23 april 2009 / jaargang 51

Informatie- en opinieblad van de Technische Universiteit Eindhoven. Redactie: 040-2472961, cursor@tue.nl, www.tue.nl/cursor.

Zoeken naarleven in een glazen bol/8

“Ik wil genie-ten van mijnstudietijd”/2

Oranje degekste/13

News in English for international studentsand staff members/11

U-raad oneens met aanpak CTT:

“Uniek talenaanbodCTT behouden”De universiteitsraad wil dathet College van Bestuur zijnbeslissing om sterk te snoeienin de talencursussen van hetCentrum voor Communicatie,Taal en Techniek (CTT) herover-weegt. Het CvB wil dat het CTTalleen nog Engels en Neder-lands aanbiedt en ziet het alsde eigen verantwoordelijkheidvan de student als hij of zij nogeen andere taal wil leren.

In de U-raadsvergadering vanmaandag 20 april werden dewijzigingen die per 1 septemberworden doorgevoerd bij het CTTuitvoerig bediscussieerd. Met debeslissing dat het CTT een onder-deel wordt van het Onderwijs enStudenten Service Centrum(STU), had geen van de fractieseen probleem. Maar voor derigoureuze beperking van hetcursusaanbod tot enkel nog detalen Engels en Nederlands, wasgeen begrip. Op dit momentwordt ook Frans, Duits, Spaans,Italiaans en Russisch aan-geboden. Collegelid mr. Jo vanHam verdedigde de beslissingvan het CvB door erop te wijzendat de voertaal in de wetenschap-pelijke wereld Engels is en dat hetdaarom logisch is om die taal wélaan te bieden. Volgens Van Hamis het aan de student zelf om tebeslissen of hij of zij een anderetaal dan Engels wil leren, en zijner voldoende instellingen in enrondom Eindhoven waar mendat kan doen. Stefan Wouters, fractielid vanstudentengroepering PF, somdemede namens de andere fractieseen reeks argumenten op om hetbrede aanbod wél te handhaven.Zo zou het bijdragen aan de voor-bereiding op werken in een inter-nationale setting, stimuleert hetde student om een vollediger

ingenieur te worden, hebben decursussen een uniek technischkaraker dat bij andere aanbiedersontbreekt, en is alleen kennis vanhet Engels te beperkt om het inelke internationale omgeving tekunnen redden. Ook vroeg de raad zich af hoedeze beslissing te rijmen valt metde ambitie van de TU/e om eenuniversiteit te willen worden meteen sterke internationale uit-straling. Van Ham bleef bij zijnstandpunt dat de student eeneigen verantwoordelijkheid heeftbij de keuze voor een andere taal.Daarnaast ontkende hij dat hetkostenbesparende effect dat dezemaatregel met zich meebrengt,een belangrijke rol gespeeldheeft.

ReorganisatieGisteren, 22 april, is de kwestieook besproken bij hetInstellingsGebonden Overleg(IGO), waarbinnen het CvBoverlegt met de vakbonden.Volgens ing. Martin van Gessel,woordvoerder van de bonden,beschouwen de bonden de over-plaatsing van het CTT naar STUvooralsnog als een reorganisatie.Van Gessel: “Want in het ver-lengde van die overplaatsingvindt een focussering van detaken van de personeelsleden vanhet CTT plaats. Je kunt op jevingers uittellen wat dat betekentvoor de mensen die talen docerendie straks niet meer worden aan-geboden. De bonden willen dat ereen gewaarborgde zorgvuldig-heid in acht wordt genomen tenopzichte van het personeel.”Deze week nog sturen de bondenhierover een brief aan hetCvB./.

MMetet ‘p‘pvvcc-mode’ -mode’ op de cop de catwatwaalklk

GGeettooooiidd mmeett ddoooorr ttoouuww aaaann eellkkaaaarr ggeekknnooooppttee ppvvcc--bbuuiizzeenn lliieeppeenn eeeerrsstteejjaaaarrss ssttuuddeenntteenn BBoouuwwkkuunnddeeddoonnddeerrddaagg 1166 aapprriill aallss mmaannnneeqquuiinnss iinn hheett EEiinnddhhoovveennsseeggeebboouuww DDee FFaabbrriieekk.. TTiijjddeennss hheett jjaaaarrlliijjkkss tteerruuggkkeerreennddeessPPeekkttaakkeell wweerrkkeenn eeeerrsstteejjaaaarrss mmeett aalltteerrnnaattiieevvee mmaattee--rriiaalleenn.. ZZoo’’nn 225500 ssttuuddeenntteenn ggaavveenn vvaann 1144 ttoott eenn mmeett 1166aapprriill iinnvvuulllliinngg aaaann hheett tthheemmaa PPrriivvaattee SSppaaccee.. VVoooorr ddee aaccttiivviitteeiitt wwaass eeeenn hhoooopp mmaatteerriiaaaall nnooddiigg.. LLiieekkeeGGöörriittzzlleehhnneerr,, ssttuuddeenntt--aassssiisstteenntt bbiijj hheett PP--aatteelliieerr:: ““DDeessttuuddeenntteenn wweerrkktteenn iinn ggrrooeeppjjeess vvaann ddrriiee ttoott vviieerrppeerrssoonneenn.. IIeeddeerr ggrrooeeppjjee kkrreeeegg vviijjffttiieenn mmeetteerr aaaann ppvvcc--bbuuiizzeenn eenn hhoonnddeerrddvviijjffttiigg mmeetteerr ttoouuww..”” DDee eeeerrssttee ddaagg wwaarreenn eerr zzoo’’nn vviijjffttiigg rriieettjjeess ppeerr ppeerrssoooonnoomm ttee ooeeffeenneenn.. DDee eeeerrssttee ddaagg bbeessttoonndd vvoooorraall uuiittlleezziinnggeenn,, oonnttwweerrppeenn eenn hheett tteesstteenn vvaann mmaatteerriiaalleenn.. OOpp1155 aapprriill wweerrkktteenn ddee ssttuuddeenntteenn aaaann eeeenn ppllaann vvaann aaaannppaakk..OOpp ddee llaaaattssttee ddaagg wweerrddeenn ddee ccrreeaattiieess ggeemmaaaakktt eennggeesshhoowwdd iinn eeeenn hheeuussee mmooddeesshhooww.. ““ZZee hheebbbbeenn hheeeelloorriiggiinneellee ddiinnggeenn ggeemmaaaakktt””,, vveerrtteelltt GGöörriittzzlleehhnneerr.. ““HHeettwwiinnnneennddee tteeaamm hhaadd eeeenn ssoooorrtt ttaass ggeemmaaaakktt ddiiee oomm jjeehheeeenn zziitt aallss jjee ’’eemm oommkkllaapptt..”” VVaannwweeggee hheett rriissiiccoo oopp sslleecchhtt wweeeerr wweerrdd eerr nniieett bbuuiitteennoopp ddee TTUU//ee ggeewweerrkktt,, mmaaaarr wwaass ddee aaccttiivviitteeiitt vveerrppllaaaattssttnnaaaarr DDee FFaabbrriieekk iinn ddee BBaaaarrssssttrraaaatt..

FFoottoo’’ss:: RRiieenn MMeeuullmmaann

TU/e-onderzoekers hebben zelfassemblage onder controleOnderzoekers van ScheikundigeTechnologie zijn erin geslaagdde zelfassemblage van guano-sine, één van de bouwstenenvan ons DNA, tot in detail tecontroleren. Hiermee komen deonderzoekers, onder leidingvan prof.dr. Bert Meijer, eenstap dichterbij de bouw vankunstmatige supramoleculairestructuren. Hun onderzoeks-resultaten werden op zondag19 april gepubliceerd op de sitevan Nature Chemistry.

Zelfassemblage, waarbij mole-culen uit zichzelf bepaaldestructuren vormen, is door denatuur in hoge mate geperfec-tioneerd: ook in ons lichaamvoeren talloze nanomachientjesde hun toebedeelde taken uit,zoals het transporteren vanstoffen door lichaamscellen.Onderzoekers proberen opkunstmatige wijze vergelijkbaremoleculaire machines creëren,die de weg vrij kunnen makenvoor massaproductie van nano-

materialen, nanogeneesmidde-len en nano-elektronica. De Eindhovense onder-zoekers,die samenwerkten mettwee onderzoekers van deUniversiteit Utrecht, maaktengebruik van de elektrischeCoulombkracht tussen positiefen negatief geladen ionen om deguanosinemoleculen (de letter‘G’ van het genetische alfabet) bijelkaar te brengen. De moleculenverzamelden zich rondom eenpositief geladen kaliumion, waar

ze bindingen met elkaar aangaanen een zogeheten G-quadruplex(bestaande uit vier moleculen)vormen. Deze quadruplexenklonteren op hun beurt weersamen - afhankelijk van de aardvan de vloeistof waarin ze zichbevinden, zo toonden deTU/e’ers aan. “Door de Coulomb-interacties tussen de negatieveionen en de kaliumionen in onzeoplossing te beïnvloeden,kunnen we het precieze aantalmoleculen in het complex con-

troleren”, vertelt dr. AlbertSchenning, die bij het onderzoekbetrokken was. Ze kunnenprecies bepalen hoeveel van deguanosinemoleculen samen eencomplex vormen. “Zo maken weop bestelling complexen met wel24 guanosinemoleculen. Dat isnog niet eerder vertoond”, zegtSchenning. De verwachting is datdeze methode nieuwe deurenopent voor het reguleren van zelf-assemblerende structuren./.

23 april 2009 Cursor2/ Mensen

Cursor/Colofon

© 2009. Auteursrechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden gerepro-duceerd zonder voorafgaande toestemming

van de hoofdredacteur.De redactie behoudt zich het recht voor om

aangeboden artikelen te wijzigen.Redactie Han Konings (hoofdredacteur),Judith van Gaal, Tom Jeltes, Ivo Jongsma,

Brigit Span (eindredacteur), Monique van deVen Aan dit nummer werkten verder mee

Ruben Libgott, Benjamin Ruijsenaars, EnithVlooswijk, Paul Weehuizen Foto’s Bart van

Overbeeke Lay-out Esther Valk Redactieraadprof.dr.ir. Henk van Tilborg (voorzitter), drs.Joost van den Brekel, prof.dr.ir. Han Meijer,

Maarten Klont (studentlid), AnnelieseVermeulen-Adolfs (secretaris)

Basisvormgeving Koos Staal bno DrukDrukkerij E.M. de Jong B.V. Baarle-Nassau

Advertenties Bureau Van Vliet BV, Passage 13-21, 2024 KS Zandvoort,

tel. 023 - 5714745 Redactie-adres TU/e,Traverse 1.32, postbus 513, 5600 MB

Eindhoven, tel. 040 - 2472961/2474020, e-mail: cursor@tue.nl, www.tue.nl/cursor.

Cursor is aangesloten bij het Hoger OnderwijsPersbureau (HOP)

De week van/Jan-WillemJan-Willem Heinen is student TechnischeBedrijfskunde. Hij deed mee aan de stu-

dentenzeilrace ‘Race of the Classics’.

MMaaaannddaagg:: Eindelijk varen we uit! Half 12trossen los en koersen richting showstart.Tijdens het zeilen drinken we geenalcohol, maar een klein glaasje champagnekan wel. Daarna richting zee, maar helaas:teveel mist dus we keren terug richtingRotterdam. Gelukkig heeft de organisatiein alle haast een knallend feestje neergezetdat doorgaat tot de kleine uurtjes. Feestjeéén - nu al gaaf!

DDiinnssddaagg:: Nu gaat het toch echt gebeuren!Oostende halen we niet meer dus er wordtdirect koers gezet naar Engeland. Zon, zeeen wind. De rest van de dag blijft redelijkrustig. Naast mijn eigen late shift pak ikeen deel van de ‘graveyard shift’ mee dietot 4 uur ‘s nachts duurt. De zee wordt watruiger en de eerste ‘braakjes’ worden heren der overboord gegooid.

WWooeennssddaagg:: Ik word wakker om 9.30 uurvan een jankende boegschroef en eendoffe beat ergens buiten de boot.Engeland! We zijn al aan het aanleggen ende boot waar we tegen aanleggen, heeft detap al vanaf 8.00 uur openstaan. Zonderontbijt een fijne ochtendborrel met teamAmsterdam VU, heerlijk! Om 16.00 uur isiedereen uitgeblust en kunnen de nettekleren aan voor een borrel in de RoyalTemple Yacht club. Na een pizza kunnenwe er weer helemaal tegenaan - daarna eenknalfeest!

DDoonnddeerrddaagg:: We zetten koers richtingIJmuiden, maar de wind zit niet mee. Uitverveling beginnen alle teams slechtegrappen over de marifoon te maken. Team Leiden heeft blijkbaar een walvisaangevaren…

VVrriijjddaagg:: IJmuiden komt in zicht. We zijnéén van de laatste boten die aankomt. Deorganisatie heeft een bandje opgetrom-

meld dus de beatszijn er weer.Zodra de bandophoudt,gooien wij demuziek aan enopeens staaner tig andereteams op onzeboot! Weer eengoed feestje.

ZZaatteerrddaagg:: We varen uit voor een sprintrakvoor IJmuiden. Eindelijk flinke golven!Rondvliegende theekoppen door dedeining - we zeilen weer.

ZZoonnddaagg:: Bijgekomen van een late borrelvaren we Amsterdam in. Het laatste feestjeen: we krijgen als team de prestigieuzeRace Achievement Award uitgereikt! Totlaat doorgaan en dan: stoptreintjeEindhoven…

Wanneer Tim Righart in deEindhovense binnenstad eenstraatmuzikant voorbij loopt diewat simpele melodieën speelt opeen accordeon, moet hij deaandrang onderdrukken om diepersoon zijn instrument af tepakken en eens te laten zien hoehet eigenlijk moet. Sinds 2000maakt hij deel uit van het

Veghelse accordeongezelschapTorkest, dat volgende weekoptredens verzorgt in en omShanghai. “Mijn vader speeldeook accordeon, maar toch heb ik het niet met de paplepel in-gegoten gekregen”, vertelt Tim.“Eigenlijk wilden mijn oudersdat ik me vooral op piano zourichten, want dat instrumentstond al in de huiskamer. Maarik was direct gefascineerd dooralle knoppen die aan een accor-deon zitten, en dan voorname-lijk door de registers, waarmeeje de toonsoort volledig kuntwijzigen.” Als instrument wordt de accor-deon onderschat, vindt hij,“want het spelen erop lijktsimpel, maar het is veel com-plexer dan je denkt. In Rusland,waar we ook op tournee zijngeweest, is de accordeon zeerpopulair. Als je die Russen zietspelen, denk je: ‘oh dat speel ikzo wel even na’, maar dan kom jeerachter waarom ze acht à negenuur per dag repeteren.”

