‘Kunst: Goed bekeken’ – Blok IV Barok en Rococo, Neoclassicisme en Romantiek, Realisme en Impressionisme

Samenvatting college 4: Romantiek en Neoclassicisme Schilderkunst en Beeldhouwkunst

Romantische schilderkunst in Engeland De Romantische schilderkunst in Engeland kan worden onderverdeeld in twee

stromingen: - in de ene staat de mens centraal in een visionaire wereld (Füssli en Blake) - in de andere staat de natuur centraal (Contable, Turner)

Johann Heinrich Füssli (Zwitser van geboorte, maar woonachtig in Engeland) heeft net als Goya een voorliefde voor het macabere, akelige en spookachtige

Zo laat zijn ‘Nachtmerrie’ (1781) een angstaanjagend beeld zien, gevuld met mysterie en paniek, gecombineerd met een vreemde ‘zwarte’ humor

1

Gorechtkade 37a9713 BE Groningen

06 – 5498 5197

Johann Heinrich Füssli, De nachtmerrie, 1785-90, olie op doek, 76 x 64 cm, Goethemuseum, Frankfurt

2

William Blake zal een geheel eigen stijl en onderwerpskeuze ontwikkelen Blake is van mening dat de oude traditionele Christelijke waarden vervangen dienen te

worden door een persoonlijke en subjectieve godsbeleving Hij put daarbij uit eigen ervaringen, maar ook uit de werken van schrijvers als Dante,

Shakespeare en Milton Blake is een man v.h. gevoel i.p.v. het verstand, een romanticus Hij blijkt een mystieke inslag te hebben en krijgt visioenen die hem later in z'n leven

zullen leiden In zijn eigen profetische boeken schept hij een persoonlijke mythologie, met science

fiction-achtige figuren als ‘Nobodaddy’ Blake’s voorstellingen zijn complex en moeilijk, maar blijven nog wel verhalend

In de landschappen van William Turner komt de Romantische voorliefde voor het pittoreske en het sublieme goed tot zijn recht

Turner legt de nadruk op het noodlot, op de hulpeloosheid v.d. mens t.o.v. het natuurgeweld

De mens staat nietig tegenover de krachten v.d. natuur Voorbeelden:

- ‘Sneeuwstorm terwijl Hannibal over de Alpen trekt’, 1812- ‘De brand in The House of Parliament’, 1835- ‘Het slavenschip’, 1840

De landschappen zijn wel gestoffeerd, maar de figuurtjes zijn relatief klein en vallen in het niet bij de overweldigende natuur

William Turner, Houses of Parliament on fire (16 Okt. 1834), 1835, olie op doek, 91 x 122 cm, Museum of Art, Philadelphia

3

De andere belangrijke Engelse Romantische landschapsschilder is John Constable De stijl van Constable verschilt wezenlijk van die van Turner: hij verzet zich resoluut

tegen alles wat naar fantasie zweemt Hij is van mening dat de landschapschilder uit moet gaan van waarneembare feiten en

schildert daarom bestaande plekken in zijn eigen omgeving Daartoe maakt hij talloze voorstudies, waarin hij met meteorologische interesse de

eindeloze schakeringen en kleurtonen in de lucht en de wolken probeert vast te leggen Constable probeert op deze wijze het overweldigende v.d. natuur tot uiting te brengen Voor Constable was de lucht 'de toetssteen, maatstaf en voornaamste orgaan van het

sentiment'

De Romantische schilderkunst in de Verenigde Staten De Romantische schilderkunst in de VS kent dezelfde twee richtingen als in Engeland Benjamin West en Singleton Copley zijn de belangrijke vertegenwoordigers v.d. richting

waarin de nadruk wordt gelegd op het handelen v.d. mens NB. Beide mannen zijn Amerikaans van afkomst, maar zullen zich vestigen in Europa, in

Engeland

De werken van Benjamin behoren tot de historieschilderkunst en het onderwerp is steeds 'groots en meeslepend', volgens de Romantische gedachte

Een van West’s beroemdste werken is de ‘De Dood van Generaal Wolfe’ (1770) Het toont de dood v.d. Britse aanvoerder Wolfe tijdens de gevechten tussen de Britten en

de Fransen in Canada Het is een heroïsche dood, als een profane heilige, geschilderd in de traditie v.h.

Neoclassicisme

Ook Copley’s beroemdste werk is een historiestuk, namelijk ‘Watson en de haai’ (1778) Een scène vertellend over de onbeteugelde woede v.d. natuur versus de menselijke

expressie van paniek, verschrikking en doodsangst

John Singleton Copley, Brooks Watson wordt gered van een aanval van een haai bij Havana, Cuba, 1778, olie op doek, 183 x 229 cm, Museum of Fine Arts, Boston.

