AannemerN O V E M B E R 2 0 1 1 - J A A R G A N G 2 2

VAKBLAD VOOR

HET UITVOEREND

BOUWBEDRIJF

BOUWPLAATSLichtgewicht restaurant op de Lek

PRODUCT10 mm brede dilatatie dankzij profiel

ONDERNEMEN‘Goodwill is bijnaeen vies woordgeworden’

Klant van de klantis koning

01_Cover_Opmaak 1 31-10-11 13:04 Pagina 1

november 2011 3

INH

OU

D

Maandelijks vaktijdschrift voor de bouwondernemer. Een uitgave van Eisma Bouwmedia.

Redactie AannemerEisma Bouwmedia, Postbus 361, 7000 AJ Doetinchem

Hoofdredactie Peter de Winter, tel.: (088) 294 49 08p.dewinter@eisma.nl

RedactiePaul Diersen, tel.: (088) 294 49 12p.diersen@eisma.nlViola Huurnink, tel.: (088) 294 49 10v.huurnink@eisma.nl

EindredactieSandra Abbink

DTPZeeDesign, Witmarsum

RedactiesecretariaatAstrid van Amerongen, tel.: (088) 294 49 00

Aan Aannemer werkten meeAlfa Accountants en Adviseurs,Mr. Harm Jan de Boer, Ing. Peter Borgers,Ellen Holler, Tony Tati, Henk Wegkamp

UitgeverRex Bierlaagh

DirectieEgbert van Hes, algemeen directeurBouke Hoving, financieel directeurGerbert Tiecken, uitgeefdirecteur

AdvertentiesRens Sturrus, Commercieel managerVoor informatie over tarieven, afsluitdata e.d.Karin Krabbenborg, tel.: (088) 294 49 34Sacha Harders, tel.: (088) 294 49 33

Abonnementen Inge van Ditshuizen, Marketing Strateeg Bouwmedia• Per jaar €247,00 (excl. 6% BTW) • Proefabonnement (3 nrs.) €30,00 (excl. 6% BTW)• Studentenjaarabonnement €99,00(incl. 6% BTW) Losse nummers via redactiesecretariaat. Abonnementsprijzen België en overig buitenland op aanvraag bij Klantenservice,tel.: (088) 226 66 47.

Betaling abonnementen Via automatische incasso of acceptgiro Friesland Bank Zaailand 108, 8911 BN LeeuwardenBankrekening nr: 29.30.07.381IBAN nr: NL61FRBK0293007381 BIC: FRBKNL2L

KlantenserviceVoor opgave abonnementen, wijzigingenen informatie: Eisma mediagroep abonneeservice, postbus 2238, 5600 CE Eindhoven tel.: (088) 226 66 47 abonneren@eisma.nl

Abonnementen kunnen op elk gewensttijdstip ingaan. Opgave via de website ofbij onze Klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onzeKlantenservice wordt opgezegd. Dit kanschriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over uw lopendeabonnement kunt u contact opnemen met onze Klantenservice.

Algemene voorwaardenNiets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd, opgeslagen in een geautomati-seerd gegevensbestand, of openbaar ge-maakt, in enige vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch, mechanisch, door foto-kopieën, opname of enige andere manier,zonder voorafgaande schriftelijke toestem-ming van de uitgever. Uitgever en auteursverklaren dat deze uitgave op zorgvuldigewijze en naar beste weten is samen gesteld,evenwel kunnen uitgever en auteurs opgeen enkele wijze instaan voor de juistheidof volledigheid van de informatie. Uitgeveren auteurs aanvaarden dan ook geen en-kele aansprakelijkheid voor schade, van

welke aard ook, die het gevolg is van han-delingen en/of beslissingen die gebaseerdzijn op bedoelde informatie. Gebruikers vandeze uitgave wordt met nadruk aangera-den deze informatie niet geïsoleerd te ge-bruiken, maar af te gaan op hun professio-nele kennis en ervaring en de te gebruikeninformatie te controleren’.

