ALS VERPLEEGKUNDIGE DE FAMILIE ZICHTBAAR MAKEN

Peter VerheyenIndividuele-, gezins- en relatietherapie

Met dank aan: Marijke Goedemé en Monique Michiels

Je moet niet alleen, om de plek te bereiken

thuis opstappen, maar ook uit manieren van kijken

Herman De Coninck

Wil je over één van de thema’s die vandaag aan bod komen meer achtergrondliteratuur ?

Mailen: peter.verheyen@khk.be

Veront-schuldiging

Marijke Goedemé en Monique Michiels van de KATHO hebben zich verontschuldigd.

Het programma dat voorzien was had als basis de wijze waarop het contextueel denken en werken in de opleiding sociale verpleegkunde in de KATHO vorm krijgt.

Vandaag draaien we dus noodgedwongen het roer (een beetje) om.

Opbouw van de sessie

Korte theoretische overview met een aantal kapstokken.

Contextuele therapie Integreren in de opleiding? = ervaringsgericht en

theorie!

Als houding naar de studenten?= ervaringsgericht!

Twee ‘hulpmiddelen’ die we vandaag oplichten Het genogram

De levenslijn

Een filmfragment…

Hoe ervaar jij dit gesprek? (schrijf je eerste gevoel op. NIET nadenken, opschrijven)

Wat is er aan de hand? (de feiten volgens jou)

Beschrijf de context van dit gesprek?

Wat zou jij doen als begeleider?

Ik heb dit filmpje van een patiënt gekregen. Formuleer jouw hypothese wat hij mij wilde aantonen.

Hoe ziet jouw gezin eruit?

Inleiding systeemtherapie

SLEUTELBEGRIPPEN Bij systeemtherapie ligt de nadruk op interacties,

context en gehelen. Systeemtherapie gaat er van uit dat je ook bent wie

je bent door je omgeving: het gezin waaruit je afkomstig bent en je huidige relatienetwerk. Je gezins- en familieleden spelen in je leven een belangrijke rol. Kennen je vrienden je als een geslaagde afdelingschef; voor je broer blijf je altijd ‘dat kleine meisje’, hoe oud je ook bent. Je familie kent je door en door en iedereen heeft familie.

Systeemtherapie begint bij jouw begin. Bij waar je vandaan komt en met wie je nu leeft. Bij wat jou gemaakt heeft tot wie je bent, bij jouw ‘context’.

In systeemtherapie daagt de therapeut je uit je hulpvragen in verband te brengen met de relatie met je partner, je kinderen, je ouders, je grootouders en andere belangrijke familierelaties.

1

Systeemtherapie richt zich op het geven van nieuwe betekenissen aan de gebeurtenissen in je leven en op het uitlokken van relationele betrouwbaarheid.

Hoe kun je weer afgestemd worden op het positieve? Hoe kan het vertrouwen tussen jou en de ander vergroot worden? Hoe kun je vrij zijn in verbondenheid?...

Binnen de systeemtherapie zijn er verschillende scholen.

Als belangrijksten vermelden we hier de structurele gezinstherapie, de strategische gezinstherapie, de contextuele gezinstherapie en de cybernetische gezinstherapie.

Heel kort fietsen we over de verschillende scholen.

Er bestaat niet één systeemtherapieStructurele gezinstherapie (Minuchin):

Het doel is hierbij niet het symptoom op te lossen, maar wel de structuur van het gezin te veranderen zodat deze zelf het probleem kunnen oplossen en het symptoom kan verdwijnen. Er wordt vooral in het hier en nu gekeken naar allianties en coalities tussen de gezinsleden, grenzen tussen de generaties, hiërarchieën met tot doel een zicht te krijgen op de delicate balans tussen stabiliteit en verandering.

Strategische gezinstherapie (Haley):

Hier zijn de therapeutische interventies symptoomgericht. De therapeut werkt in het hier en nu en kijkt naar concreet observeerbaar gedrag. De geobserveerde gedragsstoornissen worden in stand gehouden door gedragssequenties. Deze sequenties worden in de therapie geblokkeerd en nieuwe omgangsvormen worden geïntroduceerd via verschillende technieken: reframing, het geven van directieve en/of paradoxale boodschappen, gebruik van metaforen, symbolen en rituelen.

Er bestaat niet één systeemtherapieContextuele gezinstherapie (Boszormenyi-Nagy):

De naam contextuele therapie refereert naar de dynamische verbondenheid van een persoon met zijn significante relaties. De nadruk ligt op de relaties tussen de opeenvolgende generaties. Uit de klinische praktijk en uit onderzoek weet men dat in families vaak dezelfde patronen en dynamieken zich herhalen. De essentie van de therapie is niet het wegwerken van symptomen, maar wel opzoek gaan naar en het opwekken van ongebuikte bronnen. De therapie dient rekening te houden met iedereen die door de therapie beïnvloed wordt, ook al zijn deze personen niet aanwezig. De therapeut heeft een “meerzijdig partijdige houding” en de aandacht wordt gericht op rechtvaardigheid en fairheid.

