Antwoorden 4 havo 2 Klimaat en landschap - Wikiwijs · 2 (se) Mediterraan klimaat en landschap 1 a...

© NOORDHOFF UITGEVERS 2011ANTWOORDEN 4 HAVO – 2 AARDE 1

Antwoorden 4 havo – 2 Klimaat en landschap

1 Şirîn

1 a Een dorp dat overdekt raakt door stuivend zand.

b De Sahel in Afrika (zuidelijke rand van de Sahara woestijn).

c Het is er droog en er is veel zand. Daardoor is er weinig vegetatie om de bodem vast te

leggen. Het zand gaat stuiven en kan omliggende dorpen bedekken.

d Hun huizen en landbouwgrond raken overdekt met zand, waardoor hun hele leven en

voedselvoorziening wordt verstoord.

e Nauwelijks, het gebied is te arm om substantiële export te genereren.

2 a Eigen antwoord.

b Bijvoorbeeld: klimaat, landschapszones en de invloed van de mens op klimaat.

c Middellandse Zeegebied.

d Eigen antwoord.

3 a Bijvoorbeeld: Het verhaal gaat over Şirîn, een Koerdisch Turks meisje dat haar moeder

verloren heeft bij een aardbeving in Oost-Turkije. Ze staat aan het graf van haar moeder en

probeert vanuit haar geloof een plek te vinden voor haar verdriet.

b Oost-Turkije

c Er liggen hier grote breuken in de aardkorst.

d De islam is de belangrijkste godsdienst in Turkije (geografisch) en Şirîn probeert vanuit haar

geloof en traditie haar verdriet een plek te geven (persoonlijk).

e Eigen antwoord.

4 a Eigen antwoord; 7 jaar.

b Eigen antwoord.

c Hij is vaak op pad met zijn schapen.

d Er zijn tenten opgezet en onderaan staat een graafmachine die puin kan ruimen.

5 a Door Turkije lopen een aantal breuklijnen tussen verschillende aardplaten.

b 2003 en 2010.

c Istanbul.

d Aardbevingen komen vaak voor en kunnen grote gevolgen hebben, doordat ze plaats

kunnen vinden in dichtbevolkte gebieden.

6 1 Loofbos, want de overige begrippen horen bij een ijstijd en tijdens een ijstijd groeit er geen

loofbos.


2 Wolken, want dat is geen weerselement.

3 Stuwingsregen, want dat komt niet noodzakelijkerwijs voor bij tropisch regenwoud (wel

stijgingsregen).

4 Drinkwater, want dat is geen onderdeel van de natuurlijk waterkringloop.

5 Zeespiegelstijging, want dit is geen natuurramp en speelt over langere tijdschaal.

7 a Eigen antwoord.

b Eigen antwoord.

c Eigen antwoord.


2 (se) Mediterraan klimaat en landschap

1 a Warme en droge zomers, milde en vochtige winters

b In de zomer. Dit is een probleem omdat mensen water nodig hebben om bijv. te drinken en

douchen en voor de irrigatielandbouw.

c Dat de neerslag van jaar tot jaar sterk verschilt.

d In Noord Europa zijn het klimaat en landschap meer geschikt voor veeteelt en

aardappelteelt, terwijl in Zuid Europa het klimaat en landschap meer geschikt zijn voor

olijfbomen en graanbouw.

e Verschillende landen betwisten elkaar het recht om water uit een rivier die door beide

landen stroomt te gebruiken.

2 a De planten zijn aangepast aan de zomerse droogte, bijv. doordat de bladeren leerachtig

zijn.

b Het gebruik van irrigatie om de zomerse droogte op te vangen.

c Het kan voor veel erosie zorgen als de druppels hard op een onbedekte bodem inslaan.

d Sommige jaren kunnen erg droog zijn, waardoor er een tekort aan irrigatiewater ontstaat.

3 a Barcelona

b Barcelona ligt het noordelijkst en heeft ook 's zomers nog regelmatig noordelijke

weersinvloeden.

c GB 124B / GB 124B, je ziet hier dat Barcelona nog net in de overgang van noordelijk

Europa naar het Middellandse Zeegebied ligt.

d Het hogedrukgebied van Noord-Afrika schuift dan naar het noorden. Daardoor heerst er

tijdelijk een steppeklimaat. Het is dus droog.

e De zon kan meer water verdampen dan er beschikbaar is.

4 a Een lagedrukgebied waar warme lucht over koude lucht opstijgt. Door het opstijgen van

lucht, koelt die af, waardoor waterdamp condenseert, wolken vormt en er regen valt.

b De mistral is koud (en droog), de sirocco is (heet en) droog.

c Dat waar de sirocco vandaan komt.

5 a Op de ene foto wordt gesproeid (besproeiing), op de andere wordt heel weinig water

opgebracht (druppelirrigatie).

b Druppelirrigatie. Bij besproeiing verdampt er al veel water in de lucht.

c De staat Israël is veel machtiger dan de Palestijnse Autoriteit en kan dus makkelijker beslag

leggen op schaars irrigatiewater en daarmee de ontwikkeling van de Palestijnse

samenleving frustreren. Overigens is het wel veel te simplistisch om de staat Israël

verantwoordelijk te houden voor de problemen; dit komt van twee kanten.

d De overgrote hoeveelheid water wordt gebruikt voor irrigatielandbouw. Dus import van

voedsel kan een watertekort oplossen.


6 a GB 124A / GB 124A

b In Libanon.

c Libanon ligt dwars op de westelijke stroming; daarnaast is Libanon bergachtig waardoor

lucht moet opstijgen zodat het gaat regenen.

7 a De droge zomer

b Veel planten zijn aangepast aan de zomerse droogte.

c De landbouw gebruikt veel irrigatiewater.


