ALERGISKITE BOLESTI VO R. MAKEDONIJA - msi.mk · PREDGOVOR Interesot na avtorot na ovie redovi i...

ALERGISKITE BOLESTIVO R. MAKEDONIJA

Vo redakcija naprof. d-r Vladimir Cvetanov

Skopje, 2006

1

Redakciski odbor:Prof. d-r Vladimir Cvetanov (pretsedatel) Prof. d-r Mirko Spiroski (~len)Prof. d-r Jovanka Karaxinska-Bislimovska (~len)d-r Jordan Minov (~len)

Avtori: Prof. d-r Vladimir Cvetanov, EmeritusProf. d-r Jovanka Karaxinska-BislimovskaProf. d-r Elisaveta Stikovad-r Jordan Minovprim. d-r Neda Eòvad-r Sneàna Milkovska, dipl. biologass. d-r Sneàna Risteska-Ku~d-r Olivera Spasovskad-r Mimoza Marseni}

Izdava~i: Institut za medicina na trudot, Skopje-Kolaborativen centar na SZO (IMT)Makedonsko zdruènie za bazi~na i klini~ka imunologija i alergologija (MZBKIA)

Za izdava~ite: Prof. d-r Jovanka Karaxinska-Bislimovska, IMTProf. d-r Mirko Spiroski, MZBKIA

Dizajn na korica:Ladislav Cvetkovski i Konstantin-Ko~ko Cvetanov

Lektor:Len~e Danevska

U~senici vo terenska realizacija na Proektot:d-r Valentina Petreska, d-r Qubica Andonovska (Ohrid)d-r Roza Naumoska, d-r @aneta Bocevska (Prilep)d-r Fanica Kapu{evska (Peh~evo)d-r Afrim Ma}elara (Debar)d-r Nikola Ajcev (Dojran)med. sestra Mare Isjanovska (Skopje)

Sorabotnici vo statisti~kata, kompjuterska i farmacevtska realizacija: Prof. d-r Rozalinda Isjanovska, Prof. d-r Kristin Vasilevska, ass. d-r Sa{o Stoleski, ass. d-r Dragan Mijakoski, dipl. farm. Kostadina Jugreva, ass. d-r Vladimir Kendrovski (Skopje), d-r Vlado Stefanoski (Ohrid).

Kompjuterska podgotovka:Vlatko Qubenov, VMG DIGITAL - Skopje

PREDGOVOR

Interesot na avtorot na ovie redovi i negovite sorabotnici, za za~estenosta na alergiskite bolesti vo na{ata zemja datira od pred dve decenii. Pri~inite bea profesionalni, pragmati~ni, me|utoa i poradi toa {to ne sakavme da ja prifatime voobi~aenata floskula: ,,Za àl, za Makedonija s¢ u{te nemame relevantni podatoci za prevalencijata na.....#. Vakvite obrazloènija za odredeni entiteti bea naj~esto ilustrirani so egzaktni brojki za elaboriranata pojava vo odredeni zemji, kako na primer: vo SAD, Avstralija, evropskite zemji, pa duri i onie od na{eto opkruùvawe. Vo 1993 godina, analiziraj}i grupa od skoro 700 neselektirani ispitanici po pat na slu~aen izbor, gi dobivme prvite soznanija za alergiskiot rinit. Vo 1994 godina, na{ite istraùvawa bea zbogateni so mnogu pove}e obele`ja za ovaa pojava, no i vo dvata slu~ai podatocite se odnesuvaa samo za Skopje. Ekipata od Institutot za medicina na trudot vo sorabotka so Slu`bite, vo tekot na 1995 i 1996 godina, realizira multicentri~na studija za ra{irenosta na bronhijalnata astma vo 11 gradovi od R. Makedonija. Od ovie pri~ini, imaj}i gi predvid prethodinite iskustva i vospostavenata sorabotka so lekarite od drugite gradovi vo Republikata, bevme vo mo`nost da go realizirame Proektot broj 400998 odobren od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka. Istraùvaweto trae{e 5 godini (od 1998 do 2003g.) i be{e realizirano vo {est gradovi. Rezultatite od proektot se elaborirani vo ovaa publikacija. Dokolku izdava~ite ne najavea cvrsta namera knigata da bide distribuirana na Kolaborativnite centri za medicina na trudot pri SZO i Nacionalnite zdruènija za alergologija i klini~ka imunologija, }e be{e izli{en stavot na avtorot na ovie redovi u{te od 1998 godina koga napravi kriti~ki osvrt na neusoglasenosta na nomenklaturata na alergiskite entiteti so onaa na MKB-10 na SZO od 1992 god. Ovaa sostojba u{te pove}e se uslo`ni koga Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija vo 2001 godina proklamira{e nova revidirana nomenklatura i klasifikacija na alergiskite bolesti. A propos ovaa novina van Cauwenberge kako naslov na edna negova rasprava go postavuva pra{aweto: ,,Novata nomenklatura dali e moda ili potreba?#. Na{iot odgovor bi bil: ,,Moda ne e, no vo ovoj moment ne e potrebna#. Se trudevme rezultatite od istraùvaweto da bidat opservirani od pove}e aspekti, odnosno studijata da ima javnozdravstven karakter. Dali uspeavme?

Urednik i rakovoditel na Proektot prof. d-r Vladimir Cvetanov

Makedonsko zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija

Predgovor

3


Sodrìna

5

Sodrìna

Predgovor ................................................................................... 3A. Op{t del ............................................................................. 21

Redefinirawe na poznati fakti i poimi za alergiskite bolesti ....................................................................................................23Aktuelni soznanija za etiopatogenezata na alergiskite bolesti ...24Revidirana klasifikacija i nomenklatura na alergiskite bolesti ....................................................................................................26

Atopija .............................................................................................................. 27Alergija ............................................................................................................. 27Alergeni ........................................................................................................... 27Alergiski rinit ............................................................................................... 27Alergiski konjunktivit .................................................................................. 28Astma ................................................................................................................. 28Alergiski bolesti na koàta ........................................................................ 28Atopiski egzem/dermatit sindrom ................................................................ 28Urtikarija ........................................................................................................ 29Kontakten egzem/dermatit .............................................................................. 29Alergija na hrana, lekovi i ubod od insekti .............................................. 29Anafilaksa ...................................................................................................... 30Literatura ...................................................................................................... 30

Relevantnost na nacionalniot - statisti~ki sistem za evaluacija na alergiskite bolesti ..........................................................................31Sostojbi vo Republika Makedonija .......................................................31Primena na me|unarodna klasifikacija na bolestite i bolestite so alergiska etiologija ....................................................32

Alergiski rinit .............................................................................................. 33Alergiski konjunktivit .................................................................................. 34Bronhijalna astma ........................................................................................... 35Atopiski dermatit .......................................................................................... 36Preosetlivost na lekovi .............................................................................. 37Preosetlivost na hrana .................................................................................. 38Alergija od insekti ........................................................................................ 39Potreba od epidemiolo{ki istraùvawa ................................................... 39Literatura ........................................................................................................ 40

Aeropalinolo{ki i klini~ko-epidemiolo{ki istraùvawa vo Makedonija ...............................................................................................41Karakteristiki na gradovite vo koi e sprovedeno istraùvaweto 41

Skopje (Sk) ........................................................................................................ 42Dojran (Do) ........................................................................................................ 42Ohrid (Oh) ......................................................................................................... 43Prilep (Pr) ....................................................................................................... 43Debar(De) .......................................................................................................... 43Peh~evo (Pe) ..................................................................................................... 44Literatura ........................................................................................................ 44

Institut za medicina na trudot - Kolaborativen centar na SZO

Cvetanov V i sor.: Alergiskite bolesti vo R. Makedonija

6

B. Aeropalinolo{ki monitoring ....................................... 451.0. Aeroalergeni od nadvore{na sredina ............................. 47

1.1. Definicija ........................................................................................471.2. Aeropalinolo{ki metodi ...............................................................471.3. Metodologija na aeropalinolo{koto istraùvawe ...................491.4. Vlijanieto na aeropolucijata vrz polenovite zrna ....................50

1.4.1. Inicijalni rezultati za utvrduvawe na povrzanosta pome|u aeropolucijata i polenskata mikroflora vo R. Makedonija .................... 52

1.5. Rezultati ..........................................................................................551.5.1. Skopje ...................................................................................................... 551.5.2. Dojran ...................................................................................................... 561.5.3. Ohrid ....................................................................................................... 561.5.4. Prilep ..................................................................................................... 571.5.5. Debar ....................................................................................................... 581.5.6. Peh~evo ................................................................................................... 581.5.7. Zastapenost na PZ vo R. Makedonija ................................................... 591.5.8. Senzibilizacija-povrzanost so PZ .................................................... 611.5.9. Senzibilizacija-povrzanost so PZ vo monitoriranite gradovi ... 621.5.10. Analiza na aeropalinolo{kiot monitoring i efektot na senzibilizacija kaj adultnata populacija vo R. Makedonija .................... 631.5.11. Predlog lista na alergeni za prakti~na primena ......................... 66

1.6. Polenski kalendar(i) ......................................................................681.6.1. Polenski kalendar na gradot Skopje .................................................. 691.6.2. Polenski kalendar na gradot Dojran .................................................. 711.6.3. Polenski kalendar na gradot Ohrid .................................................. 731.6.4. Polenski kalendar na gradot Prilep ................................................ 751.6.5. Polenski kalendar na gradot Debar ................................................... 771.6.6. Polenski kalendar na gradot Peh~evo ............................................... 79

1.7. Zaklu~oci ..........................................................................................811.8. Literatura: .......................................................................................82

2. Aeroalergeni od vnatre{nata sredina ............................... 832.1. Muvli .................................................................................................83

2.1.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ..................................................... 852.2. Doma{ni mikrokrleì ....................................................................87

2.2.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ..................................................... 892.3. Doma{ni milenici ...........................................................................91

2.3.1. Ma~ka ...................................................................................................... 912.3.1.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ............................................... 92

2.3.2. Ku~e ......................................................................................................... 932.3.2.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ............................................... 93

2.3.3. Ptici ....................................................................................................... 952.3.3.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ............................................... 95

2.3.4. Lebarka ................................................................................................... 962.3.4.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ............................................... 97

2.5. Zaklu~oci .........................................................................................982.6. Literatura: .......................................................................................98


Sodrìna

7

V. Klini~ko-epidemiolo{ki istraùvawa ................... 1011.0. Dijagnosti~ki kriteriumi za oddelnite alergiski entiteti ......................................................................................... 103

1.1. Karakteristiki na ispituvanite grupi .......................................1031.1.1.Vozrasno naselenie ............................................................................ 1031.1.2. Deca ....................................................................................................... 108

2.0. Alergiski rinit ................................................................... 1152.1. Definicija ......................................................................................1152.2. Klasifikacija ................................................................................1152.3. Sezonski alergiski rinit .............................................................115

2.3.1. Etiopatogeneza .................................................................................... 1152.3.2. Celogodi{en alergiski rinit ........................................................... 116

2.4. Klini~ka slika ..............................................................................1172.4.1. Sezonski alergiski rinit (SAR) ...................................................... 1172.4.2. Celogodi{en alergiski rinit (CAR) ................................................ 117

2.5. Dijagnoza ..........................................................................................1172.5.1. Anamneza ............................................................................................... 1172.5.2. ORL status ............................................................................................ 1182.5.3. Funkcionalni testovi ........................................................................ 118

2.5.3.2. Akusti~nata rinometrija ............................................................. 1192.5.4. Ko`ni testovi ...................................................................................... 1192.5.5. Laboratoriski testovi ....................................................................... 1192.5.6. Diferencijalna dijagnoza .................................................................. 120

2.6. Lekuvawe na AR ..............................................................................1202.6.1. Kontrola na sredinata ....................................................................... 1202.6.2. Medikamentozna terapija ................................................................... 121

2.7. Zastapenost na AR ..........................................................................1262.7.1.Rezultati od istraùvaweto od 2003 godina kaj nas ...................... 1272.7.3. Zastapenost na AR kaj decata ........................................................... 1342.7.4. Profesionalen alergiski rinit ...................................................... 1372.7.5. Zaklu~oci ............................................................................................. 1382.7.6. Literatura ............................................................................................ 139

3.0. Alergiski konjunktivit ..................................................... 1413.1. Klasifikacija i definicii .........................................................1413.2. Etiopatogeneza na AK. ...................................................................1413.3. Klini~ka slika ..............................................................................1423.4. Dijagnoza. .........................................................................................1423.5. Lekuvawe .........................................................................................1433.6. Kontrola na sredinata ..................................................................1433.7. Ra{irenost na AK ..........................................................................1433.8. Rezultati od na{eto istraùvawe .............................................144

3.8.1. Zastapenost spored polot i vozrasta ............................................... 1453.8.2. Zastapenost vo oddelnite gradovi ................................................... 1463.8.3. Zastapenost spored senzibilizacijata na oddelnite aeroalergeni. ................................................................................................ 1463.8.4. Povrzanost so alergiskiot rinit i bronhijalnata astma. ............ 146



8

3.8.5. AK i endogeni faktori. ..................................................................... 1473.8.6. AK i ìvotna i rabotna sredina ....................................................... 1483.8.7. AK i mesto na ìveewe ....................................................................... 1483.8.8. Zaklu~oci ............................................................................................. 1493.8.9. Literatura ............................................................................................ 150

4.0. Bronhijalna astma ................................................................ 1514.2. Etiologija. .....................................................................................151

4.2.1. Genetski osnovi na astmata ............................................................... 1514.2.2. Atopija .................................................................................................. 1524.2.3. Alergeni ............................................................................................... 1524.2.4. Aeropolucija ........................................................................................ 152

4.3. Patogeneza i klasifikacija .........................................................1524.4. Klini~ka slika ..............................................................................1544.5. Dijagnoza. ........................................................................................155

4.5.1. Anamnesti~ki podatoci ...................................................................... 1554.5.2. Funkcionalni belodrobni ispituvawa ............................................ 1554.5.3. Alergolo{ka evaluacija ..................................................................... 1554.5.4. Markeri na hroni~nata inflamacija .............................................. 155

4.6. Terapija ...........................................................................................1554.6.1. Nefarmakolo{kiot tretman .............................................................. 1564.6.2. Farmakolo{kiot tretman .................................................................. 156

4.6.2.1. Simptomatski lekovi ................................................................... 1564.7. Prevencija ......................................................................................156

4.7.1. Primarnata prevencija ....................................................................... 1564.7.2. Sekundarnata prevencija ................................................................... 1574.7.3. Terciernata prevencija ...................................................................... 157

4.8. Epidemiolo{ki studii za astmata vo svetot ............................1574.9. Epidemiolo{ki studii za astmata vo R. Makedonija ...............1584.10. Epidemiolo{ko istraùvawe na astmata vo R. Makedonija od 2003 god ..............................................................159

4.10.1. Prevalencija na respiratorni simptomi i astma ......................... 1604.10.2. Zastapenost spored polot ................................................................ 1624.10.3. Zastapenost vo oddelnite gradovi ................................................. 1634.10.4. Zastapenost spored atopiskiot status i senzibilizacijata na standardnite aeroalergeni ......................................................................... 1644.10.5. Povrzanost so hroni~niot rinit (alergiski i nealergiski) ....... 1654.10.6. Povrzanost so endogenite faktori ................................................ 1664.10.7. Povrzanost so nadvore{nite faktori ........................................... 1674.10.9. Zaklu~oci ........................................................................................... 1704.10.10. Literatura ........................................................................................ 172

5.0. Atopiski dermatit .............................................................. 1755.1. Definicija ......................................................................................1755.2.Etiopatogeneza ................................................................................1755.3. Klini~ka slika ..............................................................................1765.4. Dijagnoza ..........................................................................................1775.5. Lekuvawe .........................................................................................177


Sodrìna

9

5.5.1. Nefarmakolo{ki tretman ................................................................. 1775.5.2. Framakolo{ka terapija ...................................................................... 177

5.6. Epidemiolo{ki istraùvawa za AD ..........................................1775.6.1. Rezultati od na{eto istraùvawe ................................................... 1785.6.2. Zastapenost na AD vo oddelni gradovi ............................................ 1805.6.3. Povrzanost so AR i drugi alergiski entiteti ................................. 1805.6.4. Povrzanost so na~inot na ìveewe .................................................. 1815.6.6. Povrzanost so aerozagaduvaweto ...................................................... 182

5.7. Zaklu~oci ........................................................................................1835.8. Literatura ......................................................................................183

6.0. Preosetlivost na lekovi .................................................. 1856.1. Definicija ......................................................................................1856.2. Etiopatogeneza ...............................................................................1856.3. Klini~ka slika ..............................................................................1866.4. Dijagnoza ..........................................................................................186

6.4.1 Anamnesti~ki podatoci ....................................................................... 1866.4.2. Dijagnosti~ka vrednost na ko`nite testovi ................................... 1866.4.3. Dozno-provokativni testovi (DPT) .................................................. 1876.4.4. Laboratoriski testovi ....................................................................... 187

6.5. Prevencija .......................................................................................1876.5.1. Primarna prevencija ........................................................................... 1876.5.2. Sekundarna prevencija ....................................................................... 188

6.7. Epidemiolo{ki istraùvawa ......................................................1886.7.1. Penicilin ............................................................................................. 1886.7.2. Drugi antibiotici i sulfonamidi .................................................... 1886.7.3. Aspirin i drugi nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAI) ................................................................................................ 1896.7.4. Miorelaksansi ..................................................................................... 1896.7.5. Lokalni anestetici ............................................................................ 1896.7.6. AKE inhibitori .................................................................................... 189

6.8. Rezultati od na{eto istraùvawe .............................................1896.8.1. Zastapenost na preosetlivosta na lekovi ...................................... 1896.8.2. Zastapenost vo oddelni gradovi ....................................................... 1906.8.3. Zastapenost spored vozrasta ............................................................. 191

6.9. Zaklu~oci ........................................................................................1966.10. Literatura ....................................................................................197

7.0. Preosetlivost na hrana ..................................................... 1997.1. Definicija ......................................................................................1997.3. Klini~ka slika ..............................................................................2007.4. Dijagnoza ..........................................................................................201

7.4.1. Anamnesti~ki podatoci ...................................................................... 2017.4.2. Testovi so postepeno isklu~uvawe i voveduvawe na odredeni prehranbeni produkti vo ishranata ........................................................... 2017.4.3. In vivo alergolo{ki ispituvawa ........................................................ 2017.4.4. Laboratoriski ispituvawa ................................................................ 201

7.5. Prevencija .......................................................................................201



10

7.6. Epidemiolo{ki istraùvawa na preosetlivosta na hrana ....2027.7. Rezultati od na{eto istraùvawe .............................................203

7.7.1. Zastapenost vo oddelni gradovi ....................................................... 2037.7.2. Vozrasni ............................................................................................... 2047.7.3. Deca ....................................................................................................... 2057.7.4. Naj~esti klini~ki manifestacii ..................................................... 206

7.8. Zaklu~oci ........................................................................................2077.9. Literatura ......................................................................................208

8.0. Alergija od insekti ............................................................ 2118.1. Definicija i klasifikacija ........................................................2118.2. Insekti od redot Hymenoptera i alergeni od nivniot venom ..2118.3. Klini~ka slika ..............................................................................212

8.3.1. Lokalni alergiski reakcii ............................................................... 2128.3.2. Sistemski alergiski reakcii ............................................................ 2138.3.3. Tek i prognoza ...................................................................................... 213

8.4. Dijagnoza ..........................................................................................2138.5. Prevencija .......................................................................................2138.6. Lekuvawe .........................................................................................2148.7. Specifi~na imunoterapija (SIT) ................................................2148.8. Epidemiolo{ki istraùvawa za alergijata na ubod od insekti ...................................................................................................2148.9. Rezultati od na{eto istraùvawe .............................................215

8.9.1. Vozrasni ............................................................................................... 2158.9.2. Deca ....................................................................................................... 2168.9.3. Klini~ki manifestacii pri alergija od insekti ........................... 2188.9.4. Povrzanost so drugite alergiski manifestacii ............................ 218

8.10. Zaklu~oci ......................................................................................2198.11. Literatura ....................................................................................220

G. Finansiska evaluacija na tro{ocite za lekuvawe na nekoi alergiski entiteti ................................................... 221

1.0. Tro{oci za lekuvawe na alergiskiot rinit i bronhijalnata astma ................................................................... 223

1.1. Alergiski rinit .............................................................................2231.1.1. Sezonski alergiski rinit vo R. Makedonija .................................... 2231.1.2. Celogodi{en alergiski rinit vo R. Makedonija ............................. 224

1.2. Bronhijalna astma .........................................................................2251.2.1. Bronhijalna astma vo R. Makedonija ................................................. 226

1.3. Zaklu~oci ........................................................................................2271.4. Literatura .....................................................................................228

D. Dodatoci ............................................................................ 231Prilozi ......................................................................................... 233

Prilog 1: Izgled i rasprostranetost na nekoi rastenija i na polenovite zrna ....................................................................................233

I. Polen od drvenesti rastenija .................................................................. 233


Sodr`ina

11

Breza (Betula pendula) ................................................................................. 233Buka (Fagus sylvatica) .................................................................................. 233Dab (Quercus petraea) .................................................................................. 234Bor (Pinus nigra)........................................................................................... 234Smreka (Juniperus sabinoides) .................................................................... 235

II. Polen od pleveli ...................................................................................... 235Kiselec (Rumex sp.) .................................................................................. 235Obi~na kopriva (Urtica dioica) ................................................................... 236[tir (Amarantus sp.)................................................................................... 236Gluvar~e (Taraxacum offi cinale) ................................................................. 237

III. Trevi (fam. Poaceae) ............................................................................... 237Prilog 2: Pra{alnik za vozrasni .......................................................238Prilog 3: Pra{alnik za deca ..............................................................241Prilog 4: Lekovi {to se primenuvaat vo lekuvawe na alergiskiot rinokonjuktivit .....................................................................................244Prilog 5: Efikasnost na oddelni lekovi za smiruvawe na simptomite na AR ..................................................................................246Prilog 6: Pra{alnik za profesionalen rinit .................................247Prilog 7: Lekovi {to se primenuvaat vo lekuvawe na astmata .....249Prilog 8: Dozi na IKS koi se primenuvaat vo terapijata na astma - spored Gina 2004 ................................................................252Prilog 9: Aktuelni kombinirani preparati za tretman na astma ..253Prilog 10: Protokol za brza hiposenzibilizacija protiv venomil od p~ela/osa ...........................................................................................254Prilog 11: Protokol za konvencionalna hiposenzibilizacija protiv venomil od p~ela/osa ..............................................................255

Lista na kratenki ....................................................................... 257Indeks na poimi .......................................................................... 259


Biografii na avtorite

13

Prof. d-r Vladimir Cvetanov e roden 1935 god. vo Skopje. Diplomira 1961 godina na Medicinskiot fakultet vo Skopje. Od 1962 do 1965 godina raboti kako op{t lekar vo Zdravstve-nata stanica na rudnikot Radu{a. Od 1965 do 1966 godina gi pose tuva post diplomskite studii vo Zagreb vo [kolata „Andrija [tampar”. Vo 1967 god. polaga specijalisti~ki ispit po medicina na trudot. Vo 1970 godina magistrira vo Zagreb i stanuva prv magister po medicinski nauki na Medicinskiot fakul tet vo Skopje. Vo 1979 god. doktorira na tema alergiski alveolit. Rezultatite od ovoj trud, od nekoi skandinavski avtori, e nare~ena “makedonska studija#. Vo 1984 god. dobiva zvawe supspecijalist po alergologija i klini~ka imunologija, a 1993 po alergologija i pulmologija.

Od 1993 god. e redoven profesor na Katedrata po higiena i medicina na trudot na Medicinskiot fakultet vo Skopje. Istovremeno bil vklu~en i vo nastavata na supspecijalnosta po alergologija i pulmologija. Eden period drì predavawa i na postdiplomskite studii vo Qubqana i Saraevo. Prof. Cvetanov e osnovopolo`nik na Institutot za medicina na trudot (1972) i Centarot za alergologija (1986) pri Institutot i rakovoditel do negovoto penzionirawe (2000 god). Avtor e na 207 stru~ni publikacii od oblasta na profesionalnata patologija i alergologija.

Otkako vo novoizgradenata zgrada na Institutot za medicna na trudot (1977 god), bea obezbedeni optimalni uslovi, toj prerasna vo nastavna baza na Medicinskiot fakultet. Prof. d-r Cvetanov ja vovede modernata funkcionalna dijagnostika na respiratorniot sistem (1967). Iskustvata od ,,malata spirometrija# gi sumiral i objavil vo 1969 god, a vo spisanieto ,,Alergie und Asthma# primeneta na kutanite testovi so alergeni od rabotno mesto vo detekcija na bronhijalnata astma pri ekspozicija na bra{nena pra{ina (1970).

Vo 1976 god. go vospostavuva testot za odreduvawe na precipitinski antitela so dvojna imunodifuzija na gel-agar, indirektniot test na bazofilna degranulacija, vo toa vreme aktuelen za penicilinskata i medikamentozna preosetlivost vo 1978 god. LIF testot kaj profesionalniot kontakten dermatit (1980). Vo 1991 god. vo Institutot za medicina na trudot otpo~nato e so aeropalinolo{kite istraùvawa i 1993 god. se publicirani i prvite rezultati za gradot Skopje, dodeka vo 1994 god. vovedena e rinomanometrijata kako dopolnitelen i vaèn test vo dijagnostikata na alergiskiot rinit. Dobitnik e na Prvata nagrada za poster na Balkanskiot kongres za alergologija, odràn vo Sofija (Bugarija) 28-30 maj 1998 godina, na tema “Povrzanosta na alergiskite manifestacii na di{nite pati{ta so aktuelnata mikroflora vo Makedonija”.

Urednik i prv avtor e na publiciranite knigi: ,,Zdravstvena sostojba i rabotna sposobnost# (1989), ,,Socijalna medicina - Healt promotion# (1995), ,,Alergiski bolesti - lekuvawe# (1998), Makedonski nacionalen konsenzus za alergiski rinit (1999), monografijata ,,Specifi~na imunoterapija# (2001). Toj e eden od avtorite na “Makedonskiot nacionalen konsenzus za dijagnoza i lekuvawe na astma i hroni~nata opstruktivna bolest” (1999) i vo knigata “Klini~ka alergolija” (Sofija, 2001). Prof. Cvetanov e nositel na dva proekta za epidemiologijata na alergiskiot rinit (1993/1994), multicentri~nata studija za bronhijalna astma (1995/96) i Proektot br. 400998 (1998-2003). Bil pretse da tel na Prviot makedonski imunolo{ki kongrers (1996) i na Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija vo perodot od 1996 do 2000 god.

Dobitnik e na najvisokoto priznanie na Makedonsko lekarsko dru{tvo za 1996 godina.



14

Prof. d-r Jovanka Karaxinska-Bislimovska e rodena 1955 god. vo Belgrad. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1979 god, specijalizacijata po medicina na trudot ja zavr{uva vo 1988 god, a supspecijalizacijata po pulmologija i alergologija vo 2003 god. Poslediplomskite studii gi zavr{uva vo 1986 god i se steknuva so zvaweto magister po medicinski nauki, a so odbranata na doktor skata disertacija pod naslov “Definirawe stepenot na alergiskata preosetlivost i pojavata na belodrobni zaboluvawa so alergiska etiologija kaj rabotnici vo prerabotkata na oriz” vo 1990 god. se steknuva so zvaweto doktor po medicinski nauki. Ima ostvareno studiski prestoi vo Stokholm ([vedska) vo 2000 god., Oksford (Velika Britanija) vo 2001 god., Erusalim (Izrael) 2005 god.

Od 1980 god. e vrabotena vo Institutot za medicina na trudot pri Otsekot za funkcionalna dijagnostika na kardiorespiratorniot sistem, a od 2003 god. do denes e upravnik na Institutot. Za pomlad asistent na Medicinskiot fakultet vo Skopje po predmetot higiena so medicina na trudot e izbrana vo 1986 god., a za redoven profesor vo 2002 god. Aktuelen {ef na Katedrata po medicina na trudot i koordinator na Proektot za razvojot na [kolata za javno zdravstvo pri Medicinskiot fakultet vo Skopje od 2002 god.Eden e od avtorite na prira~nikot ,,Zdravstvena sostojba i rabotna sposobnost# (Skopje, 1989), monografijata ,,Alergiski bolesti - lekuvawe# (Skopje, 1998), prira~nikot za nastavnici, istra-ùva~i i zdravstveni profesionalci “Health Determinants in the Scope of New Public Health” (Sofija, 2005) i ,,Public Health: A Tool for Regional Development# (Bukure{t, 2006). Avtor e na poglavjeto ,,Imunoalergiski aspekti na profesionalnite alergiski bolesti# od monografijata ,,Klini~ka imunologija# (Belgrad, 2002). Avtor ili koavtor e na pove}e od 130 stru~ni i nau~ni trudovi. ^len e na Evropskoto respiratorno zdruènie i na Evropskata akademija za alergologija i klini~ki imunologija. Aktuelen zamenik prtsedatel e na Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija. Dobitnik e na Povelbata ,, D-r Trifun Panovski# na MLD za 2005 god.

Prof. d-r Elisaveta Stikova e rodena 1956 god. vo Skopje. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomirala vo 1980 god.. Vo 1987g. ja zavr{uva specijalizacijata po medicina na trudot, vo 1988g. magis ter skite studii, a vo 1990 god. ja odbranuva svojata doktorska diser tacija. Vo 1986g. e izbrana za pomlad asistent po predmetot higiena so socijalna medicina i medicina na trudot na Medicinskiot fakultet, a vo 2002g. i za redoven profesor. Odgovoren nastavnik e po predmetite zdravstvena ekologija na Stomatolo{kiot Fakultet i predmetite u~ili{na i predu~ili{na higiena na Pedago{kiot fa kul tet. Ima ostvareno studiski prestoi vo Francija i [panija (2002), SAD (2003) i Izrael (2005). Vo 1980g. se vrabotuva vo Institutot za medicina na trudot. Vo periodot 1994-2002g. taa ja izvr{uva funkcijata direktor na Republi~kiot zavod za zdravstvena

za{tita, kade raboti i denes. Eden e od avtorite na prira~nikot „Zdravstvena sostojba i rabotna sposobnost” (Skopje,1989), prira~nikot za nastavnici „Health Determinants in the Scope of New Public Health” (Sofija, 2005), kako i avtor na u~ebnikot „Higiena”, (Skopje, 2003) i na prira~nicite za pravilna ishrana (Skopje, 2001), za prezentacija na zdrvstvenite indikatori(Skopje, 2001) i za Codex Alimentarius (Skopje, 2003). Vo pe~at e nejziniot u~ebnik po zdravstvena ekologija, prva kniga od ovaa oblast na makedonski jazik kaj nas. Bila angaìrana kako nacionalen sorabotnik na SZO vo oblasta na ishranata i bezbednosta na hrana, kako i prv pretsedatel na Nacionalniot komitet za hrana i na Kodeks Alimentarius Komitetot vo Republika Makedonija. Kako vremen sovetnik na SZO rabotela i vo oblasta na zdravstvenata statistika, kako i vo procenkata na ~uvstvitelnosta i adaptacijata pri klimatskite promeni. Avtor e i koavtor na pove}e od 130 nau~ni i stru~ni trudovi, rakovoditel i u~esnik vo 7 me|unarodni nau~no-istraùva~ki proekti. Taa e regionalen koordinator na SCOPES Proektot “Development of core curriculum in occupational health” i ko-direktor na NATO Proektot „Strengthening National Public Health Preparedness and Response for Chemical, Biological and Radiological agents threats”. ^len e na Me|unarodnata komisija za medicina na trudot i ~len na nacionaleniot sekretarijatot na Komisijata.



15

D-r Jordan B. Minov e roden na 09. 07. 1960 god. vo Skopje. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1984 god., a vo 2001 god. gi zavr{uva poslediplomskite studii i se steknuva so zvaweto magister po medicinski nauki, a vo 2002 god. ja zavr{uva specijalizacijata po interna medicina.

