1

1813issue n°1

april 2014

Ontdek

Wat aten ze?

Provinciehuis

Anno NO

.1

De sporen van 200 jaar Koninkrijk

Koninklijk gerstsoepje: een echte ‘stayer’ op de koninklijke menu’s

Historisch Paviljoen Welgelegen: Het zomer paleis van Willemijntje

2april 2014

Nederland is jarig 200 jaar!

klik hier voor de speciale campagnesite

3

4

182226

616

10

2024

Editorial

Paviljoen Welgelegen

Activiteiten-kalender

Koninklijk Recept

Colofon

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

200 jaar Koninkrijk Route

Foto met verhalen

Hofleverancier te Alkmaar

Index

april 2014

Anno

4

Editorial

april 2014

EditorialMet het afscheid van Koningin Beatrix en het aantreden van Koning Willem-Alexander behoort Koninginnedag op 30 april tot het verleden. Dit is best gek kan ik je vertellen. Ik ben namelijk tweeëndertig jaar lang jarig geweest op het grootste feest van Nederland en nu opeens niet meer. Veel mensen vragen aan me of het wel leuk was om op Koninginnedag jarig te zijn. Hier kan ik volmondig Ja! op zeggen.

30 april staat al sinds ik een klein meisje was in het teken van feest, optochten en de vrijmarkt. Ik kreeg cadeaus en iedereen was vrij die dag om mijn verjaardag mee te vieren. Eerlijk gezegd moet ik bekennen dat ik mijn eerste levensjaren serieus heb gedacht dat dit feest speciaal voor mij werd georganiseerd. Als kleuter hing ik uit de ramen van mijn kamer om de plaatselijke fanfare te bedanken voor hun optreden en om mensen uit te nodigen voor een stuk taart. Wat moeten mijn ouders hebben gelachen om mij.

Nu Koninginnedag is omgedoopt tot Koningsdag, behoort deze feestdag ook tot onze ‘Vaderlandsche Geschiedenis’. Vanaf november 2013 vieren we een ander belangrijk moment uit onze geschiedenis: 200 Jaar Koninkrijk der Nederlanden. Stichting Oneindig Noord-Holland, als dé digitale promotor van cultureel erfgoed, haakt hierop in met tal van online activiteiten én met dit E-magazine. Om de lezer enig historische houvast te bieden, beginnen we met een tijdslijn bestaande uit links naar verhalen

op de website van Oneindig Noord-Holland. Daarna verdiepen we ons in het prachtige Paviljoen Welgelegen dat door koning Willem I van de sloop is behoed. Verder besteden we aandacht aan onze route door Amsterdam, diverse activiteiten en een heerlijk koninklijk soepje! De prachtige fotospread is gewijd aan verhalen rondom de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898.

Tot slot wijs ik u graag op de betrokkenheid van de Provincie Noord-Holland bij deze campagne. Via onh.nl/200jaar kunt u lezen welke verhalen omtrent de geschiedenis van 200 Jaar Koninkrijk nog steeds zichtbaar zijn in de provincie.

Graag wens ik u veel leesplezier met het eerste themanummer van ons gloednieuwe e-magazine Anno.

Sarah Thurlings-HeijseDirecteur Stichting Oneindig Noord-Holland

Email: s.thurlings@onh.nl

Twitter @Oneindig_NH

5april 2014

Ga naar de app store of Google Play

Street Museum NL

Download voor iOS en Android

Met de Street Museum NL App is cultureel erfgoed voor iedereen toegankelijk. Deze gratis app voor smartphone is beschikbaar in de AppleStore en Google Play. De App van Oneindig Noord-Holland haalt het verleden naar het heden met ruim 1.000 Noord-Hollandse afbeeldingen uit collecties van musea en archieven. De App toont oude foto’s, ansichtkaarten en schilderijen door heel Noord-Holland in het straatbeeld van vandaag.

APP HET VERLEDEN NAAR HET HEDEN

6

26 augustus 1799 is het begin van een korte, maar zeer bloedige oorlog. Op deze dag vallen de Engelsen de kop van Noord-Holland binnen om de Fransen te verdrijven.

Patriotse opstandin Haarlem

Bataafse republiek

Napoleon in Den Helder

Opstand in Amsterdam

Russisch- Engelse invasie

1787 1795

1811

1813

1799

In de loop van 1787 grijpen de patriotten in Noord-Hollandse steden de macht. Op 5 september wordt op de Grote Markt van Haarlem een indrukwekkende vrijheidstempel opgericht.