3 (se) Aardbevingen en vulkanen

1 a De Afrikaanse en Euraziatische.

b De aardkorst is er verbrokkeld geraakt in een aantal kleinere platen.

c Gebergtes, aardbevingen en vulkanen.

d Een plotselinge verschuiving van een stuk aardkorst. Dit komt vaak voor bij plaatgrenzen,

omdat daar twee platen op elkaar gedrukt worden.

2 a Het is een mengsel van twee soorten vulkanen. De Etna kan explosief zijn en heeft een

kegel gevormd uit laagjes lava en as, maar de Etna kan ook heel rustig uitbarsten, waarbij

basalt uitvloeit dat zo vloeibaar is dat het normaal gesproken niet in een kegelvorm blijft

liggen.

b Dat daar een keer een zeer heftige vulkaanuitbarsting heeft plaatsgevonden.

3 a Ze liggen dichtbij, maar meestal niet op een breuklijn.

b Zie bron 10: de aardkorst die wegduikt onder een andere smelt in de diepte. Dit gesmolten

gesteente ontwijkt naar boven en zorgt voor vulkanisme, niet op de breuklijn, maar er vlak

achter.

c Dit is de caldera van Santorini. Toen deze vulkaan ontplofte vloog er veel as uit, dat

neerviel op de randen van de krater.

d In vulkanen en op breuklijnen.

4 a GB 126 / GB 126

b 15.114

c GB 126D2 / GB 126D2

d Het is net als met een huis dat instort. Zolang het staat is het stabiel en blijft het lang staan,

maar als het eenmaal instort duurt het enige tijd voordat een nieuwe stabiele situatie is

ontstaan (oorzaak). Tot die tijd kunnen kleine gebeurtenissen (bij het huis bijvoorbeeld het

weghalen van een deel van het puin), nieuwe schokken veroorzaken (gevolg).

e Griekenland inclusief de Egeïsche Zee.

f In gebieden met een hoog aardbevingsrisico vonden in 1995-2006 ook de meeste

aardbevingen plaats.

g Er liggen veel breuklijnen in Griekenland en de Egeïsche Zee, en de Egeïsche plaat

beweegt met 4 cm/jaar naar het zuidwesten, dat is erg snel in vergelijking met de andere

platen.

5 a Er zit een oude zeebodem in de ondergrond.

b C

c B


6 Die zal worden dichtgedrukt en verdwijnen. Er zal een Himalaya-achtig gebergte ontstaan

tussen Europa en Afrika. Tenzij de drijfrichting van de platen nog verandert.

7 Alle drie worden veroorzaakt door de botsing van de Afrikaanse op de Euraziatische plaat.


4 (se) Mens en natuur

1 a Verwering is het uiteenvallen van gesteente, erosie het opnemen van dat uiteengevallen

materiaal door wind, water, ijs en de zwaartekracht.

b In de gebergtes.

c In de laaglanden.

2 a Ze remmen stromend water of de wind en ze houden met hun wortels de grond bij elkaar.

b In de droge zomer groeit er maar weinig vegetatie. Een kleine verstoring kan dan grote

gevolgen hebben. Ook vinden er vaak branden plaats in de zomer.

c Omdat bodemerosie een natuurlijk proces is dat door de mens versneld kan worden als die

de vegetatie beschadigd.

d Afspoeling is erosie van de bovenste laag van de bodem, geulerosie gaat een stap verder,

namelijk de vorming van geulen als gevolg van erosie.

e Door de bodem het hele jaar door bedekt te houden met planten.

3 a Een proces waarbij door erosie de bodem zodanig beschadigd raakt, dat herstel niet meer

mogelijk is en een woestijnachtig landschap ontstaat.

b A

c De gewassen kunnen niet tegen de grote hoeveelheid zout, en het zout vult de poriën

waardoor er te weinig zuurstof is voor bodemleven dat de kwaliteit van de bodem op peil

houdt.

d Met behulp van druppelirrigatie wordt zo weinig water opgebracht dat de hoeveelheid zout

die achterblijft zeer gering is. Daarnaast kun je ook juist extra water gebruiken om het zout

weg te spoelen.

4 a Nogal exotische gewassen als tabak en katoen.

b Ja, in reliëfrijke gebieden vind je vooral veeteelt en bos; in vlakkere gebieden vind je veel

meer akkerbouw.

c Reliëfrijke gebieden zijn erosiegevoelig (oorzaak), dus daar vind je vooral weilanden die de

bodem het hele jaar bedekt houden (gevolg). Of omgekeerd, door de erosiegevoeligheid

van reliëfrijke gebieden is de bodem dusdanig beschadigd geraakt (oorzaak) dat er alleen

nog maar gras groeit (gevolg).

5 a Het eerste dat genoemd wordt zijn de bedreigde toeristen, alsof dat de grootste schade is

van een bosbrand.

b Ze lijken te zijn aangestoken.

c Een bosbrand beschadigt de vegetatie ernstig (situatie). Bij beschadigde vegetatie treedt

erosie eerder op (algemene regel). Als dit maar lang genoeg doorgaat, ontstaat uiteindelijk

een badland als in bron 13.


6 a Het zuiden en oosten.

b Hoe groter de waterschaarste, hoe hoger de kwetsbaarheid.

c In feite zie je geen oorzakelijk verband, maar een associatie. De droogste gebieden zijn het

meest kwetsbaar voor verwoestijning en kennen logischerwijs de grootste waterschaarste.

Wel is het zo dat gebieden met waterschaarste minder mogelijkheden hebben om de grond

bedekt te houden met vegetatie, wat verwoestijning in de hand werkt. Ook zijn de landen

met waterschaarste veelal armere landen, waar minder geld beschikbaar is voor duurzaam

landgebruik.

d Grondwater oppompen.

e Dat het grondwater minder snel wordt aangevuld dan dat het wordt opgepompt. Op den

duur raakt het grondwater op.

f In het leerboek wordt gesproken over verwoestijning en in de cartoon wordt gevreesd voor

verwoestijning van de halve aarde als gevolg van klimaatverandering.

g Verwoestijning is slechts in beperkte mate een gevolg van klimaatverandering. Het is vooral

landdegradatie die tot verwoestijning leidt.