Vraboten e vo Otsekot za funkcionalna dijagnostika na kardiorespiratorniot sistem pri Institutot za medicina na trudot - Kolaborativen centar na SZO. Na [kolata za javno zdravstvo pri Medicinskiot fakultet vo Skopje u~estvuva vo nastavata na poslediplomskite studii - kurs po medicina na trudot. Funkcionalnata dijagnostika na kardiorespiratorniot

sistem i profesionalnite i neprofesionalnite hroni~ni opstruktivni belodrobni bolesti se oblast od poseben stru~en i nau~en interes vo negovata rabota. Eden e od avtorite na poglavjeto “Occupational Lung Disorders” na Prira~nikot za nastavnici, istraùva~i i zdravstveni profesionalci, ,,Health Determinants in the Scope of New Public Health# od 2005 god, kako i na 110 stru~ni i nau~ni trudovi, publikuvani vo doma{ni i stranski stru~ni spisanija i prezentirani na kongresi vo zemjava i vo stranstvo. Vklu~en e vo pove}e doma{ni i me|unarodni proekti, programi i rabotilnici. ^len e na Evropskoto respiratorno zdruènie, Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija, Svetskata organizacija za alergologija, Makedonskoto respiratorno zdruènie i Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija.

Prim. d-r Neda A. Eòva e Rodena e 1944 god. vo s. Rakle - Prilep. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1971 god. Vo 1981 god. go poloùva specijalisti~kiot ispit po medicina na trudot. Vo 1987 god. od strana na Nastavno-nau~niot sovet na Medicinskiot fakultet, Skopje e izbrana za asistent na Katedrata po higiena i medicina na trudot. Zvaweto primarius £ e dodeleno vo 1994 god. Vo 2002 god. go poloùva supspecijalisti~kiot ispit po alergologija i pulmologija.

Vrabotena e vo Otsekot za alergopulmologija pri Institutot za medicina na trudot, Kolaborativen centar na SZO.

Nejzinata pove}egodi{na stru~na aktivnost e od oblasta na dijagnosti-ciraweto, voveduvaweto i prakti~noto izveduvawe na pove}e metodi i testovi od oblasta na alergopulmologijata. Lekuvaweto i sledeweto na alergiskite bolesti, profesionalnite i neprofesionalnite hroni~ni belodrobni zaboluvawa i bolestite vo vrska so rabotata se oblast od poseben stru~en i nau~en interes vo nejzinata rabota. Kako avtor i koavtor ima objaveno okolu 130 stru~ni i nau~ni trudovi publicirani vo doma{ni i stranski stru~ni spisanija i prezentirani vo zemjava i stranstvo. Eden e od avtorite na knigata ,,Alergiski bolesti - lekuvawe# i na Makedonskiot nacionalen konsenzus za alergiski rinit. U~esnik vo nau~noistra ̀ u-va~ kiot proekt ,,Epidemiolo{ki i aeropalinolo{ki karakteristiki na alergiskiot rinit vo R. Makedonija#. ^len e na Evropskoto respiratorno zdruènie, na Makedonskoto respiratorno zdruènie i na Makedonskoto zdruènie za bazi~na i klini~ka imunologija i alergologija.



16

Dipl. biolog Sneàna G. Milkovska e rodena na 08.07.1962 god. vo Skopje. Na Biolo{kiot fakultet vo Skopje diplo mi ra vo 1987 god., a vo 1998 god. gi zavr{uva poslediplomskite studii i se steknuva so zvaweto magister na biolo{kite nauki. Na istiot fakultet vo 2002 god. se steknuva so zvaweto doktor na biolo{kite nauki, pri {to studiskiot prestoj go izveduva vo Institutiot za zarazni i parazitski bolesti (Oddelenie za alergologija i aeropalinologija) vo Sofija, R. Bugarija. Vo 2005 g. vo Lion, Francija se zdobi so evropskite diplomi za aerobiologija i aeropalinologija.

Vrabotena e vo Otsekot za alergii pri Institutot za medicina na trudot-Kolaborativen centar na SZO, kade {to aktiv-

no e vklu~ena vo nau~no-istraùva~kata rabota. Poliwa na poseben nau~en interes £ se aeropalinologijata, epidemiologija na alergiskite zaboluvawa, ekologija i odr`liv razvoj. Kako edinstven aeropalinolog vo Republikata, raboti i na razvojot na aeropalinologijata vo Makedonija. Vo 1993 godina go izrabotuva polenskiot kalendar za gradot Skopje, a vo 2002 godina i za gradovite: Ohrid, Prilep, Peh~evo, Debar i Dojran. Istata godina ja definira alergenskata paleta na aktuelnite alergeni za kutani testovi vo R. Makedonija.

Kako avtor i koavtor ima objaveno okolu 70 stru~ni i nau~ni trudovi, publikuvani vo doma{ni i stranski stru~ni spisanija i prezentirani na kongresi vo zemjava i vo stranstvo. ^len e na odborot za izrabotkata na ,,Makedonskiot nacionalen konsenzus za alergiski rinit#. ^len e na Zdruènieto za medicina na trudot, Zdruènieto za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija i Dru{tvoto na ekolozite na Makedonija, kako i ~len na Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija. U~esnik e vo proektot LEAP na grad Skopje, kako i proektot ,,Epidemiolo{ki karakteristiki na alergiskiot rinit vo R. Makedonija vo korelacija so polenskata mikroflora#. Be{e ~len na nau~niot i organizacioniot odbor na I Makedonski imunolo{ki kongres (2000 god.), kako i general sekretar na I Makedonski kongres na medicina na trudot so me|unarodno u~estvo vo 2004 god.

Ass. d-r Sneàna M. Risteska-Ku~ e rodena na 18.04.1960 god. vo Skopje. Diplo mira na Medicinskiot fakultet vo Skopje vo 1988. Vo 2000 god. ja zavr{uva specijalizacijata po medicina na trud, a vo 2003 god. stanuva magister po medicinski nauki od oblasta na medicinata na trudot. Vrabotena e vo Institutot za medicina na trudot, SZO Kolaborativen centar, vo otsekot za industriska toksi ko-logija. Kako asistent u~estvuva vo izveduvawe na prak ti~-nata nastava na Katedrata po medicina na trudot od 1998 god. Stru~no-nau~no e angaìrana na dve poliwa od medi cinata na trudot: profesionalnata imunoalergologija i indu st ris kata

toksikologija pri {to kako pole na poseben interes se izdvojuva profe sional niot rinit i funkcionalnata nazalna dijagnostika so rinomanometriskiot metod. Eden e od avtorite na ,,Makedonskiot nacionalen konsenzus za alergiski rinit# od 1999 god i prira~nikot od zemjite od Jugoisto~na Evropa, za nastavnici, istraùva~i i zdravstveni profesionalci „Health Detreminants in the Scope of New Public Health” od 2005. Vklu~ena e vo pove}e nau~ni i aplikativni proekti, programi i rabotilnici od nacionalno i me|unarodno zna~ewe. Ima objaveno pove}e od 70 stru~ni i nau~ni trudovi prezentirani na kongresi vo zemjata i vo stranstvo. ^len e na Makedonskoto lekarsko dru{tvo, Makedonskoto zdruènie za medicina na trudot, Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija, Evropskoto respiratorno zdruènie i Makedonskoto respiratorno zdruènie.



17

D-r Olivera K. Spasovska e rodena na 07. 04 1957 god. vo Struga. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1985 god. Vo 2001 god. ja zavr{uva specijalizacijata po oftalmologija.

Vrabotena e vo Institutot za medicina na trudot, Kolaborativen centar na SZO, vo Oftalmolo{kiot kabinet. Od poseben stru~en i nau~en interes e prevencijata i ranoto otkrivawe i lekuvawe na o~nite bolesti, osobeno onie so alergiska etiologija. Kako avtor i koavtor ima objaveno 20 stru~ni i nau~ni trudovi. U~estvuva vo edukacija na studenti po medicina i doktori na specijalizacija vo ramkite na zdravstveno-edukativniot proces

na Institutot za medicina na trudot. ^len e na Makedonskoto oftalmolo{ko zdruènie.

D-r Mimoza D. Marseni} e rodena na 17.08.1951 vo Kumanovo. Na Medicinskiot fakultet - Skopje diplomira vo 1978 godina, a specijalizacijata od klini~ka imunologija so alergologija ja zavr{uva vo 1984 godina na Vojno-medicinskata Akademija vo Belgrad.

Na Klinikata za belodrobni bolesti i TBC vo Ni{ raboti 17 godini, vodej}i go Kabinetot za imunoalergologija i le~ewe na astmata.

Poslednite 8 godini e vrabotena vo Institutot za medicina na trudot, Kolaborativen centar na SZO, Otsek za

pulmoalergologija i imunologija.Alergoimunolo{kite testovi so poseben osvrt na medikamentoznata alergija kako i vodewe na specifi~nata i nespecifi~nata imunoterapija se oblasti od interes vo nejzinata rabota.

Avtor i koavtor e na pove}e od 60 stru~ni i nau~ni trudovi prezentirani na kongresi i drugi stru~no nau~ni sobiri vo zemjava i vo stranstvo.

^len e na Makedonskoto zdruènie za bazi~na klini~ka imunologija i alergologija. U~esnik e vo nekolku nau~ni proekti.

D-r Valentina Petereska e rodena 1952 god. vo Ohrid. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1977 god, a specijalizacijata po medicina na trudot ja zavr{uva vo 1986 god.

Aktuelen rakovoditel e na RE Medicina na trudot vo JZU Zdravstven dom Ohrid. Unapreduvaweto na zdrav jeto na rabotnoto mesto e pole na poseben stru~en interes vo nejzinata rabota.

Avtor ili koavtor e na okolu 15 trudovi prezentirani na kongresi vo zemjava.

^len e na Upravnio odbor na Zdruènieto za medicina na trudot pri MLD.



18

D-r Qubica Andonoska e rodena 1950 god. vo Ohrid. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1975 god, specijalizacijata po op{ta medicina ja zavr{uva vo 1981 god, a stru~noto usovr{uvawe po pulmologija i alergologija na Klinikata za pulmologija i alergologija vo 1983 god.

Vrabotena e na Otsekot za pulmoalergologija na Internoto oddelenie vo Op{tata bolnica vo Ohrid od 1983 god. Respiratornite i alergiskite bolesti se pole na poseben stru~en interes vo nejzinata rabota.

^len e na Makedonskoto respiratorno zdruènie i Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija.

D-r Roza Naumoska e rodena vo Prilep 1954 god. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1980 god, a specijalizacijata po medicina na trudot ja zavr{uva vo 1992 god. Vrabotena e vo Oddelenieto za medicina na trudot vo Medicinskiot centar Prilep od 1981 god. so rabotni zada ~i vo slu`bata za medicina na trudot i industriskite ambu lan ti vo Prilep, a od 1999 god. e na~alnik na Oddele nieto. So zvaweto primarius se steknuva vo 1995 god. Pulmo lo gijata i alergologijata se pole na poseben interes vo nejzinata rabota. Avtor ili koavtor e na pove}e od 30 trudovi prezentirani na kongresi i seminari vo zemjata i vo stranstvo. U~esnik e na

dvonedelniot seminar za zdravje i bezbednost pri rabotata vo [vedska. Na nivo na lokalnata samouprava aktivno u~estvuva so predavawa i vodewe na rabotilnici vo proektite “Zdrava ishrana”, “Mentalna higiena” i LEAP. Vo periodot 1998-2002 kako pretsedatel go vodi Zdruènieto za medicina na trudot pri MLD, a od 2002 god. e potpretsedatel i ~len na Upravniot odbor na Zdruènieto. ^len e na Ureduva~kiot odbor na Biltenot na Zdruènieto za medicina na trudot kade{to u~estvuva so svoi tekstovi i komentari i prevodi od stru~nata literatura. ̂ len e na Makedonskoto respiratorno zdruènie, Makedonskoto zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija i IHAP.

Poseben e nejziniot pridones vo izgotvuvaweto na dokumenti za Nacionalnata strategija za medicina na trudot i organizacija i funkcija na slu`bite za medicina na trudot, proektot za izgotvuvawe na Upatstvoto za verifikacija, prijava i registracija na profesionalnite bolesti i mnogu drugi aktivnosti kako zasluga za ovaa nagrada.

D-r @aneta Boceska e rodena na 08.06.1962 god. vo Prilep. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1987 god, specijalizacijata po Patolo{ka anatomija ja za vr{u va vo 2005 god, a vo tek e na poslediplomskite studii.

Vrabotena e na Oddelot za patolo{ka anatomija pri JZO Op{ta bolnica Prilep.

Kako avtor ili koavtor ima objaveno 24 trudovi prezentirani na kongresi vo zemjava.

^len e na Evropskoto zdruènie za patologija i ~len na Pretsedatelstvoto na Makedonskoto zdruènie na patolozi pri Makedonskoto lekarsko dru{tvo.



19

D-r Fanica Kapu{evska e rodena 1957 god. vo Kru{evo. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1983 god, a specijalizacijata po medicina na trdot vo 1992 god.

Vrabotena e vo Dispanzerot za medicina na trudot, Zdravstven dom Peh~evo. Poseben inters projavuva za profesionalnite o{tetuvawa od vibracii i alergiskite zaboluvawa.

Kako avtor ili koavtor ima objaveno desetina stru~ni trudovi prezentirani na kongresi vo zemjava. ^len e na Ma-kedonskoto respiratorno zdruènie i Makedon sko to zdru ̀ enie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija.

D-r Afrim M. Ma}elara e roden na 01.08.1959 god.vo Debar. Diplomira na Medicinskiot fakultet vo Pri{tina vo 1985 god, a specijalizacijata po medicina na trudot ja zavr{uva na Medicinskiot fakultet vo Skopje.

Od 1988 god. e vraboten vo Medicinskiot centar Debar. Pretsedatel ili ~len e na nekolku komisii od zdravstven karakter, kako i na nekolku humanitarni nevladini organi za cii. Dobitnik e na pove}e priznanija i pofalbi. So stru~ ni trudovi u~estvuval na nekolku kongresi i seminari.

Od Lekarskata komora na Makedonija e akreditiran za ispituva~ pri sprove-duvaweto na stru~niot ispit na zdravstvenite rabotnici so visoko obrazovanie.

^len e na Lekarskata komora na Makedonija, kako i na Albanian American Academy of Science vo SAD, Zdruènieto na lekarite po medicina na trudot vo Makedonija i ~len na Zdruènieto na lekarite Albanci vo Makedonija.

D-r Nikola Ajcev e roden na 04.09.1960 god. Na Medicinskiot fakultet vo Skopje diplomira vo 1987 god, a vo 2006 god. ja zavr{uva specijalizacijata po interna medicina. Vraboten e vo JZO Medicinski centar Gevgelija - ambulanta Dojran. Vlijanieto na ìvotnata sredina vrz zdravjeto na lu|eto so poseben osvrt na mikroklimata na Dojran e pole na poseben interes vo negovata rabota. U~estvuva vo izrabotkata na LEAP (Lokalen ekolo{ki akcionen plan za op{tina Dojran) so poseben osvrt na vlijanieto na ìvotnata sredina na zdravjeto na lu|eto. ^len e na Makedonskoto respiratorno zdruènie.



20

Prof. d-r Rozalinda IsjanovskaInstitut za epidemiologija so

biostatistika i medicinska informatika, Medicinski fakultet - Skopje

Prof. d-r Kristin V. VasilevskaInstitut za epidemiologija so

biostatistika i medicinska informatika, Medicinski fakultet

- Skopje

Ass. d-r Sa{o B. Stoleski

Institutot za medicina na trudot, Kolaborativen

centar na SZO - Skopje

Ass. d-r Dragan G. MijakoskiInstitutot za medicina na

trudot, Kolaborativen centar na SZO - Skopje

Ass. d-r Vladimir T. Kendrovski, Dr.sci

Republi~kiot zavod za zdravstvena za{tita -

Skopje

M-r phr Kostadina Jugreva, dipl. farm.JZO ”Gradski apteki” - Skopje

D-r Vlado V. StefanoskiSlu`bata za medicina na trudot,

Zdravstveniot dom - Ohrid

Poglavje

A

A. Op{t del

Op{t del

Makedonsko zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija 23

Redefinirawe na poznati fakti i poimi za alergiskite bolesti

Alergiskite bolesti vo poslednive decenii prerasnuvaat vo seriozen medicinski i socijalen problem. Spored podatocite na Evropskata bela kniga za alergija (European Allergy White Paper - EAWP) sekoj tret ìtel na planetata strada od edna ili pove}e alergiski bolesti. Va`no mesto kaj alergiskite entiteti imaat polenozite, predizvikani od polenovite zrna i nivnite antigenski determinanti, so nazalni, o~ni, belodrobni ili ko`ni manifestacii, a tipi~en pretstavnik e sezonskiot alergiski rinit.

Raste~kata prevalencija na alergiskite bolesti vo poslednive decenii {irum svetot i nivnoto prerasnuvawe vo seriozen medicinski i socijalen problem predizvika nivno intenzivno prou~uvawe i zna~ajno podobruvawe vo poznavawata na patogenetskite mehanizmi, dijagnos ti~kite i terapiskite postapki. Sepak, s¢ u{te postoi razlika pome|u postignatiot napredok i zadovolitelniot tretman (menaxment), kako i o~ekuvawata na pacientite so alergiska bolest/bolesti. Zatoa vo 1999 god. nekolku evropski institucii go pokrenaa policentri~niot istraùva~ki i interventen proekt “Globalen pristap kon pacientot” (Global Approach to the Patient, GAP), ~ii{to osnovni celi se fokusirawe na sistemskata priroda na alergiskite bolesti i na potrebata od standardiziran i unificiran pristap vo nivnata dijagnostika i terapija. Vo ramkite na tie aktivnosti se javi i potrebata od revizija na dotoga{nata nomenklatura i klasifikacija na alergiskite bolesti i napu{tawe na nekoi termini bez nau~na i prakti~na opravdanost. Ekspertite od pet sekcii i Izvr{niot odbor na Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija (European Academy of Allergology and Clinical Immunology, EAACI) vo 2001 god. ja objavija revidiranata nomenklatura i klasifikacija, koja{to go pretstavuva aktuelniot mig na bazi~nata i klini~kata alergologija. Se razbira deka novite soznanija, do koi sekojdnevno se doa|a, vo odreden moment }e ja nametnat potrebata od revidirawe i na aktuelnata revizija.

Iako alergiskite bolesti se poznati mnogu odamna, terminite “alergija” i “atopija” prvpat se upotrebeni na po~etokot od minatiot vek. Terminot “alergija” (doa|a od gr~kiot jazik i ozna~uva izmeneto reagirawe) e upotreben od von Pirquet vo 1905 god. za pojavata na poinakvo reagirawe (pojava na bolest) na oddelni lica na odredeni supstancii od nadvore{nata sredina koi se apsolutno ne{tetni za drugite lu|e. Poimot “atopija” (doa|a od gr~kiot jazik i ozna~uva izmestuvawe) prvpat e upotreben od Coca i Cooke vo dvaesettite godini od minatiot vek, a so nego gi opi{uvaat reakciite na preosetlivost {to kaj nekoi lu|e gi predizvikuvaat odredeni supstancii od nadvore{nata sredina. Osnovni karakteristiki na atopijata spored Coca i Cooke se familijarnata pojava, ograni~enata pojava kaj nekoi lu|e (atopi~ari), povrzanosta so neposredniot (raniot) tip na ko`na reakcija i klini~koto manifestirawe so polenskata treska i/ili bronhijalnata astma. Terminot “atopiski dermatit” prvpat e upotreben od Wise i Sulzberger vo dvaesetite godini, a so nego tie gi ozna~uvaat “razli~nite tipovi na lokalizirana ili generalizirana lihenifikacija, generaliziran nevrodermit ili manifestacii na atopija”. Vo toa vreme Prausnitz i Küstner gi objavuvaat svoite sogleduvawa za pojavata na ranata ko`na reakcija kaj licata kaj koi{to dotoga{ ne se javuvala, a


Institut za medicina na trudot - Kolaborativen centar na SZO24

prethodno primile serum od atopi~ni lica. So svoite podocne`ni istraùvawa Cooke i Grove ukaùvaat na prisustvoto na termolabilni supstancii vo krvta na atopi~nite lica. Ovie supstancii gi ozna~ile kako reagini, a Otto ja pretpostavil nivnata citofilnost, odnosno pretpostavil deka reaginite stanuvaat aktivni duri otkako }e se vrzat za odredeni kletki. Vo narednite istraùvawa e utvrdena ~estata pojava na klasi~nite alergiski bolesti, kakvi {to se: bronhijalnata astma, polenskata treska, perenealniot rinit, atopiskiot dermatit i/ili alergijata na hrana vo detstvoto i mladosta kaj bebiwata so infantilen egzem.Osoben razvoj alergologijata beleì vo poslednive pet decenii. Vo 1948 god. vo klini~kata praktika se vovedeni hormonite od korata na nadbubre`nata `lezda, {to poradi nivniot izrazen antialergiski afekt pretstavuvalo presvrtnica vo lekuvaweto na astmata i drugite alergiski bolesti. Vo 1953 god. e rasvetlena ulogata na histaminot, eden od najva`nite medijatori na ranata alergiska reakcija. Sopru`nicite Ishizaka vo 1966 god., i Bennich i Johansson vo 1967 god. dokaùvaat deka reaginite se nova klasa na imunoglobulini. Gi ozna~ile kako imunoglobulin E (IgE), {to vo 1968 god. e prifateno od Internacionalniot referenten centar na SZO za imunoglobulini. Istata godina, Coombs i Gell ja promoviraat klasi fi-ka ci jata na alergiskite reakcii na ~etiri tipovi (I – IV), vo koja e potencirana razli~nata uloga na antitelata i T limfocitite vo reakciite na preosetlivost. Iako ovaa dihotomija ne e vo soglasnost so aktuelnite imunolo{ki soznanija za dinami~en imun odgovor orkestriran od T pomaga~kite (helper) limfociti (T-po - Th ly) i posreduvan od razli~ni efektorni kletki, protivtela, citokini i hemokini, klasifikacijata na Coombs i Gell s¢ u{te ima zna~ewe. Ulogata na levkotrienite i na~inot na nivnoto sozdavawe e rasvetlena vo 1983 god.

Aktuelni soznanija za etiopatogenezata na alergiskite bolesti

Spored aktuelnite soznanija, imunolo{kiot odgovor na organizmot go rakovodat Th ly, koi{to spored citokinite {to gi la~at se delat na dve suppopulacii, T-po 1 i T-po 2, a nivnata aktivnost e vo ramnoteà. T-po 1 ja obezbeduvaat za{titata na organizmot od bakteriskite i virusnite infekcii, a T-po 2 od parazitnite infestacii, a moèbi u~estvuvaat i vo odrùvawe na bremenosta. Kaj atopi~arite dominira aktivnosta na T-po 2 imuniot odgovor, poradi {to toj e ozna~en kako proalergiski. ôvekot sekojdnevno e opkruèn i stapuva vo kontakt so golem broj alergeni. Kaj neatopi~nite lica pri ekspozicija na alergenot i negovoto navleguvawe vo organizmot doa|a do sozdavawe na specifi~en IgA (so {to se spre~uva navleguvawe na alergenot vo organizmot pri narednata ekspozicija) i/ili specifi~en IgG i IgM, so {to alergenot se neutralizira vo cirkulacijata.

Kaj atopi~arite ekspozicijata na alergenot na koj{to se senzibilizirani doveduva do aktivacija na T-po 2 i produkcija na nivnite citokini (interleukin 3 – Il-3, interleukin 4 – Il-4, interleukin 5 – Il-5, interleukin 13 – Il-13 i dr.), odnosno do aktivacija na alergiskata kaskada. Il-4 ja stimulira produkcijata na alergen-specifi~nite IgE koi{to preku specifi~nite receptori se vrzuvaat za mastocitite (tkivnite bazofili). So premostuvawe na dve molekuli na IgE od alergenot doa|a do degranulacija na mastocitot i osloboduvawe na negovite medijatori (histamin, levkotrieni i dr.) koi se odgovorni za ranata alergiska

Op{t del


reakcija koja{to se javuva 1-2 ~asa posle ekspozicijata na alergenot ({ema br. 1.). Il-5 ja stimulira maturacijata na eozinofilite vo koskenata sr`, nivnata regrutacija od koskenata sr` i cirkulacijata vo soodvetnoto tkivo (respiratorna mukoza, koà) i nivnata aktivacija (osloboduvawe na medijatori). Osobeno zna~ewe imaat katjonskite proteini {to se osloboduvaat od eozinofilite (majorniot bazi~en protein–MBP, eozinofilniot katjonski protein–EKP, eozinofilnata peroksidaza i eozinofilniot nevrotoksin). Zaedno so drugite medijatori tie se odgovorni za docnata alergiska reakcija (6-8 ~asovi posle ekspozicijata na alergenot) i alergiskata inflamacija. Najva`ni, do sega poznati, kletki na alergiskata reakcija se T-po 2, dendriti~nite kletki (dejstvuvaat kako protivgen-prezentira~ki kletki - PPK), plazmocitite, mastocitite i eozinofilite, a se smeta deka odredena uloga imaat i trombocitite, epitelnite i endotelnite kletki.

[ema br. 1. Alergiska kaskada - rana alergiska reakcija

Vo procesot na aktivacijata alergiskata kaskada pri ekspozicijata na alergen uloga imaat i nekoi adjuvantni faktori, kako na primer superantigenot odnosno enterotoksinot na Staphylococcus aureus (se smeta deka ima uloga vo eozinofilnata inflamacija i poliklonalniot IgE odgovor pri atopiskiot dermatit, kako i pri nealergiskata sinonazalna polipoza), potoa ~adot od tutunot i drugi vnatre{ni i nadvore{ni aeropolutanti i drugi.

Vo nekoi slu~ai opi{anata kaskada ja aktivira nepoznat pottiknuva~ (infektiven agens, iritans, nepoznat alergen) pri {to doa|a do razvoj na inflamacija koja, spored svoite patohistolo{ki karakteristiki i klini~kite manifestacii {to gi predizvikuva, ne se razlikuva od onaa kaj klasi~nite alergiski bolesti (pr. nealergiska astma, nealergiski rinit, nealergiska urtikarija i dr.).

Vo tipi~nite alergiski klini~ki manifestacii spa|aat: astmata, rinokonjunktivitot, gastrointestinalnite simptomi i karakteristi~nite ko`ni lezii. Atopi~noto lice vo tekot na ìvotot ~esto razviva nekolku alergiski bolesti {to vo literaturata se ozna~uva kako atopiski mar{. Vo prvata godina od ìvotot dominiraat ko`nite i gastrointestinalnite simptomi, ~esto predizvikani od alergeni od hranata, dodeka rinitot i astmata predizvikani od alergeni od vozduhot se razvivaat podocna.

Atopijata pretstavuva li~na ili familijarna predispozicija za sozdavawe na specifi~ni IgE antitela pri ekspozicija na nadvore{nite alergeni i mo`no razvivawe na alergiski simptomi. Rizikot za razvoj na IgE-posreduvana alergija kaj dete so dva atopi~ni roditela iznesuva 40-60%, dodeka kaj dete so neatopi~ni roditeli toj iznesuva 5-10%. Zasega ne e poznat specifi~en genetski marker za atopijata, odnosno najverojatno se raboti za poligensko nasleduvawe. Poso~eni se



nekolku genski lokusi odgovorni za nekoi fenomeni povrzani so atopijata, IgE produkcija, kakvi {to se: bronhijalna hiperreaktivnost i drugi. Postojat indicii deka, osven IgE produkcijata, atopijata vklu~uva i nekoj vid zgolemena osetlivost na celnite organi, na primer: nespecifi~na bronhijalna reaktivnost kaj licata so astma, naru{ena barierna funkcija na koàta kaj atopi~nite lica itn. Vo otsustvo na genetski marker, atopi~noto lice ne moè da bide identifikuvano pred da razvie senzibilizacija na odreden alergen. Od druga strana, prisustvoto na IgE antitelata vo otsustvo na simptomi ne zna~i bolest. Isto taka, IgE-posreduvani reakcii moàt da se javat i kaj neatopi~ni lica, na primer reakciite na ubod od insekti ili lekovi.

Revidirana klasifikacija i nomenklatura na alergiskite bolesti

Revidiranata kalsifikacija i nomenklatura na alergiskite bolesti spored Position paper na EAACI od 2001 god. e pretstavena na {emata br. 1.

Preosetlivosta ili hipersenzitivnosta se definira kako pojava na objektivno reproducibilni simptomi i znaci inicirani od ekspozicijata na definiran stimul vo doza tolerirana od normalnite lica. So ovaa definicija se isklu~uvaat klasi~nite odgovori na organizmot na infektivnite agensi, toksi~nite supstancii i avtoimunite reakcii, a se potenciraat reakciite {to se javuvaat kaj nekoi lica pri ekspozicija na nadvore{nite faktori. Se prepora~uva napu{tawe na terminite idiosinkrazija, intolerancija, hiperreaktivnost i drugi za ozna~uvawe na navedenata pojava.

[ema br. 2. Klasifikacija na reakciite na preosetlivost (Johansson et al.)

Op{t del


Atopija

Atopijata se definira kako li~na ili familijarna predispozicija za produkcija na IgE antitela kako odgovor na ekspozicija na niski dozi na alergeni, obi~no proteini, i predispozicija za razvoj na tipi~ni simptomi kako astma, rinokonjunktivit ili egzem/dermatit. Se potencira zna~eweto na terminot atopija kako predispozicija, a ne bolest.

Spored rezultatite od multicentri~nata studija vo R. Makedonija od 2003 god. prevalencijata na atopijata kaj vozrasnata populacija iznesuva 34,8%.

Alergija

Alergijata se definira kako reakcija na preosetlivost predizvi ka-na od imunolo{ki mehanizmi. Reakciite na preosetlivost predizvika ni od neimunolo{ki mehanizmi (pr. preosetlivost na aspirin) se ozna~eni kako nealergiska preosetlivost, a se napu{taat terminite psevdoaler giski reakcii, idiosinkrazija i sl. Alergijata moè da bide posreduvana od protivtela ili od kletki. Vo najgolem broj slu~ai, protivtelata odgovorni za alergiskite reakcii pripa|aat na klasata IgE i ovoj tip alergija e ozna~en kako IgE-posreduvana alergija. Treba da se potencira deka IgE-posreduvanite alergiski reakcii moàt da se javat i kaj neatopi~nite lica (pr. alergija na ubod od insekti, medikamentozna alergija i dr.). Ne IgE-posreduvanata alergija e predizvikana od antitela od drugite klasi, obi~no IgG (pr. denes retkata serumska bolest, alergiskiot alveolit i dr.). Alergijata moè da bide predizvikana i od kletki, odnosno senzibilizirani limfociti, pr. alergiskiot kontakten dermatit, celijakijata i dr.

Vo R. Makedonija prevalencijata na alergiskite bolesti iznesuva 35,6% kaj vkupniot broj ispitanici, odnosno 41,4% kaj vozrasnite i 25,1% kaj decata

Alergeni

Alergenite se protivgeni koi{to predizvikuvaat reakcii na preosetlivost posreduvani od imunolo{ki mehanizmi. Vo najgolem broj slu~ai alergenite {to reagiraat so IgE i IgG protivtelata se proteini, odnosno glikoproteini so molekulska teìna od 10 000 do 40 000 daltoni koi vo svojot sostav imaat dosta polarni i hidrofilni aminokiselini, {to gi pravi pogodni za vrzuvawe so razli~ni receptori. Poretko, niskomolekulski soedinenija, kako izocijanatite ili anhidridite, moàt da predizvikaat IgE-posreduvana alergiska reakcija dejstvuvaj}i kako hapteni. Isto taka, pri kontaktniot alergiski dermatit alergenite se niskomolekulski soedinenija (nikel, hrom, formaldehid i dr.) koi dejstvuvaat kako hapteni i reagiraat so T li.

