Allergie bij de tandheelkundige professie. · Academiejaar 2009 - 2010 Allergie bij de...

Academiejaar 2009 - 2010

Allergie bij de tandheelkundige professie.

Sophie HAVELAERTS

Promotor: Prof. dr. Roeland De Moor

Masterproef voorgedragen in de Tweede Master in het kader van de opleiding tot

TANDARTS

FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN

De auteur(s) en de promotor geven de toelating deze Masterproef voor consultatie

beschikbaar te stellen en delen ervan te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander

gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met

betrekking tot de verplichting uitdrukkelijk de bron te vermelden bij het aanhalen van

resultaten uit deze Masterproef.

Datum

Sophie Havelaerts Prof. dr. Roeland De Moor

VOORWOORD

Alle begin is moeilijk. Zo ook het selecteren van een geschikt onderwerp voor mijn

masterproef en vervolgens uit te zoeken op welke manier ik best te werk kon gaan. Naarmate

ik mij echter verdiepte in het gekozen onderwerp, raakte ik er steeds meer door gefascineerd.

Ik vond het een uiterst leerrijke en boeiende ervaring en heb deze masterproef dan ook graag

geschreven.

Graag zou ik van dit voorwoord gebruik willen maken om een aantal mensen te bedanken. In

de eerste plaats wil ik mijn promotor, Prof. dr. Roeland De Moor, oprecht bedanken voor de

goede begeleiding bij de uitwerking van deze masterproef. Hij heeft mij hierbij enorm

geholpen en gemotiveerd en mij tevens de vrijheid gegeven om dit onderwerp zelf te

ontdekken.

Verder wil ik mijn broer Kristoff bedanken voor zijn eeuwige steun, hulp en het vele

naleeswerk. Ook mijn vriendinnen Elisabeth, Eline en Stéphanie verdienen een plaats in dit

dankwoord. Zij zijn er steeds om mij op te vangen als het wat moeilijker gaat en geven mij

telkens opnieuw de motivatie en energie om door te zetten. Uiteraard wil ook mijn ouders

bedanken. Hun onvoorwaardelijke steun tijdens mijn studies zal ik nooit vergeten.

INHOUDSTAFEL

ABSTRACT ................................................................................................................................................ 1

INLEIDING ................................................................................................................................................ 2

DOELSTELLING ......................................................................................................................................... 3

METHODOLOGIE ...................................................................................................................................... 4

RESULTATEN ............................................................................................................................................ 5

1. Soorten allergieën van belang in de tandheelkundige professie ........................................................ 5

1.1. Type I (directe) overgevoeligheid ................................................................................................. 5

1.1.1. Risicofactoren ........................................................................................................................ 6

1.1.2. Symptomen ........................................................................................................................... 6

1.1.3. Diagnose ................................................................................................................................ 7

1.1.3.1. Serologische test ............................................................................................................ 8

1.1.3.2. Huidpriktest .................................................................................................................... 8

1.2. Type IV overgevoeligheid ........................................................................................................... 10

1.2.1. Risicofactoren ...................................................................................................................... 10

1.2.2. Symptomen ......................................................................................................................... 11

1.2.3. Diagnose .............................................................................................................................. 12

1.3. Irriterende Contactdermatitis .................................................................................................... 13

1.3.1. Risicofactoren ...................................................................................................................... 13

1.3.2. Symptomen ......................................................................................................................... 13

1.3.3. Diagnose .............................................................................................................................. 14

2. Potentiële allergenen in de tandartspraktijk ..................................................................................... 14

2.1. Natuurlijk latexrubber ................................................................................................................ 14

2.1.1. Samenstelling en herkomst ................................................................................................. 14

2.1.2. Prevalentie type I latexallergie ............................................................................................ 15

2.1.3. Toepassingen ....................................................................................................................... 17

2.1.4. Blootstelling ......................................................................................................................... 17

2.1.5. Preventie ............................................................................................................................. 19

2.1.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type I latexallergie ........................ 21

2.2. (Meth)acrylaten .......................................................................................................................... 22

2.2.1. Samenstelling en soorten .................................................................................................... 22

2.2.2. Prevalentie type IV allergie aan (meth)acrylaten ................................................................ 22

2.2.3. Toepassingen ....................................................................................................................... 24

2.2.4. Blootstelling ......................................................................................................................... 25

2.2.5. Preventie ............................................................................................................................. 26

2.2.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type IV ..............................................

(meth)acrylaatallergie ................................................................................................................... 28

2.3. Rubberchemicaliën ..................................................................................................................... 29

2.3.1. Functie en soorten ............................................................................................................... 29

2.3.2. Prevalentie type IV allergie aan rubberchemicaliën ........................................................... 31

2.3.3. Toepassingen ....................................................................................................................... 32

2.3.4. Blootstelling ......................................................................................................................... 33

2.3.5. Preventie ............................................................................................................................. 34

2.3.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type IV ..............................................

rubberchemicaliënallergie ............................................................................................................. 35

2.4. Metalen ...................................................................................................................................... 36

2.4.1. Kwik ..................................................................................................................................... 36

2.4.2. Nikkel ................................................................................................................................... 37

2.4.3. Overige metaalsoorten ........................................................................................................ 38

2.5. Overige potentiële allergenen in de tandartspraktijk ................................................................ 38

DISCUSSIE .............................................................................................................................................. 42

REFERENTIELIJST .................................................................................................................................... 45

BIJLAGEN

1

ABSTRACT

Achtergrond:

Het tandheelkundig personeel vormt een belangrijke risicogroep voor het ontwikkelen van

beroepsgebonden allergieën en er is in het verleden reeds veel onderzoek uitgevoerd naar

potentiële allergenen in de tandartspraktijk. De tandheelkunde is echter een sector waarin

continu nieuwe producten ontwikkeld en gebruikt worden, waardoor de werknemers in deze

sector ook steeds weer in contact komen met potentieel nieuwe allergenen.

Doelstelling:

Het doel van deze masterproef is om een up-to-date overzicht te geven van de verschillende

potentiële allergenen in de tandartspraktijk. Er wordt nagegaan welke soorten allergieën ze

kunnen uilokken, wat de impact hiervan is op de beroepsuitoefening en welke preventieve

maatregelen men kan toepassen.

Methodologie:

Informatie omtrent deze topics werd voornamelijk bekomen via de elektronische databases

PubMed en Web of Science en de meest relevante artikels voor deze literatuurstudie werden

hieruit geselecteerd. De nadruk werd hierbij voornamelijk gelegd op systematische reviews en

de meest recente publicaties.

Resultaten:

In de hedendaagse tandartspraktijk vormen latex, (meth)acrylaten, rubberchemicaliën

(thiuram, carbamaat en mercaptobenzothiazool), en in minder mate ook metalen (nikkel,

kwik, enz.), de voornaamste groepen allergenen. Ze kunnen type I en/of type IV allergische

reacties uitlokken, welke vervolgens een belangrijke impact kunnen hebben op de verdere

beroepsuitoefening in de tandheelkundige sector. Hoewel het bewustzijn van het

tandheelkundig personeel omtrent deze problematiek de laatste jaren is gestegen, is het nog

steeds van uitermate belang dat werknemers in de tandheelkundige sector verder onderricht

worden over dit onderwerp.

2

INLEIDING

De hedendaagse, moderne tandheelkunde wordt beschouwd als een van de minst risicovolle

beroepscategorieën. Toch zijn er in de tandheelkundige praktijk verschillende

beroepsgebonden risico‟s terug te vinden die een negatieve impact kunnen hebben op de

gezondheid. Enkele van de meest voorkomende beroepsgebonden gezondheidsklachten in

deze sector, alsook de percentages gegeven door een studie bij Vlaamse tandartsen in 2006,

worden hieronder weergegeven (Gijbels et al., 2006; Kean and McNally, 2009):

Lage rug- en nekpijnen (54%): te wijten aan een slechte ergonomische werkhouding

(Valachi and Valachi, 2003).

Gezichtsproblemen (52,3%): o.a. door niet-ioniserende radiatie. UV en blauw licht

worden voornamelijk gebruikt voor het uitharden van composiet, bonding en sealings.

Ook mechanische kwetsuren door wegspringende partikels kunnen de ogen

beschadigen (Szymariska, 2000).

Allergieën (22,5%): latex, (meth)acrylaten, rubberchemicaliën, metalen, enz.

Andere: psychologische stress met gevaar voor burn-out, alcoholen drugsproblemen

(Rada and Johnson-Leong, 2004), infecties van bacteriën, virussen (HIV, hepatitis

B/C, herpes) en schimmel, verminderde gevoeligheid in de vingertoppen (daling van

tweepunten discriminatie) en gehoorproblemen (tegenwoordig sterk gedaald: < 85dB

in de moderne praktijk) (Gijbels et al., 2006).

Uit deze analyse blijkt dat de kans op allergie tegen tandheelkundige producten en materialen

niet te onderschatten valt. Er is in het verleden reeds veel onderzoek uitgevoerd naar

potentiële allergenen in de tandheelkunde. Aangezien de tandheelkunde een sector is waarin

continu nieuwe producten ontwikkeld en gebruikt worden, komen de werknemers in deze

sector ook steeds weer in contact met potentieel nieuwe allergenen. Een up-to-date overzicht

is belangrijk in het belang van de gezondheid.

3

DOELSTELLING

Het doel van deze masterproef is om na te gaan welke tandheelkundige allergenen heden het

grootste gevaar vormen, in welke producten deze zijn terug te vinden en hoe groot het risico is

voor tandheelkundig personeel om gevoelig te worden aan deze allergenen. Er wordt

eveneens nagegaan wat de mogelijke preventieve maatregelen zijn om allergieën te

voorkomen en wat de impact is van een verworven allergie op de beroepsuitoefening. Deze

verschillende onderwerpen zullen besproken worden voor zowel de tandarts, de

tandartsassistent(e) als het tandheelkundig secretariaat. Ook zal er kort worden samengevat

welke types allergieën het meest voorkomen in de tandheelkundige professie, hoe men deze

kan diagnosticeren en wat hun symptomen en risicofactoren zijn.

4

METHODOLOGIE

Om voldoende informatie voor dit literatuuronderzoek te bekomen, werd voornamelijk

gebruik gemaakt van de elektronische databases PubMed, Web of Science en in mindere mate

ook van Google. Via de “MeSH vocabulary” werd gezocht naar de correcte zoektermen,

welke vervolgens werden ingegeven in PubMed en/of Web of Science. Aanvankelijk werd

gebruik gemaakt van zeer algemene zoektermen zoals allergy, allergens, dentistry, dentists en

occupational. Later werden deze termen verder gespecificeerd naargelang het onderdeel

waarover men meer informatie wou bekomen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de

volgende MeSH-termen: immediate/delayed hypersensitivity, contact dermatitis, latex,

methacrylates, metals, nickel, mercury, carbamates, exposure, prevention, treatment en

prevalence.

Verder werden nog een aantal zoektermen toegevoegd die werden bekomen door het lezen

van een aantal artikels en via de “Keywords” die hierin vermeld staan: dental staff,

occupational hazards, skin prick test, disposable gloves, dental personnel, dental nurse,

aerosol, cornstarch glove powder, occupational skin disease, contact dermatitis, airborne,

patch test, enz. Omdat dit nog steeds leidde tot een zeer groot aantal zoekresultaten, werd

vervolgens gebruik gemaakt van de functie “Limits”. Hierbij werden enkel de artikels

geselecteerd die in de laatste tien jaar gepubliceerd werden, om zo de meest recente

informatie te bekomen. Bovendien werd voornamelijk gezocht naar systematische reviews,

aangezien deze de hoogste level van evidence (level A) hebben en de inhoud hiervan dus het

meest betrouwbaar is. Via “Related articles” en de referenties van de meest relevante artikels,

werd nog meer bruikbare informatie bekomen. Ook met behulp van de namen van de auteurs

van de meest geschikte publicaties, werd op zoek gegaan naar nog meer artikels over het

onderwerp. Om na te gaan of de gevonden artikels uit een betrouwbaar tijdschrift (A1 of A2)

komen, werd gebruik gemaakt van de functie “Journal Citation Reports”.

Voor de volledigheid aan informatie ten slotte, werd er nog op zoek gegaan met behulp van de

zoekmachine “Google”. De artikels die via deze weg werden bekomen, werden steeds

gecontroleerd op afkomst en tevens werd telkens nagegaan of ze wel betrouwbaar en

wetenschappelijk onderbouwd zijn.

5

RESULTATEN

1. Soorten allergieën van belang in de tandheelkundige professie

Een allergische reactie is een immuunreactie die schade aan het weefsel veroorzaakt en

gericht is tegen auto- of allo-antigenen. Pas na regelmatige blootstelling aan een bepaald

allergeen, kan zich eventueel een allergie ontwikkelen. Hoe snel men allergisch wordt aan een

bepaald product is onder meer afhankelijk van de stof zelf, zijn concentratie en oplosmiddel,

de plaats, mate en frequentie van blootstelling, de intactheid van de huidbarrière en de

genetische voorbestemming (atopie). Eens je de allergie hebt verworven, blijf je levenslang

gevoelig voor dit allergeen. Bovendien kunnen mogelijke kruisreacties met andere sterk

gelijkende producten optreden. Bij volledig vermijden van het allergeen is er meestal een

daling van de gevoeligheid, terwijl bij doorgaande blootstelling er heftigere reacties zullen

optreden (Meinardi and Bruynzeel, 2002).

In het algemeen kunnen vier verschillende types allergische reacties onderscheiden worden:

type I, II, III en IV. Voornamelijk type I en IV allergie, samen met irriterende

contactdermatitis vormen een potentieel risico in de tandheelkundige sector. Bijlage 1 geeft

een gestructureerd overzicht van de kenmerken van deze drie groepen, specifiek toegepast op

de producten gebruikt in de tandheelkunde. Type II (Immunoglobuline G-gemedieerd) en type

III (gericht tegen oppervlakteantigenen op weefsels) worden hier niet verder besproken,

aangezien in de tandartspraktijk normaal geen producten gebruikt worden die deze soorten

overgevoeligheidsreacties kunnen uitlokken.

1.1. Type I (directe) overgevoeligheid

Dit is een onmiddellijk optredende immunologische reactie die zich voordoet over het hele

lichaam, enkele minuten na het binden van een allergeen aan een immunoglobuline E (IgE)

antilichaam, bij personen die reeds gesensibiliseerd zijn tegenover dit antigeen. Het resultaat

is een heftige ontstekingsreactie met een acute en een late fase, veroorzaakt door de inwerking

van de vrijgelaten vasoactieve aminen (Cuvelier, 2007-2008). De symptomen die hiermee

gepaard gaan, kunnen beperkt blijven tot jeuk, erytheem en/of oedeem, maar in ernstige

gevallen zelfs tot een anafylactische shock leiden. In de tandartspraktijk kan deze directe

6

overgevoeligheid uitgelokt worden door cytoplasmatische proteïnen aanwezig in natuurlijk

latexrubberen producten. De blootstelling hieraan kan plaatsvinden via direct contact (huid en

mond), de lucht (neus en longen) of intraveneus (Hamann et al., 1998; Hamann et al., 2005).

1.1.1. Risicofactoren

Er is een vergroot gevaar voor het ontwikkelen van een type I allergie voor latexproteïnen bij

gezondheidswerkers die dagelijks in contact komen met latex op de werkvloer (Hamann et al.,

1998). Een andere belangrijke risicoverhogende factor, is een medische geschiedenis van

multiple operaties in de kindertijd ter behandeling van myelomenigocele (spina bifida) of

kwetsuren aan spinale zenuwen. Hierbij vindt namelijk een herhaalde percutaneuze

blootstelling aan latexproteïnen plaats tijdens een kritische periode (eerste levensjaar) van de

ontwikkeling van het immuunsysteem (Degenhardt et al., 2001; Cremer et al., 1998). Verder

zal de latexovergevoeligheid sneller optreden bij vrouwen, bij personen met een reeds

bestaande allergie (o.a. hooikoorts) en/of een slechte huidconditie waardoor de huidbarrière

niet meer intact is en de latexproteïnen langs deze weg naar binnen kunnen treden (Meinardi

and Bruynzeel, 2002).

Ook dient men steeds bedacht te zijn voor het zogenaamde “Latex-fruit-syndroom”. Bepaalde

fruitsoorten, grassen en pollen bevatten namelijk structureel gelijkaardige proteïnen als latex

en kunnen op deze manier vaak kruisallergieën induceren (Hamann et al., 2005). Dit

fenomeen treedt voornamelijk op bij vruchten zoals bananen, avocado, kiwi en tamme

kastanje en in mindere mate ook bij papaja, mango, meloen, ananas, perzik, passievrucht,

vijg, walnoot, zoete aardappel, nectarine, tomaat, boekweit, pinda, kers, appel, mosterdzaad,

abrikoos, amandel en de ficus benjamini boom (Meinardi and Bruynzeel, 2002; Kean and

McNally, 2009).