7 a De mens beschadigt de vegetatie, waardoor bodemerosie versneld wordt. Ook blijft bij

onzorgvuldige irrigatie zout achter op de akkers wat leidt tot verzilting.

b De problemen kunnen worden verminderd door de bodem het hele jaar door bedekt te

houden met vegetatie en door druppelirrigatie toe te passen.


5 (ce) Wereldwijde luchtstromen

1 A4; B1; C2; D3.

2 a Het is er warm, de lucht zet daardoor uit en stijgt op (lagedrukgebied), bij het opstijgen koelt

de lucht af (oorzaak), koude lucht kan minder vocht vasthouden, waterdamp gaat

condenseren, er ontstaan wolken en uiteindelijk gaat het regenen (gevolg).

b Er ligt een hogedrukgebied boven de Sahara (situatie). In een hogedrukgebied daalt lucht,

waardoor de temperatuur van de lucht geleidelijk aan toeneemt; de lucht kan dan meer

vocht vasthouden, waardoor die droog aanvoelt; het regent dus niet (algemene regel).

c Lucht waait van hoge naar lage druk. De lucht die in een lagedrukgebied naar boven toe

verdwijnt, moet onder worden aangevuld, terwijl de lucht die in een hogedrukgebied van

boven komt, onder moet worden afgevoerd.

3 a lage; hoge.

b De draaiing van de aarde (preciezer: de afnemende baansnelheid naar de polen toe).

c Op het noordelijk halfrond: noordoost en op het zuidelijk halfrond: zuidoost. De wind krijgt

op het noordelijk halfrond een afwijking naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links.

d Bijvoorbeeld de Atlantische Oceaan tussen Paramaribo en Dakar. Het lagedrukgebied van

de tropen verschuift daar nauwelijks over het jaar.

e Op het noordelijk halfrond: zuidwest en op het zuidelijk halfrond: noordwest. De moesson is

een passaatwind die de evenaar kruist en dan van richting verandert. Immers, als passaat

heeft de wind op het noordelijk halfrond een afwijking naar rechts, maar als moesson waait

die op het zuidelijk halfrond en krijgt dus een afwijking naar links. Vice versa voor een

passaat die vanaf het zuidelijk halfrond.

f Bijvoorbeeld India. Het lagedrukgebied van de tropen verschuift daar sterk naar het

noorden in de zomer.

4 a 8-9º N.B.

b Het ligt op de evenaar waar het warm is en lucht opstijgt, wat leidt tot neerslag.

5 a Lagedrukgebied. Het lagedrukgebied van de tropen ligt dan boven Noord-Ethiopië.

b Zuidwesten. De passaat waait dan van het zuidelijk halfrond vanuit het zuidoosten naar de

evenaar en keert bij de evenaar om tot een zuidwesten moesson.

c Van land, maar omdat de wind op de evenaar een bocht maakt, komt de luchtmassa

uiteindelijk van de Indische Oceaan.

d De moesson. Boven de Indische Oceaan neemt de luchtmassa veel vocht op. Vervolgens

moet de lucht opstijgen tegen de Ethiopische hooglanden. Daardoor krijg je

stuwingsregens.

e Hogedrukgebied. Het lagedrukgebied van de tropen ligt dan op het zuidelijk halfrond.

f Noordoost. Er waait dan een noordoosten passaat van het Arabisch schiereiland richting de

evenaar.


g De noordoostenwind kan alleen vocht opnemen boven de Rode Zee. Dit is niet veel,

daardoor is deze wind droog en brengt alleen regen in de bergachtige gebieden dicht bij de

kust.

6 a Noordoosten. Een veranderlijke wind.

b Zuidoosten. Cairns ligt 's zomers aan de zuidkant van het lagedrukgebied van de tropen en

zou in principe gewoon de passaat van het zuidelijk halfrond moeten ervaren.

c Land warmt sterker op dan zee (oorzaak). Dus op kleinere schaal is het lagedrukgebied

boven Cairns sterker dan boven zee. Daardoor krijg je een wind van zee ('hoge' druk) naar

land ('lage' druk), en wel loodrecht op de kust (gevolg).

7 a De wind waait van de hogedrukgebieden rond de keerkring naar de lagedrukgebieden op

onze breedte. Hierbij krijgt de wind een afwijking naar rechts en waait dus vanuit het

zuidwesten.

b Bij A wordt de warme lucht als het ware over de koude geblazen, terwijl bij B de koude lucht

onder de warme wordt geblazen.

c De lagedrukgebieden zijn heel plaatselijk. Doordat de warme en koude luchtmassa’s zich

voortdurend verplaatsen is het een komen en gaan van lagedrukgebieden.

d Noordoost. Het is de wind die van het polaire hogedrukgebied naar de lagedrukgebieden

van de gematigde breedten waait.

8 a Zie bron 15.

b Lagedrukgebieden (minima) bij de evenaar en rond de 60º N.B./Z.B.; hogedrukgebieden

(maxima) rond de 30º N.B./Z.B. en bij de polen.

c De zon drijft de atmosferische circulatie aan.

d De wind krijgt een afwijking door de draaiing van de aarde (wet van Buys

Ballot/corioliseffect).

e Met de seizoenen verschuift het patroon van hoge- en lagedrukgebieden, waarbij rond de

evenaar de passaat kan veranderen in een moesson; dit gebeurt als de passaat de evenaar

kruist en van richting verandert.


6 (ce) Zeestromen en klimaatgebieden

1 a Doordat wind het zeewater meesleurt, ontstaan zeestromen.

b Een koude zeestroom komt uit een relatief koud gebied en stroomt naar een warmer

gebied. Een warme zeestroom komt uit een relatief warm gebied en stroomt naar een

kouder gebied.

c Doordat een koude zeestroom rondom Antarctica stroomt (oorzaak), is het geïsoleerd van

de warmte van de rest van de aarde (gevolg).