Cybernetische gezinstherapie (Selvini Pallazolli):

Deze school werkt volgens drie grondprincipes: het opstellen van hypotheses, circulariteit en neutraliteit.Er worden door de therapeut van bij aanvang hypotheses geformuleerd, die aanzien worden als intuïtieve invallen die waardevolle uitgangspunten zijn voor het ontstaan van nieuwe ideeën. De therapeut stelt voornamelijk “ciculaire vragen”. Hiermee helpt hij het gezin op zoek te gaan naar hoe gedrag zijn betekenis ontleent aan de context waarin het plaatsvindt en verwijst hij naar de wederkerigheid of de wisselwerking van de onderdelen van het systeem.

Persoonlijk vertrek ik liever vanuit verschillende perspectieven:

Communicatief perspectief (Watzlawick)

Interactief perspectief

Structureel perspectief (Munichen)

Gezinsontwikkelingsperspectief (Nagy, en vandaag ook hechtingstheorieën)

Narratief perspectief (Andersen)

Hechtingsperspectief

Oplossingsgericht perspectief (De Shazer)

Een kleine denkoefening

1. schrijf heel kort een situatie met een student op. Deze situatie was problematisch en jij wist eigenlijk niet goed wat te doen. Je bent met de student dieper op de situatie ingegaan.

Per vier: één collega beschrijft de situatie met de nodige details

De drie anderen geven hun visie vanuit een zelf gekozen perspectief.

2011

Mensen, dus wij en onze studenten creëren voortdurend eigen ‘systemen’ en lossen in die systemen hun problemen op, op hun manier.

Een filmpje met een mooi voorbeeld hoe een gezin een eigen realiteit gaat creëren dat ons bizar kan lijken maar voor elk van hen een ‘gewoonte’ is.

Misschien tijdens het kijken de verschillende perspectieven wisselen?

Welk perspectief is voor jou het meest comfortabele?

Een fragment

http://www.youtube.com/watch?v=Tsygx1Tlhec

Hier kan het goed zijn om elk lid aan de tafel naar hun eigen gezinsgeschiedenis te laten kijken.

Contextuele gezinstherapie

Contextuele gezinstherapie (Boszormenyi-Nagy): We bouwen vandaag verder met de contextuele

therapie als achtergrond.

Beperkingen: Nagy zijn theorie is erg academisch geschreven.

Zijn basiswerk, ‘between give and taken’, is moeilijk toegankelijke literatuur.

Een theorie is steeds reductionistisch, ook de contextuele. M.a.w. als je als hulpverlener alleen contextueel werkt ga je voorbij aan de complexiteit van gezins- en andere problemen .

Uitdagingen:

Er zijn een aantal therapeuten die Nagy zijn werk toepasbaar hebben gemaakt met een aantal fijne methodieken.

Het geeft een andere bril op zich herhaalde patronen.

Kent een breed toepassingsgebied in de jeugdzorg en GGZ.

Voor verpleegkundigen geeft het een kader dat past in de uitoefening van hun beroep.

CONTEXTUEEL DENKEN IN DE GEZONDHEIDSZORG

Tekst Magda Heireman

2011

Dr. Ivan Boszormenyi-Nagy

- Hongaars-Amerikaanse psychiater en

gezinstherapeut.

- °1921 +2007

- “Mijn vader zal altijd mijn vader blijven. Ook al is

hij dood en ligt de grond waar hij begraven is,

enkele duizenden mijlen hiervandaan.”

- Belangrijk rol in bijzondere jeugdzorg,

adoptie, nieuw samengestelde gezinnen

VISIE - NAGY

“Wanneer men alleen is op een onbewoond eiland, dan kan men met niemand een relatie aangaan. Men weet niet of men een aardig persoon is of juist vervelend. Er is niemand om gedrag aan te toetsen en daardoor duidelijkheid te krijgen over de relationele kant van de persoonlijkheid. Zodra er iemand op het eiland aanspoelt, is de relationele ethiek van kracht. De een kan de ander helpen of kwetsen, men kan met elkaar een balans van geven en ontvangen opbouwen of men kan elkaar uitbuiten en leegzuigen”. Nagy 1996

Context

Begrip Context bij Nagy

Verbondenheid

De dynamische verbondenheid van de mens met zijn betekenisvolle relaties over verschillende generaties.

Familiaal netwerk van verhoudingen waarin iedereen met iedereen verbonden is in een dynamische balans van geven en nemen.

Op weg naar het ‘begrijpen’ van loyaliteit

Parabel van de verloren vader

Zoon wil wereld veranderen.Vader eigenlijk liever zoon.Maar hij kan alleen een zin veranderentot die niet meer anders wil.