4

De tweede richting richt zich op de weergave v.d. natuur, en dan m.n. op de grootsheid v.d. natuur

Een belangrijke vertegenwoordiger van dit genre is Thomas Cole Geboren en getogen in Engeland, maar op 18-jarige leeftijd naar Amerika gegaan en daar

gebleven In 1825 richt hij (samen met T. Doughty en A.B. Durand) de Hudson River School of

landscape painters op – zo genoemd omdat zij voornamelijk in het dal v.d. Hudson en in de Catskill Mountains werken

Er gaat een voorkeur uit naar wildromantische voorstellingen v.d. ongerepte natuur Andere belangrijke Amerikaanse landschapsschilders uit deze periode zijn:

- George Caleb Bingham - Frederic Church

Thomas Cole's bekendste cyclus heet 'The Course of the Empire' Het symboliseert de opkomst en ondergang v.e. volk / beschaving Hierbij geeft hij zijn grandioze landschappen een symbolisch-fantastische inhoud mee Doen sterk denken aan de arcadische landschappen van Claude Lorraine uit de 17e eeuw

Thomas Cole, The Course of Empire: The Savage State, 1834, olie op doek, 100 x 161 cm, The New York Historical Society

Romantische schilderkunst in Duitsland In Duitsland komen de ideeën v.d. Romantiek ook het beste tot uitdrukking in de

landschapschilderkunst Kenmerkend voor de stijl in Duitsland :

- onpersoonlijk en zorgvuldig - geen 'subjectief handschrift' maar een gladde, vlakke schilderwijze (meer 'Poussiniste' dan Rubeniste')

Veruit de belangrijkste Romantische schilder in Duitsland is Caspar David Friedrich

5

Bij Friedrich wordt de grootsheid v.d. natuur haast verheven tot een natuurreligie Zijn schilderijen hebben een desolaat en zwaarmoedig karakter, dat mede is bepaald door

zijn persoonlijke leven Zo verliest hij al op 7-jarige leeftijd zijn moeder en op 13-jarige leeftijd verdrinkt zijn

eigen broer voor zijn ogen terwijl die hem zojuist heeft gered v.d. verdrinkingsdood Friedrich wil vooral tot uitdrukking brengen dat de mens nietig is t.o.v. de natuur en haar

verschijnselen De figuren in zijn landschappen staren vaak in het oneindige

‘Mönch am Meer’ (1808-1809) is een van zijn mooiste en bekendste werken Het toont de immense weidsheid v.h. landschap in zwaarmoedige tinten Een klein, nietig en eenzaam figuurtje vormt de enige stoffering

Caspar David Friedrich, Mönch am Meer, 1808-'09, o/d, 110 x 171 cm, Berlin, Schloß Charlottenburg.

NEDERLAND

In Nederland was de romantiek niet zo heftig als in het buitenland Terwijl kunstenaars in Duitsland en Engeland de meest dramatische momenten in de

natuur voor hun schilderijen kozen, hielden hun Nederlandse collega's het meer bij wat gematigder romantische taferelen

In feite blijft men vooral trouw aan de voorbeelden uit de Gouden Eeuw, zoals bv.: - Barend Cornelis Koekoek - Andreas Schelfhout

Desondanks laat Wijnand Nuyen met zijn ‘Schipbreuk op een rotsachtige kust’ (1837) een voor Nederland zeldzame uiting v.d. internationale Romantiek zien

Een schipbreuk in de trant van William Turner BEELDHOUWKUNST IN DE NEGENTIENDE EEUW

6

In algemene zin volgt de beeldhouwkunst de ontwikkelingen v.d. schilderkunst Ook in de beeldhouwkunst is er sprake v.e. Neoclassicistische stroming, die zich in alles

richt op onderwerpen en stijlen v.d. antieke beeldhouwkunst, en een Romantische stroming, die zich vooral richt op het uitbeelden van emoties en dramatische gebeurtenissen

Neoclassicistische beeldhouwkunst De invloedrijke Johann Winckelmann zou antieke beelden aanprijzen als de belichaming

v.e. esthetisch ideaal, dat universeel was en niet gebonden aan tijd of plaats Deze voorbeelden moeten worden geïmiteerd door 18e en 19e-eeuwse kunstenaars Die stellen zich dan ook ten doel om 'moderne klassieken' te vervaardigen

De Italiaan Antonio Canova is de grootste beeldhouwer van zijn generatie Hij zal door heel Europa worden voorzien van opdrachten Canova zal zich gaan richten op de door Winckelmann gepropageerde stijl

Antonio Canova, Amor en Psyche, 1786-93, marmer, h. 168 cm, Musée du Louvre, Parijs

7

In ‘Amor en Psyche’ (1786-1793) beeldt hij een mythologische thema uit in een perfect Klassieke stijl

De figuren zijn sterk geïdealiseerd, vertonen een absolute schoonheid en zijn perfect glad afgewerkt

Vanuit de uiterste hoeken v.h. beeldhouwwerk wordt de spanning opgebouwd naar het centrum toe

Daar wordt het moment vlak voor de kus cirkelvormig omarmd door Psyche ’s armen Aan de positie is te zien dat hij van boven komt : is het hemelse Zij is gebonden aan aarde, is menselijk, aardse sterveling Prachtige compositie

In 1806 arriveert Canova in Rome, i.o.v. Napoleon Canova krijgt de opdracht om een sculptuur te maken van Napoleon als Frans generaal Echter, Canova maakt een antikiserend naaktbeeld van Napoleon als de Griekse

oorlogsgod Ares, dat sterkt lijkt op de door Winckelmann zo bejubelde Apollo Belvedere (c. 300 v.Chr.)