Overigens heeft hij onlangs alspianist auditie gedaan bijBigband Studentproof, het jazz-orkest van de TU/e. “Het lijkt mefantastisch om in zo’n band temogen spelen, al zal ik daar welhard voor moeten studeren.” Het is echter niet alleen demuziek die eraan heeft bijge-dragen dat hij na bijna zes jaarzijn bachelordiploma nog nietop zak heeft. De planning is nuom het na de zomervakantie tehalen, wanneer hij allerleiandere dingetjes heeft afgerond.“Een eeuwige student ben ikzeker niet, al moet ik toegevendat ik vaak tijd stop in de ver-keerde dingen. Soms heb ikdaarbij nog de mazzel dat ik erstudiepunten mee verdien”, zegthij lachend. Na het behalen vanzijn propedeuse maakte hij metzichzelf de afspraak meer tegaan genieten van zijn studie-tijd. “Toen ik mijn P na ongeveereen jaar binnen had, vroeg ik meaf hoe het nu eigenlijk zat methet studentenleven waarop ik

me zo verheugd had. Ik wildeniet dat ik me achteraf teleur-gesteld zou moeten afvragen ofdat nu die befaamde studenten-tijd geweest was. Ik nam hetbesluit om driekwart van mijntijd te besteden aan de studie enhet resterende kwart aan hetstudentenleven. Met dat kwartben ik wellicht wat doorgescho-ten, maar ook door allerlei wijzi-gingen in het curriculum heb ikvertraging opgelopen.”Op dit moment is hij ondermeer bezig met het afrondenvan een onderzoek over hoegeluidsoverlast bij AirportEindhoven automatisch te regis-treren zou zijn. “Het is een op-dracht die nog dateert uit de tijddat ik actief was bij de Fysica-winkel. Voor elke geconstateerdegeluidsovertreding heeft hetbuurtschap Welschap recht opfinanciële compensatie. Alleenis het ondoenlijk om iemand dehele dag te laten staan meten bijhet vliegveld. Door met verschil-lende microfoons te werken, is

het mogelijk om de preciezebron van de overlast vast testellen. Als je dan ook kuntaantonen dat daar op datmoment een vliegtuig gevlogenheeft, kun je die compensatieclaimen.”Twee jaar geleden is hij van startgegaan met zijn eigen bedrijfje.“In opdracht schrijf ik embed-ded software. Dat loopt uit-stekend en ik vind het ook eenstuk uitdagender dan hetschrijven van een rapport voorde Fysicawinkel. Als ik zelf maarweet dat iets werkt, hoef ik datniet meer helemaal te verant-woorden op papier.” Is het danniet beter om na de bachelorgewoon aan het werk te gaan?“Nee, ik ga zeker verder metdeze studie, al weet ik op ditmoment nog niet precies inwelke richting. De sfeer in degroep waar ik terecht kom, zaldaarbij zeker een hele belang-rijke rol spelen.”/.

Tekst: Han KoningsFoto: Bart van OverbeekeVan de mooiste tijd van je

leven moet je zoveel mogelijkgenieten, vindt Tim Righart,

student TechnischeNatuurkunde. Sinds

september 2003 heeft hijdaarom zowel binnen als naast

zijn studie allerlei dingengedaan, maar zijn bachelor-diploma heeft hij nog niet opzak. Morgen, vrijdag 24 april,

vertrekt hij voor tien dagennaar Shanghai met zijn

accordeonorkest.

“Ik wil zoveel mogelijk genieten van mijn studententijd”

Tim Righart

Nieuws /3Cursor 23 april 2009

Ach en Wee

53ste Dies TU/e in hetteken van polymerenDe TU/e viert vrijdag 24 aprilhaar 53ste dies natalis in dePaterskerk. Het overkoepelendthema is ‘polymeren’, een vande speerpunten van hetEindhovense onderzoek.Tijdens de academische zittingreikt universiteitshoogleraarprof.dr. Bert Meijer een eredoc-toraat uit aan de Amerikaansehoogleraar prof.dr. SamuelStupp.

Voorafgaand aan de diesvieringspreekt Stupp op het ‘HonoraryDoctorate Symposium’, datwordt gehouden ter ere van zijnbezoek aan de TU/e. Stupp,directeur van het Institute forBioNanotechnology in Medicinein Chicago, geeft om 11.00 uureen lezing getiteld ‘Materialswith supramolecular complexity:potential impact on humans’.De voordracht van Stupp wordtvoorafgegaan door een drietallezingen door veelbelovendejonge TU/e’ers die zich net alsStupp bezighouden met onder-zoek naar biomaterialen: dr. Anita Driessen-Mol (BMT),dr. Kees Storm (TN, ICMS) en dr.Patricia Dankers (BMT, ICMS).Het symposium is bedoeld omstudenten en medewerkerskennis te laten maken met hetonderzoek van de nieuwe ere-doctor en een beeld te geven van

het werk dat aan de TU/e wordtverricht op het gebied van bioma-terialen.

DiesvieringDe diesviering in de Paterskerkbegint om 15.15 uur. De bij-eenkomst wordt geopend doorCvB-voorzitter AmandusLundqvist. Voorafgaand aan deuitreiking van het eredoctoraataan Stupp, geven TU/e-hoog-leraren prof.dr. Han Meijer enprof.dr. René Janssen middelseen lezing het publiek een kijkjein hun onderzoekskeuken.Meijer spreekt over polymers@tue en Janssen over plastic zon-necellen. Tevens spreekt DSM-bestuursvoorzitter FeikeSijbesma over de bijdrage vanDSM’s producten aan wereld-wijde vraagstukken als klimaat-verandering, bevolkingsgroei englobalisering.Om 17.00 uur wordt de dag wordtafgesloten met een receptie inhotel Sofitel Cocagne./.‘Honorary Doctorate Symposium’,vrijdag 24 april vanaf 9.00 uur in AUD 5,vrije toegang.

Meer informatie over de dies natalis2009 is te vinden ophttp://tinyurl.com/TUE-dies2009, aan-melden is verplicht. De diesviering islive te volgen via City tv.

TU/e-medewerkers testen hun gezondheidVoor sommige deelnemers washet even slikken, maar voor demeesten kwam de uitslag nietals een totale verrassing. Zo’n120 TU/e’ers van 45 jaar enouder lieten dinsdag 21 aprilhun gezondheid testen bij hetStudentensportcentrum. Hetwas de tweede editie van deGezondheidsdag.

“Goh, ik ben blij dat ze nietgezeurd hebben dat ik moetstoppen met roken. Mijn long-capaciteit was hartstikke goed,dat had ik niet verwacht. Ook deandere resultaten zijn prima.”Voor TU/e-medewerksterMarlies Brangers was het besteven spannend hoe het met haargezondheid was gesteld. Het vielalleszins mee. “Ik ben nu 56 jaaroud en heb zoiets nog nooitgedaan. Je gaat ook niet zomaarnaar de huisarts om je eens na telaten kijken. Dit was een mooiegelegenheid.”Ook Theo van de Loo, labmede-werker bij Bouwkunde, wildezijn gezondheid eens onder de

loep nemen. “Deze check is uit-gebreider dan verwacht. Ik dachtvan tevoren dat ik een redelijkeconditie had en dat is hierbevestigd. Ik tennis en fietsgeregeld naar het werk. Demindere puntjes komen er ookuit. Maar ik leef gezond en als jehet helemaal goed wil doen, moet

je ook nooit drinken. En hele-maal stoppen, doe ik toch niet.”Bij de deelnemers werd in eenhealthcheck onder meer gekekennaar het gewicht, het vetpercen-tage, het cholesterolgehalte en debloeddruk. Op de fiets of deloopband konden de 45+’ers hunconditie laten testen. /.

Countdown to campusDruk-druk-druk hebben we hetvaak - hoewel het volgens TheoMaassen nogal meevalt als weblijkbaar de tijd hebben om datdrie keer te zeggen. Maar feitis: wachten, daar houden weniet zo van. En dus racen wenog vlug even door rood omonszelf weer twee minuutjes tebesparen. De eerste wachttijd-voorspeller in Eindhoven, bijhet voetgangersverkeerslichtop de looproute tussen stationen TU/e-campus, moet daaraaneen einde maken.

Wachten op die ene geniale in-geving, een telefoontje, op deware, het einde van het reclame-blok, in de rij voor de super-marktkassa, op die eeuwig ver-traagde trein of de uitslag van eenmedisch onderzoek… Hoewelveel er tegenwoordig op gerichtlijkt ons het wachten zoveelmogelijk te besparen of op zijnminst aangenamer te maken,wachten we nog altijd heel wat af.Zo’n een derde van ons bestaanzelfs, wordt wel gezegd - maarecht onderzocht is dit nooit.Zolang onze trein maar netjesdoorrijdt, we lekker uit het raamkunnen staren en niet onver-wachts middenin een weilandstoppen, vinden we het wachtennog wel oké. Dergelijke inge-

plande wachttijd wordt redelijkgeaccepteerd en dat is precies watmet wachttijdvoorspellende ver-keerslichten wordt beoogd.Eindhoven neemt morgen-middag, vrijdag 24 april, deeerste in gebruik. In anderesteden in binnen- en buitenlandis al gebleken dat voetgangers enfietsers bij verkeerslichten meteen dergelijke countdownminder vaak het rode lichtnegeren.Volgens woordvoerder PeterTermeer van de gemeenteEindhoven is gekozen voor deoversteekplaats aan deDorgelolaan omdat dit, vooral inde ochtendspits, een enorm drukpunt is. “Het 18 Septemberpleinligt eigenlijk nog meer voor dehand, maar het verkeersregel-systeem daar is zo complex, datop de stoplichten daar geencountdown kan worden toe-gepast.”De wachttijdvoorspeller werd inEindhoven geopperd doorinwoner Cees van Bladel, die metzijn idee in 2006 de VeiligeStadsprijs won. De stad wilkomend jaar op meer plaatsenwachttijdvoorspellers gaan in-zetten, onder andere op dekruising van de Boschdijk en deMarathonloop./.

Naast de healthcheck konden de 45+’ers aan een workshop Tai Chi meedoen.Foto: Bart van Overbeeke

Cursor op woensdagCursor 29 verschijnt volgende week niet op donderdag, maar

een dag eerder, op woensdag 29 april. Dit in verband met Koninginnedag op 30 april.

Cursor 30 verschijnt vervolgens op donderdag 14 mei. Op 7 meikomt er geen Cursor uit vanwege Bevrijdingsdag.

Kernfusie-expert Lopes Cardozo fulltime naar TU/eProf.dr. Niek Lopes Cardozo, nunog parttime hoogleraar aan deTU/e en hoofd van de afdelingFusiefysica van het FOM-Instituut voor PlasmafysicaRijnhuizen, wordt per 1 meivoltijd hoogleraar aan TU/e. Op een nieuwe fusie-leerstoelgaat hij een ambitieus onder-zoeks- en onderwijsprogram-ma opzetten. Ook komt er eenspeciale kernfusie-master-opleiding.

De TU/e heeft de nieuweleerstoel ingesteld naar aan-leiding van de start van het inter-nationale ITER-project. Dieinstallatie gaat 500 MWvermogen opwekken uitkernfusie, tien keer meer dannodig is om de reactor te

bedrijven. Kernfusie is de ener-giebron van de zon en sterren:lichte atoomkernen smeltensamen tot zwaardere en makenenorme hoeveelheden energievrij. Speerpunt van Lopes Cardozo ishet ontwikkelen van een gespe-cialiseerde masteropleiding ophet gebied van kernfusie. Insamenwerking met buitenlandseopleidingscentra en met FOM-Rijnhuizen, het Nederlandseonderzoekscentrum voor fusie-energie, wil hij de TU/e eenbelangrijk knooppunt maken inhet nieuwe, door hem geïni-tieerde Europese netwerk voorfusie-educatie, FUSENET.Naast onderwijs is onderzoek eenbelangrijk doel van de hoog-leraar. Het onderzoek aan de uni-

versiteit zal aansluiten bij het be-staande Nederlandse fusie-on-derzoek. Ook hier is intensievesamenwerking met anderegroepen belangrijk: binnen deTU/e, maar ook met onderzoeks-groepen buiten de universiteitzoals FOM-Rijnhuizen, departners in de 3TU-federatie ende grote centra voor fusie-onderzoek in Europa. Belang-rijke onderwerpen van onder-zoek: het gedrag van alfadeeltjesin een ‘burning plasma’ enmethoden om dit te beïnvloeden,en de interactie van het plasmamet de wand van de reactor. Inhet onderzoek en het onderwijszullen zowel de technologie alsde natuurkunde belangrijkzijn./.

