Algemene Psychologie1ste bachelor

Les 5 en 6 : waarneming (H4)

Van zintuiglijke gewaarwording naar waarneming

Gewaarwording: de opname van stimulatie uit de omgeving dmv de zintuigen en de vertaling van deze stimulatie in zenuwimpulsen die door de hersenen verwerkt kunnen worden in beelden, klanken, geuren, smaken,…

Waarneming: het interpreteren en begrijpen van de gewaarwording

Waarneming is een actief proces

De waarneming omvat veel meer dan alleen het registreren van gewaarwordingen.

1. Het signaal dat in de hersenen aankomt, is onvolledig. blinde vlek in de retina: hersenen vullen de ontbrekende informatie automatisch aan Oogbewegingen en oogknipperingen (gedurende 20 tot 40 milliseconden zijn we blind) We hebben geen scherp beeld van alles wat zich voor ons bevindt alleen uit het deel

dat op de fovea valt, kunnen we gedetailleerde informatie halen (tunnelzicht)2. De beelden op onze retina’s zijn plat.

Driedimensionale voorstelling maken vanuit tweedimensionale foto’s ons in de ruimte bewegen

3. Het binnenkomende signaal van een voorwerp verandert voortdurend. Vb. deur die opengaat, leerkracht achter bureau,…

Belangrijkste? Perceptie van voorwerpen constant houden perceptuele constantie: gelijkblijvende voorwerpen ondanks voortdurende veranderingen in het retinale beeld (corrigeren onze gewaarwordingen)

Proximale stimulus: het geheel van fysische energie dat onze sensorische receptoren stimuleert. (vb. lichtgolven, geluidsgolven) Distale stimulus: het voorwerp in de buitenwereld dat de fysische energie produceert.

Voorbeeld: Gezicht van iemand is de distale stimulus want het gezicht reflecteert het licht (energie); Het gereflecteerde licht dat de ogen bereikt, is de proximale stimulus.

Palmer: waarneming is een heuristisch interpretatieproces het visuele systeem vormt de proximale stimulus om tot een distale stimulus door gebruik te maken van een aantal voor de hand liggende aannames over hoe de omgeving in elkaar zit en onder welke condities die waargenomen wordt. Proces is heuristisch omdat het gebaseerd is op bruikbare veronderstellingen die meestal, maar niet altijd, tot een juiste oplossing leiden.

Illusie als venster op de onderliggende mechanismen

visuele illusies: verkeerde perceptie

De proximale stimulus is van ondergeschikt belang voor de uiteindelijke waarneming.

Algemene Psychologie1ste bachelor

Het raster van Hermann

We zien denkbeeldige grijze vlekken op de kruispunten verdwijnen als we er rechtstreeks naar kijken

Geeft ons inzicht in de manier waarop het retinale signaal vervormd wordt tijdens zijn tocht in het visuele systeem.

Laterale inhibitie: de ganglioncellen onderdrukken aanvullend de activiteit van de omringende ganglioncellen als ze zelf heel actief zijn.

Vb.: indruk lichtheid wordt bepaald door het niveau van neuronale activiteit in de ganglioncellen de gereduceerde activiteit van geïnhibeerde cellen wordt geïnterpreteerd als een indicatie voor minder helder licht

Toegepast op raster van Hermann: intersecties worden omgeven door meer wit licht dan de andere witte regio’s op het blad, dus ze zullen meer geïnhibeerd worden en de indruk wekken donkerder te zijn.

Laterale inhibitie vergroot het contrast (belangrijk!) vb. lezen: cellen die het witte papier detecteren, onderdrukken cellen die zwarte inkt detecteren

Van de retina naar de hersenen: bottom-upprocessen

Onderscheid tussen bottom-up en top-down

Bottom-up: verwijst naar de informatiestroom van de receptoren aan de basis (bottom) naar de hogere hersencentra (up) die verantwoordelijk zijn voor het herkennen en classificeren van voorwerpen. (Dus alles registreren en dat verwerken tot een sensatie/gedachte)

Top-down: Informatiestroom van de hogere kenniscentra naar de vroegere stadia van de verwerking. de zoektocht naar sensorische informatie in de omgeving sturen en onze waarneming efficiënter maken. (ons brein beslist wat we zien, voelen of verwerken)

De primaire schets

Kegeltjes en staafjes sturen elektrische signalen naar de hersenen en obv deze zenuwimpulsen (proximale stimulus) berekenen de hersenen welke voorwerpen in de buitenwereld aanleiding gegeven hebben tot het ontvangen stimulatiepatroon (distale stimulus). Verloopt in 3 stadia (Marr):

1. Primaire schets Inputsignalen uit de oogzenuw worden sterk vereenvoudigd (vooral randen belangrijk

visueel systeem gaat in een vroeg stadium op zoek naar die plaatsen waar een abrupte overgang in helderheid is)

Welke helderheidsovergang is abrupt genoeg om een grens te vormen? Niet alleen randen detecteren, maar ook oriëntatie van randen. Onderscheid tussen belangrijke helderheidsveranderingen en toevallige. Eindresultaat = primaire schets

2. Perceptuele organisatie 3. Patroon-objectherkenning

Algemene Psychologie1ste bachelor

Perceptuele organisatie

= het proces waarbij de verschillende randen uit het retinale beeld gestructureerd worden in grotere gehelen die in een bepaalde relatie tot elkaar staan.