2 a Van pool naar evenaar: polaire klimaten, gematigde klimaten, droge klimaten en tropische

klimaten.

b Ook gebergtes, de land-zeeverdeling en zeestromen hebben zo hun invloed. Daarnaast

vinden er gedurende het jaar verschuivingen plaats binnen de atmosferische circulatie. Dit

is met name opvallend bij de moesson in Zuid-Azië.

c De hoogste pieken van de Himalaya liggen aan de zuidkant. De lucht moet daarover heen

stijgen. Door dat opstijgen zet de lucht uit, koelt af en het gaat regenen. Aan de andere kant

begint de lucht te dalen, waardoor de lucht opwarmt en er geen regen meer valt. Ook al ligt

het Tibetaans plateau op duizenden meters hoogte, het ligt dus in de regenschaduw van de

hoge pieken aan de zuidkant.

d Nederland ligt aan zee. De zee houdt de warmte van de zomer vast tot in de winter.

Daardoor zijn de winters milder.

3 a GB 196 / GB 222

b Kerguelen ligt midden in de koude Westenwinddrift rondom Antarctica, terwijl Parijs warmte

krijgt van de warme Golfstroom.

c Europa heeft een zeeklimaat, oostelijk Noord-Amerika en Siberië een landklimaat.

d Er ligt een gebergte (oorzaak) dat de invloed van de zee tegenhoudt (gevolg).

e De koude Humboldtstroom zorgt ervoor dat de lucht erboven koud is en weinig vocht

vasthoudt. Als de koude en droge lucht boven land opwarmt, kan die meer vocht

vasthouden, maar water om te verdampen is er nauwelijks meer. De lucht voelt droog aan,

het regent nauwelijks en je vindt er woestijnen.

f De Canarische stroom stroomt van hoge naar lage breedte, dus van koud naar warm en is

dus in het gebied waar het naar toestroomt relatief koud. De Golfstroom daarentegen

stroomt van lage naar hoge breedte en is dus altijd relatief warm.


4 a Er stroomt een koude zeestroom langs, die zorgt voor koude lucht (oorzaak). Koude lucht

kan weinig vocht vasthouden en brengt dus weinig regen (gevolg). Op land warmt de lucht

sterk op. Zo is het in Nouakchot 20 tot 30 ºC, maar doordat er geen water beschikbaar is

om te verdampen, voelt de lucht heel droog aan.

b Rond Antarctica stroomt een koude zeestroom. Die zorgt voor weinig opwarming.

Daarnaast is een groot deel van de zee bevroren, waardoor de gebruikelijke matiging van

het klimaat aan zee niet optreedt. Ten slotte waait de wind veel van land en land is in dit

geval een enorme ijskap, weinig aangenaam dus…

5 a Antarctica ligt thermisch geheel geïsoleerd door de westenwinddrift. Het is er steenkoud en

er ligt een enorme ijskap. Die ijskap reflecteert veel zonlicht direct terug de ruimte in.

Daardoor is de aarde als geheel sterk afgekoeld.

b Het gebied met ijs is rondom de Zuidpool veel groter dan rondom de Noordpool.

c De ijskap van Antarctica rust middels het shelfijs deels op de zee. Als de zeespiegel stijgt,

smelt het shelfijs van onderaf snel af. De ijskap kan daardoor sneller gaan stromen en

instabiel worden.

6 a Zeestromen worden aangedreven door de wind, die wordt veroorzaakt door drukverschillen,

wat uiteindelijk wordt aangedreven door de zon.

b Lucht- en zeestromen zorgen voor een meer gelijkmatige verdeling van de warmte op

aarde.

c Gebergtes houden wind van zee tegen en zorgen voor regen aan de kustzijde, maar

droogte in het binnenland.

d Aan zee is het klimaat milder met koelere zomers en zachtere winters.


7 (ce) Landschapszones 1

1 a Gebieden waarin bepaalde bodem- en vegetatietypen domineren.

b Het klimaat heeft een grote invloed op de ontwikkeling van de bodem en vegetatie.

c 1 Het patroon van klimaatgebieden is complex door de invloed van gebergtes, zee,

zeestromen en de moesson.

2 Landschappen worden niet allen beïnvloed door het klimaat en de factoren hierboven;

andere invloeden zijn: grondsoort, planten diersoorten en menselijke invloed.

3 Al die factoren veranderen geleidelijk en dus bestaan er allerlei overgangsvormen.

2 a Tropisch regenwoud en savanne

b Rond de evenaar is het warm en vochtig. Daarom vind je er tropisch regenwoud. Naarmate

je verder van de evenaar komt, worden gebieden voor hun regenval afhankelijk van de

zomerse moesson. In de winter is het dus droog. Daarom vind je er savanne.

c Door het snelle tempo van afbraak onder invloed van het warme en vochtige klimaat

(oorzaak), is de bodem weinig vruchtbaar (gevolg).

d Een woestijn kent geen vegetatie, een steppe kent nog wat gras, struiken en cactussen.

e Ze zijn in vergelijking met de andere klimaten op aarde relatief droog.

f Door de droogte vindt de afbraak van voedingstoffen heel traag plaats (oorzaak). De bodem

behoudt dus zijn vruchtbaarheid lang tijd (gevolg).

g Er is irrigatiewater nodig. Om dat aan te voeren is veel technologie nodig. Die ontbreekt in

veel landen in de aride zone.

3 a Het gebied ligt in de regenschaduw van de Himalaya en gebergtes in Iran en Afghanistan.

b De bergachtige gebieden behoren tot de gematigde zone, omdat ze koeler en door

stuwingsregens vochtiger zijn.

c Het gebied ligt in de regenschaduw van de Andes.

d Dat bron 17 veel meer detail geeft. De landschapszones zijn zelfs vergeleken met de

klimaten een nogal grove generalisatie (vereenvoudiging).