23 april 2009 Cursor4/ Opinie/Nieuws

Delta - TU Delft

Robothuwelijk onvermijdelijkRRoonndd hheett jjaaaarr 22005500 zziijjnn ((sseekkssuueellee)) rreellaattiieess ttuusssseenn mmeennsseenneenn rroobboottss ggeemmeeeennggooeedd.. DDaatt vveerrwwaacchhtt ddrr.. DDaavviidd LLeevvyy,, ddiieeoovveerr ddiitt oonnddeerrwweerrpp eeeenn lleezziinngg ggaaff iinn DDeellfftt.. GGeeggeevveenn hheettoonnbbeettrroouuwwbbaarree ssoocciiaallee ggeeddrraagg vvaann mmeennsseenn eenn oonnzzee lliieeffddeevvoooorr tteecchhnnoollooggiiee --eenn ddee hhuuiiddiiggee ppooppuullaarriitteeiitt vvaann ooppbbllaaaass--ppooppppeenn iinn bbeeppaaaallddee sseeggmmeenntteenn vvaann ddee ssaammeennlleevviinngg-- iisshheett sslleecchhttss eeeenn kkwweessttiiee vvaann ttiijjdd vvoooorrddaatt ‘‘sseexxbboottss’’ ppooppuullaaiirrzziijjnn aallss mmiinn ooff mmeeeerr sseerriieeuuzzee ppaarrttnneerr.. VVoollggeennss LLeevvyykkuunnnneenn ddee mmeeeessttee eeiiggeennsscchhaappppeenn ddiiee mmaakkeenn ddaatt mmeennsseennvveerrlliieeffdd wwoorrddeenn oopp eeeenn aannddeerr aall iinn rroobboottss wwoorrddeenn ggeessii--mmuulleeeerrdd.. BBoovveennddiieenn kkuunn jjee eeeenn rroobboott nnaaaarr wweennss aaaann--ppaasssseenn qquuaa uuiitteerrlliijjkk,, mmuuzziieekkssmmaaaakk eenn kkaarraakktteerr eenn zziijjnn zzeebbeettrroouuwwbbaaaarrddeerr ddaann mmeennsseenn.. LLeevvyy vveerrwwaacchhtt ddaaaarroomm ddaattsseexxbboottss eeeenn ggrroooott ccoommmmeerrcciieeeell ssuucccceess zzuulllleenn wwoorrddeenn,,vvoooorraall oonnddeerr ddee vveeeerrttiigg pprroocceenntt vvaann ddee mmaannnneenn ddiiee mmooeeiitteehheebbbbeenn eeeenn ggeesscchhiikkttee ppaarrttnneerr ttee vviinnddeenn.. KKoosstteenn:: aaaannvvaann--kkeelliijjkk zzoo’’nn ttiieenndduuiizzeenndd eeuurroo,, mmaaaarr zzooaallss aallllee eelleekkttrroonniiccaazzaall ddiiee pprriijjss ssnneell ddaalleenn,, ddeennkktt LLeevvyy..

UT Nieuws - Universiteit TwenteCertificaat voor activisme bij Twentse bulSSttuuddeenntteenn ddiiee iinn hheett bbeessttuuuurr ooff eeeenn ggrroottee ccoommmmiissssiiee vvaanneeeenn UUTT--vveerreenniiggiinngg hheebbbbeenn ggeezzeetteenn,, kkuunnnneenn bbiijj ddee uuiitt--rreeiikkiinngg vvaann hhuunn ddiipplloommaa eeeenn aappaarrtt aaccttiivviissmmeecceerrttiiffiiccaaaattkkrriijjggeenn.. DDiitt vvoooorrsstteell vvaann ddee oovveerrkkooeeppeelleennddee TTwweennttsseessttuuddeenntteennbboonndd iiss vvoollggeennss UUTT NNiieeuuwwss ddoooorr hheett ccoolllleeggee vvaannbbeessttuuuurr oovveerrggeennoommeenn.. EErr kkoommtt eeeenn ppiilloott vvaann eeeenn jjaaaarr mmeetteeeenn bbuuddggeett vvaann ttiieenndduuiizzeenndd eeuurroo.. AAlllleeeenn ssttuuddeenntteenn ddiieemmiinniimmaaaall eeeenn jjaaaarr aaccttiieeff zziijjnn ggeewweeeesstt iinn eeeenn ffuunnccttiiee vvaannmmiinniimmaaaall ddeerrttiigg uuuurr ppeerr wweeeekk kkoommeenn iinn aaaannmmeerrkkiinngg.. OOookkmmooeetteenn zzee bbiinnnneenn ddrriiee mmaaaannddeenn eeeenn vveerrssllaagg iinnlleevveerreennwwaaaarriinn zzee bbeesscchhrriijjvveenn wwaatt zzee hheebbbbeenn ggeelleeeerrdd ttiijjddeennss hhuunnbbeessttuuuurrssjjaaaarr.. DDee aaccttiivviissmmee--eerrkkeennnniinngg kkoommtt bboovveennoopp ddeeffiinnaanncciiëëllee vveerrggooeeddiinngg ddiiee vveeeell vveerreenniiggiinnggssbbeessttuuuurrddeerrssoonnttvvaannggeenn..

Ad Valvas - Vrije Universiteit

Drie masters en een paardIInn AAdd VVaallvvaass eeeenn iinntteerrvviieeww mmeett GGwweenn WWiillddeebbooeerr ((2266)),, ddiieebbiinnnneennkkoorrtt hhaaaarr ddeerrddee mmaasstteerrttiitteell hhoooopptt ttee vveerrwweerrvveenn..WWiillddeebbooeerr lleeggtt uuiitt ddaatt zzee kkuunnssttmmaattiiggee iinntteelllliiggeennttiiee ggiinnggssttuuddeerreenn,, mmaaaarr ddaaaarrnnaaaasstt bbeellaannggsstteelllliinngg hhaadd vvoooorr ccrriimmii--nnoollooggiiee,, eeeenn mmaasstteerr wwaaaarrvvoooorr zzee eeeerrsstt ppssyycchhoollooggiiee mmooeessttssttuuddeerreenn.. OOmmddaatt zzee vvoonndd ddaatt zzee ttee wweeiinniigg jjuurriiddiisscchheekkeennnniiss bbeezzaatt,, bbeesslloooott zzee vveerrvvoollggeennss rreecchhtteenn eerrbbiijj ttee ggaaaannddooeenn.. TToocchh hhiieelldd zzee nnoogg ttiijjdd oovveerr vvoooorr aannddeerree ddiinnggeenn:: ““IIkkbbeenn ttwweeee mmaaaannddeenn oopp BBoonnaaiirree ggeewweeeesstt eenn zzaagg mmiijjnnvvrriieennddeenn rreeggeellmmaattiigg.. EEnn iikk hhaadd aallttiijjdd bbiijjbbaaaannttjjeess,,ggeemmiiddddeelldd zzeessttiieenn uuuurr ppeerr wweeeekk.. EEeerrsstt iinn eeeenn vveerrzzoorrggiinnggss--tteehhuuiiss,, eenn llaatteerr bbiijj eeeenn aaddvvooccaatteennkkaannttoooorr.. IIkk hheebb ooookk nnooggeeeenn ppaaaarrdd,, ddaatt kkoosstt ooookk vveeeell ttiijjdd..”” HHeett aaddvviieess vvoooorr mmuullttii--ssttuuddeenntteenn:: ggaa zzoo mmiinn mmooggeelliijjkk nnaaaarr ccoolllleeggee eenn zzooeekk ggooeedduuiitt wweellkkee vvrriijjsstteelllliinnggeenn jjee hheebbtt.. EEnn --wweelllliicchhtt oovveerrbbooddiigg--nneeeemm eerr ggeeeenn nnoorrmmaallee bbaaaann nnaaaasstt……

Folia - Universiteit van Amsterdam

Zestiende ZwagermanFFoolliiaa bblliikktt mmeett UUvvAA--aalluummnnuuss JJoooosstt ZZwwaaggeerrmmaann tteerruugg ooppddiieennss ddoooorrbbrraaaakkrroommaann GGiimmmmiicckk!!,, wwaaaarriinn hhiijj ddee hhooooffdd--sstteeddeelliijjkkee kkuunnsstteennaaaarrsssscceennee vvaann hheett eeiinndd vvaann ddee jjaarreennttaacchhttiigg bbeesscchhrriijjfftt.. HHiijj vveerrtteelltt ddaatt hhiijj hheett bbooeekk iinn ddeeaavvoonndduurreenn sscchhrreeeeff,, tteerrwwiijjll hhiijj oovveerrddaagg zziijjnn ccoolllleeggeessNNeeddeerrllaannddss bbeezzoocchhtt.. GGiimmmmiicckk!! sscchhrreeeeff hhiijj oopp lliicchhttggrrooeenneevveelllleettjjeess AA44 ddiiee hhiijj ccaaddeeaauu hhaadd ggeekkrreeggeenn,, nnaaaarr eeiiggeennzzeeggggeenn oommddaatt hhiijj ggeeeenn ggeelldd hhaadd oomm ffaattssooeennlliijjkk ppaappiieerr tteekkooppeenn.. OOpp ddee vvrraaaagg hhooee eerr iinn ddee ‘‘sscceennee’’ tteeggeenn hheemm aaaann--ggeekkeekkeenn wweerrdd,, aannttwwoooorrddtt ZZwwaaggeerrmmaann:: ““ZZee vvoonnddeenn mmee eeeennwwaattjjee.. IIkk ggiinngg aallss eeeerrssttee nnaaaarr hhuuiiss eenn ddeeeedd nnooooiitt eecchhtt mmeeeemmeett ddee ddrruuggss.. SSoommss eeeenn bbeeeettjjee,, mmaaaarr hheeeell wweeiinniigg.. IIkk wweerrddiinn ddiiee ttiijjdd ‘‘eeeenn zzeessttiieennddee ZZwwaaggeerrmmaann’’ ggeennooeemmdd.. WWaaaarrddoooorrssnneeee ggeebbrruuiikkeerrss eeeenn lliijjnnttjjee nneemmeenn,, hhaadd iikk vvoollddooeennddeeaaaann eeeenn zzeessttiieennddee lliijjnnttjjee..””Word TNT Post Zaterdagbesteller. Iedereen kijkt naar je uit.

TNT Post zoekt zaterdagbestellers die een paar uurpost willen sorteren en bezorgen.Het gaat omverantwoordelijk werk in je eigen omgeving.Kunnenje spierballen wel een oppepper gebruiken? Ga naarwww.postbezorger.nl en reageer snel.

In plaats van desportschool.

Prof.mr.dr. Jan Smits, hoogleraar Recht en Techniek

“Stop criminaliseren van downloadende muziekliefhebber”Een Zweedse rechter veroordeelde vorige week enkelebetrokkenen bij Pirate Bay, een zoekmachine met ver-wijzingen naar muziek en films waarop auteursrechtrust. Een overwinning voor de platenmaatschappijen,maar individuele muziekliefhebbers gaan onder-tussen rustig door met downloaden. Is het systeemom auteursrechten te beschermen wellicht aanherziening toe?

“Het zijn de laatste strubbelingen van de platenmaat-schappijen. Ze maken zich nu heel groot en dik, maarzitten toch in de laatste fase van hun manier vanbedrijfsvoeren”, zegt prof.mr.dr. Jan Smits, hoogleraarRecht en Techniek bij TU/e-faculteit IndustrialEngineering & Innovation Sciences, over de rechtzaak.Smits houdt zich al jarenlang bezig met auteursrechtenen is betrokken bij Villamusicrights.nl, een website voormuziekauteurs en de gebruikers van hun muziek-werken. “Het auteursrecht is een absoluut recht: wat iemandmaakt, mag niet zomaar door een ander worden gejat.Daar is bijna iedereen het wel over eens. Alleen is erbovenop dat recht van de auteur in de loop der jaren eenhele kolom gebouwd aan partijen die tussen de auteursen hun rechten gaan zitten, zoals platenmaatschappijenen incasso-organisaties alsBuma/Stemra. Zij verdienen geld metdie auteursrechten, maar hebben zichuit de markt geprijsd. Nu het zogoedkoop is om te kopiëren via inter-net, wordt dat nog duidelijker.De meeste auteurs verdienen nauwe-lijks aan het systeem. Van de zeventien-duizend artiesten die geld betalen voorhun lidmaatschap bij Buma/Stemra,zien zestienduizend daar vrijwel nietsvan terug. Alleen de allerberoemdstenhebben er baat bij, hoewel zelfs deRolling Stones nauwelijks verdienenaan hun cd’s, maar vooral aan hunconcerten.Er gebeuren nu interessante dingen.Beroemde artiesten als Craig David enRobbie Williams zijn in opstand

gekomen en hebben de Featured Artist Coalitionopgericht. Ze willen hun rechten terug. Daarnaast is ereen opensource-beweging op het gebied van cultuur aanhet ontstaan. Een auteur geeft bijvoorbeeld een licentieaf waarbij iedereen de muziek gratis kan gebruiken, mitsde auteursnaam wordt vermeld.Ik ben zelf al jaren betrokken bij de oprichting vanVillaMusicRights. Het principe daarvan is dat auteursinternet gebruiken om hun auteursrecht zelf te regelen.Het voordeel van dit systeem is dat privégebruikers niethoeven te betalen voor het downloaden van de muziek,maar wel degenen die hieraan zouden verdienen, zoalsradiostations. De auteur hoeft geen inschrijfkosten te betalen en krijgtna een week zijn geld al. Dat duurt bij Buma/Stemrasoms drie jaar. Bij Buma/Stemra sta je als auteur boven-dien het vermenigvuldigingsrecht af, terwijl wij ons metzulke zaken niet bemoeien. Het downloaden van muziek door particuliere gebrui-kers willen we uit de criminele sfeer halen. Het is tochabsurd dat jongeren als mijn veertienjarige zoon doorpartijen als Sony worden gecriminaliseerd?Villamusicrights gaat weer terug naar de oorspronkelijkebetekenis van het auteursrecht.”/.

Tekst: Enith Vlooswijk. Prof.mr.dr. Jan Smits. Foto: Bart van Overbeeke

(Advertentie)

Nieuws /5Cursor 23 april 2009

ID-coach ontwerper van ‘Manhattan Vijfje’Een klein object, maar met eengroot bereik en een groteimpact: een muntstuk. En alsde Amerikaanse presidentObama dan ook nog eens eendoor jou ontworpen exemplaarin handen krijgt, “dan is datnatuurlijk fantastisch”, zegtRonald van Tienhoven. Debeeldend kunstenaar, alscoach verbonden aan de TU/e-faculteit Industrial Design,ontwierp het ‘Manhattan Vijfje’dat deze maand op de marktkwam.

