Symposium ‘s Heeren Loo; Den Helder - Symposium ‘s Heeren Loo; Den Helder -

20132013 Emotionele ontwikkeling en Emotionele ontwikkeling en gedrag bij mensen met een gedrag bij mensen met een

LVBLVB

Em.prof.dr. Anton DosenEm.prof.dr. Anton Dosen

Radboud Universiteit, Nijmegen Radboud Universiteit, Nijmegen

OntwikkelingsperspectiefOntwikkelingsperspectief• Aandacht voor ontwikkeling van de Aandacht voor ontwikkeling van de

persoonlijkheidpersoonlijkheid en voor de processen die en voor de processen die zowel tot een psychisch gezonde ontwikkeling zowel tot een psychisch gezonde ontwikkeling (adaptatie) als tot gedragsproblemen en (adaptatie) als tot gedragsproblemen en psychopathologie leiden.psychopathologie leiden.

• Verwante wetenschappelijke disciplines en Verwante wetenschappelijke disciplines en stromingen: - stromingen: - cognitieve neuro-wetenschap, cognitieve neuro-wetenschap, - moleculaire en cel-neuro-wetenschap, - moleculaire en cel-neuro-wetenschap, - affectieve neuro- - affectieve neuro-wetenschap, wetenschap, - ontwikkelings-neuro-wetenschap, - ontwikkelings-neuro-wetenschap, - moderne neuropsychiatrie, - moderne neuropsychiatrie, - gehechtheid, - gehechtheid, - - mentalisatie.mentalisatie.

Tekortkomingen van de Tekortkomingen van de definitie van verstandelijke definitie van verstandelijke beperking (VB)beperking (VB)

Huidige definitie: Huidige definitie:

• Achterstand van cognitieve ontwikkeling Achterstand van cognitieve ontwikkeling

• Beperkingen van het aanpassingsgedragBeperkingen van het aanpassingsgedrag

Niet inbegrepen: Niet inbegrepen:

• PersoonlijkheidsontwikkelingPersoonlijkheidsontwikkeling

• Emotionele ontwikkelingEmotionele ontwikkeling

PersoonlijkheidsontwikkelinPersoonlijkheidsontwikkelingg

• Persoonlijkheidsontwikkeling ontstaat Persoonlijkheidsontwikkeling ontstaat door de geintegreerde ontwikkeling door de geintegreerde ontwikkeling van de emotionele, cognitieve en van de emotionele, cognitieve en sociale aspecten.sociale aspecten.

Persoonlijkheidsontwikkeling Persoonlijkheidsontwikkeling en gedragen gedrag

• Het niveau van Het niveau van persoonlijkheidsontwikkeling is persoonlijkheidsontwikkeling is bepalend voor het gedragbepalend voor het gedrag

Drie aspecten van de Drie aspecten van de persoonlijkheidpersoonlijkheid

• Cognitief aspectCognitief aspect

• Emotioneel aspect Emotioneel aspect

• Sociaal aspectSociaal aspect

Emoties: basaal aspect van de Emoties: basaal aspect van de persoonlijkheidpersoonlijkheid

• Emotioneel systeem en cognitief systeem zijn twee aparte Emotioneel systeem en cognitief systeem zijn twee aparte neurale systemen die zich tot een bepaalde hoogde onafhankelijk neurale systemen die zich tot een bepaalde hoogde onafhankelijk van elkaar kunnen ontwikkelen van elkaar kunnen ontwikkelen (Le Doux 2002, Kandel 2006, (Le Doux 2002, Kandel 2006, Panksepp 2002, Izard e.a. 2006, Damasio 2010)Panksepp 2002, Izard e.a. 2006, Damasio 2010)

• Discrepantie tussen emotionele en cognitieve ontwikkeling Discrepantie tussen emotionele en cognitieve ontwikkeling resulteert met een onevenwichtige en kwetsbare persoonlijkheid resulteert met een onevenwichtige en kwetsbare persoonlijkheid (Izard e.a. 2006) (Izard e.a. 2006)

• Achterstand van emotionele ontwikkeling kan bepalend zijn voor Achterstand van emotionele ontwikkeling kan bepalend zijn voor ontstaan van persoonlijkheidsstoornissen (Noam e.a. 2006)ontstaan van persoonlijkheidsstoornissen (Noam e.a. 2006)

• Emoties reguleren activiteit van het autonome ZS (sympaticus, Emoties reguleren activiteit van het autonome ZS (sympaticus, parasympaticus) en kunnen een belangrijke rol spelen in parasympaticus) en kunnen een belangrijke rol spelen in ontstaan van lichamelijke ziektes , (LeDoux 2002).ontstaan van lichamelijke ziektes , (LeDoux 2002).