Alergiski rinit

Alergiskiot rinit se definira kako hroni~en rinit predizvikan od imunolo{ki mehanizmi. Dokolku e dokaàna ulogata na IgE vo patogenezata na alergiskiot rinit, toj se ozna~uva kako IgE-posreduvan alergiski rinit. Vo



dokumentot na SZO “Allergic rhinitis and its Impact on Asthma (ARIA)” se prepora~uva terminite na dvete formi na IgE-posreduvaniot alergiski rinit, sezonskiot i celogodi{niot, da se zamenat so terminite intermitenten i perzistenten alergiski rinit, so toa {to za slu~aite na sezonskite nazalni simptomi {to se javuvaat kaj licata senzibilizirani na poleni terminot sezonski alergiski rinit e validen. Preostanatite formi na hroni~niot rinitis {to ne se predizvikani od imunolo{ki mehanizmi (ozna~eni kako vazomotoren rinit, hiperreaktivna rinopatija i sl.) se ozna~eni kako nealergiski rinit.

Prevalencijata na alergiskiot rinitis kaj vkupniot broj ispitanici iznesuva 20,8% (vozrasni 23,1%, deca 16,5%)

Alergiski konjunktivit

Alergiski konjunktivit e vospalenie na konjunktivata predizvikano od imunolo{ki mehanizmi. IgE-posreduvaniot alergiski konjunktivit se javuva vo forma na intermitenten ili perzistenten. Alergiski rinokonjunktivit e vospalenie na nazalnata sluznica i konjunktivata predizvikano od imunolo{ki mehanizmi. Preostanatite formi na konjunktivit koi{to ne se predizvikani od imunolo{ki mehanizmi se ozna~eni kako nealergiski konjunktivit.

Prevalencijata na alergiskiot konjunktivit kaj vozrasnata populacija iznesuva 12,9%.

Astma

Astmata vo ~ija patogeneza se dokaàni imunolo{kite mehanizmi, odnosno ulogata na IgE, e ozna~ena kako alergiska astma, dodeka vo drugite slu~ai se raboti za nealergiska astma. Se prepora~uva napu{tawe na terminite extrinsic i intrinsic astma, odnosno egzogena i endogena astma.

Prevalencijata na astmata kaj vozrasnata grupa od 20 do 44 god. iznesuva 5,4%.

Alergiski bolesti na koàta

Za razlika od alergiskite bolesti na respiratorniot trakt koi{to se karakteriziraat so uniformna simptomatologija, alergiskite bolesti na koàta se mnogu poraznovidni, odnosno se manifestiraat kako: atopiski egzem/dermatit, alergiski kontakten egzem/dermatit, urtikarija/angioedem, medikamentozni egzante mi, alergiska purpura, alergiski vaskulit, alergiski granulomatozni ko`ni reakcii i dr.

Atopiski egzem/dermatit sindrom

Alergiskiot atopiski egzem/dermatit sindrom (AEDS) pretstavuva zaboluvawe predizvikano od imunolo{ki mehanizmi. IgE-povrzaniot AEDS (so ogled na nedovolno jasnata uloga na IgE vo negovata patogeneza se koristi terminot povrzan, a ne posreduvan) se bazira na kriteriumite na Hanifi n i Rajka

Op{t del


definiran kako “familijarna atopija ili simultana pojava na simptomite na atopija”. Vtorata forma na alergiskiot AEDS e ozna~ena kako T-li - povrzan AEDS, a se karakterizira so pozitiven patch test na inhalatorni ili nutritivni alergeni, naod na alergen-specifi~ni T-li vo perifernata krv ili ko`nata biopsija, a vo otsustvo na IgE senzibilizacija. Nealergiskiot AEDS pretstavuva AEDS predizvikan od neimunolo{ki mehanizmi, a se prepora~uva napu{tawe na terminite “intrinsic atopiski dermatit”, “kriptogen atopiski dermatit”.

Prevalencijata na AEDS kaj decata iznesuva 3,8%.

Urtikarija

Alergiskata urtikarija pretstavuva forma na urtikarija predizvikana od imunolo{ki mehanizmi. Vo slu~aite na doka`ana uloga na IgE protivtelata vo patogenezata se koristi terminot IgE-posreduvana urtikarija. Nealergiska urtikarija e forma na urtikarija predizvikana od neimunolo{ki mehanizmi.

Kontakten egzem/dermatit

Alergiski kontakten egzem/dermatit e forma na kontaktniot dermatit predizvikana od imunolo{ki mehanizmi, dominantno celularni (T-po 1). Terminot iritanten/toksi~en kontakten dermatit se prepora~uva za slu~aite vo ~ija{to patogeneza ne se vklu~eni imunolo{kite mehanizmi.

Alergija na hrana, lekovi i ubod od insekti

Slu~aite na preosetlivost kade klasifikacijata bazirana na odreden organ ili sistem e neadekvatna, se klasificiraat spored vidot na alergeni {to gi predizvikuvaat.

Alergija na hrana pretstavuva preosetlivost na odreden vid/vidovi hrana predizvikana od imunolo{ki mehanizmi. IgE-posreduvana alergija na hrana e formata na nutritivna alergija vo ~ija{to patogeneza e doka`ana ulogata na IgE protivtelata. Drugite slu~ai na preosetlivost na hrana se ozna~eni kako nealergiska preosetlivost na hrana. Sli~ni termini se primenuvaat i vo slu~aite na preosetlivost na medikamenti i ubod (venom) od insekti.

Spored rezultatite od multicentri~nata studija vo R. Makedonija od 2003 god. prevalencijata na preosetlivost na hrana kaj vkupniot broj ispitanici

iznesuva 4,2% (vozrasni 3,3%, deca 5,0%).

Prevalencijata na preosetlivost na lekovi vo R. Makedonija kaj vkupniot broj ispitanici iznesuva 10,5% (vozrasni 11,2%, deca 9,8%).



Vo R. Makedonija prevalencijata na preosetlivost na ubod od insekti kaj vkupniot broj ispitanici iznesuva 3,1% (vozrasni 2,5%, deca 3,8%).

Anafilaksa

Anafilaksata pretstavuva te{ka, `ivotno-zagrozuva~ka, generalizirana ili sistemska reakcija na preosetlivost. Anafilakti~kata reakcija se razviva postepeno, odnosno po~nuva so ~e{awe vo grloto, dlankite ili tabanite i lokalna urtikarija, se razviva vo multiorganska reakcija vo koja dominira te{ka forma na bronhospazam, a kulminira so te{ka forma na hipotenzija i kardiovaskularen kolaps. Hipotenzijata i te{ka forma na bronhospazam ne mora da bidat prisutni za reakcijata da se ozna~i kako anafilakti~na. Alergiska anafilaksa pretstavuva reakcija predizvikana od imunolo{ki mehanizmi. Obi~no se raboti za IgE-posreduvana anafilaksa, pr. predizvikana od konsumirawe kikiritki ili ubod od p~ela. Poretko anafilakti~nata reakcija e predizvikana od IgG ili kleto~no-posreduvani mehanizmi. Drugite, mnogu poretki reakcii na preosetlivost vo koi ne se vklu~eni imunolo{ki mehanizmi se ozna~eni kako nealergiska anafilaksa, a se prepora~uva napu{tawe na terminot anafilaktoidna reakcija.

Literatura

1. Van Cauwenberge P. Changing the nomenclature: fashion or necessity? Allergy 2001; 56 (9): 809-812.

2. Johansson SOG, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy. An EEACI position statement from the EAACI nomenclature task force. Allergy 2001; 56 (9): 813-824.

3. Bousquet J, Ansotegui R, van Ree R et al. European Union meets the challenge of the grown importance of allergy and asthma in Europe. Allergy 2004; 59: 1-5.

4. Bousquet J. Allergy as a global problem: “Think globally, act globally”. Allergy 2002; 57: 661-662.

5. Bonini S. ARIA and GAP extending still further. Summer School’02, Sofi a. Bulgaria.6. Frew AJ. Allergic basis of asthma. Eur Resp Mon 2003; 8 (23), 74-84.7. Mosmann TR, Sad S. The expanding universe of T-cells subsets: Th1, Th2 and more.

Immunology Today 1996; 17: 139-146.8. von Hertzen LC, Haahtela T. Asthma and atopy – the price of affl uence? Allergy 2004; 59:

124-138.9. Punnonen J, Aversa G, Cocks BG et al. Role of IL-4 and IL-13 in synthesis of IgE and

expression of CD23 by human B-cells. Allergy 1994; 49: 576-586.10. Frew AJ, Kay AB. Eosinophils and T-lymphocytes in late fase allergic reactions. J Allergy

Clin Immunol 1990; 85: 533-539.11. Munitz A, Levi-Schaffer F. Eosinophils: “new” roles for “old” cells. Allergy 2004; 59: 268-

272.12. Spiroski M, Kolevski P. Osnovni imunolo{ki metodi. Skopje: MEDIS -

informatika, 1995: 93-104. 13. Spiroski M. Nau~niot trud - da se napi{e i da se objavi. Skopje: Institut za

imunobiologija i humana genetika, 2002: 162-167.

Op{t del


Relevantnost na nacionalniot - statisti~ki sistem za evaluacija na alergiskite bolesti

Sostojbi vo Republika Makedonija

Utvrduvaweto na specifi~ni zdravstveni indikatori i nivno lesno i brzo pribirawe se osnova za vospostavuvawe na odr`liv sistem za upravuvawe so alergiskite bolesti. Vo Republika Makedonija postoi Zakon za evidencija vo oblasta na zdravstvoto (Sl. Vesnik br. 37/79) vrz ~ija osnova proizleguva obvrskata za vospostavuvawe na soodveten zdravstveno-statisti~ki sistem baziran na sledewe na morbiditetot, mortalitetot, iskoristenosta na kapacitetite, kadrovskata ekipiranost i drugi podatoci za sostojbata vo zdravstvenite organizacii i zdravstvoto vo celost. Istovremeno, vo na{ata zemja postoi dolga tradicija na pribirawe, obrabotka i objavuvawe na zdravstveno-statisti~kite podatoci. Ottuka i o~ekuvawata deka, oficijalnite zdravstveno-statisti~ki podato-ci moàt da ponudat primenlivi podatoci za analiza na sostojbite, planirawe na potrebite i procenka na direktnite i indirektni tro{oci za prevencija, dijagnoza i lekuvawe za eden osobeno aktuelen zdravstveno-ekolo{ki problem, kakvi {to se alergiskite zaboluvawa na razli~ni organi i sistemi. Za àl, nasproti site relativno dobro postaveni preduslovi (zakonska i podzakonska osnova, redovno pribirawe i objavuvawe na podatocite) neosporen e faktot deka raspoloìvite podatoci se prakti~no neupotreblivi. Pri~inata za nivnata neupotreblivost moè da se locira vo dve grupi na problemi:1. slabosti i nedoslednosti vo sproveduvawe na zakonski utvrdenite obvrski

za redovno prijavuvawe na registriranite zaboluvawa-sostojbi vo oddelni funkcionalni edinici na zdravstveniot sistem, osobeno vo segmentot na privatnoto zdravstvo,

2. nesoodveten sistem, pristap i instrumenti za pribirawe, obrabotka i objavuvawe na podatocite

Postavenost na zdravstveniot sistem i mo`nosti za pribirawe i obrabotka na zdravstveno-statisti~ki podatoci Vo soglasnost so osnovnite principi za dostapnost, efikasnost i racionalnost, ambulantno-poliklini~kata i bolni~kata zdravstvenata za{tita na naselenieto vo Republika Makedonija se obezbeduva na tri nivoa – primarna, sekundarna i tercijarna zdravstvena za{tita. Organizacijata na zdravstvenata za{tita na oddelni kategorii-populacioni grupi na naselenieto se temeli na vospostavuvawe na nekolku funkcionalni kategorii, i toa:• zdravstvena za{tita na decata• zdravstvena za{tita na u~ili{nite deca i mladinata• zdravstvena za{tita na vozrasnoto naselenie • zdravstvena za{tita na rabotnicite• zdravstvena za{tita na ènite Ottuka, za utvrduvawe na sostojbite vo vrska na frekvencijata i dinamikata na javuvawe na oddelni bolesti, vklu~uvaj}i gi i zaboluvawata so alergiska etiologija, neophodno e da se analizira morbiditetot vo sekoja od ovie funkcionalni kategorii na postavenost na zdravstveniot sistem. Dopolnitelno,



podatocite od rutinskata zdravstvena statistika se pribiraat oddelno za naselenieto koe ìvee vo urbanite i ona vo ruralnite podra~ja na zemjata. I pokraj toa {to na prv pogled se ~ini deka vaka vospostavenata morbi-ditetna statistika e frakcionirana, nekoherentna i onevozmoùva globalna procenka, neosporen e podatokot deka taa dava mo`nost za analiza na nekoi sostojbi kaj oddelni populacioni grupi koi spored svoite demografski i socio-ekonomski karakteristiki imaat odredeni specifi~nosti vo odnos na registriraniot morbiditet. Ostanuva otvoreno pra{aweto dali na sosem identi~en na~in vaka vospostavenata nacionalna zdravstvena statistika dava mo`nost da se dojde do podatoci za site zaboluvawa, {to bi gi zainteresirale onie koi gi donesuvaat odlukite i ja kreiraat zdravstvenata politika bazirana na podatoci. Podatocite koi sledat podolu vo ovaa kniga jasno argumentiraat deka koga stanuva zbor za zaboluvawata so alergiska etiologija odgovorot na ova pra{awe e negativen. Od druga strana, vaka sloèniot sistem e celosno otvoren kon golem broj subjektivni slabosti koi ~esto pati ja doveduvaat vo pra{awe relevantnosta na dobienite podatoci. Slabite to~ki se lociraat vo doslednoto prijavuvawe i registriraweto na utvrdenite sostojbi vo zdravstvenite organizacii, nivnoto pribirawe i dostavuvawe do ovlastenite specijalizirani javno zdravstveni organizacii na regionalno nivo, a potoa i na nacionalno nivo, nivnata obrabotka i dostapnost na objavenite podatoci. Kone~no, tehnolo{kiot aspekt na postavenost na ovoj kompleksen sistem go pravi krajno ~uvstvitelen kon mo`nosta za gre{ki i propusti. Za ̀ al, vo re~isi site segmenti na zdravstvoto, zdravstvenata evidencija se u{te s¢ vodi manuelno. I pokraj s¢ pointenzivnoto navleguvawe na informati~kata tehnologija vo site segmenti na rabotata, otsustvoto na edinstveno softversko re{enie i mre`no povrzuvawe na site zdravstveno-statisti~ki subjekti go pravi ovoj sistem krajno nefunkcionalen vo odnos na potrebite na site negovi korisnici.

Primena na me|unarodna klasifikacija na bolestite i bolestite so alergiska etiologija

Koga se govori za prednostite i slabostite vo obezbeduvawe podatoci za morbiditetot od alergiski zaboluvawa na oddelni organi i sistemi, potreben e kus komentar na mo`nostite koi gi dava oficijalniot sistem za obeleùvawe na bolestite i sostojbite i nivnata implementacija vo nacionalniot sistem za evidencija i registrirawe na morbiditetot. Vo na{ata zemja ve}e deset godini vo upotreba e Desettata me|unarodna statisti~ka klasifikacija na bolestite i na srodnite zdravstveni problemi (MKB-10). Ovaa klasifikacija se bazira na alfanumeri~ka {ema na {ifrirawe koja se sostoi od edna bukva po koja sledat tri brojki so mo`nost za klasifikacija na bolestite na trizna~ni i ~etirizna~ni nivoa. Ona {to e osobeno zna~ajno, a e vo funkcija na zgolemuvawe na komparabilnosta na pribranite podatoci e pos to eweto na standardna lista za tabelirawe na morbiditetot, kako sostaven del na MKB-10. Ottuka i vo nacionalnite listi za tabelirawe na podatocite, so ma li isklu~oci kako odraz na odredeni specifi~nosti vo nekoi funkcionalni kate gorii na zdravstveniot sistem, se primenuvaat ovie standardni listi za tabelirawe. Sostojbite vo odnos na oddelnite alergiski entiteti koi se predmet na ovaa studija vo svetlo na mo`nostite koi gi dava MKB-10 se dadeni vo prodolènie.

Op{t del


Alergiski rinit

Spored MKB-10, ova zaboluvawe spa|a vo grupata na drugi bolesti na respirator-ni ot trakt {to se klasificiraat vo kategorijata J30-J39. Koristej}i ja trozna~nata kla si fi kacija alergiskiot rinit spa|a vo grupata J30-vazomotoren i alergiski rinit. So primena na ~etirizna~nata klasifikacija se otvora mo`nost za dopolnitelna klasifikacija na site zna~ajni dijagnosti~ki aspekti na ovoj entitet, i toa:

• J30.0 vazomotoren rinit• J30.1 alergiski rinit predizvikan so polen (dadenite sinonimi se:

alergija na polen, polenska treska i polinoza)• J30.2 drug sezonski alergiski rinit• J30.3 drug alergiski rinit (dolgogodi{en alergiski rinit)• J30.4 alergiski rinit, neozna~eno

Izve{tajnite kategorii spored koi se prezentira utvrdeniot morbiditet vo dejnosta za zdravstvena za{tita na decata, u~ili{nite deca i mladinata, kako i i vo slu`bite za op{ta medicina i zdravstvena za{tita na rabotnicite se vo soglasnost so MKB – 10 Listata za tabelirawe na morbiditet. Vo nea alergiskiot rinit e prikaàn zbirno, vo edna golema grupa na entiteti koi se odnesuvaat na bolesti na nosot i nazalnite sinusi i se beleàt so {ifrite J30-J31, J33-J34. So ogled na toa deka ovie grupi bolesti zna~ajno u~estvuvaat vo strukturata na respiratornite morbiditet kaj site populacioni grupi, jasno se nametnuva zaklu~okot deka alergiskiot rinit, kako specifi~en entitet, ne moè da bide analiziran vo odnos na negovata frekvencija na javuvawe. Vo prodolènie se prikaàni dostapnite podatoci koi se odnesuvaat na registriraniot morbiditet vo ambulantno-poliklini~kata dejnost vo Republika Makedonija od alergiski rinit za periodot od 1998 do 2000 godina.

Vazomotoren i alergi~en rinit, hroni~en rinit, nazofaringit i faringit i drugi zaboluvawa na nosot i nazalnite sinusi vo Republika Makedonija vo period od 1998 do

2000 godinaJ30-J31J33-J34

1998 1999 2000

broj stapka/10000 broj stapka/10000 broj stapka/100000-6 godini maì 535 49,35 881 81,27 947 87,36

èni 401 39,7 733 72,57 828 81,97Vkupno 936 44,7 1614 77,07 1775 84,76

{kolska maì 556 41,16 895 66,26 746 55,22èni 502 39,42 791 62,11 695 54,58

Vkupno 1058 40,32 1686 64,25 1441 54,91op{ta maì 1504 19,53 1346 17,48 2024 26,28

èni 1049 13,4 1438 18,36 1881 24,02Vkupno 2553 16,44 2784 17,92 3905 25,14

medicina na trud

maì 4615 67,5 3761 55,01 3565 52,14

èni 4233 62,55 3190 47,14 2920 43,15Vkupno 8848 65,04 6951 51,1 6485 47,67

Prikaànite podatoci odat vo prilog na prethodno iznesenata konstatacija deka oficijalnite zdravstveno-statisti~ki podatoci se prakti~no neupot reb-li vi koga stanuva zbor za sledewe na frekvencijata na javuvawe i razvojnata ten den cija na alergiskiot rinit. I pokraj neupotreblivosta na ovie podatoci treba da se istakne deka od godina vo godina kaj nekoi funkcionalni kategorii



od zdravstveniot sistem kaj nas (zdravstvena za{tita na decata, u~ili{nite deca i vozrasnoto naselenie) ovie zaboluvawa pokaùvaat zgolemena frekvencija na javuvawe.


Spored MKB-10 ova zaboluvawe spa|a vo grupata zaboluvawa na konjuktivata {to se klasificiraat vo kategorijata N10-N13, pri {to vo trozna~nata kategorija N10 spa|aat:

• N10.0 mukopurulenten konjunktivit• N10.1 akuten atopi~en konjunktivit• H10.2 drug akuten konjunktivit• N10.3 akuten konjunktivit, neozna~eno• N10.4 hroni~en konjunktivit• H10.5 blefarokonjunktivit• H10.8 drug konjunktivit• N10.9. konjunktivit, neozna~eno

Od prikazot jasno proizleguva deka MKB-10 duri i so primena na ~etirizna~nata klasifikacija ne dava mo`nost za klasifikacija na alergiskiot konjunktivit, tuku toj se stava vo kategorijata na drug konjunktivit (N10.8). Izve{tajnite kategorii spored koi se prezentira utvrdeniot morbiditet vo dejnosta za zdravstvena za{tita na decata, u~ili{nite deca i mladinata i vo slu`bite za op{ta medicina i zdravstvena za{tita na rabotnicite proizleguvaat od MKB - 10 Listata za tabelirawe na morbiditet. Poradi toa vo oficijalnata zdravstvena statistika alergiskiot konjnuktivit e prikaàn zbirno, vo grupata bolesti na konjunktivata (N10-N13) kade pokraj ova zaboluvawe spa|aat i drugite zaboluvawa na konjunktivata. Podatocite koi se odnesuvaat na sostojbata vo odnos na alergiskiot konjnuktivit vo Republika Makedonija vo periodot 1998-2000 godina se prikaàni vo prodolènie.

Registriran morbiditet od konjunktivit i drugi zaboluvawa na konjunktivata vo Republika Makedonija vo period od 1998 do 2000 godina

H10-H13 1998 1999 2000


èni 6329 616,96 6232 616,96 7483 740,8

Vkupno 13498 644,55 13248 632,62 15932 760,78{kolska maì 5426 401,7 4753 351,87 4489 332,32

èni 5346 419,78 4909 385,47 4334 340,32

Vkupno 10772 410,47 9662 368,18 8823 336,2op{ta maì 10381 134,81 10362 134,56 10242 133,01

èni 10117 129,19 10687 136,47 10549 134,7

Vkupno 20498 131,98 21049 135,52 20791 133,86medicina na

trudmaì 1507 22,04 1561 22,83 1849 27,04

èni 1641 24,25 1226 18,12 1451 21,44

Vkupno 3148 23,14 2787 20,49 3300 24,26

Op{t del


Bronhijalna astma

Spored MKB-10 alergiskata astma e pretstavena so trozna~nata kategorija J45 kade spa|aat slednive ~etirizna~ni kategorii:• J45.0 predominantno alergiska astma, koja gi opfa}a slednive

kategorii: alergiski bronhit, rinit so astma, atopi~na astma, ekstrinzi~na atopi~na astma i senska treska so astma. • J45.1 nealergiska astma• J45.8 me{ana astma• J45.9 astma, neozna~eno Kategorijata J46 spored MKB-10 e rezervirana za status asrmatikus (akutna te{ka forma na astma). Spored MKB-10 Listata za tabelirawe, kategoriite J45 i J46 se prikaùvaat zaedno. Ovoj pristap e primenet i vo nacionalnite listi za pribirawe na podatocite vo slu`bite za zdravstvena za{tita na decata, na u~ili{nite deca i mladinata i na slu`bite za op{ta medicina. So ogled na specifi~nostite na morbiditetot na rabotni~kata populacija, vo nacionalnite listi za tabelirawe na morbiditetot vo slu`bata za zdravstvena za{tita na rabotnicite, pokraj kategoriite J45-J46 vnesena e i ~etirizna~nata kategorija J45.0.

Astma vo R. Makedonija vo period od 1998 do 2000 god.

J45.0 1998 1999 2000

broj stapka/10000 broj stapka/10000 broj stapka/10000op{ta maì 3456 44,88 3412 44,31 3270 42,47

èni 3444 43,98 3569 45,57 3418 43,65


trudmaì 205 3 244 3,57 167 2,44

èni 217 3,21 215 3,18 121 1,79

Vkupno 422 3,1 459 3,37 288 2,12

Astma vo R. Makeadonija vo slu`bata za medicina na trudot vo period od 1998 do 2000 god.

J45-J46(bez J45.0)

1998 1999 2000

broj stapka/10000 broj stapka/10000 broj stapka/10000medicina na

trudmaì 325 4,75 298 4,36 274 4,01

èni 304 4,49 219 3,24 209 3,09

Vkupno 629 4,62 517 3,8 483 3,55

So ogled deka listite za tabelirawe, pribirawe, obrabotka i objavuvawe na podatocite za astmata se dizajnirani za da moàt da dadat uvid vo sostojbata so astmata (vkupno) i alergiskata astma, raspoloìvite podatoci nuduat mo`nosti za evaluacija na sostojbata. Vo taa smisla moè da se konstatira deka stapkata na morbiditet od predominantno alergiska astma kaj vozrasnoto naselenie vo Republika Makedonija iznesuva 45/10000, bez zna~jni razliki vo odnos na polot i varijacii vo periodot od tri posledovni godini. Nasproti toa, morbiditetnat stapka kaj profesionalno eksponiranite rabotnici e re~isi deset pati pomala otkolku kaj vozrasnoto naselenie i vo periodot 1998-2000 godina pokaùva tenden-



ci ja na namaluvawe. I dokolku namaluvaweto na morbiditetnata stapka moè da se objasni so organizacionite promeni vo slu`bata za zdravstvena za{tita na rabotnicite, desetkratnoto pomalo javuvawe na astmata kaj profesionalno eksponiranite rabotnici te{ko deka moè da najde logi~no objasnuvawe. Pri~i-ni te verojatno se sokrieni vo metodologijata za pribirawe i obrabotka na podatocite, zna~ajnoto namaluvawe na brojot na slu`bite za medicina na trud i namaluvaweto na brojot na rabotoaktivnoto naselenie.

Atopiski dermatit

Spored MKB-10 za atopiskiot dermatit e rezervirana trozna~nata kategorija L20 vo koja spa|aat:• L20.0 Besnier-ov prurigo• L20.8 drug atopi~en dermatit (vklu~uva – egzem i nevrodermatit)• L20.9 Atopi~en dermatit, neozna~eno Alergi~niot kontakten dermatit se {ifrira so trozna~nata kategorija L23. Od ovaa kategorija se isklu~eni neozna~enata alergija (T78.4), neozna~eniot dermatit (L30.9), neozna~eniot kontakten profesionalen dermatit i egzem (L25.9), polenskiot (L22), onoj predizvikan od vnatre{no vneseni supstanci (L27.-) neinfektivniot alergi~en dermatit na o~niot kapak (N01.1), iritativniot kontakten dermatit (L24) i nekoi drugi entiteti koi ne se zna~ajni za ova istraùvawe. Vo MKB-10 Listata za tabelirawe, ovie zaboluvawa se grupiraa vo golema grupa t.n. drugi bolesti na koàta i potko`noto tkivo (L10 –L99). Vo nacionalnite listi za tabelirawe na morbiditetot vo slu`bata za zdravstvena za{tita na decata i u~ili{nite deca i mladina se tabeliraat dermatitot i egzemot (L20-L30) i urtikarijata L50. Vo slu`bata za op{ta medicina posebno se pribiraat podatocite za alergiskiot kontakten dermatit (L23), urtikarijata-vkupno (L50) i posebno za alergiskata urtikarija (L50.0). O~igledno e deka na atopiskiot dermatit mu e posveteno posebno vnimanie pri utvrduvaweto na nacionalnite listi za tabelirawe na bolestite vo slu`bata za zdravstvena za{tita na rabotnicite. Vo ovie slu`bi se pribiraat i prikaùvaat (tabeliraat) podatocite za alergiski kontakten dermatit (L23), iritanten kontakten dermatit (L24), urtikarijata-vkupno (L50) i alergiskata urtikarija (L50.0). Vo prodolènie se prikaàni podatocite koi se odnesuvaat na registriraniot morbiditet vo ambulantno-poliklini~kata dejnost vo Republika Makedonija za atopiskiot i drugite vidovi dermatit.

Morbiditet od atopi~en dermatit i drugi vidovi dermatit (seboroi~en dermatit, dermatit od pelena (salveta), alergi~en kontakten dermatit, iritanten kontakten dermatit, eksfolijativen dermatit, dermatit predizvikan so vnatre{no vneseni supstancii) registriran vo R. Makedonija vo period od

1998 do 2000 god. vo slu`bite za zdravstvena za{tita na predu~ili{nite i u~ili{nite deca

L20-L30 1998 1999 2000


èni 3690 365,3 3939 398,95 4523 447,77

Vkupno 7698 367,59 8306 396,63 9450 451,25{kolska maì 3572 264,44 3445 255,04 3470 256,89

èni 3969 311,65 4088 321,00 4188 328,85

Vkupno 7541 287,35 7533 287,05 7658 291,81

Op{t del


Vo prodoènie se prikaàni podatocite za alergiskiot kontakten dermatit registriran vo slu`bata za zdravstvena za{tita na vozrasnoto naselenie i na profesionalno eksponiranite rabotnici, kako i na neozna~eniot dermatit vo slu`bata za zdravstvena za{tita na rabotnicite vo periodot 1998 do 2000 godina.

Alergi~en kontakten dermatit vo Republika Makedonija vo slu`bata za op{ta medicina i medicina na trudot vo period od 1998 do 2000 godina

L23 1998 1999 2000

broj stapka/10000 broj stapka/10000 broj stapka/10000op{ta maì 3336 43,32 3664 47,58 3695 47,98

èni 3979 50,81 3867 49,38 3971 50,71


trudmaì 737 10,78 651 9,52 520 7,61

èni 612 9,04 557 8,23 450 6,77

Vkupno 1349 9,92 1208 8,88 978 7,19

Neozna~en kontakten dermatit vo Republika Makedonija vo slu`bata za medicina na trudot registriran vo periodot od 1998 do 2000 godina

L25 1998 1999 2000

broj stapka/10000 broj stapka/10000 broj stapka/10000medicina na

trudmaì 88 1,29 98 1,43 93 1,36

èni 96 1,42 99 1,46 99 1,46

Vkupno 184 1,35 197 1,45 192 1,41

Preosetlivost na lekovi

Preosetlivosta na adekvaten lek ili medikament {to e soodvetno apliciran vo MKB-10 se ozna~uva so T88.7. Toa e ~etirizna~na kategorija od grupata na drugi komplikacii od hirur{ka i medicinska nega, neklasificirani na drugo mesto (T88), kade spa|aat u{te i:• T88.0 infekcija po imunizacija• T88.1 drugi komplikacii na imunizacija (isklu~uva anafilakti~ki {ok i drugi serumski reakcii)• T88.2 {ok poradi anestezija• T88.3 maligna hipertermija poradi anestezija• T88.4 neuspe{na ili te{ka intubacija• T88.5 drugi komplikacii na anestezija• T88.6 anafilakti~en {ok poradi nesakan efekt na adekvaten lek ili

medikament, soodvetno apliciran, pri {to se isklu~uva anafilakti~kiot {ok od serum (T80.5)

• T88.7 neozna~en nesakan efekt od lek ili medikament, vklu~uvaj}i alergi~na reakcija, preosetlivost i idiosinkrazija • T88.8 drugi komplikacii• T88.9 komplikacii od hirur{ka i medicinska nega, neozna~eno Treba da se odbeleì deka MKB-10 dava mo`nost i za klasifikacija na fotoalergiskiot odgovor na lek (L56.1) i na fototoksi~niot odgovor na lek (L56.0). Vo listite za tabelirawe preosetlivost na lekovi isto taka se prikaùva



vo golema grupa na sostojbi naslovena kako odredeni komplikacii od trauma i komplikacii od hirur{ka i medicinska nega, neklasificirani na drugo mesto. Tie se ozna~eni so trozna~nite kategorii T79-T88. Vo nacionalnite, pak, listi za tabelirawe i pribirawe na podatocite izdvoena e posebnata kategorija na komplikacii predizvikani samo od hirur{ka i medicinska nega (T80-T88), so {to se limitiraat mo`nostite da se dojde do nacionalni podatoci za epidemiologijata i drugite karakteristiki povrzani so pojavata na preosetlivosta na lekovi. Podatocite koi se odnesuvaat na preosetlivost na lekovi vo nacionalnata morbiditetna statistika se prikaàni zbirno vo prethodno definiranite ogromni grupi bolesti i sostojbi koi se javuvaat kako posledica na hirur{ka i medicinska nega i toa samo so nivnata trizna~na {ifra, {to celosno gi onevozmoùva nastojuvawata za pribirawe relevantni nacionalni podatoci za epidemiologijata na preosetlivosta na lekovi.

