Analyse van een Evolutie in het Licht van Wisselende ......elementen, acupunctuur en moxibustie). Er...

Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2008-2009

Analyse van een Evolutie in het Licht van Wisselende Machtsverhoudingen

Masterproef voorgelegd aan de

Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte,

tot het verkrijgen van de graad van

Master in de Oosterse Talen en Culturen

door Ann-Sophie Coussens Promotor: Dr. Mathieu Torck (studentennummer 20051186)

1

Inhoudstafel

Woord vooraf 4

O. Inleiding 5 I. De traditionele Chinese geneeskunde voor 1949 8 1. Terug naar het begin 8 1.1 Beknopt overzicht van de Chinese medische geschiedenis 8 1.2 Yin, yang en de vijf elementen 9 1.3 Acupunctuur en moxibustie 12

2. De eerste contacten met Westerse geneeskunde: medische missionarissen 11

3. De traditionele Chinese geneeskunde verworpen 12

4. Een traditionele Chinese geneeskunde in ‘gefilterde’ vorm (1945-1949) 16

4.1 Samenwerking tussen de Chinese en Westerse geneeskunde 16

4.2 De nieuwe acupunctuur van Zhu Lian 17

II. Plannen voor een nieuw gezondheidszorgbeleid (1949-1953) 20

1. Vier beleidsprincipes 20

1.1 “Zich richten naar de arbeiders, boeren en soldaten” 21

1.2 “Preventie op de eerste plaats” 22

1.3 “Gezondheidszorg combineren met massacampagnes” 23

1.4 “Eenmaking van de Chinese en Western geneeskunde” 26

2. Dominantie van het Ministerie van Gezondheid 30

2.1 Nadruk op de steden 30

2.2 Westerse invloed 31

III. De CCP drukt zijn stempel op het gezondheidszorgbeleid 33

(1953-1957)

1. Kritiek op het Ministerie van Gezondheid 33

2. Herwaardering van de traditionele geneeskunde 35

2.1 1954, een cruciaal jaar voor de traditionele Chinese geneeskunde 36

2.2 Nieuwe initiatieven ter promotie van de traditionele Chinese 37

geneeskunde

2.3 De term TCM (Traditional Chinese Medicine) 38

3. Institutionalisering van TCM 40

3.1 Onderzoeksinstituut voor TCM 40

3.2 Academies voor TCM 41

2

IV. Gezondheidszorg tijdens de Grote Sprong Voorwaarts: ‘Red’ 44

belangrijker dan ‘Expert’ (1958-1960)

1. Problemen bij de opwaardering van Chinese geneeskunde 44

2. De CCP houdt vast aan zijn beleid 44

2.1 Mobilisatie van de massa 45

2.2 Hoogtepunt in de officiële promotie van de traditionele Chinese 47

3. Een gestandaardiseerde Traditional Chinese Medicine (TCM) 48

4. Een voorlopige balans: de gezondheidstoestand op het einde van de jaren 50

vijftig

V. Een minder radicale gezondheidspolitiek na de GSV (1960-1965) 46

VI. De Culturele Revolutie: een periode van radicale veranderingen in 55

de gezondheidszorgsector (1966-1969)

1.“Met betrekking tot geneeskunde en gezondheid, verleg de focus naar de 55

rurale gebieden”

1.1 Aanleiding voor de 26 juni-directieven 55

1.2 Veranderingen ten gevolge van de 26 juni-directieven 56

2. Financiering van de gezondheidszorg 58

2.1 Coöperatief Medisch Systeem (CMS) op het platteland 58

2.2 ‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’ voor de steden 61

3. Ruraal gezondheidszorgnetwerk 62

3.1 Gezondheidswerkers in de productieteams 62

3.2 Barefoot doctors in het gezondheidsstation van de brigade 62

3.3 Het gezondheidscentrum van de commune 64

3.4 Gewesthospitalen 64

4. Stedelijk gezondheidszorgnetwerk 65

VII. Internationalisering van China’s geneeskunde en gezondheidszorg 68

(1970-1976)

1. Geleidelijke professionalisering van de medische sector 68

2. China opent zijn deuren 69

2.1 Westerse interesse voor de Chinese geneeskunde 69

2.2 “Basistheorie van TCM” 71

2.3 Chinees gezondheidszorgmodel als inspiratiebron voor rest van de 72

wereld

3. Gezondheidszorg op het einde van de maoïstische periode 73

3.1 Twee centrale belangen 73

3

3.2 De hervormingspolitiek na 1976 75

VIII. Conclusie 79

Bijlages 83

Bibliografie 88

4

Woord vooraf

Ik wens iedereen te bedanken die mee bijgedragen heeft tot de realisatie van deze

masterproef. In de eerste plaats is dat mijn promotor, Dr. Mathieu Torck. Hij was steeds

bereid mijn vragen te beantwoorden en heeft me meermaals bijgestuurd waar nodig. Zijn

advies en ondersteuning hebben beslist een positieve bijdrage geleverd aan de kwaliteit van

deze scriptie. Daarnaast bedank ik alle professoren die mij de afgelopen vier jaar kennis

hebben bijgebracht betreffende de verschillende aspecten van de Oosterse cultuur en

samenleving en mij nieuwe inzichten hebben verleend in deze materie. Verder gaat mijn

dank ook uit naar de bibliotheken van de Rijksuniversiteit Gent en de KU Leuven voor het ter

beschikking stellen van de nodige documentaire bronnen. Als laatste wil ik mijn ouders

bedanken, daar zij mij steeds gesteund hebben en ik ten allen tijde op hen kon terugvallen.

Ann-Sophie Coussens,

25 mei 2009

5

0. Inleiding

Op het moment dat Mao en zijn Chinese Communistische Partij 共产党

(Gongchandang)1 op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek China中华人民共和国 (Zhonghua

Renmin Gongheguo) uitriepen en daarmee de maoïstische periode aanbrak, bracht dit niet

alleen immense politieke en economische veranderingen met zich mee, ook op het gebied

van geneeskunde en gezondheidszorg ging een geheel nieuw tijdperk van start. Er werd een

uniek programma geïnitieerd dat brak met het Westerse model voor gezondheidszorg en dat

de nadruk legde op preventie in plaats van op curatieve geneeskunde, dat technieken en

behandelingen overnam van het 4000 jaar oude systeem van Chinese geneeskunde in plaats

van enkel hoogtechnologische materialen te gebruiken en dat de massa zou inschakelen in

plaats van zich louter op hoogopgeleid medisch personeel te focussen. Bovendien beheerde

en financierde de nieuwe overheid alle medische instellingen, gaande van gespecialiseerde

hospitalen in de steden tot de kleinste gezondheidsstations op het platteland. Daarmee werd

iedereen die werkzaam was in de medische sector staatspersoneel en verdween de private

geneeskunde.2

Het gezondheidszorgbeleid dat op een bepaald moment geïmplementeerd wordt,

vormt steevast een afspiegeling van het politieke en economische klimaat en laat de

voorkeur van de dominante politieke machtsgroep zien. Ik richt mij in deze thesis dan ook op

de evolutie in geneeskunde en gezondheidszorg die zich heeft voorgedaan doorheen de

maoïstische periode telkens de machtsverhoudingen wijzigden en op de veranderende plaats

in het gezondheidszorgbeleid die hierbij aan de Chinese geneeskunde werd toegekend. Elk

deel behandelt een politieke periode en de veranderingen die dit met zich meebracht voor

het gezondheidszorgbeleid. Deel I geeft een beknopt overzicht van de Chinese medische

geschiedenis en enkele centrale concepten van dit traditioneel systeem (yin en yang, de vijf

elementen, acupunctuur en moxibustie). Er wordt ingegaan op het eerste contact met de

Westerse biomedische geneeskunde en op de negatieve houding tegenover de autochtone

geneeskunde die op het einde van het keizerrijk geleidelijk ontstond en bleef aanhouden

tijdens de beginjaren van de Republiek en de Nationalistische periode. Deel II (’49-’53)

begint bij het ontstaan van de Volksrepubliek en de plannen die werden opgesteld voor een

gezondheidszorgbeleid dat zich in de eerste plaats op de arme boerenbevolking van het

platteland richtte door onder meer de traditionele Chinese geneeskunde terug aan te

wenden. Mao lanceerde in dit kader het revolutionaire ‘eenmaking van Chinese en Westerse

geneeskunde’-programma中西医统一(zhongxiyi tongyi) waaruit één, nieuwe geneeskunde

1 In deze scriptie vermeld ik telkens eerst de Nederlandse term, gevolg door de Chinese karakters en de pinyin-transcriptie tussen haakjes. 2 Chen, Meei-shia (2001), “The Great Reversal: Transformation of Health Care in the People’s Republic of China”, The Blackwell Companion to Medical Sociology, pp.456-458; Blumenthal, David en Hsiao, William (2005), “Privatization and its Discontents - The Evolving Chinese Health Care System”, The New England Journal of Medicine, p.1165.

6

zou ontstaan, uniek voor China. Omwille van de dominantie van het Ministerie van

Gezondheid over de CCP bleef de nadruk echter liggen op de steden en de Westerse

geneeskunde. Deel III (’53-’57) toont hoe de CCP zijn macht vanaf ’53 steeds meer wist te

consolideren. Men ging scherpe kritieken uiten op de bourgeoisinstelling van het Ministerie

van Gezondheid en initiatieven werden opgezet die de traditionele Chinese geneeskunde

dienden op te waarderen. Tijdens deze periode ontstond ook het concept van het door de

staat gestipuleerde Traditional Chinese Medicine of TCM (zie onder). De periode van de

Grote Sprong Voorwaarts komt aan bod in deel IV (’58-’60). Dit was de periode waarin de

plattelandsbevolking op grote schaal werd betrokken in het gezondheidszorgbeleid en de

officiële promotie van de Chinese geneeskunde zijn hoogtepunt bereikte. In deel V (’60-‘65)

is te zien hoe Mao zich na het debacle van de GSV afzijdig hield en hoe dit tijdens deze jaren

van bezuiniging resulteerde in een consensus tussen het Ministerie van Gezondheid en de

CCP over de overgang van Mao’s revolutionaire ‘eenmaking van Chinese en Westerse

geneeskunde’-beleid naar een meer gematigd plan voor de ‘integratie van Chinese en

Westerse geneeskunde’中西医结合 (zhongxiyi jiehe). Deel VI (’66-’69) begint bij de 26 juni-

directieven ‘六-二六’ 指示 (liu erliu zhishi) die aan de Culturele Revolutie vooraf gingen en

die de nog steeds bestaande kloof tussen stad en platteland aankaartten. Gedurende deze

jaren van kritiek op het elitarisme van het Ministerie van Gezondheid werd besloten het

gezondheidszorgbeleid, dat nu in handen lag van Mao en een select groepje vertrouwelingen,

volledig op het platteland af te stemmen. Dit leidde onder meer tot de totstandkoming van

het Coöperatief Medisch Systeem (CMS), een soort verzekeringssysteem voor rurale

gezondheidszorg. Deprofessionalisering was het kernbegrip tijdens de CR en we zien dan ook

een grote toename in rudimentair opgeleid deeltijds gezondheidspersoneel zoals de ‘barefoot

doctor’, een typisch product van deze fase in de Chinese geschiedenis. De autochtone

geneeskunde zou bovendien terug meer gepromoot worden. Deel VII, het laatste deel,

behandelt de eindjaren van de maoïstische periode waarin geleidelijk het Ministerie van

Gezondheid terug op de voorgrond trad, professionalisme opnieuw belangrijker werd en

China zich openstelde voor het Westen, wat geleid heeft tot het opstellen van een

Basistheorie voor TCM. Als laatste komt een kort overzicht van de hervormingen na ’76

onder Deng Xiaoping aan bod, waar de overschakeling van een collectieve naar een

vrijemarkteconomie uit voortvloeide. Een overschakeling die het begin betekende van een

periode van constante economische groei waardoor China is toegetreden tot de economische

wereldtop, maar die nefast zou zijn blijken voor de toegang tot gezondheidszorg onder

andere ten gevolge van de ineenstorting van het CMS en het verdwijnen van de barefoot

doctors.

In deze inleiding is reeds enkele keren het begrip ‘TCM’ aan bod gekomen. Hier dient

evenwel voorzichtig mee omgesprongen te worden. In tegenstelling tot wat de benaming

doet vermoeden is TCM (Traditional Chinese Medicine) de huidige vorm van Chinese

7

geneeskunde die zowel in China zelf als in het buitenland toegepast wordt, niet te verwarren

met de werkelijk traditionele Chinese geneeskunde. De oorspronkelijk traditionele Chinese

geneeskunde was een amalgaam van vaak op magie en bijgeloof steunende behandelingen

en therapieën van een heterogene groep, niet altijd even bekwame, heelmeesters. De

theoretische fundering ging terug op naturalistische concepten als yin, yang en de vijf

elementen en de overlevering gebeurde van meester op discipel. TCM daarentegen is het

door de CCP gestandaardiseerd medisch systeem, ontstaan vanaf ’56, dat elementen van de

traditionele geneeskunde bevat (bijvoorbeeld acupunctuur, moxibustie, massage,

aromatherapie en kruidengeneesmiddelen), maar ook verweven is met CCP-ideologie en met

de Westerse biomedische geneeskunde. Het wordt toegepast door opgeleide artsen die een

studie van zes jaar hebben doorlopen aan een door de staat opgerichte TCM Academie, waar

de opleiding gebaseerd is op een gestandaardiseerde reeks TCM-handboeken.3 Het is echter

dankzij het concept van TCM dat facetten van de klassieke geneeskunde tot op vandaag nog

steeds een rol spelen in de gezondheidszorg. Zonder de standaardisering in TCM, zou deze

medische traditie wellicht net zoals andere traditionele praktijken (bijvoorbeeld divinatie en

alchemie) langzaamaan uitgestorven zijn.4

Ik wens nog op te merken dat wanneer ik in deze thesis het begrip ‘Westerse artsen’

gebruik hiermee verwijs naar artsen met de Chinese nationaliteit opgeleid in Westerse

geneeskunde. Hetzelfde geldt voor ‘Westerse hospitalen’, dit zijn hospitalen in China waar

artsen met de Chinese nationaliteit de Westerse biomedische geneeskunde toepassen.

3 Fruehauf, Heiner (1999), “Chinese Medicine in Crisis: Science, Politics and the Making of TCM”, Classical Chinese Medicine. Enkel online beschikbaar via http://www.classicalchinesemedicine.org/ccm/tcmgermany05.htm; Taylor, Kim (2004), “Divergent Interests and Cultivated Misunderstandings: The Influence of the West on Modern Chinese Medicine”, Social History of Medicine, pp.137-140; Taylor, Kim (2004), “Divergent Interests and Cultivated Misunderstandings: The Influence of the West on Modern Chinese Medicine”, Social History of Medicine, pp.94-96/pp.103-105. 4 Fruehauf, Heiner (1999); Sivin, Nathan (1987), Traditional Medicine in Contemporary China, Ann Arbor (Mich.): University of Michigan. Center For Chinese Studies, p.8.

8

I. De traditionele Chinese geneeskunde voor 1949

1. Terug naar het begin

1.1 Beknopt overzicht van de Chinese medische geschiedenis

De traditionele Chinese geneeskunde is een 4000 jaar oud medisch systeem, en

daarmee de oudste vorm van geneeskunde in de wereldgeschiedenis.5 De opvatting over

ziekte en gezondheid gaat uit van de lichamelijke (dis)harmonie tussen yin阴 en yang阳 en

de vijf fasen五行 (wuxing). Deze theoretische basis werd voor het eerst uiteengezet in de

‘Inwendige Canon van de Gele Keizer’皇帝内经 (Huangdi Neijing)6, het oudste werk over

Chinese geneeskunde. De traditie schrijft het toe aan de Gele Keizer皇帝 (Huangdi), die

leefde van 2698 tot 2598 v.Chr, maar op vandaag situeert men het in de periode van de

Strijdende Staten (480-221). 7

Huangdi en Shennong神农 (2838-2698), die de geneeskrachtige werking van planten

ontdekte en uitvinder van de landbouw was, worden beschouwd als grondleggers van de

Chinese geneeskunde. Aan Shennong wordt de ‘Canon over Kruiden van de Goddelijke Boer’

神农本草经 (Shennong Bencao Jing) toegeschreven, een compendium van de toenmalige

kruidenkennis. In dit werk worden 365 medicijnen beschreven, waarmee het de basis

vormde voor de latere kruidengeneeskunde. Omdat de term bencao 8pas voor het eerst

gebruikt werd in de eerste eeuw na Christus, kan Shennong echter niet de auteur zijn.

Aangenomen wordt dat de ‘Shennong Bencao Jing’ van de hand van meerdere auteurs zou

zijn. Zowel dit klassiek medisch werk als de ‘Huangdi Neijing’ waren regel voor regel gekend

door latere generaties en eeuwenlang werd aan hun autoriteit vastgehouden. 9

De geschiedenis van de Chinese geneeskunde kan onderverdeeld worden in vijf grote

periodes. Shennong en Huangdi behoren beide tot de Legendarische Periode (2838-1122).

Een fase die begon bij de aanvang van de Chinese beschaving en eindigde met de Shang商-

dynastie(1766-1122) en waarover talloze mythes en legenden opgetekend zijn. Deze

legendarische verhalen zijn echter van minder belang voor de medische geschiedenis. Dit

5 Chen, Meei-Shia (2001), p.462. 6 Voor meer informatie betreffende de Huangdi Neijing, zie Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), History of Chinese Medicine: Being a Chronicle of Medical Happenings in China from Ancient Times to the Present Period, New York: AMS Press, pp.28-38 en Unschuld, Paul U. (2003), Huangdi Neijing Suwen. Nature, Knowledge, Imagery in an Ancient Chinese Medical Text, Berkeley (Calif.): University of California Press. 7 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), p.7; Chen, William Y. (1961), “Medicine and Public Health in China Today”, Public Health Reports, p.705. 8 Bencao-literatuur of ‘Materia Medica’ zijn werken die de samenstelling en werking van Chinese kruidengeneesmiddelen beschrijven. Het bekendste voorbeeld van bencao-literatuur is het “Compendium van Materia Medica” 本草纲目(Bencao Gangmu) van Li Shizhen李时珍 (1518–1593). Li Shizhen (1977), Bencao Gangmu本草纲目(Compendium van Materia Medica), Beijing: Renmin Weisheng Chubanshe. Voor meer informatie betreffende de Bencao Gangmu, zie Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.105-110; Unschuld, Paul U. (1986), Medicine in China. A History of Pharmaceutics, California: University of California Press, pp.145-168. 9 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.6-7; Unschuld, Paul U. (2003), p.234; Unschuld, Paul U. (1986), pp.11-16; Sivin, Nathan (1987), pp.24-25.

9

veranderde met de drie opeenvolgende dynastieën uit de Historische Periode(1121-960), die

elk hun eigen bijdrage tot de geneeskunde hebben geleverd. Theoretische uiteenzettingen

waren typerend voor de Zhou周-dynastie (1121-256), toen geneeskunde een louter

filosofische aangelegenheid was. Tijdens de Han漢-dynastie (202v.Chr-220n.Chr.) werd

meer belang gehecht aan observatie en ontstond er voor het eerst een wetenschappelijk

onderlegd medisch systeem. Met de komst van het Boeddhisme en het toenemend succes

van het Taoïsme tijdens de Tang唐-dynastie (618–907) deden nieuwe, eerder spirituele

heeltechnieken hun intrede.10

De Controversiële Periode (961-1800) wordt gekenmerkt door een veranderde visie

op geneeskunde. In plaats van zonder meer de antieke medische klassieken na te volgen,

werden deze vanaf de Song宋-dynastie (960–1279) aan een kritische blik onderworpen en

verschenen er commentaren in een nooit eerder geziene hoeveelheid. Deze eeuwen waren

bovendien een periode van specialisatie binnen de geneeskundige sector en werken specifiek

over onder meer kinderziektes, interne geneeskunde en gynaecologie werden uitgegeven.11

De vierde en vijfde fase zijn de Moderne Periode (1801-1949), waarin de Westerse

geneeskunde zijn intrede deed12, en de Maoïstische Periode (1949-1976).

In het antieke China werden behandelingen en therapieën uitgeoefend door personen

met een gevarieerde sociale achtergrond. Er waren de rondtrekkende of lokale genezers die

zo goed als geen medische boekkennis hadden en vooral op magie en religie steunden. Er

waren de ruyi儒医13, de medische ambtenaren aan het keizerlijk hof. Het prestige van deze

keizerlijke medici werd vooral afkomstig van hun aanzien als filosoof, poëet of bestuurder en

niet zozeer van hun medische capaciteiten. En dan waren er nog de geneesheren die het

beroep van hun vader of als discipel van een meester aangeleerd hadden. In tegenstelling

tot de eerste twee categorieën, waren de praktijken van deze laatste groep wel betrouwbaar.

Over het algemeen echter was het raadplegen van een ‘geneesheer’ in vroegere tijden niet

steeds zonder risico.14

1.2 Yin, yang en de vijf elementen

De twee centrale concepten in de Huangdi Neijing zijn dat van yin阴 versus yang阳

en dat van de vijf elementen五行 (wuxing). Yin (vrouwelijk, koud, donker, nacht, maan,…)

en yang (mannelijk, warm, licht, dag, zon…) zijn in alles op de wereld (mensen, dieren,

voorwerpen,…) aanwezig en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het ene kan niet

bestaan zonder het ander, een deeltje van yang is yin, een deeltje van yin is yang. In elk

10 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.xxvi-xxvii. 11 Ibid., pp.86-89. 12 Meer over deze periode in sectie 2 van dit deel, p.11. 13 Confucianistische term voor ambtenaren aan het hof die zich specialiseren in geneeskunde, anders gezegd de confucianistische medici. (Unschuld, Paul U. (1979), Medical Ethics in Imperial China. A Study in Historical Anthropology, Berkeley (Calif.): University of California Press, pp.42-43.) 14 Sivin, Nathan (1987), pp.21-23.

10

onderdeel van het lichaam en in alle biologische processen zijn yin en yang werkzaam. Het

uiterlijke, de rug, hart en lever zijn yang; het inwendige, de maag, milt, longen en nieren zijn

yin; ziektes toegeschreven aan uitwendige oorzaken zijn yang-ziektes, deze toegeschreven

aan inwendige oorzaken zijn yin-ziektes; een teveel aan yang brengt koorts teweeg, een

teveel aan yin veroorzaakt afkoeling van het lichaam. Het is de taak van de geneeskunde om

te achterhalen waar het evenwicht tussen yin en yang verstoord is, om daarna met geschikte

medicijnen of behandelingen dit te herstellen.15

Zoals alles in de natuur voortkomt uit de wisselwerking tussen yin en yang, zo is ook

alles een samenstelling van de五行 (wuxing), wat vertaald wordt als de vijf elementen, vijf

fasen, vijf handelingen of vijf bewegingen. Er zijn verschillende versies van de reeks van vijf

elementen. Eén van die reeksen is bijvoorbeeld hout, metaal, vuur, water en aarde, waarbij

ieder element telkens het voorafgaande overwint: aarde dijkt water in, water dooft vuur,

vuur smelt metaal, metaal snijdt hout en hout bewerkt de aarde. Zolang hun verhouding in

de verschillende delen van het lichaam behouden blijft, is het lichaam gezond, wordt hun

verhouding verstoord, dan resulteert dit in ziekte. De traditionele geneeskunde verbindt elk

van deze elementen met een orgaan: vuur met het hart, hout met de lever, aarde met de

mild, metaal met de longen en water met de nieren.16

1.3 Acupunctuur en moxibustie

Acupunctuur针刺 (zhenci) is een traditionele heeltechniek die niet voorkomt in de

medische geschiedenis van eender welk ander land dan China, maar binnen de Chinese

geneeskunde een belangrijke plaats inneemt en reeds in de ‘Huangdi Neijing’ uitgebreid aan

bod komt. Bij het toepassen van acupunctuur gaat men uit van de theorie dat er bij een

fysische of psychosomatische aandoening één of meerdere zachte plekjes op het lichaam te

vinden zijn. De behandeling bestaat er vervolgens uit metalen naalden, warm of koud, in te

brengen op die bepaalde punten van het lichaam, de acupunctuurpunten穴道 (xuedao)

(bijlage 1). Er zijn een duizendtal dergelijke punten, waarvan de meeste zich relatief ver

bevinden van de plaats van de gevoelde symptomen. De aandoening waar in de biomedische

geneeskunde naar verwezen wordt met ‘migraine’ behandelen acupuncturisten bijvoorbeeld

op de handen en voeten. Door stimulatie van een acupunctuurpunt zou het verstoorde

evenwicht tussen yin en yang in het gerelateerde lichaamsdeel hersteld worden.

De ongeveer duizend acupunctuurpunten worden verdeeld in twaalf groepen, waarbij

de punten van één groep verbonden zijn door een soort lijn die men ‘meridiaan’ 经 (jing)17

noemt en waar volgens de Chinese traditie de ‘levenskracht’气 (qi) doorheen stroomt.

15 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), p.19; Beijing College of Traditional Chinese Medicine (1981), Essentials of Chinese Acupuncture, Oxford: Pergamon Press, pp.11-16. 16 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.19-21; Heirman, Ann et al. (2008), China. Een Maatschappelijke en Filosofische Geschiedenis van de Vroegste Tijden tot de Twintigste Eeuw, Gent: Academia Press, pp.257-258; Beijing College of Traditional Chinese Medicine (1981), pp.16-21. 17 De twaalf meridianen zijn onzichtbaar en bijgevolg hypothetisch.

11

Onderbrekingen in deze energiestroom veroorzaken ziekte. De twaalf meridianen komen

altijd in paren voor, een yin -en een yang-meridiaan, en worden gekoppeld aan de twaalf

hoofdorganen van het lichaam. 18

Tijdens de behandeling met moxibustie艾灸 (aijiu), ook wel afgekort tot moxa, houdt

men het gloeiende uiteinde van een moxa-stick gedurende enkele minuten bij een

acupunctuurpunt tot dit punt rood kleurt (bijlage 2). De bedoeling is om warmte-energie

naar het punt te generen en zo de qi-stroom te bevorderen. Soms wordt moxibustie ook

gecombineerd met acupunctuur针灸 (zhenjiu). Tijdens deze behandeling wordt het uiteinde

van een acupunctuurnaald met moxakruid omhuld en verhit. Bijvoorbeeld in de behandeling

van sinusitis en artritis worden positieve resultaten toegeschreven aan acupunctuur en

moxibustie.19

In volgende sectie wordt teruggekomen op de vierde grote periode in de Chinese medische

geschiedenis, de Moderne Periode (1801-1945), wanneer de Westerse geneeskunde zijn

intrede deed.

2. De eerste contacten met Westerse geneeskunde: medische missionarissen

Reeds in de 16de eeuw hadden christelijke missionarissen pogingen ondernomen om

de Westerse geneeskunde in China te introduceren, maar deze bleven zonder veel resultaat.

Inspanningen van de jezuïeten in de 17de eeuw om Europese anatomische en fysiologische

concepten uit te dragen, konden eveneens op niet veel bijval rekenen. Het zou uiteindelijk

pas in de 19de eeuw zijn dat protestantse missionarissen en artsen er in slaagden de

Westerse geneeskunde te introduceren.

Een belangrijk persoon in dit proces was Peter Parker (1804–1888), de eerste

protestantse missionaris met een volwaardige medische opleiding. In 1835 opende hij in

Guangzhou广州 een kliniek en behandelde in enkele jaren tijd duizenden patiënten door

enkel gebruik te maken van technieken uit de Westerse geneeskunde. Met zijn nochtans

simplistische chirurgische ingrepen verwierf hij algauw groot aanzien onder de Chinese

bevolking en vanuit alle hoeken van het land kwam men bij hem op consultatie. Hierin

diende zich volgens de ‘American Board of Commissioners for Foreign Missions’, de

organisatie die Parker sponsorde, de ideale gelegenheid aan om zijn taken als arts en als

18 Mann, Felix (1965), “Chinese Traditional Medicine: A Practitioner’s View”, The China Quarterly, p.29/pp.33-35; Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.227-229; Veith, Ilza (1982), Chinese Medicine Series. Huang Ti Nei Ching Su Wen: The Yellow Emperor’s Classic of Internal Medicine, Taipei: Southern Materials Center, pp.59-76. 19 Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), p.45; Veith, Ilza (1982), pp.59-76; Lu, Gwei-Djen en Needham, Joseph (1980), Celestial Lancets. A History and Rationale of Acupuncture and Moxa, Cambridge: Cambridge University Press, pp.170-184. Voor een gedetailleerde uiteenzetting over acupunctuur en moxibustie, zie The People’s Medical Publishing House (1980), Advances in Acupuncture and Acupuncture Anaesthesia, Beijing: The People’s Medical Publishing House; Beijing College of Traditional Chinese Medicine (1981).

12

missionaris te combineren.20 Na de eerste Opiumoorlog (1839-1842) richtten buitenlandse

missionarissen dan ook de eerste Westerse medische scholen en hospitalen op, zodat in

1850 reeds tien missionarishospitalen gevestigd waren, een aantal dat werd uitgebreid tot

eenenzestig in 1889. Kort na de eeuwwisseling waren medische missionarissen actief in 362

hospitalen en nog eens 244 van hen in dagklinieken.

De Westers opgeleide artsen vestigden zich echter hoofdzakelijk in de steden en

oostelijke kustgebieden, waar betere faciliteiten voor handen waren. Daardoor bleef het

grootste deel van de bevolking zich wenden tot de traditionele geneesheren, die verspreid

over het land woonden maar van wie de bekwaamheid eerder bedenkelijk was. Bovendien

maakten de Westerse dokters gebruik van dure technieken en geneesmiddelen, die het

gewone volk zich niet kon veroorloven.21

3. De traditionele Chinese geneeskunde verworpen

Hoewel de traditionele geneeskunde op het einde van het keizerrijk derhalve nog

steeds een belangrijke rol speelde binnen de medische sector, diende zich met de introductie

van de Westerse geneeskunde een eerste grote uitdaging aan. Het is vanaf deze periode dat

men niet meer naar ‘geneeskunde’ verwijst gewoon met de term yi医 of yixue医学, maar

dat er een onderscheid gemaakt wordt tussen ‘Chinese geneeskunde’中医 (zhongyi) en

‘Westerse geneeskunde’西医 (xiyi).22

De onmacht van de Qing-dynastie清朝 (Qingchao) ten aanzien van de Westerse

koloniale mogendheden en de nederlaag in de Sino-Japanse oorlog (1894-1895) deed op het

einde van het keizerrijk bij steeds meer intellectuelen de overtuiging groeien dat China

diende te moderniseren en zich zodoende diende te distantiëren van zijn traditionele

waarden en denkbeelden. In dit modernisatieproces beschouwde men het overnemen van de

Westerse wetenschap en technologie als een sleutelfactor. Met dit doel voor ogen werden

Chinese studenten naar Japan en het Westen gestuurd waar ze een moderne opleiding

volgden en vervolgens deze kennis naar China meebrachten. Na de val van het keizerrijk in

1911 flakkerden de anti-traditionalistische gevoelens nog hoger op. De Vier Mei Beweging五

四运动 (Wu Si Yundong)23 van 1919 onder meer bracht studenten en intellectuelen, waarvan

20 Uit een rapport van de ‘Missionary Society of the Church of England’ na een bezoek aan Parker in 1847 blijkt hun intentie om door middel van het oprichten van ziekenhuizen de Chinese bevolking tot het christendom te bekeren: “(…)at the present time the Missionary Hospital is the most hopeful agency for effecting good on an extensive scale by disposing the minds of rulers and people most favourably towards foreign teachers.” (uit: Unschuld, Paul U. (2003), p.239) 21 Unschuld, Paul U. (2003), pp.235-242; Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.302-332. 22 Fruehauf, Heiner (1999). 23 De Vier Mei Beweging was aanvankelijk een opstand van een drieduizendtal studenten van de Beijing Universiteit die protesteerden tegen de zwakke reacties van de regering op het ‘Verdrag van Versailles’ (1919), waarin de rechten die Duitsland tijdens WOI verworven had in Shandong山东 aan Japan toegekend werden. De gemoederen raakten echter steeds meer verhit en er braken opstanden uit in heel China. Bovendien was er een boycot van Japanse goederen. Een belangrijk gevolg van deze beweging was dat de Chinese intelligentsia de traditionele Chinese waarden in vraag gingen stellen. (Hsü, Immanuel C.Y. (2000), The Rise of Modern China,

13

velen een buitenlandse opleiding achter de rug hadden, samen die ijverden voor een radicale

transformatie van de Chinese maatschappij, door waarden uit het verleden te verwerpen en

buitenlandse kennis te importeren. Concepten als yin en yang, de vijf elementen en de

acupunctuurmeridianen werden als bijgeloof bestempeld. De Westerse geneeskunde met zijn

moderne missionarishospitalen en medische instellingen daarentegen oefende een grote

aantrekkingskracht uit. 24 Kenmerkend voor dit evoluerende klimaat was de uitspraak van

Minister van Onderwijs Cai Yuanpei蔡元培(1868-1940) in 1914:

“I have decided to abolish Chinese medicine and to use no more Chinese remedies as well.” (Uit:

Unschuld, Paul U. (2003), A History of Ideas, Berkeley (Calif.): University of California Press p.250.)

Gedurende de Nationalistische periode (1928-1937) 25 werd eveneens resoluut voor

de verwestering gekozen. Na advies inzake medische ontwikkeling gewonnen te hebben bij

de ‘League of Nations’ Health Organization’ in Geneve besloot de nieuwe Guomindang国民

党-regering (GMD) van Jiang Jieshi蒋介石(1887-1975) op 1 november 1928 een Ministerie

van Gezondheid 卫生部 (Weishengbu) in het leven te roepen. Dit Ministerie zou een beleid

toepassen dat pertinent op Westerse geneeskunde gericht was.26

In de plannen voor een medisch beleid speelde de Chinese geneeskunde, die nu ook

‘oude geneeskunde’就医 (jiuyi) of ‘nationale geneeskunde’国医 (guoyi) genoemd werd en die

als symbool beschouwd werd van de ‘oude’ samenleving, geen enkele rol meer. Dit wordt

duidelijk in de motie die Dr. Yu Yunxiu余云岫(1879-1954) van het Ministerie van Gezondheid

op 25 februari 1929 uitbracht, getiteld: “Het Afschaffen van de Oude Geneeskunde om de

New York: Oxford University Press, pp.501-505; Dillon, Michael (ed.) (1998), China. A Cultural and Historical Dictionary, Richmond: Curzon, p.214). Voor meer informatie over deze opstand, zie Chow, Tse-Tsung (1967), The May Fourth Movement. Intellectual Revolution in Modern China, Stanford: Stanford University Press. 24 Hsü, Immanuel C.Y. (2000), pp.355-358; Goldman, Merle en Lee, Leo Ou-Fan (2002), An Intellectual History of Modern China, Cambridge: Cambridge University Press, pp.14-18; Unschuld, Paul U. (2003), pp.242-243; Scheid, Volker (2002), Chinese Medicine in Contemporary China. Plurality and Synthesis, Durham (N.C.): Duke University Press, p.34. 25 In 1928 riep Jiang Jieshi, leider van de Nationalistische Partij国民党 (Guomindang), de ‘Nationalistische Republiek China’ uit met Nanjing南京 als hoofdstad. Het Nanjing-bestuur slaagde er echter niet in een moderne natiestaat te creëren. De helft van het staatsbudget ging naar militaire uitgaven en er heerste interne strijd en corruptie binnen de GMD. Met de toenemende dreiging van Japan groeide het ongenoegen bij de bevolking en werd de Communistische Partij (CCP) onder leiding van Mao Zedong毛泽东 kende steeds meer succes. Toen de CCP en de GMD genoodzaakt werden in 1937 een nationale eenheid te vormen tegen de Japan, trok de Nanjing-regering zich terug in Chongqing重庆 waar het beleid verder in verval raakte. In 1945 keerde de regering terug naar Nanjing en raakte verwikkeld in een burgeroorlog met de CCP en het Rode Leger红军(Hong Jun). Een oorlog die in 1949 zou gewonnen worden door de CCP, waarna op 1 oktober de Volksrepubliek China uitgeroepen werd met opnieuw Beijing北京 als hoofdstad. (Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), Modern China. An Encyclopedia of History, Culture and Nationalism, New York: Garland Publishing Inc, pp.222-223.) Voor meer informatie betreffende het Nationalistisch Bewind, zie Eastman, Lloyd E. (1975), The Abortive Revolution. China under Nationalist Rule, 1927-1937, Cambridge (Mass.): Harvard University Press. 26 Taylor, Kim (2005), pp.6-7; Lucas, AnElissa (1980), “Changing Medical Models in China: Organizational Options or Obstacles?”, The China Quarterly, pp.468-469; Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.719-725.

14

Obstakels in Geneeskunde en Gezondheidszorg Uit te Vegen” 废止旧医以扫除医事卫生之障

碍案 (Fazhi Jiuyi Yi Saochu Yishi Weisheng Zhi Zhang’ai An). Deze aankondiging leidde tot

grote consternatie binnen de Chinese medische wereld en er volgde een nationale betoging

in Shanghai上海 op 17 maart van dat jaar. Onder druk van de protesten van duizenden

traditionele artsen en hun patiënten werd de motie uiteindelijk toch niet doorgevoerd.27 Maar

wat naast die overwinning belangrijker was, is het feit dat voor het eerst in de geschiedenis

van de traditionele geneeskunde in China de Chinese medische wereld zich achter één

project schaarde en in één groep de confrontatie met de moderniteit aangingen.