1.1.2. Symptomen

Er kunnen verschillende symptomen bij een type I allergie voor latex optreden (Hamann et

al., 2004; ADA Council on scientific affairs, 1999; Hamann et al., 2005):

7

Huid: contact urticaria (lokale uitslag), algemene urticaria (netelroos over het hele

lichaam), zwelling, brandend gevoel, jeuk, erytheem, tintelingen, pruritische uitslag,

eczeem, uitdroging, angio-oedeem (Holness and Mace, 2001).

Luchtwegen: rhinoconjunctivitis (lopende neus en jeukende ogen), astma, moeilijke

en piepende ademhaling, bronchospasmen, hoesten, gezwollen neusslijmvlies, niezen.

Gastro-Intestinale tractus: misselijkheid, braken, diarree, abdominale krampen.

Cardiovasculair: hypotensie, tachycardie.

Bij stijgende graad van blootstelling aan de natuurlijk latexrubber allergenen, zullen de

verschillende symptomen ernstiger worden wat in sommige gevallen zelfs kan leiden tot een

anafylactische shock (Hamann et al., 2005). Anderzijds zal de intensiteit van de symptomen

afnemen bij vermijden van het allergeen (Nienhaus et al., 2008). Al deze reacties doen zich

voor enkele minuten tot uren na contact met de stof en verdwijnen terug een paar uur na

verwijderen van het allergeen. Tot slot dient nog vermeld te worden dat een type I allergie

ook kan voorkomen zonder aanwezigheid van deze herkenbare symptomen (bijna 25 % van

de allergische personen) (Hamann et al., 1998).

1.1.3. Diagnose

Blootstelling aan natuurlijk latexrubber kan zowel type I en type IV allergische reacties als

irritatie uitlokken. Aangezien deze alle drie ongeveer dezelfde klinische symptomen kunnen

veroorzaken, is het voor vele tandartsen vaak zeer moeilijk om een onderscheid te maken

tussen irritatie en een echte allergie. Om een juiste diagnose te kunnen stellen, hebben we

daarom nood aan diagnostische testen (Hamann et al., 1998). Door de grote diversiteit aan

latexallergenen en door de wisselende eiwitsamenstelling en eiwitgehalten van de

latexeindproducten, bestaat er echter nog steeds geen gouden standaard voor het

diagnosticeren van latexallergieën.

Om de identificatie van potentiële allergenen te vereenvoudigen, zou het tandheelkundig

personeel de verschillende reacties (op huid, ademhaling, ...) moeten noteren, met inbegrip

van locatie, frequentie en duur van de reacties. Ook zou men moeten bijhouden welke

producten de reactie lijken uit te lokken en welke producten, gebruikt buiten de werkvloer,

gelijkaardige symptomen veroorzaken (Hamann et al., 2005). Voor het opsporen van een type

8

I allergie voor latex, wordt meestal de huidpriktest en in sommige gevallen ook een

serologische test aangewend. Beiden zijn gebaseerd op de detectie van circulerende IgE-

antilichamen tegen natuurlijk latexrubber proteïnen. Een type IV latexallergie kan worden

vastgesteld met behulp van een patch-test. Wanneer na deze testen nog steeds geen duidelijke

diagnose is gesteld, kan men overgaan tot de provocatietest waarbij de patiënt wordt

blootgesteld aan het product dat de allergische reactie lijkt te veroorzaken. De

blootstellingdosis hierbij is moeilijk controleerbaar en daarom wordt deze test pas in laatste

instantie toegepast (Hamann et al., 2005). Ten slotte dient er nog op gewezen te worden dat

om een volledige diagnose te kunnen bekomen het noodzakelijk is dat tandartsen zowel een

huidpriktest of serologische test als een patch-test ondergaan, aangezien sommige personen

tegelijk aan type I en type IV allergie kunnen lijden (Holness and Mace, 2001).

1.1.3.1. Serologische test

De serologische test is een in vitro onderzoek van het bloed gericht naar het opsporen van

circulerende IgE-antilichamen tegen latexeiwitten (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009).

Het is een gemakkelijk uit te voeren test, maar door zijn overwegend negatieve eigenschappen

(minder sensitief en specifiek, veel vals negatieven en vals positieven) is het gebruik van deze

methode, in vergelijking met de huidpriktest, minder aangeraden voor het aantonen van een

type I latexallergie (Hamann et al., 2005).

1.1.3.2. Huidpriktest

De huidpriktest, ook wel krasjestest genoemd, is een in vivo onderzoek om de graad van

huidgevoeligheid aan bepaalde allergenen te testen. Er wordt een hoge predictieve waarde

gehecht aan deze test door zijn hoge sensitiviteit en specificiteit (Hamilton, 2002). Bovendien

is hij gemakkelijk uit te voeren en zijn de resultaten snel bekend (Hamann et al., 2005). Al

deze positieve eigenschappen leiden ertoe dat de huidpriktest wordt beschouwd als de meest

accurate en geschikte methode voor de screening van personen met risico op type I allergie.

Deze methode wordt dan ook toegepast door dermatologen en allergologen over de hele

wereld.

Het grote nadeel van deze test is dat er in de meeste landen nog steeds geen

gestandaardiseerde latex testmonsters commercieel beschikbaar zijn (Hamann et al., 1998).

9

Wel is men volop bezig dit probleem op te lossen door gebruik te maken van gezuiverde

klonen van de reeds gekende significante latexallergenen („Hev b 1‟ t.e.m. „Hev b 10‟). Deze

recombinante latexproteïnen zijn klinisch reactief, kunnen op gestandaardiseerde wijze in

grote hoeveelheden geproduceerd worden en kunnen zo helpen bij de ontwikkeling van

potentieel veilige, sensitieve en specifieke allergeenextracten voor diagnosticeren van

latexallergieën in de toekomst (Yip et al., 2000; Turjanmaa et al., 1997).

De huidpriktest wordt meestal uitgevoerd door een allergoloog. De huidige methode, in dit

geval voor onderzoek van latexhandschoenen, wordt hieronder schematisch voorgesteld

(Hamann et al., 1998):

Druppeltjes op voorarm aanbrengen van:

1) Controle: - stof die zeker positief reageert (vb. histamine)

- stof die zeker negatief reageert (vb. saline)

2) Test: - kleine stukjes handschoen van het te onderzoeken merk oplossen in

enkele ml steriel fysiologisch saline (15min)

⇩

Ter plaatse van de aangebrachte druppeltjes de huid 1mm penetreren met behulp van

een lancet.

⇩

Resterende oplossing wegvegen.

⇩ 15 minuten wachten

Evaluatie: reacties op de testproducten vergelijken met deze op de controlestoffen om

zo na te gaan aan welke producten de patiënt allergisch is en in welke graad.

10

1.2. Type IV overgevoeligheid

Deze celgemedieerde hypersensitiviteit wordt geïnduceerd door de activatie van specifieke T-

lymfocyten. Deze zullen op hun beurt cytokines produceren die zorgen voor de eliminatie van

het uitlokkende antigeen, maar tevens wordt hierdoor weefselschade en een ontstekingsreactie

veroorzaakt. Tot de type IV allergieën behoren enerzijds de directe toxiciteit die zorgt voor de

weerstand tegen virale infecties en anderzijds de klassieke vertraagde overgevoeligheid.

Aangezien voornamelijk de vertraagde vorm van type IV allergie van toepassing is op de

tandheelkunde, zal enkel deze verder worden uitgewerkt in het vervolg van dit werk. Deze

laatste, ook allergische contactdermatitis genoemd, wordt voornamelijk gemedieerd door

gesensibiliseerde CD4+ T-helpercellen die opgestapeld zijn in de dermis en kunnen migreren

naar de epidermis. Hier veroorzaken ze een lokale huidreactie enkele uren of dagen na contact

met het allergeen (Cuvelier, 2007-2008).

In de hedendaagse tandartspraktijk worden voornamelijk (meth)acrylaten en

rubberchemicaliën (thiuram, carbamaat en mercaptobenzothiazole) als oorzakelijke allergenen

van vertraagde type IV allergieën beschouwd. Verder kunnen ook sommige metalen, anti-

microbiotica (glutaaraldehyde), epoxyharsen, medicatievormen (eugenol, colofonium, lokale

anesthetica), en zelden ook latexproteïnen, allergische contactdermatitis uitlokken bij het

tandheelkundig personeel. De blootstelling aan deze potentiële contactallergenen kan

gebeuren via de huid of via mucosaal contact (Hamann et al., 2005; Rubel and Watchorn,

2000).


Gezondheidswerkers die beroepsmatig bijna dagelijks in contact komen met de hierboven

vermelde allergene producten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een type IV

allergie. Deze verschillende potentiële allergenen vindt men niet enkel terug in vele

tandheelkundige materialen (bonding, handschoenen, enz.), maar ook in diverse producten die

gebruikt worden buiten de werkvloer (Hamann et al., 2003).

Enkele jaren terug werd in de tandheelkundige sector allergische contactdermatitis

voornamelijk veroorzaakt door frequent gebruik van bepaalde metalen (o.a. in amalgaam),

medicatie en glutaaraldehyde. Doordat in de moderne tandartspraktijk meer aandacht wordt

11

besteed aan hygiëne en infectiecontrole is het gebruik van rubberen handschoenen sterk

gestegen, met als gevolg dat rubberchemicaliën nu tot de belangrijkste oorzakelijke

contactallergenen behoren. Een ander fenomeen dat men ziet in de hedendaagse

tandheelkunde is de gestegen wens van meer esthetische restauraties, waardoor er een

duidelijke shift is opgetreden van het gebruik van amalgaam naar composiet. Deze stijgende

toepassing van composieten en hun noodzakelijke adhesieftechnieken hebben ertoe geleid dat

heden (meth)acrylaten het grootste gevaar vormen voor het ontwikkelen van een type IV

allergie (Rubel and Watchorn, 2000). Risicoverhogende factoren hierbij zijn (Hamann et al.,

2005): een medische geschiedenis van allergieën, eczeem, dermatitis of andere huidreacties,

een slechte huidconditie en veelvuldig handenwassen.

1.2.2. Symptomen

De verschillende mogelijke symptomen die bij een type IV allergie kunnen optreden, worden

hieronder weergegeven (Hamann et al., 2005; Meinardi and Bruynzeel, 2002):

Huid: - eczeem op vingers, handen en gelaat, jeuk, afvellen, korstvorming, papels,

uitdroging, zwelling, verdikking, erytheem, vesikels, pijn.

- 3-vinger-syndroom veroorzaakt door (meth)acrylaten: droge, chronische

dermatitis met diepe fissuren en erytheem op de niet-dominante hand

meestal (Rubel and Watchorn, 2000).

Luchtwegen: hypersensitiviteit, astma, rhinitis en zelden pharyngitis (Estlander et al.,

1996).

Andere: conjunctivitis (ontstoken oogslijmvlies) en zeer zelden type I allergische

reacties op acrylaten.

Al deze reacties treden op enkele uren of dagen na aanraking met het allergeen en de

huidsymptomen blijven meestal beperkt tot het contactgebied. Bij volledig vermijden van het

oorzakelijke allergeen zal de huid zich na enkele weken geleidelijk herstellen, maar de

allergie blijft bestaan.

12

1.2.3. Diagnose

Voor de diagnose van allergische contactdermatitis en tevens identificatie van de specifieke

oorzakelijke allergenen wordt gebruik gemaakt van de patch-test. Het is belangrijk dat deze

test enkel wordt uitgevoerd bij een gefundeerde verdenking van type IV allergie, omdat deze

op zich ook sensitisatie kan veroorzaken (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). De patch-

test wordt meestal uitgevoerd door een dermatoloog waarbij een reeks van gestandaardiseerde

chemische allergenen met behulp van pleisters wordt aangebracht op de bovenrug of voorarm

voor 36 tot 48 uren (Hamann et al., 2005). Na verwijderen van de pleister moet de geteste

huidzone onderzocht worden na 30 minuten en vervolgens ook na 1, 2 en 5 dagen (Marks et

al., 1998). De patch-testlezingen worden steeds op verschillende dagen uitgevoerd, omdat de

effecten soms pas na enige tijd optreden (Goon et al., 2006). Een rode, jeukende en ontstoken

huid onder de patch wijst op een allergie voor die specifieke stof (Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009).

Tandheelkundig personeel zou getest moeten worden met zowel een standaardreeks alsook

met een dentale reeks voor bepaalde contactallergenen gebruikt in de tandheelkunde (Kanerva

et al., 2001). De Europese standaardreeks bevat onder andere (Bruze et al., 2005):

- Kaliumdichromaat - Kobaltchloride - Clioquinol

- Neomycinesulfaat - Benzocaïne - Perubalsem

- Thiurammix - Conserveermiddelen - Lanoline

- Parafenyleendiamine - Colofonium - Mercaptomix

- Epoxyhars - Parabenenmix - Parfum-mix

- Nikkelsulfaat - Mercaptobenzothiazool - Corticosteroïden

In de dentale reeks wordt naar meer specifieke contactallergenen gezocht zoals

(Wallenhammar et al., 2000): (meth)acrylaten, glutaaraldehyde, kwik, palladium, goud, tin,

zink, eugenol en benzoylperoxide. Hoe de reeks is samengesteld, is afhankelijk van het

gegeven of de testpersoon een tandheelkundige patiënt of personeel is.

De diagnose van latexproteïnen-gerelateerde allergische contactdermatitis is tamelijk

gecompliceerd door o.a. het gebrek aan gestandaardiseerd testmateriaal en overlappende

symptomen met contact urticaria en irriterende contactdermatitis. Deze type IV

13

latexovergevoeligheid komt echter slechts zelden voor bij het tandheelkundig personeel

(Sommer et al., 2002; Palosuo et al., 2002).

1.3. Irriterende Contactdermatitis

Deze niet-allergische contactdermatitis is een gelokaliseerde inflammatie die acuut of

vertraagd kan optreden. Deze ontstekingsreactie is niet-specifiek en wordt niet gereguleerd

door het immuunsysteem (Hamann et al., 2005). Vaak is een combinatie van afzonderlijke

zwak irriterende invloeden de oorzaak van de optredende irritatiereacties (Meinardi and

Bruynzeel, 2002). Producten gebruikt in de tandheelkunde die deze reacties kunnen uitlokken

zijn o.a. handschoenen, glutaaraldehyde, fenol, alcoholen, zuren, alkaliën, detergenten, zepen

en epoxyhars. De blootstelling aan deze potentiële irritantia kan gebeuren via de huid of

mucosaal contact en ze kunnen de huid fysisch, chemisch of mechanisch aantasten,

resulterend in irriterende contactdermatitis (Hamann et al., 2005).


Zowel beroepsgerelateerde als andere blootstelling aan de hierboven vermelde producten

zorgt voor een grotere kans op het ontwikkelen van irriterende contactdermatitis. Andere

risicoverhogende factoren zijn: geschiedenis van allergieën (atopie), huidreacties, eczeem of

dermatitis, het vrouwelijke geslacht, slechte huidconditie, langdurig werken in een vochtige of

abrasieve omgeving en niet voldoende drogen van de handen. Verder hebben ook leeftijd en

etniciteit een invloed op het ontstaan van niet-allergische contactdermatitis (Hamann et al.,

2005).

1.3.2. Symptomen

De huidsymptomen die bij irriterende contactdermatitis kunnen optreden zijn (Wallenhammar

et al., 2000; Hamann et al., 2005; Kean and McNally, 2009): eczeem, brandend gevoel,

erytheem, pijn, zwelling, blaarvorming en een stekend en prikkend gevoel. Al deze reacties

blijven beperkt tot het contactgebied en verschijnen binnen enkele minuten (acute irriterende

contactdermatitis) of pas na een aantal uren (vertraagde irriterende contactdermatitis) na

aanraking met de irritantia. Reeds snel na verwijderen van het oorzakelijke product zullen de

symptomen verdwijnen.

14

1.3.3. Diagnose

Zoals reeds vermeld in 1.2.3., is het vaak moeilijk om een onderscheid te maken tussen

irritatie, type I en type IV allergie. Men kan tot de diagnose van irriterende contactdermatitis

komen door andere mogelijke oorzaken, zoals type I en type IV allergie, van de huidreactie

uit te sluiten. Deze exclusiemethode steunt op het principe dat wanneer zowel de huidpriktest

als de patch-test negatief zijn, irriterende contactdermatitis hoogstwaarschijnlijk de oorzaak is

van de waarneembare huidsymptomen (Hamann et al., 2005).