Preosetlivost na hrana

Vo rutinskata praktika za ozna~uvawe na preosetlivost so hrana spored MKB-10 ima nekolku mo`nosti koi se determinirani pred s¢ so na~inot na koj hranata doa|a vo kontakt so ~ovekoviot organizam i se manifestiraat patolo{ki zbidnuvawa, i toa:

• L23 – alergiski kontakten dermatit• L23.6 – alergiski kontakten dermatit predizvikan so hrana vo

kontakt so koàta, isklu~uva – dermatit od ingestirana hrana L27.2• L25 - neozna~en dermatit

• L25.4 - neozna~en kontakten dermatit predizvikan so hrana vo dopir so koàta

• L27 - dermatit predizvikan so vnatre{no vneseni supstancii• L27.2 dermatit predizvikan so ingestirana hrana

• T78 - Nesakani efekti, neklasificirani na drugo mesto

• T78.0 anafilakti~en {ok poradi nesakana reakcija na hrana• T78.1 drugi nesakani reakcii na hrana, neklasificirani na

drugo mesto• T78.2 anafilakti~en {ok, neozna~en• T78.3 angionevrotski edem• T78.4 alergija, neozna~eno• T78.8 drugi nesakani efekti, neozna~eni na drugo mesto• T78.9 nesakan efekt, neozna~en

Spored MKB-10 listite za tebelirawe na morbiditetot, za site formi na dermatit (atopiski dermatit, neozna~en dermatit i dermatit predizvikan so vnatre{no vneseni supstancii) se predviduva edna ogromna kategorija za nivno pribirawe i tabelirawe (L10-L99), koja e ozna~ena kako drugi bolesti na koàta i potko`noto tkivo. Anafilakti~niot {ok poradi nesakana reakcija na hrana i drugite nesakani rekacii na hrana, neklasificirani na drugo mesto e predvideno da se tabeliraat vo kategorijata – odredeni rani komplikacii od trauma i komplikacii od hirur{ka i medicinska nega, neklasificirani na drugo mesto, kade spa|aat site trizna~ni i ~etirizna~ni kategorii od T79 do T88.

Op{t del


Vo nacionalnite listi za tabelirawe i prikaùvawe na podatocite vgradeni se nakolku posebni mo`nosti. Taka, vo slu`bata za za{tita na decata i u~ili{nite deca i mladina posebno se pribiraat i prikaùvaat podatocite za dermatit i egzem (L20-L30). Za komplikaciite od hirur{ka i medicinska nega posebno e oddelena trizna~nata kategorija na sostojbi povrzani so hirur{ka i medicinska nega (T80-T88). Vo slu`bata za op{ta medicina i medicina na trudot ovie grupi na dijagnozi i sostojbi se razgrani~eni posebno i se prikaùvaat oddelno alergiskiot kontakten dermatit (L23), a preostanatite bolesti i sostojbi na koàta koi se posledica na kontakt ili vnesuvawe na hrana se prikaàni vo grupata na drugi bolesti na koàta i potko`noto tkivo (L10-L22, L24-L45, L51-L99). Ona {to povtorno mora da se istakne e faktot deka i ovoj pat podatocite se prikaàni samo so nivnata trizna~na {ifra {to celosno gi onevozmoùva nastojuvawata za pribirawe relevantni nacionalni podatoci za epidemiologijata na preosetlivost na hrana.

Alergija od insekti

Spored MKB-10, alergijata so insekti moè da se klasificira vo grupata toksi~ni efekti od kontakti so otrovni ìvotni (T63), kade spa|aat:• T63.0 zmiski otrov• T63.1 otrov od drugi vle~ugi• T63.2 otrov od skorpija• T63.3 otrov od pajak• T63.4 otrov od drugi artropodi (kasnuvawe ili ubod od insekt, otroven)• T63.5 toksi~en efekt od kontakt so riba Isto taka spored MKB-10 za klasifikacija na alergijata od insekti se koristi i trizna~nata kategorija H23 – kontakt so str{ni, osi i p~eli od golemata grupa sostojbi ozna~eni kako kontakt so otrovni ìvotni i rastenija (H20-H29) Spored posebnite listi za tabelirawe na MKB-10, predvidena e mo`nost za tabelirawe na alergijata od insekti vo grupata na sostojbi nazna~ena kako toksi~ni efekti od supstancii, glavno nemedicinski spored izvorot (T51-T65), {to e istovetno primeneto i vo nacionalnite listi za tabelirawe na podatocite, nivno pribirawe i objavuvawe. Kontaktite so otrovni ìvotni i rastenija ne se predvideni da se tabeliraat spored posebnite listi za tabelirawe na mortalitetot i morbiditetot na MKB-10, a vo nacionalnite listi za tabelirawe ovaa kategorija (H23) e stavena vo edna ogromna grupa trizna~no {ifrirani bolesti i sostojbi ozna~eni kako drugi nadvore{ni pri~ini za slu~ajna povreda (W00 – X30 i X39- X59). I vo odnos na alergijata od insekti povtorno e identi~en zaklu~okot, kako i za prethodnite zaboluvawa, deka nacionalnite raspoloìvi podatoci za epidemiologijata na ovie bolesti se celosno nesoodvetni na celta za utvrduvawe na osnovnite epidemiolo{ki karakteristiki, frekvencijata i dinamikata na nivnoto javuvawe.

Potreba od epidemiolo{ki istraùvawa

Poradi ovie pri~ini za da se odredi zastapenosta na nekoi od alergiskite entiteti naj~esto se pribegnuva kon sproveduvawe na epidemiolo{ko-klini~ki istraùvawa



spored odnapred izgotvena programa, koja nudi optimalna preciznost, objektivnost i komparabilnost na dobienite rezultati. Ova bea osnovnite pojdovni celi i vo na{eto istraùvawe. Planiraweto, sproveduvaweto i evaluacijata na populacionite epidemiolo{kite studii e dolgotraen proces, a rezultatite koi se dobivaat se dragoceni vo odnos na nivnata verodostojnost i seopfatnost. Tie se nezamenliv instrument vo utvrduvawe na prevalencijata na odredeni sostojbi, no i za analiza na specificnite obele`ja koi se zna~ajni za ispituvanata pojava. Poradi svojot dizajn i na~in na sproveduvawe tie baraat izvonredno dobro organizirana mreà na institucii vklu~eni vo istraùvaweto, iskusni i soodvetno obu~eni istraùva~i i soodvetno dizajnirani instrumenti relevantni za dobivawe na to~ni podatoci. Ottuka, vakvi populacioni istraùvawa se sproveduvaat incidentno i vo soglasnost so potrebite, istraùva~kite potencijali i mo`nostite na istraùva~kite timovi. Ne smee da se zanemari i faktot deka finansiskite pobaruvawa za vakov vid studii ponekoga{ pretstavuvaat seriozna pre~ka vo nadminuvaweto na barierite koi se postavuvaat kako odgovornost pred instituciite, timovite ili poedincite vklu~eni vo niv. Posebno treba da se naglasi faktot deka epidemiolo{kite studii na presek, kakva {to e ovaa studija, spored svojot dizajn ovozmoùvaat pribirawe na podatoci za prevalencijata na odredeni sostojbi i pojavi, no tie ne moàt i nemaat za cel da dadat prikaz na nivnata razvojna tendencija. Podatocite za namaluvawe ili zgolemuvawe na frekvencijata na javuvawe na nekoja bolest vo odreden podolg vremenski period se osnovni indikatori za planirawe na zdravstvenata politika vo soodvetnata oblast. Intenzivniot razvoj na stru~nite, nau~nite i tehnolo{kite dostignuvawa, nasproti raste~kiot trend na javuvawe na bolestite i sostojbite so alergiska etiologija se dovolna pri~ina da se baraat lesni i ednostavno dostapni izvori na to~ni i relevantni podatoci kako osnova za prevencija i soodvetno upravuvawe so rizikot za pojava na alergiski zaboluvawa. Koga stanuva zbor za zaboluvawata so alergiska etiologija, problemot stanuva dotolku poaktuelen ako se ima predvid faktot deka toa se sostojbi i bolesti ~ija{to prevalencija se zgolemuva so za~uduva~ka brzina kaj site populacioni grupi – deca, vozrasni, profesionalno eksponrani rabotnici i dr. Od druga strana, progresot {to go beleàt biomedicinskite i tehnolo{kite istraùvawa nametnuvaat potreba od novi tehni~ki performansi na neophodnata medicinskata oprema, a ~ija cel e brza, to~na i etiolo{ka dijagnoza i terapija na bolestite. Nasproti prednostite na razli~nite vidovi epidemiolo{ki studii, tie naj~esto nudat podatoci koi ne se potpolno sporedlivi, pred s¢ poradi izbraniot dizajn i osnovna cel na sprovedenoto istraùvawe. Tie, {to e sosem o~ekuvano, se fokusiraat na razli~ni celni grupi, dijagnoza i triger faktori {to se determinirani od celta i istraùva~kiot interes na glavniot istraùva~. Iskustvata od sproveduvaweto na golem broj meta-analizi ja potvrduva ova opservacija.

Literatura

1. Ambulantno-poliklini~ki morbiditet vo Republika Makedonija. Republi~ki zavod za zdravstvena za{tita Skopje, 1998-2000.

Op{t del


Aeropalinolo{ki i klini~ko-epidemiolo{ki istraùvawa vo Makedonija

Iznesenite razmisluvawa i fakti ja nametnaa potrebata od epidemiolo{koto istraùvawe na presek na alergiskite bolesti i dobivawe relevantni aeropalinolo{ki informacii za celata dràva. Toa rezultira{e so podgotovka i realizacija na studijata “Epidemiolo{ki karakteristiki na alergiskiot rinit vo R. Makedonija vo korelacija na polenskata mikroflora”, koja{to be{e odobrena i finansirana od Ministerstvoto za nauka i obrazovanie na R. Makedonija. Proektot be{e izveduvan pod {ifra 400998 so broj na dogovor 08-3564 od 08.07.1998 god. i aneks na dogovorot br. 40079998 od 01.10.1999 god. Pokraj epidemiolo{koto istraùvawe na alergiskiot rinit i aeropalinolo{kite ispituvawa, poradi prethodnoto iskustvo na sorabotnicite od Institutot i drugite gradovi vo Republikata vo sproveduvaweto na istraùvawa od vakov vid i obem, proektot ovozmoì i istraùvawe na drugite alergiski bolesti na nivo na celata dràva. Inaku, na{iot interes za definirawe i epidemiolo{ko istraùvawe na naj~estite alergiski zaboluvawa vo na{ata zemja zapo~nuva vo 1991 godina, koga ispituvawata bea realizirani na na~in voobi~aen i nau~no apsolviran za toj period.

Osnovni celi na studijata bea: aeropalinolo{ki monitoring so izrabotka na polenski kalendari i polenski karti; formirawe paleta na najva`nite aeroalergeni kaj nas za primena vo alergolo{kite ordinacii; odreduvawe na osnovnite epidemiolo{ki karakteristiki na polenozite i drugite naj~esti alergiski bolesti vo R. Makedonija kako i utvrduvawe na favorizira~kite faktori za nivnata pojava.

Spored toa, na prv pogled studijata inkorporira{e zasebni segmenti koi vsu{nost bea komplementarni, pravej}i edna celina i toa aeropalinolo{ki i klini~ko-epidemiolo{ki segment.

Studijata ima{e multicentri~en karakter i be{e izvedena vo {est gradovi vo R. Makedonija: Skopje, Dojran, Ohrid, Prilep, Debar i Peh~evo, so razli~ni karakteristiki {to ovozmoùva da se dobijat relevantni podatoci za istraùvanata pojava.

Pokraj osnovnite analizi za kvalitativno-kvantitativnite odnosi vo polenoviot spektar, vrz osnova na 10-dnevnite sredni vrednosti na dominantnite taksoni vo polenoviot aerosediment, konstruirani se polenoski kalendari za sekoj od gradovite, a vrednostite se prikaàni so standarden stolbest dijagram, kako najadekvaten, spored preporakite na EPI.

Dinamikata na vkupniot dneven broj polenovi zrna e analizirana i sporedena so meteorolo{kite podatoci dobieni od Republi~kiot hidrometeorolo{ki zavod (meteorolo{kite stanici: Zaj~ev Rid, Dojran, Ohrid, Prilep, Mavrovi Anovi i Berovo).

Statisti~kata analiza e izvedena so analiza na varijanti (ANOVA), regresiona korelaciona analiza, klaster-analiza i t- test.

Karakteristiki na gradovite vo koi e sprovedeno istraùvaweto

Izborot na gradovite za aeropalinolo{kiot monitoring e napraven vrz osnova na kriteriumite od nivnite klimatsko-vegetaciono-po~veni



karakteristiki, hortikulturnoto bogatstvo, nivnoto stopansko i turisti~ko zna~ewe, kako i karakteristi~nata lokacija {to tie ja imaat vo R. Makedonija (Slika 3). Isto taka, izborot na gradovite gi zadovoluva kriteriumite za klini~ko-epidemiolo{kiot segment na studijata so ogled na toa {to se raboti za gradovi so razli~na golemina, mestopolo`ba i stopanski potenijal, odnosno razli~en na~in na ìvot na nivnite ìteli.

Skopje (Sk)

Skopskata Kotlina, pretstavuva relativno dobro izdiferencirana prostorna celina, smestena vo severniot del na R. Makedonija, zazemaj}i go gorniot tek na r. Vardar. Vo ramkite na svojata granica, Skopskata Kotlina zafa}a povr{ina od 1924,215 km2, a toa iznesuva 7,6% od vkupnata povr{ina, koja £ pripa|a na R. Makedonija.

Skopje e urban centar, so mo{ne {irok gravitaciski radius i najzna~aen centar vo Republikata, vo koj e koncentrirana edna ~etvrtina od nejzinata populacijata. Spored podatocite na Dràvniot zavod za statistika, Skopje ima 506 926 ̀ iteli spored popisot od 2002 god. Gradot go zazema sredniot del od Skopskata Kotlina i pripa|a vo zonata na toploto kontinentalno podra~je. Prose~nata godi{na temperatura za Skopje iznesuva 12oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì iznesuva okolu 501,7 mm. Od celokupniot kompleks na vlijanija, sekako deka vlijanieto na kontinentalno-mediteranskata klima (kako i nejzinite modifikacii na povisokite podra~ja so efektot na planinskata klima) e eden od najdominantnite faktori vrz izgledot na vegetacijata na dadenata teritorija. Vrz osnova na analizite na podatocite od Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, na vertikalniot profil na Skopskata Kotlina, kako i spored klasifikacijata na nekoi na{i avtori i podatocite, se registrirani sedum klimatsko-vegetaciono-po~veni podra~ja. Tie se rezultat na regionalnite klimatski uslovi na mestorastewe, razli~nite ekolo{ki uslovi i sekako vlijanieto na antropogenite faktori.

Dojran (Do)

Dojranskata Kotlina pretstavuva prostorna celina koja e smestena vo jugoisto~niot del na R. Makedonija. Taa e grani~en i ekolo{ki region, koj go zafa}a najniskiot del na slivnoto podra~je od dolniot tek na rekata Vardar.

Gradot Dojran e turisti~ki centar so {irok gravitaciski radius. Spored popisot od 2002 god., Dojran ima 3 426 ìteli. Gradot e smesten na bregot na Dojranskoto Ezero na nadmorska viso~ina od 180 m i pripa|a vo zonata na submediteranskoto podra~je. Prose~nata godi{na temperatura iznesuva 14,2oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì iznesuva okolu 645 mm. Inaku, ovoj grad ima nizok stepen na aerozagadenost spored Prostorniot plan na R. Makedonija od 1998 god.

Vo Dojranskata Kotlina se registrirani osum klimatsko-vegetaciono-po~veni podra~ja. Tie se rezultat na hidrolo{kite uslovi, na razli~ni ekolo{ki uslovi, a sekako i na vlijanijata na antropogenite faktori.

Op{t del


Ohrid (Oh)

Ohridsko-Stru{kata Kotlina, pretstavuva relativno dobro izdiferencirana prostorna celina, koja e smestena vo jugozapadniot del na R. Makedonija i zafa}a del od slivnoto podra~je na rekata Crn Drim.

Gradot Ohrid leì na dopirot me|u jugoisto~niot del na Kotlinata i Ezeroto, na ramen prostor, izdigaj}i se na ridot na ~ij vrv se nao|aat ostatoci od srednovekovna tvrdina. Denes, toj e najgolemiot i najatraktiven urban turisti~ki centar na ovaa teritorija, so mo{ne {irok gravitaciski radius, smesten na nadmorska viso~ina od 760 m. Spored popisot od 2002 god. Ohrid ima 55 749 ìteli.

Gradot pripa|a vo zonata na toploto kontinentalno podra~je. Prose~nata godi{na temperatura iznesuva 11,2oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì iznesuva okolu 689 mm. Vo Ohridsko-Stru{kata Kotlina, registrirani se {est klimatsko-vegetacisko-po~veni podra~ja. Tie se rezultat na regionalnite klimatski uslovi na mestorastewe, ekolo{ki uslovi, a sekako i na vlijanijata na antropogenite faktori.

Prilep (Pr)

Prilepskata Kotlina pretstavuva prostorna celina, koja e smestena vo centralniot del na R. Makedonija. Kotlinata reljefno e dosta karakteristi~na po svojata planinska opkolenost (osven kon jug), a go zazema Prilepskoto Pole (najniskiot del). Taa zafa}a delovi od slivnoto podra~je na rekite Crna i Stara Reka. Vo ovaa Kotlina se smesteni gradovite Prilep i Kru{evo.

Gradot Prilep e smesten vo isto~niot del od Prilepskata Kotlina. Toj e urban centar, so {irok gravitaciski radius. Gradot e smesten na nadmorska viso~ina od 673 m. Spored popisot od 2002 god., Prilep ima 76 768 ìteli.

Gradot pripa|a vo zonata na toploto kontinentalno podra~je. Prose~nata godi{na temperatura iznesuva 11,2oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì iznesuva okolu 557 mm.

Vo Prilepskata Kotlina, se registrirani {est klimatsko-vegetacisko-po~veni podra~ja. Tie se rezultat na regionalnite klimatski uslovi, razli~ni ekolo{ki uslovi i sekako na vlijanijata na antropogenite faktori.

Debar (De)

Debarskata Kotlina pretstavuva grani~na oblast so R. Albanija, rasprostraneta vo zapadniot del na R. Makedonija, koja e i reljefno dosta karakteristi~na po svojata planinska opkolenost. Taa zafa}a delovi od slivnoto podra~je na rekite Crn Drim i Radika.

Gradot Debar e funkcionalen centar za svojata neposredna okolina so mal gravitaciski radius. Gradot e smesten na nadmorska viso~ina od 675 m, vo neposredna blizina na Debarskoto Ezero. Spored popisot od 2002 god. Debar ima 19542 ìteli.

Ovoj grad pripa|a vo zonata na toploto kontinentalno podra~je. Vo nego nema locirano meteorolo{ka stanica, no so cel da se dobie pribli`na slika, zemeni se podatoci od meteorolo{kata stanica Mavrovi Anovi. Prose~nata



godi{na temperatura iznesuva 11,8oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì iznesuva okolu 890 mm.

Vo Debarskata Kotlina se registrirani {est klimatsko-vegetaciono-po~veni podra~ja. Tie se rezultat na regionalnite klimatski uslovi na mestorastewe, razli~ni ekolo{ki uslovi i sekako na vlijanijata na antropogenite faktori.

Peh~evo (Pe)

Peh~evskata Kotlina pretstavuva grani~na oblast so R. Bugarija, rasprostraneta vo isto~niot del na R. Makedonija, koja e i reljefno dosta karakteristi~na po svojata planinska opkolenost (slika 3). Taa zafa}a delovi od slivnoto podra~je na rekata Bregalnica. Vo teritorijata na istraùvawe pripa|aat gradovite Peh~evo i Berovo.

Gradot Peh~evo e so mal gravitaciski radius, a za svojata neposredna okolina toj pretstavuva funkcionalen centar, so poslabo razvieni sekundarni dejnosti. Spored popisot od 2002 god. Peh~evo ima 5517 ìteli. Ovoj grad pripa|a vo zonata na ladnoto kontinentalno podra~je. Vo nego nema locirano meteorolo{ka stanica, pa so cel da se dobie pribli`na slika, zemeni se podatoci od gradot Berovo. Prose~nata godi{na temperatura za Berovo iznesuva 8,8oC, dodeka srednoto godi{no koli~estvo vrneì, iznesuva okolu 632 mm.

Vo Peh~evskata Kotlina se registrirani pet klimatsko-vegetaciono-po~veni podra~ja (slika 3). Tie se rezultat na regionalnite klimatski uslovi na mestorastewe, razli~ni ekolo{ki uslovi i sekako na vlijanijata na antropogenite faktori, od koi se nastanati i drugi vidovi {umi i pasi{ta, no vo ovaa Kotlina tie se vo pomal broj.

Literatura

1. Cvetanov V, Stikova E, Karaxinska-Bislimovska J, Eòva N. Definicija i epidemiologija na naj~estite alergiski zaboluvawa. Mak. med. pregled 1991; 5-6: 166-171, Skopje.

2. Milkovska S. Aeropalinolo{ki istraùvawa na teritorijata na R. Makedonija i nivnoto zna~ewe za alergizacijata na respiratorniot sistem. Doktorska disertacija. Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij”. Prirodno-matemati~ki fakultet. Institut za biologija. Skopje, 2002.

Poglavje

B

B. Aeropalinolo{ki monitoring

Aeroalergeni od nadvore{na sredina


1.0. Aeroalergeni od nadvore{na sredina

Monitoringot na polenskiot sostav na vozduhot, odnosno aeropalinolo{kata mikroflora, kako etiolo{ki supstrat na polenozite e najdirektno povrzan so evaluirawe na problemot na polenozite i dimenzionirawe na preventivnite aktivnosti. Vo pogolem broj evropski zemji, polenskiot monitoring e dolgogodi{na tradicija. Evropskiot monitoring sistem preku EPI (European Pollen Information) obezbeduva regionalna, dràvna i me|unarodna koordinacija na aeropalinolo{kite centri, sledej}i ja distribucijata na polenovite zrna i nudej}i predvidlivi modeli. Potrebata za izrabotka na aeropalinolo{ki kalendar za odredena teritorija proizleguva od razlikite {to postojat vo klimatskite, vegetaciskite i topografskite karakteristiki na taa oblast kako i od nejzinata orografija i hidrografija. Vo Institutot za medicina na trudot vo 1993 god. po~naa da se izveduvaat prvite aeropalinolo{ki ispituvawa. Vo toj period aeropalinolo{kite opservacii se odnesuvaa samo na teritorijata na gradot Skopje so nedostatok na reprezentativni podatoci za celata teritorija na R. Makedonija.

Atmosferskiot vozduh se odlikuva so bogato prisustvo na raznovidni industriski i biolo{ki zagaduva~i. Vo R. Makedonija, naporedno so istraùvawata na industriskite komponeneti koi zazemaat zna~itelno mesto vo istraùvawata so ve}e komparativni i relevantni podatoci, s¢ ponaglasena e neophodnosta od detalen monitoring na biolo{kite zagaduva~i. Relevantnata va`nost na vakviot tip podatocite e so {irok dijapazon, kako vo biolo{kite i ekolo{kite istraùvawa, taka i vo alergologijata.

Polenovite zrna (PZ) koi zaedno so drugite delovi na aerosolta kontinuirano se prisutni vo vozduhot vo golem broj denovi od godinata, osobeno za vreme na vozdu{niot polenov period, se ozna~eni kako polutanti koi imaat specifi~no vlijanie vrz zdravjeto na lu|eto. Tie vo sebe sodràt generativni elementi, neophodni vo procesot na oploduvawe. Za vreme na opra{uvaweto, polenot se osloboduva vo golemi koli~estva od anemofilnite taksoni i se raznesuva nad zemjinata povr{ina vo forma na “polenov do`d”. Nekoi od PZ ostanuvaat vo blizina na zemjinata povr{ina i brzo se sedimentiraat i deponiraat vrz nea. No, raznesuvaweto na polenot, pod dejstvoto na dilucijata i turbulencijata na rastojanija podaleku od izvorot, e od osobeno zna~ewe za razre{uvaweto na pra{awata svrzani so etiologijata na alergiskite zaboluvawa.

1.1. Definicija

Spored Britanskata aerobiolo{kata federacija “Aeropalinologijata e nau~na

disciplina koja go izu~uva transportot na PZ niz atmosferata, osobeno

izvorot, nivnoto osloboduvawe vo atmosferata, disperzijata i depozicijata,

kako i nivnoto vlijanie vrz rastitelnite, ìvotnskite i ~ove~kite

sistemi”, odnosno, aeropalinologijata kako segment na aerobiologijata ja prou~uva polenskata mikroflora vo slobodnata atmosfera.

1.2. Aeropalinolo{ki metodi

При аеропалинолошките истражувања од големо значење е изборот на примерокот. Globalnata podelba, zasnovana na fizi~kite principi koristeni pri nivnata



konstrukcija, opfa}a dve grupi - gravimetriski i volumetriski. Zasega i dvete metodi se koristat vo aeropalinolo{kata praktika. S¢ u{te nema kategori~ki mislewa, za i protiv koristewe na eden ili drug metod. Pri paralelnata primena na dvete metodi, se doa|a do zaklu~ok deka nema golema razlika pri dobienite rezultati vo zavisnost od toa za kakvi celi se izveduvaat istraùvawata. Dvete metodi imaat svoja va`nost.

Obidite za konstruirawe na poefikasni aparati-sampleri na PZ od vozduhot prodolùvaat, pri {to nivniot broj od den na den e s¢ pogolem.

Najnovite istraùvawa se fokusiraat na fa}awe i imunohemiska kvantifikacija na alergenite od mikronski i submikronski golemini, so upotreba na radioizotopski ozna~eni antitela. Tie moàt da bidat fateni na filtri so kaskadni impaktori, koi gi delat partikulite na klasi po golemina ili so pomo{ na silen i slab volumenski protok. No, sepak, iako i ovoj tip metodi davaat poprecizni rezultati, poradi sloènata tehnika s¢ u{te nemaat {iroka primena.

Vo na{iot slu~aj pri izveduvaweto na aeropalinolo{kiot monitoring e primenet gravimetriskiot metod na Durham, a vo Skopje naporedno so nego primenet e i volumetriskiot metod.

Gravimetriskiot e postar metod koj{to se bazira na slobodno taloèwe na “polenoviot do`d”, a se izveduva so Durham-oviot aparat (slika 1). Prednostite na ovoj metod se mo`nosta da se postavi vo razli~ni predeli i uslovi (pr. mesta bez elektri~na struja).

Slika 1. Gravimetriski Durham - ov aerosedimentacionen aparat

Volumetriskiot metod e ponov metod so {iroka primena vo svetot koj{to se bazira na prinudnoto taloèwe na polenot so posredstvo na {mukuva~ki



(vakuum pumpi) i udarni sili. Rezultatite dobieni so volumetriskiot metod se komparabilni so rezultatite dobieni vo drugite zemji vo svetot. Obi~no se izveduva so aparatot Lanzoni VPPS 2000 (slika 2).

Slika 2. Volumetriski aeropalinolo{ki aparat - Lanzoni VPPS 2000 1.3. Metodologija na aeropalinolo{koto istraùvawe

Izvr{eni se aeropalinolo{ki istraùvawa vo {est gradovi od R. Makedonija: Skopje, Dojran, Ohrid, Prilep, Debar i Peh~evo. Izborot na gradovite e napra-ven vrz osnova na kriteriumi od nivnite klimatsko-vegetaciono-po~veni karak-teristiki, hortikulturnoto bogatstvo, nivnoto stopansko i turisti~ko zna~ewe, kako i karakteristi~nata lokacija {to tie ja imaat vo R. Makedonija (slika 3). Pri aeropalinolo{kite istraùvawa koristen e sedimentacioniot metod na Durham. Aparatot be{e postaven na viso~ina od 8-10 m; so isklu~ok vo Dojran, za da se ovozmoì slobodna cirkulacija na vozdu{nite masi. Periodot na nabquduvawe e determiniran od po~etokot na mesec januari 1998 god., pa s¢ do krajot na 2000 god., so menuvawe na staklata sekoj den, pri celosna ekspozicija od 24 ~asa. Identifikacijata i prebrojuvaweto na polenovite zrna se izveduvani na povr{ina od 2 cm2 so mikroskop Olympus Bx50.

Pokraj osnovnite analizi za kvalitativno-kvantitativnite odnosi vo polenoviot spektar, vrz osnova na 10-dnevnite sredni vrednosti na dominantnite taksoni vo polenoviot aerosediment, konstruirani se polenovi kalendari za sekoj od gradovite, a vrednostite se prikaàni so standarden stolbest dijagram, kako najadekvaten, spored preporakite na EPI. Dinamikata na vkupniot dneven broj polenovi zrna e analizirana i sporedena so meteorolo{kite podatoci dobieni od Republi~kiot hidrometeorolo{ki zavod



(meteorolo{kite stanici: Zaj~ev Rid, Dojran, Ohrid, Prilep, Mavrovi Anovi i Berovo). Meteorolo{kata stanica vo Skopje e locirana vo mesnosta Zaj~ev Rid, dodeka podatocite za Debar se zemeni od meteorolo{kata stanica vo Mavrovi Anovi, a za Peh~evo vo Berovo.

Statisti~kata analiza e izvedena so analiza na varijanti (ANOVA), regresiona korelaciona analiza, klaster-analiza i t-test.

Slika 3. Karta na klimatskite podra~ja i lokacija na postavenite aparati za aeropolinolo{kiot monitoring

1.4. Vlijanieto na aeropolucijata vrz polenovite zrna

Terminot “aeropolucija” podrazbira {irok spektar na hemiski i biolo{ki komponenti vo nadvore{nata i vnatre{nata atmosfera. Aeropolutant

pretstavuva sekoja supstancija {to go modificira prirodniot sostav na

atmosferskiot vozduh.

Postojat golem broj na istra`uvawa koi uka`uvaat na povrzanosta meѓu aerozagaduvaweto i pojavata na alergiski zaboluvawa kaj naselenieto, osobeno vo industriski razvienite zemji. Ova go nametnuva praшaweto za povrzanosta me|u aerozagaduvaweto i polenizacijata vo vozduhot.

Pri~inite za raste~kata tendencija na alergiskite zaboluvawa ne e sosema jasna, no naj~esto se naveduvaat nekolku mo`ni objasnuvawa:

- podobruvawe na dijagnosti~kite mo`nosti,- kvalitativnata i kvantitativnata zgolemena ekspozicija na alergeni,



- virusni infekcii, osobeno vo pomladata vozrast,- namaleni imunolo{ki stimulacii poradi parazitarnite infekcii, i sekako vaèn ~initel - zgolemenoto aerozagaduvawe

Aerokontaminentite od nadvore{nata i vnatre{nata okolina se rizik faktori koi ja favoriziraat senzibilizacijata i pojavata na alergiskite bolesti kaj genetski predisponiranite osobi. Za vlijanieto na nadvore{nata okolina vrz porastot na alergiskite bolesti govorat brojnite svetski epidemiolo{ki studii. Alergiskiot rinit e so zgolemen porast kaj osobi koi ̀ iveat vo blizina na avtopat, vo sporedba so onie koi ìveat vo ekolo{ki zdrava sredina. Astmata po~esto se javuva kaj deca koi ìveat vo zagadeni podra~ja, dodeka astmata predizvikana od napor e dvojno pozastapena vo gradovite vo blizina na termo centralite.Hospitalizacijata na slu~ai so astma e vo direktna korelacija so atmosferskoto nivo na azotniot dvooksid. Drugi studii informiraat za korelacija na astmata i polenskiot rinit so ambientalnoto nivo na ozonot. Nekoi istraùvawa i eksperimenti ukaùvaat deka eksponiranite na ozon, sulfur dioksid, azoten dioksid i ~esti~ki od (dizel) izduvnite gasovi, zaedno so alergenite pokaùvaat posiguren razvoj na alergiska senzibilizacija vo sporedba so onie eksponirani samo na alergeni. Stepenot na zagadenosta vo industriski zemji zavisi, pred se, od stepenot na emisijata, pro~istuvaweto, klimata, vetrovite itn. Polutantite vo vozduhot se posledica na industriskite procesi, rafinirawe na naftata, metalurgiskata, hemiskata industrija, prerabotuva~kata industrija, no i poradi intenzivniot soobra}aj.