Lees meer

Lees meer

Lees meerLees meer

Lees meer

Direct na de Franse inval op 24 januari 1795 breken er revolutiefeesten uit en dansen de patriotten rond de vrijheidsboom.

In oktober 1811 brengt keizer Napoleon een bezoek aan Noord-Holland en Den Helder dat het ‘Gibraltar van het Noorden’ moet worden.

Het volksoproer in Amsterdam is de start van een keten van gebeurtenissen die uitmondt in de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden.

april 2014

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

WAT ER VOORAF GEBEURDE

Lees meer

7

Proclamatie souvereiniteit

1813

Lees meer

Op 2 december 1813 aanvaardt Willem I de soevereiniteit in Amsterdam, dat in de grondwet als hoofdstad wordt vastgelegd.

april 2014

Anna Paulowna in Zaandam

Eerste spoorlijn

1823

1839

Lees meer

Koning Willem I schenkt het Czaar Peterhuisje aan Anna Paulowna omdat zij een afstammelinge is van Czaar Peter.

Door de voortvarende aanpak van koning Willem I, komt de eerste spoorlijn tussen Haarlem en Amsterdam. De eerste rit, op 20 september 1839 is een hele gebeurtenis.

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

Lees meer

Eerste postzegels

1852

In 1850 krijgt Nederland zijn eerste eigen Postwet. In 1852 worden de eerste postzegels uitgegeven.

Lees meer

Dood Thorbecke

1872

De grondlegger van de moderne parlementaire democratie in Nederland, Johan Rudolph Thorbecke overlijdt in 1872. Hij wordt geëerd met een standbeeld.

Lees meer

Inhuldiging Wilhelmina

1898

De Amsterdamse politie haalt werkelijk alles uit de kast om de veiligheid bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina op 6 september 1898 te garanderen.

Lees meer

8

Wist je dat...

De Koningssloep werd in 1818 cadeau gedaan aan Willem I, maar het duurde nog 23 jaar voor de koningssloep in gebruik werd genomen!

Beatrix 18 jaar

april 2014

Opening Prins Bernhardbrug

Tiende liliadeMina van Marken

Radio Oranje

1945

1956

19701916

1941

Vlak na de bevrijding heropent Prins Bernhard in hoogst eigen persoon de naar hem genoemde brug over de Zaan.

Het Nederlandse volk schenkt prinses Beatrix voor haar 18de

verjaardag de lemsteraak de “Groene Draeck”.

De grootste internationale lelietentoonstelling ter wereld, de liliade in Akersloot, wordt geopend door prinses Beatrix en prins Claus.

Waterland wordt getroffen door een zwarewatersnoodramp. Wilhelmina bezoekt het rampgebied en haar nieuwe petekind op Marken.

Tijdens de TweedeWereldoorlog spreekt Wilhelmina vanuit Londen haar volk toe via Radio Oranje, ‘de stem van strijdend Nederland’.

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

Lees meer Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

9april 2014

De kroon van Oranje

200 Jaar krijgsmacht

Koninginnedag in Velsen

1980

2014

1997

Nederlandse vorsten worden niet gekroond maaringehuldigd. Toch bestaat er een echte kroon van het Huis van Oranje.

In 1997 bezoekt koningin Beatrix de gemeente Velsen om er haar verjaardag te vieren.

Koning Willem-Alexander is in januari aanwezig bij de viering van het 200-jarig bestaan van de Koninklijke Landmacht.

Tijdlijn 200 jaar Koninkrijk

Lees meerLees meer

Lees meer

10

Paviljoen Welgelegen

april 2014

Koning Willem I behoedde Paviljoen Welgelegen voor sloopKoning Willem I heeft een cruciale rol gespeeld in het behoud van Paviljoen Welgelegen in Haarlem. Het bijzondere gebouw viel in 1813, als oorlogsbuit van de Fransen, in handen van de Nederlandse Staat. Na anderhalve eeuw van bewogen geschiedenis nam het Provinciaal Bestuur van Noord-Holland in 1930 zijn intrek in het statige gebouw aan de Haarlemmerhout. In 2007-2008 is het monument zowel van buiten als van binnen zorgvuldig gerestaureerd.