2. Potentiële allergenen in de tandartspraktijk

Type I en type IV overgevoeligheidsreacties kunnen worden uitgelokt door een hele reeks

verschillende allergenen waarmee het tandheelkundig personeel dagelijks in aanraking kan

komen, zowel op de werkvloer als daarbuiten. In de tandartspraktijk worden voornamelijk

latex, (meth)acrylaten, rubberchemicaliën, en in mindere mate ook metalen, als voornaamste

oorzakelijke allergenen beschouwd. Deze vier groepen zullen in het vervolg van dit werk dan

ook uitvoerig besproken worden.

2.1. Natuurlijk latexrubber

2.1.1. Samenstelling en herkomst

Latex wordt geoogst uit de schors van de Hevea brasiliensis rubberboom en vormt de

basisgrondstof voor de latex rubberfabricage. Deze vers afgetapte witte suspensie bevat 33%

rubber, dat samengesteld is uit lange cis-1,4polyisopreen ketens die verantwoordelijk zijn

voor de typische elastische eigenschappen van rubber. Verder is het latexmelksap nog

samengesteld uit 2% kunsthars, 65% water en 1 – 8% proteïnen (Sommer et al., 2002). Van

deze eiwitten zijn er 60% gebonden aan rubberdeeltjes en 40% opgelost in latexserum. Na een

aantal maal centrifugeren en toevoeging van ammoniak, bekomt men een ruw

latexconcentraat waarvan het eiwitgehalte min of meer constant is. Tijdens de verdere

productie van rubber worden nog een aantal chemicaliën toegevoegd, zoals anti-oxidantia,

acceleratoren, stabilisatoren en vulcanisatoren (Sommer et al., 2002). Van het bekomen

eindproduct is het gehalte aan wateroplosbare eiwitten sterk afhankelijk van de verschillende

aangewende industriële processen. Dit uiteindelijke proteïnegehalte, alsook de samenstelling

15

ervan, zijn van groot belang wat het ontstaan van allergieën betreft. Deze cytoplasmatische

eiwitten zijn namelijk de antigenen die een allergische type I reactie, en in zeldzame gevallen

ook een type IV reactie, kunnen uitlokken (Hamann and Kick, 1994).

De vloeibare latexsuspensie van de Hevea brasiliensis bevat 256 verschillende polypeptiden,

waarvan er slechts een vierde allergenen zijn (Kean and McNally, 2009; Alenius et al., 1994).

Momenteel zijn er reeds elf Hevea proteïnen, die een type I overgevoeligheidsreactie kunnen

uitlokken, tot op moleculair niveau gekarakteriseerd. Deze kunnen vervolgens gekloond of

gereproduceerd worden met behulp van recombinante DNA technieken, om dan verder te

gebruiken in onderzoek en diagnostiek (Hamilton, 2002; Yip, 2000). Op deze manier heeft

men kunnen vaststellen dat „Hev b 6,02‟ en „Hev b 5‟ de twee voornaamste oorzakelijke

allergenen zijn bij volwassen gezondheidswerkers en bovendien vaak worden teruggevonden

in latexhandschoenen. Hoewel de proteïnen „Hev b 2‟ en „Hev b 7‟ een iets minder

belangrijke rol spelen, worden ze ook als primaire allergenen beschouwd (Palosuo et al.,

2002; Kurup et al., 2000). Een uitzondering vormen de personen met een medische

geschiedenis van multiple operaties in de kindertijd, onder andere ter behandeling van spina

bifida of congenitale malformaties. De primaire allergenen bij deze groep bestaan uit „Hev b

3‟ en „Hev b 1‟, waarvan het gebruik in de meeste handschoenen ondertussen sterk gedaald is

(Hamilton, 2002; Palosuo et al., 2002).

2.1.2. Prevalentie type I latexallergie

In de jaren ‟70 en ‟80 was de prevalentie van beroepsgebonden allergische huidreacties en

respiratoire hypersensitiviteit veroorzaakt door latex eerder laag (Piirila et al., 2002). Wel zag

men in de jaren ‟80 reeds een stijging van het gebruik van latexhandschoenen bij

gezondheidswerkers. Dit was enerzijds te wijten aan de toen opkomende aidsprofylaxis en

anderzijds aan de stijgende druk vanuit milieuorganisaties om het gebruik van

polyvinylchloride handschoenen te verminderen, wegens hun moeizame biodegradatie

(Nienhaus et al., 2008; Allmers et al., 2004).

Het eerste bekende geval van latexrubberanafylaxis in de tandheelkundige sector was bij een

39-jarige tandarts in 1987 (Axelsson et al., 1987). Hierna zag men een sterke toename van het

aantal werkgerelateerde type I reacties tegen dit product (Piirila et al., 2002; Allmers et al.,

2002). Mogelijke factoren die mede aan de oorzaak van deze stijging vanaf de jaren ‟90

16

liggen zijn hieronder weergegeven (Kanerva et al., 1999; ADA Council on scientific affairs,

1999):

Gestegen gebruik van latexhandschoenen ter preventie van infecties (HIV,

hepatitis,…) (Hamann et al., 2004).

Hoger gehalte aan latexeiwitten door een te korte uitloging tijdens de productie, met

als doel de productiesnelheid te verhogen.

Betere diagnosetechnieken.

Aerosolisatie van maïsmeelpoeder van handschoenen.

Meer cumulatieve blootstelling: direct contact + inhalatie.

Grotere kennis van de ziekte bij het personeel waardoor ze de allergie beter herkennen

en zich sneller laten onderzoeken. Hierdoor worden aanwezige allergieën meer

gerapporteerd.

Rond het jaar 1995 bereikte de prevalentie van type I latexallergie bij het tandheelkundig

personeel een piekwaarde van gemiddeld 10% (Piirila et al., 2002; Hamann et al., 2004;

Katelaris et al., 1996; Saary et al., 2002). De volgende jaren kwam er meer en meer

internationale aandacht voor het probleem waardoor verschillende acties werden gehouden

om het gebruik van gepoederde latexhandschoenen te doen dalen (Nienhaus et al., 2008). Er

kwamen verbeteringen in het fabricageproces van natuurlijk latexrubber en nieuwe diagnose-

en behandelingstechnieken werden ontwikkeld. Verder werd ook getracht de waakzaamheid

van het personeel te doen stijgen, zodat men voorzichtiger met de rubberproducten zou

omgaan (Hamann et al., 2005). Deze verschillende maatregelen zorgden reeds voor een

afname van het aantal beroepsgebonden latexallergieën in de tandartspraktijk (Hamann et al.,

2004; Saary et al., 2002; Hunt et al., 2002; Turjanmaa et al., 2002). In 1998 kwam er in

Duitsland zelfs een wetgeving die inhield dat enkel laagallergene, poedervrije

latexhandschoenen toegestaan zijn op de werkvloer, wat een drastische daling van het aantal

gevallen van latexgeïnduceerde contact urticaria tot gevolg had (Nienhaus et al., 2008;

Allmers et al., 2004). In België bestaat er nog geen vergelijkbare wettelijke regulatie die

specifiek betrekking heeft tot latex. Vervolgens dient er nog op gewezen te worden dat het

personeel in de tandheelkundige sector nog steeds een verhoogd risico loopt op het ontstaan

van een type I allergie voor latex in vergelijking met de algemene populatie, waar de

prevalentie slechts 0,12% bedraagt in Europa (Hamann et al., 1998).

17

Ten slotte wordt nog vermeld dat producten gemaakt van natuurlijk latexrubber, naast type I

allergie, ook irritatie en type IV overgevoeligheidsreacties kunnen uitlokken. Deze laatste

twee worden echter eerder veroorzaakt door toegevoegde productiecomponenten (pigmenten,

versnellers, anti-oxidanten, enz.) dan door de latexproteïnen zelf (Hamann et al., 1998).

2.1.3. Toepassingen

Door zijn unieke combinatie van eigenschappen kent natuurlijk latexrubber zeer veel

toepassingen. Het wordt gebruikt in meer dan 40.000 verschillende producten, zowel in de

tandheelkundige en medische sector als voor algemeen gebruik (Kean and McNally, 2009).

Latex bevat namelijk naast een grote sterkte, elasticiteit en rekbaarheid, ook een hoge

scheurweerstand (ADA Council on scientific affairs, 1999).

In de tandartspraktijk zijn o.a. handschoenen, rubberdam, bijtblokjes, polijstcupjes en

aspiratietipjes vaak (gedeeltelijk) vervaardigd uit latexrubber (Kean and McNally, 2009).

Latexhandschoenen vormen de meest frequente oorzaak van type I allergie en zijn tevens de

voornaamste verspreiders van latex-aeroallergenen (Hamann et al., 1998). De

allergeneninhoud en proteïneconcentratie van deze latexhandschoenen verschilt enorm van

producent tot producent. Ook tussen verschillende batches van eenzelfde merk bestaan er

sterk uiteenlopende waarden van deze eigenschappen (Palosuo et al., 2002).

Verder worden er nog een groot aantal potentieel latexbevattende producten aangewend in de

algemene gezondheidszorg, waaronder zuurstofmasker, beademingsballon, katheters,

stethoscoop, pleisters, injecteermateriaal, enz. (Kean and McNally, 2009). Ook in het

dagelijkse, algemene gebruik vindt men een hele reeks producten terug die vaak latex

bevatten. Enkele voorbeelden hiervan zijn (Palosuo et al., 2002): ballonnen, condooms,

fopspeen, postzegellijm, schoenzolen, gommen, onderkant tapijten, isolatiemateriaal,

huishoudhandschoenen, elastieken, badpakken, ballen en andere producten die zeer rekbaar

zijn.

2.1.4. Blootstelling

De blootstelling aan natuurlijke latexproteïnen kan gebeuren via vier verschillende wegen. De

meest bekende en tevens één van de belangrijkste wijze van sensibilisatie aan latexallergenen,

18

is via direct huidcontact. Hierbij staat de huid in direct contact met wateroplosbare proteïnen

aan het oppervlak van de latexproducten. Zowel de tandarts als de assistent kunnen op deze

manier in aanraking komen met potentieel allergene latexeiwitten (Hamann et al., 2005;

Hamann et al., 1998).

De tweede manier van blootstelling aan latex die van groot belang is in de tandheelkunde, is

via inhalatie van airborne allergenen. Via deze wijze kunnen latexallergenen zowel de

tandarts, de assistent als zelfs het secretariaat bereiken. Maïsmeelpoeder wordt bij gepoederde

handschoenen reeds lange tijd gebruikt als een soort glijmiddel om het aandoen van

latexhandschoenen te vergemakkelijken. Tevens wordt dit product vaak gebruikt door de

fabrikant om een vlottere verwijdering van de handschoenen van de fabricagemallen te

bekomen. Door het achterblijvende restpoeder van deze laatste toepassing, zal er ook bij het

gebruik van poedervrije handschoenen een zekere hoeveelheid aerosol gevormd worden

(Phillips et al., 2001). Allergene latexproteïnen in rubberen handschoenen kunnen binden aan

deze maïsmeelpartikels en worden zo via de lucht verspreid (Swanson and Ramalingam,

2002). De diameter van deze poederdeeltjes bepaalt de inhaleerbaarheid en de plaats van

afzetting in de luchtwegen. Hierbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen chirurgische

en examinatie latexhandschoenen. Steriele chirurgische handschoenen bevatten een lager

gehalte aan aeroallergenen, welke voornamelijk op grotere poederpartikels (>10 µm) hechten,

waardoor ze sneller neerslaan in de respiratoire tractus. Een groter gevaar vormen de niet-

steriele onderzoekshandschoenen. Ze bevatten een groter aantal aeroallergenen die bovendien

op de kleinere poederpartikels (2,5 – 10 µm) hechten en dus dieper kunnen worden

ingeademd, met potentiële toegang tot de longen (Brown et al., 2004). Baur (2002) heeft

statistisch berekend dat een aeroallergenengehalte van meer dan 0,5 ng/m³ geassocieerd wordt

met een gestegen prevalentie van sensibilisatie en optredende symptomen (rhinitis, bronchiale

astma en conjunctivitis). Naast latexallergenen kunnen ook multiple antibioticaresistente

bacteriën en hun endotoxines via het maïsmeelpoeder getransporteerd worden (Phillips et al.,

2001). Verder treedt het poeder ook op als een niet-antigeenspecifiek immunoadjuvant dat de

latexgeïnduceerde hypersensitiviteit kan versterken (Barabara et al., 2004).

De twee resterende blootstellingwegen zijn eerder van belang voor de tandheelkundige patiënt

in plaats van het personeel. Latexallergenen kunnen enerzijds het vasculaire systeem van de

patiënt bereiken door intraveneuze toediening met behulp van latexnaalden en -tubes of in

theorie ook door anesthesiecarpules met een latexdiafragma (Shojaei and Haas, 2002).

19

Anderzijds kunnen de muceuze membranen worden blootgesteld aan latexproteïnen door

middel van direct contact van latexproducten met de orale mucosa. Deze manier van

sensibilisatie aan latexproteïnen kan o.a. optreden bij het gebruik van rubberdam (Kean and

McNally, 2009; Barbara et al., 2003).

2.1.5. Preventie

Eens men allergisch is geworden aan natuurlijk latexrubber, blijft men levenslang

overgevoelig aan deze stof. Daarom is preventie van uitermate belang. Volledig vermijden

van contact met de latexallergenen is moeilijk, aangezien latex verwerkt zit in vele

tandheelkundige en gebruiksproducten. Wel kan in de tandheelkundige praktijk een daling

van de blootstelling aan latexproteïnen bereikt worden door:

Overschakelen van gepoederde handschoenen met een hoog proteïnegehalte naar

poedervrije handschoenen met een laag gehalte aan latexproteïnen. Verschillende

studies hebben reeds aangetoond dat deze simpele maatregel een belangrijk preventief

effect uitoefent op het ontstaan en/of verergeren van latexallergieën (Turjanmaa et al.,

2002; Allmers et al., 2002; Liss and Tarlo, 2001; Tarlo et al., 2001). Het zorgt

namelijk voor een daling van het allergenengehalte op de werkvloer met meer dan

90% tot zelfs 100% (Baur, 2002; Heilman et al., 1996). Volgens de richtlijnen

opgesteld door de American Dental Association moeten poedervrije handschoenen

minder dan 0,7 mg poeder per gram handschoen bevatten en is het maximaal

toegelaten proteïnegehalte 200 mg proteïnen per gram handschoen (Hamann et al.,

2005).

Gebruik van latexvrije handschoenen bestaande uit synthetische rubbers. De vier

synthetische rubbersoorten die als alternatief voor latex bij de productie van

handschoenen voornamelijk worden toegepast zijn: vinyl (polyvinylchloride), nitril

(acrylonitril en butadieen), neopreen (polychloropreen) en styreen gebaseerde

copolymeren. Deze latexvrije handschoenen kunnen allemaal gebruikt worden als

niet-steriele onderzoekshandschoenen en de laatste twee ook als steriele chirurgische

handschoenen (ADA Council on scientific affairs, 1999). De verschillende soorten

handschoenen hebben elk hun voor- en nadelen en het is aan de tandarts zelf om een

weloverwogen keuze te maken uit de aangeboden producten.

20

Installeren van een ventilatiesysteem dat zorgt voor een adequate toediening van

verse, circulerende lucht in de praktijk. Baur (2002) heeft aangetoond dat toepassing

van dit systeem zorgt voor veel lagere concentraties of zelfs volledige afwezigheid van

latex-aeroallergenen op de werkvloer. Dit in vergelijking met de praktijkruimtes

zonder ventilatie, waar overal latex-aeroallergenen werden teruggevonden en

bovendien in veel hogere concentraties.

Frequent en grondig reinigen van alle werkgebieden die gecontamineerd kunnen zijn

met latex stofpartikels (Hamann et al., 2004).

Deze verschillende maatregelen hebben zowel primaire als secundaire preventie van

latexallergie als gemeenschappelijk doel. Ze zorgen voor een significante daling van de

incidentie van beroepsgerelateerde latexallergieën, met andere woorden voor primaire

preventie. Secundaire preventie houdt in dat personen die reeds allergisch zijn voor natuurlijk

latexrubber, toch hun beroep kunnen blijven uitoefenen mits toepassing van bovenstaande

preventieve maatregelen (Hunt et al., 2002). Ook zal hierbij een reductie optreden van de

graad en frequentie van de optredende symptomen gerelateerd aan een type I allergie.