Verenigingen en scholen werden opgericht, geneesheren verenigden zich in hospitalen voor

traditionele Chinese geneeskunde en handboeken en magazines werden gepubliceerd. Echter

door de inefficiëntie en corruptie van het Nanjing-bestuur ontbrak elke organisatorische basis

en hielden deze initiatieven bijgevolg niet lang stand. 28 Het zou duren tot de CCP stevig het

roer in handen had vooraleer de Chinese geneeskunde opnieuw een prominente plaats kon

innemen. Dit komt uitgebreid aan bod in deel III, sectie 2.

Algemeen beschouwd was de gezondheidstoestand van de bevolking in de periode

van de Republiek China中华民国 (Zhonghua Minguo) (1911-1949)29 uiterst precair. Naar

schatting lieten vier miljoen mensen per jaar het leven ten gevolge van parasitaire ziektes als

malaria en schistosomiasis, infectueuze ziektes als cholera, pokken, tyfus, lepra en

meningitis, geslachtsziektes en ziektes ten gevolge van ondervoeding zoals scheurbuik,

beriberi en pellagra. Aangezien 84% van de plattelandsbevolking zich geen medische zorg

kon veroorloven, was een gecentraliseerd medisch systeem dat volledig door de staat

gecoördineerd werd de enige oplossing. In dit kader werden onder andere het ‘Nanjing

Centraal Gezondheidsstation’中央卫生设施试验处 (Nanjing Zhongyang Weisheng Sheshi

Shiyan Chu)30 en het ‘Centraal Instituut voor Nationale Geneeskunde’中央国医馆 (Zhongyang

27 Taylor, Kim (2005), p.7; Fruehauf, Heiner (1999); Scheid, Volker (2002), pp.34-35. 28 Taylor, Kim (2005), p.7; Scheid, Volker (2002), p.67. 29 Na de Revolutie van 1911辛亥革命 (Xinhai Geming) kwam het keizerrijk ten val en werd de Republiek China中华民国 (Zhonghua Minguo) (‘11-’49) opgericht met Yuan Shikai袁世凯 (1859-1916) als eerste president. Deze periode wordt opgedeeld in het Beiyang-regime van 1911 tot 1928, wanneer verschillende krijgsheren na de dood van Yuan Shikai in 1916 de macht over het land probeerden te veroveren, en het Nationalistisch bewind van 1928 tot 1937 onder leiding van de Guomindang国民党 (GMD) met Jiang Jieshi蒋介石 (1887-1975) als regeringsleider en Nanjing南京 als hoofdstad. Bij het uitbreken van de Sino-Japanse Oorlog in ’37 verplaatste de Nanjing-regering zijn zetel naar Chongqing重庆 en bleef daar tot het einde van die oorlog in ’45, daarna keerde men terug naar Nanjing. Het beleid was echter in verval geraakt en zou uiteindelijk na de Burgeroorlog (’45-’49) omvergeworpen worden door de CCP共产党, die op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek China oprichtten. Jiang Jieshi en de GMD vluchtten daarop naar Taiwan en zetten ginds de Republiek verder. Dillon, Michael (ed.) (1998), p.264; Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), pp.282-283. 30 De CFHS bestond uit negen departementen: (1) Bacteriologie en Epidemische ziektes (2) Chemie en Farmacologie (3) Parasitologie (4) Hygiëne (5) Verloskunde en Sociale Geneeskunde (6) Pediatrie (7) Arbeidsgezondheid (8) Epidemiologie (9) Gezondheidsopvoeding. Aan deze instelling was ondermeer een bacteriologisch labo verbonden, een hospitaal waar medisch personeel opgeleid werd en instituten voor het produceren van geneesmiddelen. (Lucas, AnElissa (1980), p. 469)

15

Guoyiguan) opgericht die tegen 1937 samen een aantal medische onderzoeksinstituten,

opleidingsinstellingen en preventiecentra beheerden.31

Het problematische aspect van deze instellingen was echter dat ze bestuurd werden

door artsen opgeleid in Westerse geneeskunde die weliswaar een goede kennis hadden van

Westerse aandoeningen, technieken en medicatie, maar niet voldoende vertrouwd waren

met ziektes waar de Chinese bevolking werkelijk mee te kampen had zoals schistosomiasis,

lepra, scheurbuik en beriberi. Dat was ook het probleem van buitenlandse pogingen tot hulp

zoals het door de Amerikaanse ‘Rockefeller Foundation’32 gesponsorde ‘Peking Harmonieus

Medisch College’北京协和医学院 (Beijing Xiehe Yixueyuan)33 dat zijn curriculum baseerde op

het academisch model van Westerse medische scholen.34

Naast het oprichten van dergelijke stedelijke instellingen maakte de centrale overheid

ook plannen voor de opbouw van een gezondheidszorgnetwerk op het platteland35, maar

wegens een groot tekort aan financiële middelen en opgeleide artsen is dit systeem nooit in

de praktijk uitgevoerd. Corruptie, economische malaise en de oorlog met Japan (1937-1945),

onmiddellijk gevolgd door de burgeroorlog met de CCP (1945-1949) deden China’s

gezondheidsproblemen uiteraard nog meer toenemen, waardoor het uitwerken van een

degelijk gezondheidszorgbeleid meteen een belangrijk punt op de agenda van de CCP zou

worden bij de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949. 36

31 Hiertoe behoren onder andere het Nanjing Centraal Hospitaal, de Nanjing Centrale School voor Verpleegkunde, de Nanjing en de Beijing Centrale School voor Verloskunde, het Nanjing Nationaal Bureau voor Epidemische Preventie met laboratoria in Beijing en Lanzhou,… (Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.738-739) Lucas, AnElissa (1980), p.470; Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), p.734/pp.738-739; Scheid, Volker (2002), p.215. 32 Voor meer informatie omtrent deze organisatie, zie hun website http://www.rockfound.org. 33 De website van het Peking Harmonieus Medisch College is http://www.pumch.ac.cn/. Voor verdere informatie betreffende de Rockefeller Foundation en het Peking Harmonieus Medisch College, zie Bullock, Mary Brown (1980), An American Transplant. The Rockefeller Foundation and Peking Union Medical College, Berkeley (Calif.): University of California Press. 34 Chen, William Y. (1961), pp.699-700; Sidel, Victor W. (1973), “Medicine and Public Health”, Proceedings of the Academy of Political Science, pp.110-111. 35 Binnen het systeem werd voorzien om in elk gewest县(xian) een gezondheidscentrum met 30 tot 35 bedden op te richten; in elk xian sub-district met circa 50000 mensen een gezondheidsstation; in elke ‘xiang’乡 (geheel van een aantal dorpen) een gezondheidssubstation met daaraan verbonden een lokale school en in elk dorp村 (cun) een lokaal verkozen gezondheidsassistent aan te stellen. Binnen dit systeem zouden alle medische diensten voor de boerenbevolking kosteloos aangeboden worden. Loon -en medicijnkosten zouden betaald worden door het gewest en ook de centrale gezondheidsinstellingen in Nanjing zouden tussenkomen in de verloning en training van medisch personeel. Van de lokale bevolking werd enkel een bijdrage verwacht voor de constructie van de gezondheidscentra -en stations. (Lucas, AnElissa (1980), pp. 472-473) 36 Lucas, AnElissa (1980), pp.468-480; Chen, William Y. (1961), “Medicine and Public Health”, The China Quarterly, pp.153-155.

16

4. Een traditionele Chinese geneeskunde in ‘gefilterde’ vorm (1945-1949)

4.1 Samenwerking tussen de Chinese en Westerse geneeskunde

Tijdens de Burgeroorlog国共内战 (Guogong Neizhan) van 1945 tot 1949 met de

Guomindang (GMD)37 werkte Mao Zedong毛泽东 (1893-1976) als leider van de Chinese

Communistisch Partij (CCP), een politiek programma uit waarmee de massa diende overtuigd

te worden dat de CCP de overwinning zou behalen en een degelijke, stabiele regering zou

vormen in een Nieuw China. Dit programma werd vertolkt in “Discours Over De Nieuwe

Democratie”新民主主义论 (Xin Minzhu Zhuyi Lun), gepubliceerd op 19 januari 1940. Mao

poneerde daarin niet alleen de hervorming van economische en politieke structuren, maar

ijverde ook voor een volledig nieuwe cultuur vrij van bijgeloof, ongeletterdheid en alles wat

met het vroegere feodalisme geassocieerd werd38:

“We want not only to change a politically oppressed and economically exploited China into a poltically

free and economically prosperous China, but also to change a China which has been ignorant and

backward under the rule of the old culture into a China that will be enlightened and progressive under

the rule of a new culture. In a sentence, we want to build up a new China.” (uit: Mao Zedong (1975),

Selected Works of Mao Tse-Tung, Volume II, Oxford: Pergamon Press, p.340)

Zoals een uitspraak uit ’42 duidelijk maakt, was Mao net als de Nationalistische GMD-

regering eveneens sterk gekant tegen de traditionele Chinese geneesheren:

“old doctors, circus entertainers, snake oil salesmen and street hawkers are all of the same sort”

(Vertaling naar Fruehauf, Heiner (1999).)

Mao realiseerde zich evenwel dat het uitwissen van de sporen van het oude feodalisme in de

samenleving niet eenvoudig zou zijn en dat hij de traditionele geneeskunde, die vooral op

het platteland nog steeds leefde zoals vroeger39, niet zo maar zou kunnen uitbannen.

Daarom riep hij in de toespraak “Verenigd Front In Culturele Werkzaamheden”文化工作中的

统一战线 (Wenhua Gongzuo Zhong De Tongyi Zhanxian) uit 1944 de traditionele en

moderne artsen op zich te verenigen en samen te werken 中西医合作 (zhongxiyi hezuo). Met

de slogan “De verwetenschappelijking van Chinese geneeskunde en popularisering van de

Westerse geneeskunde”中医科学化，西医大众化 (zhongyi kexuehua, xiyi dazhonghua)

verduidelijkte Mao zijn oproep tot samenwerking en gaf hij de opdracht aan moderne

wetenschappers om de traditionele helingmethodes te avanceren en tegelijk zich meer naar

het gewone volk te richten, waardoor bijgeloof geleidelijk zou verdwijnen. Zijn intentie was

37 Voor meer informatie betreffende de Burgeroorlog (’45-’49) tussen de GMD en de CCP, zie Pepper, Suzanne (1978), Civil War in China. The Political Struggle, 1945-1949, Berkeley (Calif.): University of California Press. 38 Barnett, A. Doak (1964), Communist China. The Early Years, 1949-55, New York: Praeger, pp.3-26; Taylor, Kim (2005), pp.14-15 39 Zoals reeds aangehaald in sectie 2 van dit onderdeel vestigden artsen opgeleid in, de duurdere, Westerse geneeskunde zich hoofdzakelijk in de steden. Westerse geneeskunde was dan ook niet toegankelijk voor het grootste deel van de bevolking wegens niet aanwezig of te duur.

17

met andere woorden de traditionele Chinese geneeskunde als het ware te ‘filteren’ en enkel

de bruikbare aspecten te behouden, waarna deze verder zouden kunnen ontwikkeld worden,

door toepassing van moderne kennis en techniek.40

Het feit dat Mao zich nu tot de artsen van beide medische systemen richtte, hield

evenwel niet in dat hij nu voorstander was van de traditionele geneeskunde. Hij mag dan

wel oproepen hebben tot samenwerking, de Chinese geneeskunde speelde in dit proces

vooral een passieve rol. Uit de toespraak blijkt duidelijk dat Westerse geneeskunde nog

steeds als hoogstaander en kwalificatiever werd beschouwd. Zodoende heeft Mao het nooit

over ‘Chinese geneeskunde’ 中医 (zhongyi), maar gebruikt hij het neerbuigende ‘oude

geneeskunde’旧医 (jiuyi), in contrast met ‘nieuwe geneeskunde’新医 (xinyi), waarmee hij

naar de biomedische geneeskunde verwijst. Hij gaf de voorkeur aan de ‘nieuwe’

geneeskunde, maar wanneer deze niet aanwezig was of niet veroorloofd kon worden, restte

er nog altijd de ‘oude’ geneeskunde. Het opzet van zijn toespraak was bijgevolg niet om de

traditionele Chinese geneeskunde te promoten, als wel om die zaken die de ontwikkeling van

een nieuw en modern China in de weg stonden te hervormen, en de traditionele

geneeskunde was één van die zaken.41

4.2 De nieuwe acupunctuur van Zhu Lian

Een concrete toepassing van het中西医合作-principe is uitgewerkt in het boek

‘Nieuwe Acupunctuur’ 新针灸学 (Xin Zhenjiuxue) van Zhu Lian 朱琏. Zhu Lian (1909-1978)

was dokter opgeleid in de Westerse geneeskunde en lid van de CCP sinds 1935. Gedurende

de Yan’an延安-periode (1935-1947)42 was ze adjunct-directeur van de ‘Chinese Medische

Universiteit’ van Yan’an延安中国医科大学 (Yan’an Zhongguo Yike Daxue) en hoofd van het

Departement voor Algemene Gezondheid van het Achttiende Groepsleger延安十八集团军总

卫生部 (Yan’an Shiba Jituanjun Zongweishengbu). Na ’49 werd ze vice-directeur van het

Bureau voor Moeder -en Kindzorg van het Ministerie van Gezondheid卫生部妇幼卫生司

(Weishengbu Fuyou Weishengsi).43

Zhu Lian was van mening dat de gezondheidsproblemen waar China’s 600 miljoen

mensen tellende bevolking mee te kampen had niet enkel en alleen door de weinige

40 Taylor, Kim (2005), pp.16-17; Croizier, Ralph C. (1968), “Traditional Medicine in Communist China: Science, Communism and Cultural Nationalism”, The China Quarterly, pp.3-4; Gray, Jack (2002), Rebellions and Revolutions. China from the 1800s to 2000, New York: Oxford University Press, pp.277-282; Scheid, Volker (2002), p.67. 41 Taylor, Kim (2005), pp.16-17; Croizier, Ralph C. (1968), pp.3-4. 42 Na de Lange Mars van 1934-1935 vestigden Mao en een groep communisten zich in de afgelegen regio van Yan’an 延安(provincie Shenxi陕西). Gedurende deze periode van afzondering tekende Mao de structurele organisatie van de CCP uit en legde hij de basis voor de Communistische Revolutie, die zou resulteren in het uitroepen van de Volksrepubliek China in ’49. (Meisner, Maurice (1977), Mao’s China: A History of the People’s Republic, New York: Free Press, pp.45-47.) Voor meer informatie betreffende de Yan’an-periode, zie Selden, Mark (1971), The Yenan Way in Revolutionary China, Cambridge (Mass.): Harvard University Press. 43 Voor een biografie van Zhu Lian, zie Li Yun 李云(1988), Zhongyi Renmin Cidian 中医人民词典 (Biografisch Woordenboek voor Chinese Geneeskunde), Beijing: Guoji Wenhua Chubangongshi, p.172.

18

Westerse artsen konden opgelost worden. Ze opperde om op korte termijn grote aantallen

gezondheidswerkers een basisopleiding in geneeskunde en gezondheid te geven.

Tezelfdertijd stelde ze ook voor om hoger opgeleide artsen naar de fabrieken en het

platteland te zenden, die daar dan onderzoek konden verrichten naar de plaatselijke

gezondheidstoestand, de meer complexe ziektes behandelen en verder

gezondheidspersoneel opleiden. Acupunctuur zou dan een essentieel onderdeel van die

opleiding uitmaken, aangezien het een techniek is die snel aangeleerd kan worden, ook door

mensen met lagere intellectuele capaciteiten. Bovendien werd het beschouwd als een veilige,

goedkope en toch efficiënte manier van behandelen.44

De acupunctuur die zij ontwikkelde was nieuw in die zin dat ze enerzijds de techniek

tot een beperkt aantal basisprincipes herleidde om de behandeling te vereenvoudigen, en

anderzijds omdat ze zich uitdrukkelijk distantieerde van de acupunctuur zoals die toen

uitgeoefend werd op het platteland. Zodoende schrijft ze in “The New Acupuncture”:

“Ordinary acupuncturists of today when practising acupuncture do not stress cleanliness and

sterilization and many inject through clothes; they do not understand physiology and anatomy, some

of them are not even sure how to find acupuncture points, to the degree that they do not pay

attention to acupuncture points, and they randomly place the needles and moxa.”

(Voor de Chinese versie, zie Zhu Lian株连(1954), Xin Zhenjiuxue新针灸学 (Nieuwe Acupunctuur),

Beijing: Renmin Junyi Chubanshe, p.6. Vertaling naar Taylor, Kim (2005), p.24.)

Zhu Lian’s acupunctuur was daarenboven noch exclusief op Westerse anatomie en fysiologie,

noch exclusief op Chinese medische theorieën gebaseerd. In de geest van Mao’s “Verenigd

Front In Culturele Werkzaamheden”-toespraak uit ’44 waarin hij tot samenwerking

opgeroepen had, paste ze wetenschappelijke methodes toe op een aantal aspecten van de

Chinese acupunctuur om zo de theoretische onderbouw te verstevigen. Ze meende dat

traditionele concepten als qi, yin en yang, de vijf elementen en de meridianen slechts

verzinsels waren en niet de werking van acupunctuur en zijn effecten konden verklaren.

Daarom ontwikkelde ze een meer wetenschappelijke, medische omkadering die hier wel toe

in staat zou zijn. Hierbij legde ze geheel in de geest van die tijd grote nadruk op het Sovjet-

Russisch medisch systeem45 door zich onder andere te baseren op de theorie van de

Russische wetenschapper Ivan Pavlov (1849-1936) over de werking van het zenuwstelsel46,

maar in het stellen van een diagnose en in de categorisatie van ziektes hanteerde ze de

gestandaardiseerde Westerse geneeskunde. De behandeling daarentegen bestond uit

44 Taylor, Kim (2005), pp.17-25. 45 De CCP nam het marxisme-leninisme van de toenmalige SU als leidraad in de opbouw van een nieuw China. 46 Voor meer informatie over Ivan Pavlov en zijn wetenschappelijke onderzoeken, zie Gray, Jeffrey A.(1979), Pavlov, Brighton: Harvester Press.

19

Chinese technieken als acupunctuur en moxibustie, in plaats van Westerse

geneesmiddelen.47

47 Taylor, Kim (2005), pp.17-29; Wei Lifu韦立富 (2008), “Xiandai Zhenjiu Xuejia Zhu Lian Xueshu Sixiang Jianjie”现代针灸学家朱琏学术思想简介 (Korte Inleiding op het Academisch Gedachtegoed van Experte in de Hedendaagse Acumoxa, Zhu Lian), Zhongguo Zhenjiu中国针灸 (Chinese Acumoxa), pp.667-671.

20

II. Plannen voor een nieuw gezondheidszorgbeleid

(1949-1953)

1. Vier beleidsprincipes

Op het moment dat de CCP op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek uitriep met Mao

Zedong als president, verkeerde het land ten gevolge van de oorlog met Japan en de

daaropvolgende burgeroorlog in desastreuze economische en sociale omstandigheden. Op

een bevolking van 540 miljoen was er een sterftecijfer van 30/1000, een geboortecijfer van

40/1000 en een kindersterftecijfer van 200/1000, de levensverwachting lag lager dan 35

jaar.48 Ondervoeding, infectueuze, parasitaire -en geslachtsziektes waren hier de

hoofdoorzaak van. Bovendien was er van een preventieve geneeskunde zo goed als geen

sprake. Het overgrote deel van het toenmalige medisch personeel bestond uit traditionele

geneesheren en kruidendokters onder wie velen nauwelijks of zelfs helemaal geen medische

opleiding hadden doorlopen, de Westerse biomedische geneeskunde was enkel toegankelijk

in de grote steden en de oostelijke kustgebieden.49

Het uitwerken van een efficiënt gezondheidszorgbeleid was dan ook één van de

prioriteiten van de nieuwe regering. Met dit doel voor ogen werd van 7 tot 19 augustus 1950

in Beijing de Eerste Nationale Conferentie over Gezondheidszorg第一届全国卫生工作会议

(Di Yi Jie Quanguo Weisheng Gongzuo Huiyi) georganiseerd, waarop de verantwoordelijken

van de Departementen voor Gezondheid van de zes Militair-Administratieve Comités50

uitgenodigd waren. Tijdens deze conferentie werden onder leiding van het Centraal Comité

van de CCP drie basisprincipes afgekondigd die de komende drie decennia de leidraad

zouden vormen voor China’s gezondheidszorgsysteem. Deze waren: “zich richten naar de

arbeiders, boeren en soldaten” 面向工农兵 (mianxiang gongnongbing), “preventie op de

eerste plaats” 预防为主 (yufang wei zhu) en “eenmaking van Chinese geneeskunde en

Westerse geneeskunde”中西医统一 (zhongxiyi tongyi). Tijdens de Tweede Nationale

Conferentie over Gezondheidszorg, die plaatsvond van 1 tot 4 december 1952, werd daar

nog een vierde principe aan toegevoegd: “gezondheidszorg combineren met de

massacampagnes” 卫生工作与群众运动相结合 (weisheng gongzuo yu qunzhong yundong

xiang jiehe).51

48 Taylor, Kim (2005), p.34. 49 Chen, Meei-Shia (2001), p.457; Taylor, Kim (2005), p.34; Chen, William Y. (1961), pp.153-155. 50 Bij het aan de macht komen in ’49 organiseerde de CCP het land in zes grote regio’s, de Militair-Administrative Comités, die elk een aantal provincies onder hun controle hadden. Deze zes regio’s waren: Noord-China; Noordoost-China; Noordwest-China; Oost-China; Centraal -Zuid-China en Zuidwest-China. Aan het hoofd van elk Militair-Administratief Comité stond een communistisch militair bevelhebber. De regio’s zouden uiteindelijk terug afgeschaft worden in ’54-’55. (Waller, Derek J. (1970), The Government and Politics of Communist China, London: Hutchinson University Library, pp.85-86.) 51 Zhen Zhiya甄志亚 et al. (ed.) (2001), Zhongguo Yixue Shi中国医学史 (Geschiedenis van de Geneeskunde van China), Shanghai: Shanghai kexue jishu chubanshe, p.176; Sidel, Victor W. (1973), p.112; Taylor, Kim (2005), p.33; Li Decheng李德成 (2007), Hezuo Yiliao yu Chijiao Yisheng Yanjiu (1955-1983) 合作医疗与赤脚

21

1.1 “Zich richten naar de arbeiders, boeren en soldaten”52

De arbeiders, boeren en soldaten vormen dan weliswaar China’s grootste

bevolkingsgroep, toch was de medische dienstverlening het minst op hen afgestemd. Niet

alleen kon het gewone volk zich de dure Westerse geneesmiddelen en behandelingen niet

veroorloven, de Westers opgeleide artsen waren bovendien ook uitermate beperkt in aantal

en hoofdzakelijk in de grote steden en oostelijke kustgebieden geresideerd, waardoor voor

de plattelandsbevolking geen moderne en betrouwbare geneeskunde voorhanden was. Om

op korte termijn het gezondheidszorgpersoneel te doen toenemen, werd daarom besloten

“secundaire” medische scholen中等医学院 (zhongdeng yixueyuan) op te richten die een

verkort opleidingsprogramma van drie jaar aanboden, aansluitend op het derde jaar

middelbaar onderwijs. Op deze manier zou een groot aantal doktersassistenten,

verpleegsters en technici geschoold worden. Daarnaast werd ook het aantal “hogere”

medische scholen高等医学院 (gaodeng yixueyuan) uitgebreid, waardoor dergelijke colleges

nu niet alleen meer in de grote steden en oostelijke kustgebieden gesitueerd waren, maar

ook in het binnenland. Deze medische colleges sloten aan op het zesde jaar middelbaar

onderwijs en boden een vijfjarige opleiding aan. Om medische onderzoekers en lesgevers op

te leiden, werd het China Medisch College中国医学院 (Zhongguo Yixueyuan) gesticht, dat

gebruik maakte van de faciliteiten van het vroegere Peking Harmonieus Medisch College.

Bijgevolg nam het Westers medisch -en gezondheidspersoneel snel toe.53

Met de bouw van dagklinieken卫生室 (weishengshi) werd tegemoet gekomen aan

het tekort aan hospitalen. In deze dagklinieken, die verbonden waren aan fabrieken, grotere

hospitalen of medische faculteiten en verspreid over het land werden neergezet, kon het volk

terecht voor primaire medische zorg zoals behandeling van lichte verwondingen en

alledaagse ziektes. Specifiek voor de zorg van zwangere vrouwen en jonge kinderen werden

er ‘moeder en kind’-gezondheidsstations妇幼保健站(fuyou baojianzhan) opgericht.54

Een ander onderdeel van het nieuwe gezondheidszorgbeleid was om studenten,

pasafgestudeerden en leraars vanuit de stedelijke medische scholen naar het platteland te

医生研究(1955-1983) (Onderzoek naar de Coöperatieve Geneeskunde en Barefoot Doctors), Zhejiang: Zhejiang Daxue, p.166; Scheid, Volker (2002), pp.67-68. 52 Mao, die zelf van het platteland afkomstig was, had reeds ten tijde van de strijd tegen de GMD in Jinggangshan井冈山 in 1927 benadrukt: “We zijn het leger van het volk, we zijn de dienaars van het volk, nooit mogen we het volk vergeten.” (eigen vertaling A.S.C) Liu Jie刘杰 (2006), “Mao Zedong de Yiyao Weisheng Sixiang ji qi Xianshi Yiyi”毛泽东的医药卫生思想及其现实意义 (Het Gedachtegoed van Mao Zedong inzake Geneeskunde en Gezondheidszorg en zijn Actuele Implicatie), Jiangmen Zhiye Jishu Xueyuan Xuebao江门职业技术学院学报 (Wetenschappelijk Magazine van het Beroeps -en Technisch College van Jiangmen), p.41. 53 Sidel, Victor W. (1973), p.112. 54 Salaff, Janet W. (1973), "Mortality Decline in the People's Republic of China and the United States", Population Studies, p.560; Zhen Zhiya et al. (2001), p.177.

22

sturen om er praktische ervaring op te doen55. Ze woonden bij de boeren in, werkten met

hen op het veld en behandelden hun verwondingen en ziektes. Tot hun taken behoorde

eveneens het uitleggen van enkele basisprincipes inzake hygiëne en gezondheid aan de

lokale boerenbevolking, om op die manier deeltijdse gezondheidswerkers卫生员

(weishengyuan)56op het platteland op te leiden die konden ingeschakeld worden in

preventiecampagnes en in de behandeling van oppervlakkige verwondingen en

vaakvoorkomende ziektes bij hun dorpsgenoten.57 Het sturen van stedelijk medisch

personeel naar het platteland, kan gezien worden als een eerste fase van de mobiele

medische teams巡回医疗队 (xunhui yiliao dui)58die vooral vanaf de Grote Sprong

Voorwaarts actief waren.59

In de fabrieken werd medische dienstverlening voorzien in de vorm van een soort

eerstehulpposten die opgericht werden op de werkvloer.60 Het Volksbevrijdingsleger解放军

(Jiefangjun)61 op zijn beurt beschikte over eigen gespecialiseerde hospitalen en medische

colleges, zoals de Nieuwe Medische School van het Vierde Leger新西军医学校 (Xin Sijun

Yixuexiao) in de provincie Shandong山东.62

1.2 “Preventie op de eerste plaats”

Gebrek aan medisch personeel en financiële middelen63 deed het Ministerie van

Gezondheid besluiten meer aandacht te besteden aan preventie. Preventieve geneeskunde

was enerzijds goedkoper dan curatieve geneeskunde met zijn dure geneesmiddelen en

technieken, anderzijds hoe minder mensen effectief ziek werden, hoe hoger de productie op

het platteland en in de fabrieken zou liggen. Preventief optreden zou bovendien de kosten

die de ‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’劳保条例 (Laobao Tiaoli) van maart 1951 met

55 Een schooljaar bestond uit 38 weken les, 6 weken vakantie en een periode van 8 weken op het platteland. (Chen, William Y. (1961), p.702) 56 In deze thesis gebruik ik de term ‘gezondheidswerker’ als vertaling van weishengyuan卫生员. Hiermee verwijs ik naar die personen die geselecteerd werden uit het gewone volk voor een rudimentaire basisopleiding in gezondheidszorg, om daarna de lokale bevolking van eerste hulp te kunnen voorzien. Ze bleven daarnaast ook hun agrarische taken uitoefenen. Over het medisch personeel in China volgt meer uitleg in deel VI, secties 3 en 4. 57 Sidel, Victor W. (1973), pp.112-113; Chen, William Y. (1961), pp.701-702. 58 Over deze mobiele medische teams volgt meer uitleg in deel IV, 2.1, p.45. 59 Yao Li姚力 (2007), “Ba Yiliao Weisheng Gongzuo de Zhongdian Fangdao Nongcun Qu. Mao Zedong ‘Liu . Erliu’ Zhishi de Lishi Kaocha”巴医疗卫生工作的重点放到农村去. 毛泽东“ 六· 二六” 指示的历史考察 (Verleg de Focus van de Werkzaamheden inzake Geneeskunde en Gezondheidszorg naar het Platteland. Historisch onderzoek naar de 26 juni-directieven van Mao Zedong), Dangdai Zhongguo Shi Yanjiu当代中国史研究 (Hedendaags Chinees Historisch Onderzoek), p.103. 60 Taylor, Kim (2005), p.34. 61 Het Volksbevrijdingsleger解放军 (Jiefangjun) is in 1946 ontstaan uit de fusie van het Achtste Route Leger八路军 (Balu Jun) en het Nieuwe Vierde Leger新四军 (Xin Si Jun), en fungeert sinds ’49 als nationaal leger van de Volksrepubliek China. (Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), pp.262-263.) 62 Sidel, Victor W. (1973), p.113. 63 Tussen 1950 en 1956 bedroeg het budget voor het Ministerie van Gezondheid slechts 2,6% van het totaal budget van de CCP. (Taylor, Kim (2005), p.34)

23

zich meebrachten binnen de perken houden. Deze reguleringen voorzagen immers in de

kosteloze gezondheidszorg van 3,3 miljoen arbeiders.64

Een grootschalige preventiecampagne, de Patriottische Gezondheidsbeweging爱国卫

生运动(Aiguo Weisheng Yundong), werd in begin van de jaren vijftig op touw gezet. De

Patriottische Gezondheidsbeweging Comités爱国卫生运动委员会 (Aiguo Weisheng

Yundong Weiyuanhui) op nationaal en provinciaal niveau waren verantwoordelijk voor de

implementatie van de campagne. Deze beweging bond de strijd aan tegen de vier pesten四

害 (sihai)65, zijnde ratten; vliegen; muggen en mussen, die ziektes verspreidden en de oogst

verwoestten, en informeerde de bevolking door middel van kranten, radio, pamfletten,

posters en lezingen over het belang van hygiëne (mensen werden aangespoord om groenten

en water eerst te koken, om hun woningen en de wegen proper te houden, er werd

gewezen op het belang van een goede lichaamshygiëne enz.). Op geregelde tijdstippen

voerden de Comités inspecties uit om te zien of deze richtlijnen uitgevoerd werden.66

Verspreid over het land werden preventiestations防疫站(fangyizhan) opgericht waar het

volk preventief werd ingeënt tegen onder meer TBC, malaria en tyfus en waar informatie

verleend werd over symptomen van veelvoorkomende epidemische en infectueuze ziektes

als pokken, pest of cholera en het belang om die symptomen zo snel mogelijk te melden in

het station.67 Men ging meer aandacht besteden aan prenatale zorg, wegen werden

geplaveid en vuilnisbelten opgeruimd.68

1.3 “Gezondheidszorg combineren met massacampagnes群众运动 (qunzhong yundong)”69

Dit principe hangt nauw samen met het benadrukken van preventie. Het volk zelf

inschakelen werd beschouwd als de enige manier om de grootschalige

gezondheidscampagnes uit te voeren en zo snel mogelijk de algemene gezondheidstoestand

te verbeteren. Door de massa te mobiliseren en hen in de gezondheidscampagnes te

64 Taylor, Kim (2005), p.34. Meer informatie over deze reguleringen volgt in deel VI, 2.2, p.61. 65 De vier pesten waren ratten, vliegen en muggen, die ziektes verspreidden, en mussen, die de oogst verwoestten. Grootschalige massacampagnes werden op touw gezet waarbij het volk massaal met zowel chemische insectenverdelgers als gewoon met stokken, stenen of zelfs met de blote hand de muggen, ratten, vliegen en mussen te lijf ging. Toen er na verloop van tijd dusdanig weinig mussen waren dat insecten de gewassen verwoestten, bepaalde de overheid in ’59 dat luizen de plaats van de mussen zouden innemen in de strijd tegen de vier pesten. (Li, Kwok-Sing (1995), A Glossary of Political Terms of the People’s Republic of China, Hong Kong: Chinese University Press, pp.423-424.) 66 Chen, Meei-Shia (2001), p.462; Wang, Ruotao (2000), “Critical Health Literacy: A Case Study from China in Schistosomiasis Control”, Health Promotion International, pp.269-270. 67 Zhen Zhiya et al. (2001), pp.177-178. 68 Sidel, Victor W. (1973), p.113; Chen, William Y. (1961), p.706; Wang, Ruotao (2000), pp.269-270. 69 Arthur Doak Barnett definieert een massacampagne als volgt: “The setting of a few clearly defined immediate aims, the concentration of efforts and attention on the aims above all others, the mobilization and training of large numbers of cadres drawn from many segments of the political system to carry out a campaign, and finally the mass mobilization of the population as a whole to take action to achieve the defined goals.” (uit: Barnett, A. Doak (1967), Cadres, Bureaucracy and Political Power in Communist China, New York: Columbia University Press, p.437.)

24

betrekken zouden ze zich meer bewust worden van en meer kennis verwerven over hun

gezondheidsproblemen en dus meer gestimuleerd zijn om hun levenswijze te veranderen

met het oog op het beschermen van hun gezondheid. Massamobilisatie was daarenboven

een manier om met het tekort aan medisch personeel om te gaan. Zoals reeds aangehaald in

1.1 van deze sectie werden duizenden mensen op het platteland gerekruteerd voor het

volgen van een basis medische opleiding waarbij ze vertrouwd gemaakt werden met een

aantal basistechnieken zoals het afnemen van bloed en het toedienen van inentingen.

Daarnaast werden hen de symptomen van een aantal epidemieën, infecties en

geslachtsziekten aangeleerd, zodat besmette patiënten onmiddellijk doorverwezen konden

worden. Om politiek op het juiste spoor te zitten moesten ze zich verdiepen in de geschriften

en de ideeën van Mao. Naar deze combinatie van een correcte politieke attitude met

professionele kwalificaties wordt verwezen als ‘Red and Expert’ 红专结合 (hongzhuan

jiehe).70

De term zili gengsheng 自力更生, wat vertaald wordt als ‘self-reliance’71 en de

overtuiging inhoudt dat het Chinese volk zelf, door middel van hun eigen inspanningen, een

rooskleurige toekomst konden creëren, wordt eveneens vaak in het kader van

massamobilisatie vernoemd. Toegepast op gezondheidszorg betekent dit dat het volk zelf in

staat was zijn gezondheidsproblemen op te lossen. 72

De Patriottische Gezondheidsbeweging, die aan bod kwam in 1.2, is een voorbeeld

van een actie waarbij de massa met een grootschalige propagandacampagne gemobiliseerd

werd, in dit geval om de uitroeiing van de vier pesten te realiseren. Zowel met chemische

insectenverdelgers als gewoon met stokken en stenen of zelfs met de hand ging men

massaal de muggen, ratten, vliegen en mussen te lijf.73

Het eerste experiment rond het inschakelen van de massa in ziektebestrijding was de

antisyfilis-campagne. Op het einde van de Republiek waren tientallen miljoenen mensen met

deze ziekte besmet, in de gebieden van de etnische minderheden was dit zelfs bij meer dan

tien procent van de bevolking het geval. Vandaar dat het Ministerie van Gezondheid nog in

hetzelfde jaar als de Eerste Nationale Conferentie over Gezondheidszorg plannen voor

preventie en behandeling van geslachtsziekten性病(xingbing) uitwerkte. Prostitutie werd

verboden en bordelen werden omgebouwd tot fabrieken waar de prostituees, waarvan meer

dan negentig procent met syfilis梅毒 (meidu) besmet was, nadien vaak tewerkgesteld

werden. Teams van dokters trokken door het land om lokale gezondheidswerkers op te

70 Sidel, Victor W. (1973), p.115; Horn, Joshua S. (1971), Away With All Pests. An English Surgeon in People’s China: 1954-1969, New York: Monthly Review Press, pp.89-90. 71 Het ‘Chinese-English Dictionary of Chinese Communist Terminology’ vertaalt dit als volgt: “to rely on one’s own efforts to renew one’s life, to lead a new life by one’s own efforts; to regenerate through one’s own efforts; self-reliance” (Doolin, Dennis J. en Ridley, Charles P. (1973), A Chinese-English Dictionary of Chinese Communist Terminology, Stanford (Calif.): Hoover Institution Publications, p.433.) 72 Chen, Meei-Shia (2001), p.462; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1974), “Medicine in China: Individual and Society”, Hastings Center Studies, p.34; Sidel, Victor W. (1973), p.115. 73 Chen, William Y. (1961), p.706; Zhen Zhiya et al. (2001), pp.177-178.

25

leiden, waarna deze gezondheidswerkers door middel van vragenformulieren74 die ze

voorlegden aan de inwoners van hun dorp eventuele syfilispatiënten trachtten op te sporen.

