Alphons Ariëns 1860 - 1928

inspirator en organisator

Zijn wijze van denken

en zijn methode van werken

Jan Hinke, 2013

Drie uitspraken over Ariëns

Kard. De Jong: “Je kunt onmogelijk aan Ariëns voorbij gaan,

omdat hij op alle terreinen van het katholieke leven overal de hand in had.”

Mgr. Hoogveld: “Geen werk van betekenis in de laatste veertig

jaar bleef hem vreemd. Hij heeft het begonnen, gesteund of bevorderd.”

Prof. Spiertz: “Door het uitzonderlijke van zijn wezen en werken

is hij nergens onder te brengen noch in de conventies van zijn noch in die van onze tijd.”

Prof. Nissen over het rijke Roomsche leven: “… de meest

grootse, meest zelfverzekerde en wellicht ook meest wanhopige poging tot kerstening van de samenleving die de geschiedenis van het christendom in West -Europa ooit te zien heeft gegeven.”

Geboren te Utrecht in 1860

Hamburgerstraat 38

Utrecht

Plattegrond van het centrum van Utrecht

Hamburgerstraat 38

(begin van de pijl University Hall)

Mr. A.W.K. Ariëns (1820-1883) in 1881

Advocaat

Opa van Ariëns (B.A. Povel), later drie ooms eigenaar Winkel van Sinkel (1864-1912)

Herenstraat 34 in Utrecht

In deze noodkerk deed Ariëns zijn Eerste Heilige Communie.

Later ook bekend onder de naam Silo-kerk

Sinds 1949 in gebruik bij de Baptisten.

Vanaf 1842 kerkte de statie/parochie in deze provisorische kerk.

Totdat in 1877 de neo-gotische Willibrordkerk in gebruik genomen kon worden.

Scholier/student te Rolduc (1870-1878) Begin netwerk

Ariëns als seminarist te Driebergen-Rijssenburg,

de priesteropleiding van het aartsbisdom

Ariëns als seminarist (1878 – 1882)

H.J.A.M. Schaepman (Herman) 1844 - 1903

Priester

Politicus

Dichter

Docent seminarie

Vanaf 1880 lid van de Tweede Kamer, als een der eerste katholieken

Leidde de katholieke emancipatie

Zijn devies: credo, pugno

Schaepman-monument

te Tubbergen

student te Rome (1882 – 1886)

Piazza della Minerva

Piazza della Minerva

hoek Via dei Cestari / Via di Santa Chiara

Universiteit der Dominicanen: de Minerva

Ariëns en Italië

Ariëns beperkte zich niet alleen tot de studie en de bezienswaardigheden van Rome, Hij bezocht ook: -De volkswijken van Rome

-Assisi

-De marmergroeven van Carrara

-De zwavelmijnen van Sicilië

-Turijn (Don Bosco)

BRONNEN VAN ZIJN SPIRITUALITEIT

De eerste bron wordt zonder meer gevormd door zijn ouders en het

gezin.

Rolduc was de plaats waar hij cultureel en geestelijk verder gevormd werd.

Van zijn jaren te Rijsenburg heeft Ariëns zelf gezegd dat er geen spirituele of pastorale vorming was. Een belangrijke rol in zijn vorming op Rijsenburg heeft Dr. Herman Schaepman vervuld.

Tijdens zijn studie in Rome en zijn reizen door Italië raakte Ariëns geboeid door priesters die op concrete wijze hun geloof vorm gaven in maatschappelijke betrokkenheid:

- Don Bosco 1815 - 1888 (stichter van de Salesianen) - Franciscus van Assisi 1182 - 1226 (stichter van de Franciscanen)

Enschede had in 1886 nog geen 10.000 inwoners

Kapelaan te Enschede 1886 - 1901

• Compassie

• Scherpzinnigheid

• Strijdlust

• Ondernemings- geest

Enschede. Oude Markt - Langestraat

Plattegrond van Enschede

Jannink & Zonen in 1907

Fabrieken Van Heek Parallelweg

Woonomstandigheden slechte behuizing,

slechte hygiëne, ondervoeding, te lange werktijden, lage lonen, kindersterfte, kinderarbeid, drankverslaving en …… geen uitzicht op verbetering

Arbeider mist basis, inhoud,

staat alleen, is losgesneden van het maatschappelijke

weerloosheid en uitzichtloosheid uit zich in drankzucht

- persoonlijke ordening/emancipatie/groei politiek/maatschappelijk bewust waarheid, gerechtigheid, matigheid (drankweer)

- politiek/maatschappelijke ordening/emancipatie hervorming van het economische systeem

Eerst van on-mens naar mens, …….. vervolgens van mens naar christen

Vereniging, beter dan congregatie

“Laat men het aantal geestelijken vertienvoudigen, laat men kerken op kerken bouwen, laat men missies op missies geven, de oogst zal betrekkelijk schraal zijn, wat wij voor onze heiligen godsdienst nodig hebben is de R.K. Vereeniging”

De vereniging wil eerst de mens en door de mens de toestand hervormen.