Hoewel er de laatste jaren steeds meer aandacht is voor de problematiek rond latexallergieën,

is het nog altijd van groot belang dat het tandheelkundig personeel verder wordt onderricht

over de mogelijke risico‟s bij het gebruik van latexproducten. Enkele onderwerpen in verband

met latexallergieën waarover werknemers in de tandheelkundige sector zeker moeten

geïnformeerd worden, zijn (Hamann et al., 2004): herkenning van de symptomen van een type

I allergie, voordelen van handverzorgende producten, potentiële bronnen van latexallergenen

en methodes om deze te vermijden, belang van juiste en snelle diagnose, omgaan met een

bestaande latexallergie en keuze en kennis van inhoud van gebruikte producten. Deze

informatie kan de tandartsen bereiken via folders, e-mails, campagnes en georganiseerde

evenementen. In de nabije toekomst zou het ontwikkelen van veiligheidsnormen en richtlijnen

met betrekking tot de rubberindustrie kunnen leiden tot een nog verdere daling van de

incidentie van latexallergieën. Met behulp van moderne analytische methodes is het immers

reeds mogelijk om individuele latexallergenen in eindproducten te meten en op basis van deze

gegevens zouden dan bepaalde drempelwaarden kunnen berekend worden (Palosuo et al.,

2002).

21

2.1.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type I latexallergie

Aangezien er geen behandeling bestaat om van een latexallergie te genezen, is het van groot

belang om contact met de oorzakelijke latexallergenen zoveel mogelijk te vermijden. Wel kan

bepaalde medicatie ingenomen worden om optredende symptomen te doen verminderen. Bij

een milde type I reactie treden geen ademhalingsproblemen op en volstaan topische steroïden

en antihistaminica als symptomatische therapie. Een ernstige type I reactie gaat echter wel

vaak gepaard met een ademhalingsdepressie. Bovendien kan hierbij ook zwelling van tong,

larynx of pharynx en in sommige gevallen zelfs een anafylactische shock optreden. Wanneer

een dergelijke hevige reactie zich voordoet, moet men onmiddellijk starten met het ABC

(Airways-Breathing-Circulation)-protocol, de hulpdiensten verwittigen en adrenaline

toedienen. Na stabilisatie van de situatie moet de patiënt nog corticosteroïden en

antihistaminica innemen (Meinardi and Bruynzeel, 2002; Kean and McNally, 2009). Verder is

het erg belangrijk om bij vermoeden van een aanwezige latexallergie, de diagnose te laten

bevestigen bij een allergoloog. Enkel op deze manier kunnen de meest geschikte maatregelen

en preventie worden toegepast.

Bij slechts een aantal personen tewerkgesteld in de tandheelkundige sector, zijn de optredende

symptomen zo ernstig dat ze genoodzaakt zijn te veranderen van beroep (Saary et al., 2002).

De meeste tandartsen en/of assistenten met een gediagnosticeerde latexallergie kunnen echter

wel hun beroep verder blijven uitoefenen, mits toepassing van enkele preventieve maatregelen

om contact met de latexallergenen zo volledig mogelijk te vermijden. Allereerst moeten

personen met een latexallergie alle handschoenen en andere producten die latex bevatten,

vervangen door niet-latex alternatieven (Allmers et al., 2002). Verder zouden de andere

medewerkers in de praktijk, die niet allergisch zijn voor latex, ook moeten overschakelen op

latexvrije of ten minste poedervrije handschoenen om het gehalte aan natuurlijk latex

rubberallergenen op de werkvloer te doen dalen. De aankoop van deze latexvrije producten is

misschien wel wat duurder, maar uiteindelijk haalt men toch winst uit deze maatregel doordat

er minder werkbelet is ten gevolge van allergische symptomen (Tarlo et al., 2001).

22

2.2. (Meth)acrylaten

2.2.1. Samenstelling en soorten

(Meth)acrylaten zijn voor het eerst ontwikkeld in de jaren ‟30 en behoren tot de klasse van

synthetische plastics en kustharsen. De basis van hun samenstelling wordt gevormd door

acrylzuur (CH2=CH-COOH), dat zelf is opgebouwd uit een carboxylgroep (-COOH)

gebonden aan een vinylgroep (CH2=CH-). Deze laatste treedt op als reactieve groep bij de

polymerisatiereactie die moet plaatsvinden om tot de acrylaateindproducten te komen

(Geukens and Goossens, 2001).

Binnen de tandheelkundige professie vormt voornamelijk 2-hydroxyethylmethacrylaat (2-

HEMA), direct gevolgd door ethyleenglycoldimethacrylaat (EGDMA), het grootste gevaar

voor het ontwikkelen van allergische contactdermatitis of astma (Hamann et al., 2003;

Wallenhammar et al., 2000). Verder zijn ook triethyleenglycoldimethacrylaat (TREGDMA)

en methylmethacrylaat (MMA) belangrijke potentiële contactallergenen in de tandartspraktijk

(Goon et al., 2006; Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009; Marquardt et al., 2009). De overige

(meth)acrylaatmonomeren die nog in tandheelkundige materialen kunnen vervat zitten, maar

een lager risico vormen voor het ontwikkelen van een type IV allergie, zijn o.a. 2,2-bis(4-(2-

hydroxy-3-methacryloxypropoxy)phenyl)propaan (bis-GMA), 2-hydroxypropylmethacrylaat

(2-HPMA), ethylmethacrylaat (EMA), ethylacrylaat (EA) en diethyleenglycoldiacrylaat

(DEGDA) (Aalto-Korte et al., 2007; Hamann et al., 2004). Deze verschillende allergenen

kunnen bovendien bij elkaar aanwezig zijn als onzuiverheden en vertonen onderling vaak

kruisreacties (Goon et al., 2006; Kanerva, 2001).

2.2.2. Prevalentie type IV allergie aan (meth)acrylaten

Het eerste bekende geval van allergische contactdermatitis tegen (meth)acrylaten in de

tandheelkunde kon in 1947 worden vastgesteld bij een tandtechnicus (Geukens and Goossens,

2001). De hierop volgende decennia zag men slechts sporadisch nieuwe gevallen van

overgevoeligheid tegen deze allergenen. De prevalentie van beroepsgebonden allergische

contactdermatitis en respiratoire hypersensitiviteit veroorzaakt door (meth)acrylaten was tot in

jaren ‟70 en ‟80 zeer laag (Piirila et al., 2002). Begin jaren ‟80 deed composiet zijn algemene

intrede als alternatief voor het traditioneel gebruikte amalgaam en zo zag men eind jaren ‟80

23

dat de prevalentie van (meth)acrylaatallergieën toch geleidelijk aan begon te stijgen in de

tandheelkundige sector (Geukens and Goossens, 2001; Jaakkola et al., 2007).

De eerste sterke toename van het aantal werkgerelateerde type IV reacties tegen

(meth)acrylaten, zag men in de jaren ‟90 (Aalto-Korte et al., 2007; Wallenhammar et al.,

2000). Enkele mogelijke oorzaken die deze stijging mede kunnen verklaren, worden hieronder

weergegeven (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009; Meinardi and Bruynzeel, 2002; Rubel

and Watchorn, 2000; Jaakkola et al., 2007):

Toenemend gebruik van composiet (en bonding) in plaats van amalgaam als

restauratief materiaal, waardoor het tandheelkundig personeel meer wordt blootgesteld

aan (meth)acrylaten. Zelfs in de posterieure zones van het gebit worden composieten

steeds meer toegepast.

Cumulatieve blootstelling aan acrylaten: via inhalatie en direct huidcontact.

Snellere rapportering van ontwikkelde allergieën, door gestegen waakzaamheid van

het personeel voor de aandoening.

Verbeterde diagnosetechnieken.

In België bereikte het aantal gevallen met een werkgerelateerde (meth)acrylaatallergie een

maximum in 1998 (Geukens and Goossens, 2001). Ook in de Scandinavische landen werd

rond deze periode een piekwaarde van type IV allergie aan (meth)acrylaten vastgesteld. Deze

bedroeg gemiddeld 2,4% bij tandheelkundig personeel, wat 2,5 keer hoger is in vergelijking

met de algemene populatie (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009; Piirila et al., 2002). In de

periode hierna vond er eerst een daling van de prevalentie plaats, maar de laatste jaren kunnen

we opnieuw een stijgende trend vaststellen (Rubel and Watchorn, 2000; Marquardt et al.,

2009).

Ten slotte wordt nog vermeld dat het tandheelkundig personeel de grootste beroepsgroep

vormt die leidt aan type IV (meth)acrylaatallergie (Aalto-Korte et al., 2007). Andere beroepen

of industrieën die een groot risico lopen op het ontwikkelen van (meth)acrylaten

hypersensitiviteit, worden voor België schematisch weergegeven in fig. 1. Uit deze

cirkelgrafiek valt af te leiden dat de schilderindustrie (29,0%) de tweede plaats inneemt,

gevolgd door de print- (9,7%) en vervolgens de metallurgische industrie (6,5%). Tot de groep

24

“Overige” (9,6%) behoren de glasvezel-, cosmetische en chemische industrie die elk voor

3,2% verantwoordelijk zijn (Geukens and Goossens, 2001).

Fig. 1. Beroepen en industrieën verantwoordelijk voor beroepsgebonden

overgevoeligheid aan (meth)acrylaten.

2.2.3. Toepassingen

Heden zitten (meth)acrylaten vervat in een uitgebreide range van producten met zowel

beroeps- als privédoeleinden. Acrylaten zijn thermoplastisch, ondoordringbaar voor water en

hebben een lage densiteit, waardoor ze bijzonder geschikt zijn voor gebruik zowel in de

tandheelkunde als in andere sectoren (Rubel and Watchorn, 2000).

In de restauratieve tandheelkunde vinden we (meth)acrylaten terug in kunstharsgebaseerde

composieten, glasionomeercementen, adhesieven, harsen, primers, bondings en sealants

(Aalto-Korte et al., 2007; Jaakkola et al., 2007). Ook in de prothetiek wordt bij het

vervaardigen van allerlei soorten protheses, en in mindere mate ook bij kronen, bruggen en

facetten, gebruik gemaakt van (meth)acrylaten (Wallenhammar et al., 2000; Alanko et al.,

2004). Verder is deze stof nog een onderdeel van bepaalde cementen die in de orthodontie

worden toegepast (Jaakkola et al., 2007).

45,2%

29,0%

9,7%

6,5%

9,6% Tandheelkunde

Schilderindustrie

Printindustrie

Metaalindustrie

Overige

25

Ten slotte bestaan er ook nog vele producten voor algemeen gebruik die (gedeeltelijk) zijn

opgebouwd uit acrylaten. Hiertoe behoren o.a. kunstnagels, verven, lakken, vernissen, lijmen,

inkt, glasvezels, adhesieven, oppervlaktecoatings, tape, antivriesproducten en textielvezels

(Geukens and Goossens, 2001; Hamann et al., 2003).


(Meth)acrylaten zijn één van de meest voorkomende beroepsgebonden contactallergenen bij

het tandheelkundig personeel. Ook studenten tandheelkunde worden reeds vroeg tijdens hun

opleiding blootgesteld aan deze allergenen (Aalto-Korte et al., 2007). Er bestaan twee

verschillende mechanismen via dewelke deze blootstelling aan (meth)acrylaten kan

plaatsvinden.

Ten eerste kan sensibilisatie via direct huidcontact optreden wanneer de niet-

gepolymeriseerde (meth)acrylaten in contact komen met de huid. Via deze wijze kunnen

zowel de tandarts, zijn assistent als de tandtechnicus worden blootgesteld aan

(meth)acrylaatallergenen. Handschoenen bieden misschien wel een goede bescherming tegen

de meeste irritantia of allergenen en reduceren ook het huidcontact met (meth)acrylaten, maar

ze slagen er niet in om deze laatste allergenen volledig tegen te houden (Rubel and Watchorn,

2000; Alanko et al., 2004). De (meth)acrylaatmonomeren zijn vaak zo moleculair klein, dat ze

zeer snel doorheen de meeste medische handschoenen (latex, vinyl) kunnen penetreren

(Hamann et al., 2003; Hamann et al., 2004). Ze kunnen hierbij zelfs bepaalde natuurlijke en

synthetische rubberpolymeren van de handschoenen gedeeltelijk vernietigen, wat de

penetratie nog versnelt (Hamann et al., 2005; Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Kleine

moleculen, zoals TEGDMA en 2-HEMA, passeren al na slechts enkele minuten. Grotere

moleculen, zoals bis-GMA en UDMA, bereiken de huid na ongeveer twintig minuten.

Bovendien maken bepaalde stoffen waar de (meth)acrylaten vaak zijn in opgelost (aceton,

ethanol, eugenol, chloroform) en ook zepen, de handschoenen nog sneller doorlaatbaar

(Meinardi and Bruynzeel, 2002). Eenmaal de (meth)acrylaten gepolymeriseerd zijn, zijn ze te

groot om een intacte huidbarrière te passeren en veroorzaken ze geen huidreactie meer, ook

niet bij reeds gesensibiliseerde personen (Rubel and Watchorn, 2000).

De tweede mogelijke manier van blootstelling, is via inhalatie van airborne

(meth)acrylaatallergenen. Via dit mechanisme wordt naast de tandarts, zijn assistent en de

26

tandtechnicus, ook het tandheelkundig secretariaat blootgesteld aan deze allergenen.

(Meth)acrylaatpartikels kunnen in de lucht van de praktijk worden vrijgesteld, enerzijds door

verdamping van niet-gevulcaniseerde (meth)acrylaten tijdens doseren, mengen en aanbrengen

van de nog vloeibare of zachte producten en anderzijds tijdens het polijsten of verwijderen

van de uitgeharde eindproducten (Hamann et al., 2005; Jaakkola et al., 2007). Hoewel het

gehalte aan (meth)acrylaten in de lucht van het tandartskabinet zeer laag is, zijn de

concentraties toch voldoende hoog om de respiratoire tractus te irriteren en sensibiliseren en

om allergische symptomen zoals astma te kunnen uitlokken (Isaksson et al., 2007; Hamann et

al., 2005). Het dragen van een mondmasker biedt hier niet voldoende bescherming, aangezien

het slechts 40% van de airborne (meth)acrylaatallergenen tegenhoudt (Meinardi and

Bruynzeel, 2002).

Het is duidelijk dat voornamelijk de niet-gepolymeriseerde vrije acrylaatmonomeren het

grootste gevaar vormen voor het ontwikkelen van een type IV (meth)acrylaatallergie. De

gepolymeriseerde eindproducten daarentegen zijn slechts weinig tot niet allergeen (Geukens

and Goossens, 2001). Dit verklaart hoofdzakelijk het feit dat tandheelkundige patiënten een

veel lager risico lopen op een allergie voor (meth)acrylaten dan tandheelkundig personeel.

Verder dient nog vermeld te worden dat in de uitgeharde producten toch steeds enkele vrije

acrylaatmonomeren aanwezig blijven. Dit aantal ligt veel hoger bij toepassing van een

snelhardend, koud polymerisatieproces in vergelijking met warmte- of lichthardende

systemen, waarbij bijna alle acrylaatmonomeren polymeriseren (Meinardi and Bruynzeel,

2002).

2.2.5. Preventie

Zodra men een allergie aan (meth)acrylaten heeft ontwikkeld, blijft men levenslang

overgevoelig aan deze stof. Preventie is dus van uitermate belang voor tandheelkundig

personeel, des te meer omdat (meth)acrylaten een belangrijk onderdeel vormen van de

hedendaagse restauratieve tandheelkunde. De enige manier om niet allergisch te worden aan

(meth)acrylaatmonomeren, is door volledige vermijding van contact met de huid, slijmvliezen

en luchtwegen (Meinardi and Bruynzeel, 2002). Dit is echter quasi onmogelijk, aangezien

deze allergenen vervat zitten in tal van tandheelkundige en gebruiksproducten. Bovendien

kunnen (meth)acrylaten doorheen medische handschoenen dringen en ook via de lucht

verspreid worden. Wel kan men trachten om de blootstelling aan niet-uitgeharde

27

acrylaatmonomeren zo laag mogelijk te houden, door toepassing van de volgende

maatregelen:

Een gezonde en intacte huidbarrière onderhouden. Hiervoor mag men de handen niet

overdreven vaak wassen (zeker niet met gewone zeep) en moeten ze telkens grondig

afgedroogd worden. Verschillende huidverzorgende producten, met zowel

hydraterende als voedende eigenschappen, kunnen helpen bij het verkrijgen van een

gezonde huid.

“No-touch” technieken leren gebruiken, om contact met de niet-gepolymeriseerde

(meth)acrylaten te voorkomen (Hamann et al., 2005; Alanko et al., 2004). Dit is een

belangrijke maatregel om de kans op allergische contactdermatitis te verminderen,

aangezien de meeste handschoenen niet voldoende bescherming bieden tegen deze

allergenen. Bovendien zijn vaak ook de verpakking van reeds gebruikte producten

en/of het werkblad gecontamineerd met (meth)acrylaten. Er bestaan nu reeds speciaal

ontworpen verpakkingen om het risico op directe blootstelling aan deze allergenen te

minimaliseren. Als de acrylaatmonomeren toch in contact zouden komen met de huid,

is het essentieel om deze zo snel mogelijk te wassen met zeep. Bij contact tussen de

(meth)acrylaten en handschoenen, moet men deze direct uitdoen, de handen wassen en

een nieuw paar handschoenen nemen (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009).