4 a Madang ligt aan de voet van een kustgebergte op de kust van Papoea Nieuw Guinea;

Agadez ligt aan de voet van het Bergland van Aïr in Centraal-Niger.

b Veel neerslag, hoge temperatuur en geen seizoensmatige veranderingen in de

temperatuur.

c Weinig neerslag.

d Het tropische lagedrukgebied schuift dan in Azië ver naar het noorden, waardoor daar veel

regen valt en minder rond de evenaar.

e Het tropische lagedrukgebied schuift dan op naar het noorden, waardoor de moesson

West-Afrika bereikt. Agadez ligt echter wel ver landinwaarts, maar door stuwing tegen het

Bergland van Aïr kan er toch wat regen vallen.

f Temperatuur- en neerslagverloop omgekeerd: warmte en neerslag in januari-februari,

koeler en droogte in juli-augustus.

g Lagere temperaturen en een groter temperatuursverschil tussen zomer en winter.

5 a Hoogstwaarschijnlijk Azië omdat dit het werelddeel is waar van oudsher rijst verbouwd

wordt. (De foto kan overigens ook wel ergens anders genomen zijn, want rijstbouw is door

emigrerende Aziaten meegenomen naar andere delen van de wereld.)

b Het gebied ligt in de tropen. Kenmerk van het klimaat daar is: veel regen

c Er is niet alleen veel water, meer ook veel zon. In Nederland is veel minder zon.

6 a C, te lage temperatuur in de winter.

b A4, B1, C3, D2

7 a De tropische zone wordt gekenmerkt door tropische regenwouden, waar door de warmte en

vochtigheid afbraak van organisch materiaal zo snel gaat, dat de bodem snel uitgeput raakt

als die niet voortdurend opnieuw wordt aangevuld met nieuwe resten van planten. Naar het

noorden en zuiden gaat het tropisch regenwoud over in savanne en uiteindelijk in steppe en

woestijn, de aride zone.

b In de aride zone vind je steppe en woestijn. Door de droogte gaat de afbraak van organisch

materiaal in de woestijn heel traag. Bodems kunnen daardoor heel vruchtbaar zijn, als ze

maar niet te stenig zijn.

c Variaties op het algemene patroon worden veroorzaakt door gebergtes, de nabijheid van of

afstand tot zee, de moesson en het patroon van zeestromen. Ook vulkanisme kan via de

bodem voor variatie zorgen. Daarnaast spelen de mensen het van oorsprong voorkomen

van bepaalde planten diersoorten een belangrijke rol.


8 (ce) Landschapszones 2

1 a Gematigd klimaat en loofbos

b Rond de 50 ºN.B./Z.B.

2 a Koude winter en naaldbos.

b Op grote landmassa's landinwaarts rond de 60 ºN.B.

c Ze zijn ontwikkeld in zand dat is afgezet door landijs in de ijstijden; door de kou wordt

organisch materiaal slecht afgebroken.

d Op 60º Z.B. ligt zee, je vindt er dus geen ander landschap dan een oceaan.

e Landijs en toendra.

f Rond de polen.

g De opeenvolging van landschapszones vindt ook in gebergtes plaats doordat de

temperatuur afneemt met de hoogte en regenval verschilt tussen loef- en lijzijde.

3 a De subtropische zone is warmer dan de gematigde, maar kouder dan de tropische zone. Er

kunnen droge periodes zijn die verwant zijn aan de droge winters van de tropische

savannes (opschuiven tropisch lagedrukgebied richting andere halfrond) of veroorzaakt

worden door het opschuiven van het hogedrukgebied van de aride zone in de zomer. In

gebieden als het zuiden van Japan en de VS vind je plantensoorten die sterk op de onze

lijken, terwijl de gebieden door de hogere temperaturen tropisch aandoen. In gebieden als

het Middellandse Zeegebied vind je vegetatie die is aangepast aan de zomerse droogte,

maar gekenmerkt wordt door nadrukkelijk hogere planten dan het gras van de steppe. In de

hooglanden van Afrika vind je een vergelijkbare, maar wat minder aangepaste, vegetatie

die een winterse droogte moeten overleven.

b Bijv. Chicago (koude winters, weinig neerslag) versus Ierland (milde winters, veel neerslag).

4 a De indeling in landschapszones is een generalisatie (vereenvoudiging). Daarnaast kun je

het gematigd klimaat met zomerregen dat hier beschreven staat ook classificeren als een

subtropisch klimaat (ligt er maar net aan waar je de grens trekt).

b De relatief hoge Drakensbergen.

c Stuwingsregens: subtropisch klimaat, hele jaar regen; gematigd klimaat met zomerregen;

gematigd klimaat (koel).

Koude zeestromen: woestijnklimaat, steppeklimaat en subtropisch klimaat, droge zomer.

d De Benguelastroom en de Westenwinddrift (zie GB 196 / GB 222).

e Nabijheid van zee, warme zeestroom (Agulhasstroom) en kustgebergte.


5 I Fout (polaire zone).

II Fout (Adelaide ligt op het zuidelijk halfrond, dus de winter is in juli/augustus.)

III Fout (Inukjuak ligt aan zee).

IV Goed.

V Goed.

6 a Yokohama en Shizuoka.

b 3776 m. Een vulkaan.

c Subtropische en de polaire zone. In feite ligt onder de polaire zone ook een gematigde

zone, maar je ziet daar niet veel van.

d De lente, de kersenboom staat namelijk in bloei.

e Dat dit min of meer de maximale bedekking in het betreffende jaar is. Gedurende de lente

en zomer zal een deel ervan wegsmelten.

f De temperatuur neemt met ongeveer 6 ºC per 1000 meter af. Op de top van de berg is het

dus zo'n 23 ºC kouder dan aan zee. 's Zomers wordt het aan zee warmer dan 30 ºC, dus de

sneeuw smelt normaal gesproken af. De sneeuw is dus niet eeuwig.