Welke randen van de primaire schets horen bij elkaar?

Perceptuele groepering: het samenvoegen van elementen uit de primaire schets tot groteren gehelen.

- Principe van groepering volgens gelijkheid: gelijksoortige elementen hebben meer kans om in eenzelfde eenheid gegroepeerd te worden.

- Principe van groepering volgens nabijheid: elementen die dicht bij elkaar liggen, worden vlugger in eenzelfde eenheid gezien.

- Principe van groepering volgens geslotenheid: elementen die deel lijken uit te maken van eenzelfde gesloten voorwerp worden in eenzelfde eenheid gestopt.

- Principe van goede voortzetting: elementen die in elkaars verlengde liggen, worden gezien als behorend tot eenzelfde geheel

Figuur-achtergrondscheiding: noodzaak om een onderscheid te maken tussen een figuur en een achtergrond. - Omsingeling: wanneer een gebied in de visuele stimulus volledig omsingeld is door

een ander gebied, dan heeft het omsingelde gebied veel kans om gezien te worden als figuur en het omsingelende gebied als achtergrond.

- Grootte: een klein gebied heeft meer kans om als figuur gezien te worden. - Symmetrie: symmetrische gebieden hebben meer kans om figuren te zijn. - Locatie: gebieden onderaan de figuur hebben meer kans om als achtergrond gezien

te worden. - Textuur: gebieden met veel detail en fijnkorrelige structuur worden gezien als figuur. - Vorm: gebieden die smaller zijn bovenaan dan onderaan, worden vlugger als figuur

gezien. - Vertrouwdheid: gebieden die beantwoorden aan het silhouet van een vertrouwd

voorwerp, hebben meer kans om als figuur gezien te worden.

Patroon- en objectherkenning

Perceptuele organisatie was nog niet volledig driedimensionaal (diepte nog niet volledig) kijkergericht referentiekader: het coördinatiesysteem v/d visuele stimulus wordt bepaald door de richting en de afstand tov de ogen van de kijker. (voorwerpen hebben nog geen achterkant en onderdelen die we niet kunnen zien)

Hoe ontbrekende elementen aanvullen? Representatie creëren die voorwerpgericht is en onafhankelijk v/d specifieke gezichtshoek v/d kijker.

Patroonherkenning: om een object te herkennen en de bijbehorende informatie te activeren, moet het kijkergerichte beeld a/e voorstelling i/h geheugen gekoppeld worden. (herkennen van voorwerpen in het algemeen)

Algemene Psychologie1ste bachelor

Template-matching: een reeks van templates (sjablonen; voorstellingen die in het geheugen zijn opgeslagen) wordt vergeleken met de figuur die tijdens de perceptuele organisatie geïsoleerd werd.

- Soms ziet men maar een klein deel van de figuur (beperking)- Het uiterlijk van een voorwerp kan een grote variatie vertonen (beperking)

Kenmerkenherkenning: voorwerpen herkennen obv karakteristieke kenmerken- Marr: reeks verbonden cilinders met een zekere lengte en breedte- Biederman: 36 basisvormen (geons) hoe meer geons zichtbaar, hoe sneller

een voorwerp herkend wordt Categorisatie

De perceptie verbeteren door de informatieopname te sturen: top-downprocessen

= signalen die vertrekken vanuit de hogere hersencentra en de dataverwerking in lagere stadia v/h informatieverwerkingsproces beïnvloeden.

Evidentie voor top-downinvloeden

Aantonen dmv visuele illusies stimuli die zo gekozen zijn dat we iets waarnemen dat niet i/d proximale stimulus gegeven is.

1. Het belang v/d context voor de interpretatie v/e stimuluspatroon- Figuren creëren die anders waargenomen worden afhankelijk van de context

2. Omkeerbare figuren- Afbeeldingen die op 2 manieren kunnen geïnterpreteerd worden (inherent

ambigu)3. Subjectieve contouren

- Silhouetten zien zonder dat er in de stimulus fysische randen zijn4. Woordsuperioriteitseffect: het woord helpt bij het herkennen van letters5. Geheel-deel superioriteitseffect voor andere stimuli: de waarneming v/h geheel helpt bij het

herkennen v/d delen; omgevingscontext helpt om voorwerpen te herkennen

Een model voor top-downinvloeden

Hoe kan informatie aan de top geactiveerd worden voordat de bottom-upinformatie verwerkt is?

Bar et al.:

- Veel informatie uit een visuele stimulus kan verkregen worden vanuit een wazig beeld- Fourieranalyse: het proces waarbij de informatie uit een visueel beeld uiteengetrokken

wordt door filters met een verschillende spatiale frequentie.- Informatie uit filters met lage spatiale frequentie wordt gebruikt om een eerste ruwe

schatting te maken wordt gecombineerd met de voordien verwerkte informatie (gebeurt door tussenkomst van orbitofrontale cortex stuurt informatie terug naar een gebied waar de integratie van de bottom-up- en de topdowninformatie gebeurt)

Algemene Psychologie1ste bachelor