Gebruik van minder doorlaatbare handschoenen, zoals de “4-H”-handschoenen (Safety

4 Company, Duitsland). Deze handschoenen bestaan uit drie lagen en bieden tot vier

uur bescherming tegen acrylaten. Ze hebben echter als nadeel dat ze lastig zijn om te

dragen en niet flexibel genoeg zijn om nauwkeurig en fijn tandheelkundig werk te

verrichten (Meinardi and Bruynzeel, 2002). Verder zorgen ook neopreenhandschoenen

voor een relatief goede bescherming tegen (meth)acrylaten (Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009). Hierop volgen de nitrilhandschoenen, die iets langer weerstand tegen

de acrylaatmonomeren bieden in vergelijking met de algemeen gebruikte, medische

latex- en vinylhandschoenen (Alanko et al., 2004). Ten slotte kan men om een langere

bescherming te bekomen, er ook voor kiezen om dubbele handschoenen te gebruiken.

Hierbij kan men bijvoorbeeld een dunne polyetheenhandschoen onder een andere

soort dragen (Boman et al., 2005).

Installatie van ventilatiesystemen die zorgen voor een goede verluchting van de

tandartspraktijk (Jaakkola et al., 2007). Op deze manier wordt het gehalte aan

28

(meth)acrylaat-aeroallergenen op de werkvloer sterk verminderd, wat een reductie van

respiratoire symptomen bij het tandheelkundig personeel tot gevolg heeft (Hamann et

al., 2005).

Het dragen van kunstnagels vermijden. Deze bevatten zelf vaak (meth)acrylaten,

waardoor je continu in contact staat met deze allergenen en welke bovendien

kruisreacties kunnen vertonen met de (meth)acrylaten die gebruikt worden in de

tandheelkunde (Hamann et al., 2004).

Over deze verschillende interventies moeten zowel het tandheelkundig personeel als de

studenten tijdens hun opleiding grondig geïnformeerd worden. Verder dient ook de aandacht

extra gevestigd te worden op het belang van een snelle en correcte diagnose van eventuele

allergieën, zodat personen met bepaalde huidafwijkingen niet te lang wachten vooraleer ze

een ervaren dokter contacteren.

Ten slotte, is het noodzakelijk dat het tandheelkundig personeel verder onderricht wordt over

de inhoud, samenstelling en potentiële gevaren van de verschillende producten die ze

dagelijks gebruiken, thuis en op het werk (Hamann et al., 2003). Een probleem hierbij is dat

de (meth)acrylaatbevattende materialen uit complexe mengelingen bestaan en hun

samenstelling meestal niet in detail wordt weergegeven door de producenten. Om volledige

informatie over de allergeniciteit van een product te bekomen, zouden alle

acrylaatcomponenten moeten vermeld worden, ook als de concentratie ervan minder dan 1%

bedraagt (Kanerva, 2001).

2.2.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type IV

(meth)acrylaatallergie

Bij reeds gesensibiliseerde personen is het zeer belangrijk om eerst en vooral, met behulp van

de patch-test, het oorzakelijke allergeen te achterhalen, zodat vervolgens de juiste preventieve

maatregelen kunnen toegepast worden (Kanerva, 2001). Het gaat hier natuurlijk over

secundaire preventie, aangezien men ook van een type IV allergie niet kan genezen. Hierbij

moeten de maatregelen, die in 2.2.5 werden besproken, om contact met het oorzakelijke

allergeen te vermijden, nog veel strikter worden toegepast. Enkel op deze manier zullen de

personen met een (meth)acrylaatallergie toch kunnen blijven werken in de tandheelkundige

sector en zal de graad en frequentie van eventueel optredende symptomen niet te sterk

29

oplopen. Deze beperking van het ziektebeeld moet men steeds trachten te bereiken, aangezien

gevorderde allergische contactdermatitis of ernstige respiratoire aandoeningen een zware

impact op de levenskwaliteit van de allergische personen kunnen hebben (Hamann et al.,

2004).

Voor de symptomatische behandeling van type IV (meth)acrylaatallergieën kunnen

corticosteroïden, zowel topisch als intern, worden toegepast. Verder kan men bij allergische

contactdermatitis ook bepaalde verzachtende crèmes aanbrengen ter hoogte van de aangetaste

huidzones (Wallenhammar et al., 2000). Slechts zelden lopen de symptomen zo erg op dat

men genoodzaakt is van beroep te veranderen (Kanerva, 2001; Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009; Hamann et al., 2004). Meestal blijven de gevolgen van een

(meth)acrylaatallergie namelijk beperkt tot enkele doktersbezoeken, eventueel in combinatie

met een aantal dagen ziekteverlof (Wallenhammar et al., 2000).

2.3. Rubberchemicaliën

2.3.1. Functie en soorten

Tal van chemicaliën moeten bij de productie van rubber worden toegevoegd, zodat het

eindproduct geschikt is voor toepassing in allerlei producten. De verschillende types

rubberchemicaliën die hierbij worden gebruikt, zijn (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009):

-acceleratoren -vulcanisatoren -pigmenten

-activatoren -vertragers -antioxidanten

-versterkers -vulstoffen -antiozonanten

Deze verschillende chemicaliën kunnen allemaal allergieën uitlokken, maar het zijn

voornamelijk de acceleratoren die zowel in het algemeen als ook specifiek voor het

tandheelkundig personeel het grootste risico vormen voor het ontstaan van een type IV

allergie (Nettis et al., 2002). Rubberacceleratoren zijn chemische stoffen die worden gebruikt

om het productieproces van rubber (vulcanisatie) te versnellen. Deze vulcanisatie is zowel bij

natuurlijk latexrubber als bij synthetisch rubber een noodzakelijke stap om het uiteindelijk

bekomen rubber de gewenste fysische en chemische eigenschappen te geven (Leis-Dosil et

al., 2006). Afhankelijk van de kwaliteit van de wasprocedures die hierop volgen, zullen de

30

chemische additieven in meer of mindere mate in het rubber aanwezig blijven en op deze

manier allergische reacties kunnen veroorzaken (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009).

Van de verschillende beschikbare acceleratoren worden de thiuram-, carbamaat- en

mercaptobenzothiazoolgroepen het meest gebruikt en ze zijn tevens verantwoordelijk voor het

grootste deel van de gevallen van beroepsgebonden allergische contactdermatitis ten gevolge

van rubber (Gibbon et al., 2001). Thiuramen zijn hierbij duidelijk de meest frequente

oorzakelijke contactallergenen in de tandheelkunde, op een afstand gevolgd door de

carbamaten en vervolgens de mercaptobenzothiazolen (ADA Council on scientific affairs,

1999; Miri et al., 2007). Van deze twee laatste is het gebruik wel gestegen in rubberen

handschoenen, maar ze veroorzaken slechts weinig allergische reacties (Geier et al., 2003).

Wel kunnen carbamaten kruisreacties vertonen met thiuramen en bovendien kunnen ze in

elkaar worden omgezet (Hamann et al., 2004). Verder is nog vastgesteld dat als men

allergisch is aan carbamaten, men dit dan meestal ook is aan thiuramen. Omgekeerd hoeft er

bij een thiuramallergie niet noodzakelijk een carbamaatallergie te zijn. (Leis-Dosil et al.,

2006).

Om ten slotte na te gaan of men allergisch is aan rubberchemicaliën, wordt gebruik gemaakt

van de patch-test. In de Europese standaard reeks zitten namelijk mengsels van de drie meest

belangrijke rubberallergenen vervat, welke hieronder worden weergegeven (Hamann et al.,

2003; Bruze et al., 2005):

Thiurammix: -dipentamethyleenthiuramdisulfide

-tetraethylthiuramdisulfide

-tetramethylthiuramdisulfide

-tetramethylthiurammonosulfide

Carbamix: -difenylguanidine

-zinkdibutyldithiocarbamaat

-zinkdiethyldithiocarbamaat

Mercaptomix: -N-cyclohexyl-2-benzothiazylsulfenamide

-2-mercaptobenzothiazool

-dibenzothiazyldisulfide

31

-morfolinylmercaptobenzothiazool

Heden wordt voornamelijk de thiurammix gebruikt als referentie voor het opsporen van

rubberaccelerator contactallergieën (Bhargava et al., 2009).

2.3.2. Prevalentie type IV allergie aan rubberchemicaliën

Vroeger werd allergische contactdermatitis bij tandheelkundig personeel voornamelijk

veroorzaakt door bepaalde medicatievormen (eugenol en lokale anesthetica), metalen of

glutaaraldehyde, maar vanaf de jaren ‟80 zag men geleidelijk aan steeds meer gevallen van

type IV allergie aan rubberchemicaliën optreden (Bhargava et al., 2009; Rubel and Watchorn,

2000). Deze stijging was hoofdzakelijk te wijten aan het toegenomen gebruik van rubberen

handschoenen door de toen opkomende aidsprofylaxis (Nienhaus et al., 2008).

De aandacht omtrent infectiecontrole en hygiëne groeide nog verder, zodat eind jaren ‟80 en

begin jaren ‟90 het gebruik van medische handschoenen zeer sterk was toegenomen (Nettis et

al., 2002). Om aan deze enorme vraag aan handschoenen in de gezondheidszorg te voldoen,

moest de productiesnelheid van rubber worden opgedreven. Hierbij werden vaak insufficiënte

wasprocedures en te korte uitlogingstijden toegepast, met als gevolg dat de geleverde

handschoenen in deze periode hogere gehaltes aan rubberchemicaliën bevatten. Dit vormt de

voornaamste verklaring voor de sterke toename van het aantal werkgerelateerde type IV

allergieën aan rubberacceleratoren die men begin jaren ‟90 zag optreden (Gibbon et al., 2001;

Bhargava et al., 2009). Andere mogelijke factoren die deze stijging mede kunnen verklaren,

zijn de verbeteringen op gebied van diagnose, alsook de snellere rapportering van eventueel

aanwezige allergieën als gevolg van de gestegen alertheid van het tandheelkundig personeel

(ADA Council on scientific affairs, 1999).

In West-Europa bereikte de prevalentie van type IV allergie aan rubberacceleratoren een

piekwaarde rond het jaar 1995 (Gibbon et al., 2001). De periode hierna bestond uit

verschillende dalingen afgewisseld met enkele kleinere stijgingen van de prevalentie, zodat in

totaal een dalende trend kon worden vastgesteld (Bhargava et al., 2009). Deze afname van het

aantal gevallen met allergische contactdermatitis voor rubberacceleratoren, is voor een groot

deel te danken aan een verbetering van de kwaliteit van medische handschoenen. Sinds

midden de jaren ‟90 bevatten ze namelijk een lager gehalte aan residuele rubberchemicaliën.

32

Bovendien werden er ook striktere controles op de eigenschappen en samenstelling van

rubberen handschoenen gehouden (Bhargava et al., 2009).

Tegen het einde van de jaren ‟90 werden de hoog allergene thiuramen steeds meer vervangen

door de carbamaten die minder allergeen zijn. Hierdoor zag men bij het tandheelkundig

personeel een verdere daling van de prevalentie van type IV rubberallergieën (Leis-Dosil et

al., 2006). In sommige gebieden werd er echter opnieuw een kleine toename vastgesteld, die

waarschijnlijk te wijten was aan het gebruik van goedkopere handschoenen (Geier et al.,

2003).

Hoewel de dalende trend van in de jaren ‟90 zich heden verder zet, lopen personen

tewerkgesteld in de tandheelkundige sector nog steeds een verhoogd risico op het ontwikkelen

van allergische contactdermatitis voor rubberacceleratoren (Thyssen, 2009). Ten slotte wordt

nog vermeld dat de laatste jaren type IV rubberallergieën meer voorkomen in vergelijking met

type I latexallergieën (Nettis et al., 2002; Meinardi and Bruynzeel, 2002). Dit is ondermeer

het gevolg van een gestegen bewustzijn van het personeel omtrent latexhypersensitiviteit,

waardoor latexvrije vinyl- en nitrilhandschoenen steeds meer worden gebruikt in de

tandartspraktijk. Deze latexalternatieven bevatten echter eveneens residuele

rubberchemicaliën die allergische type IV reacties kunnen uitlokken (Kean and McNally,

2009).

2.3.3. Toepassingen

Zowel natuurlijk als synthetisch gevulcaniseerd rubber bevatten verschillende

rubberchemicaliën. Bovendien maken beide soorten rubber deel uit van enorm veel

verschillende soorten producten met zowel werk- als privédoeleinden. Omdat hoofdzakelijk

de rubberacceleratoren allergische reacties uitlokken, zullen deze hieronder verder worden

besproken.

In de tandartspraktijk kunnen zowel carbamaat, thiuram als mercaptobenzothiazool worden

teruggevonden in onder andere rubberdam, handschoenen, bijtblokjes, polijstcupjes,

aspiratietipjes, buisjes, mengkommen, veiligheidsbrillen en werkschorten. Medische,

rubberen handschoenen zijn hierbij veruit het meest verantwoordelijk voor het ontstaan van

allergische contactdermatitis tegen rubberadditieven bij tandheelkundig personeel (Hamann et

33

al., 2005; Hamann et al., 2003). Verder zitten thiuram en/of carbamaat vaak vervat in

adhesieven en desinfectantia (Hamann et al., 2004). Wat de medische sector betreft, maken de

drie voornaamste acceleratoren (thiuram, carbamaat en mercaptobenzothiazool) vaak deel uit

van de volgende producten (Hamann et al., 2005; Kean and McNally, 2009; Hamann et al.,

2003): zuurstofmaskers, stethoscopen, beademingsballonnen, tourniquets (knelverband om

ernstige bloedingen te stoppen), pleisters, katheters en injecteermateriaal.

Ook in het dagelijkse gebruik vindt men carbamaat, thiuram en mercaptobenzothiazool terug

in tal van producten, waarvan er hierna enkele worden weergegeven: fungicides, herbicides,

elektrische draden, gommen, ballonnen, auto- en fietsbanden, handgrepen van sportmateriaal

(golfclubs, tennisraketten, fietssturen, enz.) en allerlei gereedschap, hoofdtelefoons,

oordopjes, condooms en kledij (ondergoed, sokken, badpakken, schoenzolen, slippers,

laarzen, inlegzooltjes, enz.). Verder zitten carbamaten en/of thiuramen nog vervat in

insecticides, tape, lijm, shampoo, conditioner en huidverzorgende producten (hydraterende

crèmes, zepen, lotions en zonnecrèmes). Ook in het medicijn “Antabuse”, gebruikt voor de

behandeling van alcoholisme, zit thiuram verwerkt (Hamann et al., 2005; Hamann et al.,

2003). Voor de overige producten die (gedeeltelijk) uit rubber zijn opgebouwd, is het dikwijls

moeilijk om uit te maken welke rubberacceleratoren ze juist bevatten. Enkele voorbeelden

hiervan zijn: schokdempers, make-upsponsjes, vlooien- en tekensprays of poeders, kussens,

matrassen, onderzijde van vele tapijten, bepaalde soorten verf, enz. Bovendien kennen zelfs

de producenten vaak de exacte samenstelling van de rubberen producten niet.


Momenteel vormen rubberchemicaliën, met name de acceleratoren, een grotere bedreiging

voor het ontwikkelen van een type IV allergie bij het tandheelkundig personeel, in

vergelijking met de alom bekende latexallergenen die een type I reactie kunnen uitlokken.

Doordat, zoals vermeld in 2.3.3., rubberacceleratoren ook vervat zitten in tal van producten

die frequent gebruikt worden in de tandartspraktijk, worden tandartsen en hun assistenten

dagelijks en meestal langdurig blootgesteld aan deze potentieel allergene rubberchemicaliën

(Gibbon et al., 2001). Deze contactallergenen blijven namelijk in lage concentraties in de

rubberen voorwerpen aanwezig en kunnen bij gebruik hieruit vrijkomen, de huid

binnendringen en lokaal allergische huidreacties veroorzaken (Hamann et al., 2004). De

34

optredende symptomen worden meestal pas vier uur tot vier dagen na contact met de

rubberallergenen zichtbaar en blijven beperkt tot de plaats van contact en eventueel de

huidzones eromheen (Meinardi and Bruynzeel, 2002).