• Emoties beinvloeden morfologie en fysiologie van hersenen Emoties beinvloeden morfologie en fysiologie van hersenen (beiderzijdse invloed), (Kandel 2006). (beiderzijdse invloed), (Kandel 2006).

88

Fases van emotionele ontwikkeling en Fases van emotionele ontwikkeling en persoonlijkheidsstructuren persoonlijkheidsstructuren (persoonlijkheidsniveaus)(persoonlijkheidsniveaus)

• 1. (0-6m.) adaptatiefase 1. (0-6m.) adaptatiefase – – psychofysiologische homeostasepsychofysiologische homeostase

• 2. (6-18m.) eerste socialisatie 2. (6-18m.) eerste socialisatie – – hechtinghechting

• 3. (18-36 m.) eerste individuatie 3. (18-36 m.) eerste individuatie – – zelf-ander differentiatiezelf-ander differentiatie

• 4. (3-7j.) identificatiefase 4. (3-7j.) identificatiefase – – ego-structurering (morele ontwikkeling) ego-structurering (morele ontwikkeling)

• 5. (7-12j.) realiteitsbewustwording 5. (7-12j.) realiteitsbewustwording - - ego-differentiatie (moreel ego, ego-differentiatie (moreel ego, religieus ego)religieus ego)

• ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------• 6. (12-17j.) tweede socialisatie 6. (12-17j.) tweede socialisatie

- kritisch ego, ideaal ego - kritisch ego, ideaal ego• 7. (17-25j.) tweede individuatie 7. (17-25j.) tweede individuatie

– principieel ego, politiek ego – principieel ego, politiek ego

Niveau van emotionele Niveau van emotionele ontwikkeling en basale ontwikkeling en basale emotionele behoeftenemotionele behoeften

• Op ieder niveau van emotionele Op ieder niveau van emotionele ontwikkeling zijn er specifieke basale ontwikkeling zijn er specifieke basale emotionele behoeften emotionele behoeften

Basale emotionele behoeftenBasale emotionele behoeften

• - Fase 1 (0-6m- Fase 1 (0-6m):): basale emotionele behoeften basale emotionele behoeften (plezier, relaxatie) zijn gekoppeld aan regulatie van (plezier, relaxatie) zijn gekoppeld aan regulatie van fysiologische behoeften, integratie van sensorische fysiologische behoeften, integratie van sensorische prikkels, structuur van plaats, tijd, personen en prikkels, structuur van plaats, tijd, personen en activiteiten, constantheid in de omgeving en de activiteiten, constantheid in de omgeving en de stimulatie van hechtingsgedrag. stimulatie van hechtingsgedrag.

• - Fase 2 (6-18m- Fase 2 (6-18m):): lichamelijk contact, lichamelijk contact, hechtingspersoon, hechting, sociale stimulatie, hechtingspersoon, hechting, sociale stimulatie, veiligheid, omgaan met materiaal.veiligheid, omgaan met materiaal.

• -Fase 3 (18-36m-Fase 3 (18-36m):): afstand in contact, bevestiging afstand in contact, bevestiging van een bepaalde graad van autonomie, beloning van een bepaalde graad van autonomie, beloning van sociaal gedrag.van sociaal gedrag.

• --Fase 4 (3-7j):Fase 4 (3-7j): identificatie-figuur, sociale identificatie-figuur, sociale acceptatie, sociale competentie.acceptatie, sociale competentie.

• --Fase 5 (7-12j):Fase 5 (7-12j): erkenning van eigen prestaties, erkenning van eigen prestaties, volwaardigheid, productiviteit en creativiteit in het volwaardigheid, productiviteit en creativiteit in het omgaan met de materiële wereld, vaste regels in omgaan met de materiële wereld, vaste regels in sociaal gedrag (“gouden regels”).sociaal gedrag (“gouden regels”).