©2011 Eisma Bouwmedia, Doetinchem

Druk Veldhuis Media

Er is iets aan de hand in bouwendNederland. Inderdaad gaat hetvoor de zoveelste keer over de crisis, de desastreuze gevolgen ende kansen die er toch nog liggenvoor het uitvoerend bouwbedrijf.Nieuwbouw ligt door de econo-mische crisis plat op zijn gat endus blijft er niet veel anders overdan kiezen voor renoveren. Maarals je in dat segment iets wilt be-reiken, dan hoor je als aannemerte weten dat de klant van deklant koning is. Neen, het is geenschrijffout dat de klant van deklant koning is. Wie precies wilweten over welke klant en koninghet precies gaat, moet niet aarze-len en de coverstory lezen die be-gint op pagina 8. Hierin staan debelevenissen van Michel Schippercentraal. Deze directeur van WaalOnderhoud & Renovatie uitVlaardingen koos een paar jaargeleden voor planmatig onderhoud en renovaties vancorporatiewoningen. En corporaties zijn lastige klan-ten. Men zit er niet te wachten op klagende huurders.Een bouwbedrijf dat dan toch aan de slag wil, zal allesop alles moeten zetten om de overlast voor bewonerszoveel mogelijk te beperken door de doorlooptijd vanonderhoudsbeurten en renovaties te minimaliseren.Waal speelt de regels van dit spel inmiddels virtuoosen kan nu in vijf dagen een complete woning renove-

ren. Overigens is de aannemer uit Vlaardingen bepaaldniet de enige die vist in deze vijver. Planmatig onder-houden en renoveren van corporatiewoningen is big business. Althans…, zolang de klant van de klantkoning is.

Peter de Winter

P.dewinter@eisma.nl

Big Business

03_Inhoud 31-10-11 16:03 Pagina 3

Een standaard eengezinswoning renoveren kan door het

bouwproces uit te kienen in vijf dagen. De aanpak van

Waal per dag:

Dag 1: ’s ochtends sloopwerk en freeswerk; ’s middags

start montage leidingwerk.

Dag 2: afronden leidingwerk; stucwerk wanden.

Dag 3: tegelwerk wand en vloer in specie.

Dag 4: afmontage sanitair.

Dag 5: sauswerk en kitten.

Renovatie in vijf dagen

8 november 2011

BOUWPLAATSAannemer

Optimaliseren bouwproces bij onderhoud en renovatie

Klant van de klant is koningIn de onderhouds- en renovatiebranche

draait het niet alleen om de klant,

maar vooral ook om de klant van de

klant: de bewoner van een corpora -

tiewoning. Die wil graag zo weinig

mogelijk overlast. Aannemers gaan

steeds verder in het beperken daarvan

door het bouwproces te optimaliseren.

Een badkamer, keuken en toilet reno -

veren? Vijf dagen, langer is niet nodig.

TEKST PAUL DIERSEN

FOTO’S WAAL ONDERHOUD & RENOVATIE

‘Er staan in Nederland 2,4 mil-joen corporatiewoningen. In deregio waar wij werkzaam zijn

zo’n 950.000. Veel daarvan wordt nietmeer gesloopt, maar gerenoveerd. Diewoningen krijgen allemaal nog een le-

vensduurverlenging van 15 tot 20 jaar.” Michel Schipper, directeur van Waal Onderhoud & Renovatie in Vlaardingen,heeft de cijfers paraat. Zijn bedrijf heeftde afgelopen jaren een bewuste strate-gische keuze gemaakt voor planmatigonderhoud en renovaties van corporatie-woningen. Daarin staat het bedrijf zekerniet alleen. Deze tak van sport is, nu denieuwbouw een flinke douw heeft gekregen, big business. Dat weten meerbouwbedrijven.De klant van de klant: daar draait het –misschien wel meer dan bij nieuwbouw– om. Een woningcorporatie zit niet tewachten op klagende huurders. Dusdoen bouwbedrijven er alles aan om dedoorlooptijd van onderhoudsbeurten enrenovaties zo kort mogelijk te houden en de overlast voor bewoners zoveel mogelijk te beperken. Zeker als die in dewoning blijven wonen tijdens de werk-zaamheden. Ook Waal heeft daar de af-gelopen jaren flink op ingezet. Met resul-

taat: “Wij kunnen nu in vijf dagen eenwoning renoveren”, zegt Schipper. “Uit-gaande van een standaard eengezins -woning waarbij toilet, keuken en bad -kamer worden vervangen.”