Naj~esti zagaduva~i vo primarnata emisija se YO2 NO, CO i dr. organski isparlivi materii, dodeka vo sekundarnata emisija - ozonot (O3), koj se formira pod dejstvo na odredeni hemiski reakcii vo atmosferata.Zna~ajna uloga vo nastanuvaweto i evolucijata na alergiskite zaboluvawa igraat i drugi favorizira~ki faktori, kako {to se klimatskite (temperatura, vla`nost, barometarski pritisok, strueweto na vozduhot).Za patomehapizmi na dejstvoto na aerozagaduva~ite postojat pove}e studii, teorii i objasnuvawa. Vo nekoi studii se sugerira deka alergiskiot potepcijal pa polenovite zrna moè da bide zgolemen koga tie se obvitkani so zagaduva~i. Pod dejstvo na ultravioletovite zraci vo vozduhot, aerozagaduva~ite (SO2, NO2, CO) ja menuvaat povr{inskata struktura na polenovite zrna, pri {to se zgolemuva brojot na citozolskite alergiski proteini so {to polenot stanuva silno imunogen. Polenovite zrna moè da aglomeriraat na svojata povr{ina i nekoi te{ki metali (Hg, Ph, Cd), YO2 ili organski supstaici so submikronska golemina, pod 5 μm.

Pove}e in vitro i in vivo studii so bronhijalna i nazalna lavaà objasnuvaat za pove}e mehanizmi koi me|usebno se isprepletuvaat:

- modelirawe na alergenosta na inhalatornite alergeni,- o{tetuvawe na cilijarniot aparat,- o{tetuvawe na respiratorniot epitel,- dodatno dejstvuvawe na sintezata na specifi~nite IgE antitela,- osloboduvawe na odredeni medijatori, proinflamatorni citokini i kleto~ni athezivni molekuli,- iritativno dejstvuvawe na di{niot aparat i bronhijalna reaktivnost, zgolemena sklonost kon infekcii na dolnite respiratorni pati{ta.

Nespecifi~pite i specifi~pite agensi od nadvore{nata i vnatre{nata



sredina vleguvaat vo organizmot glavno preku di{nite organi, pri {to doa|aat vo dipir so epitelnite kletki predizvikuvaj}i o{tetuvawe, zgolemena propustlivost i smaluvawe na cilijarniot klirens. Zabeleàna e pozitivna korelacija me|u stepenot na zagadenosta i srednata vrednost na vkupniot IgE vo serum. Dokaàno e deka ~esti~kite koi nastanuvaat so sogoruvawe na naftenite derivati ja zgolemuvaat sintezata na specifi~nite IgE antitela vo nosnata sluznica. Zgolemenata sinteza na IgE pod dejstvo na zagadenosta vo vozduhot, e eden od patomehanizmits so koj }e moè da se objasni porastot na alergiskite zaboluvawa.

Ozonot e najjakiot oksidans od site aerozagaduva~i. Ekspozicijata na ozon kaj pacientite koi boleduvaat od alergiski rinit i astma doveduva do potencirawe na inflamatornata reakcija, propratena so infiltracija i aktivacija na neutrofilite, eozinofilite, monociti, a1-antitripsin, interleukin 6 (IL-6), interleukin 8 (IL-8), faktor za stimulacija na granulocitno-makrofagni klonovi (GM-CSF) i prostaglandin E2 (PGE2). Glavno mesto na interakcijata pome|u mukozata na di{nite pati{ta i ozonot e epitelot na di{nite pati{ta. Istovremenata ekspozicija na alergen i ozon, {to nastanuva vo letnite meseci, doveduva do vlo{uvawe na alergiskite zaboluvawa na di{nite pati{ta i do nivna zgolemena prevalencija. Pri inhaliraweto na NO2 vo bronhoalveolite registrirana e zgolemena koncentracija na limfociti, lizozim-pozitivpi alveolarni makrofagi i mastociti, a vo nosnata lavaà zgolemena vrednost na eozinofilni katjonski proteini (ESR).

Vdi{uvaweto na NO2 i ozonot kaj lu|eto doveduva do zgolemuvawe na propuslivosta vo bronhijalniot epitel i polesno prodirawe na alergenite, o{tetuvawe na kleto~nata aktivnost, zgolemuvawe na sintezata i osloboduvawe na leukotrien S4 (LTC4) i tumor nekrotizira~ki faktor (TNF), kako i solubilni atheziski molekuli (ylSAM-1).

Istraùvawata na Internacionalnata meteorolo{ka organizacija (IMO), на Меѓународниот панел за климатски промени (IPCC) kako i na mnogu ekolo{ki asocijacii uaùvaat na zgolemenata koncentracija na atmosferskiot SO2, gasovite na “staklenata gradina”, prisustvoto na CFC, kako na faktori koi imaat svoe reflektorno dejstvo vrz polenoviot spektar. Tie predizvikuvaat izmeni vo tajmingot i magnitudite na polenoviot period i imaat golemi implikacii vrz pojavuvaweto na polenozite.

1.4.1. Inicijalni rezultati za utvrduvawe na povrzanosta pome|u aeropolucijata i polenskata mikroflora vo R. Makedonija

Vo Republika Makedonija ne postojat mo`nosti za sproveduvawe na fundamentalni istraùvawa za utvrduvawe na povrzanosta me|u aerozagaduvaweto i alergogenata mo} na polenovata mikroflora. Ottuka i interesot da se utvrdi dali podatocite {to se rezultat na kontinuiraniot monitoring na aerozagaduvaweto vo Republika Makedonija moè da se koristat vo procenkata na aeropolenizacijata i eventualno na alergoge niot potencijal na polenovite zrna na odredeni podraчja kaj nas.

Vo prodolènie se prikaàni rezultatite od redovniot monitornig za sledewe na aerozagaduvaweto vo Republika Makedonija koj go realizira Republi~kiot zavod za zdravstvena za{tita на Skopje so mreàta od deset Zavodi za zdravstvena za{tita.



Higienskiot aspekt na kvalitetot na vozduhot vo Republika Makedonija preku rutinsko i kontinuirano sledewe na aerosedimentot se vr{i na 76 merni mesta na 13 razli~ni geografski lokaliteti. Pri toa sekoja godina se analiziрaat preku 870 mese~ni primeroci na aerosediment. Podatocite od kontinuiraniot monitoring se prikaàni na tabela br. 1.

Tabela 1. Higienski kvalitet na vozduhot vo R. Makedonija vo tekot na 2003 god. - zagaduva~ka materija aerosediment

Заводи заздравственазаштита

Број намерниместа

Број наприме-роци

Просечнагодишна

концентрац. (мг/м2)

Минимум - максимум

(мг/м2)

Број наприме р о ци

надМДК*

СКОПЈЕ 30 338 182.1 32.1-707.2 42ВЕЛЕС 7 82 176.7 0.3-1508.0 14с.Иванковци 1 12 191.0 6.0-686.1 2ПРИЛЕП 5 60 177.45 127.0-229.3 13 П.Е.Крушево 2 24 119.5 95.75-136.25 0ОХРИД 3 29 229.9 26.61-616.62 6 П.Е. Струга 2 24 248.86 33.6-818.2 10БИТОЛА 4 46 114.58 27.15-325.53 2КОЧАНИ 4 48 72.67 11.83-242.08 0КУМАНОВО 4 48 135.0 16.0-457.1 3СТРУМИЦА 4 47 290.0 117.0-682.0 17ТЕТОВО 4 47 126.16 11.58-379.40 1ШТИП 6 70 243.9 35.38-659.31 60Р.МАКЕДОНИЈA 76 870 177.52 41.56-572.85 170

** МДК - максимум дозволена концентрација (300.0 мг/м2);

Podatocite pokaùvaat deka koncentracijata na aerosedimentot e pogolema od maksimalno dozvolenata koncentracija kaj pove}e od 20% od ispituvanite pri me roci vozduh. Statisti~kata obrabotka na podatocite dobieni vo tekot na aeropalenolo{kiot monitoring, so cel za utvrduvawe na povrzanosta me|u bro jot na polenovite zrna i aerozagaduvaweto vo Skopje pokaà signifikantna povrza-nost me|u ovie dva parametri, so koeficient na korelacija od 0.97 (grafik br. 1).

Grafik 1. Korelacija pome|u vkupniot mese~en broj PZ i vkupnoto mese~no koli~estvo na aerosedimentot (mg/m2) registriran vo Skopje, 2000 god.



Ovie podatoci se o~ekuvani i sosem logi~ni, a statisti~ki sig nifi kant-nata korelacija ovozmoùva da se napravi procenka na pole ni zaci jata na edno podra~je vrz osnova na podatocite za koli~inata na aerosediment na istoto toa podra~je. Na takov na;in aerosedimentot moè da pretstavuva korisen vodi~ kon procenkata na polenskiot potencijal na odredeno podra~je iako ne moè da gi zameni komparativnite prednosti na aeropalinolo{kite metodi.

Me|utoa, treba da se istakne deka statisti~ki zna~ajna povrzanost ne e utvrdena ne e utvrdena koga stanuva zbor za ambrozijata (grafik 2).

Grafik 2. Korelacija me|u vkupniot mese~en broj PZ na ambrozija i vkupnoto mese~no koli~estvo na aerosedimentot (mg/m2) registriran vo Skopje, 2000 god.

Odgovorot najverojatno leì vo vkupnata koli~ina na prisustvoto na PZ na ambrozijata vo vkupnata polenska struktura, kako i vo gravimetriskite i drugite karakteristiki na PZ na ambrozijata.

A BSlika 4. Ambrosia artemisifolia L. (A) i polenovi zrna (B)



Ambrozijata (amerikanski plevel, globi~arka) e s¢ poprisutna na na{ite prostori, a donesena preku severnite granici poradi nepovolnite ekolo{ki parametri. Ovoj aeropolutant ima èstoki alergogeni svojstva {to mnogu jasno se gleda od tabelarniot prikaz broj 9 (vo ponatamo{niot tekst).

Anatomijata na nazalnite {uplini ovozmoùva deponirawe na inhaliranite ~esti~ki koi se pogolemi od 10 mkm. Pri nivnoto patuvawe, niv go zapira nazalniot filter, kade {to doa|a do izraz nivniot efekt, predizvikuvaj}i polenski rinit. Posle silni do`dovi, polenovite zrna osloboduvaat submikronski polenski ~esti~ki (levkoplasti) koi navleguvaat vo dolnite di{ni pati{ta so {to se sozdavaat mo`nosti za pro{iruvawe na alergiskata inflamacija. Pod vlijanie na ultravioletovite zraci, aerozagaduvaweto vo vozduhot (sulfur dioksid, azoten dioksid, ozon) ja menuva povr{nata struktura na polenskite zrna i go zgolemuva brojot na citosolskite alergogeni proteini, so {to polenot dobiva intenzivna alergogena mo}. Problemot so aeropolucijata i nejzinite efekti vrz procesite na alergiskata senzibilizacija i inflamacija e globalen problem koj{to sekako ne ja odminuva i na{ata zemja.

1.5. Rezultati

Visokata prevalencija na alergiskite zaboluvawa vo svetot i kaj nas ja nametnuvaat potrebata od multicentri~na strategija za nivnoto re{avawe. Relevantnata va`nost na multicentri~nosta e fokusirana, pred se od {irokiot dijapazon na raznovidnite industriski i biolo{ki zagaduva~i koi se detektiraat kako alergogeni, kako i nivnoto sinergisti~ko dejstvuvawe.

Motivot za izveduvaweto na istraùvaweto e povrzan so kriti~koto sogleduvawe na nedostatocite na prvite epidemiolo{ki i aeropalinolo{ki ispituvawa kaj nas i so potrebata na nivo na celata zemja da se dobijat reprezentativni podatoci za polenozite. Zatoa, pokraj Skopje, so vklu~uvaweto na gradovite Dojran, Ohrid, Prilep, Debar i Peh~evo, vo na{ite istraùvawa, polenskiot monitoring i klini~ko-epidemiolo{kite istraùvawa na nivo na celata zemja go dobivaat svoeto vistinsko zna~ewe kako multicentri~na studija.

1.5.1. Skopje

Aparatot vo Skopje be{e postaven na ramen pokriv, na zgradata na Institutot za medicina na trudot, na viso~ina od 7,5 m od povr{inata, so slednive koordinati: λ=21° 27′09′′; ϕ=42° 01′16′′ i Ζ=275 m n.v. Gradot Skopje se karakterizira so bogato hortikulturno raznoobrazie. Vo tekot na istraùvanite godini, so najgolemi koli~estva od dendroflornite taksoni u~estvuvaat: Betula (breza), Pinaceae (borovi) Cedrus (kedar), Platanus (~inar), Cupressaceae (kiparisi), Quercus (dab) i Fraxinus (jasen); a od zeljestite: Poaceae (ìtni rastenija), Urticaceae (koprivi), Plantago (tegavec) i Chenopodiaceae/ Amaranthaceae (lobodi / {tirovi). Vo ovoj grad vo sporedba so drugite, se registrirani najvisoki koncentracii na Cedrus (kedar), Betula (breza), Platanus (~inar), Acer (javor), Populus (topola), Morus (dudinka) i Fraxinus (jasen), no niski koncentracii na Fagus (buka).



Tabela 2. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksona

vo gradot Skopje

SKOPJETaksoni Polen%

Dendrofl ora Drvenesti rastenija 88,4Poaceae Trevi 6,1Chenopodiaceae Lobodi 1,1Artemisia Pelin 0,2Urticaceae Koprivi 1,5Plantago Tegavec 1,1Ambrosia Ambrozija 0,2

Najgolema raznovidnost vo Skopje e registrirana vo april - 30 taksoni.

1.5.2. Dojran

Aparatot za zemawe primeroci vo Dojran be{e postaven vo dvorot na kasarnata, na slednive koordinati: λ= 22° 42′44′′; ϕ=41°10′42′′ i Ζ=160 m n.v. Gradot Dojran se karakterizira so prisustvoto na taksoni od krajre~nata i blatna vegetacija. Vo tekot na istra`uvanite godini, so najgolemi koli~estva PZ od dendroflornite taksoni u~estvuvaat Cupressaceae (kiparisi), Pinaceae (borovi) (Cedrus- kedar), Quercus (dab), Ulmus (brest), Platanus (~inar) i Juglans (orev); a od zeljestite Poaceae (`itni rastenija), Urticaceae (koprivi), Asteraceae (slo`nocvetni), Plantago (tegavec) i Rumex ({tavej). Vo Dojran, vo sporedba so drugite gradovi, se registrirani povisoki koncentracii na taksonite koi{to se svojstveni samo za ovoj objekt - Ulmus (brest) i Sambucus (bozel), potoa i visoki koncentracii na Rosaceae (rozi), Fabaceae (peperugocvetni), Olea (maslinka), Myrtus (gr~ki ~aj) i Koelreuteria (kelterija), kako i Urticaceae (koprivi), Chenopodiacea /Amaranthaceae (lobodi / {tirovi) i Apiaceae. Vo ovoj objekt se registrirani i najvisoki koncentracii na Morus (crnica), Platanus (~inar), Cupressaceae (kiparisi), Juglans (orev), no niski na Tilia (lipa). Polenoviot period po~nuva porano, a zavr{uva podocna vo sporedba so ostanatite objekti.

Tabela 3. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksona vo gradot Dojran

DOJRANTaksoni Polen%


Vo polenoviot aerosediment vo Dojran se registrirani vkupno 79 taksoni koi im pripa|aat na 50 familii.

1.5.3. Ohrid

Aparatot za samplirawe na PZ vo Ohrid be{e postaven na ra men pokriv od zgradata na Medicinskiot centar, na viso~ina od 8,5 m od po vr {inata, so slednive koordinati: λ= 20° 49′20′′; ϕ=41° 06′56′′ i Ζ=705 m n.v



Vo gradot Ohrid, vo tekot na istraùvanite godini, so najgolemi koli~estva PZ od dendroflornite taksoni u~estvuvaat: Pinaceae (borovi) Cedrus (kedar), Cupressacea (kiparisi), Betula (breza), Quercus (dab), Juglans (orev) i Corylus (leska); a od zeljestite: Poaceae (ìtni rastenija), Asteraceae (slo`nocvetni), Plantago (tegavec), Rumex ({tavej) i Urticaceae (koprivi). Ovoj grad se karakterizira so bogato hortikulturno raznoobrazie, no i prisustvo na blatna i vodna rastitelnost, kako i povisoki koncentracii na PZ od Asteraceae (slo`nocvetni). Vo ovoj objekt vo sporedba so drugite, se registrirani i najvisoki koncentracii na Pinaceae (borovi) i Sambucus (bozel), no niski koncentraci na Fagus (buka).

Tabela 4. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksona vo gradot Ohrid

OHRIDTaksoni Polen%


Vo polenoviot aerosediment vo Ohrid registrirani se 79 taksoni od 50 familii.

1.5.4. Prilep

Aparatot za samplirawe be{e postaven na ramen pokriv na Medicinskiot centar-Prilep, na viso~ina od 8,5 m, na slednive koordinati: λ=21° 34′07′′; ϕ=41° 20′39′′ i Ζ=660 m n.v.

Vo gradot Prilep, vo tekot na istraùvanite godini, so najgolemi koli~e-stva od dendroflornite taksoni u~estvuvaat: Cupressaceae (kiparisi), Quercus (dab), Pinaceae (borovi), Tilia (lipa) i Corylus (leska); a od zeljestite: Poaceae (ìtni rastenija), Plantago (tegavec), Rumex ({tavej), Chenopodiaceae/Amaranthaceae (lobodi/ {tirovi), Urticaceae (koprivi) i Asteraceae (slo`nocvetni). Ovoj grad, vo sporedba so drugite, go karakteriziraat povisoki koncentracii na: Corylus (leska), Tilia (lipa), Populus (topola), Quercus (dab) i Koelreuteria (kelreuterija), kako i bogata zas ta penost na zeljestite taksoni, od koi dominiraat: Poaceae (ìtni rastenija), Rumex ({tavej), Chenopodiacea/Amaranthaceae (lobodi/ {tirovi) i Plantago (tegavec). Najzna~ajnite taksoni registrirani vo Prilep, kako i nivnite vremenski i kon cen traciski karakteristiki, se prezentiran vo polenoviot kalendar za gradot Prilep.

Tabela 5. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksona vo gradot Prilep

PRILEPTaksoni Polen%




Vo polenoviot aerosediment na Prilep registrirani se 71 taksoni koi pripa|aat na 46 familii.

1.5.5. Debar

Aparatot za samplirawe na PZ be{e postaven na ramen pokriv od Medicinskiot centar-Debar na 8 m nad zemja (λ= 20° 32′ 03′′; ϕ=41° 31′ 19′′; Ζ= 675 m n.v.).

Vo gradot Debar, vo tekot na istraùvanite godini, so najgolemi koli~estva PZ od dendroflornite taksoni u~estvuvaat: Cupressaceae, Pinaceae (borovi), Cedrus (kedar), Tilia (lipa) i Quercus (dab); a od zeljestite; Poaceae (ìtni rastenija), Urticaceae (koprivi), Plantago (tegavec) i Asteraceae (slo`nocvetni). Ovoj grad, vo sporedba so drugite, go karakteriziraat najvisoki koncentracii na; Salix (vrba), Tilia (lipa), Corylus (leska), Castanea (kosten), Carpinus (gaber), Cedrus (kedar) i Larix (lariks), kako i Urticaceae (koprivi) i Plantago (tegavec), a karakteristi~no e i prisustvoto na pogolem broj PZ vo sporedba so drugite gradovi od Cornus (dren), Fabaceae (peperugocvetni) i Ericaceae (vo niski koncentracii), no niski koncentracii na Platanus (~inar).

Tabela 6. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksona vo gradot Debar

DEBARTaksoni Polen%


Vo Debar najvidliva e korelacijata i dinamikata na brojot na PZ i taksonomskite vidovi vo odnos na temperaturnite priliki. Taka, studenite meseci vo godinata (noemvri, dekemvri, januari i po~etokot na fevruari) obezbeduvaat “~ist vozduh”, odnosno ne se registrirani PZ osven na kedrusot.

1.5.6. Peh~evo

Aparatot za samplirawe na PZ be{e postaven na ramen pokriv, na zgradata na Zdravstveniot dom-Peh~evo na viso~ina od 8 m nad po~vata na slednive koti: λ= 22° 52′ 30′′; ϕ=41° 45′ 37′′; Ζ= 1000 m n.v. Vo gradot Peh~evo, vo tekot na istraùvanite godini, so najgolemi koli~estva od dendroflornite taksoni u~estvuvaat: Pinaceae (borovi), Cupressacea (koparisi), Betula (breza), Quercus (dab), Fagus (buka), Carpinus (gaber) i Salix (vrba); a od zeljestite: Poaceae (ìtni rastenija), Urticaceae (koprivi), Plantago (tegavec) i Artemisia (pelin). Vo ovoj grad, vo sporedba so drugite, e registrirana povisoka procentualna zastapenost na zeljestite rastenija (Urticaceae- koprivi i Plantago- tegavec), kako i povisoki koncentracii na PZ od Pinaceae (borovi), Fagus (buka), Betula (breza) i Alnus (evla), no niski koncentracii na Tilia (lipa).



Tabela 7. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksoni

vo gradot Peh~evo

PEHÊVOTaksoni Polen%


Vo polenoviot aerosediment vo Peh~evo registrirani se 57 tak soni od vkupno 41 familija. Inaku, karakteristi~no za gradovite vo koi e sproveduvan aeropa li no-lo{kiot monitoring e deka polenoviot period vo Dojran po~nuva naj rano, a vo Peh~evo najdocna, {to e odraz na klimatskite karakteristiki.

Polenoviot period vo Dojran po~nuva najrano, a vo Peh~evo najdocna od drugite istraùvani gradovi, kako odraz na klimatskite karakterstiki.

1.5.7. Zastapenost na PZ vo R. Makedonija

Polenoviot spektar na istraùvanite objekti, pokaùva bogat kvalitativen i kvantitativen sostav. Vo R. Makedonija vkupno se registrirani 98 taksoni (59 fam.), od koi 51 takson (27 fam.) se pretstavnici na dendroflorata.

Od vkupno registriranite PZ vo vozduhot na R. Makedonija (521127 PZ), najgolemiot broj PZ im pripa|a na taksonite od dendroflorata, od koi najdominantni se: Cupressaceae (kiparisi) (23,6% od vkupno registriranite PZ), Pinaceae (borovi- 17,25%), Betula (breza- 8,5%) i Quercus (dab). Tie vo vkupniot broj PZ od dendroflornite taksoni u~estvuvaat so pove}e od 60% vo site istraùvani gradovi. Od grupata zeljesti rastenija dominiraat ìtnite rastenija (fam. Poaceae- 10,45%), a potoa sleduvaat: Urticaceae (koprivi- 4,39%), Chenopodiaceae/ Amaranthaceae (lobodi / {tirovi- 1,94%), Plantago (tegavec- 1,94%), Asteraceae (slo`nocvetni) i Rumex (kiselec).

Tabela 8. Srednata godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna od sedum taksoni vo R. Makedonija

Taksoni Polen%

Dendrofl ora Drvenesti rastenija 77,2Poaceae Trevi 10,4Chenopodiaceae Lobodi 1,5Artemisia Pelin 0.8Urticaceae Koprivi 3,7Plantago Tegavec 2,0Ambrosia Ambrozija 0,1

Inaku dinamikata na vkupnata godi{na koncentracija na osnovnite tri grupi PZ (ìtni, zeljesti, drvenesti rastenija) i nivnata procentualna zastapenost vo {este opservirani gradovi vo na{ata zemja dadeni se vo vid na prikazi na slikite 5 i 6 za periodot 1980-2000 godina.



Slika 5. DiDinamika na vkupnata godi{na koncentracija na trite grupi PZ vo periodot do 1998 do 2000 godina

Slika 6. Procentualna dinamika na trite grupi PZ vo period od 1998 do 2000 godina



1.5.8. Senzibilizacija-povrzanost so PZ

Vo odnos na prevalencijata na senzibilizacijata kon polenskite alergeni koja{to kaj vozrasnite ispitanici iznesuva 27,5%, najvisoka prevalencija na senzibilizacijata poka`uvaat alergenite od grupata na pleveli (19,4%). Kako najpotenten alergen e registrirana lobodata (Chenopodium sp.) zastapena so 13,0% (tabela 8). Kaj ispitanicite so manifesten SAR, taa u~estvuva so 30,5%, a kaj alergiskata astma so 58,3%. Prevalencijata na senzibilizacija kon grupata trevi iznesuva 18%, a na grupata drvja 11,9%.

Najvisoka prevalencija na polenskata senzibilizacija be{e registrirana kaj licata so alergiski konjunktivit (87,2%).

34,8%

65,2%

Pozitiven KT

Negativen KT

Grafik 4. Atopija kaj ispituvanata populacija

Interesni se komparativnite prikazi za povrzanosta na stepenot na senzibilizacijata (KT %) so procentualnata zastapenost na aeroalergenite vo na{ata zemja. Se gleda deka alergizacijata od pelin i lobodi e visoka, no sekako najvisoka e od ambrozijata (tabela 9).

Tabela 9. Srednata godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna od sedum taksona i pozitivni ko`ni testovi vo R. Makedonija

Taksoni Polen% Pozitivni KT %

Dendrofl oraDrvenesti rastenija

77,2 11,9

PoaceaeTrevi

10,4 18,0

ChenopodiaceaeLobodi

1,5 13,0

ArtemisiaPelin

0,8 11,4

UrticaceaeKoprivi

3,7 7,5

PlantagoTegavec

2,0 4,8

AmbrosiaAmbrozija

0,1 4,1



1.5.9. Senzibilizacija-povrzanost so PZ vo monitoriranite gradovi

Tabela 10. Sredna godi{na procentualna zastapenost na polenovite zrna na sedum taksoni

i pozitivni ko`ni testovi vo {este istra`uvani gradovi

Skopje Polen vo % Pozitiven KT vo %

Dendrofl ora 88,4 5,5Poaceae 6,1 13

Chenopodiaceae 1,1 15Artemisia 0,2 15Urticaceae 1,5 8,5Plantago 1,1 6,5Ambrosia 0,2 6,5

Dojran Polen vo % Pozitiven KT vo %

Dendrofl ora 70,9 21,3Poaceae 8,6 25,5

Chenopodiaceae 4,4 11,7Artemisia 0,9 11,7Urticaceae 8,4 5,3Plantago 0,5 5,3Ambrosia 0,1 4,3

Ohrid Polen vo % Pozitiven KT vo %

Dendrofl ora 83,9 19Poaceae 8,3 10

Chenopodiaceae 0,2 5Artemisia 0,9 4Urticaceae 0,5 8Plantago 0,9 3Ambrosia 0,1 2

Prilep Polen vo % Pozitiven KT vo %



Debar Polen vo % Pozitiven KT vo %



Peh~evo Polen vo % Pozitiven KT vo %





1.5.10. Analiza na aeropalinolo{kiot monitoring i efektot na senzibilizacija kaj adultnata populacija vo R. Makedonija

Pri analiza na polenskata mikroflora i senzibilizacijata kaj ispituvanata vozrasna populacija vo R. Makedonija (tabela 9), evidentno e deka drvenestite taksoni se so najgolema sredna godi{na procentualna zastapenost (77,2%) vo vozduhot, dodeka senzibilizacijata na drvenestite alergeni kaj ispitanicite e samo 18,9%. Od druga strana, najvisoka prevalencija na pozitivni ko`ni testovi imaat trevnite taksoni (Poaceae) so 17,9%, koi{to vo srednata godi{na procentualna zastapenost vo vozduhot u~estvuvaat so 10,4% (vedna{ po drvenestite taksoni). Taksonite Chenopodiaceae, Artemisia, Urticaceae, Plantago i Ambrosia imaat povisoki prevalencii na pozitivni ko`ni testovi vo odnos na nivnata zastapenost vo vozduhot. I pokraj toa, statisti~kata analiza na srednata godi{na procentualna zastapenost na PZ za site 7 taksoni i senzibilizacijata kon niv ne pokaùva statisti~ki zna~ajna korelacija (r=0,245; za p>0,05).

Analizata na srednata procentualna zastapenost na polenovite zrna i pozitivnite ko`ni testovi kaj ispitanicite od oddelnite gradovi pokaùva deka vo site 6 gradovi (tabela 10) najvisoka prevalencija na zastapenost vo vozduhot imaat PZ na drvenestite rastenija (nad 70%), a vtororangirani se trevite (Poaceae) so rang od 6,1% vo Skopje do 16,6% vo Prilep. Drvenestite taksoni osven vo Ohrid so 19,0% (tabela 10; grafik 6), vo nitu eden drug grad ne dominiraat vo prevalencijata na senzibilizacijata. Najvisoka prevalencija na senzibilizacija trevestite taksoni (Poaceae) imaat vo Prilep (35,6%), a potoa sleduvaat: Dojran (25,5%), Peh~evo (17,8%) i Debar (7,7%). Vo Skopje najvisoka prevalencija na senzibilizacijata imaat Chenopodiaceae i Artemisia so 15,0%. Korelacija pome|u srednata godi{na procentualna zastapenost i senzibilizacijata na soodvetnite polenski alergeni za gradovite Dojran, Skopje, Prilep, Debar i Peh~evo ne e najdena. Edinstveno vakva korelacija (slika 4) e najdena za gradot Ohrid (r=0,90, p<0,01) Osnovniot pristap vo ispituvaweto e evaluacija i korelacija na dva povrzani segmenti: aeropalinolo{kiot monitoring i epidemiolo{ko-klini~kite rezultati.

So aeropalinolo{kiot monitoring e konstatirano postoewe na bogat polenov spektar, so vkupno registrirani 98 taksoni od 59 familii. Dendroflorata so 51 takson (27 familii) ima dominantno mesto vo vkupniot broj taksoni. Isto taka, najgolemiot broj PZ pripa|aat na taksonite od dendroflorata i najdominantni se Cupressaceae (kiparisi)-23,6%, a od grupata zeljesti rastenija dominiraat ìtnite rastenija (fam. Poaceae) so 10,4%. Konstruiranite polenski kalendari za sekoj grad oddelno, ukaùvaat na vidovite polenski taksoni, vremeto na nivnoto pojavuvawe i nivnite maksimalni koncentracii. Registrirano e deka polenoviot period vo Dojran po~nuva najrano, a vo Peh~evo najdocna, kako odraz na klimatskite karakteristiki.

Kako rezultat na klimatsko-vegetaciskite karakteristiki, polenskiot kalendar na R. Makedonija pokaùva sli~nosti so polenoviot kalendar na R. Bugarija Razlikite so polenovite kalendari od mediteranskite i nordiskite predeli se zna~ajni, kako vo kvalitativniot i kvantitativen sostav, taka i vo tajmingot i magnitudite na polenovite periodi od prisutnite taksoni. Vo odnos na distribucijata po gradovi vo R. Makedonija, se konstatira deka vo gradot Prilep, SAR ima najvisoka prevalencija od 29,7%, a vo gradot



Skopje SAR e komparativno najniska so 8,5%. Isto taka, ako se komparira ovaa prevalencija za gradot Skopje so rezultatite od epidemiolo{kata studija izvedena vo 1996 god., kade prevalencijata na SAR e 7,1%, evidentno e deka prevalencijata e sosema lesno zgolemena. Pri~inite za razlikite vo prevalencijata na SAR, so najvisoka vrednost vo gradot Prilep, ne se sosema jasni. Ako se baraat od aeropalinolo{ki aspekt, gradot Prilep se karakterizira vo sporedba so drugite gradovi so povisoki koncentracii na Corylus (leska), Tilia (lipa), Populus (topola), Quercus (dab) i Koelreuteria (kelreuterija), kako i bogata zastapenost na zeljestite taksoni, od koi dominiraat Poaceae (ìtni rastenija), Rumex ({tavej), Chenopodiacea/Amaranthaceae (lobodi/ {tirovi) i Plantago (tegavec). Mo`no e tokmu vakvata originalna polenska alergogena kompozicija i koncentracii da se eden od faktorite za visokata prevalencija na SAR, no sekako treba da se zemat predvid i genetskite, metereolo{ko klimatskite i geografskite faktori. Konstatirano e deka pomladata vozrast i urbanata sredina se favorizira~ki faktori za SAR kaj vozrasnata populacija, a belodrobnite problemi se statiti~ki visoko zna~ajno (p<0,01) povrzani so SAR. Tokmu povrzanosta na belodrobnite te{kotii so sezonskiot alergiski rinitis ukaùva na neophodnosta od integralen pristap pri evalucija na gornite i dolnite di{ni pati{ta.