Niveau van de emotionele Niveau van de emotionele ontwikkeling, basale behoeften en ontwikkeling, basale behoeften en gedraggedrag• De basale psychosociale behoeften De basale psychosociale behoeften

wisselen per ontwikkelingsniveau wisselen per ontwikkelingsniveau • Op ieder niveau van de emotionele Op ieder niveau van de emotionele

ontwikkeling ontstaat een nieuwe psycho-ontwikkeling ontstaat een nieuwe psycho-sociale adaptatiesociale adaptatie

• Bevrediging van de basale behoeften is Bevrediging van de basale behoeften is bepalend voor een adequate psycho-sociale bepalend voor een adequate psycho-sociale ontwikkeling en psychische gezondheidontwikkeling en psychische gezondheid

• In ongunstige situatie een (niveau In ongunstige situatie een (niveau specifiek) maladaptief gedrag kan ontstaan specifiek) maladaptief gedrag kan ontstaan leidend tot een psychiatrische stoornis leidend tot een psychiatrische stoornis

MotivatieMotivatie

• Motivatie is een doelgerichte reactie op Motivatie is een doelgerichte reactie op een emotionele lading.een emotionele lading.

• ““Motivation is neural activity that guides Motivation is neural activity that guides us toward goals” (LeDoux 2002). us toward goals” (LeDoux 2002).

• Motivatie ontstaat door activeren van het Motivatie ontstaat door activeren van het emotioneel systeem. Inplicite motivatie emotioneel systeem. Inplicite motivatie (bv. voeding, verdediging) en explicite (bv. voeding, verdediging) en explicite motivatie (aangeleerd).motivatie (aangeleerd).

•

1313

ONTSTAANSMECHANISME VAN GEDRAGONTSTAANSMECHANISME VAN GEDRAG Neuro-behavioral-developmental (NBD) Neuro-behavioral-developmental (NBD) ModelModel; (“Proto Behaviour”; Collins & Depue 1992, ; (“Proto Behaviour”; Collins & Depue 1992, LeDoux 2002, Dosen 2005)LeDoux 2002, Dosen 2005)

• De De basale behoeftebasale behoefte (b.v. voedsel) leidt tot een (b.v. voedsel) leidt tot een emotionele toestand (b.v. honger, pijn, boosheid).emotionele toestand (b.v. honger, pijn, boosheid).

• De De emotionele toestandemotionele toestand leidt tot de leidt tot de motivatiemotivatie: : voortbewegen en zoeken (voortbewegen en zoeken (zoekgedragzoekgedrag) )

• De beloning van deze motivatieDe beloning van deze motivatie (eten) leidt tot (eten) leidt tot een een adaptief gedragadaptief gedrag (plezier, relaxatie). (plezier, relaxatie).

• De bestraffing leidt tot inhibitie, vermijding, en De bestraffing leidt tot inhibitie, vermijding, en mogelijk tot een mogelijk tot een maladaptief gedragmaladaptief gedrag (angst, (angst, teruggetrokkenheid, excitatie, woede, agressie).teruggetrokkenheid, excitatie, woede, agressie).

• Herhalingen van het gedrag leiden tot vorming Herhalingen van het gedrag leiden tot vorming van van neurale circuitsneurale circuits en tot een vaste en tot een vaste gedragspatroon. gedragspatroon.

Gedrag: adaptatiefasefase (0-Gedrag: adaptatiefasefase (0-6m.)6m.)• Basale emotionele behoeftenBasale emotionele behoeften: fysiologische : fysiologische

homeostase, sensorische integratie, homeostase, sensorische integratie, hechtingsstimulatie door affectieve synchronie, hechtingsstimulatie door affectieve synchronie, organisatie van ervaringen en activiteiten.organisatie van ervaringen en activiteiten.