7 Sapporo ligt op het Japanse eiland Hokkaido dat onder invloed staat van de koude Oya Shio

zeestroom (GB 196 / GB 222) (oorzaak), waardoor zeewind in de winter relatief koud is

(gevolg). Daarnaast vormt zich in de winter een zeer groot hogedrukgebied boven Siberië,

Mongolië en Noord-China (GB 194B / GB 218B). De lucht draait hier met de klok mee omheen

(het draaien wordt veroorzaakt door het corioliseffect). Dit betekent dat Hokkaido nogal eens

last heeft van noordoosten wind (oorzaak). Die wind komt van Siberië en is steenkoud (gevolg).

8 Gematigde, boreale en polaire zone.

9 a Cf-, Cw- en Cs-klimaten. De subtropische zone wordt gekenmerkt door hogere

temperaturen dan de gematigde zone, maar lagere temperaturen dan de tropische zone.

Droge periodes kunnen optreden in de zomer doordat het hogedrukgebied van een

nabijgelegen woestijn over het gebied schuift, of juist in de winter doordat het tropisch

hogedrukgebied dan naar het andere halfrond schuift. Waar droge periodes voorkomen,

vind je vegetatie die is aangepast aan de droogte.

b De gematigde zone kent vooral loofbossen, maar ook naaldbossen en steppes. Nu zijn

deze gebieden dichtbevolkt en worden de steppes gebruikt voor graanbouw.

c De boreale zone kent koude winters en uitgestrekte naaldbossen.

d De polaire zone kent een koud klimaat en bestaat uit de toendra en landijs.

e Je doorloopt alle landschapszones. Alleen de aride zone kan ontbreken als je de berg aan

de loefzijde (regenzijde) beklimt.


9 (ce) Landschap en klimaatverandering

1 a Dat het voortdurend in verandering is.

b Klimaat, gesteente, reliëf, plant/vegetatie, dier, bodem, water, mens, lucht.

c Eigen antwoord. Bijv. doordat het water erodeert verandert het reliëf, waardoor een ander

gesteente aan het oppervlakte kan komen. Hierin ontwikkelt zich een nieuwe bodem, die

kansen biedt voor andere vegetatie en daarmee voor andere dieren.

2 a Het effect dat warmtestraling in de atmosfeer wordt tegengehouden door bepaalde gassen,

zoals koolstofdioxide.

b Het broeikaseffect is volstrekt natuurlijk, maar doordat de mens meer broeikasgassen

(zoals koolstofdioxide) de lucht in brengt, wordt het versterkt.

c De landschapszones bestaan in werkelijkheid helemaal niet. Het is een indeling die mensen

hebben gemaakt. Dus op de kaart verschuiven ze wel, maar in werkelijkheid veranderen

individuele landschappen. De planten en dieren kunnen niet zomaar even een paar

honderd kilometer opschuiven. Een behoorlijk aantal soorten kan uitsterven voordat ze

verplaatst zijn…

3 a Plant, dier, water, lucht, gesteente (zand) en reliëf zie je direct, de invloed van de mens en

het klimaat alleen indirect, de bodem zie je eigenlijk niet.

b Nauwelijks. Nabij de rivier zie je een enigszins geleidelijke afname in de grasbedekking

doordat het water soms wat hoger staat.

c Invloed van de mens. Die heeft een scherpe grens getrokken tussen de steile hellingen met

bos en de weilanden op de vlakke delen.

d De rivier gaat meer water vervoeren en overstroomt de grasvlaktes. Het gras sterft af, de

koeien moeten elders gaan grazen en de wandelende mens kan beter thuisblijven. Er kan

ook erosie van het zand optreden.

4 a Klimaat.

b Graanbouw.

c Het is er warm en vochtig (oorzaak), en dus gaan bodemprocessen snel (gevolg).


5 a In de zomer ontdooit de bovenste laag van de bodem, maar op diepte blijft de bodem

bevroren (oorzaak). Water stagneert dus en je krijgt moerassen waar plantenresten zich

ophopen (gevolg).

b Methaan

c Bij een versterkt broeikaseffect ontdooit de toendrabodem en ontstaan moerassen

(oorzaak). Hieruit komt methaan vrij. Dit is een broeikasgas en versterkt het broeikaseffect

dus nog verder (gevolg).

d Mens (brengt extra broeikasgassen in de lucht), plant (vormt moerasbodems waaruit

methaan vrijkomt), bodem (ontdooit waardoor er methaan vrijkomt), water (stagneert op

bevroren ondergrond, waardoor een moeras ontstaat waaruit methaan vrij kan komen),

lucht (krijgt een andere samenstelling door extra broeikasgassen) en klimaat (dat

verandert).

6 a De aride zone.

b Gebieden aan de rand van de woestijn of steppe, bijvoorbeeld Noord-Afrika en delen van

Zuid-Afrika.

c De aride zone ligt grotendeels vast door de ligging van landmassa's, gebergtes en koude

zeestromen, en is dus vrij zwak gekoppeld aan de mondiale luchtcirculatie. Juist de

klimaatgebieden (en de daaraan gekoppelde landschapszones) die bepaald worden door

de temperatuur zullen 'verschuiven'. Het proces 'verwoestijning' dat bij het SE-deel over het

Middellandse Zeeklimaat aan bod kwam en in de volgende paragraaf in een bredere

context wordt besproken is primair een gevolg van landdegradatie en kan hooguit

gestimuleerd worden door klimaatverandering (bijvoorbeeld een hogere verdamping bij een

hogere temperatuur of veranderende neerslagpatronen, maar die verschillen sterk van

plaats tot plaats).

d Het kunnen bijv. speciaal gekweekte druivensoorten zijn die tegen ons klimaat kunnen.

Daarnaast komt wijnbouw al lang voor in de gematigde zone, denk maar aan de

Moezelwijnen uit Duitsland.