Wanneer de antwoorden overwegend positief waren, betekende dit dat de persoon in

kwestie besmet was en zich zo snel mogelijk tot het dichtstbijzijnde gezondheidsstation

moest wenden waar dan verdere bloedtesten werden uitgevoerd. Om mensen te overtuigen

deze vragen te beantwoorden, werden grootschalige propagandacampagnes gevoerd met

posters, theaterstukjes, radioberichten en bijeenkomsten die het doel van dergelijke

formulieren uitlegden. In alle winkels en ontmoetingsplaatsen werden bovendien lijsten

opgehangen met de symptomen.75 Tegen het einde van de jaren vijftig, op het moment dat

het aantal besmettingen in de kapitalistische landen net toenam, was syfilis in China onder

controle. 76

Na het succes van dit eerste experiment, werd later de massa ook ingezet in de

bestrijding van parasitaire ziektes寄生虫病 (jishengchongbing). Het klassieke voorbeeld

hierbij is de campagne van ‘56 tegen schistosomiasis血吸虫病 (xuexichongbing)77, in de

volksmond ‘slakkenkoorts’ genoemd, waar in ‘55 minstens elf miljoen mensen in de

provincies Jiangsu江苏, Zhejiang浙江, Anhui安徽, en Fujian福建 mee besmet waren. Een

speciaal comité, het Negen Man Subcomité78, werd hiervoor in het leven geroepen.79 Na

gedurende twee jaar onderzoek te hebben verricht naar schistosomiasis en de boeren door

middel van lezingen, films, radio en posters informatie te hebben bijgebracht omtrent de

ziekte kondigde het Negen Man Subcomité in ’59 vervolgens een aantal maatregelen af om

definitief schistosomiasis uit te roeien. Een eerste aandachtspunt was de ontlasting van mens

en vee waarin de eitjes van de parasieten uitgescheiden werden. Uitwerpselen mochten

bijgevolg niet meer in rivieren, kanalen en meren geloosd worden. Het massaal mobiliseren

van boeren om samen met het Volksbevrijdingsleger, leraars, studenten en ambtenaren de

74 In deze formulieren werd gevraagd naar eventuele huiduitslag, genitale pijn, haaruitval enz. 75 Ma, Hai-Teh (1966), “With Mao Tse-Tung’s Thought as The Compass for Action in The Control of Venereal Diseases in China”, China’s Medicine, pp.52-68; Horn, Joshua S. (1971), pp.81-93; Sidel, Victor W. (1973), p.115. 76 Sidel, Victor W. (1973), p.113; Salaff, Janet W. (1973), pp.561-564; Dikötter, Frank (1993), “Sexually Transmitted Diseases in Modern China: A Historical Survey”, Genitourinary Medicine, pp.341-345. 77 Schistosomiasis is een parasitaire ziekte die wordt veroorzaakt door de Schistosomaworm. De wormeitjes komen uit in stilstaand, zoet water waar de larven hun tussengastheer, zoetwaterslakken, binnendringen. In de slak komen de larven tot ontwikkeling, waarna ze vervolgens de slak verlaten en vrij zwemmend in het water de huid van de mens binnendringen. Mensen kunnen dus besmet raken gewoon door in de rivier te zwemmen of zich te wassen. In de aderen ontwikkelen de larven zich tot volwassen wormen. Vervolgens nestelen ze zich in de lever, blaas of longen en leggen ze hun eitjes. Deze eitjes worden via de urine en ontlasting afgescheiden. (Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), “Mao Zedong’s Fight against Schistosomiasis”, Perspectives in Biology and Medicine, pp.176-185. Enkel online beschikbaar op http://muse.jhu.edu/journals/perspectives_in_biology_and_medicine/v051/51.2.fan.html; Valentine, Vikki (2005), "Health for The Masses: China's 'Barefoot Doctors’”, National Public Radio. Enkel online beschikbaar op http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4990242) 78 In 1958 werden de bevoegdheden van het Negen Man Subcomité uitgebreid en was het verantwoordelijk voor alle antiparasiet-werken. (Lampton, David M. (1974), Health, Conflict, and the Chinese Political System, Ann Arbor (Mich.): University of Michigan. Center for Chinese studies, p.95.) 79 Lampton, David M. (1974), p.60 ; Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), pp.179-180.

26

slakken, die de verspreiders van de parasiet waren, aan te pakken, was het tweede punt op

de agenda. Rivieren en sloten werden drooggelegd en de vegetatie op de bodem verbrand.

De afgebrande bodem werd bedekt met een verse laag modder, waardoor de slakken

verstikten. Slakken werden ook net zoals de ratten, vliegen, muggen en mussen tijdens de

Patriottische Gezondheidscampagne gedood met chemische pesticiden of gewoon met

stokken, stenen en zelfs met de vrije hand. Hoewel schistosomiasis nooit helemaal uitgeroeid

kon worden, kreeg men de parasiet toch grotendeels onder controle.80 Voor Mao was deze

succesvolle campagne een stimulans om ook in andere projecten de massa te betrekken.81

1.4 “Eenmaking van de Chinese en Western geneeskunde”

Zoals reeds eerder aangehaald waren er in China bij het begin van de Volksrepubliek

te weinig Westerse artsen, ongeveer tienduizend, om de volledige bevolking van medische

zorg te voorzien, daarentegen waren er zo’n vijfhonderd duizend82 traditionele artsen. Als

logisch gevolg namen deze laatste dan ook het grootste deel van de medische

dienstverlening op zich, vooral op het platteland. De traditionele geneesheren, die een

heterogene groep vormden van zowel getalenteerde en ervaren artsen als van nauwelijks of

zelfs helemaal niet opgeleide kwakzalvers, genoten een groot vertrouwen bij de

plattelandsbewoners en waren op de hoogte van de gezondheidsproblemen waarmee het

volk te kampen had.83

Met de modernisering van de samenleving en het verbreken van alle banden met

feodalisme en bijgeloof als één van de belangrijkste doelstellingen van de regering van het

Nieuwe China, kon van een loutere promotie van de traditionele geneeskunde evenwel geen

sprake zijn. Daarom werd op de Eerste Nationale Conferentie over Gezondheidszorg het

‘eenmaking van Chinese en Westerse geneeskunde’-beleid 中西医统一(zhongxiyi tongyi)

voorgesteld. In de eerste plaats hield dit in dat de traditionele artsen, die van oudsher weinig

contact met elkaar hadden en strikt vasthielden aan hun eigen geheime methodes, zich

moesten verenigen en dat de traditionele geneeskunde één geheel moest worden.84

80 De constructie sinds 1994 van de Drieklovendam三峡工程(San Xia Gongcheng) en de frequente overstromingen van de Yangzi-rivier扬子江(Yangzijiang) in combinatie met een toenemende milieuverontreiniging vormen echter de ideale omstandigheden voor het terug opduiken van de Schistosomawormen. Het aantal besmettingen is recentelijk dan ook opnieuw toegenomen tot 800 000 en experts vrezen dat de situatie nog zal verergeren. (Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), p.185) 81 Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1974), pp.30-32; Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), pp.176-185; Wang, Ruotao (2000), pp.270-271; Yao Li (2007), p.102. 82 Aangezien er op dat moment nog geen vastgelegde kwalificatienormen waren ter erkenning van traditionele Chinese artsen, zijn er geen exacte cijfers. 83 Croizier, Ralph C. (1968), pp.4-5; Sidel, Victor W. (1973), p.114; Sivin, Nathan (1987), p.18. 84 Fragment uit een toespraak van Mao op de Eerste Nationale Conferentie over Gezondheidszorg over het verenigen van de traditionele artsen : “Our nation’s health work teams are large. They have to concern themselves with over five hundred million people including the young, old and ill. This is a huge enterprise, and one that is extremely important. Thus our responsibility weighs heavily. At present, doctors of Western medicine are few, and thus the broad masses of the people, and in particular the peasants, rely on Chinese medicine to treat illness. Therefore, we must strive for the complete unification of Chinese medicine.” (voor de Chinese versie, zie Cai Jingfeng蔡景峰 en Wang Zhipu王致谱 (1999), Zhongguo Zhongyiyao 50 Nian中国中医药 50年(Vijftig

27

De unificatie van de Chinese en Westerse geneeskunde was een tweede facet van het

programma. Echter met uitzondering van de slogan中西医统一, deden Mao en de CCP

voor ’54 geen verdere uitspraken over de Chinese geneeskunde. Hoe het Ministerie van

Gezondheid deze eenmaking moest realiseren en welke rol de Chinese geneeskunde in dit

geheel bekleedde, was dan ook niet duidelijk. Zoals verder in deze sectie zal blijken, zou dit

gebrek aan communicatie negatief uitdraaien voor de Chinese geneeskunde. 85

Over één zaak waren het Ministerie van Gezondheid en de CCP het in elk geval eens:

de Chinese geneeskunde was achterhaald en zou moeten bijgeschaafd worden. Dit hield in

dat ‘eenmaking van Chinese en Westerse Geneeskunde’ eerder ‘eenmaking en hervorming’

inhield, maar in welke mate er hervorming moest plaatsvinden van de traditionele praktijken

en in welke mate er ‘eenmaking’ moest zijn, daar heerste onduidelijkheid over. Mao legde de

nadruk op eenmaking, terwijl het Ministerie van Gezondheid hervorming zou beklemtonen.

He Cheng贺诚 (1901-1992), vice-minister van het Ministerie van Gezondheid tussen ’49

en ’55, bepaalde dat de moderne wetenschap moest toegepast worden op de Chinese

geneeskunde om deze naar een niveau te brengen waar eenmaking mogelijk zou zijn.

Concreet betekende dit dat traditionele artsen een wetenschappelijke opleiding zouden

krijgen van Westerse artsen. 86

Een belangrijk aspect van deze unificatie was dat Chinese en Westerse geneeskunde

in de toekomst niet naast elkaar zouden blijven bestaan, als twee medische systemen, maar

dat er werkelijk één, nieuwe geneeskunde uniek voor China tot stand gebracht zou worden.87

Deze maatregel ging derhalve een stap verder dan het zomaar combineren van Westerse en

Chinese methodes bij de behandeling van patiënten.88

Onmiddellijk na de Eerste Conferentie Over Gezondheidszorg werden een aantal

stappen ondernomen met het oog op de geleidelijke professionalisering van de Chinese

geneeskunde. He Cheng’s eerste maatregel was het invoeren van een licentie voor Chinese

geneesheren, het ‘Certificaat van Chinese dokter’中医师证书 (Zhongyishi Zhengshu),

Jaar Traditionele Chinese Geneeskunde en Farmacie), Fuzhou: Fujian Kexue Jishu Chubanshe, p.6. Vertaling uit Taylor, Kim (2005), p.33.) 85 Taylor, Kim (2005), p.33; Croizier, Ralph C. (1968), pp.5-6; Sivin, Nathan (1987), pp.18-20; Scheid, Volker (2002), p.68. 86 Taylor, Kim (2004), p.36. 87 Fragment uit de toespraak van He Cheng op de First National Conference on Health Work over de vorming van een eengemaakte geneeskunde: “(…)the distance between Chinese and Western medicines would day by day grow smaller, and the differences between Chinese and Western medicines would day by day disappear, until they open-heartedly and inseparably unite.” (voor de Chinese versie, zie Zhonghua Renmin Gongheguo Weishengbu Zhongyisi中华人民共和国卫生部中医司 (Bureau voor Chinese Geneeskunde van het Ministerie van Gezondheid van de Volksrepubliek China) (ed.) (1985), Zhongyi Gongzuo Wenjian Jubian中医工作文汇编 1949-1983 (Verzameling Van Documenten Over De Werkzaamheden In Chinese Geneeskunde 1949-1983), Beijing: Zhonghua Renmin Gongheguo Weishengbu Zhongyisi, pp.4-5. Vertaling uit: Taylor, Kim (2005), p.36) Kim Taylor licht dit verder toe als volgt: “He Cheng was leaving no space for either Western medicine or Chinese medicine in the future. Both were to fuse as the Party slogan of ‘the unification of Chinese and Western medicines’ implied, and form one new medicine designed to serve the needs of the Chinese people. This He Cheng defined as the pathway for the new medicine of the new China.” (uit: Taylor, Kim (2005),pp.36-37) 88 Croizier, Ralph C. (1968), pp.5-6; Taylor, Kim (2005), pp.35-37.

28

uitgereikt door het Ministerie van Gezondheid. Enkel wanneer een dokter dit in handen had,

mocht hij zijn behandelingen onder het nieuwe bewind verder zetten. De voorwaarden voor

het verkrijgen van dergelijk certificaat lagen evenwel niet hoog. Het volstond om vijf jaar

ervaring en een goede reputatie bij het volk te hebben, een medische opleiding was niet

vereist. Het doel van deze licenties was in feite vooral traditionele artsen uit de privé-sfeer te

halen, wat meer controle over hen mogelijk zou maken.89

Een tweede stap in de professionalisering van het traditioneel medisch systeem was

het opleggen van criteria (november ’51) waaraan klinieken voor Chinese geneeskunde中医

诊所 (zhongyi zhensuo)90 moesten voldoen. Pas wanneer het gezondheidsdepartement van

de lokale overheid erkende dat er in de regio een aan was, kon een nieuwe kliniek opgericht

worden. Daarnaast moest elke kliniek de naam dragen van de gezaghebbende arts, moest er

een afzonderlijke wachtkamer zijn en moesten de voorschriften die de dokter opstelde de

diagnose, de toegelaten dosis van het medicijn, de handtekening van de behandelende arts,

het adres van de kliniek enz. vermelden. Privé-praktijken bleven derhalve toegelaten, maar

werden aan een aantal, op het Westen geïnspireerde, regels onderworpen.

De volgende stap van het Ministerie van Gezondheid (december ’51), was het

oprichten van ‘Scholen voor Bijscholing van Chinese dokters’中医师进修学校 (Zhongyishi

Jinxiu Xuexiao). Het aanvankelijke opzet van deze scholen, die een brug genoemd werden

naar de uiteindelijke unificatie van beide medische systemen, was om de Chinese artsen in

het toepassen van hun traditionele behandelingen bij te scholen. Het lesprogramma en de

handboeken (bijlage 3) laten echter een nadrukkelijk Westerse invloed zien, net als de

leraars, die quasi allemaal een opleiding in Westerse geneeskunde hadden doorlopen. Dit

wijst duidelijk op de voorkeur voor Westerse geneeskunde van He Cheng, en van het

Ministerie van Gezondheid in het algemeen. De traditionele geneeskunde werd niet op een

hoger niveau gebracht in deze scholen, de toepassing ervan werd integendeel gelimiteerd.91

De laatste fase in het hervormen van de Chinese geneeskunde was het invoeren van

een examen voor het behalen van een licentie (oktober ’52). Aangezien de inhoud van het

examen in grote mate Westerse geneeskunde betrof92, lag het percentage niet-geslaagde

deelnemers heel hoog93, met als gevolg dat het merendeel van de Chinese geneesheren hun

beroep niet meer mochten uitoefenen.94

89 Croizier, Ralph C. (1968), p.6; Taylor, Kim (2005), p.37. 90 Deze klinieken mogen niet verward worden met de instellingen waar op vandaag in het Westen naar verwezen wordt met de term ‘kliniek’ of ‘ziekenhuis’. Het waren de privé-praktijken van traditionele Chinese geneesheren, nog het best te vergelijken met wat wij in het Westen een dokterskabinet noemen. 91 Taylor, Kim (2005), pp.46-49; Scheid, Volker (2002), p.69. 92 Het examen bestond uit een schriftelijk gedeelte (fysiologie, anatomie, bacteriologie, kruiden, recepten en infectueuze ziektes) en een mondeling/praktisch examen (gynaecologie, pediatrie, chirurgie, oogheelkunde, acupunctuur en massage) (Taylor, Kim (2005), p.39) 93 Voor exacte cijfers, zie Zhang Weifeng张慰丰 en Zhu Chao朱潮(1990), Xin Zhongguo Yixue Jiaoyu Shi新中国医学教育史 (Geschiedenis van het Medisch Onderwijs in het Nieuwe China), Beijing: Beijing Yike Daxue, p.40. 94 Taylor, Kim (2005), pp.39-40; Scheid, Volker (2002), p.69/p.214.

29

Het beleid van He Cheng legde de Chinese geneeskunde zodoende sterk aan banden.

Diegene die zich al door het proces van examens, licenties en Scholen voor Verdere

Opleiding wisten te werken, kregen bovendien niet dezelfde status verleend als Westerse

artsen. Zelfs al had men een licentie, dan nog kreeg men niet de toelating om te werken in

Westerse hospitalen, hetzij als assistent van een Westerse dokter, en werd het verboden de

eigen traditionele technieken toe te passen. Als gevolg veranderden velen van beroep en

nam het tekort aan bekwame artsen, dat Mao met zijn voorstel tot unificatie had willen

wegwerken, verder toe.95

In plaats van naar elkaar toe te groeien, was de kloof tussen de twee medische

systemen alleen maar groter geworden. In overheidsorganen en moderne hospitalen waren

enkel Westerse artsen vertegenwoordigd; in medische publicaties was er geen plaats voor

artikels over Chinese geneeskunde, waardoor traditionele artsen eigen tijdschriften

publiceerden en op hun beurt enkel over traditionele technieken schreven; moderne artsen

stonden weigerachtig tegenover de Gezamenlijke Klinieken联合诊所 (lianhe zhensuo)96, met

als gevolg dat deze enkel door hun Chinese collega’s bemand werden; het op de Eerste

Conferentie over Gezondheidszorg voorgestelde netwerk van onderzoekscentra voor Chinese

geneeskunde bestond enkel op papier, en er bijgevolg slechts weinig onderzoek werd

verricht naar zaken als kruidengeneeskunde en acupunctuur;…97

In de periode ’49-’53 zagen we een overgang van de conservatieve ‘samenwerking tussen

Chinese en Westerse geneeskunde’ 中西医合作 (zhongxiyi hezuo) naar de radicale

‘eenmaking van Chinese and Westerse geneeskunde’ 中西医统一 (zhongxiyi tongyi). De

bedoeling van het samenwerkingsbeleid was de technieken van de traditionele Chinese

geneeskunde te verbeteren met Westerse, wetenschappelijke methodes om op die manier

geleidelijk alle sporen van het feodale verleden uit de samenleving te wissen en een nieuwe,

moderne cultuur te ontwikkelen. Derhalve werd Chinese geneeskunde onmiskenbaar als

minderwaardig beschouwd. Eenmaking hield in dat Chinese en Westerse geneeskunde

95 Taylor, Kim (2005), pp.40-41; Scheid, Volker (2002), p.68. 96 Om de traditionele geneesheren uit de privé-sfeer weg te halen en zodoende de controle over hen te vergroten, besliste de overheid in ’49 om ‘gezamenlijke klinieken’联合诊所 (lianhe zhensuo) op te richten waar een aantal zelfstandige geneesheren werden samengebracht. Dergelijke klinieken werkten op coöperatieve basis waarbij de lonen en de materiaal -en infrastructuurkosten uit een centraal fonds betaald werden. De eerste Gezamenlijke Klinieken werden opgericht in 1949 in Mantsjoerije, maar pas in juli ’51 legde het Ministerie van Gezondheid instructies op aan de medische departementen van de lokale overheden voor de verspreiding ervan. Vanaf toen nam hun aantal sterk toe en waren er in ’52 reeds 15000 dergelijke instellingen. Het aanvankelijke opzet echter om ook artsen opgeleid in de Westerse geneeskunde in deze projecten te betrekken, kon niet op bijval van die moderne artsen rekenen, daar zij het gewoon waren te werken in de beter uitgeruste stedelijke hospitalen. Derhalve waren in de gezamenlijke klinieken quasi enkel traditionele dokters tewerkgesteld. (Croizier, Ralph C. (1968), pp.6-7) 97 Croizier, Ralph C. (1968), pp.7-8; Taylor, Kim (2004), p.36.

30

gecombineerd dienden te worden, waarna deze uiteindelijk zouden versmelten tot een

nieuwe, eengemaakte geneeskunde, uniek voor China, waarin Westerse geneeskunde niet

bepaald een meer prominente positie zou innemen dan Chinese geneeskunde, op

voorwaarde weliswaar dat deze laatste hier en daar bijgestuurd werd. Althans dat was Mao’s

bedoeling, maar de afwezigheid van concrete richtlijnen heeft er toe geleid dat deze periode

een donkere passage is gebleken in de geschiedenis van de traditionele Chinese

geneeskunde waarin het Ministerie van Gezondheid de traditionele geneeskunde enkel in

naam behield, maar in werkelijkheid vooral een beleid implementeerde dat er op gericht was

deze eeuwenoude praktijken te ondermijnen.98 Dat dit beleid de bovenhand haalde op de

richting die Mao en de CCP uitstippelden is deels te wijten aan een gebrekkige communicatie,

maar meer nog aan de dominante positie van het Ministerie van Gezondheid tijdens de

beginjaren van de Volksrepubliek…

2. Dominantie van het Ministerie van Gezondheid

Toen Mao in 1949 aan de macht kwam, hadden hij en de leden van de CCP zo goed

als geen ervaring in het domein van gezondheidszorg. Daarom liet men het beleid

hieromtrent in grote mate over aan het Ministerie van Gezondheid en zijn departementen,

die voornamelijk uit Westerse artsen bestonden.99 Het was deze professionele achtergrond

die maakte dat het Ministerie een onafhankelijke positie kon innemen en beleidslijnen van

de Partij, met wie de in het buitenland opgeleide ministers ideologisch vaak sterk verschilden,

naast zich neerlegde. Het was bijgevolg in eerste instantie de visie van het Ministerie van

Gezondheid, en niet die van Mao en de CCP, die het gezondheidszorgbeleid bepaalde. Een

visie die in eerste instantie op de steden gericht was en een duidelijke Westerse invloed

vertoonde. In de beginjaren van de Volksrepubliek zouden de vier leidende principes die

aangekondigd waren op de Eerste Conferentie over Gezondheidszorg dan ook voornamelijk

louter op papier bestaan.100

2.1 Nadruk op de steden

Geconfronteerd met de gigantische taak om China’s gezondheidstoestand te

verbeteren met beperkt kapitaal en personeel, diende het Ministerie van Gezondheid keuzes

te maken. De achtergrond van zijn leden in beschouwing genomen - Westers opgeleide

artsen werkzaam in stedelijke medische instellingen - is het niet verwonderlijk dat de steden

98 Taylor, Kim (2005), p.31. 99 Vijf vice-ministers, Fu Lianzhang傅连璋(1894-1968); He Cheng贺诚(1901-1992); Su Jingguan苏井观 (1906-1964); Cui Yitian崔义田 (1906-1989) en Qian Xinzhong钱信忠(1911- ), waren artsen met een Westerse medische opleiding. De enige niet-medicus in het Ministerie was de minister zelf, Li Dequan李德全(1896-1972). (Lampton, David M. (1974), Health, Conflict, and the Chinese Political System, Ann Arbor (Mich.): University of Michigan. Center for Chinese studies, p.121) 100 Lampton, David M. (1977), The Politics of Medicine in China: The Policy Process 1949-1977, London: Dawson, p.37-38; Lampton, David M. (1974), p.94.

31

bij de distributie van die middelen bevoordeeld werden. Van de ‘Reguleringen voor

Arbeidsverzekering’101 (maart ’51) bijvoorbeeld, die kosteloze公费医疗 (gongfei yiliao) of

verzekerde劳保医疗 (laobao yiliao) gezondheidszorg verleenden aan Partijkaderleden, leden

van het Bevrijdingsleger, studenten hoger onderwijs en werknemers van staatsgeleide

ondernemingen en fabrieken, konden enkel - een beperkt aantal102 - stedelingen genieten,

het kapitaal was ontoereikend om deze verzekeringssystemen ook op het platteland in te

voegen. Bovendien schoof het Ministerie, wegens het tekort aan middelen, een deel van zijn

taken door naar ondergeschikte departementen op provinciaal省 (sheng), stedelijk市 (shi)

en gewestelijk niveau县(xian) die dan zelfstandig dienden in te staan voor de financiering

van die gezondheidszorgprogramma’s103. Grote, welvarende steden zoals Beijing en Shanghai

hadden het hier uiteraard financieel makkelijker mee, zodat over het algemeen de curatieve

zorg zich tot de steden beperkte, terwijl op het platteland enkel kon voorzien worden in

(goedkopere) preventieve zorg. Deze factoren in combinatie met het feit dat uitbreiding van

bestaande medische instellingen in de steden, restanten van de missionarishospitalen en

medische scholen uit de 19de eeuw, goedkoper was dan de bouw van nieuwe hospitalen op

het platteland zorgden er voor dat in de jaren vijftig het grote contrast tussen stad en

platteland bleef bestaan.104

2.2 Westerse invloed

Daar de ministers van het Ministerie van Gezondheid en de verantwoordelijken van

de bureaus verbonden aan het Ministerie quasi allen artsen opgeleid in de Westerse

geneeskunde waren en velen onder hen bovendien voor een bepaalde periode in het

buitenland hadden gestudeerd, was de invloed van het Westen dan ook zichtbaar in tal van

aspecten van het gezondheidszorgbeleid uit deze periode. Bijvoorbeeld op het domein van

medisch onderwijs, dat tot de bevoegdheid van het Bureau voor Medisch Onderwijs医学教育

司 (Yixue Jiaoyu Si) behoorde en waar de nadruk bleef liggen op biomedische geneeskunde.

Diezelfde Westerse voorkeur was ook terug te vinden bij het Comité voor Medische

Wetenschappen医学科学委员会 (Yixue Kexue Weiyuanhui) dat de onderwerpen bepaalde

waar de onderzoeksinstituten zich op dienden toe te leggen. Bijgevolg werden experimenten

uitgevoerd rond de werking van het zenuwstelsel, tumoren en kanker, onderwerpen die voor

China toen eerder irrelevant waren, in plaats van onderzoek naar ziektes waar men werkelijk

mee te kampen had zoals tyfus, cholera, malaria en pokken. Maar vooral in de afwijzende

houding ten opzichte van de traditionele Chinese geneeskunde was een Westerse invloed

merkbaar, zoals aangehaald in vorige sectie. Dat er geen departement voor traditionele

101 Over deze financieringssystemen volgt meer uitleg in deel VI, 2.2, p.61. 102 Nauwelijks vijftien procent van de stedelijke bevolking kon van volledige gratis gezondheidszorg genieten. (Lampton, David M. (1974), p.14) 103 Dergelijke gezondheidszorgprogramma’s hielden onder andere het voorzien van inentingen voor de bevolking in en het opleiden van lokale gezondheidswerkers. (Lampton, David M. (1977), p.32) 104 Lampton, David M. (1977), pp.31-33; Lampton, David M. (1974), pp.14-15; Yao Li (2007), p.100.

32

geneeskunde was binnen het Ministerie van Gezondheid en dat Westerse artsen het

gezondheidszorgsysteem op zowel nationaal, regionaal als lokaal niveau domineerden, heeft

de kwetsbaarheid van de Chinese geneeskunde alleen maar doen toenemen.105

105 Lampton, David M. (1977), pp. 36-37.

33

III. De CCP drukt zijn stempel op het gezondheidszorgbeleid

(1953-1957)

1. Kritiek op het Ministerie van Gezondheid

Met de ambitie de Partijpolitiek -en discipline te versterken en de macht gezag te

centraliseren106, zette de CCP zich vanaf 1953 af tegen de dominantie van het Ministerie van

Gezondheid bij de implementatie van het gezondheidszorgbeleid. Het begon allemaal toen

het hoofd van het departement voor politieke aangelegenheden van het Ministerie van

Gezondheid van de Militaire Commissie, Bai Xueguang白学光(1912- ), begin ’53 doorheen

het land trok om de gezondheidstoestand in de verschillende provincies te inspecteren. Zijn

rapport dat hij op 27 maart 1953 aan het Centraal Comité van de CCP overhandigde, bevatte

scherpe kritieken op de bureaucratische manier van handelen van het Ministerie van

Gezondheid107. Op dat moment was het Ministerie een bureaucratische organisatie waar een

hele reeks departementen局 (ju) mee verbonden waren op provinciaal, stedelijk en

districtniveau (bijlage 4). Aan deze departementen, die allen een grote graad van autonomie

hadden, besteedde het Ministerie grote delen van zijn verantwoordelijkheden uit.108 In een

dergelijk complex systeem waren er regelmatig conflicten tussen de departementen

onderling en tussen de departementen en het Ministerie.109

Als reactie op het rapport van Bai Xueguang gaf Mao op 3 april van datzelfde jaar een

speech110 waarin hij zijn ongenoegen uitte over het gebrek aan leiderschap dat het Ministerie

van Gezondheid uitoefende over zijn ondergeschikte departementen en bureaus, en volgde

106 In het kader van centralisering werden in ‘54 tevens de zes Militair-Administratieve Regio’s waarin het land sinds 1949 verdeeld was, afgeschaft. (Lampton, David M. (1977), pp.65-66) 107 Fragment uit het rapport van Bai Xueguang waarin hij kritiek uit op de bureaucratische manier van werken van het Ministerie van Gezondheid: “The hygiene work of the entire army and the vocational work of the subordinate work units are lacking in leadership, to the point where there is simply no leadership… Leadership is not centralized, there exists a number of unresolved treatment issues as well as tremendous wastage of resources. There’s confusion among the many sub-departments, and many cadres are discontent within the ranks of the Ministry of Health.” (Voor de Chinese versie zie Mao Zedong毛泽东 (1992), Jianguo Yilai Mao Zedong Wengao Di Liu Ce建国以来毛泽东文稿第六册 (Manuscripten van Mao Zedong Sinds de Oprichting van de Volksrepubliek Vol.6), Beijing: Zhongyang Wenxian Chubanshe, pp.178-179. Vertaling uit: Taylor, Kim (2005), p.41) 108 Dit werd reeds aangehaald in deel II, sectie twee, p.30. 109 Lampton, David M. (1974), p.111; Chan, Allan K.L. et al. (2002), Historical Perspectives on East Asian Science, Technology and Medicine, Singapore: Singapore University Press, p.258. 110 Fragment uit de speech van Mao waarin hij zijn ongenoegen uit over het gebrek aan gezag dat het Ministerie van Gezondheid uitoefende over zijn ondergeschikte departementen en bureaus: “This report of Comrade Bai Xueguang has fundamentally exposed the extremely serious bureaucratism committed by the leadership of the military’s health departments. According to Bai Xueguang’s report, the military’s health department has absolutely no leadership over the national army’s health work. This is completely unacceptable and steps must immediately be taken to resolve this issue… A department without leadership, without politics, and also not conscientiously carrying out its business - it is solely a bureaucratic department that eats, acts as an official, acts as lord and master. With the exception of the military’s department of health, there are probably also other departments equally culpable. In the current struggle against bureaucratism, please tear away the masks, bring about their total collapse, change their appearance and establish in their place organs that are truly capable of achieving some work.” (uit: Taylor, Kim (2005), p.42)

34

er een drie maanden durend onderzoek naar de nationale gezondheidssituatie. In

oktober ’53 richtte hij voor de eerste maal zijn kritiek op He Cheng, die als verantwoordelijke

werd gezien voor het niet uitvoeren van de beleidslijnen van de Partij door het Ministerie.

Onderdeel van Mao’s kritiek was onder meer de neerbuigende houding die He Cheng, en in

uitbreiding het hele Ministerie, innam tegenover Chinese geneeskunde en hij werd

beschuldigd voor het ondermijnen en verwerpen ervan.111

In mei ’55 laaiden de kritieken tegen het Ministerie van Gezondheid terug op met de

aanval op Wang Bin王斌 (1967- ), toenmalig Minister van Gezondheid in Mantsjoerije. Hij

werd niet enkel beschuldigd van het meermaals naast zich neergelegd te hebben van de

beleidslijnen voorgelegd op de Eerste Nationale Conferentie over Gezondheidszorg, maar

vooral van het bestempelen van de traditionele geneeskunde als ‘feodaal’, behorend tot een

feodale natie en van het verhinderen van de unificatie van Chinese en Westerse

geneeskunde. Uiteindelijk werd Wang Bin eind ’55 uit zijn functie ontzet.112

Deze aanval op Wang Bin was de voorbode van een tweede reeks kritieken op He

Cheng. De beschuldigingen wogen echter zwaarder door dan in ’53113 en hij werd ontslagen

uit zijn ambten van partijsecretaris en vice-minister van het Ministerie van Gezondheid. Zijn

positie werd ingenomen door een lid van de CCP, Xu Yunbei徐运杯

(1914- ). Xu had geen enkele ervaring in de medische sector, maar kreeg zijn post in het

Ministerie toegewezen om als dusdanig de Partijcontrole te verstevigen.114

Nadat nog een aantal ministers ontslagen waren en vervangen door mensen met de

‘correcte politieke ideologie’, vond geleidelijk een machtskentering binnen het Ministerie

plaats en kon de CCP zich meer en meer profileren. Daartoe werden ook een aantal

institutionele aanpassingen doorgevoerd zoals het vervangen van ju局 door si司 in 1955.

Beide termen worden vertaald als ‘bureau’, maar een ju kon zelfstandig zijn ondergeschikte

eenheden contacteren, terwijl een si hiervoor eerst langs het administratief bureau办公厅

(bangongting) moest passeren. Dit bureau werd volledig bemand door partijkaderleden. Het

opzetten van nieuwe organisaties om zo de bevoegdheden van het Ministerie van

Gezondheid in te perken, was een tweede institutionele maatregel waardoor de CCP zijn

macht steeds meer kon laten gelden. Het in november ’55 opgerichte Negen Man Subcomité

dat de campagne tegen schistosomiasis leidde, is hier een voorbeeld van. Dit comité was

samengesteld uit niet-medici op nationaal niveau en zijn beleid werd geïmplementeerd door

de lokale Partijcomités op provinciaal en districtniveau.115

111 Taylor, Kim (2005), pp.41-44; Lampton, David M. (1977), pp.65-66; Yao Li (2007), p.102. 112 Taylor, Kim (2005), pp.95-97; Croizier, Ralph C. (1968), pp.9-13. 113 He Cheng werd beschuldigd van “defying the Party’s leadership” en van “adopting the erroneous attitude of restricting and excluding Chinese medicine”. (Taylor, Kim (2005), p.98) 114 Taylor, Kim (2005), pp.97-98; Lampton, David M. (1977), p.46. 115 Lampton, David M. (1977), pp.46-49, Lampton, David M. (1974), p.95.

35

2. Herwaardering van de traditionele geneeskunde

In de periode ’53-’57 zien we dat Mao gaandeweg de traditionele Chinese

geneeskunde steeds hoger gaat inschatten en zelfs werkelijk gaat promoten. Een eerste

reden hiervoor is dat de Chinese geneeskunde werd ingeschakeld als instrument in Mao’s

kritieken op de leden van het Ministerie van Gezondheid, wie een te veel op het Westen

afgestemde, ideologisch incorrecte bourgeoisinstelling werd verweten.116 Naast deze

ideologische reden speelden ook economische factoren een rol in het herwaarderingsproces.

In de jaren ’53-’57 brak de periode van socialistische transformatie社会主义改造 (shehui

zhuyi gaizao)117 aan, waarvan de doelstellingen werden vertolkt in het Eerste Vijfjarenplan第

一个五年计划 (Di Yi ge Wu Nian Jihua)118. Men ging zich echter meer en meer de omvang

van de gezondheidsproblemen die er toen heersten en het gebrek aan financiële middelen

en mankracht om deze problemen aan te pakken, realiseren.119 Daarom werd besloten de

traditionele artsen een grotere rol te geven in de gezondheidszorgwerken, waardoor de

gezondheidstoestand van de boerenbevolking zou verbeteren. Dit was een essentiële

vereiste was voor het doen slagen van dit Vijfjarenplan, aangezien de landbouw de

grondstoffen voor de industrie moest voorzien. Bovendien waren traditionele technieken en

behandelingen goedkoper dan de wetenschappelijke Westerse geneeskunde die de arme

boeren zich niet konden permitteren.120

Het promoten van de Chinese geneeskunde kadert daarenboven in het herwaarderen

van het verleden in het algemeen. In zijn ambities om de culturele superioriteit van het land

aan te tonen, haalde Mao China’s eeuwenoude, prestigieuze geschiedenis boven als bewijs

116 Taylor, Kim (2005), p.95; Fruehauf, Heiner (1999). 117 In 1953 ging in de Volksrepubliek China de fase van socialistische transformatie (’53-’56) van start. Dit hield de omschakeling van een private naar een collectieve, staatsgeleide landbouw, arbeid, industrie en handel in en werd geformuleerd in de ‘Algemene Beleidslijn voor de Periode van Transitie’过渡时期总路线 (Guodu Shiqi Zongluxian). (Fairbank, John K. en Macfarquhar, Roderick (ed.) (1987), The Cambridge History of China, Volume 14. The People’s Republic, part I: The Emergence of Revolutionary China 1949-1965, Cambridge: Cambridge University Press, pp.92-122; Domes, Jürgen (1973), p.40.) 118 In 1949 werd besloten de economische politiek van de SU als model te nemen voor de economische wederopbouw van de Volksrepubliek. Die politiek voorzag in een planeconomie gebaseerd op twee vijfjarenplannen (’53-’57 en ’58-‘62). Het Eerste Vijfjarenplan 第一五年计划 (Di Yi Wunian Jihua) bepaalde dat veertig tot vijftig procent van het kapitaal in de industrie diende geïnvesteerd te worden, waarvan tachtig procent in zware industrie (metallurgie, machinebouw, chemische sector, petroleumindustrie en dergelijke). De landbouw moest de industrie voorzien van grondstoffen en de export van landbouwproducten zou financiële middelen opleveren voor verdere investeringen. In termen van economische groei kan het eerste vijfjarenplan als een groot succes beschouwd worden: de agrarische en industriële output stegen jaarlijks gemiddeld met respectievelijk 3,8 en 8,9 procent, de lonen in de moderne sector namen met meer dan veertig procent toe, terwijl de levenskost voor deze werknemers slechts met tien procent toenam, de inkomsten van de boeren stegen met twintig procent als gevolg van de toegenomen agrarische productie, en ook inzake levensverwachting en het aantal kinderen ingeschreven in het lager onderwijs was een positieve tendens waarneembaar. Fairbank, John K. en Macfarquhar, Roderick (ed.) (1987), pp.155-160; Dillon, Michael (ed.) (1998), China. A Cultural and Historical Dictionary, Richmond: Curzon, pp.106-107. Voor meer informatie betreffende het Eerste Vijfjarenplan, zie Prybyla, Jan S. (1970), The Political Economy of Communist China, Scranton (Penn.): International Textbook Company, pp.110-223. 119 Dit kwam reeds aan bod in deel II. 120 Croizier, Ralph C. (1968), p.15; Taylor, Kim (2005), pp.65-66; Yao Li (2007), p.101; Li Decheng (2007), p.175.