Ako se komparira prevalencijata kaj vozrasnite so SAR vo Skopje od 8,5%, so istata kaj decata vo Skopje, se dobiva vpe~atokot deka SAR za gradot Skopje e pove}e problem na detskata populacija otkolku na vozrasnata. Osnova za ova moè da se pobara vo ~ustvitelnosta na detskiot organizam na intenzivnoto urbano zagaduvawe vo sklop so aerobiolo{koto zagaduvawe na gradot Skopje, pri {to moèbi i genetskata predispozicija za SAR se manifestira porano komparirano so drugite gradovi vo R. Makedonija. Ranata senzibilizacija vo detskata vozrast e potkrepuvana i so prisustvo na visoki koncentracii na polenovi zrna koi se èstoki alergeni.

No zatoa pak, celogodi{niot alergiski rinitis kaj decata e so prevalencija od 8,3%, isto kako i sezonskiot i e so najvisoka prevalencija vo Skopje (10,6%), a najniska vo Debar (4,8%). Atopijata ima prevalencija od 34,8%, {to se dviì vo o~ekuvani vrednosti, soglasno so podatocite od literaturata. Najvisoka prevalencija na senzibilizacija imaat plevelite kako grupa so 19,4%, potoa trevite so 17,9% kaj vkupnata vozrasna populacija. Isto i kaj ispitanicite so SAR plevelite kako grupa se na prvo mesto so 7,6% , a potoa trevite so i 6,8%. Ovie podatoci zboruvaat deka plevelite i trevite imaat najgolema alergogena mo} kaj ispituvanata populacija. Od druga strana, aeropalinolo{kite podatoci pokaùvaat deka polenite od drvenestite taksoni se zastapni so najgolemi koncentracii vo R. Makedonija (77,2%), a senzibilizacijata kon niv e samo 10,8%. Ovoj podatok potvrduva deka alergenata koncentracija ne e edinstven faktor za senzibilizacijata kon polenite. Evidentno, alergogenata mo} na polenite od plevelite i trevite kako grupa i pokraj pomalite koncentracii vo vozduhot e mnogu poizrazena vo odnos na polenite od drvenestite taksoni. Ova se potvrduva i so podatokot deka ako plevelite kako grupa se distribuiraat vo odnos na oddelnite taksoni (Chenopodiaceae, Artemisia, Urticacae, Plantago, Ambrosia), se zabeleùvaat povisoki prevalencii na ko`nite testovi vo odnos na srednata procentualna zastapenost vo vozduhot. Vo soglasnost so ovie podatoci, i statisti~kata analiza ne pokaùva korelacija na nivo na R.



Makedonija (vo celina i vo pette grada oddelno) pome|u godi{nata procentualna zastapenost na polenovite zrna od 7 taksoni i senzibilizacijata kon niv kaj ispituvanata populacija, so isklu~ok na gradot Ohrid kade vakva korelacija e najdena (r=0,90, p<0,01).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90DENDROFLORA

POACEAE

CHENOPODIACEAE

ARTEMISIAURTICACEAE

PLANTAGO

AMBROSIA

Polen %

Pozitiven K Test %Ohrid

r=-0,9077 **

Grafik 5. Procentualna zastapenost na sredna godi{na koncentracija na polenovite zrna i pozitivni ko`ni testovi na sedum taksoni vo Ohrid

Grafik 6. Korelacija me|u srednata godi{na procentualna zastapenost i senzibilizacijata na soodvetnite polenski alergeni vo Ohrid

(r= 0,90; r<0,01)

Vo gradot Ohrid najvisoka e srednata godi{na procentualna zastapenost na polenite od drvenestite taksoni (83,9%), no i senzibilizacijat kon niv (19,0%), po {to sleduvaat trevite i oddelnite pleveli. Zo{to gradot Ohrid e isklu~ok ne e dovolno jasno, no unikatnite geografsko-klimatski faktori i aerobiolo{kata mikroflora imaat svoe vlijanie. Visokata koncentracija na dendroflornite



taksoni vo Ohrid, kako rezultat pred s¢, na bogatata alohtona hortikultura, zaedno so visokata relativna vla`nost pridonesuvaat od aerobiolo{ki aspekt za brzoto taloèwe na polenovite zrna od trevite i plevelite, a so toa i srednata godi{na procentualna zastapenost e najniska komparirana so drugite gradovi. Spored toa niskite koncentracii na polenovite zrna od trevite i plevelite ja namaluvaat procentualnata senzibilizacija kaj ko`nite testovi i pridonesuvaat da se dobie korelaciona zavisnost. No sepak, natamo{ni aerobiolo{ki i epidemiolo{ki ispituvawa za gradot Ohrid se potrebni, za da se dade odgovor na otvorenite pra{awa.

1.5.11. Predlog lista na alergeni za prakti~na primena

Od klini~ki aspekt najvisoka prevalencija na senzibilizacija davaat plevelite i trevite. Vo polenskata struktura trevite se vtororangirani, vedna{ zad drvenestite taksoni so sredna godi{na procentualna zastapenost vo vozduhot so 10,4%. Zatoa, ako se pravi alergolo{ka-aerobiolo{ka procenka, od prvenstevno zna~ewe od aerobiolo{ki aspekt e odreduvawe na vozdu{nite koncentracii na trevnite taksoni i plevelite za Republika Makedonija, a potoa i na drvenestite taksoni. Od prakti~en aspekt, so integrirawe na aerobiolo{kite i epidemiolo{ko-klini~kite podatoci predloèna e lista na alergeni za prakti~na upotreba vo alergolo{kite ordinacii vo na{ata zemja (tabela 11).

Tabela 11. Lista na alergeni za prakti~na upotreba vo alergolo{kite ordinacii vo R. Makedonija

POLEN OD PLEVELI

Narodni imiwa Latinska terminologija Angliski imiwaTegavec, tesnolisten Planatago lanceolata Plantain

Kopriva, obi~na Urtica dioica NettleRu{itelka, obi~na Parietaria offi cinalis Pellitory

[tavej Rumex sp. Dock (Sorrel)Pelin, obi~en Artemisia vulgaris Mugwort (Wormwood)

Ambrozija Ambrosia sp. RagweedGluvar~e, obi~no Taraxacum offi cinale Dandelion

Zlatnica Solidago sp. Golden Rod[tir Amarantus sp. Pigweed

Loboda Chenopodium sp. Fat Hen (Orache)Solnenka, obi~na Salsola kali Salsola

POLEN OD TREVI

Narodni imiwa Latinska terminologija Angliski imiwaLivadarka, livadska Poa pratensis Smooth-Stalked meadowgrass

P~enica Triticum sativa WheatMa~kina opa{ka, livadska Phleum pratense Timothy

Polevica, bela Agrostis alba Bent grassLisi~ina opa{ka, livadska Alopecurus pratensis Meadow Foxtail

'R` Secale cereale Rye CultivatedTroskot, obi~en Cynodon dactylon Bermudagrass

Rajgras, pove}egodi{en Lolium perenne Perennial ryegrassVlasenika, livadska Festuca pratensis Meadow fescueMirizlika, obi~na Anthoxanthum odoratum Sweetvernalgrass

Klasica Bromus sp. BromeOvsika, visoka Arrhenatherum elatior Tall OatgrassEòvka, obi~na Dactylis glomerata Cocksfoot Rough



POLEN OD DRVENESTI RASTENIJA

Narodni imiwa Latinska terminologija Angliski imiwaBuka, evropska Fagus sylvatica Beech

Dab, ste`er Quercus robur Oak-CommonKosten Castanea sativa Shanich chesnut

Breza, obi~na Betula pendula Birch (Silver)Leska Corylus avellana Hazelnut (Hazel)Evla Alnus sp. Alder

^inar (platan) Platanus orientalis PlanetreeCrnica, bela (dudinka) Morus alba Mulberry White

Vrba, bela Salix alba Willow WhiteTopola, bela Populus alba Poplar

Lipa, sitnolisna Tilia cordata LimeOrev Juglans regia Walnut

Jasen, bel Fraxinus excelsior AshDiv kosten Aesculus hippocastanum Horse -Chesnut

Maslinka, pitoma Olea europaea OliveBozel (bazga) Sambucus nigra Elder

Bagrem Robinia pseudoacacia False AcaciaJavor, amerikanski Acer negundo Maple

Hmeq Humulus lupulus Common hopBor, crn Pinus nigra Pine blackKiparis Cupressus sempervirens Cypress



1.6. Polenski kalendar(i)

Potrebata za izrabotka na aeropalinolo{ki kalendar za odredena teritori-ja, proizleguva od razlikite koi postojat vo klimatskite, vegetaciskite i topografskite karakteristiki na taa oblast, kako i od nejzinata orografija i hidrografija. Na{ata zemja poradi svoite specifi~ni klimatski osobe nos ti, kako i bogatata i specifi~na vegetacija e so posebni aerobiolo{ki karakteristiki.

Vo kontekst na ova e i kontinuiranoto sledewe i izvestuvawe za poja vata na polenot vo vozduhot kako dolga tradicija vo mnogu zemji, a nivni te polenski kalendari se so zna~itelni razliki i vo oddelnite oblasti.

Evropskiot - monitoring sistem (European Pollen Information- EPI) obezbeduva regionalna, dràvna i me|unarodna koordinacija na aeropalinolo{kite centri, sledej}i ja distribucijata na PZ i nudej}i najverojatni predviduva~ki modeli.

Na{ite aeropalinolo{ki istraùvawa imaat zada~a da gi uto~nat i pred-vidat maksimumite na glavnite aeropalinolo{ki alergeni so osnovna cel da bidat iskoristeni za kontrola na okolinata, {to pretstavuva neophod na postapka, vgradena vo principite za prevencija i terapija na alergis kite zaboluvawa. Dobienite rezultati od izvedenite istraùvawa vo na{a ta Republika, voedno, }e pridonesat da se potpolni prazninata vo infor maciite na EPI. Eden od mo`nite pati{ta za spravuvawe so ovoj problem e vospostavuvaweto na monitoring-mreà za sledewe na sostavot i koncentra ciite na vozdu{nite alergeni od biolo{ki karakter. Zgolemuvaweto na brojot na objektite za nabquduvawe i upotrebata na sovremeni metodi pri izu~uvaweto na vozdu{nata mikroflora se neophodni za relevantnosta na dobienite rezultati.

Referiranite rezultati bi moèle da se koristat pri teoretskite interpretacii na pra{awata povrzani so fenologijata, polenskata produkcija, vlijanieto na razli~nite faktori, vrz promenata na sostavot i koli~estvoto na polenoviot spektar.

So ogled na faktot deka vo na{ata zemja s¢ u{te ne se vr{i podgotovka i izrabotka na alergen-dijagnosti~ki preparati, izrabotkata na polenskiot kalendar i modificiranata paleta od alergen-dijagnosti~ki preparati za na{eto podnebje se zna~ajni vo dijagnostikata i lekuvaweto na alergiskite respiratorni bolesti.

Isto taka, bolnite od polinozi vo na{ata zemja, turistite i stranskite delovni gosti bi trebalo navremeno da bidat informirani za aeropolenskata sostojba vo na{ata zemja, kako {to e toa voobi~aeno vo drugite evropski zemji, so izrabotka i publikuvawe na polenski semafor.

Polenskiot semafor e na~in za dnevno izvestuvawe za koli~inite od polenski zrna vo atmosferata a se plasira niz pe~atenite i elektronskite mediumi, na na~in kako {to toa se pravi za aerozagaduvaweto na ìvotnata sredina i vremenskata prognoza. Vrz osnova na izmerenite koli~ini na polenovi zrna se odreduvaat i boite na polenskiot semafor. Zelenata boja odgovara na koncentracija na PZ koja }e predizvika alergiska simptoma tologija kaj pomal broj lu|e. @oltata ja odreduva koncentra cijata koja kaj pogolem broj alergiski bolni predizvikuva simptomatologija, a crvenata visoka koncentracija na PZ koja }e predizvika te{kotii so vidliva simptomatologija kaj site ~uvstvitelni osobi.



1.6.1. Polenski kalendar na gradot Skopje



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Skopje



1.6.2. Polenski kalendar na gradot Dojran



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Dojran



1.6.3. Polenski kalendar na gradot Ohrid



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Ohrid



1.6.4. Polenski kalendar na gradot Prilep



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Prilep



1.6.5. Polenski kalendar na gradot Debar



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Debar



1.6.6. Polenski kalendar na gradot Peh~evo



Evaluacija na PZ od drvenesti, zeljesti i `itni rastenija vo mesecite od 2000 godina za gradot Peh~evo



1.7. Zaklu~oci

1. Konstruiranite polenski kalendari za sekoj grad oddelno, ukaùvaat na vidovite polenski taksoni, vremeto na nivnoto pojavuvawe i nivnite maksimalni koncentracii. Registrirano e deka polenoviot period vo Dojran po~nuva najrano, a vo Peh~evo najdocna, {to sekako e odraz na klimatskite karakteristiki na tie podra~ja. 2. Najvisoka prevalencija na senzibilizacija kaj ispituvanata populacija pokaùvaat plevelite kako grupa so 19,4%, a potoa trevite so 17,7%. Isto taka, i kaj ispitanicite so SAR dominira senzibilizacijata na plevelite (7,6%), a sledat trevite (6,8%); 3. Polenite od drvenestite taksoni se zastapni so najgolemi vozdu{ni koncentracii vo R. Makedonija (77,2%), a senzibilizacijata kon niv iznesuva samo 10,8%. Alergogenosta na polenite od plevelite i trevite kako grupa, i pokraj pomalite koncentracii vo vozduhot e mnogu poizrazena, so {to i nivnoto zna~ewe vo aerobiolo{kiot spektar vo R. Makedonija e pogolemo.

4. Za Ohrid e najdena korelacija (r = 0,90, p < 0,01) me|u srednata godi{na procentualna zastapenost na polenite i pozitivnite ko`ni testovi pri {to najvisoka e srednata godi{na procentualna zastapenost na polenite od drvenestite taksoni (83,9%), no i senzibilizacijata, a kon niv (19%), po {to sleduvaat trevite i poedinite pleveli.

5. Vo Prilep e registrirana visoka prevalencija na polenozite (SAR -29,7%) {to se sovpa|a so visokite koncentracii na PZ od ìtnite rastenija. 6. Pojavata na visokata prevalencija na SAR kaj ispituvanite deca od Skopje sugerira povrzanost na aerozagadenosta i visokite koncentracii na alergogenite i alohtoni PZ. 7. So integrirawe na aerobiolo{kite i epidemiolo{ko-klini~kite podatoci utvrdena e lista na alergeni za prakti~na upotreba vo alergolo{kite ordinacii koja od prakti~en aspekt bi pomognala vo dijagnostikata, terapijata i prevalencijata na polenozite. 8. Potreben e kontinuiran monitoring so multicentri~en pristap, koj vklu~uva strategisko sledewe na invazivnite i alergogenite vidovi i restrikciona implementacija na alergogenite i alohtonite vidovi (da ne se sadi breza, lipa, smrdlivo drvo).

9. Neophodno e preventivnite merki da se inkorporiraat vo programite na javnoto zdravstvo (merki, principi i sredstva za otstranuvawe ili namaluvawe na kontaktot so alergeni, kako i senzibilizira~ki supstanci, iritansi ili drugi provocira~ki i favorizira~ki faktori od okolinata- prestoj nadvor koga koncentraciite se niski, profesionalna orientacija, prenatalna i postnatalna preventiva, itn.).

10. Kako rezultat na redovniot aeropalinolo{ki monitoring, potrebno e da se izraboti i polenski semafor koj }e bide periodi~no objavuvan vo pe~atenite i elektronski mediumi, osobeno vo mesecite na polenizacija.



1.8. Literatura:

1. Cvetanov V. Povrzanost na aerozagaduvaweto so alergiskite zaboluvawa. Makedonski imunolo{ki denovi ’98. Ohrid. Mak. med. pregled 1998; 51(sup 32): 24-25.

2. Cvetanov V, Milkovska S. Aeropalinolo{ki karakteristiki na polenskata mikroflora vo Skopje. Mak. med. pregled 1993; 47:147-151.

3. Milkovska S. Polen calendar os city of Skopje. 6th International Congress on Agrobilogy. Perugia 1998.

4. Milkovska S, Cvetanov V, Ristevska-Kuc S. Aeropalinological opservations in Skopje for the period 1993-1996. Yhe Annual Meeting f the European Acedemy of Allergology and Clinical immunology. Brussels, July 3-7 1999.

5. Frankland A W, Aerobiology in Medicine, Grana 30; 1991: 19-23. 6. D’Amato G, Spiksma M Th M, Bonini S. Allergenic Pollen and Pollinosis in Europe.

Blackwell, Oxford, 1991: 1-222.7. European Allergy White Paper. The USB Institute of Allergy, Belgium, 19978. Yii-Panula E, Rantio-Lentimaki A. Birch pollen antigenic activity of settled dust in rural and

urban home. Allergy, 1995: 50, 303-307. 9. Majd A, Ghanati F. The effect of air pollution on pollen grain allergenisity of Pinus elderica

(Pinaceae) pollen. Grana, 1995: 34, 208-211. 10. Milkovska S. Aerpalinolo{ki istra`uvawa na teritorijata na Republika

Makedonija i nivnoto zna~ewe za alergizacijata na respiratorniot sistem. Doktorska disertacija. Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij”, Prirodno-matemati~ki fakultet, Institut za biologija, Skopje, 2002.

11. Charpin J, Surinyach R, Frankland A. W. Atlas of European Allergenic Pollens. Paris: Sandoz 1974, 1-229.

12. Davies R, Webb T. The contemporary distribution of pollen in eastern North America: A comparison with the vegetation. Qut Res 1975; 3: 395-434.

13. Ânkova R. Aeropalinologi~ni prou~vaniÔ na nÔkoi obekti v B†lgariÔ v†v vr†zka s polenovata alergiÔ. Disertacionen trud. Sof. Uni. B.F. SofiÔ, 1979.

14. Spieksma F, Nolard N, Frenguelli G, et al. Pollens de l’air en Europe. Bruxelles 1993, 1-83.15. Emberlin J. (1994): The effects of patterns in climate and pollen abundance on allergy.

Allergy1994; 49 (18): 15-20. 16. Milkovska S, Jankova R. Komparativni rezultati na polenskata mikroflora

vo Skopje i Sofija. II Kongres na makedonsko respiratorno zdru`enie. Ohrid. Mak. med. pregled 1997; 50(sup. 28): 139.

Aeroalergeni od vnatre{na sredina


2. Aeroalergeni od vnatre{nata sredina

2.1. Muvli

Muvlite (fungi, gabi) moàt da vireat vo vnatre{nata i nadvore{nata sredina, odnosno nivnite alergeni moàt da bidat vnatre{ni (indoor) i nadvore{ni (outdoor) alergeni. Najgolemo alergolo{ko zna~ewe od muvlite {to ìveat vo vnatre{nata sredina imaat vidovite Penicillium, Aspergillus (slika 4, 5 i 6), Alternaria (slika 7), Cladosporium i Candida. Optimalno mesto za ìvot na navedenite vidovi muvli pretstavuvaat temnite, vla`ni i neprovetreni prostorii, no, isto taka, tie moàt da vireat i vo uredite za razladuvawe, zatopluvawe i navla`nuvawe na vozduhot.

Od muvlite {to vireat vo nadvore{nata sredina najgolemo alergolo{ko zna~ewe imaat vidovite Alternaria i Cladosporium, koi{to ìveat i vo vnatre{nata sredina.

Na tabelata 1. se pretstaveni najva`nite vidovi muvli i nivnata zastapenost vo R. Makedonija.

Tabela 12. Naj~estite vidovi muvli i nivnata zastapenost vo R. Makedonija

Vid Voobi~aeno mesto na vireeweZastapenost vo R. Makedonija

Alternaria alternata Na yid -muvlosan; zrnesti i prehranbeni produkti

êsta

Aspergillus niger Vo vozduh, na prehranbeni produkti Naj~estaAspergillus fumigatus Vo vozduh, na prehranbeni produkti Naj~esta

Botrytis cinerea Na plodovi - magacini; lozovi i ovo{ni nasadi

êsta

Chaetomium glabosum Ne se sretnuva kaj nas RetkaEpicoccum

purpurascensNe se sretnuva kaj nas Retka

Fusarium spp. Parazit na ìtni i trevesti rastenija -zatvoreni prostori i silosi so p~enica i

p~enka

êsta

Neurospora sitophila Ne se sretnuva kaj nas Mnogu retkaPaecilmyces margundii Ne se sretnuva kaj nas Mnogu retka

Cladosporium cladosporoides

Na yid -muvlosan; na zrnesti proizvodi êsta

Penicillium notatum Muvla naj~esta na ovo{je i leb(na organski materii)

Naj~esta

Phoma betae Vi{a gaba-pe~urka vo {uma êstaRhizopus nigricans Muvla naj~esta na leb (na organski

materii)Naj~esta

Sporobolumyces roseus Ne se sretnuva kaj nas Mnogu retka



Slika 4. Penicillium notatum Slika 5. Aspergillus fumigatus

Slika 6. Aspergillus fumigatus, izgled pod elektronski mikroskop

A. B.Slika 7. Alternaria alternata

A. Tercierna struktura na alergenite B. Izgled pod svetlosenmikroskop

Alergenite od muvlite, osobeno Alternaria (slika 7 A), pretsta vuvaat zna~aen triger na astmatskite simptomi. Spored istra`uvawata vo SAD alergenite od Alternaria se povrzani so rizikot za smrt od astma, dodeka spored istra`uvawata od Francija, senzibilizacijata na alerge nite od Alternaria pretstavuvaat rizik-faktor za razvoj na te{kata astma.



2.1.1. Rezultati od na{eto istra`uvawe

Senzibilizacija na Alternaria kaj 722 vozrasni ispitanici obraboteni na na~in i metod kako {to e izneseno na str. 102, se sretnuva kaj 3,6% od ispitanicite (grafik 7).

3,6%

Grafik 7. Senzibilizacija na Alternaria kaj site ispituvani adulti

Kako {to se gleda od grafikot 8, prevalencijata na senzibilizacijata na Alternaria e najvisoka vo Skopje (5,5%), a najniska vo Debar (1,1%). Edna od pri~inite za vakvata sostojba e rasprostranetosta na muvlata vo odredeni podra~ja vo zemjava.

5,5%5,2%

4,1%

2,1%

1,1%

2,9%

0

1

2

3

4

5

6

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 8. Senzibilizacija na Alternaria kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Senzibilizacijata na Alternaria se sretnuva kaj 14,9% od pacientite so celogodi{en alergiski rinit, 25,0% od pacientite so astma i 12,8% od pacientite so celogodi{en alergiski konjunktivit (grafik 9).



25,0%12,8%14,9%

3,6%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis

Celogod. al. konj. Alergiska astma

Grafik 9. Senzibilizacija na Alternaria kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, alergiska astma i celogodi{en alergiski konjunktivit

Senzibilizacija na Penicillium notatum se sretnuva kaj 3,9% od ispituvanite adulti (grafik 10).

3,9%

Grafik 10. Senzibilizacija na Penicillium kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit i alergiska astma

Prevalencijata na senzibilizacijata na Penicillium e najvisoka vo Skopje (5,7%), a najniska vo Debar (2,0%) (grafik 11).



5,7%

5,2%

4,1% 4,1%

2,0% 2,1%

0

1

2

3

4

5

6

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 11. Senzibilizacija na Penicillium kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Senzibilizacijata na Penicillium se sretnuva kaj 14,9% od pacientite so celogodi{en alergiski rinit, 16,7% od pacientiet so astma i 11,2% od pacientite so celogodi{en alergiski konjunktivit (grafik 12).

16,7%11,2%14,9%

3,9%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 12. Senzibilizacija na Penicillium kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, alergiska astma i celogodi{en alergiski konjunktivit

2.2. Doma{ni mikrokrleì

Alergenite od doma{nite mikrokrleì (akarini) se najva`nite vnatre{ni (indoor) senzibilizira~ki agensi {irum svetot. Senzibilizacijata na ovie alergeni klini~ki moè da se manifestira so astma, alergiski rinit/rinokonjunktivit i/ili atopiski dermatit.

Doma{nata pra{ina pretstavuva smesa od organski i neorganski komponenti, kakvi {to se: vlakna, spori od muvli, insekti i feces od insekti, prvut od doma{ni ìvotni, mikrokrleì i feces od mikrokrleì. Doma{nite mikrokrleì se pajakoliki insekti so mikroskopski dimenzii, odnosno nivnata



dolìna iznesuva okolu 0,3 mm. Optimalni uslovi za ìvot i razmnoùvawe na doma{nite mikrokrleì se temperatura od 22 do 26o C i relativna vla`nost povisoka od 55%. Toplata i vla`na sredina, idealna za ̀ ivotot na mikrokrleìte, vo domovite se sretnuva vo postelninata (du{eci, ~ar{afi, jorgani i drugi prekrivki), kilimite, tapacirot od mebelot, zavesite, mekite detski igra~ki i dr. Vo 1 g pra{ina od du{ecite od postelata se nao|aat 2 000 do 15 000 doma{ni mikrokrleì.

Najva`ni vidovi doma{ni mikrokrleì se: Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae, Dermatophagoides microceras i Eurogluphus mainei i D. pteronyssinus (slika 8, A i B) e dominantniot mikrokrle` od doma{nata pra{ina {to ìvee vo predelite so konstantno vla`na klima, odnosno dominantniot doma{en mikrokrle` kaj nas i vo drugite zemji vo Evropa i SAD. D. farinae podobro preìvuva vo uslovi na poniska vla`nost na vozduhot, odnosno vo predelite so dolgi i suvi zimi.

A B

Slika 8. A. i B. Dermatophagoides pteronyssinusA. Izoliran od S. Milkovska

Holandskite alergolozi Voorhorst i Spiksma vo 1967 god. dokaùvaat deka alergenskata mo} na doma{nata pra{ina vo najgolema merka se dolì na alergenite od Dermatophagoides pteronyssinus. Voedno tie prvi ja vospostavija vrskata pome|u brojot na doma{nite mikrokrleì i alergenskata mo} na doma{nata pra{ina. Alergenite od doma{nite mikrokrleì se identificirani i klasificirani vo ~etiri grupi. Alergenite od grupite I, III i IV pretstavuvaat proteoliti~ki enzimi i se nao|aat vo fecesot od doma{nite mikrokrleì. Alergenite od grupata I (Dermatophagoides pteronyssinus I, Dermatophagoides farinae I i Dermatophagoides microceras) se cistein proteazi; alergenite od grupata III se serin proteazi; dodeka alergenite od grupata IV se amilazi. Alergenite od grupata II se strukturen del od teloto na doma{nite mikrokrleì. Alergenite od doma{nata pra{ina vo najgolem procent pripa|aat na grupite I i III, dodeka alergenite od grupata II vo doma{nata pra{ina se sretnuvaat vo mnogu mala koncentracija.



Koncentracijata na alergenite od mikrokrleìte vo doma{nata pra{ina od 0,5 mkg/g pretstavuva rizik-faktor za alergiska senzibilizacija kaj predisponiranite lica. Postoi signifikantna korelacija pome|u koncentracijata na mikrokrleìte vo domovite i dolìnata na eksponiraniot sta` so pojavata na alergiska senzibilizacija kaj predisponiranite lica, kako i so pojavata i stepenot na teìna na klini~ki manifestna bolest.

Senzibilizacijata na alergenite od doma{nite mikrokrleì ima primarno alergolo{ko zna~ewe, odnosno brojot na licata {irum svetot senzibilizirani na ovie alergeni se procenuva na okolu 100 milioni. Spored rezultatite od European Community Respiratory Health Survey (ECRHS) alergenite od doma{nite mikrokrleì se najva`nite alergeni povrzani so bronhijalnata hiperreaktivnost i astmata vo 16 centri od 22 zemji od Evropa, Severna Amerika i Avstralija, a ̀ iveeweto vo vla`ni ̀ iveali{ta e potvrdeno kako rizik-faktor za pojavata na astma.

Rezultatite od pove}e studii ukaùvaat deka senzibilizacijata na alergenite od doma{nite mikrokrleì pretstavuva najvaèn rizik-faktor i za pojavata na detskata astma, a rizikot e signifikantno povrzan so stepenot na ekspozicijata. Spored prospektivnite studii koi{to ja istraùvaat patogenezata na detskata astma, rizikot za pojavata na astma do 11 god. od ìvotot se zgolemuva za pet pati pri ekspozicija vo prvata godina od ìvotot na doma{na pra{ina, koja{to sodrì koncentracija od alergenite od doma{nite mikrokrleì povisoka od 10 mkg/g.

Spored edna studija za detskata astma vo R. Makedonija, senzibilizacijata na alergenite od doma{nite mikrokrleì se sretnuva kaj 95,9% od decata so alergiska astma, a koncentracijata na alergenite od doma{nite mikrokrleì vo doma{nata pra{ina vo ìveali{tata na bolnite deca e signifikantno povrzana so stepenot na nespecifi~nata bronhijalna reaktivnost, teìnata na astmata i nepovolniot evolutiven razvoj na bolesta. Vo istoto istraùvawe e konstatirana prose~na koncentracija na alergenite od doma{nite mikrokrleì vo doma{nata pra{ina od spalnata soba na decata od 11,8 mkg/g, odnosno 20 pati povisoka od koncentracijata, za koja{to e potvrdeno deka pretstavuva rizik-faktor za alergiska senzibilizacija kaj predisponiranite lica.


Senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus se sretnuva kaj 13,9% od ispituvanite adulti (grafik 13).



13,9%

Grafik 13. Senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus kaj site ispituvani adulti

Prevalencijata na senzibilizacijata na Dermatophagoides pteronyssinus e sli~na kaj ispitanicite od site ispituvani gradovi. Najvisoka (14,4%) e registrirana kaj ispitanicite od Skopje, a najniska kaj ispitanicite od Debar (11,6%) (grafik 14). Ovaa pojava e verojatno vo korelacija so klimatskite priliki vo Skopje i Debar.

14,4%

12,0%

13,2%14,1%

11,6%

13,5%

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 14. Senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Alergenite od mikrokrle`ite od doma{nata pra{ina pretstavuvaat naj~est poedine~en vnatre{en aeroalergen, odnosno naj~est aeroalergen voop{to, na koj{to se senzibilizirani ispitanicite so respiratornite alergiski bolesti (grafik 15.).



58,3%

73,4%

89,4%

13,9%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 15. Senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, alergiska astma i celogodi{en

alergiski konjunktivit

2.3. Doma{ni milenici

Vo razvienite zemji e ustanovena visoka prevalencija na senzibilizacijata na alergenite od doma{nite milenici, odnosno ìvotni (ma~ka, ku~e) i ptici (papagal, kanarinec). Prevalencijata na senzibilizacijata na ovie alergeni vo na{ata populacija e poniska, a edna od pri~inite e pomalata zastapenost na doma{nite milenici vo domovite kaj nas vo sporedba so razvienite zemji.