Vereniging maakt arbeiders bewust van hun rechten

en bekwaam om voor hun rechten uit te komen.

Arbeiders moeten zelf langs democratische weg hun lot verbeteren en dit niet overlaten aan buitenstaanders (patriarchen, clerus, etc.). emancipatie van de leek - lekenspiritualiteit

Economisch systeem hervormen: evenwicht tussen kapitaal en arbeid herstellen, afstand verkleinen tussen de maatschappelijke klassen, etc.

“Recht moet er zijn voor allen in den volsten zins des woords”

Volksorganisatie – volksontwikkeling – volksinvloed – volkswelvaart

Arbeidzaamheid – spaarzaamheid – matigheid – zedigheid

Godsdienstzin – vlijt – liefde – vreugde (in een gevorderd stadium)

DENKER EN DOENER THEORIE EN PRAKTIJK

ideoloog en organisator

doctrine en methodiek

Doctrina Socialis (zie Deems)

theoloog van de gerechtigheid

Doctrine heeft een theologische basis met vooral sociaal-theologische en missionair-theologische aspecten

Deems: drie fasen bij Ariëns maatschappelijke, godsdienstige en missionaire bewustwording

voorwaarde, theorie en praktijk

verenigen, vormen, hervormen

• Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901. Leo XIII. Rerum Novarum. Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie. Grondhouding: christelijke gelijkheid solidariteits- of participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)

• Extra element: ascese, offer, matigheid

• Christelijk geloof.1901-1914. Pius X.Omnia restaurare in Christo. Geloofsverdieping. Sociale ethiek.

• Christelijke liefde.1914-1928. Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus. Apostolaat. Missiebeweging.

Inzicht in de complexiteit van het maatschappelijke

vraagstuk

Veelzijdige aanpak van de problemen (vanuit vier

kanten)

Organisatorisch talent om mensen te mobiliseren

Didactisch vermogen om begrijpelijk te zijn voor

iedereen

de VERENIGING door aaneensluiting, krachtenbundeling

Ariëns concludeerde: een nieuwe vorm van pastoraat is nodig

Kerk in de 19e eeuw: sociale onrust is gevolg van verslapping van de

godsdienstigheid

Ariëns draait oorzaak en gevolg om:

kom sociaal in actie, verbeter je lot en de godsdienstigheid zal

toenemen

- geen congregatie (te eenzijdig religieus), komt daarna

- geen filantropie, tot dan de gangbare christelijke diaconie (te ongelijk)

- geen socialisme (te ongodsdienstig en materialistisch)

R.K. Werklieden Vereniging eerste bestuur met Ariëns De RKWV (opgericht 24 november 1889) is overigens niet zozeer een vakvereniging als wel een organisatie die de geestelijke en culturele verheffing van haar leden wil bevorderen.

Methode

- mensen bij elkaar brengen (VERENIGEN),

op basis van solidariteit

- mensen VORMEN,

bewust maken van waarheid en recht

- mensen en toestanden HERVORMEN

(politiek, maatschappelijk, cultureel, moreel, religieus,

missionair)

Het verval van de vierde stand is godsdienstig en zedelijk, maar evenzeer stoffelijk en

maatschappelijk; wie op no. 1 en 2 zou willen werken zonder no. 3, zou … zijne moeite

verspillen

Op zoek gaan naar waarheid en recht Om zo te komen tot sociale vrede

Waarheidsvinding, ontbolstering van de

waarheid Verstaan van de tijdgeest, maatschappijkritisch

In waarheid de gerechtigheid laten stralen Theoloog van de gerechtigheid, passie voor

gerechtigheid rechtvaardigheid eerste kenmerk van de christen-democratie

Solidariteitsdenken gemeenschapszin

In 1889 wordt de Rooms-Katholieke Werkliedenvereniging St. Joseph opgericht. De vereniging beschikt al in 1890 over het eigen verenigingsgebouw ‘Tivoli’ (nu een apostolische kerk) aan de Oldenzaalsestraat in Enschede.