‘GEMAKKELIJK GEBOUW’

Bij de bouwaanvraag in 1785 werd Paviljoen Welgelegen door de bouwheer, de puissant rijke Amsterdamse bankier Henry Hope, bestempeld als een “gemakkelijk gebouw”. Welgelegen diende als Hope’s buitenverblijf en als kunstgalerij voor zijn indrukwekkende schilderijencollectie. Henry Hope ontving zijn hoge gasten graag met een concert en een goed glas wijn. Daarna kregen zijn gasten sloffen aangereikt alvorens zij de kunstgalerij konden betreden. De prachtige parketvloeren zouden anders te snel slijten.

11

Paviljoen Welgelegen

april 2014

Paviljoen Welgelegen in Haarlem

[Hans Guldemond/Citymarketing Haarlem]

12

Paviljoen Welgelegen

april 2014

De permanente historische expositie

[Caspar Conijn]

Interieur van de GS-zaal

[Provincie Noord-Holland]

PALEIS VAN WILLEMIJNTJE

Na de beëindiging van de Franse overheersing in 1813 verviel Welgelegen, dat door koning Lodewijk Napoleon in 1808 was aangekocht, als vijandelijk object, aan de Staat der Nederlanden. De regering zat eigenlijk in zijn maag met het gebouw. Op advies van een commissie besloot koning Willem I om het gebouw als paleis te gaan gebruiken. Hij gaf het in bruikleen aan zijn moeder, Wilhelmina van Pruisen. Zij kende het gebouw van eerdere bezoeken aan Henry Hope, toen haar man Willem V nog stadhouder was. Vooral in de zomer verbleef Willemijntje, zoals zij liefkozend genoemd werd, er graag. Tot haar dood in 1820 zou Wilhelmina gebruik blijven maken van Welgelegen als haar zomerresidentie.

Door de politieke en militaire strubbelingen met onze zuiderburen ontbrak destijds het geld om het gebouw meteen als museum in te richten. Pas in 1838, 10 jaar na de aanwijzing tot museum, werden de zalen van Henry Hope’s voormalige kunstgalerij ingericht als het eerste museum voor hedendaagse kunst in ons land.

EERSTE MUSEUM VOOR HEDENDAAGSE KUNST

Na de dood van Wilhelmina bleef het Paviljoen Welgelegen in slechte staat achter. Het stond jarenlang leeg en overwogen werd om het te slopen. Willem I besloot, wederom op advies van een commissie, om het gebouw als museum voor Levende Meesters in gebruik te nemen.

13

Wist je dat...

Dankzij de steenrijke weduwe Johanna Borski werd voorkomen dat de Neder-landse Bank twee jaar na de oprichting al omviel.

Paviljoen Welgelegen

april 2014

Het bed van Lodewijk Napoleon

[Provincie Noord-Holland]

Herplaatsing van de daklantaarns op het dak

[Provincie Noord-Holland]

PROVINCIEHUIS

In de periode 1838-1926 deed het gebouw dienst als een soort verzamelgebouw van verschillende musea, waarna het in 1930 werd ingericht als provinciehuis voor Noord-Holland. Na diverse verbouwingen en uitbreidingen begon in 2007 een ingrijpende restauratie. Het gebouw werd aangepast aan de actuele eisen van een modern bestuurscentrum. Ook werd een deel van het gebouw afgezonderd om er een museum over de geschiedenis van Welgelegen in te kunnen richten. Gerrit Bosch, destijds conservator, deed samen met een team van specialisten uitvoerig onderzoek naar het gebruik van het gebouw en haar bewoners.

En over meubels gesproken: één van de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek vormde de ontdekking dat hetgrootste deel van de aanwezige meubels authentiek bleek te zijn. Door deze ‘ontdekking’ lag het voor de hand de historische meubels te restaureren. De stoelen werden bijvoorbeeld gevuld met paardenhaar, zoals vroeger gebruikelijk was. Het bleek dat de politici diestoelen even prettig vonden zitten als het meubilair dat voorzien was van moderne springveren.

STOELEN MET PAARDENHAAR

In het oostelijk hoekpaviljoen richtte Bosch drie historische vertrekken in die verwijzen naar de hoofdbewoners van Welgelegen: Henry Hope, Lodewijk Napoleon en Wilhelmina van Pruisen. Op de begane grond stelde hij een historische tentoonstelling samen die het beste als een magazijn van het verleden kan worden betiteld. Aan de hand van materialen als parketvloeren, kroonluchters, wandtapijten, kleurgebruik en meubelen wordt de historie van Welgelegen en haar bewoners verklaard en toegelicht.