2.3.1. Ma~ka

Alergenite od ma~ka se potentni senzitizeri na di{nite pati{ta. Glavniot alergen (Fel d1) se nao|a na krznoto od ma~kata (osobeno vo facijalniot predel), sekretot od lojnite `lezdi i urinata.

Osven visokiot alergenski potencijal, Fel d1 se odlikuva i so golema prodornost vo di{noto steblo so ogled na dimenziite na negoviot nosa~ vo vozduhot na respirabilna ~esti~ka (dijametar < 5 mkm). Fel d1 ostanuva vo domot pove}e meseci posle otstranuvaweto na ma~kata, a moè da bide prenesuvan so oblekata na liceto koe{to do{lo vo kontakt so ma~kata i da predizvikuva nazalni, okularni i/ili astmatski simptomi kaj senzibiliziranite lica.

Spored istraùvawata vo SAD, senzibilizacija na alergenot od ma~ka se sretnuva kaj okolu 6 milioni lica. Spored rezultatite od istraùvawata vo [vedska i Holandija vo ramkite na ECRHS, senzibilizacijata na alergenot od ma~ka e signifikantno povrzana so bronhijalnata reaktivnost i astmata, dodeka spored istraùvawata vo [panija, senzibilizacijata na alergenot od ma~ka pretstavuva prediktor na poniska vrednost na FEV1 nezavisno od pu{eweto i bronhijalnata hiperreaktivnost.



2.3.1.1. Rezultati od na{eto istra`uvawe

Senzibilizacija na alergenite od ma~ka se sretnuva kaj 5,5% od ispituvanite adulti (grafik 16).

5,5%

Grafik 16. Senzibilizacija na alergenite na ma~ka kaj site ispituvani adulti

Prevalencijata na senzibilizacijata na ma~ka e najvisoka vo Skopje (7,4%), a najniska vo Debar (2,4%), a edna od pri~inite sigurno e prevalencijata na doma{nite milenici vo navedenite gradovi (grafik 17).

7,4%

5,1%

3,1%

6,2%

2,4%

4,1%

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 17. Senzibilizacija na alergenite na ma~ka kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Prevalencijata na senzibilizacijata na alergenite na ma~ka kaj ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, alergiska astma i celogodi{en alergiski konjunktivit iznesuva 34,0%, 16,7%, odnosno 21,6% (grafik 18).



16,7%21,6%

34,0%

5,5%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 18. Senzibilizacija na alergenite od ma~ka kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska

astma

2.3.2. Ku~e

Za ku~iwata se karakteristi~ni dva va`ni alergeni (Can f1 i Can f2), koi{to spored svoite karakteristiki se sli~ni so Fel d1, osven {to imaat ponizok alergenski potencijal. Can f1 i Can f2 se karakteristi~ni za site vidovi ku~iwa, a so Fel d1 postoi nizok stepen na vkrstena reaktivnost.

Spored podatocite od literaturata vo razvienite zemji senzibili zacija na alergenite od ku~e se sretnuva kaj okolu 30% od atopi~nite lica.


Senzibilizacija na alergenite od ku~e se sretnuva kaj 2,8% od ispituvanite adulti (grafik 19).

2,8%

Grafik 19. Senzibilizacija na alergenite na ku~e kaj site ispituvani adulti



Prevalencijata na senzibilizacijata na alergenite od ku~e e najvisoka vo Skopje (4,2%), a najniska vo Debar (1,0%) (grafik 20). I ovoj grafi~ki prikaz, kako i grafikot 17. go demonstriraat stavot kon doma{nite milenici na ̀ itelite vo pogolemite urbani sredini.

4,2%

2,1%1,9%

3,8%

1,0%

2,9%

0

1

2

3

4

5

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 20. Senzibilizacija na alergenite na ku~e kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Prevalencijata na senzibilizacijata na alergenite na ku~e kaj ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska astma iznesuva 23,1%, 18,4%, odnosno 10,0% (grafik 21).

10,0%18,4%

23,1%

2,8%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 21. Senzibilizacija na alergenite od ma~ka kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska

astma



2.3.3. Ptici

Alergenite od pticite (papagali, kanarinci, gulabi i dr.) obi~no pretstavuvaat alergeni od mikrokrle`ite koi{to `iveat vo nivnite perduvi.

Spored podatocite od literaturata, prevalencijata na senzibili za cijata na alergenite od ptici ne e visoka, no ovie alergeni se poznati po sposobnosta da predizvikuvaat seriozni nazalni, okularni i/ili astmatski simptomi.


Senzibilizacija na perduvi se sretnuva kaj 3,9% od ispituvanite adulti (grafik 22).

3,9%

Grafik 22. Senzibilizacija na perduvi kaj site ispituvani adulti

Prevalencijata na senzibilizacijata na perduvi e najvisoka vo Skopje (4,4%), a najniska vo Debar (1,4%) (grafik 23).

4,4%

2,7%

1,9%

3,9%

1,4%

2,8%

0

1

2

3

4

5

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 23. Senzibilizacija na alergenite na perduvi kaj ispitanicite od oddelnite gradovi



Prevalencijata na senzibilizacijata na perduvi kaj ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska astma iznesuva 23,1%, 18,4%, odnosno 10,0% (grafik 24).

10,0%10,0%14,9%

3,9%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 24. Senzibilizacija na perduvi kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska astma

2.3.4. Lebarka

Alergenite od lebarkata (angl. cockroach) (Slika 9, A i B) pretstavuvaat va`en triger na simptomi vo nekoi zemji (SAD, Velika Britanija, Avstralija i dr.). Pove}eto vidovi lebarki `iveat vo tropskite predeli, no so primenata na centralnoto greewe tie se pro{ireni i vo zemjite so studena klima. Naj~esti vidovi lebarki se amerikanskata lebarka (Periplaneta americana), avstraliskata lebarka (Periplaneta australasiae), aziskata lebarka (Blatella orientalis) i dr. Vo Evropa i kaj nas se sretnuva germanskata lebarka (Blatella germanica, nar. buba {vaba).

A. B.Slika 9. A. i B. Germanska lebarka (Blatella germanica)

Alergenite od lebarkite pretstavuvaat sostaven del na doma{nata pra{ina. Alergenite od amerikanskata i germanskata lebarka se identificirani



i mo`at kvantitativno da se odredat vo doma{nata pra{ina so specifi~ni monoklonalni antitela.


Senzibilizacija na alergenite od lebarka se sretnuva kaj 3,2% od ispituvanite adulti (grafik 25).

3,2%

Grafik 25. Senzibilizacija na alergenite od lebarka kaj site ispituvani adulti

Prevalencijata na senzibilizacijata na alergenite od lebarka e najvisoka vo Skopje (4,4%), a najniska vo Debar (1,4%) (grafik 26).

5,4%

1,1%

2,1%

4,2%

1,0%

2,9%

0

1

2

3

4

5

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 26. Senzibilizacija na alergenite na lebarka kaj ispitanicite od oddelnite gradovi

Prevalencijata na senzibilizacijata na alergenite od lebarka kaj ispi ta-ni cite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i alergiska astma iznesuva 11,6%, 10,0%, odnosno 10,0% (grafik 27).



10,0%10,0%11,6%

3,2%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Celogod. al.

rinitis


Grafik 27. Senzibilizacija na alergenite od lebarka kaj site ispitanici i ispitanicite so celogodi{en alergiski rinit, celogodi{en alergiski konjunktivit i

alergiska astma

2.5. Zaklu~oci

1. Senzibilizacijata na muvli se sretnuva relativno retko vo adultnata populacija vo R. Makedonija, no pretstavuva vaèn rizik-faktor za nastanokot na celogodi{niot alergiski rinit i alergiskata astma. 2. Na{ite rezultati go potvrduvaat alergolo{koto zna~ewe na alergenite na doma{nite mikrokrleì na {to ukaùvaat i pove}e istraùvawa od zemjava i od svetot. Senzibilizacijata na alergenite na Dermatophagoides pteronyssinus (13,9%) najverojatno e prisutna kaj pove}e od 200 000 lica vo R. Makedonija, a se sretnuva kaj okolu 90% od bolnite so celogodi{en alergiski rinit i okolu 60% od bolnite so alergiska astma. 3. Na{ite podatoci ukaùvaat na ne{to poniska senzibilizacija na alergenite od doma{nite milenici (ìvotni i ptici) vo sporedba so podatocite od istraùvawata od razvienite zemji, no i pokraj toa, taa pretstavuva vaèn faktor vo nastanokot na alergiskite respiratorni bolesti. 4. Prvite rezultati za senzibilizacijata na alergenite od lebarkata i nejzinata za~estenost kaj bolnite od alergiski respiratorni bolesti ukaùvaat deka se raboti za faktor za koj mora da se vodi smetka vo alergolo{kata obrabotka na bolnite.

2.6. Literatura:

1. Global Initiative for Asthma. Risk factors. National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute 2002; p. 27-39.

2. The UCB Institute of Allergy. Allergies. Brussels 1999; p. 20-29.3. Custovic A, Simpson A, Woodcock A. Importance of indoor allergens in the induction of

allergy and elicitation of allergic disease. Allergy 1998; 53: 115-120.4. Nelson HS. The importance of allergens in the development of asthma and the persistence

of symptoms. J Allergy Clin Immunol 2000; 105: 628-632.



5. Neukirch C, Henry C, Leynaert B, et al. Is sensitization to Alternaria alternata a risk factor for severe asthma? A population-based study. J Allergy Clin Immunol 1999; 103: 709-711.

6. Harrison PT. Creature comfort-living mites and moudls. Clin Exp Allergy 1999; 29: 148-149.

7. Kungulovski \. Usmeno soop{tenie, 1999. 8. Voorhorst R, Spiksma F, Varekamp H, et al. The house dust mite (Dermatophagoides

pteronyssinus) and the allergens it produces: identity with the house dust allergens. J Allergy 1967; 39: 325-339.

9. Janson C, Anto P, Burney P et al. The European Community Respiratory Health Survey: what are the main results so far? Eur Respir J 2001; 18:598-611.

10. Plaschke PP, Janson C, Norrman E, et al. Onset and remission of allergic rhinitis and asthma and the relationship with atopic sensitization and smoking. Am J Respir Crit Care Med 2000; 162: 920-924.

11. Abramson M, Kutin JJ, Raven J, et al. Risk factros for asthma among young adults in Melbourne, Australia. Respirology 1996; 1: 291-297.

12. Chinn S, Burney P, Sunyer J, et al. Sensitization to individual allergens and bronchial responsiveness in the ECRHS. European Community Respiratory Health Survey. Eur Respir J 1999; 14: 876-884.

13. Bjornsorn E, Norback D, Janson C, et al. Asthmatic symptoms and indoor levels of micro-organisms and house-dust mites. Clin Exp Allergy 1995; 25: 423-431.

14. Chinn S, Jarvis D, Luczynska C, Burney P. Individual allergens as risk factors for bronchial responsiveness in young adults. Thorax 1998; 53: 662-667.

14. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, E`ova N. Alergiski bolesti-Lekuvawe. Skopje: Medis-informatika, 1998, 21-25.

15. Karadzinska-Bislimovska J, Cvetanov V, Petrovska J, et al. Respiratory symptoms and positive skin prick tests in a prospective asthma study in Republic of Macedonia (initial results). Eur Respir J 1999; 14 (30): 78.

16. Sporik R, Holgate S, Platts-Miles TAE. Exposure to house-dust mite allergen (Der p 1) and the development of asthma in childhood. A prospective study. Engl J Med 1990; 323: 502-507.

17. Ma~eska-Baxakova G. Faktori koi vlijaat vrz evolucijata na astmata vo detskata vozrast. Doktorska disertacija. Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij”, Medicinski fakultet ,Skopje, 1999.

18. Trandafilovski P, Ma~eska-Baxakova G. Astmata i va{eto dete. Bitola: Kiro Dandarot, 2002,41-48.

19. Partti-Pellinen K, Marttila O, Makinen-Kiljunen S, et al. Occurrence of dog, cat and mite allergens in public transport vehicles. Allergy 2000; 55: 65-68.

20. Pope A, Patterson R, Burge H. Indoor allergens: assessing and controlling adverse health effects. National Academy of Sciences. Washington: National Academy Press; 1993.

21. Soriano JB, Anto JM, Sunyer J, et al. Risk of asthma in the general Spanish population attributable to specifi c immunoresponse. Spanish Group of the European Community Respiratory Health Survey. Int J Epidemiol 1999; 28: 728-734.

Poglavje

V

V. Klini~ko-epidemiolo{ki istra`uvawa



102

Epidemiolo{ko-klini~koto istraùvawe e izvedeno vo periodot od fevruari do juni 2002 god, pri {to od gradovite Skopje, Dojran, Ohrid, Prilep, Debar i Peh~evo po slu~aen izbor se vklu~eni vkupno 1121 ispitanik, odnosno okolu 0,6% od vkupnata populacija na R. Makedonija. Od niv 722 se vozrasni (283 od ma{ki i 439 od ènski pol, sredna vozrast 39,56 ± 13,5god, rang 18 - 78 god) i 399 deca (196 od ma{ki i 203 od ènski pol, sredna vozrast 11,01 ± 2,61 god, rang 4 - 15 god).

Primeneti se dva vida pra{alnici dizajnirani za ovaa namena, odnosno pra{alnik za vozrasni (prilog 2) i pra{alnik za deca (prilog 3). Pri sostavuvaweto na pra{alnicite koristeni se standardiziranite pra{alnici primenuvani vo epidemiolo{kite studii za alergiskite bolesti vo svetot, kako European Community Respiratory Health Survey (ECRHS) i International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC). Pra{alnicite za vozrasnite se popolnuvani od lekar, dodeka pra{alnicite za decata se popolnuvani od roditelite spored soodvetni instrukcii.

Kaj vozrasnata populacija izvedeni se ko`ni prick-testovi so 11 standardni Bencard-ovi alergeni (grupen polen-drvja, grupen polen-treva, pelin-Artemisia vulgaris, loboda-Chenopodiaceae spp., kopriva-Urtica dioica, tegavec-Plantago lanceolata, Ambrosia elatior, Penicillinum notatum, Alternaria alternata, Dermatophagoides pteronyssinus, lebarka, ma~ka, ku~e, perduv). Brojot i vidot na alergenite be{e odreden vrz osnova na rezultatite od trigodi{niot aeropalinolo{ki monitoring. Alergenskite ekstrakti se rastvorani vo 31505 QAU (quality assurence units), vo glicerinirana sredina na ekstrakcija. Testovite se izveduvani na volarnata strana na podlaktot pri {to e vklu~ena pozitivna kontrola so 0,1% histamin i negativna kontrola so glicerinirana sredina za ekstrakcija, a se ~itani po vremenski period od 20 minuti. Dijametarot na papulata e presmetuvan so transparenten pleinmetar. Spored preporakite na Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija, za pozitiven koèn test e smetana papula so sreden dijametar > 3mm.

Kaj adultite od vozrasnata grupa 20 - 44 god so pozitiven odgovor na pra{awata za postoewe na astmatski simptomi i/ili primena na antiastmatski lekovi, vo Institutot za medicina na trudot se izvedeni spirometriski ispituvawa i nespecifi~en bronhoprovokativen test so histamin. Ispituvawata se izvedeni na spirometarot SanoScope-SCHILLER spored preporakite na European Community for Steel and Coal (Offi cial Statement of the European Respiratory Society).

Statisti~kata analiza na dobienite podatoci e izvedena so deskriptivni i analiti~ki metodi (χ2-test, Fisher’s exact-test, Mann-Whitney U-test, t-test za nezavisni primeroci i linearna regresija) so statisti~kata programa SPSS 11.


Dijagnosti~ki kriteriumi za oddelnite alergiski entiteti

103

1.0. Dijagnosti~ki kriteriumi za oddelnite alergiski entiteti

Atopijata kaj vozrasnite e definirana kako pozitiven koèn test na barem eden od op{tite alergeni.

Alergiskiot rinit kaj vozrasnite e definiran vrz osnova na postoeweto na simptomi za rinit i pozitivnata senzibilizacija na sezonskite ili celogodi{nite alergeni.

Sezonskiot alergiski rinit (SAR) kaj vozrasnite e definiran vrz osnova na pozitivnite podatoci na simptomi za rinit asocirani so polenskata sezona i pozitivnata senzibilizacija na polenski alergeni.

Celogodi{niot alergiski rinit (CAR) kaj vozrasnite e definiran vrz osnava na podatoci od pra{alnikot za celogodi{na manifestacija na zaboluvaweto i pozitivnata senzibilizacija na celogodi{nite alergeni.

Sezonskiot alergiski rinit kaj decata e definiran vrz osnova na podatocite od pra{alnikot za povtoruvani sezonski manifestacii na eden ili pove}e od simptomite za rinit vo periodot prolet-leto, a celogodi{niot

alergiski rinit kaj decata e definiran vrz osnova na podatocite od pra{alnikot za celogodi{ni simptomi za rinit vo kontakt so op{ti celogodi{ni alergeni.

Alergiskiot konjunktivit kaj vozrasnite e definiran spored postoeweto na simptomi za konjunktivit i pozitivnata senzibilizacija na sezonskite ili celogodi{nite alergeni.

Astmata (vo vozrasnata grupa 20 - 44 god) e definirana spored postoeweto na eden ili pove}e astmatski simptomi ili primena na antiastmatski lekovi i pozitivniot nespecifi~en bronhoprovokativen test so histamin, odnosno pozitivniot bronhodilatatoren test so sprej Ventolin kaj ispitanicite so reducirana ventilatorna funkcija.

Atopiskiot dermatit kaj decata e definiran kako koèn isip sleden so jade` koj{to se pojavuva i gubi vo tekot na najmalku {est meseci.

Preosetlivosta na medikamenti, hrana i ubod od insekti kaj vozrasnite i decata e definirana spored pozitivnite odgovori na pra{awata za pojava na reakcija na preosetlivost posle primena na odreden lek, konsumirawe odredeni prehranbeni produkti ili ubod od insekt.

1.1. Karakteristiki na ispituvanite grupi

1.1.1.Vozrasno naselenie

Od vkupniot broj vozrasni ispitanici (722) maì se 283 (38,6%), a èni 439 (61,4%). Distribucijata na ispituvanata grupa spored polot e prikaàna na grafikot 28.



104

61,4%

38,6%

maì

èni

Grafik 28. Distribucija na ispituvanata grupa spored polot

Vozrasta na ispitanicite e vo rangot od 18 do 78 god, a prose~nata vozrast iznesuva 39,56 ± 13,5 god. Najgolemiot broj vozrasni ispitanici e od vozrasnata grupa 41-50 god (30,1%), dodeka najmalku ispitanici ima od vozrasnata grupa > 70 god (1.3%) (grafik 29).

1.3%5.2%

13.9%

30.1%

22%

15.7%11.9%

0

5

10

15

20

25

30

35

15-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 > 70

Grafik 29. Distribucija na ispituvanata grupa spored vozrasta

Najgolemiot broj ispitanicite e od podra~jeto na Skopje (28%), dodeka ispitanicite od drugite gradovi se prisutni vo pribli`no ist procent, koj{to se dviì od 13% do 16% (grafik 30).

28,0%

13,0%

15,0%14,0%

16,0%

14,0%

Skopje

Dojran

Ohrid

Prilep

Debar

Peh~evo

Grafik 30. Distribucija na ispituvanata grupa spored mestoto na ìveewe



105

Spored etni~kata pripadnost, najbrojni se Makedoncite (79,7%) i Albancite (13,6%) (grafik 31).

0.2%1.5%2.1%2.8%13.6%

79.7%

0

20

40

60

80

100

Mak Alb Tur Rom Srb dr

Grafik 31. Distribucija na ispituvanata grupa spored etni~kata pripadnost

Spored mestoto na `iveewe, pogolem e brojot na ispitanici od urbanata sredina (85,4%) (grafik 32).

14,6%

85,4%

grad

selo

Grafik 32. Distribuija na ispituvanata grupa spored mestoto na `iveewe (grad ili selo)

Spored stepenot na obrazovanie, najbrojni se ispitanicite so sredna stru~na podgotovka (58,9%). Spored socijalno-ekonomskiot status, najbrojni se vrabotenite (70,5%), 22,9% se nevraboteni i 6,8% penzioneri (grafik 33 i 34).

5.7%

16.8%

58.9%

18.4%

0

10

20

30

40

50

60

70

OSS SSS VSS Studenti

6,8%

22,9%

70,5%Vrab.

Nevrab.

Penz.

Grafik 33. Distribucija spored stepenot na obrazovanie

Grafik 34. Distribucija spored socijalno-ekonomskiot status



106

Kaj ispitanicite e registriran relativno visok procent na pu{a~i (34,2%). Najmnogu pu{a~i se sretnuvaat kaj ispitanicite od Skopje (45,7%), a najmalku kaj ispitanicite od Dojran (25,6%) (grafik 35 i 36).

57,6%

34,2%

pu{a~i

nepu{a~i

Grafik 35. Distribucija na ispituvanata grupa spored navikata za pu{ewe

31.8%36.6%

28.4%

43.2%

25.6%

45.7%

0

10

20

30

40

50

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 36. Distribucija na pu{a~ite spored mestoto na `iveewe

Pogolem broj od ispitanicite ̀ iveat vo ku}a (75,1%), a greeweto so drva e naj~est na~in na zatopluvawe na domot (58,1%) (grafik 37 i grafik 38).

24,9%

75,1%

ku}a

stan

29.7%

58.1%

12.2%

0

10

20

30

40

50

60

70

parno gr. drva struja

Grafik 37. Distribucija spored na~inot na domuvawe

Grafik 38. Distribucija spored na~inot na zatopluvawe na domot



107

Prisustvo na zelenilo vo okolinata na domot referiraat 67,2% od site ispitanici (grafik 39). Ovaa pojava e naj~esto prisatna kaj ispitanicite od Dojran (92,3%) i Peh~evo (84,3%) (grafik 40).

32,8%

67,2%da

ne

84.5%

64.5%66.2%63.3%

92.3%

60.1%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 39. Zelenilo vo okolinata na domot kaj ispituvanata grupa

Grafik 40. Zelenilo vo okolinata na domot - distribucija vo oddelnite

gradovi

Zelenilo vo domot odgleduvaat 77,2% od ispitanicite (grafik 41), i toa naj~esto onie od Peh~evo (85,9%) i Ohrid (84,4%) (grafik 42).

22,8%

77,2%

da

ne

85.9%

67.5%80.4%84.4%

72.4%61.2%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 41. Zelenilo vo domovite kaj ispituvanata grupa

Grafik 42. Zelenilo vo domot - distribucija vo oddelnite gradovi

Doma{ni milenici ~uvaat 35,3% od ispitanicite (grafik 43), vo naj go lem procent ispitanicite od Dojran (45,4%) i Skopje (40,5%) (grafik 44).

35,3%

64,7%

da

ne

36.1%

24.5%

33.8%39.2%

45.4%40.5%

0

10

20

30

40

50

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 43. Doma{ni milenici kaj ispituvanata grupa

Grafik 44. Doma{ni milenici - distribucija vo oddelnite gradovi

Na zagadenost vo okolinata na domot (smet, industrisko zagaduvawe, izduvni gasovi od soobra}ajot i drugo) uka`uvaat 38,3% od ispitanicite (grafik 45), i toa naj~esto ispitanicite od Skopje (44,2%), a najmalku ispitanicite od Dojran (14,6%) (grafik 46).



108

61,7%38,3%

da

ne

20.4%

38.6%39.2%37.6%

14.6%

44.2%

0

10

20

30

40

50

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 45. Zagadenost vo okolinata na domot kaj ispituvanata grupa

Grafik 46. Zagadenost vo okolinata na domot- distribucija vo oddelnite

gradovi

Postoewe na specifi~na profesionalna ekspoziija na rabotnoto mesto (pra{ina, hemikalii, vlaga ili visoka temperatura) referiraat 43,8% od ispitanicite (grafik 47), povtorno vo najgolem procent ispitanicite od Skopje (57,5%), a vo najmal procent ispitanicite od Dojran (24,1%) (grafik 48).

56,2%

43,8%

da

ne

47.1%

25.2%30.5%33%

24.1%

57.5%

0

10

20

30

40

50

60

70

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 47. Specifi~na prof. ekspozicija kaj ispituvanata grupa

Grafik 48. Specifi~na prof. ekspozicija - distribucija vo oddelnite gradovi

1.1.2. Deca

Vo soglasnost so metodologijata na istra`uvaweto, vo ispituvanata grupa bea vklu~eni 399 deca na vozrast 0-15 god. Od vkupniot broj ispituvani deca, mom~iwa se 196 (48,9%), a devoj~iwa 203 (51,1%) (grafik 49).

51,1%

48,9%

ma{ki

`enski

Grafik 49. Distribucija na ispituvanite deca spored polot



109

Prose~nata vozrast na ispituvanite deca iznesuva 11,01 ± 2,61 godini. Vozrasnata grupa ≤ 7 god e zastapena so 42,1%, a vozrasnata grupa > 7 god so 57,9% (grafik 50).

57,9%

42,1%

< 7 god.

> 7 god.

Grafik 50. Distribucija na ispituvanite deca spored vozrasta

Kako i kaj vozrasnite ispitanici, najgolemiot broj od ispituvanite deca se od Skopje (31%) (grafik 51).

31,0%

13,0%

9,0%21,0%

12,0%

14,0%

Skopje

Dojran

Ohrid

Prilep

Debar

Peh~evo

Grafik 51. Distribucija na ispituvanite deca spored gradot na `iveewe

Spored etni~kata pripadnost na ispituvanite, deca najbrojni se Makedoncite (78,7%) i Albancite (14,5%) (grafik 52).

1.3%0.5%1.8%3.1%14.5%

78.7%

0

20

40

60

80

100

Mak Alb Tur Rom Srb dr

Grafik 52. Distribucija na ispituvanite deca spored etni~kata pripadnost



110

Vo grad ìveat 81,9%, a vo selo 18,1% od ispituvanite deca (grafik 53).

18,1%

81,9%

grad

selo

Grafik 53. Distribucija na ispituvanite deca spored mestoto na ìveewe

Pogolem broj od ispituvanite deca ìveat vo ku}a (73,8%), a greeweto so drva e po~est na~in na zatopluvawe na domot (53%) (grafik 54 i grafik 55).

26,2%

73,8%

ku}a

stan19.6%

53%

18.8%

0

10

20

30

40

50

60

parno gr. drva struja

Grafik 54. @iveewe vo ku}a ili stan kaj ispituvanite deca

Grafik 55. Na~in na zatopluvawe na domot

Navikata za pu{ewe cigari kaj majkite na ispituvanite deca vo tekot na nivnata bremenost e prisutna vo 12,1% od slu~aite (grafik 56). Najgolem broj majki koi{to pu{ele vo tekot na bremenosta se sretnuva vo Dojran (17,6%) i Skopje (15,6%), a najmal vo Peh~evo (2%) (grafik 57).

87,9%

12,1%

da

ne2,1%

8.4%6.1%6.3%

17.6%15.6%

0

5

10

15

20

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 56. Pu{ewe na majkata vo tekot na bremenosta kaj ispituvanite deca

Grafik 57. Pu{ewe na majkata vo tekot na bremenosta - distribucija vo

oddelnite gradovi

Podatocite pokaùvaat deka 91% od ispituvanite deca bile doeni (grafik 58), a najvisok procent se sretnuva kaj ispituvanite deca od Dojran (86,9%) (grafik 59). Akcentot be{e staven na ekskluzivnoto doewe, vnimanie zasluùva podatokot



111

deka re~isi 35% od ispituvanite deca bile doeni vo tekot na celiot doene~ki period, a duri 18,6% i posle navr{enata prva godina od ìvotot (grafik 60).

9,0%

91,0%

da

ne

Grafik 58. Distribucija na ispituvanite deca spored doeweto vo prvata godina od ìvotot

93.9%92.6%87.7%

98.2%86.9%88.3%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

18.6%

34.4%

24.4%22.6%

0

10

20

30

40

do 3 mes. do 6 mes. do 12 mes. > 12 mes.

Grafik 59. Doewe vo prvata godina od prvata godina od ìvotot

Grafik 60. Traewe na doeweto vo ìvotot/distribucija vo oddelnite

gradovi

Rodilnata teìna kaj najgolemiot broj od ispituvanite deca (78,5%) iznesuvala 3000 - 4200 g (grafik 61).

16.1%

78.5%

5.1%

0

20

40

60

80

100

< 3000 gr 3-4200 gr > 4200gr

Grafik 61. Distribucija na ispituvanite deca spored rodilnata teìna

Pove}e od edno dete e prisutno vo semejstvata na 55% od vkupniot broj ispituvani deca nasproti 45% od ispituvanite deca koi{to nemaat brat ili sestra (grafik 62). Vo Ohrid duri 66,6% od ispituvnite deca imaat brat ili sestra, a najmalku vo Peh~evo (42,8%) (grafik 63).



112

55,0%

45,0%

da

ne

42.8%

64.6%

47,0%

66.6%54.4%50,0%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 62. Pove}edetstvo odnosno bra}a/sestri kaj ispituvanite deca

Grafik 63. Pove}edetstvo kaj isp. deca - distribucija vo oddelnite gradovi

Podatocite poka`uvaat deka 42,8% od ispituvanite deca na vozrast 0-6 god prestojuvale vo jasli ili gradinka (grafik 64). Spored o~ekuvawata, najgolem procent deca so prestoj vo jasli ili gradinka e registriran vo Skopje (57,1%) (grafik 65).

57,2%

42,8%

da

ne27.9%23.7%

46.7%40.6%

21.2%

57.1%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 64. Prestoj vo jasli ili gradinka kaj ispituvanite deca

Grafik 65. Prestoj vo jasli ili gradinka - distribucija vo oddelnitegradovi

Zelenilo vo okolinata na domot e referirano kaj 79,7% od ispituvanite deca (grafik 66.); vo najgolem procent kaj ispitanicite od Dojran (91,1%) (grafik 67).

20,3%

79,7%

da

ne

76.4%

56.3%

74.3%79.2%

91.1%90.8%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 66. Zelenilo vo okolinata na domot kaj ispituvanite deca

Grafik 67. Zelenilo vo okolinata na domot - distribucija vo oddelnite

gradovi

Odgleduvawe zelenilo vo domot e referirano od 71,4% od ispituvanite dea (grafik 68), povtorno vo najgolem broj od decata od Dojran (92,7%) (grafik 69).



113

28,6%

71,4%da

ne

74.2%71.9%67.3%78.2%

92.7%

60.6%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 68. Zelenilo vo domot kaj ispituvanite deca

Grafik 69. Zelenilo vo domot - distribucija vo oddelnite gradovi

Doma{ni milenici (ku~e, ma~ka, papagal, kanarinec i dr.) se ~uvaat vo domovite na 34,4% od ispituvanite deca (grafik 70). Sli~no kako kaj vozrasnite ispitanici, vo najgolem procent doma{ni milenici se sretnuvaat kaj decata od Dojran (62,7%) (grafik 71).

65,6%

34,4%

da

ne

50,0%

20.7%30.4%28.6%

62.7%

31.9%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 70. Doma{ni milenici kaj ispituvanite deca

Grafik 71. Doma{ni milenici - distribucija vo oddelnite gradovi

Vkupno 60,7% od ispituvanite deca `iveat vo semejstva kade {to eden ili pove}e ~lenovi se pu{a~i (grafik 72). Najvisok procent pasivni pu{a~i se sretnuva kaj ispituvanite deca od Peh~evo (81,8%) (grafik 73).

39,3%

60,7%

da

ne

81.8%

55.4%65.3%

59.6%65.3%

55.7%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 72. Pasivno pu{ewe kaj ispituvanite deca

Grafik 73. Pasivno pu{ewe-distribucija vo oddelnite gradovi

Postoewe na zagadenost vo okolinata na domot (smet, industrisko zagaduvawe, izduvni gasovi od soobra}ajot i dr.) referiraat 20,1% od ispituvanite deca (grafik 74). Sli~no kako kaj vozrasnite ispitanici, procentot e najvisok kaj ispitanicite od Skopje (34,2%), a najnizok kaj ispitanicite od Dojran (5,9%) (grafik 75).