Het eerste Concordia, aanbesteed 1901, in gebruik genomen in 1902, afgebrand in 1909

Gebouw Concordia

de arbeiders moeten het zelf doen

Vereniging: 1889 R.K. Arbeidersvereniging Sint-Joseph

Vakbond: 1891 R.K. Twentsche Fabrieksarbeidersbond

uitbouw

- kader (De Kern)

- gebouw (Tivoli, Concordia)

- blad (‘De Katholieke Werkman’, vanaf 1893).

- ondersteuningsfondsen (spaarkas, verzekeringen)

- woningbouw

- cultureel (muziek, toneel, bibliotheek)

nationaal – internationaal – federatief (met protestanten)

“Ik had jaren gewerkt met veel ijver. Ik

stond er mee op en ging er mee naar

bed, Zondag en in de week. En toen ik

alles overzag en mij afvroeg of de

arbeiders flink vooruitgegaan waren, of

de loonsverhooging meer welvaart had

gebracht, moest ik bekennen: neen.

Het gaf niets, als wij de jeneverfles niet

stuk sloegen. ”

1895 Sobriëtas Kruisverbond blad Kruisbanier

Maria-vereniging Anna-vereniging

Unitas 1895 – 1906 interconfessionele katoenbewerkersbond

De Eendracht coöperatieve textielfabriek te Haaksbergen 1894 - 1901 Nieuwe bisschop in 1895 H. van de Wetering na P.M. Snickers

Verkiezingen 1897

“Maar de drankbestrijding doet heel wat meer dan de Christelijke Matigheid in eere herstellen. Ze is een groote SOCIALE DRIJFKRACHT. …

Uit den aard der zaak zal deze eigenschap der

drankbestrijding het meest tot uiting komen in de Mariavereniging. Het charitatief terrein is bij uitstek het terrein van de vrouw. …

Daar is geen enkel belangrijk werk –charitatief of

zuiver religieus- tot stand of bloei gekomen, of de Mariavereniging nam het initiatief of was er de stuwkracht van”

Maria Vereeniging Enschede

Huldeblijk aan Ariëns aangeboden bij zijn vertrek uit Enschede in 1901

Miserior super turbam Ik heb medelijden met het volk. Rerum Novarum Eximia pietatis Graves de communi re Priester der werklieden vurige drankbestrijder Apostel der christelijke democratie met al de rijkdom van zijn gaven en de offermoed van zijn gehele persoonlijkheid Opheffing Ontwikkeling Organisatie van de katholieke arbeiders in Nederland

Profeet Hij die perspectief biedt Mozes, Martin Luther King,

Nelson Mandela

Emancipator de man die de katholieken op de kaart zette, van verwaarloosbaar groepje in de 19e eeuw tot vormgevers van de maatschappij in de 20e eeuw

Hervormer

Maatschappijcriticus

Leraar, onderwijzer, didacticus

Prediker, geloofsverkondiger

Apologeet, polemicus

Pastoor te Steenderen 1901-1908

Altijd bezig

“Vooruit, altijd maar vooruit, met zevenmijlslaarzen”

Caritas Christi urget nos

De liefde van Christus laat ons geen rust

Omnibus omnia factus sum Met de zwakken ben ik zwak geworden, om de zwakken te winnen.

Alles ben ik voor allen geworden, om er tot elke prijs

enkelen te redden.

Ariëns bij zijn 25-jarig priesterfeest in 1907

Foto uit 1907 te Steenderen

Alfons Ariëns getekend door Jan Toorop in 1907

Vanuit de matigheidsbeweging en de vrouwenbeweging

van het maatschappelijke naar het godsdienstige

Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901. Leo XIII. Rerum Novarum. Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie. Grondhouding: christelijke gelijkheid, geen intellectuele of klerikale arrogantie solidariteits- of participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)

Extra element: ascese, offer, matigheid

Christelijk geloof.1901-1914. Pius X.Omnia restaurare in Christo. Geloofsverdieping. Sociale ethiek. Authentiek christelijk leven dat als vanzelf naar buiten overslaat in een creatief saamhorig-heidsgevoel

Christelijke liefde.1914-1928. Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus. Apostolaat. Missiebeweging.

Maatschappij heeft godsdienst nodig

Zonder godsdienst geen gezonde maatschappij

Zonder goed georganiseerde maatschappij geen godsdienst

Beide hebben elkaar nodig

Maatschappij zonder godsdienst is een lichaam zonder ziel

Met Christus hebben wij dat ijkpunt, die hoeksteen om de maatschappij op te bouwen

De sociale kwestie is vóór alles een zedelijk en godsdienstig vraagstuk en moet daarom opgelost worden volgens de zedenwet en de beginselen van den godsdienst

Democratie • De democratie moet gedoopt worden

• Democratie is voor het volk heilzame, christelijke actie.