7 a De geofactoren zijn gesteente, reliëf, klimaat, mens, plant/vegetatie, dier, bodem, water en

lucht. Die veranderen in onderlinge samenhang in de tijd en zorgen voor een dynamisch

landschap.

b Veranderingen in klimaat zorgen dus voor veranderende landschappen. Op een kaart oogt

dat als een verschuiving van landschapszones, maar in werkelijkheid gaan waarschijnlijk

behoorlijk wat planten- en diersoorten verloren, en ontstaan volstrekt nieuwe, unieke

landschappen.


10 (ce) Landdegradatie en duurzaam landgebruik

1 a Landdegradatie: afname van de kwaliteit van de bodem of ondergrond door processen als

versnelde bodemerosie en verzilting.

Verzilting: ophoping van zout in o.a. slecht gedraineerde irrigatiegebieden.

Versnelde bodemerosie: wegspoelen of wegwaaien van bodemdeeltjes doordat de mens de

vegetatie verstoord heeft.

Verwoestijning: proces van landdegradatie in relatief droge gebieden, waardoor opnieuw

ontkiemen van planten ernstig bemoeilijkt wordt.

Duurzaam landgebruik: landgebruik gericht op behoud van de kwaliteit van de bodem.

Milieuramp: grote, door de mens veroorzaakte schade aan een natuurlijk systeem.

Drainage: met behulp van buizen versneld afvoeren van water.

Irrigatie: met opbrengen van water om natuurlijke vochttekorten te verminderen.

Ontbossing: verwijdering van bos, waarna de vrijgekomen grond voor onbepaalde tijd voor

andere doeleinden, meestal landbouw, wordt gebruikt.

Overbeweiding: het laten grazen van te veel vee, waardoor de vegetatie zich onvoldoende

kan herstellen.

b Ontbossing en overbeweiding kunnen leiden tot versnelde bodemerosie en irrigatie zonder

drainage tot verzilting. Beide zijn vormen van landdegradatie. Landdegradatie in droge

gebieden kan leiden tot verwoestijning. Grootschalige landdegradatie en verwoestijning zou

een milieuramp zijn. Landdegradatie kan worden verminderd door duurzaam landgebruik.

c Ze remmen stromend water, breken de wind en houden met hun wortels de bodem bij

elkaar.

d Veel gewassen kunnen niet tegen zout. Daarnaast gaat het zout in de poriën van de bodem

zitten, waardoor er te weinig zuurstof in de bodem zit voor gezond bodemleven.

e Landdegradatie als gevolg van verzilting en versnelde bodemerosie.

2 a Terrassen, steile hellingen bedekt houden met bos, akkers in stroken verbouwen.

b Water snel afvoeren (drainage), druppelirrigatie (zie paragraaf 4).

c Omdat verwoestijning in de eerste plaats een gevolg is van verzilting en versnelde

bodemerosie.

3 Eigen antwoord; bijv. kassen, huizen, rechte sloten.


4 a De kaart gaat over de meest voorkomende vormen van bodemaantasting door de mens.

Het is dus niet zo dat de gebieden waar bodemaantasting voorkomt in groot gevaar

verkeren. Er wordt alleen aangegeven welke vorm van bodemaantasting domineert.

b Reliëf, weinig vegetatie en intensief gebruik door de mens.

c GB 219D / GB 226D

d Voormalig Oostblok en Turkije, delen van Midden-Amerika, Maleisië en een paar kleine

Afrikaanse landen (Lesotho, Rwanda, Burundi).

e B.

5 a Witte zoutplekken.

b Gebieden waar het risico groot is dat zoutbodems ontstaan zijn ook gevoelig voor

verwoestijning.

c (1) Droge gebieden kennen irrigatie (situatie), (2) droge gebieden zijn gevoelig voor

verwoestijning omdat vegetatie schaars is waardoor bodemerosie door wind of water

makkelijk kan optreden (situatie), en (3) verzilting kan zelf leiden tot verwoestijning

(situatie). Kortom, droge gebieden zijn gevoelig voor verwoestijning en verzilting (algemene

regel)

6 a Beide lijken te suggereren dat klimaatverandering door het versterkte broeikaseffect leidt tot

verwoestijning, terwijl verwoestijning in de eerste plaats een vorm van landdegradatie is.

b Een combinatie van factoren. De mensen hadden meer vee en/of minder land, waardoor de

vegetatie werd opgegeten en het zand ging verstuiven. Daarnaast heeft de opeenvolging

van een paar droge jaren meegespeeld, maar het is maar de vraag of die het gevolg zijn

van het versterkte broeikaseffect.

c Omvang van de veestapel beperken, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan… De

vraagstelling is eigenlijk nogal arrogant, alsof wij (de auteur en jij, of zo je wilt, de VN en de

EU) wel even een oplossing kunnen aandragen.

7 a Landdegradatie is onder andere het gevolg van versnelde bodemerosie en verzilting. In

droge gebieden kan dit leiden tot verwoestijning.

b Duurzaam landgebruik zoals bijvoorbeeld drainage na irrigatie is gericht op het beperken

van deze problemen.


11 Klimaat- en landschapzones in Noord-Amerika

1 a 32: temperatuur neemt af naar het noorden, maar afname gaat een stuk langzamer aan de

westkust; 35: temperatuur neemt af naar het noorden, afname gaat een stuk sneller aan de

westkust, daarnaast is het binnenland van de westelijke VS relatief warm.

b GB 173 / GB 189: Hier liggen gebergtes, de temperatuur is afhankelijk van de hoogte: hoe

hoger (oorzaak), hoe kouder (gevolg).

2 a Warm en vochtig.

b GB 194B/D / GB 218B/D : hogedrukgebied.

c Florida ligt dicht bij zee met een warme golfstroom die veel vocht levert voor regen.