Berthel Thorvaldsen, Ganymedes geeft adelaar van Zeus te drinken, 1817, Thorvaldsen Museum Kopenhagen

Canova blijft gedurende de 19e eeuw hét voorbeeld voor elke ambitieuze beeldhouwer Hij is onafhankelijk, werkt niet voor één opdrachtgever en is daarom vrij om 'moderne

klassieken' te maken De enige die er ook daadwerkelijk in slaagt om hem na te volgen is de Deen Berthel

Thorvaldsen

8

Thorvaldsen breekt door met ‘Jason en het Gulden Vlies’ (1803-1828) Voor dit beeld hebben beelden uit de Klassieke Oudheid model gestaan, zoals de Apollo

Belvedere en de Doryphoros van Polykleitos Thorvaldsen werkt niet naar de natuur, maar vanuit studie v.d. Klassieke sculptuur Het beeld toont een geïdealiseerde schoonheid, is sereen en ademt een innerlijke rust Allemaal zeer tegengesteld aan de voorgaande Barok (Bernini), waar dit zich tegen afzet Bovendien, het frontale aanzicht overheerst: de helderheid v.d. contour is een belangrijk

aspect (denk ook aan de Neoclassicistische schilderkunst), getuige ook zijn reliëf-achtige sculptuur van ‘Ganymedes en de adelaar van Zeus’ (1817)

Romantische beeldhouwkunst Naast deze Neoclassicistische stroming met haar verheven onderwerpen bestaat de

Romantische stroming, die qua stijl en onderwerpen aansluit bij dezelfde stroming in de schilderkunst

De onderwerpen zijn ontleend aan de natuur en haar oerkrachten, en aan het menselijk drama

Auguste Préault laat met zijn reliëf ‘Slachting’ (1834) vooral zien dat hij geïnteresseerd is in de weergave van extreme fysieke en emotionele gesteldheid

De irrationele ruimte is volledig gevuld met expressieve vertekeningen Agressief en gewelddadig Om welke gebeurtenis het precies gaat, wordt in midden gelaten: typisch Romantisch Een angstaanjagende, apocalyptische gebeurtenis waarin de mens machteloos staat

Auguste Préault, Slachting, 1834, Musée des Beaux Arts Chartres

9

BOUWKUNST De bouwkunst v.d. 19e eeuw laat enerzijds gebouwen zien in neostijlen, ontworpen door

architecten opgeleid aan de Académies En anderzijds gebouwen, die uitblinken in de toepassing van moderne materialen,

ontworpen door ingenieurs opgeleid aan polytechnische scholen De laatste categorie wordt ook wel ‘ingenieurskunst’ genoemd Voorbeelden van neostijlen:

- C. Barry / W. Pugin / A. Northmore, Houses of Parliament, 1839-1860, London- Charles Garnier, Opéra de Paris, 1861-1874 - Pierre Cuypers, Rijksmuseum Amsterdam, 1881-1886

Begin 19e eeuw begint men geleidelijk nieuwe materialen en technieken te gebruiken De grootste vooruitgang die in de bouwkunst wordt geboekt, is de toepassing van ijzer Voorheen was het nooit als bouwmateriaal benut, maar nu, in het industriële tijdperk,

wordt het steeds vaker toegepast En dan vooral voor fabrieken, pakhuizen, flatgebouwen en warenhuizen De gebruik van ijzer zorgt voor sneller en goedkoper bouwen

St. Georges Church in Everton (c.1812) is ontworpen naar voorbeeld v.d. Kapel van Hendrik VII in Westminster Abbey, maar de kapconstructie is nu opgebouwd in ijzer

Qua vorm is het nog Neogotisch, maar qua materiaalgebruik is het helemaal modern

De palmenkas v.d. Kew Gardens bij Londen (1844-1848) toont een schilderachtige toepassing van moderne grote glasplaten gecombineerd met een ijzeren constructie

Maar veruit de meest revolutionaire toepassing van moderne bouwmaterialen en –methoden is te zien bij het Londense Crystal Palace (1851) v.d. kassenbouwer Joseph Paxton

Joseph Paxton, Crystal Palace, interieur, 1851, Londen

© ASK history, 2011.

10