• Adaptief gedragAdaptief gedrag: regulatie van fysiologische : regulatie van fysiologische functies, excitatie-relaxatie, ritme van activiteit-functies, excitatie-relaxatie, ritme van activiteit-inactiviteit, hechtingsgedraginactiviteit, hechtingsgedrag

• Maladaptief gedragMaladaptief gedrag: problemen met fysiologische : problemen met fysiologische regulatie en sensorische integratie, regulatie en sensorische integratie, zelfverwondend gedrag, teruggetrokkenheidzelfverwondend gedrag, teruggetrokkenheid

• Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen: contactstoornis, : contactstoornis, autistische stoornis, atypische psychotische autistische stoornis, atypische psychotische toestand toestand

Gedrag: Socialisatiefase (6-Gedrag: Socialisatiefase (6-18m.)18m.)• Basale em. behoeftenBasale em. behoeften: lichamelijk contact, : lichamelijk contact,

hechting, basale veiligheid, omgaan met hechting, basale veiligheid, omgaan met materiaalmateriaal

• Adaptief gedragAdaptief gedrag: Hechting aan een bepaalde : Hechting aan een bepaalde persoon, sociale spelletjes met andere personen, persoon, sociale spelletjes met andere personen, imitatiegedrag, exploratiegedragimitatiegedrag, exploratiegedrag

• Maladaptief gedragMaladaptief gedrag: Protestgedrag, onrust, : Protestgedrag, onrust, apathie, agressiviteit t.o.v. de hechtingsfiguur, apathie, agressiviteit t.o.v. de hechtingsfiguur, snelle wisselingen van stemming, zelfverwondend snelle wisselingen van stemming, zelfverwondend gedrag bij hoge frustratiegedrag bij hoge frustratie

• Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen: Psychotische : Psychotische toestanden, depressieve stoornis, bipolaire toestanden, depressieve stoornis, bipolaire stoornis, reactieve hechtingsstoornis stoornis, reactieve hechtingsstoornis

Gedrag: Individuatiefase (18-Gedrag: Individuatiefase (18-36m.)36m.)• Basale em. behoeftenBasale em. behoeften: internalisering van : internalisering van

veiligheidsobject, afstand nemen van de veiligheidsobject, afstand nemen van de hechtingsfiguur, vechten voor eigen autonomie hechtingsfiguur, vechten voor eigen autonomie (eigen wil doordrijven).(eigen wil doordrijven).

• Adaptief gedragAdaptief gedrag: eigen wil aan anderen duidelijk : eigen wil aan anderen duidelijk maken, eerst negatief en koppig alvorens meegaand, maken, eerst negatief en koppig alvorens meegaand, explorerend (eerst destructief alvorens constructief).explorerend (eerst destructief alvorens constructief).

• Maladaptief gedragMaladaptief gedrag: constant om aandacht vragend, : constant om aandacht vragend, overdreven koppig en negativistisch, overbeweeglijk, overdreven koppig en negativistisch, overbeweeglijk, chaotisch, destructief, agressiefchaotisch, destructief, agressief

• Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen: Oppositioneel-opstandige : Oppositioneel-opstandige stoornis, depressie, angststoornissen stoornis, depressie, angststoornissen

Gedrag: Identificatiefase (3-7j.)Gedrag: Identificatiefase (3-7j.)• Basale em. behoeftenBasale em. behoeften: identificatie-figuur, sociale normen : identificatie-figuur, sociale normen

(regels), sociale acceptatie, sociale competentie, creatieve (regels), sociale acceptatie, sociale competentie, creatieve spel, creatief omgang met materiaalspel, creatief omgang met materiaal

• Adaptief gedragAdaptief gedrag: conflict met ‘autoriteit’, impulsiviteit, : conflict met ‘autoriteit’, impulsiviteit, imiteert belangrijke andere, wazige grens fantasie-imiteert belangrijke andere, wazige grens fantasie-werkelijkheid, rollenspelen. werkelijkheid, rollenspelen.