Met de speciale munt, waarvanpremier Balkenende onlangs heteerste exemplaar sloeg, gedenktNederland de ontdekking van hethuidige New York, vierhonderdjaar geleden. Op de twee zijdenvan de muntzijn, metbehulpvanmicro-scopischelaser-techniek,tweegedetailleerdedriedimensionale plattegrondengegraveerd. Voor de afbeeldingvan het Manhattan van viereeuwen terug werkte VanTienhoven onder andere met his-torische kaarten van The WildlifeConservation Society; voor deplattegrond van het huidigeeiland baseerde de kunstenaarzich onder meer op satelliet-beelden van Google Earth.Ground Zero, verdiept verwerktin de munt, is niet alleenvoelbaar, maar zelfs met het blote

oog zichtbaar.Van Tienhoven werkt één dag inde week als coach bij ID. Als kun-stenaar en ontwerper houdt hijzich onder meer bezig met films,landschapsprojecten en kunstop-drachten in de publieke ruimte.Het Manhattan Vijfje, waarvoorhet ministerie van Financiën inhet najaar van 2008 tien ont-werpers en kunstenaars uit-nodigde een ontwerp te maken,is zijn eerste munt. Eenvoorrecht, stelt hij, en een groteuitdaging, onder meer vanwegede specifieke randvoorwaardendie aan een wettig betaalmiddelworden gesteld.Van de circulatieversie van demunt (voor vijf euro te koop bijhet postkantoor) zijn 350.000stuks geslagen, evenals 25.000

zilveren en6.500 gouden

verzamel-exemplaren.OokAmerika’s

presidentObama heeftdankzij

Balkenende eenexemplaar in huis, in eenspeciaal kistje gemaakt van houtdat (evenals de band tussenNederland en Amerika) vier-honderd jaar oud is. Volgens VanTienhoven onderstreept het degrote symbolische waarde enkracht van de munt nog maareens: “Het is een bijzonder tekenvan vriendschap tussen tweelanden en een mooi concentraatvan je geschiedenis. Daar ben ikheel trots op.”/.

TU/e geïnteresseerd in De OntdekfabriekDe TU/e en de StichtingTechniekpromotie zijn zekergeïnteresseerd in De Ontdek-fabriek, het beoogde centrumop Strijp-S waar kinderen spe-lenderwijs kunnen leren overtechniek, design en innovatie.Ze wachten echter op de uit-komsten van een haalbaar-heidsonderzoek voordat zeconcrete toezeggingen overbijdragen doen, zegt Jelle deJong, directeur van de stichting.

Tijdens het STRP-festivalbouwden honderden middelbarescholieren aan de ‘openings-machine’ voor De Ontdek-fabriek: een kinetische lijn geïn-spireerd op de film ‘Der Lauf derDinge’. De TU/e-faculteit Tech-nische Natuurkunde leverdestikstof (en begeleiders daarbij)voor dit voorproefje van hetbeoogde centrum, met behulpwaarvan de kettingreactie meteen soort ontploffing kon wordenafgesloten.De Ontdekfabriek, een centrumvan zo’n 3.500 vierkante meter,zou eind 2010 moeten openen opStrijp-S. Projectleiders zijn DeUitvinders en de BrabantseOntwikkelings Maatschappij, diezich inmiddels gesteund ziendoor onder andere de gemeenteen diverse onderwijsinstel-lingen. De initiatiefnemersvinden het vreemd dat uitge-rekend deze techniekregio geenscience centre heeft waarkinderen interactief aan de slagkunnen met natuurkundige

fenomenen, zegt Chris Voets vanDe Uitvinders. De initiatiefnemers zijn in af-wachting van het haalbaarheids-onderzoek dat eerdaags wordt af-gerond. Daaruit moet blijkenwelke investeringen nodig zijnom het plan te realiseren. Onderandere met de TU/e en deStichting Techniekpromotie zijnal verkennende gesprekkengevoerd om te kijken hoe dezezouden kunnen bijdragen aanonder meer activiteiten of aan debeoogde werkplaats voor profes-sionals in het centrum. Jongebezoekers zouden hier kunnenvolgen hoe bijvoorbeeld TU/e-studenten iets bouwen en hendaarover vragen kunnen stellen.“Van iemand die maar een paarjaar ouder is, nemen scholieren

eerder iets aan dan van een oudeprofessor in een labjas”, denktVoets.Volgens Jelle de Jong willen zijnStichting Techniekpromotie ende TU/e eerst het haalbaarheids-onderzoek afwachten alvorenstoezeggingen over hun eventueleaandeel te doen. “We staan erpositief tegenover, willen graagmeedenken, maar willen eerstiets meer weten over hoe het er ingrote lijnen uit moet gaan zien.”Over financiële bijdragen vanuitde universiteit en de stichting isvolgens De Jong nog niet gespro-ken: “Het is ook maar de vraag ofdaarvan sprake gaat zijn.Misschien kunnen we vooral bij-dragen aan activiteiten of met deinzet van studenten.”/.

Middelbare scholieren bouwen op Strijp-S de ‘openingsmachine’ van DeOntdekfabriek. Foto: Bart van Overbeeke

Nieuwe BMT-hoogleraar wil ziektesbij de wortel aanpakkenZiektes zou je eigenlijk bij dewortel moeten aanpakken: bijde interacties tussen eiwittenonderling, die niet goedwerken. Dit zegt TU/e-hoog-leraar Chemische Biologieprof.dr.ir. Luc Brunsveld, dievrijdag 17 april zijn intreerede‘Van molecuul tot cel’ hield. Hijwil zo meer te weten komenover ziektes als borst- en pros-taatkanker.

Ons lichaam bevat duizendenverschillende soorten eiwitten.Hoe die in elkaar zitten, ismeestal wel bekend. Minderbekend is echter hoe dezecomplexe moleculen op elkaarinwerken. Toch is dat van levens-

belang, want de meeste ziektesworden veroorzaakt doordatprocessen, waarbij eiwittenbetrokken zijn, niet goed werken. Brunsveld (1975) onderzoekt danook hoe eiwitten precies opelkaar inwerken. “Het idee is datje, waar het fout gaat, de inter-acties in de toekomst ook kuntsturen en zo ziektes bij de wortelkunt aanpakken”, aldus de jongehoogleraar in zijn intreerede.“De meeste bestaande medi-cijnen werken weliswaar ook opeiwitten in, alleen weten we vaakniet precies hoe. Daarnaastworden sommige ziektes na eentijdje resistent tegen medicijnen.Door meer echt begrip van eiwit-eiwit-interacties, hopen we dit

slim te kunnen omzeilen.” Brunsveld gaat zijn onderzoekbijvoorbeeld richten op een groepvan 48 verschillende eiwitten inde kernen van cellen, de zo-geheten kernreceptoren. Dezebepalen hoe een cel zich verderontwikkelt: goed of fout. Zospeelt het oestrogeen receptor-eiwit bijvoorbeeld een rol bij hetontwikkelen van de vrouwelijkegeslachtskenmerken, maar ookbij borstkanker. Een ander eiwithangt samen met de mannelijkegeslachtskenmerken, maarspeelt ook een rol bij prostaat-kanker. “Ontdekken waaromdeze ziektes ontstaan, is voor mijeen belangrijke drijfveer”, aldusBrunsveld./.

TU/e’ers ontmoeten NobelprijswinnaarsTwee jonge onderzoekers vande TU/e mogen eind juni eenweek naar Lindau aan deBodensee, om daar twintigrecente Nobelprijswinnaars inde chemie te ontmoeten. Hetgaat om ir. Maartje Bastings,promovenda bij MolecularScience and Technology en dr. Evgeny Pidko, postdoc in degroep Molecular Hetero-geneous Catalysis.

Samen met acht andere talent-volle onderzoekers vormen detwee TU/e’ers de Nederlandsedelegatie. In totaal zijn ruim vijf-honderd chemici uit meer dan

vijftig landen uitgenodigd.De Nobelprijswinnaars geven inhet Duitse Lindau lezingen endaarnaast worden kleine groeps-discussies gehouden. Doel is deoverdracht van kennis tussengeneraties wetenschappers enhet versterken van de interna-tionale netwerken van de uitge-nodigde jonge onderzoekers. Maartje Bastings, die eerder eentoptalentbeurs kreeg om haareigen promotieonderzoek tefinancieren, werd door de KNAWgenomineerd. “Toen heb ik uit-gezocht wat het precies inhield,en het zag erg leuk uit. Het is eenmooie gelegenheid om mijn

netwerk uit te breiden.” Zebesloot een profiel met CV op testuren naar de organiserendeRaad voor de LindauOntmoetingsdagen, waarna zedefinitief werd uitgenodigd.

Bastings zegt graag deNobelprijswinnaars van af-gelopen jaar te willen ontmoeten,die de prijs kregen voor de ont-dekking van een fluorescent eiwitdat ook in haar lab veel wordtgebruikt. “Er komen wel heel veelmensen, dus ik hoop dat er gele-genheid is om de Nobel-prijswinnaars persoonlijk tespreken.” /.

RechtgezetHet team Project Overlast Verslaafden van de politie houdt inEindhoven jaarlijks zo’n twaalfhonderd drank- en drugsverslaafden,daklozen en prostituees aan. In het artikel ‘Thuis(loos) aan de TU/e’ in Cursor 27 werd abusievelijk melding gemaakt van slechts twee-honderd aanhoudingen per jaar.

(Advertentie)

23 april 2009 Cursor6/ Onderzoek

De cursor die je kunt voelen

Van Mensvoort heeft al langer eenfascinatie voor de relatie media ende realiteit. Als beeldend kunste-naar maakte hij de documentaire ‘Het bosruikt naar shampoo’: een meisje uit destad vindt dat het bos naar shampoo ruiktomdat er een dennengeur hangt. VanMensvoort kan ook gefascineerd kijkennaar kinderen of volwassenen die he-lemaal opgaan in een pc of beeldscherm,ondanks het tweedimensionale beeld.Van Mensvoort: “De pc is pas gemeen-goed geworden toen Apple, en laterWindows, een grafische interface ginggebruiken. Voordien konden alleen DOS-experts een computer bedienen, door dievisuele input werd het gemakkelijk voorniet-deskundigen. Maar het blijft plat en

volgens mij kunnen die animaties veelbeter, fysieker en tastbaarder. Ik vergelijkhet altijd met schilderijen voor en na deRenaissance. Daarvóór waren figurenmeer symbolen, schematisch weer-gegeven in een plat vlak. Geen mensenvan vlees en bloed. In de Renaissance ont-stonden schildertechnieken en -trucjesals perspectief, schaduwwerking enwerden schilderijen echter, realistischer,een soort fotorealisme. Mijn vraag was:kun je een computerinterface verbeterenmet dit soort visuele technieken?”

Coherent geheelVoor het atheneum had hij eigenlijk geentijd, druk als hij was met het maken vancomputergames. Daar was hij redelijksuccesvol mee, van sommige spelenverkocht Van Mensvoort op vijftienjarigeleeftijd meer dan duizend exemplaren.Via de havo en de propedeuse hts infor-matica kwam hij zijn oude klasgenotenvan het atheneum weer tegen aan deTU/e, waar hij Informatica studeerde.Het ging hem gemakkelijk af, maarpromoveren wilde hij niet: “Ik wilde geenaio en daarmee het ‘vriendje’ van de profworden. Omdat ik het creatieve mistetijdens mijn studie informatica aan deTU/e, ging ik daarnaast naar de kunst-academie in Utrecht en het Sandberginstituut (de masteropleiding van deRietveld Academie, red.). Ik heb ook nogeen studie filosofie gevolgd, maar bendaarin niet afgestudeerd, hoewel diestudie me wel veel beïnvloed heeft.”Van Mensvoort wilde na zijn studieInformatica wel research doen. Hij werdparttime associate researcher bij het IPO,het Center for User Interaction. Daarnawerd hij parttime assistant professor bijIndustrial Design, waar hij inmiddelszo’n zes jaar werkt en waar kunst encultuur en design, techniek en filosofiesamenkomen. Van Mensvoort: “Ik had niet verwacht datik hier zo lang zou blijven. Op eengegeven moment dacht ik ‘Ik zit al vijfjaar aan de TU/e. Dan moet je het ookgoed doen, eigenlijk moet je promo-veren.’ Ik had al veel losse research-opdrachten gedaan en daar publicatiesover geschreven, het werd nu tijd vooreen gedegen en coherent geheel.

Power cursor /Gerard VerhoogtFoto/Rien Meulman

Voor Koert van Mensvoort is een monitor vooral een statischding met tweedimensionale beelden. Het houdt hem al een

kleine tien jaar bezig hoe hij dat kan verbeteren. Zijnoplossing: de power cursor. Geef je op je huidige computer-systeem het commando ‘delete C-schijf’, dan verschijnt een

schermpje met de vraag ‘Are you sure?’. De power cursor gaatvanzelf naar het vakje met ‘No’ in het scherm; je moet moeite

doen om ‘Yes’ aan te klikken. Van Mensvoort hoopt opwoensdag 29 april te promoveren op zijn proefschrift ‘What

you see is what you feel’ waarin hij zijn nieuwe systeembeschrijft en een toolkit voor ontwerpers heeft gemaakt.

Minuscule gebergtes naar wensIn de zoektocht naar goedkope enflexibele methoden om heel kleinestructuren te maken voor compu-terchips, dvd’s en beeldschermen,blaast de TU/e een stevig deuntje mee.Met een geheel nieuwe techniek,‘photoembossing’, denken de schei-kundigen van de onderzoeksgroep SKT(Scheikunde Kunststoffen Technologie)een belangrijke stap te hebben gezet.Ir. Ko Hermans wist de afgelopen vierjaar de photoembossing-techniek aan-zienlijk te verbeteren. Hij promoveertwoensdag 29 april op dit onderzoek.