14

Paviljoen Welgelegen

april 2014

Interieur van de Statenzaal

[Provincie Noord-Holland]

DAKLANTAARNS

Een ander heel belangrijk aspect van de restauratie was de herbouw van de zogenaamde daklantaarns. Hoe “gemakkelijk” het gebouw volgens Hope ook mocht zijn, zo lastig was het om het dak zijn oorspronkelijk uiterlijk weer terug te geven. Bosch: “de oorspronkelijke daklantaarns zijn al voor 1870 verwijderd, en vervangen door andere lichtkappen. Deze zijn eind jaren twintig bij een eerdere renovatie gesloopt waardoor het gebouw een plat dak kreeg. Ik vond het een heel essentieel aspect van een zorgvuldige restauratie om de daklantaarns te herbouwen om zodoende de glans en het karakter van het neoclassicistische gebouw terug te brengen. Gelukkig vonden we tekeningen uit 1868 waar de constructie van de oorspronkelijke kappen op werd weergegeven. Hiermee waren we in

beeld en geluidde rijke bewonersgeschiedenis doet herleven.

NIEUWE CONSERVATOR

Simone Memel heeft sinds september 2013 het stokje van Gerrit Bosch overgenomen. “Conservator zijn van zo’n monumentaal gebouw is een heel diverse baan”, begint Simone. “Veel tijd besteed ik aan het onderhoud van het interieur en de historische objecten.

Onderhoud en reparaties worden uitgevoerd door restauratoren, maar ik zorg ervoor dat deze specialisten hun werk kunnen doen. Aangezien dit geen museum is, maar een levendig provinciehuis vergt dat behoorlijk wat coördinatie met allerlei verschillende medewerkers.”

staat om een historisch verantwoorde reconstructie te maken die ook door de toenmalige Rijksdienst voor Monumentenzorg kon worden geaccepteerd. Ik heb al die jaren heel hard moeten lobbyen voor de herbouw, en ik ben dan ook zeer trots op het eindresultaat.”

EIGEN MUSEUM

Na bijna 90 jaar beschikt Paviljoen Welgelegen weer over een museum. In september 2013 opende Johan Remkes, de Commissaris van de Koning een permanente tentoonstelling over dit bijzondere provinciehuis. De boeiende bewonersgeschiedenis van Welgelegen wordt verteld in een prachtige museale setting op de begane grond van het oostelijk hoekpaviljoen.De drie kamers zijn ingericht met een interactieve tentoonstelling die via

15

Paviljoen Welgelegen

april 2014

Simone Memel

[Provincie Noord-Holland]

De nieuwe conservator is ook verantwoordelijk voor het organiseren van exposities met hedendaagse kunst, samen met Willemijn Faber.

Op dit moment wordt eententoonstelling voorbereid waarin jonge kunstenaars zich laten inspireren door archeologische vondsten uit het depot van de provincie.

NIEUWE WEBSITE

Hoewel Paviljoen Welgelegen geen gebouw is waar honderden bezoekers per dag doorheen kunnen banjeren, is het wel toegankelijk voor het publiek. Tijdens kantooruren kunnen bezoekers de permanente tentoonstelling zien over de bewonersgeschiedenis en de verschillende schatten uit het verleden van dit bijzondere gebouw. Ook kan men er terecht voor wisselende exposities. De stijlkamers zijn alleen met een groep onder begeleiding van een gids te bezoeken. Behalve tijdens de Open Monumentendagen, dan zijn er doorlopend rondleidingen. Memel: “Om de bekendheid van dit bijzondere gebouw te vergroten, hebben we een speciale thema-website gewijd aan Paviljoen Welgelegen. Via een virtuele tour, met prachtige 360 panorama’s, is het mogelijk om door de indrukwekkende Statenzaal en diverse stijlkamers te lopen”.

Tijdens het Weekend van de Buitenplaats (28-29 juni) is Paviljoen Welgelegen open voor het publiek.

Aanmelden voor een groepsrondleiding kan op de website van Paviljoen Welgelegen

Dit artikel is mogelijk gemaakt door

provincie Noord-Holland.

Paviljoen Welgelegen maakt onderdeel

uit van de fietsroute 200 Jaar Koninkrijk

in Haarlem. Het routeboekje kunt u daar

gratis ophalen.