• “de democratie moet aristocratie worden.”

• Maar dan zeg ik er in eenen adem bij: er bestaat maar een ééne echte

aristocratie en dit is de christelijke of katholieke, die het “alles herstellen in Christus” tot wapenspreuk heeft.

• Tot die aristocratie moet de arbeidersvereniging haar leden zien op te voeren

• We moeten hen tot “aristocraten” zien te maken,

• Democratie > christelijke democratie > aristocratie > christelijke aristocratie (omnia restaurare in Christo)

Eigenschappen van de christen-democratie

• Rechtvaardigheid ook het huis van den werkman blijve niet verstoken van het zonnelicht

• Gehoorzaamheid aan de gestelde machten

• Liefde

• Het Evangelie door het socialisme gepredikt, is immers feitelijk een Evangelie van haat.

• Wanneer gedurig herhaald wordt, dat de werkman alleen de welvaart teweegbrengt, dat de bezitters zich onrechtmatig hun goed verworven hebben, dan kan het niet anders, of een gevoel van verbittering, van haat zelfs, maakt zich meester van de massa, die zich wreedaardig miskent en verdrukt acht.

Pastoor te Maarssen 1908 - 1926

Maarssen aan de Utr. Vecht

Drievoudige emancipatie

maatschappelijk, godsdienstig, missionair

- tot maatschappelijke gerechtigheid

(via democratie, vakvereniging)

- tot christelijk geloof

(via drankbestrijding, sociale ethiek, christelijke theologie,

missie)

- tot christelijke liefde (voor de onoplosbare

problemen: weduwen, wezen, gehandicapten, etc.)

Van gelovige christen naar bewuste, missionaire christen ascetisch, sociaal georiënteerd, Christocentrisch

Maatschappelijke gerechtigheid. 1886-1901.

Leo XIII. Rerum Novarum. Opbouw en uitbouw van de arbeidersbeweging. Democratie. Grondhouding: christelijke gelijkheid, geen intellectuele of klerikale arrogantie solidariteits- of participatiedenken i.p.v. verticalistisch (patronalistisch, klerikalistisch)

Extra element: ascese, offer, matigheid Christelijk geloof.1901-1914.

Pius X.Omnia restaurare in Christo. Geloofsverdieping. Sociale ethiek. Authentiek christelijk leven dat als vanzelf naar buiten overslaat in een creatief saamhorigheidsgevoel

Extra element: inzet, actie Christelijke liefde.1914-1928.

Benedictus XV. Maximum Illud. Missiepaus. Apostolaat. Missiebeweging. Ariëns actie mondt uit in een missionaire climax

Eerste katholieke

minister-president Leerling van Ariëns (Sobrietas)

In 1918 volgde hij zijn vader op als commissaris van de koningin in Limburg. Maar enige maanden later schoof formateur mgr. Nolens hem naar voren als minister-president van Nederland.

De katholieken waren bij de eerste verkiezingen volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging de grootste fractie geworden.

Maar Nolens, een priester, als eerste minister was ondenkbaar, in de eerste plaats voor de koningin.

Op 9 september 1918 ging het eerste kabinet-Ruijs de Beerenbrouck van start onder de tot dan toe jongste en eerste katholieke Nederlandse premier.

De regering werd kort na aantreden - in 1918 - geconfronteerd met de revolutiedreiging (van onder anderen Troelstra) die echter spoedig overging. De regering slaagde erin om de door de Eerste Wereldoorlog ontstane economische crisis te bezweren. 1922-1925 het tweede kabinet R. de B. 1929-1933 het derde kabinet R. de B.

1919

1921 Geert Grote Genootschap GGG

Het uitgeven van geschriften en brochures

met als doel:

De katholieke waarheid op elk terrein te doen kennen en beminnen

40 jaar priester in 1922 geldbedrag voor leerstoel missiewetenschappen

Huldiging op zijn 40-jarig priesterfeest

SOBRIËTAS - MATIGHEID

- moreel/religieuze/missionaire ordening/emancipatie

het element “offer” komt er bij

Sobriëtas kweekt kader, van daaruit o.a.

- vrouwenemancipatie (“vrouwen maken de zeden”)

- Katholieke lectuurvoorziening (Geert Grote Genootschap G.G.G.)