• Maladaptief gedragMaladaptief gedrag: faalangst, impulsieve agressie, passiviteit : faalangst, impulsieve agressie, passiviteit of motorisch hyperactiviteit, zwak zelfvertouwen, afhankelijk of motorisch hyperactiviteit, zwak zelfvertouwen, afhankelijk van de supervisie van belangrijke anderen, ego-centrisch, van de supervisie van belangrijke anderen, ego-centrisch, autoriteitsconflict, faalangst, zwakke interactie met de autoriteitsconflict, faalangst, zwakke interactie met de leeftijdsgenoten, tekort aan zelf-regulatie, vluchten naar leeftijdsgenoten, tekort aan zelf-regulatie, vluchten naar fantasiewereld, somatische klachten bij psychische fantasiewereld, somatische klachten bij psychische spanningenspanningen

• Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen: ADHD, stemmingsstoornissen, : ADHD, stemmingsstoornissen, angststoornissen, gedragsstoornissen (type CD). angststoornissen, gedragsstoornissen (type CD).

Gedrag: Gedrag: Realiteitsbewustwording (7-Realiteitsbewustwording (7-12j.)12j.)• Basale em. behoeftenBasale em. behoeften: volwaardigheid, productiviteit, : volwaardigheid, productiviteit,

creativiteit, ’gouden regels’ van gedrag, steun door creativiteit, ’gouden regels’ van gedrag, steun door belangrijke anderen.belangrijke anderen.

• Adaptief gedragAdaptief gedrag: gebonden aan belangrijke anderen, : gebonden aan belangrijke anderen, conformisme met regels, loyaliteit, problemen met affect en conformisme met regels, loyaliteit, problemen met affect en agressie regulatie.agressie regulatie.

• Maladaptief gedragMaladaptief gedrag: hyperactiviteit, aandachtstoornis, : hyperactiviteit, aandachtstoornis, destructiviteit, autoriteitsconflict, geremdheid, destructiviteit, autoriteitsconflict, geremdheid, dwangmatigheid, gegeneraliseerde angst, delinquent dwangmatigheid, gegeneraliseerde angst, delinquent gedrag.gedrag.

• Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen: ADHD, gedragstoornis type CD, : ADHD, gedragstoornis type CD, stemmingsstoornissen, angststoornissen, obsessief – stemmingsstoornissen, angststoornissen, obsessief – compulsieve stoornis, persoonlijkheidsstoornissen compulsieve stoornis, persoonlijkheidsstoornissen

1919

ONDERZOEK; STRATEGIE, ONDERZOEK; STRATEGIE, BEELDVORMINGBEELDVORMING

• - Fenomeen (probleem)- Fenomeen (probleem)

• - Verklaren (processen, - Verklaren (processen, ontstaansmechanisme)ontstaansmechanisme)

• - Begrijpen (betekenis)- Begrijpen (betekenis)

• - Definieren (diagnose)- Definieren (diagnose)

• - Behandelen- Behandelen

Gedrag, probleemgedrag, Gedrag, probleemgedrag, gedragstoornis,gedragstoornis, challenging behaviour; challenging behaviour; maladaptive behaviour (“abnormal” maladaptive behaviour (“abnormal” behaviour), problem behaviourbehaviour), problem behaviour

• Het gedrag behoort niet tot de Het gedrag behoort niet tot de betrokken persoon alleen. Het is betrokken persoon alleen. Het is een resultaat van de interactie een resultaat van de interactie tussen de persoon en de tussen de persoon en de omgeving.omgeving.

Ontstaansdriehoek van het Ontstaansdriehoek van het gedrag\ probleemgedrag gedrag\ probleemgedrag • PERSOON (biologische, functionele, historische en PERSOON (biologische, functionele, historische en

persoonlijkheids aspecten)persoonlijkheids aspecten)

Interactie /gedragInteractie /gedrag

• OMGEVING (interpersonele, pedagogische en sociale OMGEVING (interpersonele, pedagogische en sociale aspecten, systeemproblematiek, culturele aspecten) aspecten, systeemproblematiek, culturele aspecten)

Integratieve diagnose van de Integratieve diagnose van de stoornisstoornis

• Integratieve diagnose heeft tot doel Integratieve diagnose heeft tot doel duidelijk te maken hoe een bepaalde duidelijk te maken hoe een bepaalde stoornis tot stand is gekomen (op stoornis tot stand is gekomen (op welke bodem en door welke welke bodem en door welke processen) en hoe moet deze processen) en hoe moet deze diagnostisch gedefinieerd en diagnostisch gedefinieerd en geclassificeerd worden.geclassificeerd worden.