Superkleine structuren spelen eenbelangrijkere rol in het dagelijks levendan we vaak beseffen. Niet alleen tallozetoepassingen in micro-elektronica, maarook systemen voor dataopslag zoals cd’sen dvd’s, of lcd-beeldschermen makengebruik van piepkleine oppervlakte-reliëfs. “Er zijn twee conventioneleproductiemethoden voor deze kleinestructuren”, zegt Ko Hermans (28).“Fotolithografie, waarbij een patroon metlicht wordt afgebeeld in een licht-gevoelige lak en de niet-belichte lak meteen geschikt oplosmiddel wordt weg-gewassen, en de ‘stempelmethode’,waarbij je het patroon met behulp van een

mal rechtstreeks in het materiaal drukt.”Voor het vervaardigen van computerchipsis lithografie momenteel het meestgeschikte procedé, terwijl de stempel-methode wordt ingezet voor het makenvan cd’s en dvd’s tot het aanbrengen vanpatronen op douchegordijnen. Op zichwerken die methoden prima, maar zehebben allebei hun nadelen, verteltHermans: “Met lithografie kun je heelkleine, scherpe structuren maken, maarhet is wel een duur en tijdrovend proces.En het maken van een mal om mee testempelen is zo kostbaar dat je hem heelvaak moet gebruiken om het procesrendabel te maken. Bovendien isstempelen lang niet altijd mogelijk.”

PolymeergebergteVandaar dat aan de TU/e wordt gewerktaan alternatieve methoden. Eerderbesteedde Cursor al aandacht aan hetprinten van metaalstructuren (zie Cursor22 van dit jaar), een project waarbij ookHermans zijdelings betrokken is geweest.Daarnaast richtte Hermans met tweecompagnons het bedrijfje NeoDec op,waarmee hij bezig is een nieuwe variantvan het printen met metaalinkt uit tewerken. Maar voor zijn promotie richttehij zich op andersoortige structuren, met

een techniek die volgens hem in zekerezin tussen de bovengenoemde conven-tionele methodes in ligt. Photoembossingmaakt namelijk gebruik van licht -net alsfotolithografie-, maar het effect hiervan isgoed te vergelijken met dat van eenstempel (to emboss: in reliëf maken).Bij photoembossing belicht je een zo-geheten fotopolymeer -via een maskermet het gewenste lijnenpatroon- met uv-licht. Het fotopolymeer bestaat uit eenmengsel van een polymeer (een langeketen van moleculen), lichtgevoeligemoleculen (de foto-initiator) en mono-meren (de bouwstenen van een poly-meer). In de aan uv-licht blootgesteldegebieden ontstaat door de foto-initiator -na verhitting- een reactie waarbij demonomeermoleculen aan elkaar wordengekoppeld tot lange polymeerketens. Inde belichte gebieden raakt daardoor hetmonomeer op, zodat diffusie van mono-meren optreedt van de onbelichte naar debelichte gebieden. Zo groeit er in de doorhet uv-licht gemarkeerde gebieden een‘polymeergebergte’ in de vorm van hetgewenste lijnenpatroon.Het materiaal wordt bij deze methode dusherverdeeld over het oppervlak, terwijl bijlithografie het grootste deel van het mate-riaal gewoon wordt weggegooid. Dat is

een van de voordelen, vindt Hermans.“Daarnaast vormt het patroon zich pas alsje het geheel verwarmt. Dat betekent datje bijvoorbeeld met verschillendemaskers patronen over elkaar heen kuntafbeelden. En dat alles zonder dat je hetgeheel hoeft aan te raken: dat is hetunieke van deze methode.” De genoemdeeigenschappen maken photoembossingvolgens hem een uitstekende kandidaatals stempelen niet mogelijk is en litho-grafie te duur.

VertragingToen Hermans begon met zijn promotie-onderzoek waren de hoogste reliëfsgemaakt met photoembossing niet hogerdan een paar honderd nanometer; voorveel toepassingen niet hoog genoeg. Wilje hogere structuren, dan moet je ervoorzorgen dat de aangroei zo lang mogelijkblijft doorgaan, zo bleek uit een model datHermans opstelde. Hij besloot een poly-merisatievertragende stof toe te voegenen wist daarmee maar liefst zeven keer zohoge structuren te maken.De nieuwe techniek is heel geschikt omkleine bakjes hermetisch af te dichten,vertelt Hermans. In samenwerking metPhilips gebruikte hij photoembossing omde dekplaat van een elektroforetisch

Onderzoek /7Cursor 23 april 2009

Onderzoek in het kort

Prijs voor afstudeerverslag analisteScheikundige TechnologieLLaauurraa BBrryyllkkaa hheeeefftt mmeett hheett vveerrssllaagg vvaann hhaaaarr ssttaaggee iinn ddee CCrryyooTTEEMM--ggrrooeepp vvaann ddee ffaaccuulltteeiittSScchheeiikkuunnddiiggee TTeecchhnnoollooggiiee ddee ttwweeeeddee pprriijjss bbeehhaaaalldd iinn ddee ccoommppeettiittiiee oomm ddee GGoouuddeennSSppaatteell,, uuiittggeesscchhrreevveenn ddoooorr ddee KKoonniinnkklliijjkkee NNeeddeerrllaannddssee CChheemmiisscchhee VVeerreenniiggiinngg ((KKNNCCVV))..BBrryyllkkaa,, iinnmmiiddddeellss aallss aannaalliissttee wweerrkkzzaaaamm iinn ddee CCrryyooTTEEMM--ggrrooeepp,, ddeeeedd vvoooorr hhaaaarr hhbboo--oopp--lleeiiddiinngg aaaann ddee HHooggeesscchhooooll ZZuuyydd iinn HHeeeerrlleenn oonnddeerrzzooeekk nnaaaarr mmiinneerraalliissaattiiee vvaann ccoollllaaggeeeenneenn ggeebbrruuiikkttee ddaaaarrvvoooorr ddee eelleekkttrroonneennmmiiccrroossccoooopp vvaann ddee TTUU//ee.. VVoooorr ddaatt vveerrssllaagg kkrreeeegg zzeeeeeenn nneeggeenn,, oonnddaannkkss ddaatt zzee eerr iinn eeeerrssttee iinnssttaannttiiee nniieett iinn ssllaaaaggddee oomm ddee cceelllleenn ttee kkwweekkeennddiiee ccoollllaaggeeeenn ((bbiinnddwweeeeffsseell)) mmooeesstteenn aaaannmmaakkeenn.. BBrryyllkkaa:: ““WWee hheebbbbeenn ttooeenn ccoollllaaggeeeenn uuiitteeeenn ppaaaarrddeennppeeeess ggeehhaaaalldd eenn ddaatt mmeett ddee eelleekkttrroonneennmmiiccrroossccoooopp bbeessttuuddeeeerrdd.. DDee jjuurryywwaaaarrddeeeerrddee hheett ddaatt iikk hheebb ddoooorrggeezzeett eenn ddaatt hheett uuiitteeiinnddeelliijjkk nnoogg iiss ggeelluukktt.. OOookk vvoonnddeenn zzeetteecchhnniieekkeenn ddiiee iikk hheebb ggeebbrruuiikktt hheeeell mmooooii:: CCrryyooTTEEMM wwoorrddtt ttoocchh nniieett zzoo vveeeell ttooeeggeeppaasstt..”” IInnmmaaaarrtt hhaaaallddee ggeerreellaatteeeerrdd oonnddeerrzzooeekk nnaaaarr ddee mmiinneerraalliissaattiiee vvaann ccaallcciiuummccaarrbboonnaaaatt uuiitt ddeeCCrryyooTTEEMM--ggrrooeepp ddee oommssllaagg vvaann hheett ttooppttiijjddsscchhrriifftt SScciieennccee..

Kernproeven bewijzen groei hartEEeenn tteeaamm ZZwweeeeddssee oonnddeerrzzooeekkeerrss hheeeefftt aaaannggeettoooonndd ddaatt hheett hhaarrtt vvaann vvoollwwaasssseenn mmeennsseennnnoogg aallttiijjdd nniieeuuwwee ssppiieerrcceelllleenn pprroodduucceeeerrtt -- zziijj hheett hheeeell llaannggzzaaaamm.. OOppvvaalllleenndd ggeennooeeggggeebbrruuiikktteenn zzee ddee eeffffeecctteenn vvaann ddee bboovveennggrroonnddssee kkeerrnnpprrooeevveenn ddiiee ttuusssseenn 11995555 eenn 11996633ppllaaaattssvvoonnddeenn eenn ttiijjddeelliijjkk hheett aaaannddeeeell kkoooollssttooff--1144 iinn ddee aaaarrddaattmmoossffeeeerr vveerrhhooooggddeenn..MMeennsseenn ddiiee vvoooorr 11995555 ggeebboorreenn zziijjnn,, hhaaddddeenn eeeenn ggrrootteerr aaaannddeeeell kkoooollssttooff--1144 iinn hheett DDNNAAvvaann hhuunn hhaarrttssppiieerrcceelllleenn ddaann zzee bbiijj hhuunn ggeebboooorrttee kkuunnnneenn hheebbbbeenn ggeehhaadd:: ddeezzee nniieeuuwweessppiieerrcceelllleenn hheebbbbeenn zziicchh dduuss iinn eeeenn llaatteerr ssttaaddiiuumm ggeevvoorrmmdd.. DDee ZZwweeddeenn rreekkeenneenn iinn hheettbbllaadd SScciieennccee vvoooorr ddaatt hheett hhaarrtt vvaann eeeenn vviijjffttiiggjjaarriiggee vvoooorr bbiijjnnaa ddee hheellfftt bbeessttaaaatt uuiitt cceelllleennddiiee nnaa ddee ggeebboooorrttee zziijjnn oonnttssttaaaann.. DDee ggrrooeeii nneeeemmtt vvoollggeennss hheenn ttuusssseenn jjee 2255ssttee eenn 7755sstteelleevveennssjjaaaarr wweell mmeett ddee hheellfftt aaff.. DDee oonnddeerrzzooeekkeerrss hhooppeenn hheett vveerraannttwwoooorrddeelliijjkkee mmeecchhaa--nniissmmee ttee aacchhtteerrhhaalleenn eenn iinn ttee zzeetttteenn oomm hhaarrttppaattiiëënntteenn ttee hheellppeenn..

Promoveren kon parttime en tussendoor.In 2007 en 2008 heb ik een jaar in deUSA gewerkt. Toen ik terugkwam, wildeik het per se afhebben en heb ik de helezomer doorgeschreven. Kon ik eindelijkeens lekker doorwerken.”

GrondigEen proefschrift bij ID betreft vaak eenproefontwerp, Van Mensvoort kooservoor een traditioneel proefschrift teschrijven, met grondig wetenschappelijkonderzoek, om de combinatie van designen wetenschap in de volle breedte éndiepte te maken. Van Mensvoort: “In hetgebruikersonderzoek heb ik onderzochthoe optisch gesimuleerde haptische (ge-voelsmatige, red.) feedback zich verhoudttot mechanisch gesimuleerde haptischefeedback. Concreet heb ik proefpersonenkuilen en heuvels laten voelen; somswerden die met visuele technieken opge-roepen, soms met een mechanisch forcef-eedback apparaat - waarbij deheuvels/kuilen door de muis daadwer-kelijk voelbaar worden in iemands hand.Hierbij stelde ik vragen als: ‘Hoehoog/diep denkt u dat deze heuvel of kuilis?’ Uit de data kon ik opmaken dat de op-tische illusie een grote rol speelde bij dieinschatting: optisch gesimuleerde hap-tische feedback kan de waarneming, indit geval de inschatting van met forcef-eedback gegenereerde heuvels en kuilen,sterk beïnvloeden.”Met deze onderzoeksdata ging hij verderaan de slag om visuele verbeteringen aante brengen voor de cursor. Het resultaat isde power cursor, die met grafische tech-nieken als een 3D-cursor wordt gesug-gereerd. De power cursor is interactief enbeweegt mee met de gebruiker of rea-geert op wat er gebeurt: als hij bijvoor-beeld door een buis gaat, is hij even ver-dwenen. Bij een commando als ‘delete deC-schijf’ gaat de power cursor eerst naarhet vakje ‘No’; je moet moeite doen om‘Yes’ aan te klikken. Bij andere hande-lingen krijg je een pulldown-menu,waarvan er meestal een aantal licht zijngekleurd omdat ze niet actief zijn. VanMensvoort geeft ze een gladde textuur,waardoor de cursor er als het ware vanzelflangs af glijdt.In 2001 presenteerde hij de power cursor,het jaar daarop verscheen het eersteartikel in tijdschriften en hij kreeg erzelfs een kleine prijs voor. Van Mens-voort: “Daarna was het de vraag: hoe nu

verder? Ik realiseerde me ineens dat we erbij ID aan werken om de digitale wereldte integreren in de fysieke wereld. Bij IDis de desktop bijna verdwenen; terwijlmiljoenen mensen er nog mee werken endat de komende jaren ook blijven doen.Dus verbeteringen zijn daar welkom endoor het grote gebruik is een kleine ver-betering meteen een grote verbetering.Nu kan ik zelf goed programmeren, maaranderen, zoals veel designers, niet. Dusbesloot ik een toolkit te maken waarmeezij gemakkelijk aan de slag konden. Zokunnen nieuwe grafische interfaces ookelders en breed toegepast kunnenworden. Bijvoorbeeld omdat het op-genomen wordt in het besturingssysteemvan een computersysteem.”

DynamischerBlijft de vraag: wat kunnen mensenermee? Van Mensvoort: “De powercursor-techniek kan worden ingezet omdriedimensionale structuren en texturenop te roepen, welke de gebruiker con-textuele feedback kunnen geven terwijldeze over het scherm navigeert. Mitszorgvuldig toegepast, kan de techniekgebruikt worden om de gebruiker tebegeleiden naar gewenste posities - denkaan een installatiewizzard, waarbij hetsysteem de cursor steeds beweegt in derichting van de geadviseerde volgendestap. Dat lijkt me nuttig. Ook kan detechniek gebruikt worden om meerdirecte en esthetische interacties terealiseren - denk aan buttons die lekkeraanvoelen wanneer je ze indrukt. Dat lijktme plezierig. Er lijkt een heel spectrumaan toepassingen te zijn. Het moet alle-maal wel natuurlijker, rijker, slimmer endynamischer worden. En met het gebruikdat designers van de toolkit maken, zalmoeten blijken wat wel en niet werkt enwat blijvend is en wat niet.”/.