- missiepropaganda (leerstoel Missiekunde aan K.U. Nijmegen)

- kweekschool voor missionarissen

Sobrietas uitbreiden tot De Nieuwe Richting (anti-hedonistisch) tegen misbruik van snoeperij, sigaretten, bioscoop, sport, dans

Ariëns in zijn werkkamer te Maarssen

St. Jozefklooster te Amersfoort 1926 - 1928

twee maanden

vóór zijn dood

Bij zijn dood in 1928 Dinsdagmiddag 7 Augustus te 5 uur is te Amersfoort in het klooster der zusters van O.L. Vrouw op 68-jarigen leeftijd overleden Mgr. Dr. A.M.A.J. Ariëns.

Een der grooten onder ons is heengegaan. Een der grootsten. Een man van buitengewone beteekenis en die in ons land gedurende tientallen van jaren baanbrekenden arbeid heeft verricht. Een idealist en een werker, een fijnbesnaard, edel mensch, een heilig priester. Een man van het woord en van de daad, een strijder met de pen. Al de talenten, waarmede God hem had toebedeeld, wist hij vruchtbaar te maken in den dienst van de Kerk, van het land, van het volk. En daarmee is gezegd, dat hij veel tot stand heeft gebracht, veel, waarvan men de tastbare resultaten kan aanschouwen en bewonderen, veel ook, misschien nog meer, dat in een wijden, zeer wijden kring aan het zieleleven ten goede kwam en waarvan de rijke vruchten alleen aan God zijn bekend. (...)

Ariëns Priester tekst op zijn grafsteen

Priesterschap

als de rode draad

in het leven van Ariëns.

Christus

als centrum

van Ariëns’ spiritualiteit.

Graf van Ariëns op

begraafplaats Beeresteijn

te Maarssen

Ariëns Priester tekst op zijn grafsteen

Christus:

drie dimensies van de menselijke werkelijkheid: denken,

doen, beminnen

profeet, denken, hoofd, parabels, catechese,

verkondiging

herder, doen, hand, wonderen,diaconie, hulpbetoon

priester, beminnen, hart, offer, liturgie, viering

Samenvattend rede Mgr. Hoogveld bij de begrafenis van Ariëns

als uiteindelijke verklaring voor Ariëns leven en sterven

“Ik heb hem verwekt tot gerechtigheid, hij zal mijn stad opbouwen en mijn gevangenen in vrijheid stellen” Jesaja 45, 13

‘Hij, de Arbeidersapostel, is begonnen met de heropbouw van de stad onzer christelijke samenleving’

‘en mijn gevangenen zal hij in vrijheid stellen, dat wil zeggen, mensen bevrijden van hun drankzucht’ verslavingen, afgoden

Lichamelijke verlossing (van hun ongemakken, hun handicaps)

Geestelijke verlossing (van hun zonden)

Bij Ariëns’ graf

16 juni 1934 onthulling standbeeld

te Enschede

KRANSEN EN BLOEMEN NA EEN

HERDENKING TE ENSCHEDE

De naam leeft voort

Scholen vernoemd

Ariëns ondergewaardeerd?

Het rijke Roomse leven heeft een negatieve bijklank gekregen

Verzuiling wordt ook negatief beoordeeld tegenwoordig

Ascese, offer, matigheid niet geliefd in onze consumptie-maatschappij

In Twente wordt men liever niet meer herinnerd aan de (ellende van de) textielindustrie

Ariëns na zijn dood. Vergeten?

“Welnu, toen zo langzamerhand alle wierookvlagen weggetrokken en de devotie-kaarsen opgebrand waren, is het in brede kring na zijn dood onwerkelijk stil geworden. Men heeft hem vereerd en bewonderd. Dit alles is zeer nobel, maar daarbij is het gebleven. ” (Deems in 1982)

Enkele verklaringen zouden kunnen zijn:

“Men staat nog te dicht op hem om hem op zijn juiste wijze te taxeren” (Mgr. Jansen in 1934, bij de onthulling van het standbeeld te Enschede)

“Men zou geneigd zijn te zeggen dat er zienswijzen en opvattingen kunnen bestaan, die hem menen te moeten beperken tot een historisch fenomeen van een afgesloten tijdperk” (deken Van ‘t Erve in 1981, bij de presentatie van het Bronnenboek)

“De teksten in het Bronnenboek roepen onweerstaanbaar de gedachten op, dat hetgeen Ariëns heeft ondernomen, zo abundant is, dat het, alles tezamen genomen, te veel is voor één mens en één generatie” (Deems in 1982 in een recensie van het Bronnenboek)

www.arienscomite.nl