‘Te lang bezig’De kunst zit ‘m in het anders benaderenvan het bouwproces, aldus de directeur.Waal renoveerde een aantal jaar terugeen project van 188 woningen in Vlaar-dingen. Keuken, badkamer en toilet wer-den vervangen; er werden nieuwe kozij-nen geplaatst, er kwam een nieuwe ketelen een mechanisch ventilatiesysteem.“We hebben na afloop in samenwerkingmet de woningcorporatie een klanten-panel georganiseerd om de mening vande huurders te peilen. Echt: iedereen wassupertevreden. Over de kwaliteit, over decommunicatie – louter positief. Alleenwaren we er volgens de bewoners wel‘heel lang mee bezig’. Dat heeft mij aanhet denken gezet; daar wilde ik wat aan

De klant van de klant is koning bij renovaties van corporatiewoningen.

08-09-11_Coverstory 31-10-11 13:06 Pagina 8

november 2011 9

doen. Rond dezelfde tijd kwam ik in aan-raking met de principes van lean bouwenen dat bracht me tot andere inzichten.”

Proces vooropDe belangrijkste omslag is dat bouwersaf moeten van het idee dat ze een pro-duct maken, aldus de directeur. Het pro-ces staat voorop. Maar wat betekent ditnu concreet? Schipper legt het uit: tradi-tioneel wordt een renovatieproject aan-gepakt per blok van bijvoorbeeld 5, 10 of15 woningen. De sloper komt, is drie uur-tjes aan het werk en begint in de volgen-de woning. De eerste woning staat derest van de dag leeg. De tweede dagkomt iemand twee uurtjes frezen; weerstaat de rest van de dag de woning leeg.De doorlooptijd per woning wordt op diemanier onnodig lang. “Iedere partij wilzoveel mogelijk volle productiedagendraaien. Daar gaat het hen om. Dit is zoals we het jaren hebben gedaan. Debouw heeft bij het optimaliseren van ditproces altijd alleen gekeken naar produc-ten. Denk bijvoorbeeld aan tegelen overbestaande tegels.” Schipper dacht voor het bouwbedrijf eenaanpak uit waarbij woningen niet meerper 5, 10 of 15 worden gerenoveerd, maarper twee. De planning is zo opgestelddat als de sloper klaar is, er meteenwordt gefreesd. Daarna volgen de instal-laties en de stukadoor is de volgende

dag al aan de beurt. Er wordt continu gewerkt in de woning en de doorlooptijdis dus veel korter dan bij de traditionelemanier. “Alle disciplines volgen elkaarop. Wij verplichten onze partners om opdie manier te werken. Een installateurkan niet zeggen: die wc-pot doe ik mor-gen wel even. Dat werkt niet.”

RustDe andere kijk op het proces brengt veelmeer duidelijkheid voor alle betrokkenpartijen, heeft Schipper ondervonden.“Er wordt wel eens kritisch gedaan overlean planningen; dat je alle lucht er uit-perst. Maar het geeft juist veel meerrust: de slopers weten dat ze voor demiddag klaar zijn; de elektricien weetdat hij elke dag met twee man op hetwerk kan komen en aan de slag kan. Situaties waarin een onderaannemer op de bouw komt en te horen krijgt dathij de volgende dag maar terug moet ko-men, die zijn er niet meer.”Doordat de onderaannemers ook mee-doen bij het opstellen van de planning(de foto’s van grote vellen aan de muurwaar iedereen zijn post-it opplakt, zijninmiddels waarschijnlijk bekend), wor-den bijna als vanzelf meer oplossingenbedacht die bijdragen aan een nog beterbouwproces. Zo kwam tijdens een reno-vatie van 162 woningen dit jaar in Vlaar-dingen – de eerste die Waal uitvoerde op

Bij Waal Onderhoud en Renovatie in Vlaardingen werken

29 mensen. Het bedrijf draait 11 miljoen euro omzet en

maakt als aparte bv deel uit van Waal Bouw (150 mensen,

85 miljoen euro omzet). Het bedrijf focust op planmatig

onderhoud en renovaties. “Particuliere werken doen we

niet meer”, zegt directeur Michel Schipper. “Ik heb twee

jaar geleden heel bewust de keus gemaakt om te focussen

op één bepaalde business. Daarin wil ik de beste worden.

Dat is wel een gok geweest, waarbij we van omzet terug

zijn gegaan van 15 miljoen naar 11 miljoen.” De nieuwe

strategie moet echter nu gaan uitbetalen.

Waal Onderhoud en Renovatie is onderdeel van Aan de

Stegge Verenigde Bedrijven (ASVB) en staat op het punt

van fuseren met een ander aangesloten renovatiebedrijf

(Dickhoff-Spindler uit Rotterdam). “Om onze slagkracht te

kunnen vergroten”, aldus Schipper.