KONING TE RIJK

De toegankelijkheid van het gebouw zal niet alleen in de digitale wereld verbeterd worden, maar ook in het echt. In de zomer worden de werkzaamheden aan de tuin voltooid. Landschapsarchitect Michael van Gessel heeft een plan ontworpen waarin de tuin wordt verbonden met het Frederikspark. Memel: “De relatie tussen park en Welgelegen is heel belangrijk. Ik geniet elke dag van het uitzicht vanuit het gebouw op de Haarlemmerhout. Vooral zomers voel ik me de koning te rijk en kan ik me goed voorstellen waarom Henry Hope hier zijn buiten heeft laten neerzetten”.

16

200 jaar Koninkrijk Route

april 2014

Naatje op de Dam

[Stadsarchief Amsterdam]

Rellen op de Blauwbrug

[Stadsarchief Amsterdam]

Ontdek de sporen van 200 jaar koninkrijk

Bewonder het statige pand van hofleverancier Maison de Bonneterie, nu het nog kan! Loop langs de plek waar ooit het eerste nationale monument van ons land heeft gestaan. Verbaas je over de roemruchte kroningsrellen bij de Blauwbrug.

Met deze wandeling door Amsterdam ontdek je de sporen van 200 jaar Koninkrijk!

Het Koninkrijk der Nederlanden kreeg tussen 1813 en 1815 zijn huidige vorm. De sporen van wat in deze eerste decennia werd bedacht zijn nog overal aanwezig.

Tijdens deze wandeling kom je langs de eerste vestiging van de Nederlandse Bank, opgericht door koning Willem I. Hier werden de allereerste Nederlandse bankbiljetten uitgegeven. Als je even later bij de nu zo vredige Blauwbrug achter Waterlooplein aankomt, kun je

je niet voorstellen dat hier in 1980 één van de ergste rellen uit de Nederlandse geschiedenis uitbrak. De ME was zelfs niet bestand tegen de vechtende mensenmassa. Ook passeren we het standbeeld van Thorbecke, de man achter de grondwetswijziging in 1848. Koning Willem III had weinig op met deze wijziging. In de ogen van het conservatieve staatshoofd was Thorbeckes grondwetwijziging een “staatsgevaarlijke en revolutionaire nieuwlichterij”.

17

200 jaar Koninkrijk Route

april 2014

Wist je dat...De dag van de inhuldiging van koningin Beatrix in 1980 ontaardde in een nooit eerder vertoonde explosie van geweld en ordeverstoringen.

Portret van Thorbecke

[Rijksmuseum Amsterdam]

Maison de Bonneterie

[J.Dullaart/Redactie ONH]

Fiets je liever? Bekijk hier onze fietsroute door Haarlem.

De route is voor iedereen die meer wil weten over de fundamenten van ons koninkrijk. Je kunt de route wandelen met je smartphone of downloaden op deze pagina.

18

Activiteitenkalender

april 2014

7 ACTIVITEITEN rondom 200 jaar Koninkrijk die je niet mag missen

VANAF 28 MAART TV-REEKS HET KONINKRIJK

Acteur Waldemar Torenstra en journalist Eelco Bosch van Rosenthal zijn in de 200-jarige geschiedenis van ons koninkrijk gedoken. Dit heeft geleid tot de tv-reeks ‘Het Koninkrijk’. Waldemar Torenstra kruipt voor de serie in de huid van koning Willem I en trekt onder andere een uniform aan om de slag bij Waterloo na te spelen. Bosch van Rosenthal gaat op zoek naar een antwoord op de vragen die de geschiedenis oproept. Het resultaat van hun zoektocht is vanaf 28 maart elke vrijdagavond rond 21.00 uur te zien op Nederland 2.

TOT EN MET 19 MEI 1813: NEDERLAND DOOR DE RUSSEN BEVRIJD!

Dankzij een handvol ruige Kozakkenruiters kon koning Willem I in 1813 feestelijk door de Amsterdamse bevolking worden onthaald. Als onderdeel van detentoonstelling zijn enkele muziekinstrumenten te zien, waaronder een Russische militaire trom en trompetten uit de oorlog van 1813. Tot en met 19 mei 2014 is de tentoonstelling ‘1813’ te zien in Museum Geelvinck Hinlopen Huis.

TOT EN MET 1 JUNI LEVEN MET ORANJE

‘Leven met Oranje’ is een tentoonstelling bomvol archiefmateriaal van en over ons koningshuis. Ruim een eeuw van het 200-jarig bestaan van het koninkrijk is vastgelegd in bewegend beeld. Te midden van 17 beeldschermen van twee meter hoog, kunnen bezoekers genieten van bekende en minder bekende beelden van ons koningshuis rondom de thema’s sporten, rouwen, werken, strijden en vieren met Oranje. Kortom: ‘Leven met Oranje’ bij Beeld en Geluid in Hilversum.