36

voor die superioriteit, en van dat roemrijke verleden maakte de traditionele geneeskunde

deel uit. In de Engelstalige uitgave van het ‘Chinees Medisch Magazine’中华医学杂志

(Zhonghua Yixue Zazhi)121 verschenen rond deze tijd dan ook veel artikels over de

geschiedenis van de Chinese geneeskunde.122

2.1 1954, een cruciaal jaar voor de traditionele Chinese geneeskunde

In zijn ‘Instructies Voor De Werkzaamheden In De Medische Sector’-toespraak对中医

工作的指示 (Dui Zhongyi Gongzuo de Zhishi) in juli ’54 sprak Mao zich voor de eerste keer

echt duidelijk uit over de traditionele Chinese geneeskunde en zijn plaats in de samenleving.

Hij herbevestigde dat er in de toekomst geen plaats was voor een Chinese én een Westerse

geneeskunde, maar dat deze samen zouden evolueren naar eengemaakte geneeskunde,

uniek voor China中国的统一医学 (Zhongguo de Tongyi Yixue). Mao was het met het

Ministerie van Gezondheid eens dat de Chinese geneeskunde eerst op een

wetenschappelijker niveau moest gebracht worden, wat een vlotte interactie met de

Westerse geneeskunde mogelijk zou maken, om dan uiteindelijk dat eengemaakt medisch

systeem te vormen. Volgens hem moest dit evenwel niet gebeuren door Chinese artsen

Westerse geneeskunde aan te leren, als wel door biomedische artsen op te leiden in de

Chinese geneeskunde. 123 Pas wanneer deze Westers opgeleide dokters met de traditionele

geneeskunde zouden vertrouwd raken en de positieve aspecten ervan ontdekken, zou hun

negatieve bourgeoisinstelling verdwijnen en kon de unificatie gerealiseerd worden.

Bovendien konden ze tijdens hun studie de zwakke punten van de traditionele geneeskunde

bijsturen met eigen Westerse methoden en de Chinese medische theorieën beter

organiseren. Door politieke opvattingen te integreren in het lesprogramma, zouden hun

ideologisch incorrecte opvattingen bovendien ook gerectificeerd worden. De opleidingen

werden gegeven in colleges voor ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese

121 Het Chinees Medisch Magazine wordt door de Chinese Medische Associatie (zie deel III, 2.2) tweemaal per maand uitgegeven in het Chinees en in het Engels. Het eerste nummer verscheen in oktober 1915. Net als ‘China Reconstructs’ en ‘Scientica Sinica’ is het na verloop van tijd een belangrijke component gaan vormen van de propagandamachine van de CCP. (Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), p.605) Voor verdere informatie over de Chinese editie is er de website http://www.nmjc.net.cn/, de website van de Engelstalige versie is http://www.cmj.org/. 122 Taylor, Kim (2004), p.99-100. 123 Fragment uit de toespraak van Mao in juli ’54 waarin hij zijn visie op de toekomst van de traditionele geneeskunde formuleert en oproept tot een Chinese Eengemaakte Geneeskunde: “Henceforth the most important thing is to ask practicioners of Western medicine to study Chinese medicine, and not for practicioners of Chinese medicine to study Western medicine. Firstly we must transfer one to two hundred graduates of medical institutes or colleges, handing them over to some well-known doctors of Chinese medicine so that they can study their clinical experience. Furthermore, they should assume an attitude of great modesty in their studies. The study of Chinese medicine by practicioners of Western medicine is honourable. This is because through the studying and improving of Chinese medicine, the demarcation lines between Chinese and Western medicine can be discarded, to form one Unified Medicine of China, as a contribution to the whole world. (Voor de Chinese versie zie Mao Zedong毛泽东 (1969), Mao Zedong Sixiang Wansui毛泽东思想万岁 (Lang Leve het Gedachtegoed van Mao Zedong), Beijing: uitgeverij onbekend, p.11. Vertaling uit: Taylor, Kim (2005), p.72.)

37

geneeskunde’西医师学习中医 (xiyishi xuexi zhongyi), die verbonden waren aan de

Onderzoeksinstituut voor TCM中医研究院 (Zhongyi Yanjiuyuan) in Beijing.124

2.2 Nieuwe initiatieven ter promotie van de traditionele Chinese geneeskunde

Het belangrijke jaar 1954 was het begin van een reeks initiatieven die de positie van

de traditionele Chinese geneeskunde zouden consolideren. Reeds in maart ’54 riep Lü

Bingkui吕炳奎 (1914-2003), lid van het Provinciaal Departement van Gezondheid van de

provincie Jiangsu江苏省卫生司 (Jiangsusheng Weishengsi), een conferentie samen waarop

meer dan zeventig artsen uit de regio van Nanjing uitgenodigd waren en gevraagd werden

naar hun visie over de toekomst van Chinese geneeskunde. Op deze conferentie werd

besloten in Nanjing een hospitaal voor Chinese geneeskunde te bouwen, ter vervanging van

de bestaande, bij een Westers hospitaal aangesloten dagkliniek. Zodoende opende in

april ’54 met het Nanjing Hospitaal Voor Chinese Geneeskunde南京中医医院 (Nanjing

Zhongyi Yiyuan) het eerste staatsgeleide hospitaal voor Chinese geneeskunde sinds het

einde van het keizerrijk, waar ook een dagkliniek en een school, de Jiangsu School Voor

Chinese Geneeskunde江苏省中医学校 (Jiangsusheng Zhongyi Xuexiao) 125, aan verbonden

waren.126

In november van dat jaar kondigde het Centraal Comité van de CCP een aantal

nieuwe doelstellingen af voor de verdere ontwikkeling van de Chinese geneeskunde, zoals

“Breid de Chinese medische sector uit”扩大中医的业务 (Kuoda zhongyi de yewu), “Verbeter

de bijscholing van Chinese artsen”改善中医师的进修 (Gaishan zhongyishi de jinxiu),

“Publiceer werken over Chinese Geneeskunde”出版中医书籍 (Chuban zhongyi shuji) en

“Verbeter en intensifieer het bestuur over de Chinese geneeskunde”改进和加强对中医的管理

(gaijin he jiaqiang zhongyi de guanli). Daarnaast werd een Departement voor Chinese

Geneeskunde中医司 (Zhongyisi) opgericht binnen het Ministerie van Gezondheid.127

Maar vooral vanaf 1955 werden tal van beleidslijnen geïmplementeerd die tot doel

hadden de Chinese geneeskunde in het dagelijks leven te integreren, zowel in de steden als

op het platteland en zo de plaats van de Chinese geneeskunde in de samenleving te

verstevigen. Het aantal publicaties dat specifiek over traditionele geneeskunde berichtte nam

toe128; de grote, moderne hospitalen stelden nu ook Chinese artsen tewerk en richtten

frequent een afzonderlijke afdeling voor Chinese geneeskunde in; de Chinese Medische

124 In 3.1, p.40 van dit deel volgt meer uitleg over het Onderzoeksinstituut voor TCM. Taylor, Kim (2005), pp.72-75; Croizier, Ralph C. (1968), p.16; Scheid, Volker (2002), p.71. 125 Deze school vestigde zich in de gebouwen van de vroegere ‘Nanjing School voor de Verdere Opleiding van Chinese dokters南京中医师进修学校 (Nanjing Zhongyi Jinxiu Xuexiao). (Taylor, Kim (2005), p.70) 126 Taylor, Kim (2005), pp.69-70. 127 Taylor, Kim (2005), pp.75-76. 128 In ’53 maakten publicaties over traditionele geneeskunde slechts 7% van het totaal aantal medische publicaties uit, in ’55 steeg dit naar 27%. Dergelijke publicaties betroffen heruitgaven van medische klassieken, werkstukken over acupunctuur en massagetechnieken, vereenvoudigde verklaringen van de traditionele medische theorieën, en vooral krantenartikels over succesvolle resultaten en nieuwe ontwikkelingen binnen de traditionele geneeskunde. (Croizier, Ralph C. (1968), p.14)

38

Associatie中华医学会 (Zhonghua Yixuehui)129, die voorheen exclusief op Westerse

geneeskunde georiënteerd was, nodigde traditionele artsen uit in hun team; in zeven grote

steden, waaronder Beijing, Xi’an西安, Chongqing重庆, Shanghai en Guangdong广东,

werden Chinese hospitalen opgericht; en Chinese kruidengeneesmiddelen en behandelingen

door Chinese artsen werden voor het eerst in het verzekeringssysteem opgenomen. De

overheid nam verder het besluit om van de kruidengeneeskunde, naast onder andere

massage en acupunctuur, terug een vitaal onderdeel van de traditionele Chinese

geneeskunde te maken. De laatste jaren was de teelt van kruiden immers langzaam

teruggevallen nadat boeren de kruidenplanten steeds vaker waren gaan vervangen door

rendabelere gewassen. Bovendien was de industrie die de planten verwerkte tot

geneesmiddelen grotendeels in handen van privé-ondernemingen, waardoor speculatie en

corruptie nooit veraf was en de prijzen bij gebrek aan overheidscontrole boven de prijzen

van Westerse geneesmiddelen stegen. Om de kruidensector uit het slop te halen en de

centrale controle te versterken, kondigde Mao in zijn ‘Instructies Voor De Werkzaamheden In

De Medische Sector’-toespraak van juli ’54 aan dat deze tak van de Chinese geneeskunde

voortaan onder de bevoegdheid van het Ministerie van Handel商务部 (Shangwubu) zou

vallen. Dit Ministerie verleende leningen aan de kruidentelers en voorzag meer werkers om

kruiden te verzamelen. Bovendien werd onderzoek gedaan naar hoe de kruiden in

bijvoorbeeld pil -of poedervorm konden verwerkt worden, zodat ze voor de patiënt

makkelijker in te nemen waren en ze meer gelijkenis zouden vertonen met Westerse

medicijnen. Mao riep tevens op de productie van kruidengeneesmiddelen te verhogen en de

verkoop ervan te promoten.130

2.3 De term TCM (Traditional Chinese Medicine)

Op het moment dat de traditionele geneeskunde status verwierf in China, veranderde

in Engelstalige publicaties de naamgeving van ‘Chinese medicine’ in ‘Traditional Chinese

Medicine’ (TCM). De term ‘Traditional Chinese Medicine’ dook voor het eerst op in een artikel

in de Engelstalige editie van de ‘Chinese Medical Journal’ uit september 1955, “Why our

Western-trained doctors should learn Traditional Chinese Medicine”. Vanaf toen zijn tal van

publicaties over TCM verschenen. Veel Westerlingen kennen de context echter niet waarin de

term ontstaan is en gebruiken ‘TCM’ ook om naar de oorspronkelijk Chinese geneeskunde te

verwijzen. Maar in feite verwijst TCM enkel en alleen naar die gestandaardiseerde

129 De Chinese Medische Associatie is opgericht in 1915 door een groep jonge, Westers opgeleide artsen met als doelstellingen de vereniging van de medische sector in China, het uitdragen van de belangen van het en het bevorderen van de verspreiding van Westerse geneeskunde. Men gaf ook een magazine uit: het Chinees Medisch Magazine (zie deel III, 2.1). De eerste conferentie werd georganiseerd van 7 tot 12 februari 1916 in Shanghai, er waren tachtig leden uit verschillende delen van het land aanwezig. (Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), pp.604-606) Met meer dan 430 000 leden is het op vandaag de grootste non-gouvernementele medische organisatie in China. De website van de Chinese Medische Associatie is http://www.cma.org.cn/. Er is ook een Engelstalige website http://www.chinamed.com.cn . 130 Taylor, Kim (2005), pp.76-78; Croizier, Ralph C. (1968), pp.14-16; Scheid, Volker (2002), p.72.

39

geneeskunde die toegepast werd in China ná 1956, en dan bovendien enkel naar die

geneeskunde die toegepast werd in staatsgeleide instellingen en waarvan de theorie vervat

is in conventionele handboeken. Het is de geneeskunde die nog steeds vertrouwt op

eeuwenoude traditionele theorieën en praktijken zoals acupunctuur, maar ook verweven is

met moderne, wetenschappelijke geneeskunde én met de politieke ideologie van de CCP.

Het is bijgevolg verkeerd om alle vormen van Chinese geneeskunde in China te categoriseren

als TCM. De titels van artikels die, vooral vanaf ’58, verschenen131, tonen aan dat de rol die

de Chinese geneeskunde in die tijd speelde, veranderd was. Het was een geneeskunde

geworden die kon concurreren met de Westerse, wetenschappelijke geneeskunde en die zich

kon laten gelden in de sfeer van de biomedische wetenschappen. Traditional Chinese

Medicine was dus niet zozeer een geneeskunde van het verleden, als wel van het heden.132

In China zelf is men niettemin steeds de term zhongyi中医133 (Chinese geneeskunde)

blijven hanteren, in plaats van naar analogie met de Engelse vertaling over te schakelen op

chuantong zhongyi传统中医 (traditionele Chinese geneeskunde). Dit toont aan dat de

verandering in Engelse terminologie expliciet met het oog op het Westen doorgevoerd werd.

Mao was immers van mening dat eens de Chinese geneeskunde aan zijn opmars bezig was

in China zelf, dit ook het geval moest zijn in het buitenland. Enerzijds weerspiegelt de

nieuwe term dan ook het verlangen om de Westerse wereld er aan te herinneren dat deze

traditionele heelkunst nog steeds van belang is in de moderne wereld, anderzijds werd

ermee ingespeeld op een Westers publiek dat vooral geïnteresseerd was in de traditionele

wortels van de Chinese geneeskunde, en niet zozeer in zijn toepasbaarheid in de moderne

maatschappij.134 Met de term ‘Traditional Chinese Medicine’ werd echter in het Westen het

beeld gecreëerd van een geneeskunde die al 2000 jaar bestaat en nog steeds niet veranderd

is, terwijl Chinese journalisten met de term TCM in Engelstalige publicaties net wilden

verwijzen op een progressieve, geavanceerde geneeskunde. De Chinese geneeskunde van

na ’56 moest het pronkstuk zijn van de vooruitgang die China gemaakt had op

wetenschappelijk gebied, maar door het woord ‘traditioneel’ te gebruiken, werd net zijn rijke

131 Voorbeelden van dergelijke titels zijn: “Traditional Chinese Medical Treatment of Appendicitis: Some Preliminary Observations”, “Traditional Chinese Medicine in Treatment of Tabes Dorsalis” en “Ophthalmology in Traditional Chinese Medicine”. (Taylor, Kim (2004), pp.101-102) 132 Taylor, Kim (2004), pp.98-100; Scheid, Volker (2006), “Chinese Medicine and the Problem of Tradition”, Asian Medicine: Tradition and Modernity, Leiden: Brill, pp.59-60; Chen, Nancy N. (2003), Breathing Spaces. Qigong, Psychiatry and Healing in China, New York: Columbia University Press, p.17; Hsu, Elisabeth (1999), The Transmission of Chinese Medicine, Cambridge: Cambridge University Press, pp.6-8. 133 Sinds ’88 is de term zhongyi中医 (Chinese geneeskunde / TCM) vervangen door zhongyiyao中医药 (Chinese geneeskunde/TCM en farmacologie) (Taylor, Kim (2005), p.151) 134 In het Westen werd met ontzag naar China’s rijke verleden en tradities gekeken, waarvan de traditionele Chinese geneeskunde een onderdeel vormde. Wanneer er vanuit de Westerse wereld dan ook interesse was voor de geneeskunde in China, was dit in de eerste plaats omwille van zijn eeuwenoude geschiedenis,, niet zozeer omwille van zijn huidige realisaties en eventuele toepasbaarheid. (Taylor, Kim (2004), p.94) Hier wordt op teruggekomen in deel VII, 2.1, p.69.

40

geschiedenis benadrukt. Deze discrepantie in terminologie is daarmee verantwoordelijk voor

de verwarring rond wat Chinese geneeskunde nu exact inhoudt.135

3. Institutionalisering van TCM

3.1 Onderzoeksinstituut voor TCM

Op 4 juni 1954 kondigde Mao het besluit aan om in Beijing een Onderzoeksinstituut

voor TCM中医研究院 (Zhongyi Yanjiuyuan) op te richten136 en legde daarvoor de

verantwoordelijkheid bij Lu Zhijun鲁之俊 (1911-1999), Zhu Lian株连 (1909-1978) en He

Gaomin何高民 (1909-1986), Westers opgeleide artsen die reeds sinds de Burgeroorlog

boegbeelden waren in het promoten van Chinese geneeskunde. Lu Zhijun zou de functie van

directeur op zich nemen. De taak van het Onderzoeksinstituut bestond uit het systematisch

organiseren van de Chinese medische kennis en het compileren van tekstboeken over

Chinese geneeskunde en kruiden. Er zouden eveneens leraars opgeleid worden om Chinese

geneeskunde te doceren in de medische colleges. Uiteindelijk zou de Chinese geneeskunde

kunnen opklimmen tot het niveau van TCM.

Het Instituut, dat officieel geopend werd op 19 december ’55, bestond uit vijf

departementen (Interne geneeskunde, Chirurgie, Acupunctuur, Chinese kruiden en Chinese

medische geschiedenis) die aanvankelijk verspreid over Beijing gesitueerd waren. Pas in ’56

werden de verschillende departementen samengebracht in één gebouw. Aan het Instituut

waren twee hospitalen verbonden, het Guang’anmen Hospitaal广安门医院 (Guang’anmen

Yiyuan) en het Xiyuan Hospitaal西苑医院 (Xiyuan Yiyuan).137

Met de formele opening van het Onderzoeksinstituut in december ’55 gingen ook de

eerste colleges voor ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’ van

start. De vierhonderd Westerse artsen, die vanuit heel China werden opgeroepen en

toegewezen werden aan zes verschillende scholen, dienden hun professionele bezigheden op

te geven en zich voltijds toe te leggen op de studie van onder meer de vier belangrijkste

medische klassieken, “Compendium van de Materia Medica”本草纲目 (Bencao Gangmu),

“Inwendige Canon van de Gele Keizer”黄帝内径 (Huangdi Neijing), “Essay over de

Schadelijke Invloed van Koude”伤寒论 (Shanghan Lun) en “Essenties van de Gouden Kamer”

金匮要略 (Jinkui Yaolue), om als dusdanig de beginselen van de Chinese geneeskunde te

135 Taylor, Kim (2004), p.102; Scheid, Volker (2006), pp.60-61; Scheid, Volker (2002), p.3/p.43. 136 Fragment uit de aankondiging van Mao op 4 juni ’54 omtrent het oprichten van een onderzoeksinstituut voor TCM: “Immediately establish an organ for the research of Chinese medicine, enlist the services of good Chinese medical practicioners to perform the research, send good doctors of Western medicine to study Chinese medicine, and together they will share the research work.” (Voor de Chinese versie zie: Hua Zhongfu华钟甫 en Liang Jun梁俊(1995), Zhongguo Zhongyi Yanjiuyuan Shi中国中医研究院史(Geschiedenis van het Onderzoeksinstituut voor TCM in China), Beijing: Zhongyi Guji Chubanshe, p.4. Vertaling uit: Taylor, Kim (2005), p.87) 137 Taylor, Kim (2005), pp.87-90; Scheid, Volker (2002), Chinese Medicine in Contemporary China. Plurality and Synthesis, Durham (N.C.): Duke University Press, p.71. Voor verdere informatie over het Onderzoeksinstituut voor TCM kan men terecht op de website http://www.cintcm.ac.cn/gam/gamy/zyyjy.html.

41

verwerven. Na het volgen van de opleiding, die tweeëneenhalf jaar in beslag nam, werd men

verondersteld zowel de Westerse als Chinese geneeskunde te beheersen, en was men in

feite een verpersoonlijking van het eenmakingsideaal. De 303 studenten van de zes

klassen138 die in juli ’58 afstudeerden, kregen een job toegewezen in één van de hospitalen

van de Onderzoeksinstituut voor TCM van Beijing of in een andere TCM-instelling, zoals de

Academie voor TCM van Beijing 139. Daarnaast werden ook nog eens vijfduizend artsen

geselecteerd voor een deeltijdse drie jaar durende opleiding in verschillende medische

instituten verspreid over heel China. Bij de invulling van het lerarenkorps ging het Centraal

Comité van de CCP op zoek naar de meest befaamde en ervaren Chinese geneesheren. In

tegenstelling tot deze Chinese artsen, die met hun rekrutering voor de eerste keer in

overheidsplannen betrokken werden om de status van de traditionele geneeskunde te

verhogen, stonden de Westerse artsen, die zich voor het eerst in een inferieure positie ten

opzichte van de Chinese artsen bevonden, heel weigerachtig en sceptisch ten aanzien van dit

‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’-project, waardoor de

sfeer tijdens de colleges dan ook gespannen was.140

De ‘Scholen voor Bijscholing van Chinese dokters’ bleven verder bestaan, maar het

lessenpakket werd herzien en weerspiegelde een groter respect voor de Chinese traditie.

Daar waar de lessen voorheen een duidelijke Westerse invloed vertoonden, was de basis

waarvan werd vertrokken de traditionele geneeskunde.141

3.2 Academies voor TCM142

In februari ’56 maakte premier Zhou Enlai周恩来 (1898-1976)143 het voorstel bekend

om de eerste colleges voor hoger onderwijs in TCM中医学院 (zhongyi xueyuan) op te

richten, te beginnen met vier academies in Beijing, Shanghai, Guangzhou en Chengdu. Er

werd bepaald dat elke academie 120 studenten zou toelaten voor een lesprogramma van vijf

138 Deze zes klassen waren gevestigd in Beijing, Guangzhou, Shanghai, Wuhan武汉, Chengdu成都 en Tianjin天津. (Taylor, Kim (2005), p.119) 139 Deze Academie komt aan bod in 3.2. 140 Croizier, Ralph C. (1968), p.17; Taylor, Kim (2005), pp.90-94/pp.118-119; Scheid, Volker (2002), pp.71-72. 141 Croizier, Ralph C. (1968), p.17. 142 Sinds ’93 worden de TCM Academies ‘Universiteiten voor TCM en Farmacologie’中医药大学 (Zhongyiyao Daxue) genoemd. (Taylor, Kim (2005), p.151) Enkele websites van universiteiten zijn: http://www.shutcm.edu.cn (Shanghai Universiteit voor TCM en Farmacologie); http://www.bucm.edu.cn (Beijing Universiteit voor TCM en Farmacologie); www.gzhtcm.edu.cn (Guangzhou Universiteit voor TCM en Farmacologie); http://www.njutcm.edu.cn (Nanjing Universiteit voor TCM en Farmacologie). 143 Zhou Enlai was lid van het Politbureau van het Centraal Comité van de CCP sinds 1927. Van bij de oprichting van de Volksrepubliek China op 1 oktober 1949 tot zijn overlijden in ‘76 was hij eerste minister en van ‘49 tot ‘58 eveneens minister van Buitenlandse Zaken. Daarnaast was hij van december ’54 tot bij zijn dood vice-voorzitter van de CCP. (Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), pp.421-422; Clark, Anne B. en Klein, Donald W. (1971), Biographic Dictionary of Chinese Communism 1921-1965, Volume I, Cambridge (Mass.): Harvard University Press, pp.204-219.) Voor verdere informatie, zie Barnouin, Barbara en Yu, Changgen (2006), Zhou Enlai: A Political Life, Hong Kong: Chinese University Press.

42

jaar, waarna ze een diploma hoger onderwijs in TCM144 zouden bezitten en worden

ingeschakeld in onderwijs, onderzoek of klinisch werk. Door de mogelijkheid te creëren een

collegeniveau te behalen, werd meer gewicht toegekend aan de kwalificaties van Chinese

artsen en zou de aanvaardbaarheid van Chinese geneeskunde in de samenleving toenemen.

Om voldoende studenten aan te trekken, werd in de media veelvuldig aangekondigd dat de

studenten van de TCM Academies dezelfde status zouden hebben als studenten in andere

colleges voor hoger medische onderwijs en dat de overheid regelmatig beurzen zou

uitreiken.145

Het plan van augustus ’56 om vier Academies voor TCM op te richten zag er dan wel

heel ambitieus uit, toch zou er het komende anderhalf jaar maar weinig aandacht aan

besteed worden. Zelfs de opening van deze vier in september ’56 gebeurde in mineur en

werd bijvoorbeeld niet officieel aangekondigd in de ‘Volkskrant’ 人民日报 (Renmin Ribao).

Het zag er zelfs even naar uit dat de plannen voor de Academie voor TCM in Beijing nooit

zouden gerealiseerd worden. Het Departement van Gezondheid van Beijing weigerde aan dit

project mee te werken en schoof de verantwoordelijkheid volledig af op het Ministerie van

Gezondheid, met als gevolg dat de Academie bij de start van de lessen op 1 september niet

meer was dan enkele klaslokalen op een verdieping van de Beijing School voor Verdere

Opleiding van Chinese dokters北京中医师进修学校 (Beijing Zhongyishi Jinxiu Xuexiao), dat

er slechts twee leraars en weinig lesmateriaal waren, en dat er pas op het laatste moment

een directeur146 werd aangesteld. Toen de situatie na enkele maanden nog steeds niet

verbeterd was, en de klachten van studenten over gebrek aan organisatie steeds luider

weerklonken, suggereerde Lü Bingkui147, de nieuwe voorzitter van het Departement voor

TCM van het Ministerie van Gezondheid卫生部中医司, om het hele project naar Nanjing te

verschuiven en te koppelen aan de Jiangsu School voor Verdere Opleiding van Chinese

dokters江苏省中医师进修学校 (Jiangsusheng Zhongyishi Jinxiu Xuexiao). Uiteindelijk werd

besloten de Academie toch in Beijing te laten voortbestaan, toen de Volksuniversiteit人民大

学 (Renmin Daxue) na tussenkomst van Zhou Enlai een groot gebouw ter beschikking stelde

waar de lessen konden plaatsvinden, en nadat Lü Bingkui personeel en lesmateriaal had

laten overkomen van de Jiangsu School Voor Chinese Geneeskunde. 148

Eenmaal de Academie in Beijing op punt stond en degelijk begon te functioneren,

kwam het programma van ’56 terug op de politieke agenda te staan en werden er verspreid

over het land verscheidene nieuwe Academies voor TCM geopend. Daarnaast waren ook

144 Een hoger diploma in TCM hield in dat de afgestudeerden zowel enkele technieken uit de traditionele Chinese geneeskunde zouden beheersen, alsook kennis zouden bezitten over de basistheorieën van de moderne, biomedische geneeskunde. (Taylor, Kim (2005), p.104) 145 Taylor, Kim (2005), pp.103-104; Fruehauf, Heiner (1999); Scheid, Volker (2002), p.73. 146 Directeur was Chen Yuming陈育鸣 (1907-1976), vice-voorzitter van het Departement voor TCM van het Ministerie van Gezondheid. (Taylor, Kim (2005), p.105) 147 Lü Bingkui werd reeds genoemd in 2.2, p.37 van dit deel als initiatiefnemer in de oprichting van de eerste school en het eerste hospitaal voor Chinese geneeskunde in Nanjing (’54). 148 Taylor, Kim (2005), pp.103-108; Scheid, Volker (2002), pp.74-75.

43

plannen in de maak om een gestandaardiseerde reeks handboeken te compileren die op het

nieuwe collegeniveau zouden gebruikt worden. De Academies bleven echter vooral op

zichzelf aangewezen, men ging zelf op zoek naar personeel en men gebruikte eigen

lesmateriaal. Het was bovendien niet duidelijk wat de verhouding tussen Chinese en

Westerse lessen moest zijn. Was de beleidslijn ‘eerst Chinees dan Westers’先中后西 of

eerder ‘eerst Westers dan Chinees’先西后中? Moesten ze vasthouden aan het ‘eenmaking

van Chinese en Westerse geneeskunde’-programma of moesten ze zich toeleggen op een

volwaardig Chinees lessenpakket? Het zou uiteindelijk tot in ’59 149 duren vooraleer een

duidelijke structuur voor de TCM Academies werd uitgetekend.150

Voor de periode ’53-’57 kan gesteld worden dat Mao’s oorspronkelijke idee om de Chinese

geneeskunde tot op het niveau te verhogen waar een vlotte samenwerking met Westerse

geneeskunde mogelijk is, waarna deze één, nieuwe geneeskunde zouden vormen, in ’54

resulteerde in een beleid dat omwille van politieke, economische en culturele redenen de

Chinese geneeskunde een steeds prominentere plaats ging toekennen en bijgevolg alsmaar

meer een rol van belang ging spelen in de samenleving met bijvoorbeeld de oprichting van

het eerste hospitaal voor Chinese geneeskunde in Nanjing.

Geleidelijk is die geneeskunde geëvolueerd naar een gestandaardiseerd, door de overheid

uitgetekend medisch systeem, dat in China weliswaar nog steeds zhongyi (Chinese

geneeskunde) genoemd werd, maar dat fundamenteel verschilde van de oorspronkelijke

traditionele Chinese geneeskunde. In de vertaling van Chinese artikels voor de Westerse

wereld werd vanaf ’56 naar dit systeem verwezen met de - misleidende - term ‘Traditional

Chinese Medicine’ (TCM).

Het was tijdens deze periode waarin Mao en de CCP de controle over het Ministerie van

Gezondheid verstevigd hadden echter nog steeds de bedoeling dat TCM ooit met de

Westerse geneeskunde zou samenvloeien in één nieuwe geneeskunde. In deel IV zal aan

bod komen dat men uiteindelijk toch van dat revolutionaire plan afgestapt is en men een

meer gematigde richting ging inslaan.

149 Dit komt aan bod in deel IV, sectie 3, p.47. 150 Taylor, Kim (2005), pp.124-125.

44

IV. Gezondheidszorg tijdens de Grote Sprong Voorwaarts: ‘Red’

belangrijker dan ‘Expert’

(1958-1960)

1. Problemen bij de opwaardering van Chinese geneeskunde

Vanaf ’56, op het moment dat de herwaardering en institutionalisering van de

Chinese geneeskunde volop aan de gang was, deden zich in dit proces enkele problemen

voor. Er werden bijvoorbeeld geen duidelijke normen opgelegd waar traditionele artsen aan

moesten voldoen. De enige voorwaarde was dat ze het vertrouwen van het volk dienden te

hebben, waardoor in feite niet de medische autoriteiten maar wel de massa oordeelde over

de kwalificaties van de arts en bijgevolg over zijn erkenning. Algauw doken dan ook bij zowel

Westerse als bij toegewijde Chinese dokters klachten op over de alomtegenwoordigheid van

onbekwame kwakzalvers die met hun dubieuze praktijken de gezondheid van de patiënt nog

meer schade toebrachten.

De onenigheid tussen Westerse en Chinese dokters bleef bovendien aanhouden. De

Westerse dokters waren allerminst opgetogen over hun oproeping voor de colleges van

‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’ en toonden hun

desinteresse door tijdens de lessen andere boeken te lezen of door zelfs helemaal niet

aanwezig te zijn. De Chinese artsen klaagden dan weer dat ze weliswaar in moderne

hospitalen mochten werken, maar daar enkel ongeneeslijke patiënten kregen toegewezen.

Bij andere Chinese artsen luidde de kritiek dat het onderzoek naar traditionele methodes nog

steeds oppervlakkig verliep, dat de geplande uitbreiding van medische faciliteiten voor

Chinese geneeskunde op de lange baan geschoven werd en dat ze nog steeds geen

autoriteit hadden binnen de medische overheidsorganen.151

2. De CCP houdt vast aan zijn beleid

Ondanks de aanhoudende klachten van zowel Chinese als Westerse artsen bleef de CCP aan

zijn beleid vasthouden. Men ging nog meer waarde toekennen aan het beoefenen van

Chinese geneeskunde en de ideologische kloof met het Ministerie van Gezondheid werd nog

groter.152

151 Croizier, Ralph C. (1968), p.19. 152 Fragment van een artikel uit de ‘Guangmin Ribao’光明日报 van 24 november ‘58 dat het ongenoegen van de CCP over de bourgeoisgerichte instelling van het Ministerie van Gezondheid uitdrukt: “It was a bourgeois prejudice that medicine is a scientific art, something for a small number of authorities. Rather, it comes from the masses’ experience and hence can undergo a movement developing the broadest mass participation and not just rely on those so-called authorities.” (Vertaling uit: Croizier, Ralph C. (1968), p.20)

45

2.1 Mobilisatie van de massa

Na de Anti-Rechtse Campagne反右派运动 (Fan Youpai Yundong) (’57-’58)153,

waardoor naar schatting 400 000 tot 700 000 intellectuelen知识分子 (zhishi fenzi)154 hun

functies kwijtraakten en aan de maatregel van ‘hervorming door arbeid’劳动改造 (laodong

gaizao) op het platteland of in de fabrieken onderworpen werden, versterkten de negatieve

gevoelens van de Partij ten aanzien van deze individuen en namen niet-gespecialiseerde

Partijkaderleden hun posities in. Het resultaat was dat de Partij steviger dan ooit tevoren de

macht in handen had in domeinen als wetenschap, financiën, cultuur en gezondheidszorg.155

Toen men geconfronteerd werd met economische problemen, misoogsten, de

droogte tijdens de winter van ’57-’58, een sprinkhanenplaag en de overstroming van de Gele

Rivier黄河 (Huanghe) in juli ’59 weigerde de CCP advies te vragen aan de intellectuelen over

mogelijke oplossingen. In plaats daarvan besloot men, aangemoedigd door de eerste

successen in de antischistosomiasis-massacampagne, terug te grijpen naar het concept van

massamobilisatie en bijgevolg het volk in de implementatie van de beleidslijnen te betrekken.