Je zal maar jong zijn en meningen hebbenvan anderen, en verder niks,niet eens een dode vader.

'Dat eigen leven, begin daar gvd. eens mee,en kom over tien jaar eens terug met verdrietin plaats van gelijk, bijvoorbeeld na een vrouw of twee.Dat ik kan zeggen: je bent dezelfde gebleven.'

Het bovenstaande is tien jaar geleden geschreven.En aldus is tien jaar later geschied.

Herman de Coninck

Loyaliteiten

Existentiële loyaliteit

Onomkeerbare band

Zijnsloyaliteit

Verworven loyaliteit

Ouders, pleegouders, stiefouders, opvoeders, adoptie-ouders…

VERTICALE/HORIZONTALE RELATIES

Verticale relaties;Ouders en kinderen zijn verbonden door verticale loyaliteit. Deze is asymmetrisch; het kind is in eerste instantie gerechtigd meer te ontvangen dan te geven in die balans en de ouder heeft in die balans meer verantwoordelijkheid voor het kind dan andersom.Horizontale relaties; Horizontale loyaliteit ontwikkelt zich in gekozen relaties (partners, vrienden, collega’s enz.) en is in principe symmetrisch en wederkerig; beide partijen dragen evenveel verantwoordelijkheid voor de rechtvaardigheid van de balans.

Loyaliteitsconflicten

Botsing van loyaliteiten

Persoonlijke groei: voortdurend botsen van L = blijvend gepaste vorm geven aan L

Gespleten loyaliteit: als kind moet kiezen tussen beide ouders (ergste vorm van L-conflict)

Onzichtbare loyaliteit: als men niet openlijk loyaal kan zijn

Paul, elf jaar oud, mocht ‘kiezen’ : met vader meegaan of bij moeder blijven. Hij sneed zijn Snoopy- zijn lievelingsobject- doormidden en bood ieder van zijn ouders de helft aan en zei : ‘Zo zouden jullie het graag willen. Maar hoe moet ik dat nou doen met mijzelf?’

2011

“Ik moet van mijn moeder zeggen dat als mijn vader na schooltijd op het schoolplein staat u onmiddellijk de politie en haar moet bellen”: zegt Cassandra bij de deur van de docentenkamer tegen de leerlingbegeleider.

Sleutel om aan de destructieve spiraal te ontsnappen

Iedereen was ooit een klein, kwetsbaar kind dat op een eigen manier heeft gegeven, geïnvesteerd in de relatie Erkenning voor het GEVEN (zorg) en wat door

anderen niet kon ontvangen worden Door wat het kind meemaakte haakte het af

(de één al vlugger dan de ander) Erkenning voor ONRECHT, voor wat iemand is

tekort gekomen en -gedaan # complimenten geven;

(= recht doen aan het wezenlijke bestaan = bestaansrecht)

Basishoudingen: ERKENNING

Basishoudingen: MEERZIJDIGE PARTIJDIGHEID

Kamer zit vol

Aan kant staan van alle betrokkenen, ook niet-aanwezigen, overledenen,…

Is ook verantwoordelijkheid voor het onrecht bij juiste persoon leggen

Begrip opbrengen voor het GEVEN

Begrip opbrengen voor het ONRECHT

Valkuil : cliënten gelijk geven

Wegwijzers

Het genogram: zie document

De levenslijn.

Anderen

Werken met duplo

Familie opstellingen

Werken met materialen (zie boek)

GENOGRAMIn de contextuele praktijk wordt frequent gebruik gemaakt van een genogram, een getekende stamboom met minstens drie generaties. Het gebruik alleen is niet direct contextueel.

Het gaat er bij het genogram om dat de hulpverlener in gesprek met de cliënt een contextuele analyse maakt waarbij hij het destructief en constructief recht, de hulpbronnen en breuken inventariseert en een analyse maakt van de dynamiek van de loyaliteiten.

Een genogram maken heeft vaak het effect dat de cliënt meer ervaart dat hij of zij bij een groter verband behoort. Ook delegaten en legaten worden gemakkelijker zichtbaar en zo verwoord.

Genogrammen laten hiaten in de geschiedenis aan het licht komen en het navragen daarnaar wordt meer voor de hand liggend.

2011

voorbeeld

2011

voorbeeld

Het maken van een levenslijn

2011

Voorbeeld

Voorbeeld

2011

DISCUSSIE Integreren in de opleiding? = ervaringsgericht en

theorie! In welke lessen/colleges? Niet ‘verengen’ naar alleen contextuele? Verschillende perspectieven die we overlopen hebben

als uitgangspunt?

Als houding naar de studenten?= ervaringsgericht De beste manier om iets aan te leren is het zelf

voorleven/doen?