Wist je dat

De koninklijke familie kan op station Amsterdam Centraal in stijl op de trein wachten in haar eigen koninklijkewachtkamer. Kozakken

[Museum Geelvinck Hinlopen Huis] Leven met Oranje

[Beeld en Geluid Hilversum]

Activiteitenkalender

april 2014

VANAF 17 MEI HAARLEMSE HOFLEVERANCIERS

Voor de totstandkoming van deze tentoonstelling werkt het Historisch Museum Haarlem nauw samen met Haarlemse hofleveranciers. Deze bedrijven weten als geen ander een verband te leggen tussen het verleden en het heden. Het predicaat ‘Hofleverancier’ is tegenwoordig een eretitel, waarbij het niet meer zo is dat de hofleverancier ook werkelijk goederen of diensten aan het hof levert. De tentoonstelling is te zien in Historisch Museum Haarlem.

Hofleveranciers

30 APRIL: BUIGENVOOR ORANJE

In ‘Buigen voor Oranje’ neemt Nel Kars u mee naar Den Haag, Paleis Noordeinde in het jaar 1927. Voor de 18e verjaardag van kroonprinses Juliana wordt een galadiner georganiseerd, welke anders verloopt dan normaal. Een Javaanse sultanszoon uit Nederlands-Indië is aanwezig en streeft naar onafhankelijkheid. Gaat hij hiervoor een demonstratie aan of heeft hij iets anders in petto? De kwestie buigt-ie of buigt-ie niet houdt de gemoederen flink bezig. ‘Buigen voor Oranje’ is een afwisselende situatiekomedie waarin diverse personages de revue passeren. ‘Buigen voor Oranje’ is 30 april om 14:30 uur te zien in Theater De Purmaryn te Purmerend.

DE KONINGSSLOEP

De Koningssloep keert terug naar Het Scheepvaartmuseum Amsterdam! Eén miljoen euro kreeg HetScheepvaartmuseum voor de restauratie van de Koningssloep. De ‘gouden koets te water’, zoals de Koningssloep ook wel genoemd wordt, zal vanaf najaar 2014 weer te zien zijn bij Het Scheepvaartmuseum. De Koningssloep zal dan op sprookjesachtige manier worden gepresenteerd buiten aan de steiger achter Het Scheepvaartmuseum.

Koningssloep in het Oosterdok

[Scheepvaartmuseum]

BELEEF KONINGSDAG

Op 26 april 2014 wordt koningsdag door de koninklijke familie gevierd in de gemeentes Amstelveen en De Rijp. Om 11.00 uur begint het feest op het plein in het Stadshart te Amstelveen. Het koningspaar zal om 12.00 uur arriveren. Na Amstelveen zal de koninklijke familie naar Graft de Rijp gaan. Houd voor meer informatie deze website in de gaten.

20

Foto met verhalen

april 2014

Collectie Museum van Loon

Een foto met verhalenOp 6 september 1898 besteeg de 18-jarige Wilhelmina officieel de troon. In de Nieuwe Kerk in Amsterdam was een bont gezelschap van hoogwaardigheidsbekleders bijeengekomen. Van vorsten en leden van de Staten-Generaal tot grote aantallen journalisten. Onder het oog van deze gasten sprak Wilhelmina haar zelfgeschreven rede uit en legde ze haar eed af. De rede was kort en getuigde van een warm gevoel voor het volk en een besef van de zware taak die haar te wachten stond. “Hoog is Mijne roeping, schoon de taak, die God op Mijne schouders gelegd heeft. Ik ben gelukkig en dankbaar het Volk van Nederland te mogen regeeren, een volk klein in zielental, doch groot in deugden, krachtig door aard en karakter.”

De Amsterdamse politie had zich kosten noch moeite bespaard om deze dag goed te laten verlopen. De hoofdstedelijke politie kreeg hulp van buitenlandse corpsen om anarchisten tijdig in hun kraag te vatten. Gelukkig liet Amsterdam zich van zijn beste kant zien.Tienduizenden mensen stonden langs de kant om een glimp van de jonge koningin op te vangen. De feestelijkheden werden afgesloten met een speciale voorstelling in de Stadsschouwburg op 8 september. Volgens de hofdames hadden de Amsterdammers zich zelden zo fatsoenlijk gedragen. Alleen Wilhelmina had een kritische kanttekening gemaakt bij de festiviteiten: ze had zich behoorlijk geërgerd aan de vele Amsterdammers die tijdens de intocht dronken langs de weg hadden gestaan.