Kenmerkend voor de hierop volgende Grote Sprong Voorwaarts大跃进 (Da Yue Jin)156 was

dan ook het verwerpen van technische vakkundigheid en daarentegen het initiatief van de

massa en een correct politiek bewustzijn beklemtonen, of met andere woorden ‘red’ 红

(hong) werd boven ‘expert’ 专 (zhuan) verkozen.157

153 De Anti-Rechtse Campagne was de ideologische rectificatiecampagne van de CCP tegen diegene die kritiek hadden geuit tijdens de voorafgaande Honderd Bloemen-periode. Deze Honderd Bloemen-campagne (voluit: Laat Honderd Bloemen Bloeien, Laat Honderd Scholen Wedijveren) werd gelanceerd op 27 april 1957 en was een initiatief om de intellectuelen een grotere vrijheid toe te staan en hun mening te vragen over bestuurlijke kwesties. Maar in mei en juni leidde dit tot de situatie waarbij de dominante rol van de CCP steeds meer in vraag werd gesteld. Uiteindelijk kwam er op 8 juni met het lanceren van de Anti-Rechtse Campagne een abrupt einde aan de Honderd Bloemen-periode. Tijdens de rectificatiecampagne werden 400 000 tot 700 000 wetenschappers, schrijvers en artiesten als ‘rechts’右派 (youpai) bestempeld. De meesten onder hen werden uit de CCP gezet, verloren hun functie en werden naar het platteland gestuurd om ‘heropgevoed’ te worden door er samen met de boeren te werken. (Teiwes, Frederick C. (1979), Politics and Purges in China: Rectification and the Decline of Party Norms, 1950-1965, Folkestone: Dawson,pp.275-277; Li, Kwok-Sing (1995), pp.93-100.) Voor meer informatie, zie MacFarquhar, Roderick (1974), The Hundred Flowers Campaign and the Chinese Intellectuals, New York: Octagon Books. 154 Voor meer informatie inzake de positie van intellectuelen in maoïstisch China, zie Shih, Vincent Y.C., “The State of the Intellectuals”. In Herderson, William en Trager, Frank N. (ed.) (1970), Communist China, 1949-1969. A Twenty-Year Appraisal, New York: New York University Press, pp.221-242. 155 Teiwes, Frederick C. (1979), pp.280-289; Meisner, Maurice (1977), pp.192-200. 156 De GSV (’58-’60) was het toppunt in de geschiedenis van de collectivisatie van de landbouw农业合作化 (nongye hezuohua), wanneer de ‘coöperaties van het grote type’ uitgebreid werden tot volkscommunes. Deze ‘coöperaties van het grote type’ gaan terug op de ‘Groepen voor wederzijdse hulp’互互助(huhuzhu) uit ’51 die zes tot vijftien landbouwbedrijven verenigden. Vanaf ’53 ging de collectivisatie officieel van start met de totstandkoming van ‘coöperaties van het kleine type’ (tien tot vijftien bedrijven). In ’55 legde Mao een versnelde collectivisering op en lanceerde de ‘coöperaties van het grote type’, die aan de ‘volkscommunes’人民公社 (renmin gongshe) van de GSV vooraf gingen. (Schurmann, Franz (1968), Ideology and Organization in Communist China, Berkeley (Calif.): University of California Press, pp.442-446; Fairbank, John K. en Macfarquhar, Roderick (ed.) (1987), pp.110-119; Domes, Jürgen (1973), The Internal Politics of China 1949-1972, London: Hurst, pp.40-44.) 157 Barnett, A. Doak (1969), Chinese Communist Politics in Action, Seattle (Wash.): Washington University Press, p.221/p.245; Li Qinggang李庆刚 (2004), “1957—1958 Nian de ‘Hong Zhuan’ Da Bianlun” 1957—1958年的 ‘红专’大辩论 (Het Groot Dispuut van 1957-1958 Betreffende ‘Rood Expert’), Lingling Xueyuan Xuebao

46

Reeds in het begin van de jaren vijftig had de overheid in het kader van de vier

basisprincipes omtrent gezondheidszorg, die afgekondigd waren op de Eerste Nationale

Conferentie over Gezondheidszorg158, een programma opgesteld om door middel van een

medische opleiding op basisniveau deeltijds gezondheidszorgpersoneel op te leiden. Dit

personeel voor basisgezondheidszorg kan ingedeeld worden in drie groepen:

gezondheidswerkers卫生员(weishengyuan), assistent-verloskundigen助产助理(zhuchanzhuli)

en assistent-verpleegsters护士助理(hushizhuli). Ze werden door de lokale overheid

geselecteerd uit de jonge boeren en leraars lager onderwijs voor een kort

opleidingsprogramma van een half jaar (voor assistent-verloskundigen en assistent-

verpleegsters) of acht weken (voor gezondheidswerkers) en werkten nadien vanuit de

dagklinieken卫生室(weishengshi) en preventiestations防疫站(fangyizhan) die verspreid over

het land werden opgezet. Ze behandelden veelvoorkomende ziektes en lichte verwondingen,

verspreidden informatie onder de bevolking over hygiëne, engageerden zich in de

preventiecampagnes en beoefenden een aantal technieken uit de Chinese geneeskunde zoals

acupunctuur en moxibustie. Daarnaast bleven ze ook hun agrarisch werk op het veld

uitoefenen.159

Tijdens de GSV werd het programma uitgebreid en nam het aantal

gezondheidswerkers verder toe. Hun opleiding werd verzorgde door artsen uit de

gezondheidscentra van de communes公社卫生院 (gongshe weishengyuan) of

gewesthospitalen县医院 (xianyiyuan)160 of door de mobiele medische teams巡回医疗队

(xunhui yiliao dui). Deze mobiele medische teams waren groepen medisch personeel uit de

steden die voor een bepaalde tijd161 naar het platteland gestuurd werden en daar tussen de

boeren leefden. Naast het opleiden van gezondheidswerkers behoorde vooral het verlenen

van preventie162 tot hun taken, maar ook het curatief behandelen van de lokale bevolking,

零陵学院学报(Magazine van het Lingling College), pp.109-113; Taylor, Kim (2005), p.114; Croizier, Ralph C. (1968), p.20. 158 Deze vier principes werden uitgelegd in deel II, sectie 1, p.20. 159 Li Decheng (2007), pp.166-168. 160 Over de medische instellingen op het platteland volgt meer uitleg in deel VI, sectie 3, p.62. 161 Tijdens de GSV was dit ongeveer twee maanden, tijdens de Culturele Revolutie minstens twee jaar. 162 Preventie hield ondermeer het toedienen van preventieve inentingen tegen ziektes zoals pokken, tyfus, difterie en meningitis in. Het hield ook het preventief optreden in tegen ziektes die zich in water ontwikkelen, zoals schistosomiasis. Hun drinkwater haalden de mensen uit bronnen, rivieren en waterputten, dat water bevatte bijgevolg vaak ziekteverwekkende bacteriën. Een eerste stap was dan ook het volk hiervan bewust maken via lezingen en propagandaposters. Ze werden aangemoedigd water altijd eerst te koken en geen afval meer te lozen in de rivieren. In een volgende stap gingen de teams samen met de bevolking nieuwe bronnen en waterputten graven. Een ander preventief werk was de aanpak van het probleem inzake menselijke en dierlijke uitwerpselen, die in rivieren en bronnen of zelfs langs de kant van de weg achtergelaten werden. Uitwerpselen kunnen echter op drie manieren ziekteverspreiding in de hand werken: ze besmetten het water wanneer ze in rivieren gedumpt worden; ze trekken vliegen aan die dan ziektes overdragen op de mensen; en ze verspreiden ziektes als hookworm. Wanneer immers met wormeitjes geïnfecteerde uitwerpselen als meststof gebruikt worden, zullen ook de gewassen met de eitjes besmet zijn en zullen die zich in het menselijk lichaam ontwikkelen tot volwassen wormen. Omwille van deze redenen moedigden de teams het gebruik van latrines aan. Achteraf werden de uitwerpselen dan met dierlijke mest vermengd en door middel van een hitteproces behandeld, waardoor ze toch nog als meststof konden fungeren. (Chen, William Y. (1961), pp.701-702; Sidel, Victor W. (1973), p.117)

47

het meehelpen bij de constructie van nieuwe en beter uitgeruste dagklinieken en vanaf

halfweg de jaren zestig het geven van lezingen ter promotie van geboortebeperking en het

uitdelen van anticonceptiva, die de overheid gratis voorzag. 163 Bovendien was het de

bedoeling dat het stedelijk medisch personeel als gevolg van hun verblijf op het platteland

meer vertrouwd zou worden met de manier van leven en denken van de boeren, en hun

neerbuigende perceptie op die manier zou verdwijnen.164

Eveneens steunende op het principe van massamobilisatie, werd de bevolking tijdens

de Grote Sprong Voorwaarts opnieuw aangespoord om massaal de vier pesten te bestrijden

en de vijf meest voorkomende parasitaire ziektes165 uit te roeien.166

2.2 Hoogtepunt in de officiële promotie van de traditionele Chinese geneeskunde

Het gezondheidszorgbeleid tijdens de Grote Sprong Voorwaarts kenmerkte zich door

het nadrukkelijk promoten van de Chinese geneeskunde (TCM in Westerse terminologie). In

dit kader bepaalde het Centraal Comité van de Partij onder meer dat het aantal studenten in

de colleges voor ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’

vervijfvoudigd moest worden, dat Chinese geneeskunde verplicht in het lessenpakket van

opleidingen in Westerse geneeskunde zou opgenomen worden, en dat Westerse artsen

zowel biochemische als kruidengeneesmiddelen dienden voor te schrijven. Bovendien werden

naast de vier oorspronkelijke TCM Academies zestien nieuwe Academies opgericht. Een

grootschalige propagandacampagne belichtte de succesvolle resultaten van behandelingen

met acupunctuur en kruidenmedicatie en spoorde de massa aan om een aantal

basistechnieken uit de traditionele Chinese geneeskunde te beheersen. Acupunctuur

bijvoorbeeld kon overal toegepast worden, vereiste geen gespecialiseerde materialen, was

makkelijk aan te leren en werd als efficiënt beschouwd in de bestrijding van de meest

uiteenlopende klachten zoals nek -en rugpijn, hoofdpijn, spijsverteringsproblemen en

verstuikingen.167

Dat men binnen dit beleid op het vlak van gezondheidszorg groot belang ging

hechten aan het eigen medisch systeem was in feite hoofdzakelijk het gevolg van een

163 De geboortebeperkingscampagne was geen nationale campagne. In de schaars bevolkte grensgebieden waar de etnische minderheden少数民族 (shaoshu minzu) woonden, werden net hogere geboortecijfers aangemoedigd. (Sidel, Victor W. (1973), p.117) Voor meer informatie betreffende het beleid van geboortebeperking en familieplanning in China, zie Scharping, Thomas (2003), Birth Control in China 1949-2000. Population Policy and Demographic Development, London: RoutledgeCurzon; Poston, Dudley L.(2006), Fertility, Family Planning And Population Policy In China, London : Routledge. 164 Horn, Joshua S. (1971), pp.129-146; Li Decheng (2007), pp.169-170; Yao Li (2007), p.103; Chen, William Y. (1961), pp.701-702; Sidel, Victor W. (1973), p.117. 165 De vijf meest voorkomende parasitaire ziektes waren: schistosomiasis血吸虫病 (xuexichongbing), kala-azar黑热病(heirebing), malaria疟疾(nüeji), filariasis丝虫病(sichongbing) en ancylostomiasis of mijnwormziekte钩虫病(gouchongbing). (Zhen Zhiya et al. (2001), p.178) 166 Taylor, Kim (2005), pp.116-117; Zhen Zhiya et al. (2001), p.178. 167 Croizier, Ralph C. (1968), p.21.

48

verkeerde interpretatie van een uitspraak die Mao deed op 11 oktober 1958, dit keer niet

door het Ministerie van Gezondheid, maar door zijn eigen Partijleden:

“China’s geneeskunde en farmacie is een grootse schatkamer” 中国医药学是一个伟大的宝库

(Zhongguo yiyaoxue shi yi ge weida de baoku) (uit: Taylor, Kim (2005), p.120)

Deze uitspraak verscheen meteen op de voorpagina’s van alle kranten, en is sindsdien dé

referentie geworden wanneer men verwijst naar Mao’s bijdrage aan de status van de

Chinese geneeskunde en het belang dat hij hechtte aan het behoud van autochtone

medische kennis. Maar feitelijk werd de uitspraak uit zijn context gerukt. Het was één zin uit

een brief168 die aanspoorde tot uitbreiding van het ‘Dokters in Westerse geneeskunde

studeren Chinese geneeskunde’-project en waarvan het opzet derhalve niet de promotie van

de Chinese geneeskunde als een medisch systeem op zich was. Mao’s streefdoel was immers

nog steeds een nieuwe, eengemaakte geneeskunde die zou ontstaan wanneer de Chinese en

Westerse geneeskunde met elkaar integreerden. Maar Mao hulde zich gedurende de periode

van de eerste colleges voor ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese

geneeskunde’ (’55-’58) in een stilzwijgen rond het medisch beleid en gaf verder geen

commentaar bij de brief. Het gevolg was dat de CCP-leden, die nu de leiding over medische

kwesties op zich namen, Mao’s uitspraak interpreteerden als een oproep om de Chinese

geneeskunde letterlijk als een ‘schatkamer’ te beschouwen en dus op zichzelf, zonder

assimilatie met Westerse geneeskunde, te laten bestaan. Tijdens de Grote Sprong

Voorwaarts bereikte de officiële promotie van de traditionele Chinese geneeskunde dan ook

zijn absolute hoogtepunt.169

3. Een gestandaardiseerde Traditional Chinese Medicine (TCM)

De term TCM dook voor het eerst op in ‘Chinese Medical Journal’ in september ’55,170

maar het zou pas vanaf ’58-’59 zijn, toen stappen werden gezet om een gestandaardiseerde

reeks handboeken te compileren voor een eenvormig onderricht in Chinese geneeskunde,

dat de Chinese medische kennis werkelijk gestandaardiseerd werd tot TCM. Omdat de

168 De brief met als titel “Chairman Mao’s instructions on the future organization of study classes of ‘Western medical doctors leave their profession to study Chinese medicine” zag er als volgt uit: “Comrade Shangkun, This 25 September report is very good. The suggestions of the Party members of the Ministry of Health in the final section, i.e. from now on to organize study classes of ‘doctors of Western medicine leave their profession to study Chinese medicine’, should be undertaken by the leading Party members of every province, city and autonomous region. (…) This plan has been discussed with Comrade Xu Yunbei, who will write on behalf of the Central Committee a brief directive, and distribute the report of the Ministry of Health to local Party committees, asking them to study it thoroughly and to carry out the orders. The directive should point out that this is a major event, and should not be treated lightly. China’s medicine and pharmacology is a great treasure-house, and should be diligently explored and improved upon. Once the directives and the accompanying documents have been distributed, they can be published in the People’s Daily.” (Voor de Chinese versie, zie Mao Zedong毛泽东 (1992), p.451. Vertaling uit: Taylor, Kim (2005), pp.120-121) 169 Taylor, Kim (2005), p.99/ pp.120-124. 170 Dit kwam reeds aan bod in deel III, 2.3, p.38.

49

Nanjing Academie voor TCM in ’57 en ’58 reeds een aantal vroege TCM-compilaties171 had

uitgegeven die door de verschillende TCM Academies werden gebruikt in afwachting van een

standaardreeks, richtte het Ministerie van Gezondheid zich tot deze school om het project te

leiden. In april ’59 ging het standaardiseren van de Chinese medische kennis officieel van

start toen in Chengdu een conferentie onder leiding van het Ministerie van Gezondheid

samenkwam waarop de vertegenwoordigers van de vijf belangrijkste TCM Academies172

uitgenodigd waren. Op deze conferentie werden richtlijnen uitgetekend voor het compileren

van de reeks TCM-handboeken, een reeks die door alle TCM Academies zou gebruikt worden,

en voor de opstelling van een eenvormig lesprogramma. De structuur van het TCM-onderwijs

werd zodoende definitief vastgelegd.173

Deze structuur, formeel door het Ministerie van Gezondheid afgekondigd in een

document getiteld “Enkele Principes Betreffende De Plannen Voor Het Herzien Van TCM-

Onderwijs”关于修订中医学教学计划的几项原则规定 (Guanyu Xiuding Zhongyi Xuejiao Jihua

De Ji Xiang Yuanze Guiding), bepaalde dat het doel van de TCM Academies er uit bestond

een hoger niveau van dokters in de Chinese geneeskunde op te leiden en dat daarom de

nadruk in de lessen dan ook op dit medisch systeem diende gelegd te worden (‘eerst

Chinees dan Westers’)174. Een opleiding aan een TCM Academie zou zes jaar duren, waarvan

TCM-lessen drieëneenhalf jaar in beslag nemen en de overige tweeëneenhalf jaar voor de

studie van Westerse geneeskunde voorzien waren, wat neerkomt op een verhouding van 7:3.

TCM werd onderverdeeld in vijftien vakken175, die de combinatie van ‘traditie’ en ‘moderniteit’

weerspiegelen. ‘Oude’ vakken waren bijvoorbeeld ‘Klassieke Medische Literatuur’, ‘Chinese

Farmacologie’ en ‘Acupunctuur en Moxibustie’. ‘Nieuwe’ TCM-vakken, die nauw met de

Westerse geneeskunde verband hielden, waren onder andere ‘TCM interne geneeskunde’,

‘TCM pediatrie’ en ‘TCM gynaecologie’176. Uit het curriculum kan bijgevolg afgeleid worden

dat studenten aan de TCM Academies zowel een traditionele Chinese basis meekregen, als

de basis van een meer wetenschappelijke, biomedische vorming. Het is overigens belangrijk

deze studenten, die een nieuwe generatie jonge artsen opgeleid in het gestandaardiseerde

TCM waren, niet te verwarren met de Westers opgeleide artsen die heropgeleid werden in

171 De titels van deze TCM-compilaties zijn: ‘De Studie Van Acupunctuur’针灸学 (Zhenjiuxue), ‘Nieuwe Editie Van De Studie Van Ziektes Veroorzaakt Door Warmte’瘟病学新编 (Wenbingxue Xinbian), Interpretatie Van De Gouden Kamer’金匮释义 (Jinkui Shiyi) en ‘Interpretatie Van De Shanghan Lun’伤寒论释义 (Shanghan Lun Shiyi). (Taylor, Kim (2005), p.128) 172 De vijf belangrijkste Academies waren die van Beijing, Nanjing, Shanghai, Guangzhou en Chengdu. (Taylor, Kim (2005), p.128) 173 Taylor, Kim (2005), pp.127-129. 174 In deel III, 3.2, p.41 kwam aan bod dat het in de beginjaren van de eerste vier Academies voor TCM nog onduidelijk was of de beleidslijn voor deze Academies ‘eerst Chinees dan Westers’先中后西 of ‘eerst Westers dan Chinees’先西后中 was. 175 Deze vijftien vakken zijn ook de verschillende departementen in een TCM-hospitaal. (Taylor, Kim (2005), p.131) 176 Met deze ‘nieuwe’ TCM-vakken wou men aantonen dat TCM toepasbaar is op alle domeinen van de Westerse geneeskunde. (Taylor, Kim (2005), p.130)

50

het ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’-programma dat deel

uitmaakte van Mao’s ‘eenmakings’-beleid.177

In 1960 was de compilatie van de eerste gestandaardiseerde reeks van achttien TCM-

handboeken voltooid (bijlage 5). Alle werken zijn uitgegeven door de Uitgeverij Van

Volksgezondheid人民卫生出版社 (Renmin Weisheng Chubanshe), de uitgeverij van het

Ministerie van Gezondheid, wat derhalve bevestigt dat TCM een door de staat gecreëerd

product is.178

4. Een voorlopige balans: de gezondheidstoestand op het einde van de jaren

vijftig

Door het tekort aan artsen en ander medisch personeel, werd in het onderwijsplan

van de jaren vijftig vooral de nadruk gelegd op kwantiteit, op korte termijn meer mensen

opleiden was de boodschap. Bovendien werd ook onderricht in de CCP-ideologie een

onderdeel van het lessenpakket, ten koste van een wetenschappelijke vorming. Een

veelgehoorde kritiek van artsen uit het Westen is dan ook dat er te weinig nadruk op

kwaliteit gelegd werd, een kritiek die ten dele gegrond is, maar ook genuanceerd dient te

worden, aangezien er in de jaren vijftig grote vooruitgang werd geboekt op vlak van hygiëne,

preventieve geneeskunde, en de behandeling van infectueuze en parasitaire ziektes.179

Ziektes als de pokken, difterie, tetanus en mazelen, die veel slachtoffers maakten

onder kinderen, en ziektes zoals tyfus, cholera, malaria en de pest waren tegen het einde

van de jaren vijftig onder controle. Dit was het resultaat van massale preventiecampagnes,

zoals de Patriottische Gezondheidsbeweging, die enerzijds gericht waren op het uitroeien van

de vier pesten die de ziektes verspreidden en die anderzijds de mensen bewust maakten van

het belang van goede hygiëne en van vroege symptoomherkenning. Eveneens verdienstelijk

met betrekking tot de volksgezondheid waren de nationale vaccinatieprogramma’s en de

mobiele medische teams op het platteland.180

Er was overigens een sterke terugval in het aantal sterfgevallen van vrouwen bij de

bevalling waarneembaar. Redenen hiervoor waren de stijgende aandacht voor prenatale zorg

en de in cijfer toegenomen medische faciliteiten en personeel. Elk hospitaal beschikte

bijvoorbeeld over een afdeling verloskunde en in talrijke dorpen waren ‘moeder en kind’-

gezondheidsstations妇幼保健站(fuyou baojianzhan) opgericht. Daar waar vóór ’49 slechts

0,7% van de vrouwen tijdens de bevalling werd bijgestaan door een verloskundige, was dit

percentage in ’57 gestegen naar 61% voor agrarische regio’s en 95% voor de steden.181

177 Taylor, Kim (2005), pp.124-131; Hsu, Elisabeth (1999), pp.157-163. 178 Taylor, Kim (2005), p.131. 179 Chen, William Y. (1961), p.700/p.709. 180 Chen, William Y. (1961), pp.158-161. 181 Salaff, Janet W. (1973), pp.564-576; Zhen Zhiya et al. (2001), pp.177-178.

51

De algemene gezondheidstoestand was dan wel verbeterd in de jaren vijftig, maar

zoals dit laatste cijfer laat zien, bleef er echter een grote ongelijkheid tussen stad en

platteland bestaan. De gezondheidszorg in de landelijke gebieden was van een lager niveau

en nog steeds waren er minder medische instellingen en personeel beschikbaar voor een

nochtans grotere bevolking. En ook de interactie tussen de geneeskunde van China en die

van het Westen verliep nog niet zonder problemen.182

182 Salaff, Janet W. (1973), p.560; Chen, William Y. (1961), p.709; Yao Li (2007), pp.99-100.

52

V. Een minder radicale gezondheidspolitiek na de GSV

(1960-1965)

Tijdens de Grote Sprong Voorwaarts, het hoogtepunt in de officiële promotie van de

traditionele geneeskunde, publiceerden kranten en magazines massaal artikels over TCM en

de nieuwe generatie dokters opgeleid aan de TCM Academies. De chaos die deze

desastreuze periode met zich meegebracht had183, deed de aandacht echter verschuiven

naar economisch herstel en het verhogen van de agrarische productie184, met als gevolg dat

de publiciteit rond TCM sterk afnam. 185 Het Centraal Comité had in ’62 zelfs besloten om

achttien TCM Academies te sluiten en enkel de vijf belangrijkste in Beijing, Shanghai,

Chengdu, Nanjing en Guangzhou te behouden. Uiteindelijk kwam men hier na bemiddeling

van Lü Bingkui186 op terug en dienden maar twee Academies de deuren sluiten. Geleidelijk

verdween ook de ideologische kritiek op de Westerse artsen en het Ministerie van

Gezondheid, dat stilaan terug een rol ging spelen in de politiek rond gezondheidszorg.187

Toch betekende dit niet dat de Chinese geneeskunde, of TCM zoals de autochtone

geneeskunde nu genoemd werd, aan zijn aftocht begonnen was. Het werd integendeel

binnen de medische sector in China steeds meer aanvaard als een valabel geneeskundig

systeem en drukte mee zijn stempel op het gezondheidsbeleid. De bijna vijfhonderd

studenten van de eerste vier Academies voor TCM die op 31 oktober ’62 afstudeerden zijn

hiervoor van groot belang geweest. Zij waren na een studie van zes jaar de eerste

hoogopgeleide artsen in Chinese geneeskunde en verwierven daarmee het aanzien dat hen

in de mogelijkheid stelde om hun visie over de toekomst van TCM aan het Ministerie van

Gezondheid voor te leggen. Na een meeting in Beijing met het Ministerie van Gezondheid

tijdens datzelfde jaar werd bijvoorbeeld besloten om de duur van de TCM-lessen aan de

Academies van drieëneenhalf jaar tot viereneenhalf jaar te verlengen en om, de kwaliteit van

de lessen in acht nemende, het aantal nieuwe studenten per jaar per Academie te beperken

183 In de periode van ’59 tot ’61 heerste in China één van de ergste hongersnoden uit de wereldgeschiedenis. Zestien tot dertig miljoen mensen hebben naar schatting het leven gelaten. De basisoorzaak was de verwaarlozing van de landbouw. Omdat boeren werden ingeschakeld in een diversiteit van taken zoals constructiewerkzaamheden (stuwdammen, irrigatie,…); welzijnszorg; militie en de productie van staal, bleef onvoldoende tijd over om het land te bewerken en viel de landbouwproductie drastisch terug. Als gevolg van de GSV was het Bruto Binnenlands Product met dertig procent gedaald. (Bramall, Chris (2009), Chinese Economic Development, London: Routledge, pp.128-134; Gray, Jack (2002), pp.310-316.) 184 Voor meer informatie betreffende de periode van economisch herstel die volgde op de Grote Sprong Voorwaarts, zie Riskin, Carl (1987), China’s Political Economy. The Quest for Development since 1949, New York: Oxford University Press, pp.148-183. 185 De economische crisis had nog twee andere negatieve gevolgen voor de gezondheidszorg: een eerste was dat de gezondheidscentra van de communes onvoldoende financiële middelen hadden om naar behoren te functioneren, een tweede was dat het volk niet meer de motivatie had om zich nog verder te blijven engageren in massacampagnes, met als gevolg dat preventie en bestrijding van parasitaire ziektes als schistosomiasis terug naar de achtergrond verdwenen. (Lampton, David M. (1974), pp.104-105) 186 Lü Bingkui kwam reeds aan bod in deel III, 2.2, p.37 en 3.2, p.41. 187 Croizier, Ralph C. (1968), pp.21-22; Lampton, David M. (1974), pp.104-105.

53

tot veertig à vijftig. In ’64 werd daarenboven een tweede editie van de standaardreeks TCM-

handboeken188 uitgegeven.189

De jaren na de GSV waren tevens de periode dat definitief afgestapt werd van Mao’s

revolutionaire ‘eenmaking van Chinese en Westerse geneeskunde’-programma中西医统一

(zhongxiyi tongyi), om vanaf 1960 over te schakelen op een beleid van ‘integratie van

Chinese en Westerse geneeskunde’中西医结合 (zhongxiyi jiehe)190. De reden hiervoor was

dat Mao besloten had zich na de mislukking van de GSV tijdelijk afzijdig te houden van

politieke aangelegenheden, waardoor de andere Partijleden, met in het bijzonder Liu Shaoqi

刘少奇 (1898-1969) 191 die sinds 27 april 1959 Mao opvolgde als president van de

Volksrepubliek, het beleid in handen namen.192 Ook het Ministerie van Gezondheid kwam

zoals gezegd terug meer op de voorgrond. De partijleden en het Ministerie waren het er, met

oog op de economische situatie, over eens dat een revolutionair idee als het creëren van één,

nieuwe geneeskunde niet haalbaar was, en dat de nadruk diende gelegd te worden op het

aanwenden van wat voorhanden was in plaats van op het ontwikkelen van een compleet

nieuw systeem.193 Volgens David Lampton lanceerde het Ministerie van Gezondheid het

‘integratie’-programma om tegemoet te komen aan de Westerse artsen die nog steeds

weigerachtig stonden tegenover het idee van eenmaking en hun inschakeling in colleges

voor ‘Dokters in Westerse geneeskunde studeren Chinese geneeskunde’.194

Een belangrijk voordeel van het ‘integratie’-beleid was de onmiddellijke

toepasbaarheid ervan. Terwijl het programma van ‘eenmaking’ de creatie van een volledig

nieuwe geneeskunde als doel vooropstelde, zouden ziektes volgens het nieuwe programma

bestreden worden door bestaande Westerse en Chinese behandelingen te combineren. Een

188 Deze TCM-handboeken werden en worden tot op vandaag gratis geschonken aan de studenten van de Academies en maken nog steeds de basis uit van het TCM-onderwijs in China, ook al zijn er reeds verscheidene boekenreeksen over TCM verschenen. (Taylor, Kim (2005), p.133) Een eerste gestandaardiseerde reeks was gecompileerd in 1960, zie hiervoor deel IV, sectie 3, p.48. 189 Taylor, Kim (2005), pp.131-135. 190 Hierbij dient opgemerkt te worden dat met zhongyi niet de werkelijk traditionele Chinese geneeskunde werd bedoeld, als wel het gestandaardiseerde TCM. Maar zoals in deel III, 2.3, p.38 vermeld, heeft het Chinees hier geen afzonderlijke benaming voor. 191 Liu Shaoqi was reeds voor ’49 één van de meest prominente figuren binnen de CCP. Wanneer in ’58 de eerste resultaten van de Grote Sprong Voorwaarts negatief bleken en Mao zijn terugtrekking uit de politiek bekendmaakte, werd Liu op 27 april ’59 tot president van de Volksrepubliek verkozen (Mao bleef weliswaar voorzitter van de CCP). Op een Partijconferentie in januari ’62 schreef hij het debacle van de GSV voor dertig procent aan natuurlijke oorzaken toe, maar voor zeventig procent aan menselijke fouten. Dit deed bij Mao het wantrouwen tegenover Liu Shaoqi groeien. Conflicten aangaande het revolutionaire beleid van Mao en de meer pragmatische politiek van Liu, die onder meer voorzag in een gematigder regime voor de volkscommunes en een reorganisatie van de industrie, zouden uiteindelijk in de Culturele Revolutie uitmonden. In ’67 werd Liu onder huisarrest geplaatst en vervolgens gevangen gezet in Kaifeng. In ’68 werd hij uit de CCP gezet en in ’69 stierf hij als gevolg van ziekte in de gevangenis van Kaifeng. Vier jaar na de dood van Mao werd Liu Shaoqi in 1980 gerehabiliteerd. (Wang, Ke-Wen, pp.191-192; Union Research Institute Hong Kong (1966), Who’s who in Communist China, Volume II, Hong Kong: Union Research Institute, pp.457-459.) Voor meer informatie over Liu Shaoqi, zie Dittmer, Lowell (1998), Liu Shaoqi and the Chinese Cultural Revolution, Armonk (N.Y.): Sharpe. 192 Domes, Jürgen (1973), p.108. 193 Taylor, Kim (2005), pp.135-136. 194 Lampton, D. (1977), p.115.

54

voorbeeld van een techniek waarbij de biomedische geneeskunde geïntegreerd wordt met de

Chinese geneeskunde is acupunctuur-anesthesie针刺麻醉 (zhenci mazui). Dit houdt in dat

een patiënt voor de operatie met acupunctuur behandeld wordt, wat het gebruik van

biomedische stoffen bij de verdoving overbodig maakt.195 De wereldwijde interesse die er

voor deze techniek was, deed de beleidsmakers naar de toekomst toe hoge ambities

koesteren. Aandoeningen die door artsen in het Westen als ongeneeslijk beschouwd werden,

zouden in China moeten kunnen genezen worden. De geïntegreerde geneeskunde zou met

andere woorden de Westerse overtreffen.196

Ten gevolge van dit nieuwe beleid werd bovendien het voortbestaan van de Chinese

geneeskunde als medisch systeem op zich gegarandeerd. In tegenstelling tot Mao’s

‘eenmaking’-programma, waarbij in de toekomst geen plaats meer was voor twee

afzonderlijke tradities, zouden de Westerse en Chinese geneeskunde nu immers op volledig

gelijkwaardig niveau in combinatie met elkaar toegepast worden. Met andere woorden,

‘integratie’ hield in dat de medische erfenis van het vaderland zou gekoppeld worden aan de

moderne biomedische wetenschap.197

Eens Mao zijn stempel minder stevig op het beleid drukte, was er terug een veranderende

houding ten opzichte van de autochtone geneeskunde waarneembaar. Deze was weliswaar

aanvaard als onderdeel van de geneeskunde in China en zijn voortbestaan zou dankzij het

‘integratie’-programma gegarandeerd blijven, maar door de afgenomen publiciteit rond TCM

en bovendien doordat de biomedische geneeskunde in het kader van die integratie terug

werd aangehaald, was de invloed van het Westers medisch systeem opnieuw groter dan

tijdens de Grote Sprong Voorwaarts. In de hierop volgende chaotische periode van de

Culturele Revolutie bleef het integratiebeleid van toepassing. Echter nog maar eens onder de

impuls van Mao zou de eigen Chinese geneeskunde herbenadrukt worden, zij het dan niet

meer in die grote mate als tijdens de GSV.

195 Voor meer informatie omtrent acupunctuur-anesthesie, zie The People’s Medical Publishing House (1980), Advances in Acupuncture and Acupuncture Anaesthesia, Beijing: The People’s Medical Publishing House; Huang Longyang黄龙祥 (2008), “Zhenci Mazui 50 nian ---- Chaoyue Mazui yu Shoushu”针刺麻醉 50年——超越麻醉与手术 (50 jaar Acupunctuur-Anesthesie ---- Anesthesie en Chirurgie Overstijgen), Zhenci Yanjiu针刺研究 (Acupunctuuronderzoek), pp.363-365. 196 Taylor, Kim (2005), p.136.; Croizier, Ralph C. (1968), p.24; Zhen Zhiya et al. (2001), p.184. 197 Taylor, Kim (2005), pp.136-137. .

55

VI. De Culturele Revolutie: een periode van radicale veranderingen in de

gezondheidszorgsector (1966-1969)

Halfweg de jaren zestig, na zich enige tijd op de politieke achtergrond te hebben

gehouden, liet Mao zich opnieuw gelden. Toen hij in ’66 een oproep deed om de Partij -en

overheidsstructuren grondig te herzien en de fundamentele prioriteiten te verleggen, begon

met de Culturele Revolutie een tijdperk van politieke opschudding. Het was een periode

waarin de rol van de bureaucratie, van CCP-prominenten, van experts in eender welke sector

hergeëvalueerd werd; waarin de klemtoon van stad naar platteland verlegd werd; waarin

men de traditionele barrières tussen geestelijke en fysieke arbeid, tussen intellectuelen

enerzijds en arbeiders en boeren anderzijds wou doorbreken.198 Toegepast op het

gezondheidszorgbeleid werden deze thema’s reeds door Mao vertolkt in de aanloop naar de

Culturele Revolutie, toen hij op 26 juni 1965 de 26 juni-directieven “六-二六” 指示 (liu erliu

zhishi) afkondigde.199

1.“Met betrekking tot geneeskunde en gezondheidszorg, verleg de focus naar de

rurale gebieden”

1.1 Aanleiding voor de 26 juni-directieven

Niettegenstaande de gezondheidstoestand van het Chinese volk bij het begin van de

jaren zestig merkelijk verbeterd was200, bleef de kloof tussen stad en platteland bestaan. Het

grootste deel van het gezondheidszorgpersoneel dat tijdens de jaren vijftig opgeleid was en

de meeste medische faciliteiten waren in de steden en kustgebieden geconcentreerd, net

zoals ook de financiële middelen van het Ministerie van Gezondheid hoofdzakelijk naar de

steden vloeiden. Statistieken voor het jaar 1964201 wijzen uit dat slechts eenendertig procent

van het hoger opgeleid medisch personeel 高级卫生人员 (gaoji weisheng renyuan) op het

platteland gelokaliseerd was, waar nochtans vijfentachtig procent van de bevolking woonde,

en dat nauwelijks zevenentwintig procent van China’s totale uitgaven voor gezondheidszorg

voor het platteland bestemd waren.202

Geconfronteerd met deze cijfers en bovendien in de algemene geest van de Culturele

Revolutie, waarbij de strijd werd aangegaan tegen bureaucratie en intellectualisme,

beschuldigde Mao in zijn beroemde 26 juni-directieven van ’65 opnieuw203 het Ministerie van

Gezondheid van elitarisme, van een te grote aandacht voor stedelijke gezondheidszorg ten

198 Hsü, Immanuel C.Y. (2000), pp.697-699. 199 Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), The Health of China, Boston (Mass.): Beacon Press, pp.3-4. 200 Dit kwam reeds aan bod in deel IV, sectie 4, p.50. 201 Deze statistieken zijn opgenomen in een rapport van het Ministerie van Gezondheid getiteld “Compilatie van Documenten inzake Rurale Gezondheidszorg” 农村卫生文件汇编 (Nongcun Weissheng Wenjian Huibian) 202 Chen, Meei-Shia (2001), pp.463-464; Yao Li (2007), p.101. 203 In deel III, sectie 1, p.33 kwam aan bod dat Mao halverwege de jaren vijftig reeds scherpe kritieken had geuit op het Ministerie van Gezondheid.

56

koste van de boerenbevolking en van een te nadrukkelijke preferentie voor de Westerse

geneeskunde:204

“Tell the Ministry of Public Health that it only works for 15 percent of the entire population.

Furthermore, this 15 percent is made up mostly of the “overlords”. The broad ranks of the peasants

cannot obtain medical treatment and also do not receive medicine. The Ministry of Public Health is not

a people’s ministry. It should be called the Urban Public Health Ministry or the Ministry of Public

Health for Urban Overlords. (…) In medicine and health, put the stress on the rural areas!” (Voor de

Chinese versie, zie Schram, Stuart R. (1974), Chairman Mao Talks to the People: Talks and

Letters 1956-1971, New York: Pantheon Books, pp.232-233. Vertaling naar Chen, Meei-Shia (2001),

p.464.)

Daarnaast kunnen de directieven ook in verband gebracht worden met de toenmalige

dreigende oorlogssituatie. Halverwege de jaren zestig was de toestand aan de grenzen van

China door de Vietnam Oorlog immers uiterst gespannen. Aan de noordelijke grenzen

vergrootte de SU continu zijn troepenmachten, in het zuiden bombardeerde de VS vanaf ’64

het noorden van Vietnam. Wanneer in maart ’65 de VS zijn aanvallen nog meer noordelijk

ging richten, oordeelde Mao dat een oorlog niet lang meer zou uitblijven en hij lanceerde een

oproep om zich op de strijd voor te bereiden.205 Aangezien de gezondheidszorg hoofdzakelijk

op de steden geconcentreerd was en het medisch personeel bovendien niet vertrouwd was

met de situatie op het platteland, concludeerde hij dat een oorlog rampzalige gevolgen zou

hebben.206

1.2 Veranderingen ten gevolge van de 26 juni-directieven

De 26 juni-directieven hebben een enorme impact uitgeoefend op de

gezondheidszorg in China, onder meer op bestuurlijk vlak. Mao wou zijn machtspositie

herstellen en nam het Ministerie van Gezondheid een aantal van zijn bevoegdheden af, met

als gevolg dat het gezondheidszorgbeleid tussen ’66 en ’69 quasi volledig gevoerd werd door

de selecte groep vertrouwelingen die Mao omringde. In deze periode ging geen enkele

beleidsmaatregel uit van het Ministerie, daarentegen werden alle instructies, in hoofdzaak

over financiering en de spreiding van gezondheidszorg en medisch onderwijs, opgelegd door

Mao zelf, het Centraal Comité van de Partij, de Centrale Culturele Revolutie Groep中央文革

204 Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), The Chinese Hospital. A Socialist Work Unit, New Haven (Conn.): Yale University Press, p.3; Yao Li (2007), p.103; Chen, Meei-Shia (2001), pp.463-464; Li Decheng (2007), p.168; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), p.4. 205 Chen, King C. (1987), China’s War with Vietnam, 1979. Issues, Decisions and Implications, Stanford (Calif.): Hoover Institution Press, pp.16-22; Fairbank, John K. en Twitchett, Denis (1991), The Cambridge History of China, Volume 15. The People’s Republic, Part II: Revolutions within the Chinese Revolution, Cambridge: Cambridge University Press, pp.220-231. 206 Yao Li (2007), p.103.

57

小组 (Zhongyang Wenge Xiaozu)207 of het Permanent Comité onder leiding van Zhou Enlai.