Eén van de meest belangrijke oorzaken van sensibilisatie aan rubberchemicaliën bij het

tandheelkundig personeel, is het bijna continu dragen van rubberen handschoenen op de

werkvloer (Gibbon et al., 2001). De allergene rubberacceleratoren zijn namelijk toegevoegd

aan zowel latex-, nitril- als neopreenhandschoenen, welke behoren tot de meest gebruikte

handschoenen in de tandheelkundige sector (Hamann et al., 2003).

2.3.5. Preventie

Sensibilisatie aan rubberchemicaliën vormt een steeds groter wordend probleem in de

hedendaagse tandheelkunde en daarom is preventie van type IV rubberallergieën belangrijk.

Het tandheelkundig personeel zou de blootstelling aan potentieel allergene

rubberacceleratoren zoveel mogelijk moeten trachten te reduceren. Het vermijden van deze

contactallergenen is echter moeilijk, aangezien ze verwerkt zitten in een uitgebreide range van

producten die veelvuldig worden gebruikt in de tandartspraktijk. Bovendien is het vaak

onduidelijk welke rubberacceleratoren juist vervat zitten in welke voorwerpen. Ook

vermelding van de ingrediënten biedt geen definitieve oplossing, aangezien hierbij niet altijd

alle acceleratoren die in de finale producten zitten, worden weergegeven. Tijdens het

vulcanisatieproces verdwijnen er namelijk bepaalde rubberchemicaliën en worden er nieuwe

gevormd (Bhargava et al., 2009). Verder is het voor de preventie nog van essentieel belang

om een gezonde en intacte huid te behouden. Deze vormt namelijk een belangrijke barrière

voor de transmissie van allergenen (Hamann et al., 2005).

Ten slotte wordt ook hier de nadruk gelegd op het belang van verder onderricht van het

tandheelkundig personeel. Er moet duidelijke informatie worden gegeven omtrent de

volgende onderwerpen (Hamann et al., 2003): mogelijke methodes om de blootstelling aan

rubberacceleratoren te beperken, een goede huidverzorging en de potentiële gevaren van de

verschillende producten die dagelijks gebruikt worden zowel thuis als op de werkvloer.

35

2.3.6. Impact op de beroepsuitoefening en behandeling van type IV

rubberchemicaliënallergie

Vanaf het moment dat men een huidafwijking vaststelt, zou men zo snel mogelijk contact

moeten opnemen met een dermatoloog of een allergoloog (Hamann et al., 2005). Deze kan

dan verifiëren of het om een echte allergie gaat en uitzoeken welke hierbij de oorzakelijke

allergenen zijn. Enkel op deze manier kan men de meest geschikte preventieve maatregelen

toepassen. Deze secundaire preventie is van zeer groot belang, aangezien bij doorgaande

blootstelling aan de rubberchemicaliën verantwoordelijk voor de sensibilisatie, men een

chronische huidziekte kan ontwikkelen met permanente huidbeschadiging tot gevolg (ADA

Council on scientific affairs, 1999; Hamann et al., 2003).

Bij strikt vermijden van de oorzakelijke rubberacceleratoren zal de huid zich wel geleidelijk

aan herstellen, maar de type IV allergie blijft bestaan. Om allergische contactdermatitis te

vermijden, zal men dus levenslang het contact met deze rubberchemicaliën zoveel mogelijk

moeten trachten te minimaliseren (Meinardi and Bruynzeel, 2002; ADA Council on scientific

affairs, 1999). Aangezien thiuram, carbamaat en mercaptobenzothiazool onderling

kruisreacties kunnen vertonen, moet men bij een type IV allergie aan één van deze stoffen alle

producten vermijden die deze drie acceleratoren kunnen bevatten (Hamann et al., 2005). Men

kan hierbij gebruik maken van handschoenen en andere producten die vervaardigd zijn uit

rubberalternatieven zoals vinyl (polyvinylchloride), polyurethaan (polyisocyanaat) en styreen

gebaseerde copolymeren. Deze producten worden niet gevulcaniseerd en bevatten dus meestal

geen carbamaat, thiuram of mercaptobenzothiazool en ook geen andere kruisreagerende

chemicaliën (Hamann et al., 2004; Hamann et al., 2003).

Voor de symptomatische behandeling van allergische contactdermatitis ten slotte, kan men

gebruik maken van corticosteroïden (topisch of systemisch) en verzachtende crèmes. Bij een

snelle, accurate diagnose en een goede secundaire preventie, kunnen personen met een type

IV rubberallergie meestal blijven werken in de tandheelkundige sector en zullen ze slechts

zelden ziekteverlof moeten nemen ten gevolge van deze aandoening (Wallenhammar et al.,

2000).

36

2.4. Metalen

Bijna 40 verschillende soorten metalen kunnen worden teruggevonden in legeringen gebruikt

in de tandheelkundige sector (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Deze metalen kunnen

tijdens het tandheelkundig werk worden vrijgesteld uit tal van tandheelkundige instrumenten

en ook uit bepaalde restauratieve, prothetische of orthodontische materialen (Hamann et al.,

2004). De vrijgestelde metaalionen of –zouten kunnen op zichzelf echter niet optreden als

allergenen. Pas na binding op bepaalde moleculen (bijvoorbeeld proteïnen), zal het lichaam

op sommige van deze gevormde complexen kunnen reageren (Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009). De verschillende metaalsoorten die bij het tandheelkundig personeel

allergische huidreacties en/of respiratoire symptomen kunnen uitlokken, zullen hierna verder

besproken worden.

2.4.1. Kwik

Kwik is een niet-essentieel metaal en optimaal zouden onze weefsels 0% van deze stof

moeten bevatten. Het gehalte aan kwik in ons lichaam ligt echter hoger, doordat we dit metaal

kunnen opnemen via voedsel, water en lucht (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Het

tandheelkundig personeel wordt bovendien extra blootgesteld aan kwik door het gebruik van

amalgaam als restauratief materiaal. Amalgaam wordt reeds meer dan 150 jaar gebruikt in de

tandheelkunde en bevat metallisch kwik als voornaamste legeringselement (Meinardi and

Bruynzeel, 2002). Hiernaast maken ook zilver, koper en tin steeds deel uit van de

amalgaamlegering (Leggat et al., 2007). Tijdens het mengen, aanbrengen, condenseren,

vormgeven, polijsten en verwijderen van amalgaam, komen er kwikdampen vrij die schadelijk

kunnen zijn en bij inademen allergische reacties kunnen uitlokken bij het tandheelkundig

personeel (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Bovendien kan metallisch kwik ook

doorheen de huid dringen en op deze manier een overgevoeligheidsreactie veroorzaken.

Vroeger zag men in de tandheelkundige sector regelmatig beroepsgebonden contactallergieën

tegen metallisch kwik optreden. Deze allergische reacties waren voornamelijk te wijten aan

het feit dat tandartsen toen vaak het amalgaam met de vingers of met een mortier kneedden,

om het teveel aan kwik te elimineren. Bij deze personen werd meestal eczeem op de vingers

en handen, en soms ook op het gelaat, vastgesteld (Meinardi and Bruynzeel, 2002).

37

In de hedendaagse tandartspraktijk daarentegen, komen allergieën voor metallisch kwik

slechts zelden voor en kan dus gesteld worden dat kwik momenteel geen significant allergeen

meer vormt voor de tandheelkundige professie (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009).

Enerzijds is de sterke daling van de blootstelling aan metallisch kwik te wijten aan de bijna

volledige vervanging van amalgaam door composiet als restauratief materiaal (Goon et al.,

2006). Anderzijds kan deze daling mede verklaard worden door de verbeterde

gebruikstechnieken van amalgaam door het tandheelkundig personeel (Wallenhammar et al.,

2000). Enkele van deze maatregelen om contact met amalgaam zoveel mogelijk te beperken,

worden hieronder weergegeven (Meinardi and Bruynzeel, 2002; Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009):

Voorverpakte amalgaamcapsules voor eenmalig gebruik.

Ontwikkelen van “no-touch” technieken.

Gebruik van voldoende waterspray bij polijsten of verwijderen van

amalgaamrestauraties.

Zorgen voor een goede ventilatie van de praktijkruimte.

Voorzien van een adequate, vacuüm aspiratie van amalgaampartikels bij bewerking

van het uitgeharde amalgaam.

Vermijden van opwarming van amalgaam zelf of van instrumenten die

gecontamineerd zijn met amalgaam. Deze laatste moeten eerst gereinigd worden,

alvorens ze gedesinfecteerd en/of gesteriliseerd worden met behulp van warmte.

2.4.2. Nikkel

Nikkel is een niet-edel metaal en zit in heel wat tandheelkundige en gebruiksvoorwerpen

verwerkt. Ook in onze voeding en in ons bloed vinden we zeer lage concentraties van dit

metaal terug.

In de tandheelkundige sector wordt nikkel hoofdzakelijk toegepast in orthodontische

apparatuur: het is het voornaamste bestanddeel van de superelastische nikkeltitaan

boogdraden, vormt een klein onderdeel van het roestvrij staal waaruit brackets en boogdraden

zijn opgebouwd en is aanwezig in de buitenbogen van een headgear (Noble et al., 2009).

Verder zit nikkel nog vervat in bepaalde uitneembare prothetische voorzieningen, in

38

tandheelkundig instrumentarium en komt het ook voor als onderdeel van andere metalen

(Wallenhammar et al., 2000). Bovendien kan deze metaalsoort kruisreacties vertonen met

palladium (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Hoewel nikkel dus in tal van

tandheelkundige producten verwerkt zit, leidt contact met deze metaalsoort slechts af en toe

tot een beroepsgebonden type IV allergie in de tandheelkundige professie. De symptomen

blijven hierbij meestal beperkt tot eczeem of erytheem op de plaats van contact met het

allergeen. In sommige gevallen kan ook urticaria optreden (Meinardi and Bruynzeel, 2002).

Voor de algemene populatie vormt nikkel wel een belangrijk contactallergeen. Er wordt

geschat dat 11% van alle vrouwen en (slechts) 2% van de mannen allergisch is aan nikkel. Dit

verschil is hoofdzakelijk te verklaren doordat vrouwen veel meer en langer in contact staan

met allerlei sieraden zoals armbanden, oorringen, piercings, halskettingen, horloges, ringen,

enz. Deze juwelen, met name de goedkopere, bevatten namelijk vaak een vrij hoog gehalte

aan nikkel (Noble et al., 2009). Ook in vele producten voor algemeen gebruik, kan deze

metaalsoort worden teruggevonden. Enkele voorbeelden hiervan zijn: sleutels, haarspelden,

brilmonturen, zilverkleurige muntstukken, scharen, haardrogers en ritssluitingen.

2.4.3. Overige metaalsoorten

Naast kwik en nikkel, bestaan er nog heel wat andere metalen waaruit tandheelkundige

producten (gedeeltelijk) kunnen zijn opgebouwd. Beroepsgebonden allergische reacties op

deze metaalsoorten komen slechts zelden voor in de tandheelkundige professie. Tot deze

eerder laag allergene metalen behoren onder andere kobalt en chroom (< uitneembare

prothetische voorzieningen), titaan (< implantaten), beryllium (< röntgenbuizen), palladium,

goud, zirkonium en gallium (< kroon- en brugwerk), koper en indium (< amalgaam),

molybdeen en iridium (< tandheelkundig instrumentarium) en yttrium (< laserbehandelingen)

(Meinardi and Bruynzeel, 2002; Kanerva et al., 2001; Evrard et al., 2009; Feilzer, 2004).

2.5. Overige potentiële allergenen in de tandartspraktijk

Latex, (meth)acrylaten, rubberchemicaliën, en in mindere mate ook metalen, vormen de

belangrijkste groepen allergenen in de hedendaagse tandartspraktijk. Hiernaast kunnen in

tandheelkundige producten nog tal van andere potentiële allergenen worden teruggevonden,

die zowel huidreacties als respiratoire symptomen kunnen veroorzaken. Hoewel deze

39

allergene stoffen momenteel een kleiner gevaar vormen, kunnen ze af en toe toch een

allergische reactie uitlokken bij het tandheelkundig personeel. Deze potentiële allergenen

worden hieronder samen met enkele van hun eigenschappen en toepassingen weergegeven:

Glutaaraldehyde is een kleurloze, olieachtige vloeistof met een sterk doordringende

geur. Bij huidcontact met glutaaraldehyde, en soms ook bij inademing ervan, kan deze

stof overgevoeligheidsreacties uitlokken, zelfs bij zeer lage concentraties (Hamann et

al., 2005). In de tandheelkundige sector vindt glutaaraldehyde voornamelijk

toepassing in desinfecterende en/of sterilisatiemiddelen voor gecontamineerde

instrumenten. Vroeger werd deze koude sterilisatie veelvuldig toegepast, wat een

groot aantal gevallen van beroepsgebonden allergische contactdermatitis tegen

glutaaraldehyde tot gevolg had (Marks et al., 1998). Sinds een tiental jaren wordt er in

de tandheelkunde echter eerder gebruikt gemaakt van sterilisatietechnieken met behulp

van droge of vochtige (autoclaaf) warmte. Koude sterilisatie op basis van

glutaaraldehyde wordt nu enkel nog af en toe toegepast voor de desinfectie van

materialen die niet kunnen gesteriliseerd worden door middel van warmte. Een

voorbeeld hiervan zijn bepaalde chirurgische instrumenten (Hamann et al., 2004). Dit

heeft tot gevolg dat de prevalentie van type IV allergie tegen glutaaraldehyde de

laatste jaren sterk is gedaald bij het tandheelkundig personeel (Hamann et al., 2005;

Rubel and Watchorn, 2000). Verder vindt men glutaaraldehyde nog terug in

fixeermiddelen voor het ontwikkelen van röntgenopnames en in verschillende

producten voor privégebruik (o.a. cosmetische en fotografische producten).

Formaldehyde heeft desinfecterende en antiseptische eigenschappen: het doodt de

meeste bacteriën en schimmels (inclusief hun sporen) (Hamann et al., 2003).

Formaldehyde kan worden vrijgesteld bij de verharding van bepaalde wortelkanaal-

sealers en tijdens de polymerisatie van sommige kunstharsgebaseerde composieten of

adhesieven (Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009). Verder vormt deze stof nog een

onderdeel van onder andere formocresol (devitaliserende pasta), bewaarmiddelen en

bepaalde handcrèmes en –zepen (Hamann et al., 2003; Hensten and Jacobsen, 2005).

Ook in de histologie wordt regelmatig formaldehyde gebruikt, namelijk voor de fixatie

van verschillende soorten weefsels.

Chloramine-T wordt in de tandheelkundige en medische sector veel gebruikt als

desinfectans tegen allerlei bacteriën en gisten (Leggat et al., 2007; Piirila et al., 2002).

40

Buiten de werkvloer kan chloramine-T, door zijn antibacteriële werking, worden

toegepast om de bacteriële lading van vijvers en zwembaden te verminderen.

Methylchloroisothiazoline wordt in de tandheelkunde gebruikt als bewaarmiddel en

heeft antischimmel en antibacteriële eigenschappen. Het werkt efficiënt tegen

grampositieve en gramnegatieve bacteriën, gisten en schimmels. Dit potentieel

allergeen vindt men ook terug in verschillende watergebaseerde

handverzorgingsproducten (lotions, zepen, hydraterende crèmes, enz.), shampoo en

andere cosmetische producten (Hamann et al., 2003).

Thimerosal is een op kwik gebaseerd bewaarmiddel dat vaak verwerkt zit in

antiseptica, vaccins, oog-, neus- en oormedicatie en cosmetische producten (Hamann

et al., 2004; Hamann et al., 2003).

Hoewel eugenol een erkend allergeen is, kent het nog steeds tal van toepassingen in de

tandheelkundige sector. Enkele voorbeelden hiervan zijn: zinkoxide-

eugenolgebaseerde afdrukpasta‟s en wortelkanaal-sealers, antiseptische middelen en

tijdelijk restauratief materiaal zoals IRM (“intermediate restorative material”)

(Schmalz and Arenholt-Bindslev, 2009; Alanko et al., 2004; Wallenhammar et al.,

2000). Eugenol heeft bovendien een verdovend effect op het zenuwstelsel en werd

daarom vroeger regelmatig gebruikt om tandpijn te verhelpen (Rubel and Watchorn,

2000). Verder wordt deze stof vaak toegevoegd als geur- en smaakstof aan bepaalde

medicijnen en cosmetica (bijvoorbeeld tandpasta).

Colofonium is een natuurlijk, plantaardig hars uit naaldbomen. In de tandartspraktijk

vinden we deze stof voornamelijk terug in fluoridelakken, maar ook in zinkoxide-

eugenolgebaseerde afdrukpasta‟s of cementen en in bepaalde tijdelijke restauraties

(Rubel and Watchorn, 2000; Alanko et al., 2004; Goon et al., 2006). Verder vormt

colofonium nog een onderdeel van vele producten buiten de tandheelkunde. Hiertoe

behoren onder andere lijmen, vernissen, verf, papier, pleisters, shampoo, kleeflint,

vloer-, meubel- en autowas, karton en kauwgom (Schmalz and Arenholt-Bindslev,

2009).