21

Foto met verhalen

april 2014

Inhuldiging koningin Wilhelmina in

de Nieuwe Kerk te Amsterdam

[Museum van Loon]

22

Koninklijk Recept

april 2014

Menu van het galadiner ter ere van de

inhuldiging van Wilhelmina in het Paleis op de

Dam. [Museum van Loon]

Hoe nieuwsgierig iedereen ook was naar de kleding van koningin Maxima tijdens de inhuldiging, wat er gegeten werd trok minstens even veel belangstelling. Wat aten ze? Een boeiende vraag. Nu, en toen. Sinds een aantal jaar onderzoekt Lizet de Kruyff de keuken van de 19de eeuw. Haar onderzoek leidde naar de menuboeken van de Hofmaarschalk in het Koninklijk Huisarchief. Na het lezen van de dagmenu’s over een periode van een kleine honderd jaar kun je wat voorzichtige analyses loslaten en patronen herkennen. Neem nou de soep. Van koning Willem I zijn een paar uitgebreide menu’s van grote diners en soupers bewaard gebleven. De genodigden kregen –zoals dat toen gebruikelijk was – te eten volgens hun stand. De koninklijke tafel bood meer en elegantere gerechten dan de tafel van degenen die lager in rang zijn. De soep was echter voor iedereen gelijk: gerstsoep. Dit soepje is een echte ‘blijver’ op de koninklijke menu’s die de hele 19de eeuw mee gingen.

KONINKLIJK SOEPJE

23

Koninklijk Recept

april 2014

Bestel kaartjes

Wist je dat...Koningin Wilhelmina weiger-de de gouden koets aan te nemen als geschenk op de dag van haar inhuldiging op 6 september 1898.

Lizet Kruyff

RECEPT: GERSTSOEP

De smaak van de gerstsoep komt van de bouillon. Specifieke instructies daarvoor leren ons dat die getrokken wordt met peterse-liewortel en een bouquet garni– naast de gebruikelijke soepgroente. Over zout en peper wordt niet gesproken. Die kun je naar eigen inzicht toevoegen. Maar let op: géén knoflook in de bouillon.

Nodig: 200 gram gebroken gerst, flinke eetlepel boter, halve liter bouillon, halve liter melk, eetlepel room, enkele klontjes boter, eventueel één of twee eidooiers.

Roer regelmatig om. Ontvet zo nodig en zeef de boel. Maak af met de room en wat klontjes boter. Als je wilt kun je de soep nog binden met één of twee losgeklopte eidooiers. Als garnituur: fijngesneden zuring

Op 17 mei spreekt Lizet Kruyff in het Dordrechts Museum over inhuldigingsdiners.

Bereiding: week de gerst de avond te voren in ruim water. Kook de gerst en pureer die. Breng de bouillon aan de kook. Smelt de boter in een pan met dikke bodem, deze mag niet bruin worden. Voeg de gerstpuree toe en roer goed om tot deze licht romig van kleur is. Voeg vervolgens beetje bij beetje de bouillon toe, terwijl je stevig met een garde klopt, en vervolgens ook de melk. Breng aan de kook en laat op heel laag vuur een half uurtje koken. Kijk of de soep de juiste consistentie heeft, eventueel kan er nog wat bouillon bij.

24

Hofleverancier te Alkmaar

april 2014

De winkel aan het Verdronkenoord in de jaren ‘50

[Regionaal Archief Alkmaar]

Hofleverancier te Alkmaar In de provincie Noord-Holland mogen ruim vijftig bedrijven het predicaat ‘hofleverancier’ voeren. Wijnhandel Kraakman uit Alkmaar kreeg 10 jaar geleden deze eretitel.

Dit gebeurde bij het 200-jarig bestaan van het bedrijf in 2004. Frans Kraakman, de zesde generatie Kraakman in lijn die het vak van wijnhandelaar beoefent, werd door zijn vrienden en zakenrelaties aangemoedigd om het hofleverancierschap aan te vragen. Tijdens een grote wijnproeverij ter ere van het 200-jarig bestaan van de wijnhandel kreeg hij uit handen van de burgemeester van Alkmaar het – haast niet te tillen zo zware - wapenschild uitgereikt.