Zie voor meer informatie: www.powercursor.com.De toolkit wordt gelanceerd op 29 april, de dag datVan Mensvoort promoveert.

WWiiee llaannggzzaammeerr eeeett,, wwoorrddtt mmiinnddeerr ssnneell ddiikk..HHaaaassttiiggee eetteerrss ggeevveenn hhuunn mmaaaagg iimmmmeerrss nniieettvvoollddooeennddee ttiijjdd oomm eeeenn ggeevvooeell vvaann vveerrzzaaddiiggiinnggddoooorr ttee sseeiinneenn nnaaaarr ddee hheerrsseenneenn.. MMeett ddiittggeeggeevveenn iinn hhaaaarr aacchhtteerrhhooooffdd oonnttwwiieerrppssttuuddeennttee IInndduussttrriiaall DDeessiiggnn LLiissssaa KKooooiijjmmaanneeeenn ‘‘iinntteelllliiggeenntt’’ bboorrdd ddaatt mmeett lliicchhttjjeessaaaannggeeeefftt wwaatt ddee iiddeeaallee ssnneellhheeiidd iiss oomm eeeennhhaapp vvooeeddsseell ttee vveerroorrbbeerreenn.. ZZoollaanngg ddee lliicchhttjjeessbbrraannddeenn,, mmooeett ddee ccoonnssuummeenntt wwaacchhtteenn mmeett ddeevvoollggeennddee hhaapp.. ““IIkk bbeenn aallttiijjdd ggeeïïnntteerreesssseeeerrdd ggeewweeeesstt iinn aaccttii--vviitteeiitteenn ddiiee wwee rroouuttiinneeuuss uuiittvvooeerreenn,, mmaaaarr ddiieetteeggeelliijjkkeerrttiijjdd iinnvvllooeedd hheebbbbeenn oopp oonnss wweell--zziijjnn””,,vveerrtteelltt KKooooiijjmmaann.. ““IInn hheett CCaatthhaarriinnaa--zziieekkeennhhuuiiss hheebb iikk vviijjff tthheerraappeeuuttiisscchhee sseessssiieessbbiijjggeewwoooonndd mmeett mmeennsseenn mmeett oobbeessiittaass.. ZZiijjkkrreeggeenn hheett aaddvviieess oomm llaannggzzaammeerr eenn mmeett mmeeeerraaaannddaacchhtt ttee eetteenn.. GGooeedd pprrooeevveenn,, iinn ppllaaaattss vvaannaalllleess vvoooorr ddee tteelleevviissiiee nnaaaarr bbiinnnneenn tteesscchhuuiivveenn.. DDiiee mmeennsseenn pprroobbeeeerrddeenn ddaatt wweell,,mmaaaarr zzee wwiisstteenn nnooooiitt ooff zzee ddaaaarriinn ooookk eecchhttssllaaaaggddeenn..””HHeett bboorrdd vvaann KKooooiijjmmaann hheellpptt ssnneellllee eetteerrss bbiijjhheett aaaannppaasssseenn vvaann hhuunn eeeettggeeddrraagg.. HHeettbbeessttaaaatt uuiitt ttwweeee ddeelleenn:: hheett oonnddeerrssttee ddeeeell iisseeeenn aaaannggeeppaassttee ddiiggiittaallee kkeeuukkeennwweeeeggsscchhaaaallddiiee hheett ggeewwiicchhtt mmeeeett vvaann hheett bboorrdd ddaatt eerrbboovveennoopp lliiggtt.. EEeenn mmiiccrrooccoonnttrroolllleerrttjjee bbeerreekkeenntthhooee ggrroooott eellkkee hhaapp iiss eenn mmeett ddiiee iinnffoorrmmaattiieewwoorrddeenn lleeddllaammppjjeess aaaannggeessttuuuurrdd ddiiee hheett ppoorr--sseelleeiinneenn bboorrdd vvaann oonnddeerreenn bbeesscchhiijjnneenn.. ZZeeddoovveenn ppaass wweeeerr wwaannnneeeerr ddee ccoonnssuummeenntt ddee

vvoollggeennddee hhaapp mmaagg nneemmeenn.. ““HHeett mmooooiiee iiss ddaatt ddiiee lliicchhttjjeess eeeenn ssoooorrtt kkaaaarrss--lliicchhtteeffffeecctt ccrreeëërreenn””,, zzeeggtt KKooooiijjmmaann.. ““DDeelliicchhttjjeess ttrreekkkkeenn ddee aaaannddaacchhtt nnaaaarr hheett eetteenn..MMiisssscchhiieenn bblliijjfftt ddaaaarrddoooorr ddee ttvv ooookk wweell uuiitt..””OOmm hheett bboorrdd ttee tteesstteenn nnooddiiggddee ddee ssttuuddeenntteevvrriieennddeenn uuiitt oomm ttee eetteenn vvaann hhaaaarr oonnttwweerrpp..OOookk ddeeggeenneenn ddiiee nnoogg nniieett ddiikk zziijjnn,, mmeerrkktteeKKooooiijjmmaann,, eetteenn vvaaaakk ttee ssnneell.. VVoollggeennssZZwweeeeddssee oonnddeerrzzooeekkeerrss mmooeett hheett vveerroorrbbeerreennvvaann ddrriieehhoonnddeerrdd ggrraamm vvooeeddsseell tteennmmiinnsstteevveeeerrttiieenn mmiinnuutteenn dduurreenn.. ““WWee lleevveenn iinn eeeennssnneellllee mmaaaattsscchhaappppiijj,, wwaaaarriinn wwee bblliijjkkbbaaaarr ooookkssnneell eetteenn.. HHeett ffrraappppaannttee iiss ddaatt iikk zzeellff eeeenneecchhttee ‘‘ddeecceelllleerraatteedd eeaatteerr’’ bblliijjkk ttee zziijjnn.. IIkkbbeeggiinn ttee ssnneell,, mmaaaarr tteeggeenn hheett eeiinnddee vvaann ddeemmaaaallttiijjdd iiss hheett bboorrdd ssnneelllleerr ddaann iikk..””VVaann ddee NNeeddeerrllaannddssee mmaannnneenn iiss 5511 pprroocceenntt tteezzwwaaaarr,, wwaatt ooookk ggeellddtt vvoooorr 4422 pprroocceenntt vvaann ddeevvrroouuwweenn.. TTwwaaaallff pprroocceenntt vvaann ddee NNeeddeerrllaannddeerrsslliijjddtt aaaann oobbeessiittaass.. KKaann eeeenn ‘‘iinntteelllliiggeenntt’’ bboorrddhhiieerriinn vveerraannddeerriinngg bbrreennggeenn?? ““IIkk hheebb hheett bboorrddddrriiee ddaaggeenn llaatteenn uuiittpprroobbeerreenn ddoooorr mmeennsseennmmeett oobbeessiittaass””,, vveerrtteelltt KKooooiijjmmaann.. ““DDiieemmeennsseenn zziijjnn iinnddeerrddaaaadd llaannggzzaammeerr ggaaaann eetteenn..EErr iiss wweell eeeenn ‘‘nniieeuuwwhheeiiddsseeffffeecctt’’ eenn ooookk iiss ddeesstteeeekkpprrooeeff eerrgg kklleeiinn.. HHeett rreessuullttaaaatt vvoorrmmttvvoooorraall eeeenn iinnddiiccaattiiee..””

TTeekksstt:: EEnniitthh VVlloooosswwiijjkkFFoottoommoonnttaaggee:: RRiieenn MMeeuullmmaann

beeldscherm (‘elektronisch papier’)naadloos aan te laten sluiten op het rastervan microbakjes met daarin de elektro-nische inkt. “Die bakjes vormen de pixelsvan het beeldscherm. Om vermengingvan kleuren te voorkomen, wil je niet datde inkt van het ene bakje naar het anderekan vloeien, maar het is ontzettend lastig

om ze goed af te sluiten.” Door op dedekplaat randjes te laten groeien dieprecies aansluiten op de randen van deinktbakjes, kon hij de bakjes toch goedafdichten, legt Hermans trots uit: “Photo-embossing is voor deze toepassing echtideaal!”/.

Promovendus Ko Hermans. Foto: Bart van Overbeeke

23 april 2009 Cursor8/ Achtergrond

ZZoeken noeken n

Niets doet vermoeden dat achter de glazenbol in NEMO zo’n bijzonder wetenschap-pelijk experiment schuilgaat. De opstellingstaat centraal in een vandaag, donderdag 23april, geopende tentoonstelling over debouwstenen van leven en de zoektochtdaarnaar. Inhoudelijk directeur Rob vanHattum speelde al langer met het idee om‘iets’ met het begin van leven op onzeplaneet te doen.Dat 2009 zowel als jaar van Darwin als vande sterrenkunde is uitgeroepen, bood schit-terende aanknopingspunten voor de startvan het project. Van Hattum is een bekende

De opstelling in NEM

WWiiee bbiijj bbiinnnneennkkoommsstt bbiijj ssttaattiioonn AAmmsstteerrddaammCCeennttrraaaall eeeenn bblliikk vvaannuuiitt ddee ttrreeiinn nnaaaarr bbuuiitteennwweerrpptt,, zziieett oonnvveerrmmiijjddeelliijjkk hheett ggrrooeennkkooppeerreennggeebboouuww iinn ddee vvoorrmm vvaann eeeenn sscchhiipp.. SScciieenncceecceenntteerr NNEEMMOO iiss ssiinnddss 11999977 ooppeenn.. BBeezzooeekkeerrsskkuunnnneenn zziicchh eerr ssppeelleennddeerrwwiijjss bbeezziigghhoouuddeenn mmeettwweetteennsscchhaapp eenn tteecchhnnoollooggiiee.. VVaannaaff vvaannddaaaagg,,ddoonnddeerrddaagg 2233 aapprriill,, kkaann oouudd eenn jjoonngg eeeenntteennttoooonnsstteelllliinngg oovveerr hheett zzooeekkeenn nnaaaarr lleevveennbbeezzooeekkeenn.. ZZoo kkuunnnneenn zzee eeeenn 44,,6655 mmiilljjaarrdd jjaaaarroouuddee mmeetteeoorriieett aaaannrraakkeenn eenn ‘‘ppuuzzzzeelleenn’’ mmeetteeiiwwiitttteenn.. HHeett hhaarrtt vvaann ddee tteennttoooonnsstteelllliinngg iiss hheett eexxppee--rriimmeenntt vvaann MMiilllleerr eenn UUrreeyy.. IInn tteeggeennsstteelllliinngg ttoottaaaann ddee TTUU//ee ssttaaaatt hhiieerr ‘‘sslleecchhttss’’ éééénn bbooll mmeettwwaatteerr eenn ddee ggaasssseenn.. DDee GGeemmeeeennsscchhaappppeelliijjkkeeTTeecchhnniisscchhee DDiieennsstt ((GGTTDD)) vvaann ddee TTUU//ee hheeeefftt ddeebbooll ggeemmaaaakktt.. VVoooorraall vvaannwweeggee ddee vveeiilliigghheeiidd eenn

oommddaatt ddee ooppsstteelllliinngg vviijjff jjaaaarr mmooeett ssttaaaann,, iiss ddeeooppsstteelllliinngg iinn NNEEMMOO aaaannggeeppaasstt.. ZZoo wwoorrddtt hheettwwaatteerr nniieett vveerrwwaarrmmdd eenn wwoorrddtt eerr mmiinnddeerr vvaaaakkggeevvoonnkktt ddaann aaaann ddee TTUU//ee;; mmeett eeeenn ffrreeqquueennttiieevvaann éééénn mmaaaall ppeerr sseeccoonnddee.. VViiaa hheett iinnffoorrmmaattiieesscchheerrmm bbiijj ddee bbooll kkuunnnneennbbeezzooeekkeerrss ggeeggeevveennss ooppvvrraaggeenn.. ZZoo ssttaaaatt ooookk ddeessaammeennsstteelllliinngg vveerrmmeelldd;; 11,,66 lliitteerr wwaatteerrssttooffggaass,,33,,22 lliitteerr mmeetthhaaaann,, 33,,22 lliitteerr aammmmoonniiaakkggaass eenn 22lliitteerr ggeesstteerriilliisseeeerrdd wwaatteerr.. DDeezzee vveerrhhoouuddiinnggeennzziijjnn iiddeennttiieekk aaaann ddiiee vvaann hheett eexxppeerriimmeenntt iinn ddeejjaarreenn vviijjffttiigg.. NNoogg nniieett eeeerrddeerr iiss hheett ooeerrssooeepp--eexxppeerriimmeenntt zzoollaanngg ggeehhoouuddeenn.. SSaannnnee DDeeuurrlloooo,, hhooooffdd pprrooggrraamm--mmaa:: ““DDiitt iiss eecchhtt hheeeell uunniieekk.. SSppaannnneenndd wwaatt wweeoovveerr vviijjff jjaaaarr aaaannttrreeffffeenn.. VVoooorr oonnss iiss hheett eeeennllaannggee ttiijjdd,, mmaaaarr aallss jjee bbeeddeennkktt ddaatt eerr mmiilljjooeenneennjjaarreenn oovveerrhheeeenn zziijjnn ggeeggaaaann ttoott eerr lleevveenn wwaass,, iiss

