Digitale Bibliotheek dib nummer 8, 2010 13

V

argus panoptes

controlestaat

an Vrij Nederland-redacteur Ru-die Kagie verscheen in juni van dit jaar het boek Privacy: hoe Ne-derland verandert in een contro-

lestaat. Dat boek biedt, voor mensen die geïnteresseerd zijn in privacykwesties, niet eens zoveel nieuwe inzichten, maar vat wel goed samen hoe de opvattingen over priva-cy binnen tien jaar radicaal zijn veranderd in de Westerse samenleving. Het voert te ver om te stellen dat de gebeurtenissen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 verantwoordelijk zijn voor deze kanteling in het denken, maar duidelijk is wel dat die gebeurtenissen het proces hebben ver-sneld. De afschuwelijke beelden van toen staan in ons collectieve geheugen gegrift. De angst voor nieuwe terroristische aanslagen of ander on-heil lijkt voor veel mensen reden te zijn om gelaten te reage-ren op de vele privacybedreigende maatregelen die overhe-den en bedrijven nemen.

Het is soms moeilijk te geloven dat mensen zich nauwelijks verzetten tegen bodyscans op het vliegveld, tegen automati-sche nummerplaatherkenning (ANPR) op de snelweg of te-gen gezichtsherkennende camera’s in het publieke domein. Toch zul je merken, als je een vragenrondje houdt onder vrienden en collega’s, dat veel mensen het wel best vinden dat technologie op deze wijze wordt ingezet.Kagie merkt dit ook op en vergelijkt de opvattingen van nu met de periode 1970-1971, toen er in Nederland veel maat-schappelijke onrust ontstond over de veertiende Algemene Volkstelling. Het wantrouwen jegens computers was nog groot en de beelden die toen in het collectieve geheugen ston-den gegrift waren voornamelijk beelden uit de Tweede We-reldoorlog. Mede daardoor werd het begrip privacy bekend bij het grote publiek en, belangrijker nog, door de overheid erkend als ‘het recht voor burgers om met rust te worden ge-laten’.

Als je die definitie van privacy aanhoudt, kun je je afvragen wat er nu precies is veranderd, in veertig jaar tijd. Toen was er veel onbehagen over een volkstelling, nu kijkt niemand er nog van op dat vrijwel alle persoonsgegevens zijn vastgelegd bij tientallen verschillende instellingen en dat die gegevens nog steeds vaker gekoppeld worden ook. Zou dat betekenen

dat we gewoon een paar decennia nodig hadden om te wennen aan computers en centrale opslag van gegevens? Zou dat be-tekenen dat we het over een jaar of tien ook doodnormaal zullen vinden dat al onze communicatie gecontroleerd kan worden door ‘bevoegde instanties’? Of dat we het massaal gerechtvaardigd vinden dat we bij onze geboorte een chip geïmplanteerd krij-gen, gewoon, voor de zekerheid?Ik durf er geen harde voorspellingen over te doen, maar het zou me niets verbazen als het ooit zover komt. Misschien laat ik me daarbij te veel leiden door de bood-schap van films als Bowling for Columbine van Michael Moore. Dat zou kunnen. On-danks het feit dat ik weet dat mensen als

hij, net als de mensen en organisaties die zij bekritiseren, het niet al te nauw nemen met de waarheid, beklijven hun ver-halen wel. Moore stelt dat de Westerse samenleving zich te veel laat leiden door een propagandamachine die angst zaait. Misschien is dat onzin, dat zou ook kunnen, maar als je de opsommingen van inbreuken op onze privacy in het boek van Kagie even laat bezinken, kun je weinig anders dan con-stateren dat we behoorlijk zijn doorgeslagen in het tolereren van alle maatregelen.

Het laatste nieuws (17 november 2010) is dat een proef met bodycams (camera’s op het lichaam) goed is bevallen bij de Nederlandse politie. In het bericht staat weliswaar ook dat het nog te vroeg is om de camera’s in heel Nederland in te voeren, maar dat zal wel onderdeel zijn van de introductiecampagne. In Groot-Brittannië zijn de camera’s ook al ingeburgerd. Ik had dan toch liever gezien dat de Nederlandse pers meer aandacht zou hebben besteed aan een bericht uit het geweld-dadige New Orleans van twee weken geleden. Daar is men na zeven jaar gestopt met het onderhouden van de beveiligings-camera’s van de stad. Waarom? Omdat het cameracircuit al tien miljoen dollar heeft gekost, maar in de praktijk slechts leidde tot drie vervolgingen in de rechtbank. Maar daar hoor je weer niemand over, natuurlijk. dib

- Edwin Mijnsbergen werkt als informatiespecialist voor ver-schillende organisaties, waaronder BibliOosterschelde en Bibliotheek Vlissingen.