BIJ KONINKLIJKE BESCHIKKING

In 1815 voerde koning Willem I het predicaat hofleverancier in. Oorspronkelijk was dit keurmerk alleen weggelegd voor bedrijven die daadwerkelijk aan het hof leverden, of aan leden van het koningshuis. Na 1850 vervaagde dit onderscheid en kwamen ook bedrijven in aanmerking die zich verdienstelijk hadden gemaakt voor de vooruitgang van handel en nijverheid. Het predicaat krijgt men uiteraard niet zomaar. Een bedrijf kan hofleverancier worden als het meer dan 100 jaar bestaat, een onberispelijke staat van dienst heeft en het moet Nederlands zijn. Bij Koninklijke Beschikking wordt vastgesteld of het verzoek om het predicaat te mogen voeren, wordt toegekend.

GEHEIM BEZOEK

Frans Kraakman kan zich nog herinneren dat hij na de aanvraag plotseling bezoek kreeg van wel zeer onderzoekende klanten. “Achteraf bleken dat inspecteurs te zijn geweest die een kijkje gingen nemen of de wijnhandel in aanmerking zou komen voor de eretitel. De familiegeschiedenis wordt behoorlijk uitgespit. Dit gaat zelfs zo ver dat men onderzoekt of de familie niet ‘fout’ is geweest in de oorlog. Bovendien wordt er serieus door de bedrijfspapieren gebladerd om zeker te zijn van een ordentelijke bedrijfsvoering”. Dit bleek allemaal dik in orde te zijn bij de 200-jarige wijnhandel van de familie Kraakman.

25

Hofleverancier te Alkmaar

april 2014

Lees hier meer over hofleveranciers.

Het hofleverancierschild aan de muur in

Wijnhandel Kraakman

[Wijnhandel Kraakman]

DUWTJE IN DE RUG

Dat het hofleveranciersschildje niet alleen symbolische waarde heeft, maar ook economische, ondervond Kraakman aan den lijve: “Als bedrijf sta je ineens in de belangstelling. We werden bedolven onder de media-aandacht. Dat is natuurlijk prachtig omdat je een heleboel gratis reclame krijgt. Hierdoor kregen wij later dan onze branchegenoten last van de crisis. Maar niet iedereen reageert even enthousiast. Enkele republikeinse klanten vonden het maar niets, zo’n eretitel van de Oranjes. Sommige consumenten keken met afgunst naar onze benoeming, omdat het toch gepaard gaat met enige standing. Maar het hofleverancierschap heeft eigenlijk niets veranderd in dafgelopen 10 jaar.”

NIEUWE GENERATIE HOFLEVERANCIER

De meeste hofleveranciers doen geen zaken met de hofhouding. Op de vraag of de wijnhandelaar ooit een glas wijn heeft ingeschonken voor de koninklijke familie, moet Kraakman ontkennend antwoorden. “Maar indirect wel hoor; ik heb de wijnen geleverd voor een diner dat een lid van de hofhouding hier in Alkmaar organiseerde voor een zeer select gezelschap. Ik noem uiteraard geen namen.” Het hofleverancierschap geldt voor 25 jaar. Of de zevende generatie Kraakman over 15 jaar verlenging aanvraagt van het predicaat, is nog onzeker. Zijn studerende kinderen hebben voorlopig andere plannen. “Vroeger was voortzetting van een familiebedrijf van generatie op generatie veel vanzelfsprekender dan nu. Mijn vader, die helaas veel te vroeg is overleden, heeft via een vriend te kennen gegeven dat ik de

zaak het beste kon overnemen. Dat gaf uiteraard wel een bepaalde druk die ik mijn kinderen niet zou willen opleggen. Belangrijker is dat de zaak wordt voortgezet door iemand die dit echt wil. Het liefst natuurlijk nog wel met behoud van de naam, uit respect voor de meer dan 200 jaar oude familiegeschiedenis.”

issue n°1

april 2014

Colofon:Anno is een uitgave van Stichting Oneindig Noord-Holland

Hoofdredacteur:Jephta Dullaart

Eindredactie:Wesley Connor

Redactie:Eva van DijkSaskia KuijlAnna Foulidis

Beeldpartners:Museum van LoonStadsarchief AmsterdamNoord-Hollands ArchiefScheepvaartmuseumProvincie Noord-Holland