Interventie op niveau van Interventie op niveau van adaptatiefase (o-6 mnd.)adaptatiefase (o-6 mnd.)• Regulatie van fysiologische functiesRegulatie van fysiologische functies

• Regulatie van emotionele ladingRegulatie van emotionele lading

• Sociale interventieSociale interventie: Nabijheid, resposiviteit, : Nabijheid, resposiviteit, ‘Reciproque stimulatie’(gezichtsuitdrukking ‘Reciproque stimulatie’(gezichtsuitdrukking en oogcontact)en oogcontact) , structuur in ruimte, tijd, , structuur in ruimte, tijd, activiteit-inactiviteit en persoonen; dosering activiteit-inactiviteit en persoonen; dosering van sensorische prikkels, communicatie door van sensorische prikkels, communicatie door gebruik van beschiekbare sensorische gebruik van beschiekbare sensorische kanalen.kanalen.

InterventiesInterventies op niveau van op niveau van socialisatiefase (6-18 mnd.)socialisatiefase (6-18 mnd.)• ‘‘Affectieve synchronie’ moeder – kindAffectieve synchronie’ moeder – kind: :

aandacht, spel, verbaal dialoog, regulatie aandacht, spel, verbaal dialoog, regulatie van affect en arousal, reacties op signalen, van affect en arousal, reacties op signalen, tempo, ritme van activiteit-passiviteit, tempo, ritme van activiteit-passiviteit, symbolisch spel (“trasitional object”). symbolisch spel (“trasitional object”).

• Sociale interventieSociale interventie: emotionele : emotionele beschikbaarheid van een persoon, nabijheid, beschikbaarheid van een persoon, nabijheid, grenzen en duidelijkheid (structureren van grenzen en duidelijkheid (structureren van activiteiten), voorspelbaarheid, samen doen, activiteiten), voorspelbaarheid, samen doen, onvoorwaardelijke acceptatie onvoorwaardelijke acceptatie

Interventie op niveau van de Interventie op niveau van de identificatiefase (3-7j.)identificatiefase (3-7j.)

• Begeleider dient als voorbeeld Begeleider dient als voorbeeld (rolmodel), positieve feedback, (rolmodel), positieve feedback, succeservaringen, zelfvertrouwen succeservaringen, zelfvertrouwen versterken, voorzichtig confronteren versterken, voorzichtig confronteren met eigen gedrag, met eigen gedrag, verantwoordelijkheid stimuleren, verantwoordelijkheid stimuleren, conflict met autoriteit vermijden, conflict met autoriteit vermijden, creativiteit stimuleren, competentie creativiteit stimuleren, competentie ondersteunen. ondersteunen.

Interventie op niveau van Interventie op niveau van realiteitsbewustwordingsfase (7-realiteitsbewustwordingsfase (7-12 j.)12 j.)• Begeleiding op afstand (afspraak), Begeleiding op afstand (afspraak),

ondersteunend en inzichtgevend, ondersteunend en inzichtgevend, vertrouwensrelatie ontwikkelen, vertrouwensrelatie ontwikkelen, aandacht voor “aandacht voor “golden rulesgolden rules” en ” en sociaal gedrag, sociale competentie, sociaal gedrag, sociale competentie, productiviteit en creativiteit productiviteit en creativiteit bevorderen, groepsactiviteiten en bevorderen, groepsactiviteiten en vriendschaap bevorderen. vriendschaap bevorderen.

Psychiatrische stoornissen Psychiatrische stoornissen ontstaan als gevolg van een ontstaan als gevolg van een maladaptieve reactie op maladaptieve reactie op interne en externe interne en externe schadelijke prikkelsschadelijke prikkels

Gedragsproblemen kunnen Gedragsproblemen kunnen leiden tot ontstaan van leiden tot ontstaan van psychiatrische stoornissenpsychiatrische stoornissen• In gevallen waar gedragsprobleem leidt tot In gevallen waar gedragsprobleem leidt tot

een psychische uitputting of een sociale een psychische uitputting of een sociale deprivatie (b.v. bij een fysieke opsluiting of deprivatie (b.v. bij een fysieke opsluiting of isolatie).isolatie).

• In gevallen waar gedragsprobleem In gevallen waar gedragsprobleem herhaaldelijk tot stresservaringen leidt. herhaaldelijk tot stresservaringen leidt.