‘Drie-in-één’ revolutionaire comités208 werden opgericht om de beleidslijnen op lokaal niveau

te implementeren en hadden daarbij een relatief grote autonomie. Met andere woorden, er

was centralisatie in het formuleren van het beleid en decentralisatie in het implementeren

ervan.209

Dankzij de directieven zou bovendien het gezondheidszorgbeleid voor het eerst echt

op het platteland afgestemd worden. Grote aantallen medisch personeel, inclusief leraars en

onderzoekers, en pasafgestudeerde studenten van de medische scholen werden vanuit de

steden naar de rurale gebieden gestuurd om er voor minstens twee jaar rond te trekken in

mobiele medische teams. Net als tijdens de Grote Sprong Voorwaarts voorzagen deze teams

de boerenbevolking van preventieve en curatieve zorg, leidden ze lokale gezondheidswerkers

op en deden ze daarnaast zelf kennis op over de gezondheidssituatie op het platteland. Het

verschil met de GSV echter was dat dit nu op veel grotere schaal gebeurde. Er werd

overigens niet enkel medisch personeel geroteerd, ook de vroegere leidinggevende figuren

van de ministeries werden uit aversie voor elitarisme uit hun functies gezet en naar het

platteland gestuurd om ‘heropgevoed’ te worden en er te leren van de boeren, een

fenomeen waar met het begrip xia xiang下乡 (afdalen naar het platteland)210 naar verwezen

wordt. Vervolgens werden hun posities ingenomen door lageropgeleide mensen.211

207 De Centrale Culturele Revolutie Groep werd opgericht eind mei ’66 en was de drijvende kracht achter de beleidslijnen van de Culturele Revolutie. Vooral gedurende de eerste twee jaar van zijn bestaan nam het de plaats van het Permanent Comité in als de de facto hoogste politieke macht in China. De Groep was samengesteld uit de meest fervente aanhangers van Mao, met onder andere Chen Boda陈伯达 als voorzitter en Mao’s echtgenote Jiang Qing江青 als vice-voorzitter. Na het Negende Partijcongres van april ’69 werd de Centrale Culturele Revolutie Groep ontbonden. (Domes, Jürgen (1973), pp.154-155; Shen Chuanbao沈传宝

(2007), “Zhongyang Wenge Xiaozu de Lishi Yange ji Li Fei Yuanyin Tanxi”中央文革小组的历史沿革及立废原因探析 (Analyse van de Historische Evolutie en de Oorzaken voor het Ontstaan en Ontbinden van de Centrale Culturele Revolutie Groep), Zhonggongdang Shi Yanjiu中共党史研究 (Historisch Onderzoek van de Chinese Communistische Partij), pp. 47-54.) 208 Revolutionaire comités革命委员会 (geming weiyuanhui) fungeerden sinds de oprichting van het eerste comité in januari ’67 als een nieuwe vorm van lokaal bestuur, ter vervanging van de lokale Partijcomités. De revolutionaire comités waren samengesteld uit Partijleden, leden van het Volksbevrijdingsleger en vertegenwoordigers van het volk. Op die manier wou Mao het volk mee in het bestuur betrekken, maar algauw domineerde het leger deze structuren. Pas in ’78 echter zouden de revolutionaire comités afgeschaft worden. (Gray, Jack (2002), pp.352-357; Domes, Jürgen (1973), pp.201-205.) 209 Lampton, David M. (1974), pp.105-108. 210 De ‘xia xiang’下乡- campagnes, die meermaals plaatsvonden gedurende de maoïstische periode, hielden in dat partijkaderleden, overheidsfunctionarissen, studenten, wetenschappers, ingenieurs en dergelijke voor een bepaalde periode naar het platteland gestuurd werden om er op de velden te gaan werken en door de boeren ‘heropgevoed’ te worden. Mao, die zich afzette tegen alle vormen van bureaucratie, wou hiermee de kloof tussen intellectuelen en boeren dichten. Het werd ook als oplossing genoemd voor het probleem van de overbevolking in de steden en de hoge werkloosheid. Deze politiek kende zijn ‘hoogtepunt’ tijdens de Culturele Revolutie, wanneer naar schatting twintig miljoen stedelingen naar de rurale gebieden werden getransfereerd. Karnow, Stanley (1972), Mao and China. From Revolution to Revolution, New York: Viking Press, pp. 446-451; Meisner, Maurice (1977), p.48. 211 Chen, Meei-Shia (2001), p.464; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), p.5; Sidel, Victor W. (1973), pp.116-117; Yao Li (2007), p.103.

58

Op het gebied van medisch onderwijs, waar eveneens de nadruk op

deprofessionalisering werd gelegd, deed zich een derde grote verandering voor. Tijdens deze

jaren van verzet tegen intellectualisme en specialisatie werden alle instellingen voor hoger

onderwijs gesloten, inclusief de Academies voor TCM. Het oordeel van Mao was dat er te

veel aandacht uitging naar theorie waardoor er te weinig voeling was met de concrete

gezondheidsproblemen van de bevolking. Vandaar dat een steeds terugkerende factor in de

Culturele Revolutie het leren uit de praktijk was. Omdat er bovendien nog steeds een groot

tekort was aan medisch personeel, werd het besluit genomen in een nog sneller tempo en

op een nog grotere schaal212 vanuit het gewone volk kandidaten te rekruteren voor een

uiterst rudimentaire opleiding in de medische basisbeginselen, aangevuld met regelmatige

bijscholingen.213 Een richtlijn uit ’65 bepaalde dat binnen de vijf tot tien jaar

gezondheidszorgwerkers moesten aanwezig zijn in alle productieteams, waarvan de besten

dan zouden bijgeschoold worden tot ‘deeltijds boer deeltijds arts’半农半医 (bannong

banyi)214 voor de productiebrigades.215

Om elitarisme tegen te gaan en daarentegen egalitarisme aan te moedigen, werden

tijdens de Culturele Revolutie daarenboven alle professionele titels afgeschaft. Iedereen was

egalitair ‘kameraad’同志 (tongzhi) en er werd geen onderscheid meer gemaakt tussen het

werk van dokters大夫(daifu), verpleegsters护士(hushi) en assistenten卫生员

(weishengyuan)216, met als gevolg dat bijvoorbeeld artsen moesten helpen bij het poetsen

van de hospitalen en verpleegsters taken op zich namen die normaal gezien door dokters

uitgeoefend werden.217

2. Financiering van de gezondheidszorg

2.1 Coöperatief Medisch Systeem (CMS) op het platteland

De ‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’ van ’51 (zie onder) boden dan wel

kosteloze gezondheidszorg aan voor een deel van de stedelijke bevolking, de

plattelandsbevolking echter kon niet terugvallen op dergelijke financieringssystemen voor

gezondheidszorg. Aanvankelijk stonden de boeren zelf in voor hun volledige medische kosten,

maar daar was met de collectivisatie van de landbouw geleidelijk verandering in gekomen,

212 Ook tijdens de Grote Sprong Voorwaarts werden mensen uit de gewone bevolking geselecteerd gerekruteerd voor basisopleidingen in gezondheidszorg. Zie hiervoor Deel IV, 2.1, p.45. 213 Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.5-7; Sidel, Victor W. (1973), p.116; Yao Li (2007), p.103; Asia Research Centre (ed.) (1968), The Great Cultural Revolution in China, Rutland (Vermont): Charles E. Tuttle Company, pp.31-34. 214 Deze ‘bannong banyi’ waren in feite de voorlopers van de ‘barefoot doctors’赤脚医生 (chijiao yisheng), een term die voor het eerst in ’68 zou opduiken. Deze barefoot doctors komen in sectie 3 van dit deel, p.62 aan bod. 215 Li Decheng (2007), pp.168-169. 216 Alle aanvankelijk niet-medische personeelsleden die tijdens de Culturele Revolutie een rudimentaire basisopleiding kregen, werden ‘assistenten’卫生员 (weishengyuan) genoemd. (Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), p.59) 217 Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), pp.52-55; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), “Health Care Financing in China”, Medical Care, p.251.

59

toen halverwege de jaren vijftig het plan voor een systeem van coöperatieve

gezondheidszorg合作医疗(hezuo yiliao) werd uitgedacht. Het zou weliswaar uiteindelijk nog

tot na de proclamatie van de 26 juni-directieven duren vooraleer het Ministerie van

Gezondheid de districten Macheng 麻城 (Hubei), Jurong 句容县(Jiangxi), Tong 通县(Beijing)

en Xiangyin湘阴县(Hunan) selecteerde om er voor het eerst het Coöperatief Medisch

Systeem op te zetten. Toen Mao eind ’68 over de Leyuan-commune乐园人民公社 (Leyuan

renmingongshe) in Hubei oordeelde “合作医疗好”, nam de aandacht in de media toe en

werd het systeem over het hele land verspreid.218

Het CMS was een soort verzekeringssysteem dat, in ruil voor het betalen van een

jaarlijkse premie, basisgezondheidszorg voorzag voor de arme boerenbevolking in het

gezondheidsstation van de productiebrigade219. De registratiekosten in het station, de

behandeling en ook de medicijnen werden volledig terugbetaald. Vooral dat laatste was

belangrijk, aangezien de grootste kost bij een ziekenhuisbezoek in China niet de behandeling

was, maar de geneesmiddelen. Ook wanneer patiënten bij meer ernstige aandoeningen,

waarvoor het gezondheidsstation niet het geschikte personeel en faciliteiten had,

doorverwezen werden naar het gezondheidscentrum van de commune, of in een volgende

fase naar het gewesthospitaal, dekte het CMS het grootste deel220 van de medische kosten.

Hierbij diende de patiënt een doorverwijsformulier三联单(sanliandan) voor te leggen van het

brigade gezondheidsstation, aangezien hij niet op eigen initiatief, zonder doorverwijzing,

naar een medische instelling op communeniveau of hoger kon gaan. Eind jaren zestig

beslisten de boeren nog zelf of ze zich aansloten bij het CMS, maar vanaf ’71 werd elk

brigadelid automatisch lid eens de brigade positief gestemd had over het systeem.221

Elke brigade moest, naast bijvoorbeeld het oprichten van een gezondheidsstation,

instaan voor het beheren en financieren van zijn eigen Coöperatief Medisch Systeem222.

Hiervoor werd per brigade een bestuurscomité samengesteld uit brigadeleiders, boeren en

barefoot doctors223 aangesteld. Het comité, dat zeven tot dertien leden telde en maandelijks

bijeenkwam, controleerde de gang van zaken in de gezondheidsstations, evalueerde het

werk van de barefoot doctors en hun attitude naar de patiënten toe en beheerde de

218 Yao Li (2007), pp.103-104; Li Decheng (2007), p.162. 219 Meer uitleg over het gezondheidsstation van de productiebrigade in punt 3.2, p.62 van dit deel. 220 Maaltijden en registratiekosten moesten bij doorverwijzing wel zelf betaald worden, maar waren heel laag. De registratiekosten varieerden van vijf tot tien fen per consultatie. (Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.245; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), p.47) 221 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.244-245; Chen, Meei-Shia (2001), p.459; Zhu, Naisu et al. (1989), “Factors Associated with the Decline of the Cooperative Medical System and Barefoot Doctors in Rural China”, Bulletin of the World Health Organization, pp.431-432; Xia Xingzhen夏杏珍 (2003), “Nongcun Hezuo Yiliao Zhidu de Lishi Kaocha”农村合作医疗制度的历史考察 (Historisch Onderzoek naar het Ruraal Coöperatief Medisch Systeem), Dangdai Zhongguo Shi Yanjiu当代中国史研究 (Historisch Onderzoek in Hedendaags China), pp.110-118. 222 Uitgezonderd in de armste gebieden, voorzag de centrale overheid geen financiële middelen voor de coöperatieve gezondheidszorg. (Zhu, Naisu et al. (1989), p.432) 223 De barefoot doctors waren de artsen-boeren die instonden voor de medische dienstverlening in de gezondheidsstations van de brigade. Zie punt 3.2 van dit deel, p.62.

60

uitgaven.224 Voor de financiering van het CMS richtten de meeste brigades een Coöperatief

Medisch Fonds合作医疗基金 (Hezuo Yiliao Jijin) op. Dit fonds haalde zijn financiële middelen

in de eerste plaats uit het Collectief Welvaartfonds公益金 (gongyijin)225 van de brigade, dat

jaarlijks een bijdrage leverde aan het Coöperatief Medisch Fonds van ongeveer één yuan per

lid van het CMS. Daarbovenop reikte ook de lokale overheid subsidies uit, die dan meestal

werden aangewend voor de aankoop van medisch materiaal. En ook de boeren zelf dienden

een jaarlijkse premie te betalen. Deze premie werd berekend op basis van de uitgaven van

het CMS van het vorige jaar en was dus variabel226, dit varieerde per commune van

gemiddeld 0,35 tot 3,60 yuan per persoon.227

Om de premies zo laag mogelijk te houden, trachtte men dan ook de kosten van het

CMS te beperken. Daarom werd in de eerste plaats veel aandacht besteed aan preventie,

wat goedkoper was dan curatieve geneeskunde. Daarbovenop trachtte men het aantal

doorverwijzingen naar de communale gezondheidscentra of gewesthospitalen te beperken,

aangezien daar de medische behandelingen duurder waren. Vandaar ook dat patiënten een

doorverwijsformulier moesten voorleggen om de kosten op hogere niveaus dan het

gezondheidsstation van de brigade terugbetaald te krijgen. Opnieuw het concept van zili

gengsheng 自力更生 (self-reliance; terugvallen op de eigen mogelijkheden, terugvallen op

wat het land en zijn bevolking zelf te bieden hebben)228 benadrukken, gold als een laatste

methode om de kosten in te dijken. Op vlak van gezondheidszorg betekende dit het

toepassen van traditionele behandelingstechnieken en het aanbevelen van Chinese

kruidengeneesmiddelen in plaats van de veel duurdere Westerse medicijnen en

behandelingen. 229 Ten gevolge van dit aanprijzen van de traditionele geneeskunde is men op

het einde van de jaren zestig begonnen met de duizenden planten die in de klassieke

materia medica230 beschreven werden aan onderzoek te onderwerpen, om zo enerzijds de

bestaande kruidengeneesmiddelen te verbeteren en anderzijds in eigen land nieuwe

medicatie te ontwikkelen en produceren, waardoor minder medicatie uit het buitenland zou

moeten geïmporteerd worden. Op die manier werd in ‘71 onder andere de

malariabestrijdende werking van qinghao青蒿 aangetoond, een Chinese plant die

traditioneel gebruikt werd als koortswerend middel. Dit leidde tot de productie van

Artemisinin晴好素(qinghaosu), een geneesmiddel tegen malaria waarvan recentelijk is

224 Li Decheng (2007), p.176. 225 Het Collectief Welvaartsfonds was een fonds waarin de brigade een deel van zijn inkomsten uit agrarische productie en rurale ondernemingen stortte. (Liu, Yuanli et al. (1995), “Transformation of China’s Rural Health Care Financing”, Social Science and Medicine, p.1086) 226 Waren er in een bepaald jaar bijvoorbeeld minder zieken geweest, dan was de premie voor het volgende jaar lager dan in het jaar er voor. (Chen, Meei-Shia (2001), p.474) 227 Liu, Yuanli et al. (1995), p.1086; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.244-245; Zhu, Naisu et al. (1989), p.432/p.436; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.46-47. 228 Zie deel II, 1.3, p.23. 229 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.252; Chen, Meei-Shia (2001), pp.459-460. 230 ‘Materia Medica’ of Bencao本草 zijn de klassieke werken die de samenstelling en werking van Chinese kruidengeneesmiddelen beschrijven. Dit kwam reeds aan bod in deel I, 1.1, p.8.

61

bewezen dat het ook kankerbestrijdende effecten zou hebben en dat sinds 2004 op grote

schaal wordt aanbevolen door de WHO. De politiek van het einde van de jaren zestig lag

zodoende mee aan de basis van een medische industrie231, die tot op vandaag actief is en

zich zowel op import als export toespitst.232

Om terug te komen op het systeem van coöperatieve gezondheidszorg, hoewel het

een aantal nadelen met zich meebracht, zoals bijvoorbeeld het feit dat sommige barefoot

doctors taken op zich namen waarvoor ze eigenlijk niet bevoegd waren, enkel en alleen om

doorverwijzing naar - duurdere - hogere niveaus te vermijden, of het probleem van

ongelijkheid tussen de brigades, aangezien deze zelf verantwoordelijk waren voor het eigen

CMS, waardoor meer welvarende brigades een betere medische dienstverlening konden

aanbieden dan brigades in armere gebieden. Toch is de coöperatieve gezondheidszorg van

groot belang geweest voor het verbeteren van de gezondheidstoestand van de

plattelandsbevolking. Niet alleen doordat gezondheidszorg op een relatief goedkope manier

toegankelijk gemaakt werd, maar ook omdat het op lokaal niveau ingesteld was, waardoor

de plattelandsbevolking in hun onmiddellijke omgeving over de nodige zorgverlening kon

beschikken.233

2.2 ‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’ voor de steden

Op het gebied van financiering van de stedelijke gezondheidszorg deden zich tijdens

de Culturele Revolutie geen veranderingen voor, de ‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’劳

保条例 (Laobao Tiaoli) van maart ’51 bleven geldig. Deze reguleringen voorzagen in twee

financieringssystemen voor gezondheidszorg: kosteloze gezondheidszorg公费医疗 (gongfei

yiliao) en verzekerde gezondheidszorg劳保医疗 (laobao yiliao). Het eerste systeem werd

gefinancierd door de overheid en dekte de volledige medische kosten van kaderleden in

staatsinstellingen (scholen, hospitalen,…) en studenten uit het hoger onderwijs高等学校

(gaodeng xuexiao). Het tweede systeem werd gefinancierd door de staatsgeleide fabrieken

en ondernemingen en betaalde de volledige medische kosten van hun werknemers en de

helft van de kosten van inwonende familieleden.234

231 Een ander geneesmiddel gebaseerd op een Chinees plant waarmee succes wordt geoogst is Kanglaite康莱特, een medicijn dat bij de behandeling van kanker wordt gebruikt. Voor meer informatie, zie Normile, Dennis (2003), “Asian Medicine. The New Face of Traditional Chinese Medicine”, Science, pp.188-190. 232 Zhen Zhiya et al. (2001), p.180; Hsu, Elisabeth (2006), “Reflections on the ‘Discovery’ of the Antimalarial Qinghao”, British Journal of Clinical Pharmacology, pp.666-667. Voor meer informatie inzake Artemisinin zie Ferreira, Jorge F.S. (2004), Artemisia Annua L.: The Hope against Malaria and Cancer, Beaver (WV): Appalachian Farming Systems Research Center. Enkel online beschikbaar via http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/person/34667/Ferreira-ArtemisiavsMalariaandCancer.pdf 233 Chen, Meei-Shia (2001), p.460/p.464. 234 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.248-249; Yao Li (2007), p.100; Lampton, David M. (1974), pp.14-15 ; Riskin, Carl (1987), p.62.

62

3. Ruraal gezondheidszorgnetwerk

Sinds het ontstaan in ’58 van de volkscommunes人民公社 (renmin gongshe)235,

productiebrigades生产大队 (shengchandadui) en productieteams生产队 (shengchandui)

kwam er op het platteland geleidelijk een netwerk van gezondheidszorginstellingen tot stand

met personeel opgeleid op verschillende niveaus.

3.1 Gezondheidswerkers in de productieteams

Elk productieteam met honderd tot driehonderd inwoners had één of twee

gezondheidswerkers卫生员 (weishengyuan) die heel kort opgeleid waren door een barefoot

doctor in het gezondheidsstation van de productiebrigade en nadien periodieke bijscholing

kregen. Ze informeerden de bevolking over het belang van hygiëne; ze werden ingeschakeld

in de massale preventiecampagnes, zoals bijvoorbeeld de bestrijding van de vier pesten236;

en ze controleerden de leden van het productieteam op symptomen van veelvoorkomende

epidemieën, waardoor mensen die eventueel besmet waren snel doorverwezen konden

worden voor de gepaste behandeling. Deze gezondheidswerkers werden evenwel als voltijds

boer beschouwd en ontvingen dan ook meestal geen vergoeding voor hun

gezondheidszorgwerk, alhoewel sommigen extra werkpunten工点 (gongdian)237 toegewezen

kregen.238

3.2 Barefoot doctors in het gezondheidsstation van de brigade

De basiseenheid voor medische zorg op het platteland, én van het Coöperatief

Medisch Systeem, was het gezondheidsstation van de productiebrigade大队卫生所 (dadui

weishengsuo). Elk station, waar geen overnachting mogelijk was, stelde twee tot vier

barefoot doctors en een aantal gezondheidswerkers tewerk. Onder hen was er een

vrouwelijke arts die instond voor prenatale zorg en bevallingen begeleidde. Het

gezondheidsstation stond onder de administratieve controle van het revolutionair comité van

de brigade.239

De term ‘barefoot doctor’ 赤脚医生(chijiao yisheng) dook voor het eerst op in de

agrarische gebieden in de omgeving van Shanghai en was de bijnaam die de lokale boeren

gaven aan hun collega-boeren die naast agrarisch werk ook medische taken uitoefenden, de

‘deeltijds boeren deeltijds artsen’半农半医(bannong banyi’)240. Nadat er in de ‘Wen Hui Bao’

235 Dit werd reeds aangehaald in deel IV, 2.1, p.45. 236 Zie Deel II, punt 1.2, p.22. 237 In het kader van de collectieve landbouw werden de leden van de productieteams vergoed op basis van een puntensysteem. Voor de arbeid die men verrichtte, kreeg men een bepaald aantal werkpunten工点 (gongdian) toegewezen, afhankelijk van de moeilijkheid en intensiteit van het werk. Deze punten gaven de leden dan het recht op een deel van de productie van het team. (Prybyla, Jan S. (1970), pp.170-174.) 238 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.244. 239 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.245; Chen, William Y. (1961), p.708; Chen, William Y. (1961), pp.165-166; Liu, Yuanli et al. (1995), p.1086. 240 Naar deze ‘deeltijds boeren deeltijds artsen’ werd ook verwezen in punt 1.2 van dit deel, p.56.

63

文汇报 in ’68 een artikel gepubliceerd was met als titel ‘Rapport betreffende het onderzoek

naar de omstandigheden van de ontwikkeling van de barefoot doctors in de buitenwijken van

Shanghai’关于上海郊县赤脚医生发展状况的调查报告 (Guanyu shanghai jiaoxian chijiao

yisheng fazhan zhuangkuang de diaocha baogao) en hen omschreef als “ze ontvangen geen

betaling, ze helpen het land bewerken, ze zijn zowel arbeider als boer, blootsvoets241

beoefenen ze geneeskunde”242, raakte de term ingeburgerd en ging men deze overal

gebruiken in plaats van de term ‘bannong banyi’.243

De barefoot doctors waren jonge boeren van begin de twintig met hoogstens een

diploma van het lager en de eerste drie jaar middelbaar onderwijs, die geselecteerd werden

voor een opleiding van een drietal maanden door artsen in het gezondheidscentrum van de

commune of door een mobiel medisch team in het brigade gezondheidsstation zelf. Ze

kregen een inleiding in de anatomie en fysiologie, ze leerden bacteriën identificeren in

geïnfecteerd water en wormeitjes van parasieten herkennen in uitwerpselen. Verder werden

ze aangetoond hoe uitwerpselen te behandelen244 en water drinkbaar te maken en hoe

naalden te steriliseren en injecties toe te dienen. Ze werden geleerd hoe ze een aantal

veelvoorkomende ziektes konden behandelen en ze leerden de werking en dosering van een

veertigtal medicijnen kennen. Daarbovenop kwamen een aantal zaken uit de traditionele

geneeskunde aan bod zoals het toepassen van acupunctuur en moxibustie en het leren

verzamelen of zelf telen en nadien verwerken van Chinese kruiden. Kruidengeneeskunde en

traditionele technieken waren namelijk goedkoop en niet moeilijk aan te leren.245 Meer dan

op preventie en eenvoudige curatieve ingrepen echter lag de nadruk tijdens de opleidingen

op het ontwikkelen van Mao’s communistische idealen, zoals bijvoorbeeld het zich

onbaatzuchtig ten dienste stellen van het volk, doorzetten wanneer moeilijkheden zich

voordoen en te allen tijde een onbegrensde verantwoordelijkheid aan de dag leggen.246

Uiteraard is drie maanden uiterst kort om de medische basisbeginselen aan te leren,

vandaar dat er jaarlijks aanvullende bijscholingscursussen van één tot drie maanden

georganiseerd werden tijdens de kalme periodes van de landbouw. Tijdens hun opleiding

werden ze gecrediteerd met hetzelfde aantal werkpunten als wanneer ze hun agrarisch werk

zouden gedaan hebben. Voor hun medische taken werden de barefoot doctors niet vergoed,

241 ‘blootsvoets’ slaat op het feit dat deze artsen in de eerste plaats boer waren. Het is dus niet zo dat ze effectief op blote voeten hun patiënten consulteerden. 242 Li Decheng (2007), p.162. (eigen vertaling) 243 Chen, Meei-Shia (2001), p.460; Li Decheng (2007) , p.162. 244 Dragers van parasitaire ziektes als schistosomiasis scheiden de wormeitjes van de parasieten, die zich in het lichaam van de geïnfecteerde persoon of dier genesteld hebben, af via de ontlasting. Wanneer dierlijke uitwerpselen dan gebruikt worden als meststof op de velden zijn derhalve ook de gewassen geïnfecteerd. De menselijke ontlasting dumpte men aanvankelijk in meren en rivieren, met als gevolg dat ook het water besmet was. Daarom werd het gebruik van latrines aangemoedigd, waarna de menselijke met dierlijke uitwerpselen vermengd werden en door middel van een hitteproces werden behandeld, waardoor ze toch nog als meststof konden fungeren. (Chen, William Y. (1961), pp.701-702; Sidel, Victor W. (1973), p.117; Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), pp.176-185.) 245 Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.5-7; Sidel, Victor W. (1973), p.116; Yao Li (2007), p.103. 246 Li Decheng (2007), p.163; Chen, Meei-Shia (2001), p.461; Liu Jie (2006), pp.40-42.

64

maar wanneer dit resulteerde in verlies aan werkpunten, dan werden deze gecompenseerd.

De opleidingen en bijscholingscursussen werden gefinancierd door het CMS.247

Omdat de barefoot doctors zelf boeren waren en met de andere boeren mee op de

velden werkten, waren ze goed op de hoogte van de problemen die zich in het gebied

voordeden en wisten ze beter dan de stedelijke artsen van de mobiele medische teams in

welk seizoen ze moesten uitkijken voor welke ziekten. Ze genoten dan ook een groot

vertrouwen onder de lokale bevolking en hebben er mee voor gezorgd dat gezondheidszorg

niet enkel meer een voorrecht voor enkele geprivilegieerden was.248

3.3 Het gezondheidscentrum van de commune

Voor de behandeling van meer ernstige aandoeningen verwees de barefoot doctor

zijn patiënten door naar het gezondheidscentrum van de commune公社卫生院 (gongshe

weishengyuan). In deze centra stonden vier tot twintig traditionele en moderne dokters大夫

(daifu) en ongeveer evenveel verpleegsters护士 (hushi), laboranten技术员(jishuyuan) en

gezondheidswerkers卫生员 (weishengyuan) in voor de medische dienstverlening en konden

er tien tot veertig patiënten overnachten. Er was doorgaans een laboratorium, een

radiologische afdeling249 en een apotheek, waar ook mensen die niet in het

gezondheidscentrum verbleven geneesmiddelen konden verkrijgen. Aan het centrum waren

verschillende preventiestations防疫站(fangyizhan) en dagklinieken门诊部 (menzhenbu)

verbonden, die een dagelijks bezoekersaantal hadden van driehonderd tot achthonderd

patiënten.250

De administratieve en financiële verantwoordelijkheid voor het communaal

gezondheidscentrum lag volledig bij de commune zelf en meer specifiek bij het revolutionair

comité. De behandelingen, die kosteloos waren voor de patiënt mits vertoon van een

doorverwijsformulier, werden gefinancierd door het Coöperatief Medisch Systeem251. Het

enige wat de patiënt diende te betalen, waren de maaltijden en een registratiekost252 van

vijf tot tien fen per visite. 253

3.4 Gewesthospitalen

Het hoogste niveau in dit ruraal gezondheidszorgnetwerk was dat van het

gewesthospitaal县医院 (xian yiyuan). Deze hospitalen, met tweehonderd tot driehonderd

247 Chen, Meei-Shia (2001), pp.460-461; Horn, Joshua S. (1971), pp.135-136; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.245-247; Li Decheng (2007), p.163/p.169/ p.175. 248 Chen, Meei-Shia (2001), p. 461; Horn, Joshua S. (1971), p.140; Li Decheng (2007), p.179. 249 Althans een voorloper op de huidige afdeling radiologie. 250 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.247; Chen, William Y. (1961), p.707; Chen, William Y. (1961), pp.165-166; Zhu, Naisu et al. (1989), p.431; Liu, Yuanli et al. (1995), p.1086. 251 Dit kwam aan bod in deel VI, 2.1, p.58. 252 Deze registratiekost diende ook betaald te worden in de dagklinieken die aan het communegezondheidscentrum verbonden waren. 253 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.247-248.

65

bedden, hadden beter medisch materiaal en meer hoger opgeleid personeel ter beschikking.

Er werden vooral chirurgische ingrepen uitgevoerd. Het personeel was opgedeeld in drie

categorieën: kaderleden干部 (ganbu), laboranten技术员 (jishuyuan) en arbeiders工人

(gongren). Tot de kaderleden werden de dokters, verpleegsters en het bestuurlijk en

administratief personeel gerekend. Gezondheidswerkers, keukenpersoneel, klusjesmannen

en mensen die de was deden, behoorden tot de arbeiders. Ook in deze hospitalen, die

rechtstreeks bestuurd werden door de provinciale of centrale overheid, waren de

behandelingen kosteloos voor de patiënt, opnieuw met uitzondering van de maaltijden en de

registratiekost van vijf tot tien fen.254

4. Stedelijk gezondheidszorgnetwerk

De steden werden opgedeeld in districten区 (qu), buurten街道 (jiedao) en wijken巷

(xiang).255 De kleinste administratieve eenheid in een stad was de wijk met duizend tot

achtduizend inwoners. In elke wijk was er een gezondheidszorgstation保健站 (baojianzhan),

waar de bewoners terecht konden bij een drietal ‘Rode Medische Gardisten’ 红医兵 (Hong Yi

Bing) voor preventieve inentingen die de overheid gratis verspreidde, voor informatie over

hygiëne en gezondheid, voor eerste hulp bij lichte verwondingen en behandeling van

eenvoudige ziektes. Deze Rode Medische Gardisten waren huisvrouwen van middelbare

leeftijd die gedurende vier à zes weken een basisopleiding hadden gekregen in het

buurthospitaal waar het station aan verbonden was. Geheel in het kader van de Culturele

Revolutie, toen de nadruk gelegd werd op voortdurend bijleren in de praktijk in plaats van

lange theoretische studies, gingen ook de Rode Medische Gardisten geregeld voor een extra

bijscholing naar het buurthospitaal en werden er maandelijkse bijeenkomsten van alle Rode

Medische Gardisten uit de buurt georganiseerd waar ervaringen werden uitgewisseld. Naast

het verlenen van preventie en eerste hulp gingen ze van deur tot deur bij pasgehuwde

vrouwen om hen het belang van geboortebeperking uit te leggen en stelden gratis

anticonceptie ter beschikking.256

De gezondheidszorgstations werden vooral door de niet-werkende bevolking bezocht.

De werkende stedelingen konden in de gezondheidspost卫生所(weishengsuo) van hun

fabriek of kantoor terecht, waar net zoals in de wijkstations eerste zorg en preventie werd

aangeboden. De personen die hiervoor instonden, en eveneens Rode Medische Gardisten

254 Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), p.32; Chen, William Y. (1961), p.707; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.250; Li Decheng (2007), p.168; Liu, Yuanli et al. (1995), p.1086. 255 De administratieve indeling van China is compleet verschillend aan die van België en bovendien uiterst complex. Xian 县, qu区, jiedao街道 en xiang 巷(zie onder) zijn indelingen die bij ons niet voorkomen, en hebben dan ook geen standaardvertaling. Ik heb er voor gekozen om deze termen te vertalen als respectievelijk ‘gewest’, ‘district’, ‘buurt’ en ‘wijk’. (Waller, Derek J. (1970), pp.99-105.) 256 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.249-250; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1974), pp.25-28; Sidel, Victor W. (1973), pp.116-117, Zhen Zhiya et al. (2001), p.177.

66

werden genoemd, bleven in de eerste plaats voltijds arbeider en verdienden geen extra loon

voor hun medische taken.257

Op een niveau hoger stonden de buurthospitalen接到医院 (jiedao yiyuan) waar een

aantal gezondheidszorgstations van verschillende wijken aan verbonden waren en waar de

opleiding van de Rode Medische Gardisten plaatsvond.258 Deze buurthospitalen met zijn

aangesloten stations stonden onder de administratieve controle van het revolutionair comité

van de buurt.259 Voor chirurgische ingrepen werd doorverwezen naar de districthospitalen区

医院 (qu yiyuan).260

Het allerhoogste niveau van medische instellingen, boven de rurale gewesthospitalen

en stedelijke districthospitalen, waren de provinciale hospitalen省医院 (shengyiyuan). Een

dergelijk hospitaal was samen met nog een aantal andere hospitalen verbonden aan een

medische faculteit die onder het bestuur stond van de provinciale overheid. Aan het Hubei

Provinciaal Medisch College湖北省医学院 bijvoorbeeld waren drie hospitalen verbonden,

waaronder een tandkliniek. Een hospitaal bestond uit verscheidene departementen zoals

interne geneeskunde, pediatrie, gynaecologie, neurologie en urologie met hun

gespecialiseerde artsen, en benaderde aldus best het Westers concept van een ziekenhuis.261

De blijvende ongelijkheid tussen stad en platteland zetten Mao in ’65 aan tot zijn beroemde

26 juni-directieven waarin hij zich afzette tegen de bureaucratie en het elitarisme van het

Ministerie van Gezondheid en waarin hij de opdracht gaf om voortaan de werken inzake

gezondheidszorg op het platteland af te stemmen. Dit leidde tot de invoering van het

Coöperatief Medisch Systeem en het einde van de dominantie van het Westers model op vlak

van medisch onderwijs, dat tijdens deze periode de nadruk legde op preventie en de

behandeling van veel voorkomende plattelandsziektes -en epidemieën, in plaats van op

hoogtechnologische biomedische geneeskunde. Politiek ging een prominente plaats innemen

in de opleidingen, die er in eerste instantie op gericht waren op korte termijn grote aantallen

gezondheidszorgpersoneel te scholen. Leren in de praktijk was de essentie van het educatief

systeem in de Culturele Revolutie. Maar zoals uit volgend deel zal blijken, betekende het

einde van de maoïstische periode eveneens het einde van een periode waarin kwantiteit en

257 Deze Red Medical Workers waren in feite het stedelijk equivalent van de rurale barefoot doctors. (Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.248-249.) 258 De gezondheidszorgstations保健站 (baojianzhan) van de wijken stonden op het niveau van de gezondheidsstations van de productiebrigade大队卫生所 (dadui weishengsuo), de buurthospitalen op het niveau van de gezondheidscentra van de commune. 259 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.249. 260 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.250. 261 Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), pp.66-67; Chen, William Y. (1961), p.707.

67

praktijk belangrijker beschouwd werden dan kwaliteit en theorie en zou ook de Westerse

invloed zich terug laten gelden.

68

VII. Modernisering van China’s geneeskunde en gezondheidszorg

(1970-1976)

1. Geleidelijke professionalisering van de medische sector

Zoals in deel VI reeds vermeld werd, was in ’68 de rol van het Ministerie van

Gezondheid bij het uittekenen van de contouren van het gezondheidszorgbeleid zo goed als

uitgespeeld. Zijn pre-Culturele Revolutie leiders waren naar het platteland verbannen en

vervangen door Partijleden zonder enige medische ervaring. Belangrijke beslissingen werden

genomen door een selecte Partijkern. Het gevolg was dat die selecte kern met een enorme

hoeveelheid aan taken geconfronteerd werd, waardoor de weinige beleidslijnen rond

gezondheidszorg die men promulgeerde bovendien heel algemeen waren262. Dat deze

richtlijnen niet verder gepreciseerd werden, leidde tot onzekerheid bij de lokale

revolutionaire comités die ze moesten uitvoeren, wat dan weer een vertraagde

implementatie ervan met zich meebracht.263 Na het Negende Partijcongres (1-24 april 1969),

waarop de Grote Proletarische Culturele Revolutie beëindigd werd verklaard, zou het

Ministerie van Gezondheid dan ook terug zijn invloed vergroten en zouden een aantal

hooggeplaatste figuren uit de medische wereld gerehabiliteerd worden, zoals onder meer

in ’73 Qian Xinzhong钱信忠 (1911- ), voormalig Minister van Gezondheid264. Met andere

woorden, de gezondheidszorg kwam terug in handen van de ‘Experts’.265

Vanaf ’71 heropenden de medische colleges, weliswaar met ingekorte curricula van

maximum drie jaar. Er werden geen examens afgenomen of graden toegekend. De

studenten werden voor een groot deel geselecteerd uit de barefoot doctors en andere

deeltijdse gezondheidswerkers die vaak hoogstens een diploma van de eerste drie jaar

middelbaar onderwijs hadden. De belangrijkste factoren om geselecteerd te worden waren

aanbeveling, een correcte politieke ideologie en een goede fysieke gezondheid.