Het experiment van Miller en UreyDDee AAmmeerriikkaaaann SSttaannlleeyyMMiilllleerr wwaass pprroommoovveenndduussaaaann ddee uunniivveerrssiitteeiitt vvaannCChhiiccaaggoo eenn rraaaakkttee iinn11995511 zzeeeerr ggeeïïnnssppiirreeeerrddddoooorr eeeenn lleezziinngg vvaannNNoobbeellpprriijjsswwiinnnnaaaarrHHaarroolldd UUrreeyy.. DDeezzeebbeettooooggddee ddaatt ddee aattmmoo--ssffeeeerr oopp aaaarrddee bbeessttaaaattuuiitt eeeenn mmeennggsseell vvaannggaasssseenn,, zzooaallss wwaatteerrssttooff,,aammmmoonniiaakk,, mmeetthhaaaann eennwwaatteerrddaammpp.. DDiiee ggaasssseennzzoouuddeenn ssaammeenn ddee eeeerrsstteeoorrggaanniisscchhee mmoolleeccuulleennhheebbbbeenn ggeevvoorrmmdd.. TToott nnuuttooee hhaadd nniieemmaanndd ddee pprrooeeff oopp ddee ssoommggeennoommeenn oomm ddiiee tthheeoorriiee ttee ssttaavveenn.. MMiilllleerrwwaass ddee eeeerrssttee.. AAaannvvaannkkeelliijjkk wweeiiggeerrddee UUrreeyyddee rreellaattiieeff oonneerrvvaarreenn MMiilllleerr,, mmaaaarr nnaa aaaann--ddrriinnggeenn mmoocchhtt ddee ssttuuddeenntt hheett eexxppeerriimmeennttttoocchh uuiittvvooeerreenn..DDee ttwweeee wweetteennsscchhaappppeerrss oonnttwwiieerrppeenn eennbboouuwwddeenn eeeenn ggeessllootteenn ssyysstteeeemm mmeett ttwweeeeggllaazzeenn kkoollvveenn,, ddiiee mmeett ggllaazzeenn bbuuiizzeenn zziijjnnvveerrbboonnddeenn.. DDee kkoollff mmeett kkookkeenndd wwaatteerr mmooeettddee oocceeaanneenn vvaann wweelleeeerr vvoooorrsstteelllleenn.. IInn ddeebboovveennssttee kkoollff hhaannggeenn ttwweeee eelleekkttrrooddeenn,,wwaaaarrmmeeee ddee hheevviiggee bblliikksseemm uuiitt ddee ooeerrttiijjddwwoorrddtt nnaaggeebboooottsstt.. IInn ddee hheellee ooppsstteelllliinngg zziitthheett ggaassmmeennggsseell.. DDee wwaatteerrddaammpp vveerrddaammppttiinn ddee lliinnkkeerrbbooll,, ccoonnddeennsseeeerrtt llaatteerr iinn ddeekkooeelleerr eenn ssttrroooommtt ddaann iinn hheett wwaatteerrsslloott.. IIssddaatt vvooll,, ddaann ssttrroooommtt hheett ddoooorr nnaaaarr ddee bboollmmeett kkookkeenndd wwaatteerr..MMiilllleerr hhaadd nnaa eeeenn wweeeekk ddee aammiinnoozzuurreennggllyycciinnee eenn aallaanniinnee ggeevvoonnddeenn.. IInn llaatteerreeeexxppeerriimmeenntteenn vvoollggddeenn aannddeerree aammiinnoo--zzuurreenn.. WWee wweetteenn ddaatt eerr iinn eeiiwwiitttteenn mmaaxxii--mmaaaall ttwwiinnttiigg vveerrsscchhiilllleennddee aammiinnoozzuurreennzziitttteenn.. DDeezzee zzuurreenn zziijjnn ooppggeebboouuwwdd uuiittccoommbbiinnaattiieess vvaann kkoooollssttooff,, wwaatteerrssttooff,,ssttiikkssttooff,, zzuuuurrssttooff eenn zzwwaavveell.. BBeeppaaaallddeecceellddeelleenn zziijjnn ooppggeebboouuwwdd uuiitt eeiiwwiitttteenn eennddiiee bbeessttaaaann wweeeerr uuiitt llaannggee kkeetteennss aammiinnoo--zzuurreenn.. MMiilllleerr aannaallyysseeeerrddee ddee rreessuullttaatteenn mmeettppaappiieerrcchhrroommaattooggrraaffiiee.. MMeett eeeenn ssttuukk vvllooeeii--ppaappiieerr eenn oopplloossmmiiddddeelleenn kkuunn jjee mmoolleeccuulleenniinn eeeenn vvllooeeiissttooff sscchheeiiddeenn ddoooorr ddee aaffssttaannddddiiee zzee oovveerr hheett ppaappiieerr aafflleeggggeenn.. UUrreeyy wwiillddee

zziijjnn nnaaaamm nniieett bbiijj hheett aarrttiikkeell mmeett ddee bbeevviinn--ddiinnggeenn,, oommddaatt hhiijj aallss NNoobbeellpprriijjsswwiinnnnaaaarraallllee ccrreeddiittss vvoooorr hheett iiddeeee eenn ddee uuiittvvooeerriinnggaaaann ddee jjoonnggee MMiilllleerr wwiillddee ggeevveenn.. IInn eeeerrsstteeiinnssttaannttiiee bblleeeekk hheett vveerrhhaaaall mmooeeiilliijjkk tteeppuubblliicceerreenn --eerr wwoorrddtt zzeellffss ggeezzeeggdd ddaatt ddeerreeffeerreenntteenn vvaann hheett aarrttiikkeell ssnneell zzeellff ddeeeexxppeerriimmeenntteenn wwiillddeenn uuiittvvooeerreenn-- mmaaaarr iinn11995533 ssttoonndd hheett ddaann ttoocchh iinn hheett ggeerreennoomm--mmeeeerrddee ttiijjddsscchhrriifftt SScciieennccee.. DDee rreessuullttaatteenn vvaann MMiilllleerr eenn UUrreeyy wwaarreennbbaaaannbbrreekkeenndd,, oommddaatt hheett eexxppeerriimmeenntt aaaann--ttoooonnddee ddaatt oorrggaanniisscchhee ssttooffffeenn uuiitt ((ddeeeellss))aannoorrggaanniisscchhee ssttooffffeenn kkuunnnneenn oonnttssttaaaann..NNoogg sstteeeeddss zziijjnn eerr ddiissccuussssiieess oovveerr ddeeggaasssseenn ddiiee iinn ddee ‘‘ooeerraattmmoossffeeeerr’’ zzoouuddeennzziitttteenn.. DDee ssaammeennsstteelllliinngg zzoouu ttoocchh aannddeerrsszziijjnn ddaann UUrreeyy ddaacchhtt.. ZZoo wwoorrddtt oonnddeerr mmeeeerrddee vvrraaaagg ooppggeewwoorrppeenn hhooeevveeeell kkoooollssttooff--ddiiooxxiiddee vviieerr mmiilljjaarrdd jjaaaarr ggeelleeddeenn iinn ddeeaattmmoossffeeeerr zzaatt.. OOpp ddee vvrraaaagg hhooee eeiiwwiitttteenn eennppeeppttiiddeenn ((eeeenn kklleeiinnee kkeetteenn aammiinnoozzuurreenn))uuiitt aammiinnoozzuurreenn oonnttssttoonnddeenn eenn hhooee vveerr--vvoollggeennss ddeezzee eeiiwwiitttteenn eenn ppeeppttiiddeenn mmeettaannddeerree oorrggaanniisscchhee vveerrbbiinnddiinnggeenn vveerr--vvoollggeennss ddee eeeerrssttee cceell vvoorrmmddeenn,, iiss nnooggggeeeenn aannttwwoooorrdd ggeevvoonnddeenn..

MMiilllleerr oovveerrlleeeedd iinn mmeeii 22000077 oopp 7777--jjaarriiggeelleeeeffttiijjdd.. OOppmmeerrkkeelliijjkk iiss ddaatt eeeenn jjaaaarr nnaa zziijjnn ddoooodd mmoonnsstteerrbbuuiissjjeess iinn zziijjnn llaa zziijjnnggeevvoonnddeenn.. MMeett mmooddeerrnnee aannaallyysseetteecchh--nniieekkeenn zziijjnn mmeeeerr aammiinnoozzuurreenn eenn aannddeerreevveerrbbiinnddiinnggeenn aaaannggeettoooonndd ddaann MMiilllleerr zzeellffhhaadd wwaaaarrggeennoommeenn..

Ontstaan leven/Foto’s/Bart va

Doe methaan, ammoniak, waterbol en stel dit bloot aan elektris

Stanley Miller ontdekte in 1953 dde bouwstenen van eiwitten. Ditvertelt over het mogelijke ontstaaan de TU/e en in wetenschapsm

TU/e worden vijf jaar experimeNEMO eenzelfde periode g

ICMS businessmanager ir. Sagitta Peters, ing. Joost van Dongenvan ST en Sanne Deurloo, hoofd programma van NEMO.

Stanley Miller

Achtergrond /9Cursor 23 april 2009

naar leven in een glazen bolnaar leven in een glazen bol

van prof.dr. Bert Meijer, directeur van hetTU/e-Instituut voor Complexe MoleculaireSystemen (ICMS) en universiteitshoog-leraar bij de faculteiten ScheikundigeTechnologie en Biomedische Technologie.De twee ontsponnen zo’n anderhalf jaargeleden een idee om zowel bij NEMO alsaan de TU/e gelijktijdig een bekend expe-riment naar het ontstaan van leven terepliceren.De Amerikaanse wetenschappers Miller enUrey probeerden in 1953 experimenteel nate gaan hoe bouwstenen van het levenkonden ontstaan. Ze deden ammoniak,

waterstof, methaan en water in een op-stelling. Dit zijn de ‘elementaire verbin-dingen’ waarvan wordt verondersteld dat zevier miljard geleden op de aarde waren. Deomgeving van de vroegere aarde waarindeze verbindingen zouden voorkomen,staat ook wel bekend als ‘oersoep’.Elektrische ontladingen in de opstellingenmoeten het onweer van weleer simulerenen kokend water de warme oceanen.Uit deze stoffen bleken onder meer amino-zuren te zijn ontstaan - de bouwstenen vaneiwitten. En eiwitten zijn belangrijkebouwstenen van cellen. Zowel aan de TU/eals in NEMO is de opstelling van deAmerikanen nagebouwd, zij het elk in eenandere gedaante. In NEMO wordt de metgassen en water gevulde bol vijf jaar opkamertemperatuur ‘geschud’- veel langerdan het experiment van Miller en Urey, datslechts een week duurde. Aan de TU/evariëren wetenschappers in meerdereexperimenten met de omstandigheden en de gassen.De tentoonstelling over het zoeken naarleven is sinds vandaag, donderdag 23 april,officieel voor het publiek geopend.Tegelijkertijd is de opstelling in hetSpinozalab aan de TU/e ‘aangezet’./.

Instituut voor ComplexeMoleculaire Systemen

““DDiitt eexxppeerriimmeenntt ppaasstt uuiittsstteekkeenndd iinn oonnzzeeddooeellsstteelllliinnggeenn””,, vveerrtteelltt iirr.. SSaaggiittttaa PPeetteerrss,,bbuussiinneessssmmaannaaggeerr bbiijj hheett IICCMMSS.. ““WWee wwiilllleennaannttwwoooorrddeenn vviinnddeenn oopp vvrraaggeenn ddiiee wwee hheebb--bbeenn oovveerr ccoommpplleexxee vvoorrmmeenn eenn zzeellffoorrggaannii--ssaattiiee vvaann mmoolleeccuulleenn.. WWee zziijjnn ooookk nniieeuuwwss--ggiieerriigg nnaaaarr hheett oonnttssttaaaann vvaann ddee eeeerrssttee cceell..HHooee bboouuww jjee ccoommpplleexxee mmoolleeccuulleenn oopp??””ZZeellffoorrggaanniissaattiiee --eeeenn ccoommpplleexx ssaammeennssppeellvvaann mmoolleeccuulleenn-- zzoouu hheebbbbeenn ggeelleeiidd ttoott ddeeuunniieekkee eenn ggeeccoonnttrroolleeeerrddee ooppbboouuww vvaannpprriimmiittiieevvee cceelllleenn.. ““VVeerrddeerr hheebbbbeenn wwee wweetteennsscchhaappssppooppuullaa--

rriissaattiiee hhoooogg iinn hheett vvaaaannddeell ssttaaaann eenn ddaaaarr iissddiitt eexxppeerriimmeenntt eeeenn uuiittggeelleezzeenn mmooggeelliijjkkhheeiiddvvoooorr.. WWee wwiilllleenn mmeennsseenn llaatteenn zziieenn hhooeebbeellaannggrriijjkk,, mmaaaarr ooookk hhooee lleeuukk wweetteennsscchhaappiiss.. WWee zziijjnn eerrgg eenntthhoouussiiaasstt oovveerr ddee ssaammeenn--wweerrkkiinngg mmeett NNEEMMOO..”” HHeett iinnssttiittuuuutt ggiinngg oopp 11 aapprriill 22000088 vvaann ssttaarrtt..WWeetteennsscchhaappppeerrss vvaann ddee ffaaccuulltteeiitteenn SScchheeii--kkuunnddiiggee TTeecchhnnoollooggiiee,, BBiioommeeddiisscchhee TTeecchhnnoo--llooggiiee,, WWiisskkuunnddee && IInnffoorrmmaattiiccaa,, TTeecchhnniisscchheeNNaattuuuurrkkuunnddee eenn WWeerrkkttuuiiggbboouuwwkkuunnddeehheebbbbeenn hhiieerriinn hhuunn kkrraacchhtteenn ggeebbuunnddeelldd..