• In gevallen met een predispositie voor In gevallen met een predispositie voor psychiatrische stoornis. psychiatrische stoornis.

• Bij onjuiste indicatie en overdosering van Bij onjuiste indicatie en overdosering van de psychotrope medicatie. de psychotrope medicatie.

Casus; Angelo, 8 jaar, licht Casus; Angelo, 8 jaar, licht VHVH• ProbleemProbleem: Agressief, veel aandacht vragend, vernielzuchtig, : Agressief, veel aandacht vragend, vernielzuchtig,

driftontladingen, overbeweeglijk, koppig, angstig. Dit gedrag driftontladingen, overbeweeglijk, koppig, angstig. Dit gedrag dateert sinds zijn 4de levensjaar en de laatste jaren neemt het dateert sinds zijn 4de levensjaar en de laatste jaren neemt het toe. Vroegere psychiatrische diagnose: Oppositioneel-opstandige toe. Vroegere psychiatrische diagnose: Oppositioneel-opstandige stoornis, krijgt Risperdal 2mg/dag en psychomotore therapie. stoornis, krijgt Risperdal 2mg/dag en psychomotore therapie.

• VoorgeschiedenisVoorgeschiedenis: Vertraagde ontwikkeling. Met zijn 4 jaar de : Vertraagde ontwikkeling. Met zijn 4 jaar de ouders gingen scheiden na veel onderlinge problemen. Met 4 jaar ouders gingen scheiden na veel onderlinge problemen. Met 4 jaar KS, gedragsproblemen, verschillende hulpverlenende instanties, KS, gedragsproblemen, verschillende hulpverlenende instanties, met 6 jaar geplaatst op een orthopedagogisch behandelcentrum met 6 jaar geplaatst op een orthopedagogisch behandelcentrum (in een groep van 8 kinderen) , gaat iedere weekend naar huis (in een groep van 8 kinderen) , gaat iedere weekend naar huis (afwisselend naar zijn moeder en naar de vader). (afwisselend naar zijn moeder en naar de vader).

• OnderzoekenOnderzoeken: Somatisch: g.b., Psychologisch: IQ 71; EO < 3jaar : Somatisch: g.b., Psychologisch: IQ 71; EO < 3jaar (2de -3de fase) Psychiatrisch: geen tekenen van een ernstige (2de -3de fase) Psychiatrisch: geen tekenen van een ernstige psychopathologie; goed communicatief, veel eisend en vragend. psychopathologie; goed communicatief, veel eisend en vragend. Klaagt over drukte en lawaai op de groep. Wil niet op de groep Klaagt over drukte en lawaai op de groep. Wil niet op de groep wonen, wil naar zijn thuis terug (naar zijn moeder). In een wonen, wil naar zijn thuis terug (naar zijn moeder). In een individuele situatie goed medewerkend. In de groep uitdagend, individuele situatie goed medewerkend. In de groep uitdagend, negatief bezig, soms met agressieve uitbarstingen. negatief bezig, soms met agressieve uitbarstingen.

Integratieve behandeling van Integratieve behandeling van AngeloAngelo• A. Behandeling van de persoonA. Behandeling van de persoon: hulpvraag: basale : hulpvraag: basale

veiligheid (veilige nest) geven en individuatie veiligheid (veilige nest) geven en individuatie stimuleren.stimuleren.

• B. Integratieve behandelingB. Integratieve behandeling van het van het gedragsprobleem:gedragsprobleem: - - ontwikkelingdimensieontwikkelingdimensie: stimuleren van zijn autonomie : stimuleren van zijn autonomie vanuit een veilige omgeving. vanuit een veilige omgeving. – – sociale dimensiesociale dimensie: psycho-educatie van de : psycho-educatie van de omgeving. – omgeving. – psychologische dimensiepsychologische dimensie: : cognitieve training betreffend controle van zijn cognitieve training betreffend controle van zijn impulsiviteit. - impulsiviteit. - biologische biologische dimensiedimensie: medicatie gebruiken indien nodig voor : medicatie gebruiken indien nodig voor ondersteuning van andere behandelingsmethoden. ondersteuning van andere behandelingsmethoden.