Wetenschappelijke voorkennis daarentegen was geen vereiste. Tijdens de vroege jaren

zeventig lag de nadruk derhalve nog steeds op deprofessionalisme en werd leren in de

praktijk nog steeds belangrijker bevonden dan theoretische kennis.266

Naarmate het Ministerie van Gezondheid echter opnieuw meer aanzien verwierf, werd

geopperd om de opleidingen te verlengen. Hun argument hiervoor was dat een driejarige

opleiding aan een medisch college te kort was om artsen de nodige kennis bij te brengen om

in communegezondheidscentra, gewest -of districthospitalen de meer gecompliceerde

262 In de periode ’66-’69 werden enkel richtlijnen inzake medisch onderwijs, financiering en plattelandsgezondheidszorg uitgevaardigd. Over bijvoorbeeld medische research en massacampagnes werd niets meer gezegd. (Lampton, David M. (1977), p.227) 263 Lampton, David M. (1977), pp.226-227. 264 Qian Xinzhong was terug Minister van Gezondheid zijn van ’79 tot ’83. 265 Lampton, David M. (1977), pp.240-241. 266 Schell, Orville en Schurmann, Franz (1967), Communist China. Revolutionary Reconstruction and International Confrontation, 1949 to the Present, New York: Random House, p.620-622; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.6-7; Sidel, Victor W. (1973), p.117.

69

gevallen te behandelen. Bovendien was er een geleidelijk verandering in het ziektepatroon

merkbaar. Infectueuze ziektes zoals schistosomiasis en malaria waren grotendeels onder

controle, chronische ziektes echter zoals kanker en hartproblemen kwamen steeds meer voor.

Omdat een veranderd ziektepatroon het aanleren van nieuwe behandelingen vereiste, werd

vanaf halfweg de jaren zeventig de opleidingstermijn verlengd tot vijf jaar, waarvan het

vijfde jaar een stagejaar was. Het systeem van examens en graden werd heringevoerd, en

alvorens aan een medisch college toegelaten te worden, dienden studenten eerst te slagen

voor een toelatingsexamen. Ook de duur van de opleidingen voor gezondheidszorgpersoneel

op lagere niveaus, zoals verpleegsters en gezondheidsassistenten, nam toe en er werden

regelmatig bijscholingscursussen georganiseerd.267

2. China opent zijn deuren

2.1 Westerse interesse voor de Chinese geneeskunde

Vanaf de jaren zeventig was er vanuit het Westen een groeiende interesse voor de

Chinese geneeskunde. Dit kan toegeschreven worden aan het toenemend aantal artikels die

de Chinese media aan het Westen presenteerde. Vóór deze periode hield Mao immers stevig

vast aan zijn ‘gesloten deur’-politiek, waarbij alle internationale inmenging vermeden werd

en de weinige informatie die het buitenland bereikte streng door de Chinese overheid

gecontroleerd werd. Geleidelijk echter werden de deuren van China geopend en kwam er in

het kader van de diplomatieke betrekkingen die vooraf gingen aan het geplande bezoek

in ’72 van de Amerikaanse president Nixon een informatiestroom op gang. Een belangrijke

gebeurtenis in dit proces was toen tijdens een voorbereidend bezoek in juli ’71 door VS-

staatssecretaris Henry Kissinger (1923- ) journalist James Reston (1909-1995) een

blindedarmoperatie diende te ondergaan.268 Om de pijn na de operatie te verlichten, werd in

plaats van pijnstillende medicatie een nieuwe succesvolle techniek gebruikt: acupunctuur-

analgesie针刺镇痛 (zhenci zhentong)269. De operatie was voorpaginanieuws in de

Amerikaanse kranten en heeft TCM op de internationale kaart gezet, met als gevolg dat

bijvoorbeeld in ’72 de ‘American Journal of Chinese Medicine’ opgericht werd en China in ’73

lid werd van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Dit bracht met zich mee dat de

wereld vanaf toen voor de eerste keer in veertig jaar een - weliswaar georchestreerde -

glimp achter de schermen van de Chinese geneeskunde werd gegund. In Shanghai, Beijing

en Nanjing werden in opdracht van de WHO internationale opleidingscentra voor

267 Fairbank, John K. en Twitchett, Denis (1991), pp.574-575; Lampton, David M. (1977), pp.235-237; Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), p.53/p.57; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.14-15. 268 Fairbank, John K. en Twitchett, Denis (1991), pp.402-404/pp.417-426. 269 Acupunctuur-analgesie is een techniek waarbij pijn wordt weggenomen door het toepassen van acupunctuur. Voor meer informatie, zie Stewart, D. et al. (1977), “Acupuncture Analgesia: An Experimental Investigation”, British Medical Journal, pp.67-70; Beijing College of Traditional Chinese Medicine (1981), pp.416-425; Zhang Ji 张吉 en Zhang Ning张宁 (2007), “Zhenci Zhentong Jizhi de Tantao” 针刺镇痛机制的探讨 (Onderzoek naar de Mechanismen van Acupunctuur-Analgesie), Zhongguo Zhenjiu中国针灸 (Chinese Acumoxa), pp.72-75.

70

acupunctuur en moxibustie opgericht waar op vandaag reeds meer dan vijfduizend

acupuncturisten uit meer dan honderd twintig verschillende landen zijn opgeleid. 270 Frequent

verschenen daarenboven in de buitenlandstalige pers artikels over succesvolle medische

ingrepen waarbij TCM met Westerse geneeskunde gecombineerd werd die duidelijk moesten

maken dat deze integratie tot grotere verwezenlijkingen kon leiden dan de puur

wetenschappelijke geneeskunde van het Westen.

De intentie voor het publiceren van dergelijke artikels was een positief beeld van

China op te hangen in het Westen en de vooruitgang op medisch vlak aan te tonen, maar

het Westerse publiek heeft deze informatie verkeerd geïnterpreteerd. In het Westen, waar

het ‘Verre Oosten’ mysterieuze beelden bleef oproepen, leefde nog steeds de opvatting dat

de Chinese geneeskunde een soort holistisch genezingssysteem was gebaseerd op

metafysische concepten die ver van de Westerse wetenschap af stonden. Door in de artikels

traditionele technieken als acupunctuur te promoten en herhaaldelijk te verwijzen naar

China’s roemrijke verleden, bleef die verkeerde opvatting uiteraard bestaan. Wat hier zeker

en vast ook toe bijgedragen heeft, was het gebruik van de term Traditional Chinese Medicine

(TCM)271 en het feit dat diegene die Chinese medische traktaten naar Westerse talen

vertaalden, de informatie uit deze teksten als het ware filterden en enkel de volgens hen

essentiële kennis behielden. De communistische ideologie hoorde hier niet bij en werd dan

ook systematisch weggelaten, waardoor de buitenlandse lezers de ontstaanscontext van die

werken niet kenden. Bijgevolg realiseerde men zich niet dat de traditionele geneeskunde in

China mee geëvolueerd was met de medische ontwikkelingen van de 20ste en dat er een

uitgesproken verschil is tussen traditionele Chinese geneeskunde en Traditional Chinese

Medicine (TCM).272

Het naoorlogse, postmoderne klimaat dat de Westerse maatschappij begin de jaren

kenmerkte kan, naast het langzaam opengaan van China’s deuren, mede een

verklaringsfactor zijn voor de toegenomen internationale interesse die uitging naar de

Chinese geneeskunde. Na jarenlang aanvaard te hebben dat technologische en

wetenschappelijke innovaties aan de basis lagen van een goede volksgezondheid, groeide in

het Westen immers stilaan het besef dat de biomedische geneeskunde ook haar limieten had

en dat chemische stoffen en technologie onherstelbare schade toebrachten aan het lichaam

en de wereld. Het gevolg was dat men meer en meer alternatieve, nog onbekende

filosofieën ging verkennen273, waarvan de Chinese geneeskunde en religie er één waren.

Hieruit blijkt echter nog maar eens dat de interesse vooral uitging naar de eeuwenoude

270 Li Decheng (2007), p.184/p.186. 271 Dit kwam reeds aan bod in deel III, 2.3, p.38. 272 Taylor, Kim (2005), pp.137-140; Taylor, Kim (2004), pp.94-96/pp.103-105; Scheid, Volker (2002), p.3. 273 Een voorbeeld van een beweging die zich van het conventionele afwendde en op zoek ging naar het mystieke is de New Age-beweging van de jaren zestig en zeventig. (Taylor, Kim (2004), p.105)

71

geschiedenis van de traditionele geneeskunde, en niet naar de vooruitgang van de Chinese

wetenschap.274

2.2 ‘Basistheorie van TCM’

Naarmate de interesse vanuit het Westen voor de Chinese geneeskunde toenam,

steeg ook de vraag naar informatie over de principes en theorieën van die geneeskunde. In

China zelf was het echter nooit nodig geweest om bij het onderricht in Chinese geneeskunde

vanaf een basistheorie te vertrekken. Het waren de vier medische klassieken die tot ’83 de

basis bleven voor de opleiding Chinese geneeskunde aan de TCM Academies. Pas in de vijfde

editie van de gestandaardiseerde reeks TCM-handboeken (’83-’85)275 zou de ‘Basistheorie

voor TCM’ 中医基础理论 (Zhongyi Jichu Lilun) opgenomen worden.276

Een voorbode op die Basistheorie werd nochtans al gepubliceerd in ’58, zijnde de

‘Inleiding tot TCM’ 中医学概论 (Zhongyixue Gailun). Toen was het Lü Bingkui die het initiatief

nam om de basisprincipes uit verschillende medische klassieken te compileren in één werk

als onderdeel van het standaardiseringproces van TCM277. Zijn bedoeling was om voor de

‘dokters in Westerse geneeskunde die Chinese geneeskunde studeren’ een samenhangende

theorie te voorzien als ondersteuning bij hun studies.278 Uiteindelijk duurde het tot ’72

vooraleer het idee van een basistheorie terug ingang vond. Ditmaal was het Zhou Enlai die in

een poging om de impasse in het medisch onderwijs te doorbreken, het aanleren van een

Basistheorie in de instellingen voor hoger medisch onderwijs aanmoedigde. Op deze manier

zouden de studenten alsnog de fundamentele principes van de geneeskunde verwerven,

nadat de ‘Bende van Vier’四人帮 (Sirenbang)279 alle theoretische lessen had afgeschaft.

274 Taylor, Kim (2005), p.140; Taylor, Kim (2004), pp.104-105, Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.193-194. 275 Een eerste standaardreeks van achttien TCM-handboeken werd gecompileerd in 1960, zie deel IV, sectie 3. 276 Taylor, Kim (2005), pp.141-142; Taylor, Kim (2004), pp.106-108. 277 Zie deel IV, sectie 3, p.48. 278 Het voorwoord van de “Inleiding tot TCM” formuleert de doelstelling van de compilatie als volgt: “以供西医学院校作为中医课程的参考教材之用，对一般造诣不深的中医提示一些补课的范围。” (“It serves as reference teaching material for the courses on Chinese medicine given by universities and colleges of Western medicine and to provide those practitioners of Chinese medicine without high academic attainments with some supplementary knowledge.”) Nanjing Zhongyi Xueyuan南京中医学院 (Nanjing Academie voor TCM) (ed.) (1958), Zhongyixue Gailun中易学概论 (Inleiding tot TCM), Beijing: Renmin Weisheng Chubanshe, p.1. Vertaling uit: Taylor, Kim (2004), p.108 279 De ‘Bende van Vier’ was de radicale linkse fractie van de CCP die van ’66 tot ’67 de Partij en regering domineerden. De leden waren Jiang Qing, als leider van de bende, Zhang Chunqiao张春桥, Yao Wenyuan姚文元 en Wang Hongwen王洪文. Na de dood van Lin Biao林彪 in ’71 nam hun macht toe toen Wang vice-voorzitter van de Partij werd, Zhang vice-premier van de regering en Yao de CCP-propagandamachine bestuurde. In het kader van Mao’s opvolging Mao was men verwikkeld in een bittere strijd met de meer gematigde fractie onder leiding van Deng Xiaoping en Zhou Enlai. De idee van de Bende van Vier was dat Jiang Qing en Zhang Chunqiao Mao zouden opvolgen als hoofd van respectievelijk de Partij en de regering. Na Mao’s dood echter werden de Vier op 6 oktober ’76 gearresteerd. Ze worden beschuldigd van de vervolging van honderdduizenden mensen die leidde tot 35 000 doden.

72

Zodoende werd in ’72 door de vierde klas ‘dokters in Westerse geneeskunde die Chinese

geneeskunde studeren’ voor de eerste keer ‘De Beginselen van TCM’ 中医学基础

(Zhongyixue Jichu) opgesteld. In datzelfde jaar verscheen eveneens de ‘Nieuwe Editie van

de Inleiding tot TCM’ 新编中医学概要 (Xinbian Zhongyixue Gaiyao), die net zoals ‘De

Beginselen van TCM’ evenwel niet in de standaardreeks TCM-handboeken opgenomen werd.

Uiteindelijk zou dat in ’84 voor de ‘Basistheorie van TCM’ wel het geval worden, met als

gevolg dat de Theorie tot op vandaag een centrale plaats bekleedt in het TCM-onderwijs,

zowel in China zelf als in het buitenland.280

De metafysische concepten qi, yin en yang en de vijf elementen zijn in de

‘Basistheorie van TCM’ irrelevant geworden, enkel in het voorwoord worden ze even kort

vermeld. Uitgebreide aandacht daarentegen gaat uit naar bianzheng lunzhi ’辨证论治, wat

door Kim Taylor vertaald wordt als “differentiation of syndrome and the determination of

therapy”. Het is een vorm van diagnose stellen waarbij de arts eerst en vooral de ‘tekenen’征

(zheng) van de ziekte vaststelt bij de patiënt door de vier diagnosetechnieken toe te passen:

kijken (naar de tong), ruiken, luisteren en voelen (van de polsslag). Deze ‘tekenen’ zet hij

om in ‘symptomen’症(zheng), bijvoorbeeld koorts, constipatie, zweten,… waarna hij het

geheel van ‘symptomen’ analyseert en in een ‘syndroom’证(zheng) formuleert. Eens het

‘syndroom’ is vastgesteld, kan de arts uiteindelijk de geschikte medicatie en behandeling

voorschrijven. De ‘Basistheorie van TCM’ biedt derhalve een vereenvoudigde Chinese

geneeskunde aan, door met de bianzheng lunzhi-methode het aanvankelijk complexe proces

van het identificeren van de ziekte en voorschrijven van de juiste medicatie te herleiden tot

een aantal basisstappen. Op vandaag zijn er zelfs specifieke boeken met symptomen

beschikbaar, wat maakt dat de arts enkel het symptoom, bv. hoesten, hoeft op te zoeken en

meteen een lijst van mogelijke syndromen vindt.281

2.3 Chinees gezondheidszorgmodel als inspiratiebron voor rest van de wereld

Niet enkel voor de traditionele Chinese geneeskunde was er internationale interesse,

ook met zijn gezondheidszorgmodel dat het accent legde op primaire medische

Op hun proces in ’80 werden Jiang en Zhang ter dood veroordeeld (een straf die later werd omgezet in levenslang), Wang kreeg levenslang en Yao twintig jaar gevangenisstraf. Uiteindelijk pleegde Jiang Qing zelfmoord in ’91. (Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), pp.121-122.) Voor meer informatie betreffende de Bende van Vier, zie Chi, Hsin (1977), The Rise and Fall of the “Gang of Four” , New York: Books New China. 280 Taylor, Kim (2005), pp.144-147; Taylor, Kim (2004), pp.108-111; Hsu, Elisabeth (1999), pp158-160; Scheid, Volker (2002), p.74. 281 Taylor, Kim (2005), pp.147-150; Scheid, Volker (2002), “Remodeling the Arsenal of Chinese Medicine: Shared Pasts, Alternative Futures”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, pp.144-145; Scheid, Volker (2002), pp.200-204; Xu Fang徐放 en Yin Yuanping 尹远平 (2007), “Yong Zhongyi Jichu Lilun Jiexi Xiandai Bingyin”用中医基础理论解析现代病因 (Analyse van Pathogenese volgens de Basistheorie van TCM), Zhonghua Zhongyiyao Xuekan 中华中医药学刊 (Wetenschappelijk Magazine voor TCM in China), pp.1120-1122.

73

dienstverlening en daarmee brak met het conventionele model van de Westerse biomedische

geneeskunde, kon China op wereldwijde erkenning rekenen.

Globaal beschouwd waren de jaren zeventig een periode waarin nieuwe - en dure -

medische technieken ontwikkeld werden en waarin het aantal ouderen, en bijgevolg ook het

aantal hulpbehoevenden, toenam. Derhalve stegen de gezondheidszorguitgaven voor de

maatschappij aanzienlijk en waren besparingen het logische gevolg. Besparingen die in de

eerste plaats de zwakkeren van de samenleving troffen, zij die net de meeste medische

voorzieningen nodig hadden. Voor de lagere klassen van een dergelijke samenleving en voor

ontwikkelingslanden droeg het Chinese gezondheidszorgmodel enkele nuttige aspecten in

zich, zoals het belang hechten aan preventie in de strijd tegen geslachtsziektes, drugs -en

alcoholverslaving en chronische ziektes als long -en leverkanker, allemaal problemen waar de

wereld meer en meer mee geconfronteerd werd. Door middel van het invoeren van een

systeem voor doorverwijzing naar gespecialiseerde medische instellingen, zou bovendien het

overmatig gebruik van dure technologieën kunnen tegengegaan worden, en het inschakelen

van mensen met een lagere opleiding in primaire medische dienstverlening zou

basisgezondheidszorg toegankelijk maken voor iedereen. Omwille van deze motieven nam de

WHO dan ook het Chinese gezondheidszorgsysteem als model voor zijn Primary Health Care-

programma (basisgezondheidszorgprogramma) geformuleerd op de Alma Ata Conferentie

van ’78. 282 De WHO moedigde eveneens ontwikkelingslanden aan om hun traditionele

geneeskunde te integreren in de moderne samenleving als een manier om de

gezondheidszorguitgaven te drukken283. Als gevolg hebben een aantal Afrikaanse, Zuid-

Amerikaanse en Aziatische landen zich voor hun gezondheidszorgbeleid aan China gespiegeld,

en worden er bijvoorbeeld in Iran, Tanzania en Chili equivalenten van de barefoot doctor

opgemerkt. 284

3. Gezondheidszorg op het einde van de maoïstische periode

3.1 Twee centrale belangen

Twee items inzake gezondheidszorg stonden centraal halfweg de jaren zeventig. Een

eerste was het in stand houden van het complexe netwerk van gezondheidszorginstellingen

282 Tijdens deze conferentie in Alma-Ata (Kazachstan), waarop 134 landen en 67 internationale organisaties aanwezig waren, werd verklaard dat basisgezondheidszorg (Primary Health Care) zou ingezet worden als strategie om het doel van ‘Gezondheid voor allen’ (Health for All) in het jaar 2000 te realiseren. (Tejada de Rivero, David A. (2003), “Alma-Ata Revisited”, Perspectives in Health Magazine, pp.2-7.) 283 Hierbij dient de kanttekening gemaakt te worden dat integratie van traditionele medische systemen ook risico’s inhoudt, daar deze vaak niet aan reguleringen onderworpen zijn en bijgevolg niet altijd als betrouwbaar mogen beschouwd worden. 284 Een ander voorbeeld is de Bronx in New York, waar een project werd opgestart waarbij in elk appartementsblok enkele inwoners werden opgeleid als ‘gezondheidscoördinatoren’. Tot hun taken behoorde onder meer het toedienen van eerste hulp, mensen begeleiden naar de dokter, bloeddruk meten, zelf hulp- groepen organiseren enz. (Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.201-202) Taylor, Kim (2005), p.138; Chen, Meei-Shia (2001), p.465; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.194-202; Sidel, Victor W. (1973), p.119; Hsiao, William en Liu, Yuanli (1996), “Economic Reform and Health Lessons From China”, The New England Journal of Medicine, pp.430-432; Zhen Zhiya et al. (2001), p.184.

74

en medisch personeel op verschillende niveaus, dat het grootste deel van de bevolking van

basisgezondheidszorg voorzag.285

In de steden, waar arbeiders, studenten en overheidspersoneel dankzij de

‘Reguleringen voor Arbeidsverzekering’ konden genieten van kosteloze medische

dienstverlening, waren er gezondheidsposten in de fabrieken en overheidsinstellingen,

gezondheidsstations in de verschillende wijken en een duizendtal gespecialiseerde hospitalen.

Op het platteland, waar in ’75 het Coöperatief Medisch Systeem in meer dan negentig

procent van de productiebrigades ingesteld was, verleenden circa 1,8 miljoen barefoot

doctors en nog eens vier miljoen andere gezondheidsassistenten en verloskundigen primaire

medische diensten aan de boerenbevolking. Bijna alle vijftigduizend volkscommunes hadden

hun eigen gezondheidscentrum en in elk gewest was er een hospitaal dat als draaischijf van

het medisch systeem op het platteland fungeerde en waar ernstige gevallen naar

doorverwezen werden. Ook de mobiele medische teams trokken nog steeds rond door de

agrarische gebieden. In heel het land waren meer dan honderd medische

onderzoeksinstituten en meer dan tweeduizend gezondheids -en preventiestations aanwezig

en in totaal meer dan acht miljoen mensen waren actief in de medische sector, waaronder

dokters opgeleid in zowel colleges voor hoger onderwijs als secundaire medische scholen,

verpleegsters en deeltijdse gezondheidsassistenten.286

De financiering van een gezondheidszorgstelsel waarin de medische kosten voor de

patiënt minimaal waren, was het tweede centraal item. Om de financiële middelen van de

centrale overheid te ontzien, werd de verantwoordelijkheid voor curatieve dienstverlening

gedecentraliseerd naar de lokaliteiten.287 Om deze enorme kost te kunnen dragen voerden

de lokale leiders een aantal ‘afremmende’ maatregelen in zoals registratiekosten voor

consultaties in dagklinieken en het aanrekenen van maaltijden voor ziekenhuispatiënten.

Zodoende werden aan de ene kant extra inkomsten gecreëerd die konden aangewend

worden om de bestaande dienstverlening te optimaliseren, aan de andere kant was het een

maatregel om misbruik van het Coöperatief Medisch Systeem tegen te gaan288. Voor de

lokaliteiten was het derhalve een kwestie van voortdurend de balans afwegen tussen

enerzijds betaalbare gezondheidszorg voorzien voor iedereen en anderzijds

controlemaatregelen invoeren om misbruik te vermijden en de kosten van het systeem te

drukken.289

285 De werking van dit gezondheidszorgnetwerk kwam aan bod in deel VI, secties 3, p.62 en 4, p.65. 286 Lucas, AnElissa (1980), p.464; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.241/pp.251-252. 287 In tegenstelling tot curatieve gezondheidszorg bleef preventie wel één van de centrale bevoegdheden. Dit hield onder andere het verspreiden van informatie over geboortebeperking en hygiëne in, het voorzien van inentingen, anticonceptiemiddelen, pesticiden, fluoride voor de fluoridatie van water, enz. (Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.241) 288 Een goedkope toegang tot medische zorg en dure geneesmiddelen zette sommigen aan tot het onnodig beroep doen op deze dienstverlening en dus tot regelrechte uitbuiting van het CMS. Ook van de Reguleringen voor Arbeidsverzekering in de steden werd overigens op dezelfde manier geprofiteerd. (Lampton, David M. (1974), pp.66-68) 289 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), pp.244-245/pp.251-252; Yao Li (2007), p.100.

75

Deze decentralisatie van de curatieve zorg liet flexibiliteit in implementatie toe, maar

werkte ook verwarring en chaos in de hand, aangezien de lokale leiders de vage centrale

richtlijnen dienden uit te werken tot een beleid dat afgestemd was op en de meeste

voordelen bood voor het eigen gebied. Of er in een lokaliteit al dan niet een degelijk

gezondheidszorgsysteem was, hing dan ook in grote mate af van de bekwaamheid van die

lokale leiders en van de welvaart van het gebied. Dit leidde tot grote geografische verschillen

inzake gezondheidszorg in China, waarbij grote stedelijke regio’s nog steeds in het voordeel

waren. De centrale overheid probeerde door middel van regelmatige officiële controles

weliswaar een uniforme basis te creëren, maar het is nu eenmaal praktisch moeilijk

realiseerbaar om een uniforme norm op te leggen voor een bevolking van achthonderd

miljoen mensen.290

Algemeen kan geconcludeerd worden dat halfweg de jaren zeventig, met acht miljoen

mensen werkzaam in de gezondheidssector waarvan zes miljoen op het platteland, de

verhouding van medisch personeel tussen stad en platteland ongeveer gelijk opliep. Het

verschil situeerde zich echter in de kwaliteiten en competenties van dat personeel. De hoger

opgeleide artsen en verpleegkundigen bleven actief in de steden, terwijl er op het platteland

voornamelijk minder bekwame barefoot doctors en deeltijdse gezondheidswerkers

tewerkgesteld waren. De reden hiervoor waren de beperktere financiële middelen in de

rurale gebieden waardoor de lonen er lager lagen en de medische faciliteiten minder

geavanceerd waren.291 En niet enkel de kloof tussen stad en platteland, maar ook die tussen

Chinese en Westerse artsen bleef, ondanks het integratieprogramma, bestaan. Eens de

invloed van het Ministerie van Gezondheid na de Culturele Revolutie toenam, werd immers

opnieuw meer de nadruk op de biomedische geneeskunde gelegd. Bijgevolg was de status

van Chinese artsen ook midden de jaren zeventig nog steeds lager dan die van hun

Westerse collega’s.292

3.2 De hervormingspolitiek na 1976

Het jaar 1976 was met de dood van Zhou Enlai en Mao Zedong en met de val van de

Bende van Vier een keerpunt in de Chinese politiek. Er werd afstand gedaan van Mao’s

radicalisme en van alle beleidslijnen in het algemeen, ook inzake gezondheidszorg, die

tijdens de Culturele Revolutie geredigeerd of verder uitgebouwd waren. 293 Kaderend in het

nieuwe nationale beleid dat wetenschappelijke en technologische ontwikkeling naar voor

schoof als vereiste voor China’s vooruitgang en modernisering, en dat door Deng Xiaoping邓

290 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.248/pp.251-252. 291 Lucas, AnElissa (1980), pp.487-488. 292 Chen, Meei-Shia (2001), p.464. 293 Gray, Jack (2002), pp.381-385.

76

小平(1904-1997)294 vertolkt werd in de Vier Moderniseringen四个现代化 (Si ge Xiandaihua),

gingen de hervormers zich inzake gezondheidszorg spiegelen aan het Westers

gezondheidszorgmodel. Een model dat curatief georiënteerd, hoogtechnologisch,

kapitaalintensief, gecommercialiseerd en geürbaniseerd was en dat de nadruk legde op

volwaardig opgeleid en kwalitatief medisch personeel. Onderzoek naar TCM of

kruidengeneeskunde stond niet meer op de politieke agenda genoteerd en op vlak van

medisch onderwijs werd afgestapt van de visie om op korte termijn zo veel mogelijk mensen

op te leiden, een visie die praktijkervaring boven theoretische opleiding plaatste.295

Onder meer voor de barefoot doctors bracht dit wezenlijke veranderingen met zich

mee. Eenmaal onder Deng Xiaoping de klemtoon terug op ‘expert’ (professionele

bekwaamheid) in plaats van op ‘red’ (politieke attitude) kwam te liggen, werden de doctors

aan een kwalificatie-examen onderworpen dat bepaalde of ze mochten blijven functioneren.

Diegene die slaagden kregen het ‘Certificaat van Barefoot Doctor’赤脚医生证 (chijiao yisheng

zheng) en werden van toen af aan ‘dorpsdokters’乡村医生 (xiangcun yisheng) genoemd.

Diegene die niet slaagden, werden gedegradeerd tot gezondheidswerker卫生员

(weishengyuan). De duur van de opleiding, die nu aan theorie en curatieve zorgverlening

een centrale plaats toekende, werd verlengd tot minimaal zes maanden.296

De decollectivisatie van de landbouw, met het instellen van het contract -en

verantwoordelijkheidssysteem297 in ’79 en het afschaffen van de volkscommunes, en de

294 Deng Xiaoping was van ’55 tot de aanvang van de Culturele Revolutie in ’66 - toen hij weggezuiverd werd - één van de belangrijkste beleidsmakers van de Volksrepubliek als secretaris-generaal van de CCP, Minister van Financiën en vice-premier. In ’73 werd hij gerehabiliteerd en in ’77 versloeg hij in de machtsstrijd die volgde op Mao’s overlijden premier Hua Guofeng, de aanvankelijke opvolger van Mao. Derhalve werd Deng Xiaoping de belangrijkste politieke figuur van China en bekleedde hij een sleutelfunctie in de hervormingspolitiek die in ’78 van start ging. Onder meer het ‘socialisme met Chinese karakteristieken’具有中国特色的社会主义 (juyou Zhongguo tese de shehuizhuyi) en de Vier Moderniseringen四个现代化 (Si ge Xiandaihua) (de modernisering van landbouw, industrie, defensie en technologie en wetenschap) kunnen aan hem toegeschreven worden. Zijn hervormingspolitiek hield de overgang van een centraal geleide planeconomie naar een geprivatiseerde markteconomie in en de opening naar het Westen toe, om buitenlandse technologie en investeringen te introduceren. (Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), pp.94-96/pp.119) Voor meer informatie betreffende Deng Xiaoping en de politiek in post-Mao China, zie Evans, Richard (1993), Deng Xiaoping and the Making of Modern China, London: Penguin Books. 295 Lucas, AnElissa (1980), pp.464-466; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.9-11; Chen, Meei-Shia (2001), p.466/p.470; Scheid, Volker (2002), p.81/p.229. 296 Li Decheng (2007), pp.164-165; Chen, Meei-Shia (2001), p.469; Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), pp.188-189. 297 De economische hervormingen na de dood van Mao Zedong betekenden voor het platteland de invoering van het contract -en verantwoordelijkheidssysteem voor huishoudens 家庭联产承包责任制 in ’79. Onder dit systeem huurden de landbouwfamilies een stuk grond van de coöperatie en dienden ze een contract af te sluiten om tegen een vastgelegde lage prijs een bepaald quotum van gewassen aan de coöperatie te verkopen. De rest van de landbouwopbrengst was dan voor eigen gebruik of kon tegen een hogere prijs aan de overheid of op de privé-markt verkocht worden. Na herziening van het contract -en verantwoordelijkheidssysteem in ‘85 werden de contracten rechtstreeks met de overheid gesloten en werden de huishoudens in de mogelijkheid gesteld te onderhandelen met de overheid over de contractuele voorwaarden. Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), p.286; Putterman, Louis, “The Restoration of the Peasant Household as Farm Production Unit in China: Some Incentive Theoretic Analysis”, in Perry, Elizabeth J. en Wong, Christine (ed.) (1985), The Political Economy of Reform in Post-Mao China, Cambridge (Mass.): Harvard University Press, pp.63-82.

77

omschakeling van een staatsgeleide planeconomie naar een geprivatiseerde markteconomie,

waren naast professionalisering de pijlers van de hervormingspolitiek, een politiek die voor

de plattelandsgezondheidszorg nefaste gevolgen zou hebben.298 De decollectivisatie leidde

onder andere tot de ineenstorting van het Coöperatief Medisch Systeem, dat met het

verdwijnen van de communes zijn financiële en politieke ondersteuning verloor299. Voor de

boerenbevolking betekende dit dat men voortaan de volledige medische kosten zelf diende

te betalen, waardoor velen zich de nodige zorg niet meer konden veroorloven. Dit werd

verder in de hand gewerkt door het feit dat tengevolge van de ineenstorting van het CMS

eveneens de financiering van de gezondheidsstations van de brigade teloor ging, waardoor

de dorpen, die onvoldoende middelen hadden om deze uit te baten, de stations

doorverkochten aan individuele barefoot doctors. Omdat de doctors thans op zelfstandige

basis werkten, dienden ze met hun dorpskliniek村卫生室 (cunweishengshi), zoals de

gezondheidsstations nu genoemd werden, winst te maken en was men bijgevolg almaar

meer gedreven door winstbejag. Ze schreven onnodige dure geneesmiddelen en inentingen

voor en besteedden minder aandacht aan preventie, wat minder winstgevend is dan

curatieve geneeskunde. Andere barefoot doctors die geen dorpskliniek kochten, gingen zich

terug meer toeleggen op de landbouw, die lucratiever was geworden sinds de prijzen voor

landbouwproducten gestegen waren na de invoering van het contract -en

verantwoordelijkheidssysteem. Nog anderen legden zich op handel toe of trokken naar de

steden op zoek naar nieuwe professionele mogelijkheden. Dit in combinatie met de

kwalificatie-examens resulteerde in een aanzienlijke daling van het aantal barefoot doctors300,

waardoor de toegang tot gezondheidszorg op het platteland opnieuw sterk terugviel.301

Niet alleen voor de barefoot doctors was preventie minder belangrijk - want minder

winstgevend - geworden, ook de centrale overheid voorzag in zijn budgetplanning weinig

ruimte voor dit topic. Daarentegen ging een groot percentage van de

gezondheidszorguitgaven uit naar de opleiding van hooggeschoold medisch personeel voor

stedelijke instellingen, naar de bouw van kapitaalkrachtige gespecialiseerde stedelijke

hospitalen, naar biomedisch onderzoek en naar gesofisticeerde apparatuur.

Massacampagnes werden net zoals preventie eveneens niet meer opgenomen in de nieuwe

298 Jeffries, Ian (2006), China. A Guide to Economic and Political Developments, New York: Routledge, pp.16-25. 299 Er zijn ook sociologische en politieke factoren die bijgedragen hebben tot de ineenstorting van het CMS. Toen de boeren nog lid waren van een commune werden financiële middelen gedeeld. Maar eenmaal ze sinds het afschaffen van die communes onafhankelijke consumenten waren geworden en de individuele belangen gingen primeren, verdween hun bereidwilligheid om het CMS, een systeem dat de medische kosten verdeelde tussen zieken en gezonde mensen, te blijven financieren. Een politieke verklaringsfactor is het feit dat de hervormers afkerig stonden tegenover alle ‘producten’ van de Culturele Revolutie, waar het CMS er één van was. (Liu, Yuanli et al. (1995), p.1088) 300 In ’75 waren er 1500 000 barefoot doctors, in ’82 nog 1 400 000, in ’83 1200 000. (Li Decheng (2007), p.164) 301 Chen, Meei-Shia (2001), pp.468-469; Li Decheng (2007), pp.164-165; Zhu, Naisu et al. (1989), pp.432-433; Burke, Adam et al. (2003), “Traditional Medicine in China Today: Implications for Indigenous Health Systems in a Modern World”, American Journal of Public Health, pp.1082-1084.; Liu, Yuanli et al. (1995), pp.1086-1087.

78

beleidslijnen. Mao’s ideologie van ‘het volk dienen’为人民服务 (wei renmin fuwu), die een

integraal onderdeel vormde van de campagnes, was stilaan plaats aan het ruimen voor een

steeds meer kapitalistische ingesteldheid.302 Deze factoren, die het gevolg waren van de

markthervorming, hebben mede een nadelige invloed uitgeoefend op de gezondheidszorg en

in het bijzonder op de plattelandsgezondheidszorg.303

Voor de post Mao-periode kan derhalve geconcludeerd worden dat de hervormingspolitiek

een radicale breuk betekende met de ideeën van Mao Zedong. In plaats van een socialistisch,

gecollectiviseerd systeem te vestigen dat steunt op centrale overheidscontrole en dat sociale

gelijkheid benadrukt, hebben de hervormers de economie geprivatiseerd en heel wat

centrale bevoegdheden gedecentraliseerd naar de provinciale en lokale autoriteiten.304 De

overschakeling op de markteconomie heeft enerzijds weliswaar geleid tot een imposante

economische groei en tot een betere levensstandaard, maar anderzijds ook tot een terugval

in de toegang tot gezondheidszorg. Met de teloorgang van het coöperatief medisch systeem

en de barefoot doctors gingen voor de boeren de geringe medische diensten die ze in de

laatste jaren verworven hadden terug verloren. Door de decentralisering van het urbaan

systeem voor kosteloze of verzekerde gezondheidszorg dienden arbeiders en ambtenaren

een groot deel van hun medische kosten voortaan zelf te betalen en bleef, mede door het

fenomeen van het stijgend aantal inwijkelingen van het platteland die geen recht hebben op

verzekering, het merendeel van de stadsbevolking zelfs volledig onverzekerd achter.305 Het

principe van ‘de arbeiders, boeren en soldaten dienen’ dat op de Eerste Nationale

Gezondheidszorgconferentie gelanceerd was en waar Mao zo de nadruk op legde, leek

daarmee veraf te zijn. Geneeskunde en gezondheidszorg waren in de eerste plaats een

economische aangelegenheid geworden die winst moest opbrengen.306

302 Aanvankelijk kregen de boeren extra werkpunten voor hun engagement in massacampagnes, maar nu dit systeem niet meer bestond, concentreerde men zich in de eerste plaats op het verhogen van de agrarische opbrengst in plaats van op gezondheidszorgprogramma’s. (Chen, Meei-Shia (2001), p.467) 303 Chen, Meei-Shia (2001), p.467/pp.469-471; Burke, Adam et al. (2003), p.1083; Liu, Yuanli et al. (1995), pp.1088-1091. 304 Omwille van de stijgende kosten van het systeem voor kosteloze公费医疗 (gongfei yiliao) of verzekerde劳保治疗(laobao zhiliao) gezondheidszorg (door de algemene inflatie, ouder wordende bevolking, dure hoogtechnologische medische apparatuur en dure geneesmiddelen) decentraliseerde de centrale overheid de verantwoordelijkheid voor dit systeem naar de de steden en ondernemingen. Als gevolg konden ambtenaren en de arbeiders van de staatsondernemingen niet meer genieten van kosteloze gezondheidszorg en was er een grote ongelijkheid, aangezien ambtenaren in armere steden en arbeiders in ondernemingen met een lage winstmarge hogere verzekeringspremies dienden te betalen. (Chen, Meei-Shia (2001), pp.468-469) 305 Het systeem van kosteloze of verzekerde gezondheidszorg dekt slechts vijftien procent van China’s totale bevolking. (World Bank (1997), Financing Health Care: Issues and Options for China; Washington DC: The World Bank; Lampton, David M. (1974), p.14.) 306 Li Decheng (2007), pp.165-166; Chen, Meei-Shia (2001), pp.470-472; Blumenthal, David en Hsiao, William (2005), p.1165; Zhu, Naisu et al. (1989), p.439; Scheid, Volker (2002), p.151.

