ruimte laat voor individuele verschillen

• De betrokkenen geven aan dat ASML meer zou kunnen doen aan beleid en faciliteiten specifiek gericht op ASS

• Een minderheid heeft een zorg mbt de werkdruk

Autisme bij ASML (4)

• De ASML bedrijfssituatie sluit niet bepaald aan bij de beperkingen van medewerkers met ASS

• Desondanks wordt de acceptatie en inpassing van medewerkers met ASS in de directe werkomgeving ervaren als redelijk tot goed

• Dit wordt niet bewerkstelligd door richtlijnen of beleid vanuit ASML, maar komt van lokale managers en team-leiders

• Opgemerkt dient echter te worden dat de meeste medewerkers met ASS iets in hun houding hebben dat weerstand tegen hun beperkingen normaal is

Vuistregels succesvolle inzet wn. met ASS

• Heldere duidelijke opdrachten

• Werkplek met niet te veel prikkels

• Niet te hoge eisen op sociaal gebied

• Etc.

p33

p34