Chloorhexidine is een antisepticum dat bactericied is en om deze reden wordt

toegevoegd aan heel wat soorten mondspoelmiddelen en tandpasta‟s.

Quaternium-15 is een quaternair ammoniumzout dat onder andere wordt gebruikt als

bewaarmiddel. Deze stof vindt men terug in tandheelkundig alginaat en verder ook in

tal van huidverzorgingsproducten (zepen, lotions, hydraterende crèmes, enz.), lijmen

41

en adhesieven (Hamann et al., 2003; Hamann et al., 2005; Schmalz and Arenholt-

Bindslev, 2009).

42

DISCUSSIE

In de tandheelkundige sector worden continu nieuwe producten ontwikkeld en gebruikt,

waardoor het tandheelkundig personeel steeds weer in contact komt met potentieel nieuwe

allergenen. Preventie van overgevoeligheid tegen een bepaald allergeen door over te

schakelen op alternatieve producten, kan bovendien leiden tot het ontwikkelen van nieuwe

allergieën. Deze vervangende producten kunnen namelijk ook andere allergenen bevatten,

waaraan men vervolgens overgevoelig kan worden. Zo is er in de tandheelkundige sector een

dubbele shift opgetreden met betrekking tot de meest voorkomende beroepsgebonden

gezondheidsklachten. Enerzijds vond er een verschuiving plaats van bacteriële en virale (HIV,

hepatitis B/C, herpes) infecties naar allergieën aan latex en rubberchemicaliën. Anderzijds zag

men een overgang van type IV kwikallergieën naar allergische contactdermatitis tegen

(meth)acrylaten optreden bij het tandheelkundig personeel.

In de jaren ‟80 en begin de jaren ‟90 was er een stijgende internationale aandacht voor

aidsprofylaxis en infectiecontrole, wat zorgde voor een toename van het gebruik van rubberen

handschoenen in de gezondheidszorg (Nienhaus et al., 2008). Preventie van deze ziektes

zorgde echter mede voor het ontstaan van andere gezondheidsproblemen bij het medisch en

tandheelkundig personeel. De veelvuldig gebruikte rubberen handschoenen bevatten namelijk

latex en rubberchemicaliën (carbamaat, thiuram en mercaptobenzothiazool), welke

respectievelijk type I en type IV allergische reacties kunnen uitlokken. Nadat de prevalentie

van type I latexallergie bij het tandheelkundig personeel een piekwaarde bereikte rond het jaar

1995, werden er allerlei richtlijnen opgesteld om de blootstelling aan de oorzakelijke

latexproteïnen te beperken (Hamann et al., 2004). Eén van deze maatregelen was het gebruik

van latexvrije handschoenen die zijn opgebouwd uit synthetische rubbers zoals vinyl, nitril,

neopreen of styreengebaseerde copolymeren (ADA Council on scientific affairs, 1999). De als

veilig beschouwde latexvrije nitril- en neopreenhandschoenen, kunnen echter wel residuele

rubberacceleratoren bevatten. Deze potentiële contactallergenen kunnen dan op hun beurt een

vertraagde type IV allergie veroorzaken bij het tandheelkundig personeel. Door de sterke

focus op de preventie van latexallergieën, heeft men in het verleden te weinig belang gehecht

aan de eveneens hoog allergene rubberchemicaliën. Dit heeft er mede toe geleid dat de laatste

jaren type IV rubberallergieën meer voorkomen in vergelijking met type I latexallergieën

(Nettis et al., 2002; Meinardi and Bruynzeel, 2002).

43

Een ander voorbeeld in de tandheelkunde waarbij de preventie van sensibilisatie tegen de ene

stof, mede heeft geleid tot het ontstaan van allergieën tegen een andere stof, is de shift van

amalgaam naar composiet in de restauratieve tandheelkunde. Deze verschuiving zorgde

namelijk mede voor een daling van het aantal beroepsgebonden allergieën tegen metallisch

kwik, maar had tevens een sterke stijging van de prevalentie van type IV

(meth)acrylaatallergieën tot gevolg. In de hedendaagse tandartspraktijk hebben

kunstharsgebaseerde composieten het traditioneel gebruikte amalgaam bijna volledig

vervangen. Dit is gedeeltelijk te wijten aan de wens van de patiënt voor meer esthetische

restauraties, maar ook aan het feit dat er in het verleden heel wat misleidende artikels zijn

verschenen over de toxische effecten van amalgaam. Heden is echter bewezen dat amalgaam

niet meer schadelijk is dan kunstharsgebaseerde composieten, zowel wat de patiënt als het

tandheelkundig personeel betreft (De Moor and Delmé, 2008a). Bovendien heeft amalgaam

als restauratief materiaal heel wat voordelen, zeker bij toepassing in de posterieure zones.

Amalgaam heeft een levensduur van 15-17 jaar, wat dubbel zo lang is in vergelijking met

composiet, dat een gemiddelde levensduur heeft van (slechts) 7 jaar. Tandheelkundig

amalgaam is weinig techniekgevoelig, vertoont geen slijtage en er kan relatief gemakkelijk

een goed contactpunt met gevormd worden. Dit laatste is mogelijk doordat men amalgaam

goed kan condenseren en het materiaal bovendien expansie vertoont tijdens het verharden.

Amalgaam heeft natuurlijk ook enkele negatieve eigenschappen, zoals thermische

geleidbaarheid, geringe trek- en randsterkte en het vertonen van kruip en corrosie. Ook vereist

amalgaam grotere en diepere caviteitspreparaties, wegens de nood aan retentie en een

minimale dikte van 3mm (1mm onderlaag + 2mm amalgaam) (De Moor, 2007-2008; De

Moor and Delmé, 2008b). Uiteindelijk kan gesteld worden dat amalgaam, met zijn

verschillende voor- en nadelen, nog steeds dienst kan doen in de moderne tandartspraktijk en

voor sommige toepassingen zelfs het meest geschikte restauratiemateriaal vormt.

Ten slotte, wordt hier nog eens extra de nadruk gelegd op het belang van verder onderricht

van zowel het tandheelkundig personeel als de studenten in opleiding, over de verschillende

potentiële allergenen in de tandheelkunde. Er moet duidelijke en grondige informatie worden

verspreid over de mogelijke risico‟s voor de gezondheid die verbonden zijn met de dagelijkse

blootstelling aan (meth)acrylaten, latex, metalen en andere potentiële allergenen op de

werkvloer. Verder moet er ook worden verduidelijkt wat de kenmerken van de verschillende

allergenen zijn, in welke producten ze terug te vinden zijn en wat de mogelijke preventieve

maatregelen zijn. In België is er bovendien dringend nood aan een duidelijke wetgeving die

44

strikte drempelwaarden vastlegt wat allergeneninhoud van tandheelkundige producten betreft

en die de fabrikanten verplicht om steeds alle bestanddelen te vermelden op de producten.

Enkel op deze manier kan het tandheelkundig personeel een weloverwogen keuze maken

tussen de verschillende beschikbare producten en eventuele alternatieven, rekeninghoudend

met de mogelijke allergieën die ze kunnen veroorzaken.

45

REFERENTIELIJST

AALTO-KORTE K., ALANKO K., KUULIALA O., JOLANKI R. : Methacrylate and

acrylate allergy in dental personnel. Contact Dermatitis. 2007 Nov, 57(5), 324-30.

ADA COUNCIL ON SCIENTIFIC AFFAIRS: The dental team and latex hypersensitivity. J.

Am. Dent. Assoc. 1999 Feb, 130(2), 257-64.

ALANKO K., SUSITAIVAL P., JOLANKI R., KANERVA L. : Occupational skin diseases

among dental nurses. Contact Dermatitis. 2004 Feb, 50(2), 77-82.

ALENIUS H., KURUP V., KELLY K., PALOSUO T., TURJANMAA K., FINK J. : Latex

allergy: frequent occurrence of IgE antibodies to a cluster of 11 latex proteins in patients with

spina bifida and histories of anaphylaxis. J. Lab. Clin. Med. 1994 May, 123(5), 712-20.

ALLMERS H., SCHMENGLER J., JOHN S.M. : Decreasing incidence of occupational

contact urticaria caused by natural rubber latex allergy in German health care workers. J.

Allergy Clin. Immunol. 2004 Aug, 114(2), 347-51.

ALLMERS H., SCHMENGLER J., SKUDLIK C. : Primary prevention of natural rubber

latex allergy in the German health care system through education and intervention. J. Allergy

Clin. Immunol. 2002 Aug, 110(2), 318-23.

AXELSSON J.G., JOHANSSON S.G., WRANGSJO K. : IgE-mediated anaphylactoid

reactions to rubber. Allergy. 1987 Jan, 42(1), 46-50.

BARBARA J., SANTAIS M.C., LEVY D.A., RUFF F., LEYNADIER F. : Immunoadjuvant

properties of glove cornstarch powder in latex-induced hypersensitivity. Clin. Exp. Allergy.

2003 Jan, 33(1), 106-12.

BARBARA J., SANTAIS M.C., LEVY D.A., RUFF F., LEYNADIER F. : Inhaled cornstarch

glove powder increases latex-induced airway hyper-sensitivity in guinea-pigs. Clin. Exp.

Allergy. 2004 Jun, 34(6), 978-83.

BAUR X. : Measurement of airborne latex allergens. Methods. 2002 May, 27(1), 59-62.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Alenius%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kurup%20V%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kelly%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Palosuo%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Turjanmaa%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Fink%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Allmers%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Schmengler%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Skudlik%20C%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Axelsson%20JG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Johansson%20SG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Wrangsj%C3%B6%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Barbara%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Santais%20MC%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Levy%20DA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Ruff%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Leynadier%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Barbara%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Santais%20MC%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Levy%20DA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Ruff%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Leynadier%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Baur%20X%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

46

BHARGAVA K., WHITE I.R., WHITE J.M. : Thiuram patch test positivity 1980-2006:

incidence is now falling. Contact Dermatitis. 2009 Apr, 60(4), 222-3.

BOMAN A., ESTLANDER T., WAHLBERG J.E., MAIBACH H.I. : Protective gloves for

occupational use. CRC Press, USA, 2005.

BROWN R.H., TAENKHUM K., BUCKLEY T.J., HAMILTON R.G. : Different latex

aeroallergen size distributions between powdered surgical and examination gloves:

significance for environmental avoidance. J. Allergy Clin. Immunol. 2004 Aug, 114(2), 358-

63.

BRUZE M., GOOSSENS A., GRUVBERGER B. : Recommendation to include

methyldibromo glutaronitrile in the European standard patch test series. Contact Dermatitis.

2005 Jan, 52(1), 24-8.

CREMER R., HOPPE A., KORSCH E., KLEINE-DIEPENBRUCK U., BLAKER F. :

Natural rubber latex allergy: prevalence and risk factors in patients with spina bifida

compared with atopic children and controls. Eur. J. Pediatr. 1998 Jan, 157(1), 13-6.

CUVELIER C. : Immunopathologie en het antwoord op infectie, neoplasie, ziekten in

verband met milieu en voeding. Pathologische anatomie 2007-2008.

DEGENHARDT P., GOLLA S., WAHN F., NIGGEMANN B. : Latex allergy in pediatric

surgery is dependent on repeated operations in the first year of life. J. Pediatr. Surg. 2001 Oct,

36(10), 1535-9.

DE MOOR R. : Restauratieve tandheelkunde. 2007-2008.

DE MOOR R., DELME K. : Black or white--is amalgam 'out'? Part 1. Amalgam or

composite: which of these 2 materials is the most deleterious? Rev. Belge Med. Dent.. 2008a,

63(4), 128-34.

DE MOOR R., DELME K. : Black or white--Which choice for the molars? Part 2. Which

does one choose for the restoration of posterior teeth: amalgam or composite? Rev. Belge

Med. Dent. 2008b, 63(4), 135-46.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Brown%20RH%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Taenkhum%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Buckley%20TJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hamilton%20RG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bruze%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Goossens%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Gruvberger%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Cremer%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hoppe%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Korsch%20E%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kleine-Diepenbruck%20U%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bl%C3%A4ker%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

47

ESTLANDER T., KANERVA L., KARI O., JOLANKI R., MOLSA K. : Occupational

conjunctivitis associated with type IV allergy to methacrylates. Allergy. 1996 Jan, 51(1), 56-

9.

EVRARD L., WAROQUIER D., PARENT D. : Allergieën voor tandheelkundige metalen.

Titanium, een opduikend allergeen. Contactpunt. 2009 December.

FEILZER A.J. : Materiaalanalyse in het kader van de diagnostiek van toxische en allergische

reacties in de tandheelkunde. Ned. Tijdschr. Allergie. 2004, 5, 168-173.

GEIER J., LESSMANN H., UTER W., SCHNUCH A., INFORMATION NETWORK OF

DEPARTMENTS OF DERMATOLOGY (IVDK) : Occupational rubber glove allergy: results

of the Information Network of Departments of Dermatology (IVDK), 1995-2001. Contact

Dermatitis. 2003 Jan, 48(1), 39-44.

GEUKENS S., GOOSSENS A. : Occupational contact allergy to (meth)acrylates. Contact

Dermatitis. 2001, 44, 153-159.

GIBBON K.L., MCFADDEN J.P., RYCROFT R.J., ROSS J.S., CHINN S., WHITE I.R. :

Changing frequency of thiuram allergy in healthcare workers with hand dermatitis. Br. J.

Dermatol. 2001 Feb, 144(2), 347-50.

GIJBELS F., JACOBS R., PRINCEN K., NACKAERTS O., DEBRUYNE F. : Potential

occupational health problems for dentists in Flanders, Belgium. Clin. Oral Investig. 2006 Mar,

10(1), 8-16.

GOON A.T., ISAKSSON M., ZIMERSON E., GOH C.L., BRUZE M. : Contact allergy to

(meth)acrylates in the dental series in southern Sweden: simultaneous positive patch test

reaction patterns and possible screening allergens. Contact Dermatitis. 2006 Oct, 55(4), 219-

26.

HAMANN C.P., KICK S.A. : Allergies associated with medical gloves. Manufacturing

issues. Dermatol. Clin. 1994 Jul,12(3), 547-59.

HAMANN C.P., DEPAOLA L.G., RODGERS P.A. : Occupation-related allergies in

dentistry. J. Am. Dent. Assoc. 2005 Apr, 136(4), 500-10.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Estlander%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kanerva%20L%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kari%20O%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Jolanki%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22M%C3%B6ls%C3%A4%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Gijbels%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Jacobs%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Princen%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Nackaerts%20O%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Debruyne%20F%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Goon%20AT%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Isaksson%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Zimerson%20E%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Goh%20CL%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bruze%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hamann%20CP%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kick%20SA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22DePaola%20LG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rodgers%20PA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

48

HAMANN C.P., RODGERS P.A., SULLIVAN K. : Allergic contact dermatitis in dental

professionals: effective diagnosis and treatment. J. Am. Dent. Assoc. 2003 Feb, 134(2), 185-

94.

HAMANN C.P., RODGERS P.A., SULLIVAN K.M. : Occupational allergens in dentistry.

Curr. Opin. Allergy Clin. Immunol. 2004 Oct, 4(5), 403-9.

HAMANN C.P., TURJANMAA K., RIETSCHEL R., SIEW C., OWENSBY D.,

GRUNINGER S.E., SULLIVAN K.M. : Natural rubber latex hypersensitivity: incidence and

prevalence of type I allergy in the dental professional. J. Am. Dent. Assoc. 1998 Jan, 129(1),

43-54.

HAMILTON R.G. : Diagnosis of natural rubber latex allergy. Methods. 2002 May, 27(1), 22-

31.

HEILMAN G.K., JONES R.T., SWANSON M.C., YUNGINGER J.W. : A prospective,

controlled study showing that rubber gloves are the major contributor to latex aeroallergen

levels in the operating room. J. Allergy Clin. Immunol. 1996 Aug, 98(2), 325-30.

HENSTEN A., JACOBSEN N. : Allergic reactions in endodontic practice. Endodontic

Topics. 2005, 12, 44-51.

HOLNESS D.L., MACE S.R. : Results of evaluating health care workers with prick and patch

testing. Am. J. Contact Dermat. 2001 Jun, 12(2), 88-92.

HUNT L.W., KELKAR P., REED C.E., YUNGINGER J.W. : Management of occupational

allergy to natural rubber latex in a medical center: the importance of quantitative latex

allergen measurement and objective follow-up. J. Allergy Clin. Immunol. 2002 Aug, 110(2

Suppl), S96-106.