Focus op één businessmoet uitbetalen

e

▼

Vervolg op pag. 11Aannemers proberen de doorlooptijd van renovaties zoveel mogelijk te verkorten.

basis van het vijfdagenconcept – aan hetlicht dat de verreiker die de sloper inzet-te voor zijn werkzaamheden prima konblijven staan om de cv-ketel naar bovente transporteren en de woningen te be-voorraden met bouwmaterialen. “Voor-heen liep iedereen afzonderlijk met zijnmaterialen door het trappenhuis.”Deze manier van plannen heeft dus alsgevolg dat woningen niet na pakwegtwee weken per tien tegelijk worden op-geleverd; er worden vanaf dag 5 steedsdagelijks twee woningen opgeleverd.

VooropnameWat Schipper betreft gaat zijn bedrijfnog een stapje verder. Bij de pilot inVlaardingen werd elke woning vijf dagenvoor aanvang van de renovatie bezochten opgenomen. “We kwamen echt heelveel zelf aangebrachte voorzieningen tegen, waardoor sommige zaken tochnet weer anders moeten”, zegt Schipper.“Dat viel tegen.”De bouwer heeft om die reden het vier-dagenconcept inmiddels doorontwikkeldnaar een tienwekenconcept. “Mij is ver-teld door de woningcorporatie dat dekosten voor de opnames van de wonin-gen en stichtingskosten samen zo’n 25procent van de aanneemsom – voor eenrenovatie zo tussen de 15.000 en 60.000per woning – bedragen. Hoe dat komt?

08-09-11_Coverstory 31-10-11 13:06 Pagina 9

november 2011 11

BOUWPLAATSAannemer

Corporaties besteden die opnames ookweer uit, vaak aan dure bureaus. Dat tra-ject kunnen aannemers veel beter over-nemen. Wij komen als bouwer immerstoch vooraf in de woning en meten hetdan nog eens op. Door die opname zelfuit te voeren kunnen we 60 tot 70 pro-cent van de punten die we nu vlak voorde start van de werkzaamheden tegen-kwamen, ondervangen. En ik ben ervanovertuigd dat wij als aannemer dat ookveel goedkoper kunnen.”Bovendien, zo redeneert Schipper, kijkthij als bouwer met een net iets andereblik dan de ‘dure bureaus’ die de corpo-raties inschakelen. “Dan worden er bij-voorbeeld keukens geleverd die toch nétte klein zijn, waardoor je weer met eenpasstuk van 8 of 10 centimeter moetwerken. Dit weet ik ook weer naar aan-leiding van klachten van bewoners. Diebewoners willen dat niet, want zo’n pas-stuk hadden ze ook niet in hun vorigekeuken.”

Meer- en minderwerkKortom: eigenlijk wil de bouwer tien weken voor aanvang van de werkzaam-heden zelf de woning in. Om het eerstecontact te leggen, keuzes voor te leggenen de woning al een keer te bekijken.

tijdens de renovatie tegenkomt, zorgenvoor meerwerk. Dat daar achteraf gezeikover ontstaat, snap ik wel.” ■

“Meer- en minderwerk kan dan op eennormale manier worden afgehandeld;ook met de corporatie. Want al die zelfaangebrachte voorzieningen die je pas

Vervolg van pag. 9

▼

Een nieuwe keuken, badkamer en toilet? Langer dan vijf dagen hoeft dat niet te duren.

Bedrijven die lean gaan bouwen, zul-

len in het begin door de zure appel

heen moeten bijten. Het bouwproces

veranderen gaat niet vanzelf en vraagt

veel van de eigen organisatie en de

onderaannemers, beaamt ook Schip-

per. “Het kost moeite in het begin. Ik

ben er eerlijk over: de helft van onze

onderaannemers is inmiddels al ver-

vangen door andere partners. Bij ons

eerste project in Vlaardingen liep er

snel van alles mis. Dan merk je dat

iedereen geneigd is om weer op de

oude manier van werken over te stap-

pen. Maar dat wilde ik niet. We heb-

ben toen een week het project stil-

gelegd en zijn opnieuw rond de tafel

gaan zitten.”

Zure appel

Het bouwproces veranderen (samen een lean planning maken, zoals hier gebeurt) doe je niet zomaar.

08-09-11_Coverstory 31-10-11 13:06 Pagina 11