3 a In de winter. Het water is niet bevroren.

b Nee. De Mackenziedelta ligt aan de Noordelijke IJszee met een koude zeestroom langs de

kust (zie GB 196 / GB 222).

c Het (zuid)oosten van de VS is relatief vochtig, doordat er door de golfstroom warm water

wordt aangevoerd langs de kust. Dit warme water zorgt voor warme, vochtige lucht die de

VS in drijft.

4 a 37: steppeklimaat; 38: zeeklimaat

b De staten zijn erg groot en er ligt een gebergte tussen. Grote delen van Utah liggen in de

regenschaduw daarvan.

5 a Het is een koude zeestroom (GB 196 / GB 222) en zorgt voor koude, droge lucht. Het

klimaat in L.A. is daardoor erg droog (bron 36 en 39).

b GB 194D / GB 218D: het lagedrukgebied van de tropen ligt dan boven Arizona.

c Zuidwest: zuidoost passaat keert om bij de evenaar en waait over de Golf van California. In

praktijk cirkelt de lucht echter om het lagedrukgebied, waardoor de wind ook vaak vanaf de

Golf van Mexico komt.

d Arizona ligt grotendeels in de regenschaduw van omringende gebergtes (oorzaak). De

moesson zorgt wel voor regen, maar veel is dat niet (gevolg).

6 a Het westelijk deel, nabijheid subductiezone.

b Gebergtes (Rocky Mountains) en vulkanen (o.a. Mount Saint Helens).

c Explosief. De vulkaan ligt boven een subductiezone. Hier vind je explosief vulkanisme.


7 a Steppeklimaat.

b Naaldbomen groeien goed onder continentale klimaten. Daar heeft Noord-Amerika er heel

wat van (zie bron 39). Dit heeft te maken met de gebergtes langs de kusten (oorzaak) die

zeewind tegenhouden (gevolg).

8 a De permafrost wordt overal dunner en de zuidgrens schuift noordwaarts op.

b Methaan.

c Methaan is een broeikasgas en versterkt dus de opwarming.

d A, het is een woestijnstaat, waar het veel te heet voor bewoning wordt.

9 a Onder droge klimaten vindt er meer overexploitatie plaats.

b Het is een miljoenenstad midden in de woestijn.

10 a Het zuiden van California heeft een droge zomer, Florida niet. De droogte in California

hangt samen met de koude zeestroom die er langs stroomt.

b GB 174A / GB 190A.

c Dit heeft te maken heeft met het voorkomen van verschillende klimaten, zo groeit bijv.

katoen het beste in een warm en vochtig klimaat.

d Droogte, hitte en ontdooien van de permafrost.

11 a 's Zomers schuift de het lagedrukgebied van de tropen naar het noorden, doordat de zon

daar hoger aan de hemel staat en zorgt voor sterke opwarming. De zuidoosten passaten

die waaien van de hogedrukgebieden op het zuidelijk halfrond naar het lagedrukgebied van

de tropen, moeten daarom de evenaar passeren om dit te bereiken. Op de evenaar buigen

ze onder invloed van de wet van Buys Ballot (corioliseffect) af tot zuidwesten moessons.

b Het versterkte broeikaseffect leidt tot opwarming, waardoor lucht sterker opstijgt. Dit leidt tot

een lagere luchtdruk in het lagedrukgebied van de tropen (oorzaak), wat leidt tot meer

neerslag (gevolg).

12 a GB 196 / GB 222.

b Door de aanwezigheid van een warme zeestroom (oorzaak), zijn de winters op de kust van

Alaska relatief warm (gevolg).

13 1 Denver, 2 Quasuittuq, 3 San Diego, 4 Tampa, 5 Seattle, 6 Dawson City, 7 New York, 8

Chicago, 9 Yellowknife, 10 Winnipeg.


14 a GB 196-198 / GB 222-224 en GB219A / GB 226A.

b Woestijn en struiken, en grasland.

c Verzilting zorgt ervoor dat planten moeilijker kunnen ontkiemen (oorzaak), waardoor de

bodem onbedekt is en wind- en watererosie makkelijker optreden (gevolg). Dit kan leiden

tot verwoestijning.

15 a Bijvoorbeeld: klimaatverandering kan leiden tot veranderingen in de hoeveelheid water

(geofactor) die beschikbaar is. Dit kan weer leiden tot een andere vegetatie (geofactor).

Sommige dieren (geofactor) kunnen daardoor niet genoeg voedsel verzamelen en moeten

migreren of sterven uit.

b Bepaalde gebieden zullen droger worden (oorzaak), waardoor de vegetatie schaarser en

kwetsbaarder wordt (gevolg), wat bodemerosie stimuleert.


SAMENVATTING

1 (ce + se) Eigen antwoord

2 (se) (1) subtropische zone

(2) versnelde bodemerosie

(3) afspoeling

(4) geulerosie

(5) intensiteit van de neerslag

(6) irrigatielandbouw

(7) duurzaam landgebruik

(8) verzilting

(9) aardbevingen

(10) alpien plooiingsgebied

(11) lava

(12) tuf

(13) basalt

(14) stratovulkaan

(15) explosieve eruptie

(16) caldera

3 (ce) (1) aride zone

(2) gematigde zone

(3) landschapszones

(4) geofactoren

(5) klimaatgebieden

(6) atmosferische circulatie

(7) intertropische convergentiezone

(8) zone van equatoriale lage luchtdruk

(9) wet van Buys Ballot

(10) passaten

(11) moessons

(12) zeestromen

(13) subtropische zone

(14) landdegradatie

(15) versnelde bodemerosie

(16) verzilting

(17) verwoestijning

(18) duurzaam landgebruik

Antwoorden 4 havo 2 Klimaat en landschap - Wikiwijs · 2 (se) Mediterraan klimaat en landschap 1 a...

Documents

Transcript of Antwoorden 4 havo 2 Klimaat en landschap - Wikiwijs · 2 (se) Mediterraan klimaat en landschap 1 a...