79

VIII. Conclusie

Op het einde van de maoïstische periode kon vastgesteld worden dat het aantal

mensen besmet met parasitaire ziektes als malaria en schistosomiasis sterk was afgenomen,

geslachtsziektes als syfilis en epidemieën als cholera en pokken waren zelfs in grote mate

uitgeroeid. De levensverwachting was gestegen van 35 jaar in ’49 naar 68 jaar halfweg de

jaren zeventig en de kindersterfte gedaald van 200 naar 47 per duizend levendgeborenen.307

Uitgaande van de premisse die stelt dat het beleid inzake gezondheidszorg steevast

een afspiegeling vormt van het heersende politieke en economische klimaat, is mijn

conclusie voor deze thesis derhalve dat in China tussen ’49 en ’76, ondanks de continue

machtsstrijd tussen het Ministerie van Gezondheid en Mao Zedong, geleidelijk een uniek

gezondheidszorgstelsel tot stand gekomen is en bovenvermelde verbetering van de

gezondheidstoestand van het volk mogelijk gemaakt heeft.

Binnen dit stelsel lag de nadruk op preventie en primaire medische dienstverlening.

Het omvatte onder meer de ontwikkeling van het Coöperatief Medisch Systeem dat

basisgezondheidszorg ook voor de plattelandsbevolking toegankelijk heeft gemaakt (op zijn

hoogtepunt tijdens de Culturele Revolutie verzekerde dit systeem negentig procent van de

rurale bevolking). Het fenomeen van de barefoot doctor, die de deprofessionalisering van het

medisch beroep belichaamde en symbool stond voor de breuk met het conventioneel

Westers onderwijsmodel, en bij uitbreiding de massale opleiding van deeltijdse

gezondheidswerkers op medisch basisniveau waren er in vervat. Het beleid behelsde

eveneens de herwaardering van de Chinese geneeskunde en het mobiliseren van de massa

in gezondheidscampagnes zoals de strijd tegen de vier pesten; maar bovenal werd voor het

eerst aandacht besteed aan de voorziening van medische diensten in de agrarische

gebieden.308

De ontwikkeling van dit stelsel kende weliswaar ten gevolge van de aanhoudende

conflicten geen continu verloop. Telkens de politieke machtsverhoudingen veranderden, uitte

zich dit in het verleggen van de focus in het gezondheidszorgbeleid. De geneeskunde in de

maoïstische periode wordt dan ook gekenmerkt door een voortdurend variërende nadruk op

kwaliteitsverbetering van wetenschappelijk technologieën en materialen in stedelijke

hospitalen, onderzoeksinstituten en medische scholen enerzijds, de visie van het Ministerie

van Gezondheid waarvan de meeste leden een opleiding in Westerse geneeskunde hadden

doorlopen; en op kwantiteitsverhoging van laaggeschoold personeel voor de voorziening van

primaire medische diensten in de agrarische gebieden anderzijds, de visie van Mao Zedong.

In de positieve evolutie die zich tussen ’49 en ’76 omtrent de gezondheidssituatie op het

platteland heeft voorgedaan, heeft hij dan ook een belangrijk aandeel. Voor ’49 werd immers

307 Liu, Yuanli et al. (1995), p.1085; Chen, Meei-Shia (2001), p.465; Blumenthal, David en Hsiao, William (2005), p.1165. 308 Liu, Yuanli et al. (1995), pp.1085-1086; Chen, Meei-Shia (2001), p.456 ; Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.252.

80

geen prioriteit gegeven aan gezondheidszorg. In het antieke China was ziek zijn een uiting

van zwakte en werd het beschouwd als de fout van de zieke zelf. Het zoeken van medische

hulp berustte dan ook volledig op het initiatief van het individu en was niet iets waarvoor de

overheid verantwoordelijk was. Met het vestigen van hospitalen door missionarissen in de

negentiende eeuw nam het aanbod aan zorgverlening toe, maar deze hospitalen waren

overwegend geconcentreerd in de stedelijke gebieden en bijgevolg onbereikbaar voor de

plattelandsbevolking. Bovendien werd gebruik gemaakt van dure Westerse technieken die

het arme volk zich niet kon permitteren. Tijdens de Nationalistische periode werden dan wel

medische scholen opgericht voor de opleiding van autochtone artsen in de Westerse

biomedische geneeskunde, maar het aantal artsen was dusdanig schaars dat toegang tot

gezondheidszorg een privilege bleef voor de meer gegoede bevolking. Uiteindelijk was het

Mao die als eerste met het revolutionaire idee naar voor kwam om medische dienstverlening

ook op het platteland te voorzien.309

In dit kader ijverde hij er omwille van politieke, economische en culturele redenen

voor de traditionele Chinese geneeskunde in het programma voor rurale gezondheidszorg te

betrekken. Aanvankelijk kondigde Mao hiervoor het conservatieve ‘samenwerking van

Chinese en Westerse geneeskunde’-beleid中西医合作 (zhongxiyi hezuo) af (’45-’49). Dit

evolueerde naar het radicale ‘eenmaking van Chinese en Westerse geneeskunde’-beleid 中西

医统一 (zhongxiyi tongyi) (’49-’60), tot het Ministerie van Gezondheid en de CCP het er in de

periode volgend op de GSV over eens waren over te schakelen op een meer gematigd beleid

van ‘integratie van Chinese en Westerse geneeskunde’中西医结合 (zhongxiyi jiehe). De

Chinese geneeskunde binnen dit programma was evenwel niet meer het eeuwenoud

traditioneel medisch systeem, maar was geëvolueerd naar de door de CCP gedirigeerde

geneeskunde die TCM genoemd wordt en die zowel traditionele, biomedische en ideologische

invloeden in zich draagt.310

Na de dood van Mao Zedong in ’76 echter werd het politieke landschap volledig

hertekend en tengevolge van de hervormingen van Deng Xiaoping onderging ook het

gezondheidszorgbeleid drastische veranderingen. Sinds de overstap van een collectieve naar

een vrijemarkteconomie werd curatieve en hoogtechnologische geneeskunde terug

geaccentueerd; het Coöperatief Medisch Systeem stortte ineen; de barefoot doctors werden

geprofessionaliseerd tot ‘dorpsdokters’ of ze legden zich toe op andere professionele

bezigheden; de geneeskunde werd geprivatiseerd, wat een toenemend winstbejag in de

hand gewerkt heeft; en het ‘integratie van Chinese en Westerse geneeskunde’-programma

moest plaats ruimen voor het opnieuw de voorkeur geven aan Westerse geneeskunde. De

markthervorming leidde op economisch vlak weliswaar tot een grote progressie, maar

economische en sociale ontwikkelingen, waaronder gezondheidszorg, gingen niet met elkaar

309 Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), p.253; Lucas, AnElissa (1980), p.488. 310 Li Decheng (2007), p.175

81

gepaard. Na de maoïstische periode nam de toegang tot gezondheidszorg dan ook drastisch

af. De kloof tussen stad en platteland en tussen de verschillende bevolkingsklassen, die

gedurende de maoïstische periode stilaan gedicht was, werd wederom groter.311

Onder druk van de Wereldgezondheidsorganisatie, die in 2000 aan China pas een

188ste plaats toekende op 191 landen in termen van gelijkheid in gezondheidszorgfinanciering;

omwille van het alsmaar stijgend HIV-patiënten; en omwille van de uitbraak van de SARS-

epidemie in 2003, besloot de regering om gezondheidszorg terug hoger op de politieke

agenda te plaatsen. De meest recente ontwikkelingen inzake gezondheidszorg situeren zich

rond de herinvoering van een Nieuw Soort Coöperatief Medisch Systeem新型合作医疗制度

(Xinxing Hezuo Yiliao Zhidu) op het platteland. Dit herstelplan ging van start in 2003, maar in

juni 2004 maakten slechts 69 miljoen boeren van het nieuwe initiatief deel uit, wat net geen

negen procent van de totale boerenbevolking is. De gedecentraliseerde aanpak die de

verantwoordelijkheid voor de implementatie en financiering van het systeem bij de lokale

overheden legt, lijkt de belangrijkste oorzaak voor deze zwakke start lijkt. In een politiek

klimaat waar de nadruk op economische groei ligt en waar de lokale leiders geëvalueerd

worden op basis van economische indicatoren, mag het immers niet verwonderlijk heten dat

vele lokale overheden de beleidslijn aangaande het nieuwe type van coöperatieve

gezondheidszorg eerder terzijde schuiven en hiervoor nauwelijks financiële middelen

voorzien. Bovendien is het wantrouwen van de bevolking ten aanzien van de lokale

overheden hoog en beschouwt men de herinvoering van het CMS als een nieuwe manier

waarop hen geld wordt afgenomen.312 Hoe deze beleidsmaatregel in de toekomst verder zal

evolueren, is momenteel nog onduidelijk, al lijkt een meer gecentraliseerde benadering van

de gezondheidsproblematiek mij een absolute voorwaarde en dient de rol van de centrale

overheid bijgevolg aanzienlijk groter te worden.

Om af te sluiten wil ik nog even terugkomen op het concept van TCM dat op vandaag

een wereldwijde populariteit geniet. Praktijken als qigong气功313 en aromatherapie en

behandelingen met massage, kruidenmedicatie, acupunctuur en moxibustie hebben meer

dan driehonderd duizend aanhangers in meer dan honderd veertig landen. In landen als

Frankrijk en Duitsland, waar acupunctuur een geaccepteerd onderdeel van de

gezondheidszorg is, worden dergelijke behandelingen zelfs gedeeltelijk terugbetaald.

311 Chen, Meei-Shia (2001), p.456/p.469; Liu, Yuanli et al. (1995), p.1085. 312 Duckett, Jane (2006), “Local Governance, Health Financing, and Changing Patterns of Inequality in Access to Health Care”. In Shue, Vivienne en Wong, Christine P. (ed.) (2007), Paying for Progress: Public Finance, Human Welfare and Changing Patterns of Inequality, London: RoutledgeCurzon., pp.13-14/p.19. 313 Qigong is een praktijk die bestaat uit een reeks ademhalingsoefeningen waarvan beweerd wordt dat het uitvoeren van deze oefeningen de lichamelijke en geestelijke gezondheid ten goede komt. Door op de juiste manier adem te halen zou de stroming van ‘levenskracht’ 气 (qi) door het lichaam bevorderd worden. (Beyerstein, Barry L. en Sampson, Wallace (1996), “Traditional Medicine and Pseudoscience in China: A Report of the Second CSICOP Delegation (Part 1)”, Skeptical Inquirer, pp.24-25) Voor meer informatie omtrent qigong, zie Chen, Nancy N. (2003); Sancier, Kenneth M. (1996), “Medical Applications of Qigong”, Alternative Therapies in Health and Medicine, pp.40-46.

82

Internationale TCM-scholen314 zijn de laatste jaren opgericht in onder meer Italië, Spanje,

Finland, het Verenigd Koninkrijk, Canada, de VS en nog tal van andere landen. Bovendien is

een uitgebreid aanbod aan TCM-magazines315 verkrijgbaar.316 Kaderend in de sfeer van een

toenemende verwestering gaat de voorkeur in China zelf daarentegen - in de eerste plaats

bij opgeleide jongeren - steeds meer uit naar de Westerse geneeskunde.317 Dit is dan ook

een tendens waar de regering in de nabije toekomst bij het verder uitstippelen van een

degelijk gezondheidszorgbeleid dat zich zowel op stad als platteland toespitst, beslist

rekening mee zal moeten houden.

314 Enkele websites van internationale TC M scholen zijn: http://www.scuoladiagopuntura.it/ (Scuola di Agopuntura Tradizionale della Città di Firenze (Italië )); http://www.mtc.es/en/escuela/index.php (Escuela Superior de Medicina Tradicional China, (Spanje)); http://www.acupuncture-coll.ac.uk/ (The College of Traditional Acupuncture, Warwick (UK )); http://www.uku.fi/kansy/ECCM.shtml (European Consortium of Chinese Medicine, Kuopio (Finland); http://www.ctcmpc.com/academics-traditional-chinese-medicine.php (College of Traditional Chinese Medicine and Pharmacology, Toronto (Canada)); http://www.actcm.org/ (American College of Traditional Chinese Medicine, San Francisco (USA)) 315 Voorbeelden van TCM-magazines zijn: “The American Journal of Chinese Medicine”, “The Journal of Traditional Chinese Medicine”, “The Journal of Chinese Medicine”, “Acupuncture In Medicine”, enz. 316 Beyerstein, Barry L. en Sampson, Wallace (1996), p.20; Scheid, Volker (2002), p.137; Zhen Zhiya et al. (2001), pp.184-186. 317 Beyerstein, Barry L. en Sampson, Wallace (1996), p.22.

83

Bijlage 1

Acupunctuurpunten (Bron: http://www.absolutechinatours.com/china-travel/China-Herbal-Medication.html)

84

Bijlage 2

Moxibustie (Bron: http://beijingmuseum.gov.cn/acupuncture/moxibustion/75587.shtml)

85

Bijlage 3

Lesprogramma en handboeken van de ‘Beijing School voor Bijscholing van Chinese dokters’北京中医师进修学校 (Beijing Zhongyishi Jinxiu Xuexiao) (’51) (Bron: Taylor, Kim (2005), p.48)

86

Bijlage 4

Organisatie van het Ministerie van Gezondheid卫生部 (Weishengbu) (Bron: Lampton, David M. (1974), p.112)

87

Bijlage 5

Eerste standaardreeks TCM-handboeken (’60) (Bron: Taylor, Kim (2005), p.130)

88

Bibliografie

Westerse Bronnen

Asia Research Centre (ed.) (1968), The Great Cultural Revolution in China, Rutland

(Vermont): Charles E. Tuttle Company, pp.31-34.

Barnett, A. Doak (1964), Communist China. The Early Years, 1949-55, New York: Praeger.

Barnett, A. Doak (1967), Cadres, Bureaucracy and Political Power in Communist China, New

York: Columbia University Press.

Barnett, A. Doak (1969), Chinese Communist Politics in Action, Seattle (Wash.): Washington

University Press.

Barnouin, Barbara en Yu, Changgen (2006), Zhou Enlai: A Political Life, Hong Kong: Chinese

University Press.

Beijing College of Traditional Chinese Medicine (1981), Essentials of Chinese Acupuncture,

Oxford: Pergamon Press.

Beyerstein, Barry L. en Sampson, Wallace (1996), “Traditional Medicine and Pseudoscience

in China: A Report of the Second CSICOP Delegation (Part 1)”, Skeptical Inquirer, pp.18-26.

Blumenthal, David en Hsiao, William (2005), “Privatization and its Discontents - The Evolving

Chinese Health Care System”, The New England Journal of Medicine, pp.1165-1170.

Bramall, Chris (2009), Chinese Economic Development, London: Routledge.

Bullock, Mary Brown (1980), An American Transplant. The Rockefeller Foundation and

Peking Union Medical College, Berkeley (Calif.): University of California Press.

Burke, Adam et al. (2003), “Traditional Medicine in China Today: Implications for Indigenous

Health Systems in a Modern World”, American Journal of Public Health, pp.1082-1084.

Chan, Allan K.L. et al. (2002), Historical Perspectives on East Asian Science, Technology and

Medicine, Singapore: Singapore University Press.

89

Chen, King C. (1987), China’s War with Vietnam, 1979. Issues, Decisions and Implications,

Stanford (Calif.): Hoover Institution Press.

Chen, Meei-Shia (2001), “The Great Reversal: Transformation of Health Care in the People’s

Republic of China”, The Blackwell Companion to Medical Sociology, pp.456-482.

Chen, Nancy N. (2003), Breathing Spaces. Qigong, Psychiatry and Healing in China, New

York: Columbia University Press.

Chen, William Y. (1961), “Medicine and Public Health in China Today”, Public Health Reports,

pp.699-710.

Chen, William Y. (1961), “Medicine and Public Health”, The China Quarterly, pp.153-169.

Chi, Hsin (1977), The Rise and Fall of the “Gang of Four”, New York: Books New China.

Chow, Tse-Tsung (1967), The May Fourth Movement. Intellectual Revolution in Modern

China, Stanford: Stanford University Press.

Clark, Anne B. en Klein, Donald W. (1971), Biographic Dictionary of Chinese Communism

1921-1965, Volume I, Cambridge (Mass.): Harvard University Press.

Cohen, Myron S. en Henderson, Gail E. (1984), The Chinese Hospital. A Socialist Work Unit,

New Haven (Conn.): Yale University Press.

Croizier, Ralph C. (1968), “Traditional Medicine in Communist China: Science, Communism

and Cultural Nationalism”, The China Quarterly, pp.1-27.

Dikötter, Frank (1993), “Sexually Transmitted Diseases in Modern China: A Historical Survey”,

Genitourinary Medicine, pp.341-345.

Dillon, Michael (ed.) (1998), China. A Cultural and Historical Dictionary, Richmond: Curzon.

Dittmer, Lowell (1998), Liu Shaoqi and the Chinese Cultural Revolution, Armonk (N.Y.):

Sharpe.

Domes, Jürgen (1973), The Internal Politics of China 1949-1972, London: Hurst.

90

Doolin, Dennis J. en Ridley, Charles P. (1973), A Chinese-English Dictionary of Chinese

Communist Terminology, Stanford (Calif.): Hoover Institution Publications.

Duckett, Jane (2006), “Local Governance, Health Financing, and Changing Patterns of

Inequality in Access to Health Care”. In Shue, Vivienne en Wong, Christine P. (ed.) (2007),

Paying for Progress: Public Finance, Human Welfare and Changing Patterns of Inequality,

London: RoutledgeCurzon, pp.1-27.

Eastman, Lloyd E. (1975), The Abortive Revolution. China under Nationalist Rule, 1927-1937,

Cambridge (Mass.): Harvard University Press.

Evans, Richard (1993), Deng Xiaoping and the Making of Modern China, London: Penguin

Books.

Fairbank, John K. en Macfarquhar, Roderick (ed.) (1987), The Cambridge History of China,

Volume 14. The People’s Republic, part I: The Emergence of Revolutionary China 1949-1965,

Cambridge: Cambridge University Press.

Fairbank, John K. en Twitchett, Denis (1991), The Cambridge History of China, Volume 15.

The People’s Republic, Part II: Revolutions within the Chinese Revolution, Cambridge:

Cambridge University Press.

Fan, Kawai en Lai, Honkei (2008), “Mao Zedong’s Fight against Schistosomiasis”,

Perspectives in Biology and Medicine. Enkel online beschikbaar via

http://muse.jhu.edu/journals/perspectives_in_biology_and_medicine/v051/51.2.fan.html.

Ferguson, Mary E. (1970), China Medical Board and Peking Union Medical College. A

Chronicle of Fruitful Collaboration 1914-1951, New York: China Medical Board of New York.

Ferreira, Jorge F.S. (2004), Artemisia Annua L.: The Hope against Malaria and Cancer,

Beaver (WV): Appalachian Farming Systems Research Center. Enkel online beschikbaar op

http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/person/34667/Ferreira-

ArtemisiavsMalariaandCancer.pdf

Fruehauf, Heiner (1999), “Chinese Medicine in Crisis: Science, Politics and the Making of

TCM”, Classical Chinese Medicine. Enkel online beschikbaar op

http://www.classicalchinesemedicine.org/ccm/tcmgermany05.htm.

91

Goldman, Merle en Lee, Leo Ou-Fan (2002), An Intellectual History of Modern China,

Cambridge: Cambridge University Press.

Gray, Jack (2002), Rebellions and Revolutions. China from the 1800s to 2000, New York:

Oxford University Press.

Gray, Jeffrey A. (1979), Pavlov, Brighton: Harvester Press.

Hays, Charles W. en Wen, Chi-Pang (1976), “Health Care Financing in China”, Medical Care,

pp.241-254.

Heirman, Ann et al. (2008), China. Een Maatschappelijke en Filosofische Geschiedenis van de

Vroegste Tijden tot de Twintigste Eeuw, Gent: Academia Press.

Horn, Joshua S. (1971), Away With All Pests. An English Surgeon in People’s China: 1954-

1969, New York: Monthly Review Press.

Hsiao, William en Liu, Yuanli (1996), “Economic Reform and Health Lessons From China”,

The New England Journal of Medicine, pp.430-432.

Hsu, Elisabeth (1999), The Transmission of Chinese Medicine, Cambridge: Cambridge

University Press.

Hsu, Elisabeth (2006), “Reflections on the ‘Discovery’ of the Antimalarial Qinghao”, British

Journal of Clinical Pharmacology, pp.666-670.

Hsü, Immanuel C.Y. (2000), The Rise of Modern China, New York: Oxford University Press.

Jeffries, Ian (2006), China. A Guide to Economic and Political Developments, New York:

Routledge.

Karnow, Stanley (1972), Mao and China. From Revolution to Revolution, New York: Viking

Press.

Lampton, David M. (1974), Health, Conflict, and the Chinese Political System, Ann Arbor

(Mich.): University of Michigan. Center for Chinese studies.

92

Lampton, David M. (1977), The Politics of Medicine in China: The Policy Process 1949-1977,

London: Dawson.

Li, Kwok-Sing (1995), A Glossary of Political Terms of the People’s Republic of China, Hong

Kong: Chinese University Press.

Liu, Yuanli et al. (1995), “Transformation of China’s Rural Health Care Financing”, Social

Science and Medicine, pp.1085-1093.

Lu, Gwei-Djen en Needham, Joseph (1980), Celestial Lancets. A History and Rationale of

Acupuncture and Moxa, Cambridge: Cambridge University Press.

Lucas, AnElissa (1980), “Changing Medical Models in China: Organizational Options or

Obstacles?”, The China Quarterly, pp.461-489.

Ma, Hai-Teh (1966), “With Mao Tse-Tung’s Thought as the Compass for Action in the Control

of Venereal Diseases in China”, China’s Medicine, pp.52-68.

MacFarquhar, Roderick (1974), The Hundred Flowers Campaign and the Chinese Intellectuals,

New York: Octagon Books.

Mann, Felix (1965), “Chinese Traditional Medicine: A Practitioner’s View”, The China

Quarterly, pp.28-36.

Mao Zedong (1975), Selected Works of Mao Tse-Tung, Volume II, Oxford: Pergamon Press.

Meisner, Maurice (1977), Mao’s China: A History of the People’s Republic, New York: Free

Press.

Normile, Dennis (2003), “Asian Medicine. The New Face of Traditional Chinese Medicine”,

Science, pp.188-190.

Pepper, Suzanne (1978), Civil War in China. The Political Struggle, 1945-1949, Berkeley

(Calif.): University of California Press.

Poston, Dudley L.(2006), Fertility, Family Planning And Population Policy In China,

London: Routledge.

93

Prybyla, Jan S. (1970), The Political Economy of Communist China, Scranton (Penn.):

International Textbook Company.

Putterman, Louis, “The Restoration of the Peasant Household as Farm Production Unit in

China: Some Incentive Theoretic Analysis”, in Perry, Elizabeth J. en Wong, Christine (ed.)

(1985), The Political Economy of Reform in Post-Mao China, Cambridge (Mass.): Harvard

University Press, pp.63-82.

Riskin, Carl (1987), China’s Political Economy. The Quest for Development since 1949, New

York: Oxford University Press.

Salaff, Janet W. (1973), "Mortality Decline in the People's Republic of China and the

United States", Population Studies, pp.551-576.

Sancier, Kenneth M. (1996), “Medical Applications of Qigong”, Alternative Therapies in

Health and Medicine, pp.40-46.

Scharping, Thomas (2003), Birth Control in China 1949-2000. Population Policy and

Demographic Development, London: RoutledgeCurzon.

Scheid, Volker (2002), Chinese Medicine in Contemporary China. Plurality and Synthesis,

Durham (N.C.): Duke University Press.

Scheid, Volker (2002), “Remodeling the Arsenal of Chinese Medicine: Shared Pasts,

Alternative Futures”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science,

pp.136-159.

Scheid, Volker (2006), “Chinese Medicine and the Problem of Tradition”, Asian Medicine:

Tradition and Modernity, Leiden: Brill, pp.59-71.

Schell, Orville en Schurmann, Franz (1967), Communist China. Revolutionary Reconstruction

and International Confrontation, 1949 to the Present, New York: Random House.

Schram, Stuart R. (1974), Chairman Mao Talks to the People: Talks and Letters 1956-1971,

New York: Pantheon Books.

Schurmann, Franz (1968), Ideology and Organization in Communist China, Berkeley (Calif.):

University of California Press.

94

Selden, Mark (1971), The Yenan Way in Revolutionary China, Cambridge (Mass.): Harvard

University Press.

Shih, Vincent Y.C., “The State of the Intellectuals”. In Herderson, William en Trager, Frank N.

(ed.) (1970), Communist China, 1949-1969. A Twenty-Year Appraisal, New York: New York

University Press, pp.221-242.

Sidel, Victor W. (1973), “Medicine and Public Health”, Proceedings of the Academy of

Political Science, pp.110-120.

Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1974), “Medicine in China: Individual and Society”, Hastings

Center Studies, pp.23-36.

Sidel, Ruth en Sidel, Victor W. (1982), The Health of China, Boston (Mass.): Beacon Press.

Sivin, Nathan (1987), Traditional Medicine in Contemporary China, Ann Arbor (Mich.):

University of Michigan. Center For Chinese Studies.

Stewart, D. et al. (1977), “Acupuncture Analgesia: an Experimental Investigation”, British

Medical Journal, pp.67-70.

Taylor, Kim (2004), “Divergent Interests and Cultivated Misunderstandings: The Influence of

the West on Modern Chinese Medicine”, Social History of Medicine, pp.93-111.

Taylor, Kim (2005), Chinese Medicine in Early Communist China, 1945-63. A Medicine of

Revolution, Abingdon: RoutledgeCurzon.

Teiwes, Frederick C. (1979), Politics and Purges in China: Rectification and the Decline of

Party Norms, 1950-1965, Folkestone: Dawson.

Tejada de Rivero, David A. (2003), “Alma-Ata Revisited”, Perspectives in Health Magazine,

pp.2-7.

The People’s Medical Publishing House (1980), Advances in Acupuncture and Acupuncture

Anaesthesia, Beijing: The People’s Medical Publishing House.

95

Union Research Institute Hong Kong (1966), Who’s who in Communist China, Volume II,

Hong Kong: Union Research Institute.

Unschuld, Paul U. (1979), Medical Ethics in Imperial China. A Study in Historical

Anthropology, Berkeley (Calif.): University of California Press.

Unschuld, Paul U. (1986), Medicine in China. A History of Pharmaceutics, Berkeley (Calif.):

University of California Press.

Unschuld, Paul U. (2003), Huangdi Neijing Suwen. Nature, Knowledge, Imagery in an

Ancient Chinese Medical Text, Berkeley (Calif.): University of California Press.

Unschuld, Paul U. (2003), A History of Ideas, Berkeley (Calif.): University of California Press.

Valentine, Vikki (2005), "Health for The Masses: China's 'Barefoot Doctors’”, National Public

Radio. Enkel online beschikbaar op

http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4990242

Veith, Ilza (1982), Chinese Medicine Series. Huang Ti Nei Ching Su Wen: The Yellow

Emperor’s Classic of Internal Medicine, Taipei: Southern Materials Center.

Waller, Derek J. (1970), The Government and Politics of Communist China, London:

Hutchinson University Library.

Wang, Ke-Wen (ed.) (1998), Modern China. An Encyclopedia of History, Culture and

Nationalism, New York: Garland Publishing Inc.

Wang, Ruotao (2000), “Critical Health Literacy: A Case Study from China in Schistosomiasis

Control”, Health Promotion International, pp.269-274.

Wong, K. Chimin en Wu, Lien-Teh (1973), History of Chinese Medicine: Being a Chronicle of

Medical Happenings in China from Ancient Times to the Present Period, New York: AMS

Press.

World Bank (1997), Financing Health Care: Issues and Options for China, Washington DC:

World Bank.

96

Zhu, Naisu et al. (1989), “Factors Associated with the Decline of the Cooperative Medical

System and Barefoot Doctors in Rural China”, Bulletin of the World Health Organization,

pp.431-441.

Chinese bronnen

Cai Jingfeng蔡景峰 en Wang Zhipu王致谱 (1999), Zhongguo Zhongyiyao 50 Nian中国中医

药 50年 (Vijftig Jaar Traditionele Chinese Geneeskunde en Farmacie), Fuzhou: Fujian Kexue

Jishu Chubanshe.

Hua Zhongfu华钟甫 en Liang Jun梁俊(1995), Zhongguo Zhongyi Yanjiuyuan Shi中国中医研

究院史(Geschiedenis van het Onderzoeksinstituut voor TCM in China), Beijing: Zhongyi Guji

Chubanshe.

Huang Longyang黄龙祥 (2008), “Zhenci Mazui 5O nian ---- Chaoyue Mazui yu Shoushu”针刺

麻醉 50年——超越麻醉与手术 (50 jaar Acupunctuur-Anesthesie ---- Anesthesie en Chirurgie

Overstijgen), Zhenci Yanjiu针刺研究 (Acupunctuuronderzoek), pp.363-365.

Li Decheng李德成 (2007), Hezuo Yiliao yu Chijiao Yisheng Yanjiu (1955-1983) 合作医疗与赤

脚医生研究(1955-1983) (Onderzoek naar de Coöperatieve Geneeskunde en Barefoot

Doctors), Zhejiang: Zhejiang Daxue.

Li Qinggang李庆刚 (2004), “1957—1958 Nian de ‘Hong Zhuan’ Da Bianlun” 1957—1958年的

‘红专’大辩论 (Het Groot Dispuut van 1957-1958 Betreffende ‘Rood Expert’), Lingling Xueyuan

Xuebao零陵学院学报(Magazine van het Lingling College), pp.109-113.

Li Shizhen李时珍(1977), Bencao Gangmu本草纲目(Compendium van Materia Medica),

Beijing: Renmin Weisheng Chubanshe.

Li Yun李云 (1988), Zhongyi Renmin Cidian 中医人民词典 (Biografisch Woordenboek voor

Chinese Geneeskunde), Beijing: Guoji Wenhua Chubangongshi.

Liu Jie刘杰 (2006), “Mao Zedong de Yiyao Weisheng Sixiang ji qi Xianshi Yiyi”毛泽东的医药

卫生思想及其现实意义 (Het Gedachtegoed van Mao Zedong inzake Geneeskunde en

Gezondheidszorg en zijn Actuele Implicatie), Jiangmen Zhiye Jishu Xueyuan Xuebao江门职业

技术学院学报 (Wetenschappelijk Magazine van het Beroeps -en Technisch College van

Jiangmen), pp.40-43.

97

Mao Zedong毛泽东 (1969), Mao Zedong Sixiang Wansui毛泽东思想万岁 (Lang Leve het

Gedachtegoed van Mao Zedong), Beijing: uitgeverij onbekend.

Mao Zedong毛泽东 (1992), Jianguo Yilai Mao Zedong Wengao Di Liu Ce建国以来毛泽东文稿

第六册 (Manuscripten van Mao Zedong Sinds de Oprichting van de Volksrepubliek Vol.6),

Beijing: Zhongyang Wenxian Chubanshe.

Nanjing Zhongyi Xueyuan南京中医学院 (Nanjing Academie voor TCM) (ed.) (1958),

Zhongyixue Gailun中易学概论 (Inleiding tot TCM), Beijing: Renmin Weisheng Chubanshe.

Shen Chuanbao沈传宝 (2007), “Zhongyang Wenge Xiaozu de Lishi Yange ji Li Fei Yuanyin

Tanxi”中央文革小组的历史沿革及立废原因探析 (Analyse van de Historische Evolutie en de

Oorzaken voor het Ontstaan en Ontbinden van de Centrale Culturele Revolutie Groep),

Zhonggongdang Shi Yanjiu中共党史研究 (Historisch Onderzoek van de Chinese

Communistische Partij), pp.47-54.

Wei Lifu韦立富 (2008), “Xiandai Zhenjiu Xuejia Zhu Lian Xueshu Sixiang Jianjie”现代针灸学

家朱琏学术思想简介 (Korte Inleiding op het Academisch Gedachtegoed van Experte in de

Hedendaagse Acumoxa, Zhu Lian), Zhongguo Zhenjiu中国针灸 (Chinese Acumoxa), pp.667-

671.

Xia Xingzhen夏杏珍 (2003), “Nongcun Hezuo Yiliao Zhidu de Lishi Kaocha”农村合作医疗制度

的历史考察 (Historisch Onderzoek naar het Ruraal Coöperatief Medisch Systeem), Dangdai

Zhongguo Shi Yanjiu当代中国史研究 (Historisch Onderzoek in Hedendaags China), pp.110-

118.

Xu Fang徐放 en Yin Yuanping 尹远平 (2007), “Yong Zhongyi Jichu Lilun Jiexi Xiandai

Bingyin”用中医基础理论解析现代病因 (Analyse van Pathogenese volgens de Basistheorie van

TCM), Zhonghua Zhongyiyao Xuekan 中华中医药学刊 (Wetenschappelijk Magazine voor TCM

in China), pp.1120-1122.

Yao Li姚力(2007), “Ba Yiliao Weisheng Gongzuo de Zhongdian Fangdao Nongcun Qu. Mao

Zedong ‘Liu . Erliu’ Zhishi de Lishi Kaocha”巴医疗卫生工作的重点放到农村去. 毛泽东

“ 六· 二六” 指示的历史考察 (Verleg de Focus van de Werkzaamheden inzake

Geneeskunde en Gezondheidszorg naar het Platteland. Historisch onderzoek naar de 26 juni-

directieven van Mao Zedong), Dangdai Zhongguo Shi Yanjiu当代中国史研究 (Hedendaags

Chinees Historisch Onderzoek), pp.99-104.

98

Zhang Ji 张吉 en Zhang Ning张宁 (2007), “Zhenci Zhentong Jizhi de Tantao” 针刺镇痛机制

的探讨 (Onderzoek naar de Mechanismen van Acupunctuur-Analgesie), Zhongguo Zhenjiu中

国针灸 (Chinese Acumoxa), pp.72-75.

Zhang Weifeng张慰丰 en Zhu Chao朱潮(1990), Xin Zhongguo Yixue Jiaoyu Shi新中国医学

教育史 (Geschiedenis van het Medisch Onderwijs in het Nieuwe China), Beijing: Beijing Yike

Daxue.

Zhen Zhiya甄志亚 et al. (ed.) (2001), Zhongguo Yixue Shi中国医学史 (Geschiedenis van de

Geneeskunde van China), Shanghai: Shanghai kexue jishu chubanshe.

Zhonghua Renmin Gongheguo Weishengbu Zhongyisi中华人民共和国卫生部中医司 (Bureau

voor Chinese Geneeskunde van het Ministerie van Gezondheid van de Volksrepubliek China)

(ed.) (1985), Zhongyi Gongzuo Wenjian Jubian中医工作文汇编 1949-1983 (Verzameling Van

Documenten Over De Werkzaamheden In Chinese Geneeskunde 1949-1983), Beijing:

Zhonghua Renmin Gongheguo Weishengbu Zhongyisi.

Zhu Lian株连(1954), Xin Zhenjiuxue新针灸学 (Nieuwe Acupunctuur), Beijing: Renmin Junyi

Chubanshe.

Digitale bronnen

American College of Traditional Chinese Medicine: http://www.actcm.org/

Beijing Universiteit voor TCM en Farmacologie: http://www.bucm.edu.cn

Chinese Medical Journal (Chinese versie): http://www.nmjc.net.cn/

Chinese Medical Journal (Engelse versie): http://www.cmj.org/

Chinese Medische Associatie (Chinese versie): http://www.cma.org.cn/

Chinese Medische Associatie (Engelse versie): http://www.chinamed.com.cn/

College of Traditional Chinese Medicine and Pharmacology:

http://www.ctcmpc.com/academics-traditional-chinese-medicine.php

Escuela Superior de Medicina Tradicional China: http://www.mtc.es/en/escuela/index.php

99

European Consortium of Chinese Medicine: http://www.uku.fi/kansy/ECCM.shtml

Guangzhou Universiteit voor TCM en Farmacologie: www.gzhtcm.edu.cn

Nanjing Universiteit voor TCM en Farmacologie: http://www.njutcm.edu.cn

Onderzoeksinstituut voor TCM: http://www.cintcm.ac.cn/gam/gamy/zyyjy.html

Peking Union Medical College Hospital: http://www.pumch.ac.cn/

Scuola di Agopuntura Tradizionale della Città di Firenze: http://www.scuoladiagopuntura.it/

Shanghai Universiteit voor TCM en Farmacologie: http://www.shutcm.edu.cn

The College of Traditional Acupuncture: http://www.acupuncture-coll.ac.uk/

The Rockefeller Foundation: http://www.rockfound.org

Analyse van een Evolutie in het Licht van Wisselende ......elementen, acupunctuur en moxibustie). Er...

Documents

Transcript of Analyse van een Evolutie in het Licht van Wisselende ......elementen, acupunctuur en moxibustie). Er...