O

ddiitt nnaattuuuurrlliijjkk eeeenn ppeeuulleennsscchhiill..”” NNaa ooppeenniinngg vvaannddee bbooll ggaaaann TTUU//ee--wweetteennsscchhaappppeerrss ddee ssaammeenn--sstteelllliinngg vvaann hheett mmeennggsseell aannaallyysseerreenn.. DDaattooppeenneenn mmooeett uuiitteerrsstt zzoorrggvvuullddiigg ggeebbeeuurreenn..““WWaaaarrsscchhiijjnnlliijjkk llaatteenn wwee ddee GGTTDD eerr eeeenn kkrraaaannttjjeeoopp mmaakkeenn””,, vveerrtteelltt JJoooosstt vvaann DDoonnggeenn.. ““MMeett ddaattssoooorrtt ‘‘pprroobblleemmeenn’’ hheebbbbeenn wwee zzoo vvaaaakk ttee mmaakkeenn,,ddaaaarr vviinnddeenn wwee aallttiijjdd eeeenn oopplloossssiinngg vvoooorr..””DDee iinntteerraaccttiieevvee tteennttoooonnsstteelllliinngg iiss ddiitt kkeeeerr vvoooorrwwaatt oouuddeerree kkiinnddeerreenn vvaannaaff ttiieenn jjaaaarr.. ““HHeett iissaallttiijjdd lleeuukk oomm ttee zziieenn hhooee zzee rreeaaggeerreenn””,, vveerrtteellttNNEEMMOO--ppeerrssvvoooorrlliicchhttsstteerr HHeennddrriikkee LLiiggtthhaarrttSScchheennkk.. ““HHeett eennee kkiinndd zzaall iinnggeessppaannnneenn nnaaaarr ddeebbooll kkiijjkkeenn eenn zziicchh aaffvvrraaggeenn wwaatt eerr bbiinnnneenniinnggeebbeeuurrtt,, tteerrwwiijjll eeeenn aannddeerr mmeetteeeenn oopp ddee iinnffoorr--mmaattiieekknnooppppeenn ddrruukktt..””

De opstelling aan de TU/eIInn hheett SSppiinnoozzaallaabb oopp ddee vviieerrddee vveerrddiieeppiinnggvvaann HHeelliixx ssttaaaatt iinn eeeenn zzuuuurrkkaasstt eeeenn kkooppiieevvaann ddee ooppsstteelllliinngg vvaann MMiilllleerr eenn UUrreeyy.. VVaannuuiittddee TTUU//ee zziijjnn ddrr..iirr.. AAnnjjaa PPaallmmaannss,, iinngg.. JJoooossttvvaann DDoonnggeenn,, pprrooff..ddrr.. BBeerrtt MMeeiijjeerr eenn iirr..SSaaggiittttaa PPeetteerrss bbiijj hheett pprroojjeecctt bbeettrrookkkkeenn..BBiinnnneennkkoorrtt wwoorrddtt eerr mmooggeelliijjkk eeeenn mmeeddee--wweerrkkeerr aaaannggeesstteelldd oomm zziicchh llaannggeerree ttiijjdd mmeettddee ooppsstteelllliinngg eenn aannaallyyssee vvaann mmoonnsstteerrssbbeezziigg ttee hhoouuddeenn..VVoooorr zzoovveerr VVaann DDoonnggeenn wweeeett,, iiss hheett ddeeeeeerrssttee kkeeeerr ddaatt hheett eexxppeerriimmeenntt aaaann ddee TTUU//eewwoorrddtt nnaaggeebboooottsstt.. ““KKiijjkk,, hhiieerr zziitttteenn ddee eelleekkttrrooddeenn””,, wwiijjsstt hhiijjoopp ddee rreecchhtteerrbbooll.. ““IInn ddee lliinnkkeerrbbooll zziittggeezzuuiivveerrdd kkookkeenndd wwaatteerr.. DDee wwaatteerrddaammppssttiijjggtt oopp eenn ddaaaalltt vveerrvvoollggeennss iinn ddee bbooll mmeettddee eelleekkttrrooddeenn nneeeerr.. DDaaaarr wwoorrddtt mmeett eeeennffrreeqquueennttiiee vvaann zzoo’’nn dduuiizzeenndd kkeeeerr ppeerrsseeccoonnddee ‘‘ggeevvoonnkktt’’.. DDee wwaatteerrddaammpp wwoorrddttvveerrvvoollggeennss ggeekkooeelldd eenn ddee oonnttssttaannee ccoommppoo--nneenntteenn kkuunnnneenn wwoorrddeenn ‘‘aaffggeettaapptt’’..”” VVaannDDoonnggeenn oommsscchhrriijjfftt ddee oommssttaannddiigghheeddeenn aallss‘‘hheeffttiigg’’.. ““WWee vveerrwwaacchhtteenn oopp ddeezzee mmaanniieerrssnneelllleerr eenn mmeeeerr rreessuullttaatteenn ttee kkrriijjggeenn ddaann iinnNNEEMMOO.. EErr iiss wweell eenniigg rriissiiccoo ddaatt ddee ggeevvoorrmmddeeaammiinnoozzuurreenn kkaappoott ggaaaann..””DDee cchheemmiiccuuss vveerrwwaacchhtt mmeeeerr iinnffoorrmmaattiiee tteeggeenneerreerreenn ddaann MMiilllleerr eenn UUrreeyy iinn hhuunn ttiijjddkkoonnddeenn.. ““WWee hheebbbbeenn nnuu bbeetteerree sscchheeiiddiinnggss--eenn kkaarraakktteerriisseerriinnggssmmeetthhooddeenn..”” DDee aannaallyysseeggeebbeeuurrtt ddoooorr mmiiddddeell vvaann cchhrroommaattooggrraaffiiee eennmmaassssaassppeeccttrroommeettrriiee.. MMeett ddeezzee tteecchhnniieekkeennkkuunn jjee oopp mmoolleeccuullaaiirr nniivveeaauu vveerrbbiinnddiinnggeennsscchheeiiddeenn eenn iiddeennttiiffiicceerreenn.. DDee oommssttaannddiigghheeddeenn aaaann ddee TTUU//ee zziijjnn iinnbbeeggiinnsseell hheettzzeellffddee aallss bbiijj MMiilllleerr eenn UUrreeyy..LLaatteerr wwoorrddtt eerr ggeevvaarriieeeerrdd.. ZZoo wwoorrddeenn eerrvveerrsscchhiilllleennddee ggaasssseenn ggeebbrruuiikktt.. ““WWee wwiilllleennoonnddeerr mmeeeerr kkoooollssttooffddiiooxxiiddee ttooeevvooeeggeenn aallsseexxttrraa bbrroonn vvaann zzuuuurrssttooff.. PPuurree zzuuuurrssttooff zzaallnniieett ggaaaann,, wwaanntt ddaann oonnttpplloofftt ddee bbooeell mmiiss--sscchhiieenn””,, lliicchhtt VVaann DDoonnggeenn ttooee..DDee bbeettrrookkkkeenneenn hhooppeenn mmeeeerr eenn eevveennttuueeeellooookk aannddeerree rreessuullttaatteenn ttee vviinnddeenn ddaann ddeettwweeee AAmmeerriikkaanneenn.. ““HHeett iiss eecchhtt aaffwwaacchhtteenn..HHeett iiss nniieett vvoooorr nniieettss eeeenn eexxppeerriimmeenntt..MMooggeelliijjkk oonnttssttaaaann eerr iinn ddee NNEEMMOO--ooppsstteelllliinnggooookk wweell ppeeppttiiddeenn.. WWee kkuunnnneenn nnaaaarr vveerr--wwaacchhttiinngg ooookk éééénn eenn aannddeerr lleerreenn oovveerrppllaassmmaa’’ss””,, vveerrtteelltt VVaann DDoonnggeenn.. SStteeeeddss aallss

eerr iieettss ‘‘nniieeuuwwss’’ iiss aaaann ddee TTUU//ee,, wwoorrddtt ddaattggeemmeelldd bbiijj NNEEMMOO.. BBeezzooeekkeerrss kkrriijjggeenn vviiaa eeeenn

‘‘nniieeuuwwsskknnoopp’’ bbiijj ddee ooppsstteelllliinngg ttooeeggaanngg ttoottddee iinnffoorrmmaattiiee..

/Judith van Gaalan Overbeekerstof en water in een afgeslotenche ontladingen. De Amerikaan

dat er dan aminozuren ontstaan,t bijzondere experiment, dat onsaan van leven op aarde, wordt numuseum NEMO herhaald. Aan deenten gedaan, terwijl de bol bijgesloten blijft. Een unicum.

Wetenschappelijke theorieën overhet ontstaan van het leven

MMeett ddee ooeerrkknnaall zzoouu aalllleess zziijjnn bbeeggoonnnneenn,, zzoozzeeggggeenn vveeeell wweetteennsscchhaappppeerrss.. DDee sstteerrrreenn--sstteellsseellss eenn ppllaanneetteenn,, wwaaaarroonnddeerr oonnzzee eeiiggeennaaaarrddee,, zziijjnn ddaaaarruuiitt oonnttssttaaaann.. OOvveerr hhooee vveerr--vvoollggeennss lleevveenn oopp aaaarrddee oonnttssttoonndd,, bbeessttaaaannvveerrsscchhiilllleennddee wweetteennsscchhaappppeelliijjkkee tthheeoorriieeëënn..NNaaaasstt ddee hhiieerrvvoooorr bbeesspprrookkeenn ooeerrssooeepptthheeoorriiee,,wwoorrddtt bbiijjvvoooorrbbeeeelldd ooookk ggeesspprrookkeenn oovveerr cchhee--mmiisscchhee rreeaaccttiieess bbiijj bbllaacckk ssmmookkeerrss.. DDiitt zziijjnnooppeenniinnggeenn iinn ddee aaaarrddkkoorrsstt oopp ddee oocceeaaaann--

bbooddeemm ddiiee hheeeett wwaatteerr eenn mmiinneerraalleenn uuiittssttootteenn..EEeenn vvuullkkaanniisscchhee sscchhoooorrsstteeeenn ooff bbllaacckkssmmookkeerr bbiieeddtt eeeenn ggeesscchhiikkttee lleeeeffoommggeevviinnggvvoooorr vveerrsscchhiilllleennddee eexxttrreemmooffiieelleenn.. DDiitt zziijjnnoorrggaanniissmmeenn ddiiee iinn eexxttrreemmee oommssttaannddiigghheeddeennlleevveenn.. EExxttrreemmooffiieelleenn ddiiee ggeeeenn zzuuuurrssttooffnnooddiigg hheebbbbeenn,, ggeebbrruuiikkeenn iinn ppllaaaattss ddaaaarrvvaannvvaaaakk zzwwaavveell.. EEeenn aannddeerree tthheeoorriiee bbeesscchhrriijjfftthhooee mmeetteeoorriieetteenn ddee oorrggaanniisscchhee bboouuwwsstteenneennnnaaaarr ddee aaaarrddee hheebbbbeenn ggeebbrraacchhtt..

23 april 2009 Cursor10/ Universiteitsberichten

Neem een abonnement� Surf naar volkskrant.nl/studenten(dit aanbod geldt alleen voor uitwonende studenten t/m 27 jaar)

Studenten50%

korting

volkskrant.nl/studenten

Educational training/DPOWorkshop ‘Evaluation’Evaluation covers the procedure of collec-ting, processing, interpreting and pre-senting information about ateaching/learning activity, with the aimto take appropriate decisions, to improvethe quality of teaching. Evaluation is anessential link in the quality loop of theeducational process: preparation, execu-tion, evaluation and improvement.In this workshop teachers learn how tohandle information from student’squestionnaires and also from exam- andtesting results. Plenary sessions will bealternated with assignments in smallgroups. As far as possible, the partici-pants own evaluation data will be usedduring this course.The workshop date: Tuesday, May 19,2009 from 1.30pm - 5pm. The workshopis free for TU/e employees with teachingtasks and PhD-students from the TU/e.This course is also part of the TU/e BKOtraining program.More information can be obtained fromSonia Gomez (extension 5292). You canenrol for the workshop by telephone(2520), by e-mail (cursus.dpo@tue.nl) orby Internet (www.tue.nl/educational_trai-ning).

Workshop ‘Course design’On May 26th, 2009 from 13.30 - 17.00hours, DPO will carry out a workshop on‘Course design’. Objective of the works-hop: enable teachers to design a coursein a systematic way. The workshop aimsat UD, UHD’s and Professors who areresponsible for designing or redesigningparts of the curriculum. This course isalso a part of the TU/e BKO training pro-gram.Topics in this short workshop will be:organizing principles; educationalmodels; course design. After a shortintroduction participants will work onthe design of their own course.Especially teachers who are preparing anew course will benefit from this works-hop.More information can be obtained fromHarry van de Wouw (extension 3126).You can enroll for the course by telepho-ne (2520), e-mail (cursus.dpo@tue.nl) orby Internet (www.tue.nl/educational_trai-ning).

Dienst Interne ZakenOpeningstijden kantines tijdenstentamenperiodeAlle kantines zijn beperkt open tijdensde tentamenperiode van 22 april tot enmet 28 april tot 14.00 uur, met uitzonde-ring van kantine Auditorium, deze is tij-

dens de tentamenperiode geopend van9.30-14.00 uur en van 16.00-19.30u. DeCoffee & More in het Auditorium is openvan 8.30-14.00 uur. Café De Zwarte Doosis geopend van 8.30-22.30uur. DeUniversity club is geopend van 9.00-21.00 uur.

PromotiesA. Kumar MTD verdedigt op dinsdag 28april zijn proefschrift en stellingen tegende bedenkingen van een commissie. Ditgebeurt vanaf 10.00 uur in zaal 5 van hetAuditorium. De titel van het proefschriftluidt ‘Analysis, Design and Managementof Multimedia Multiprocessor Systems’.Kumar promoveert aan de faculteitElektrotechniek. De promotor is prof.dr.H. Corporaal.

J. Cervenka MSc verdedigt op dinsdag 28april zijn proefschrift en stellingen tegende bedenkingen van een commissie. Ditgebeurt vanaf 16.00 uur in zaal 4 van hetAuditorium. De titel van het proefschriftluidt ‘The role of defects on electronbehavior in grapheme materials’.Cervenka promoveert aan de faculteitTechnische Natuurkunde. De promotoris prof.dr.ir. R.A.J. Janssen.

Ir. K. Hermans verdedigt op woensdag29 april zijn proefschrift en stellingentegen de bedenkingen van een commis-sie. Dit gebeurt vanaf 16.00 uur in zaal 4van het Auditorium. De titel van hetproefschrift luidt ‘Latent StructuredThermally Developed Reliefs Principlesand Applications of Photoembossing’.Hermans promoveert aan de faculteitScheikundige Technologie. De promotoris prof.dr. D.J. Broer.

Ir. K.M. van Mensvoort verdedigt opwoensdag 29 april zijn proefschrift enstellingen tegen de bedenkingen van eenco