ISAKSSON M., ZIMERSON E., SVEDMAN C. : Occupational airborne allergic contact

dermatitis from methacrylates in a dental nurse. Contact Dermatitis. 2007 Dec, 57(6), 371-5.

JAAKKOLA M.S., LEINO T., TAMMILEHTO L., YLOSTALO P., KUOSMA E.,

ALANKO K. : Respiratory effects of exposure to methacrylates among dental assistants.

Allergy. 2007 Jun, 62(6), 648-54.



http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sullivan%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract



http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sullivan%20KM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract



http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rietschel%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Siew%20C%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Owensby%20D%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Gruninger%20SE%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sullivan%20KM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hamilton%20RG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Mace%20SR%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hunt%20LW%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kelkar%20P%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Reed%20CE%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Yunginger%20JW%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

49

KANERVA L. : Cross-reactions of multifunctional methacrylates and acrylates. Acta

Odontol. Scand. 2001 Oct, 59(5), 320-9.

KANERVA L., LAHTINEN A., TOIKKANEN J., FORSS H., ESTLANDER T.,

SUSITAIVAL P., JOLANKI R. : Increase in occupational skin diseases of dental personnel.

Contact Dermatitis. 1999 Feb, 40(2), 104-8.

KANERVA L., RANTANEN T., AALTO-KORTE K., ESTLANDER T., HANNUKSELA

M., HARVIMA R.J., HASAN T., HORSMANHEIMO M., JOLANKI R., KALIMO K.,

LAHTI A., LAMMINTAUSTA K., LAUERMA A., NIINIMAKI A., TURJANMAA K.,

VUORELA A.M. : A multicenter study of patch test reactions with dental screening series.

Am. J. Contact Dermat. 2001 Jun, 12(2), 83-7.

KATELARIS C.H., WIDMER R.P., LAZARUS R.M. : Prevalence of latex allergy in a dental

school. Med. J. Aust. 1996 Jun 17, 164(12), 711-4.

KEAN T., MCNALLY M. : Latex hypersensitivity: a closer look at considerations for

dentistry. J. Can. Dent. Assoc. 2009 May, 75(4), 279-82.

KURUP V.P., YEANG H.Y., SUSSMAN G.L., BANSAL N.K., BEEZHOLD D.H., KELLY

K.J., HOFFMAN D.R., WILLIAMS B., FINK J.N. : Detection of immunoglobulin antibodies

in the sera of patients using purified latex allergens. Clin. Exp. Allergy. 2000 Mar, 30(3), 359-

69.

LEGGAT P.A., KEDJARUNE U., SMITH D.R. : Occupational health problems in modern

dentistry: a review. Ind. Health. 2007 Oct, 45(5), 611-21.

LEIS-DOSIL V.M., CAMPOS-DOMINGUEZ M., ZAMBERK-MAJLIS P.E., SUAREZ-

FERNANDEZ R.M., LAZARO-OCHAITA P. : Erythema multiforme-like eruption due to

carbamates and thiuram. Allergol. Immunopathol. (Madr.). 2006 May-Jun, 34(3), 121-4.

LISS G.M., TARLO S.M. : Natural rubber latex-related occupational asthma: association with

interventions and glove changes over time. Am. J. Ind. Med. 2001 Oct, 40(4), 347-53.

MARKS J.G., BELSITO D.V., DELEO V.A., FOWLER J.F. JR., FRANSWAY A.F.,

MAIBACH H.I., MATHIAS C.G., NETHERCOTT J.R., RIETSCHEL R.L., SHERERTZ

E.F., STORRS F.J., TAYLOR J.S. : North American Contact Dermatitis Group patch test


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Lahtinen%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Toikkanen%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Forss%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Susitaival%20P%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract



http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rantanen%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Aalto-Korte%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hannuksela%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hannuksela%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Harvima%20RJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hasan%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Horsmanheimo%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kalimo%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Lahti%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Lammintausta%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Lauerma%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Niinim%C3%A4ki%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Vuorela%20AM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kean%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22McNally%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kurup%20VP%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Yeang%20HY%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sussman%20GL%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bansal%20NK%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Beezhold%20DH%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kelly%20KJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kelly%20KJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hoffman%20DR%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Williams%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Fink%20JN%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Leggat%20PA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kedjarune%20U%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Smith%20DR%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Marks%20JG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Belsito%20DV%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22DeLeo%20VA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Fransway%20AF%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Maibach%20HI%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Mathias%20CG%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Nethercott%20JR%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rietschel%20RL%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sherertz%20EF%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sherertz%20EF%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Storrs%20FJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Taylor%20JS%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

50

results for the detection of delayed-type hypersensitivity to topical allergens. J. Am. Acad.

Dermatol. 1998 Jun, 38(6 Pt 1), 911-8.

MARQUARDT W., SEISS M., HICKEL R., REICHL F.X. : Volatile methacrylates in dental

practices. J. Adhes. Dent. 2009 Apr, 11(2), 101-7.

MEINARDI M.M.H.M., BRUYNZEEL D.P. : Huidreacties op tandheelkundige materialen.

Ned. Tijdschr. Tandheelkd. 2002, 109, 233-239.

MIRI S., POURPAK Z., ZARINARA A., HEIDARZADE M., KAZEMNEJAD A.,

KARDAR G., FIROOZ A., MOIN A. : Prevalence of type I allergy to natural rubber latex and

type IV allergy to latex and rubber additives in operating room staff with glove-related

symptoms. Allergy Asthma Proc. 2007 Sep-Oct, 28(5), 557-63.

NETTIS E., ASSENNATO G., FERRANNINI A., TURSI A. : Type I allergy to natural

rubber latex and type IV allergy to rubber chemicals in health care workers with glove-related

skin symptoms. Clin. Exp. Allergy. 2002 Mar, 32(3), 441-7.

NIENHAUS A., KROMARK K., RAULF-HEIMSOTH M., VAN KAMPEN V., MERGET

R. : Outcome of occupational latex allergy--work ability and quality of life. PLoS One. 2008,

3(10), e3459.

NOBLE J., AHING S.I., KARAISKOS N.E., WILTSHIRE W.A. : Orthodontische

behandeling bij een patiënt met een nikkelallergie. Contactpunt. 2009 December.

PALOSUO T., ALENIUS H., TURJANMAA K. : Quantitation of latex allergens. Methods.

2002 May, 27(1), 52-8.

PHILLIPS M.L., MEAGHER C.C., JOHNSON D.L. : What is "powder free"?

Characterisation of powder aerosol produced during simulated use of powdered and powder

free latex gloves. Occup. Environ. Med. 2001 Jul, 58(7), 479-81.

PIIRILA P., HODGSON U., ESTLANDER T., KESKINEN H., SAALO A., VOUTILAINEN

R., KANERVA L. : Occupational respiratory hypersensitivity in dental personnel. Int. Arch.

Occup. Environ Health. 2002 Apr, 75(4), 209-16.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Nienhaus%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kromark%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Raulf-Heimsoth%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22van%20Kampen%20V%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Merget%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Merget%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Alenius%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Phillips%20ML%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Meagher%20CC%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Johnson%20DL%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Piiril%C3%A4%20P%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hodgson%20U%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Keskinen%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Saalo%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Voutilainen%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Voutilainen%20R%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


51

RADA R.E., JOHNSON-LEONG C. : Stress, burnout, anxiety and depression among dentists.

J. Am. Dent. Assoc. 2004 Jun, 135(6), 788-94.

RUBEL D.M., WATCHORN R.B. : Allergic contact dermatitis in dentistry. Australas J.

Dermatol. 2000 May, 41(2), 63-9.

SAARY M.J., KANANI A., ALGHADEER H., HOLNESS D.L., TARLO S.M. : Changes in

rates of natural rubber latex sensitivity among dental school students and staff members after

changes in latex gloves. J. Allergy Clin. Immunol. 2002 Jan, 109(1), 131-5.

SCHMALZ G., ARENHOLT-BINDSLEV D. : Biocompatibility of Dental Materials.

Springer, Berlin, 2009.

SHOJAEI A.R., HAAS D.A. : Local anesthetic cartridges and latex allergy: a literature

review. J. Can. Dent. Assoc. 2002 Nov, 68(10), 622-6.

SOMMER S., WILKINSON S.M., BECK M.H., ENGLISH J.S., GAWKRODGER D.J.,

GREEN C. : Type IV hypersensitivity reactions to natural rubber latex: results of a

multicentre study. Br. J. Dermatol. 2002 Jan, 146(1), 114-7.

SWANSON M.C., RAMALINGAM M. : Starch and natural rubber allergen interaction in the

production of latex gloves: a hand-held aerosol. J. Allergy Clin. Immunol. 2002 Aug, 110(2

Suppl), S15-20.

SZYMARISKA J. : Work-related vision hazards in the dental office. Ann. Agric. Environ.

Med. 2000, 7(1), 1-4.

TARLO S.M., EASTY A., EUBANKS K., PARSONS C.R., MIN F., JUVET S., LISS G.M. :

Outcomes of a natural rubber latex control program in an Ontario teaching hospital. J. Allergy

Clin. Immunol. 2001 Oct, 108(4), 628-33.

THYSSEN J.P. : The epidemiology of contact allergy. Allergen exposure and recent trends.

G. Ital. Dermatol. Venereol. 2009 Oct, 144(5), 507-14.

TURJANMAA K., KANTO M., KAUTIAINEN H., REUNALA T., PALOSUO T. : Long-

term outcome of 160 adult patients with natural rubber latex allergy. J. Allergy Clin.

Immunol. 2002 Aug, 110(2 Suppl), S70-4.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rada%20RE%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Johnson-Leong%20C%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Rubel%20DM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Watchorn%20RB%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Saary%20MJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kanani%20A%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Alghadeer%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Holness%20DL%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Tarlo%20SM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Shojaei%20AR%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Haas%20DA%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sommer%20S%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Wilkinson%20SM%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Beck%20MH%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22English%20JS%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Gawkrodger%20DJ%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Green%20C%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Swanson%20MC%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Ramalingam%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Szyma%C5%84ska%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kanto%20M%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kautiainen%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Reunala%20T%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract


52

TURJANMAA K., PALOSUO T., ALENIUS H., LEVNADIER F., AUTEGARDEN J.E.,

ANDRE C., SICARD H., HRABINA M., TRAN T.X. : Latex allergy diagnosis: in vivo and

in vitro standardization of a natural rubber latex extract. Allergy. 1997 Jan, 52(1), 41-50.

VALACHI B., VALACHI K. : Mechanisms leading to musculoskeletal disorders in dentistry.

J. Am. Dent. Assoc. 2003 Oct, 134(10), 1344-50.

WALLENHAMMAR L.M., ORTENGREN U., ANDREASSON H., BARREGARD L.,

BJORKNER B., KARLSSON S., WRANGSJO K., MEDING B. : Contact allergy and hand

eczema in Swedish dentists. Contact Dermatitis. 2000 Oct, 43(4), 192-9.

YIP L., HICKEY V., WAGNER B., LISS G., SLATER J., BREITENEDER H., SUSSMAN

G., BEEZHOLD D. : Skin prick test reactivity to recombinant latex allergens. Int. Arch.

Allergy Immunol. 2000 Apr, 121(4), 292-9.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Valachi%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Valachi%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Ortengren%20U%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Andreasson%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Barreg%C3%A5rd%20L%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Bj%C3%B6rkner%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Karlsson%20S%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Wrangsj%C3%B6%20K%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Meding%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Yip%20L%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hickey%20V%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Wagner%20B%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Liss%20G%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Slater%20J%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Breiteneder%20H%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sussman%20G%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Sussman%20G%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Beezhold%20D%22%5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstract

Bijlage 1: Types allergieën of dermatitis in de tandartspraktijk.

Samengesteld op basis van Hamann et al., 2005; Hamann et al., 2004; ADA Council on scientific

affairs, 1999.

Typ

es a

llerg

ieë

n e

n d

erm

atit

is in

de

tan

dh

eelk

un

dig

e p

rakt

ijkTy

pe

I -

alle

rgie

= I

mm

edia

atTy

pe

IV -

alle

rgie

= V

ertr

aagd

Irri

tere

nd

e C

on

tact

De

rmat

itis

Wer

kin

gs-

mec

han

ism

e

Syst

em

isch

IgE-

gem

ed

iee

rd

Loka

al

T-Ly

mfo

cyte

n g

em

ed

iee

rd

Loka

le o

nts

teki

ngs

reac

tie

: acu

ut

of

vert

raag

d

De

terg

en

ten

, zu

ren

, alk

alië

n, o

lië

n,

con

tin

u w

erk

en

in a

bra

sie

ve o

f vo

chti

ge

om

stan

dig

he

de

n.

Me

dis

che

ge

sch

ied

en

is v

an a

lle

rgie

ën

,

ecz

ee

m, d

erm

atit

is o

f an

de

re h

uid

-

reac

tie

s

Vro

uw

eli

jk g

esl

ach

t

Lee

ftij

d

Etn

icit

eit

Blo

ots

telli

ng

Hu

id, m

on

d, n

eu

s, lo

nge

n, i

ntr

ave

ne

us

of

tijd

en

s o

pe

rati

es

Hu

id, m

uco

saal

co

nta

ct o

f in

hal

atie

Hu

id o

f m

uco

saal

co

nta

ct

Kru

isre

acti

es

me

t ve

rsch

ille

nd

e f

ruit

-

soo

rte

n (

ban

aan

, avo

cad

o, k

iwi,

…)

Re

gelm

atig

e b

loo

tste

llin

g aa

n la

tex-

pro

du

cte

n

Me

dis

che

ge

sch

ied

en

is v

an s

pin

a b

ifid

a,

mu

ltip

le o

pe

rati

es

of

and

ere

all

erg

ieë

n

(ato

pie

)

Ris

ico

fact

ore

nM

ed

isch

e g

esc

hie

de

nis

van

all

erg

ieë

n,

ecz

ee

m, d

erm

atit

is o

f an

de

re h

uid

-

reac

tie

s

(Me

th)A

cryl

ate

n

Ru

bb

erc

he

mic

alië

n:

-Th

iura

m

-C

arb

amaa

t

-M

erc

apto

be

nzo

thia

zole

Glu

taar

ald

eh

yde

Nat

uu

rlij

k la

texr

ub

be

r p

rote

ïne

nB

ron

van

po

ten

tiël

e

tan

dh

eelk

un

dig

e

alle

rgen

en o

f

irri

tan

tia

Dia

gno

seH

uid

pri

kte

st

Sero

logi

sch

e t

est

Pat

ch t

est

Als

zo

we

l ski

n p

rick

als

pat

ch t

est

ne

gati

ef

zijn

Hu

id:

bra

nd

en

d g

evo

el,

ery

the

em

,

zwe

llin

g, b

lare

n, p

ijn

, ste

ken

d e

n

pri

kke

nd

ge

voe

l, h

and

ecz

ee

m, v

esi

kels

Du

ur

van

rea

ctie

sB

egi

n: m

inu

ten

/ure

n n

a co

nta

ct

Ein

de

: en

kele

ure

n n

a co

nta

ct

Be

gin

: ure

n/d

age

n n

a co

nta

ct

Ein

de

: en

kele

we

ken

na

con

tact

Be

gin

: min

ute

n/u

ren

na

con

tact

Ein

de

: sn

el n

a ve

rwij

de

ren

van

irri

tan

tia

Loca

tie

He

le li

chaa

m: c

ircu

lere

nd

e a

nti

lich

ame

nH

uid

: en

kel c

on

tact

ge

bie

dH

uid

: en

kel c

on

tact

ge

bie

d

Hu

id:

zwe

llin

g, e

ryth

ee

m, j

eu

k, b

ran

de

n

Luch

tweg

en:

astm

a, h

oe

ste

n, n

ieze

n,

rhin

itis

Ca

rdio

-va

scu

lair

: h

ypo

ten

sie

, tac

hy-

card

ie

Ga

stro

-in

test

ina

al:

bra

ken

, dia

rre

e,

mis

seli

jkh

eid

, kra

mp

en

Sym

pto

men

Hu

id:

jeu

k, z

we

llin

g, e

ryth

ee

m, k

ors

ten

,

pap

els

, ve

sike

ls, a

fve

lle

n, d

roo

g, p

ijn

Luch

tweg

en:

hyp

ers

en

siti

vite

it, a

stm

a,

rhin

itis

An

der

e: c

on

jun

ctiv

itis

Allergie bij de tandheelkundige professie. · Academiejaar 2009 - 2010 Allergie bij de...

Documents

Transcript of Allergie bij de tandheelkundige professie. · Academiejaar 2009 - 2010 Allergie bij de...