114

79,9%

20,1%

da

ne15.6%13.5%11.3%

19.6%

5.9%

34.2%

0

20

40

60

80

100

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 74. Zagadenost vo okolinata na domot kaj ispituvanite deca

Grafik 75. Zagadenost vo okolinata na domot - distribucija vo oddelnite

gradovi


Alergiski rinit

115

2.0. Alergiski rinit MKB - 10; J 30.4

2.1. Definicija

Alergiskiot rinit (AR) e vospalitelna bolest na nazalnata mukoza, koj se

karakterizira so prisustvo na mnogu kletki i kleto~ni elementi: mastociti,

bazofili, eozinofili i dr.

Vospalenieto doveduva do zgolemen nazalen odgovor kon razli~ni

nespecifi~ni i specifi~ni stimulusi od okolnata sredina i do formirawe

klini~ki sindrom so sledni simptomi: hipersekrecija, priliv na krv vo nosnata

mukoza, ~e{awe, kivawe i zatnat nos najmalku 2 nedeli.

2.2. Klasifikacija

Spored vremeto na pojavuvaweto, AR se deli na sezonski i celogodi{en. Spored karakterot na simptomite, AR moè da bide intermitenten, koga simptomite traat pomalku od 4 dena vo nedelata ili vo tekot na pomalku od 4 nedeli, odnosno perzistenten so simptomi koi traat 4 ili pove}e denovi vo nedelata vo tekot na pove}e od 4 nedeli.

Sezonskiot AR (SAR, J 30.1) se definira kako vospalitelna bolest na nazalnata mukoza so intermitentni simptomi na rinit: ~e{awe, iritacija, kongestija vo nosot, prosledeno so kivawe i vodenikava rinorea, kaj prethodno senzibilizirani lica pri sezonska ekspozicija na oddelni specifi~ni polenski alergeni, muvli i nivni spori.

Celogodi{niot (perenijalniot) AR (CAR, J 30.3) se definira kako vospalitelna reakcija na nazalniot epitel so postojano prisutni simptomi na rinit vo vid na ~e{awe, kivawe, prosledeno so vodenikava sekrecija i nazalna opstrukcija poradi hipertrofija na nosnata ligavica.

Spored teìnata na klini~kite pojavi AR se deli na lesen, umeren i teòk.

2.3. Sezonski alergiski rinit

2.3.1. Etiopatogeneza

Naj~esti predizvikuva~i na SAR se polenite od drvjata (breza, lipa, dab, topola, vrba, elka, jasen, brest, bor), trevite (p~enka, p~enica, ‘r`, livadarka), plevelite (pelin, {tavej, tegavec, kopriva, loboda, ambrozija, gluvar~e), gabite, osobeno muvlite i nivnite spori.

Najzna~ajni favorizira~ki faktori za pojavata na SAR se nazalnite nespecifi~ni iritansi, kakvi {to se: studen vozduh, napor, ~ad od cigari, razli~ni mirisi, alkohol, za~ini, no ne pomalku va`ni se emocionalnite faktori i zagaduva~kite agensi od okolinata (ozonot, dizel gasovite, sulfurniot dioksid, azotniot oksid).

Tipot na alergenot e geografski opredelen so aeropalinolo{kite karakteristiki vo opredelenata oblast. êsto pati od vozdu{nite strui moè da se prenesuvaat polenovite zrna i vo podale~nite podra~ja i da predizvikuvaat vonsezonski simptomi na SAR. Pokraj sezonata, dolìnata na polenacijata i



116

meteorolo{kite uslovi, zna~ajni se i op{tite karakteristiki na polenot. Taka, polenot na trevite i plevelite e so pogolem broj antigeni determinanti vo odnos na nekoi drvja, kakov {to e borot. Zna~ajna e i vkrstenata senzibilizacija na polenite od trevi. Za pojavata na klini~kite simptomi na SAR potrebna e ekspozicija na odredeno koli~estvo polenovi zrna na m3 vozduh, koe{to se ozna~uva kako “prag na provokacijata”.

Patogenezata na SAR podrazbira protivgen-protivtelo reakcija koja se javuva vedna{ posle alergiskata provokacija so protivgen-polen koj premostuva dve molekuli na IgE fiksirani protivtela za povr{inata na mastocitite i bazofilite. Toa rezultira so degranulacija na membranata i osloboduvawe na membranski medijatori od tipot na histamin, serotonin, bradikinini, levkotrieni, prostaglandini i hemotakti~ni medijatori.

2.3.2. Celogodi{en alergiski rinit

Naj~esti predizvikuva~i na CAR se aeroalergenite od doma{nite ìvotni i ekskretite od mikrokrleòt Dermatophagoides pteronyssinus.

Nazalnite nespecifi~ni iritansi kakvi {to se: studeniot vozduh, fizi~kiot napor, pravot, ~adot od cigari, razli~nite mirizbi, alkoholot i za~inite se va`ni trigeri na simptomite. Emocionalnite faktori, isto taka, moàt da ja favoriziraat pojavata na simptomi.

Patogenetski CAR vo su{tina pretstavuva inflamacija sostavena od mast kletki, eozinofili, T-li i makrofagi. Vo patogenezata na CAR se razlikuvaat ran i docen odgovor na ekspozicijata na alergeni. Raniot odgovor e rezultat na IgE-zavisna aktivacija na mastocitite vo nazalnata mukoza, pri {to se osloboduvaat medijatori: histamin, triptaza, levkotrienite (LTB4 i LTC4), prostaglandini (PGD2), faktorot na aktivacija na trombocitite (PAF), bradikinin, koi doveduvaat do vazodilatacija, zgolemena vaskularna permeabilnost, glandularna sekrecija i stimulacija na aferentnite nervi. Docnite reakcii se javuvaat 6-12 ~asovi po ekspozicijata i se rezultat na LTB4 i PAF koi predizvikuvaat natrupuvawe na eozinofili vo nosnata ligavica. Pri toa aktivno u~estvuvaat i citokinite - interleukin 5 (Il-5) od T-po (T-po 2) i mastocitite, kako i interleukinot 3 (Il-3) i stimulira~kiot faktor na granulocitno-makrofagnite kolonii.

Nervno-refleksniot mehanizam zapo~nuva so osloboduvaweto na medijatorite od ranata faza (histamin, serotonin, bradikinin i drugi) i nivno vrzuvawe za receptorite na senzitivnite vlakna na n. trigeminus. Prenesenite impulsi do CNS predizvikuvaat odgovor preku eferentni parasimpati~ni nervi so pojava na hipersekrecija, kivavica i otok.

Pri hroni~noto vospalenie eozinofilite preku glavniot alkalen protein i eozinofilnata peroksidaza go o{tetuvaat resestiot epitel na ligavicata i senzornite nervni zavr{etoci stanuvaat dostapni za drazbi od okolinata po {to se nadovrzuva fazata na nespecifi~na hiperreaktibilnost. Vo hroni~nata inflamacija uloga imaat i aksonski refleksi so lokalno osloboduvawe na nevropeptidi.


Alergiski rinit

117

2.4. Klini~ka slika

2.4.1. Sezonski alergiski rinit (SAR)

Zaboluvawetoto zapo~nuva so tipi~na simptomatologija: jade` i iritacija vo nosot, kivavica i vodenikava rinorea ~esto pridruèna so nazalna kongestija, kako i jade` vo grloto, u{ite, o~ite, edem okolu o~ite i crvenilo na konjunktivite. Nosnoto di{ewe e silno ote`nato. Vo 10-20% od slu~aite na SAR, koj{to u{te se narekuva polenska treska, toj e pridruèn so astma. Kaj okolu 1% od bolnite, mo`ni se gastrointestinalni i /ili ko`ni rekcii.

- Simptomite se manifestiraat sezonski pri ekspozicija na polenskite aeroalergeni, muvlite i nivnite spori.

- Postoi direktna zavisnost me|u koncentraciite na polenite vo vozduhot i ja~inata na klini~kite simptomi.

- Teìnata na simptomite opa|a so vozrasta, no ne e isklu~eno prv pat da se javat i vo podocne`nata vozrast.

- Moè da se javat i vonsezonski simptomi na pojava na SAR poradi transportot na polenovite zrna od podale~ni podra~ja.

2.4.2. Celogodi{en alergiski rinit (CAR)

- Se karakterizira so isti simptomi kako SAR so toa {to voobi~aeno nazalnata opstrukcija e poizrazena poradi hipertrofija na nosnata sluznica, sekretot e pove}e sluzav, a ponekoga{ gust, a kivavicata i jadeòt na nosot i o~ite se poretki simptomi. Bolnite di{at preku usta, {to predizvikuva bolka i su{ewe na grloto, ka{lica i no}no gr~ewe.

- Simptomite se hroni~ni, perzistentni, po~esto se manifestiraat vo esen i zima.

- êsto e pridruèn so hroni~en sinuzit, nazalna polipoza, hroni~en serozen otit, a kako rezultat na slevawe na sekret vo di{nite pati{ta se javuva vla`na no}na ka{lica.

Vo zavisnost od simptomite, kaj CAR se javuvaat dve formi: hipersekretoren tip so kivavica i opstruktiven tip.

2.5. Dijagnoza

Dijagnozata na AR se postavuva vrz osnova na anamnezata, klini~kiot pregled, funkcionalnite, ko`nite i laboratoriskite testovi.

2.5.1. Anamneza

Anamnezata se karaketrizira so pojava i zasiluvawe na simptomite vo zavisnost od godi{nata sezona, mestoto na ìveewe, rabotnoto mesto, kontaktot so doma{nite milenici i dr. Mnogu ~esto anamnesti~kite podatoci ukaùvaat na pridru`ni alergiski manifestacii od tipot na astma, urtikarija, alergija na hrana, insekti ili medikamenti, kako i na pozitivna familijarna anamneza za alergiski bolesti i preleàni zaboluvawa od alergiski tip.



118

2.5.2. ORL status

Osnovni metodi vo evaluacijata na ORL statusot kaj pacientite so nazalni simptomi se prednata i zadnata rinoskopija, faringoskopijata i otoskopijata.

So predna rinoskopija se dobivaat podatoci za proodnosta na nosnite hodnici, koli~estvoto, vidot i lokalizacijata na nosniot sekret, bojata na ligavicata, hipertrofijata na konhite, prisustvoto na polipi, prisustvoto na septalna devijacija, prisustvoto na tumori, tu|i tela i dr.

So zadnata rinoskopija se dobiva uvid za eventualno postoewe na adenoidni vegetacii, tumori itn.

So faringoskopijata se dobivaat podatoci za hipertrofija na tonzilite, otok na uvulata, geografski jazik i dr., dodeka so otoskopijata se dobivaat podatoci za eventualnite promeni na nadvore{noto i srednoto uvo.

2.5.3. Funkcionalni testovi

2.5.3.1. Rinomanometrija

Rinomanometrijata pretstavuva funkcionalen i rutinski primenliv metod za ocenka na nazalnata proodnost so koj se meri nazalnata vozdu{na rezistencija preku kvantitativna evaluacija na nazalniot protok i pritisok (slika 10).

A. Ureden rinogram B. Opstruktiven tip na nazalno di{ewe

Slika 10. Ureden i patolo{ki rinomanometriski naod

Rinomanometriskite parametri za kvantitativna evaluacija na nazalnata funkcija za Rhinotest MP 500 (slika 11) se: proto~nite parametri, procentot na zgolemuvawe na protokot pri duplirawe na diferencijalniot pritisok (aerodinamika), proto~nata proporcija (funkcionalnata sporedba na dvete strani od nosot), testot na dekongestija i specifi~niot nazalen provokativen test so alergeni.


Alergiski rinit

119

Slika 11. Aparat Rhinotest MP 500

2.5.3.2. Akusti~nata rinometrija

Akusti~nata rinometrija e tehnika so koja generiran zvu~en impuls (150-10 000 Hz) se propagira preku zvu~na tuba vo nosot, a reflektorniot signal se detektira preku mikrofon i se analizira. So ovoj metod ne se meri vozdu{niot protok i pritisok, tuku se odreduva geometrijata na nazalnite kaviteti so mo`nost za kvantifikacija na nazalnite abnormalnosti.

2.5.4. Ko`ni testovi

Ko`nite testovi se primarno dijagnosti~ko sredstvo za da se demonstrira IgE-posreduvanata alergiska reakcija na koàta (reakcija od ran tip). So niv se dijagnosticira atopijata ili genetskata predispozicija kon alergiski zaboluvawa i pretstavuvaat dokaz koj{to gi potkrepuva anamnezata i klini~kiot naod za postoeweto na AR.

Naj~esto primenuvan e prick metodot, a za pozitiven koèn test se smeta pojavata na papula so sreden dijametar ≥ 3 mm spored preporakite na Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija.

Faktori {to vlijaat na rezultatite od ko`nite testovi se: lekovite kakvi {to se antihistaminicite i kortikosteroidite, potoa vozrasta (odgovorot e namalen kaj mnogu mladi i povozrasni ispitanici), sezonskite varijacii i patolo{kite sostojbi na koàta kakvi {to se urtikarijata, dermografizmot, atopiskiot dermatit i dr.

2.5.5. Laboratoriski testovi

Odreduvaweto na vkupniot serumski IgE e so niska specifi~nost i poradi toa nema osobena prakti~na vrednost.

Specifi~nite IgE kon odredeni alergeni pogoden in vitro metod koj se



120

primenuva vo rutinskata dijagnostika poradi svojata korisnost i sofisticiranost. Naj~esto primenuvan vo sekojdnevnata praktika e UniCAP, koja{to pretstavuva relativno skap metod. Porano {iroko primenuvaniot RAST metod za odreduvaweto na specifi~niot IgE e napu{ten poradi sozdavaweto radioaktiven otpad pri negovoto izveduvawe.

Kaj okolu 30% od pacientite rezultatite od prick testot i in vitro testovite ne koreliraat. Pri~inata za toa e {to kaj ko`nite testovi se determiniraat tkivnite i ko`nite IgE, dodeka kaj in vitro metodot se odreduvaat serumskite IgE.

Odreduvaweto eozinofili vo brisot od nos e zna~aen test vo dijagnostikata na AR. Zgolemeniot broj eozinofili vo nazalniot bris e karakteristika na AR, no se sretnuva i kaj nealergiskiot eozinofilen sindrom (NERS).

Odreduvaweto na eozinofilijata vo perifernata krv, testot na degranulacija na bazofilite, odreduvaweto na medijatorite vo serumot, nazalniot sekret ili urinata se izveduvaat so primena na visoko specifi~ni i senzitivni laboratoriski metodi, za titracija na histamin, PG, LTC4/D4/E4, triptaza, kinini i eozinofilen katjonski protein poradi {to ne se primenuvaat rutinski.

Vo odredeni sostojbi potrebni se i drugi ispituvawa, kakvi {to se: nazalnata endoskopija so nazalna biopsija, bakteriolo{kite ispituvawa, rendgengrafija na paranazalnite sinusi, ultrazvuk, audiometrija i drugi.

2.5.6. Diferencijalna dijagnoza

Diferencijalnata dijagnoza na AR zavisi od klini~kite karakteristiki na rinitot i od vremenskiot period vo koj se pojavuva t.e. sezonski i celogodi{en. Naj~esti bolesti od koi treba da se razlikuva SAR se infektivnata treska (virusni infekcii so ili bez pridru`na bakteriska infekcija), a koga e vo pra{awe CAR idiopatskiot (vazomotoren) rinit, hroni~nata infektivna treska, nosnata polipoza, nealergi~niot rinit so eozinofilen sindrom, iritantniot rinit, hormonalniot rinit, rinitot predizvikan od lekovi, rinitot predizvikan od hrana, rinitot predizvikan od emocii, primarniot atrofi~en rinit, devijacijata na nazalniot septum, tu|ite tela vo nosot, tumorite, adenoidnite vegetacii i dr.

2.6. Lekuvawe na AR

Repertoarot na lekuvaweto na AR vklu~uva kontrola na sredinata, medikamentozna terapija, alergen-specifi~na imunoterapija (ASIT) i drugi vidovi terapija.

2.6.1. Kontrola na sredinata

Ovaa va`na preventivna merka podrazbira izbegnuvawe ili namaluvawe na kontaktot so inkriminiraniot alergen na site mo`ni na~ini.

2.6.1.1.SAR

- Sledewe na polenovata koncentracija vo mestoto na `iveewe so cel da se namali ekspozicijata na visoka koncentracija na polenite. - Vo tekot na kriti~niot period prozorcite da bidat zatvoreni so {to se namaluva mo`nosta za kontakt so inhalacioniot alergen (polenot).


Alergiski rinit

121

- Redovno kosewe na trevnite povr{ini, koristewe na o~ila pri prestoj vo nadvore{nata sredina. - Koristewe na klima uredi vo stanovite i avtomobilite so antialergiski filter. - Ostanuvawe doma koga brojot na polenovite zrna e visok.

2.6.1.2. CAR

- Otstranuvawe na doma{nite ìvotni - milenici ili ako toa ne e mo`no, tie da se kapat barem edna{ nedelno. - Otstranuvawe na pernicite i jorganite od perduvi, kilimite, tepisite, pred s¢ od spalnite sobi, kako i zadolìtelno perewe na postelninata edna{ nedelno.- îstewe na stanot i mebelot od tkaenina so pravosmukalki so vlaèn filter i so voden rastvor. - Koristewe plasti~ni navlaki za du{ecite i pernicite, kako i izbegnuvawe decata da igraat i spijat so krzneni igra~ki. - Merki protiv razvojot na muvlite so namaluvawe na vla`nosta vo domot i hemiska obrabotka na mestata kade {to ima muvli.-Eradikacija na lebarkite so primena na hemiski sredstva-insekticidi. - Zabrana za pu{ewe vo domot na bolnite so ogled na toa {to tutunskiot ~ad pretstavuva agravira~ki faktor na bolesta.- Zatvorawe na prozorcite za vreme na polenskata sezona bidej}i polenite moè da ja vlo{at sostojbata na CAR.

2.6.2. Medikamentozna terapija

Osnovnite zada~i na medikamentoznata terapija na AR:- da se dovede i odrì bolniot vo klini~ka remisija;- da se suprimira razvojot na alergiskata inflamacija;- da se spre~at recidivite na bolesta, hronicitetot i komplikaciite;- da se obezbedi normalno di{ewe na pacientot t.e. proodnost na gornite

di{ni pati{ta;- da se namali rizikot od pojava na bronhijalna astma.Pri lekuvaweto na AR se primenuvaat slednite grupi lekovi:

2.6.2.1. Antihistaminski lekovi

- Imaat blagotvorno dejstvo vrz jadeòt, kivaweto i rinoreata, no pomalo dejstvo vrz zatnatosta na nosot;

- Se vrzuvaat za histaminskite H1 receptori bez da gi stimuliraat (kompetetiven mehanizam) i na toj na~in primarno gi inhibiraat simptomite predizvikani od otpu{tawe na endogenite mehanizmi.

- Najdobri efekti se postignuvaat dokolku se primenat pred ekspozicijata na inkriminiraniot alergen.

- Naj~esto se primenuvaat preparati od tretata generacija antihistaminici koi ne ja minuvaat hematoencefalnata bariera, nemaat izrazen sedativen efekt, a nesakanite pojavi se minimalni.

-Se primenuvaat preparati za oralna i lokalna aplikacija. Vo prilogot 4 se prikaàni naj~esto upotrebuvanite antihistaminici pri lekuvaweto na AR.



122

2.6.2.2. Dekongestivi

Tuka spa|aat alfa-adrenergi~nite agonisti- Imaat silen vazokonstriktoren efekt na krvnite sadovi na nosnata

ligavica i poradi toa go podobruvaat nosnoto di{ewe.- Lokalnite vazokonstriktori ne treba da se primenuvaat podolgo od 3 do 5

denovi poradi mo`nosta od povratna kongestija na nosnata mukoza ili pak nejzina atrofija t.n. medikamentozen rinit.

2.6.2.3. Antiholinergici

Kaj bolnite so izrazena rinorea se primenuva Spray Ipratropium bromid koj ja povlekuva hipersekrecijata.

2.6.2.4. Antiinflamatorni preparati

Tuka spa|aat kromolinskite preparati, kako i topi~nite kortikosteroidi. Kromolinite se primarno indicirani kaj SAR i hipersekretornata

forma na CAR, osobeno kaj decata. Poznat kromolinski preparat e dinatrium kromoglikatot kako 4% rastvor vo vid na sprej. Apliciran nazalno dejstvuva lokalno na stabilizirawe na mast-kletkite so {to se inhibira osloboduvaweto na medijatorite. Ovoj preparat e osnoven profilakti~ki lek za SAR, no se koristi i kako dolgotrajna terapija na CAR. Vo ovaa grupa lekovi spa|aat i preparatite od grupata na nedokromil natrium.

Topi~nite ili lokalnite kortikosteroidi se prvenstveno indicirani vo lekuvaweto na AR so izrazena opstruktivna komponenta. Tie ja suprimiraat inflamacijata na nazalnata mukoza so namaluvawe na brojot na mast-kletkite i eozinofilite i so redukcija na osloboduvaweto na inflamatornite medijatori so {to se reducira hiperreaktivnosta i vaskularnata permeabilnost.

Preparatite za nazalna primena od redot na beklometazon dipropionat se mo}ni, povr{inski aktivni i brzo se metaboliziraat. Preparatite od grupata na budezonidot pobrzo se inaktiviraat vo crniot drob i se so pogolema efikasnost vo odnos na prethodnite. Flutikazon propionatot ima visoko specifi~no dejstvo i naglasena antiinflamatorna aktivnost.

Lekuvaweto so lokalnite kortikosteroidi ne treba da bide podolgo od 2-3 meseci. Vo nekoi slu~ai tie moàt da predizvikaat krvavewe od nosot. Potrebna e vnimatelna primena pri virusni, gabi~ni infekcii i kaj TBC.

Vo prilogot 4 se prikaàni najva`nite sistemski i lokalni lekovi koi{to se primenuvaat vo terapijata na AR i alergiskiot rinokonjunktivit.

Vo prilogot 5 e prikaàno dejstvoto na oddelnite lekovi na simptomite na rinit. Sistemskite kortikosteroidi se posledno i nepoèlno sredstvo za lekuvawe na AR. Se primenuvaat samo vo isklu~itelni slu~ai.

2.6.2.5. Specifi~na imunoterapija

Alergen-specifi~nata imunoterapija (ASIT) kako metod za prv pat e voveden vo 1911 god. od strana na Noon i Freeman. Ottoga{ ASIT se koristi vo terapijata na pacientite so sezonski i/ili perenialen AR, rinokonjunktivit, astma, alergii na venomot na Hymenopterae (p~ela, osa, str{en) i drugi atopiski zaboluvawa.


Alergiski rinit

123

Stavovi na SZO. Voobi~aenite izrazi za ASIT se: desenzibilizacija, hiposenzibilizacija, imunoterapija, no spored preporakite na SZO se ~ini deka najadekvaten e terminot alergiska vakcinacija (AV). Ovoj termin e naj~esto prifaten i od pacientite.

Postojat seriozni dilemi za efektite od primenata na ASIT vo terapijata na navedenite zaboluvawa. Poradi toa vo @eneva vo 1997 god. SZO go izdade dokumentot WHO Position Paper. Allergen Immunotherapy: Therapeutic Vaccines for Allergic Diseases koj gi dava standardnite nasoki za imunoterapijata. Idejata za izrabotkata na dokumentot poteknuva od Jean Bousquet i Richard Lockey pretstavena na Simpoziumot za alergiskata imunoterapija vo ^ikago 1995 god, a obnovena e 1996 god. vo San Francisko. Dokumentot vo 1997 god. e donesen so u~estvoto na pretstavnici na alergolo{kite asocijacii od Evropa i SAD.

ASIT kako terapevtska postapka vo R. Makedonija se primenuva verojatno onolku dolgo kolku i vo drugite zemji, me|utoa nau~nata misla za nea intenzivno se razviva poslednive desetina godini. Vo 1992 god. Vo edno monografsko izdanie za imunoterapijata, za prvpat kaj nas na seriozen na~in se elaboriraat mehanizmot i site aspekti na ASIT. Vo 1997 god. se prezentirani ponovite soznanija za ovoj problem. Vo nacionalnite konsenzusi za AR i bronhijalna astma vo 1999 god se inkorporiraat i doktrinite za ASIT.

Definicija. ASIT ili AV vo praktikata pretstavuva aplicirawe na postojano raste~ki dozi so relevantni alergenski vakcini kaj alergi~ni subjekti dostignuvaj}i ja dozata koja e efektivna vo podobruvawe na simptomite povrzani so ekspozicija na inkriminiranite alergeni.

AV/ASIT e edinstven tretman koj vlijae vrz prirodniot tek na alergiskite bolesti so {to se prevenira transformacijata na AR vo astma, {to e inaku mnogu ~esta pojava. Nameneta e za pacientite koi demonstrirale specifi~ni IgE za klini~ki relevantni alergeni.Mehanizam. Osnova na alergiskata inflamacija se IgE-zavisnata aktivacija na mastocititite, bazofilite i kleto~na eozinofilija pri {to citokinite igraat glavna uloga. Konstatirano e postoewe na dva razli~ni T limfociti vo odnos na nivniot profil na citokini. Pritoa, T-po 1 kletkite produciraat interferon γ (IFN γ) i interleukin 2 (Il-2), no ne i Il-4 ili Il-5, dodeka T-po 2 kletkite produciraat Il-4, Il-5 i Il-13, no ne i Il-2 i IFN γ. Ponovite studii poka`uvaat deka vo osnova na mehanizmot na AV e vlijanieto vrz T-kleto~niot odgovor kon alergenot, no sepak najverojatno mehanizmite se heterogeni i zavisat od prirodata na alergenot, mestoto na manifestirawe na alergijata, dozata, vremetraeweto na imunoterapijata i genetskiot status na doma}inot (slika 11).



124

Slika 11. [ematski prikaz na alergoimunolo{kiot aspekt na ASIT

Vo tekot na ASIT doa|a do izmena na koncentracijata na antitelata, osobeno na IgE i IgG. Koncentraciite na serumskite IgE vo tekot na ASIT vo inicijalniot stadium rastat, a potoa postepeno se namaluvaat. Alergenskiot tretman e vo sostojba da gi namali sezonskite varijacii na IgE antitelata zabele`eni kaj pacientite so AR i zaedno so drugata terapija da gi svede vrednostite na IgE pod predtretmanskite. Namaluvaweto na IgE antitelata e vo inverzna korelacija so porastot na t.n. blokira~ki IgE antitela koi se vo sostojba da ja blokiraat reakcijata na pasiven transfer. Mnogu studii poka`ale deka ASIT predizvikuva zna~aen porast na IgG, posebno na IgG1 i IgG4. Cel. Glavnite celi na ASIT se da ja reducira osetlivosta kon alergenskite trigeri koi gi predizvikuvaat simptomite, kako i da go smali inflamatorniot odgovor. Zasega ASIT e edinstven terapevtski modalitet koj ima potencijal da go modificira prirodniot tek na bolesta.Indikacii. Indikacionoto podra~je e slednovo: alergija na poleni, pri koja{to tretmanot e pouspe{en koga se koristat pogolem broj razli~ni tipovi alergeni pri {to stavot za tretman so eden alergen e skoro napu{ten; alergija od venomi Hymenoptera (osa, p~ela, str{en) so pre~isteni venomi (otrovi), ASIT zasega e edinstven tretman; alergija od Dermatophagoides manifestirana so nazalna inflamacija (CAR) i bronhijalna inflamacija kaj bolni od astma, osobeno


Alergiski rinit

125

kaj decata; alergija od doma{ni milenici (ma~e, ku~e); alergija od muvla so standardizirani alergeni od Cladosporium i Alternaria.

Ne treba da se izveduva AV so nedefinirani alergopreparati, kako na pr. ku}niot (doma{niot) prav.

ASIT e prvenstveno indicirana kaj bolnite so sezonski (polenski) AR, dodeka kaj CAR e pomalku efikasna i se aplicira samo vo slu~aite so dokaàna senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus, osobeno koga toj e edinstven predizvikuva~ na zaboluvaweto.

Senzibilizacijata kon alergenite treba da bide dobro potvrdena preku: - anamnesti~ki podatoci; - pozitivni kutani testovi; - zgolemena koncentracija na specifi~nite IgE i/ili - nazalni provokativni testovi (koi se osobeno zna~ajni pred zapo~nuvaweto na ASIT).

Kaj bolnite so SAR, ASIT e indicirana vo slu~ai koga:- nema efekt od apliciranata medikamentozna terapija so antihistaminici

i lokalni kortikosteroidni preparati;- sezonata na polenskata ekspozicija na bolniot e prodolèna (3-5

meseci);- vo tekot na polenskata sezona rinitot se komplicira so ka{lica ili

astma.Kaj bolnite so CAR, ASIT e indicirana koga simptomite na rinit ne se

povlekuvaat i posle tri i pove}e meseci so terapija so antihistaminici i lokalni steroidi.Kontraindikacii. Kontraindikacii za ASIT:

- kaj SAR koga ekspozicijata na specifi~niot alergen (polenot) moè da se izbegne ili e kratkotrajna;

- nazalna polipoza;- terapija so beta blokatori;- site kontraindikacii za primena na adrenalin (arteriska hipertenzija,

aritmii);- avtoimuni bolesti;- bremenost;- nekontrolirana astma.Isto taka, ASIT ne treba da se sproveduva istovremeno so imunosupresivna

i antialergiska terapija.Vremetraewe. Voobi~aeno se prepora~uva ASIT da se sproveduva 2 do 3 godini, a nejziniot celosen efekt se o~ekuva 3-5 godini po prekinuvaweto na AV. No, vo zavisnost od proizvoditelot nekoi AV se davaat ednokratno so ist efekt. Naj~esto vo praksata se koristat supkutani AV, spored odredeni protokoli - {emi.

2.5.2.6.1. Ponovi oblici na AV

Novata strategija za modulacija na imuniot odgovor po pat na kvalitativno novi vakcini - rekombinantni alergeni i nivnata modifikacija se opfateni so terminot rekombinantna vakcinacija-imunoterapija. Karakteristikite na ovie alergeni se o~ekuva da ja eliminiraat mo`nosta za anafilakti~kite nesakani efekti.

Uspe{nata imunoterapija zavisi od upotrebata na alergenski vakcini so visok kvalitet, koi se soodvetno standardizirani i moàt konzistentno da bidat proizveduvani. So produkcijata na t.n. alergoidi se o~ekuva napredok vo ASIT.



126

Polenskite alergoidi, odnosno depo preparatite na polenskite alergeni so koi{to se postignuva poednostavno i pobezbedno izveduvawe na ASIT, ve}e se primenuvaat vo tretmanot na pacientite so SAR i alergiska astma so senzibilizacija na polenskite alergeni. Vo tekot na ovaa godina (2006 god) e promoviran i alergoidot od Dermatophagoides pteronyssinus so {to zna~ajno }e se unapredi izveduvaweto na ASIT i kaj pacientite so CAR i alergiska astma so senzibilizacija na alergenite od doma{nite mikrokrleì.

Nov pristap vo terapijata na AR i astmata se pravi so alergen-protivtelo kompleks i peptidni epitopi koi }e ja za~uvaat antigenosta, a }e ja zagubat alergogenosta. Vo ovaa nasoka, poslednive godini, osobeno posle objavenite stavovi na SZO od 1997 god. i upatstvata na EU za problemite i potrebite koi postojat vo imunoterapijata, fokusot e staven na vrvna inovaciska standardizacija, modifikacija i formulacija na alergenskite produkti. Novite oblici na AV deneska opfa}aat alternativni pati{ta na metodot na aplikacija. Konvencionalnite alergen vakcini se determiniraat so nazivot lokalna alergen vakcinacija (sublingvalna, lokalno nazalna, bronhijalna i oralna). Ovie SZO oblici gi prepora~uva vo sekojdnevnata klini~ka praktika, osobeno kaj pacienti so niska komplijansa.

Pokraj supkutanata imunoterapija, golem napor be{e napraven za da se najdat alternativni pati{ta za aplikacija na ASIT so cel da se nadminat mo`nite rizici od nesakani dejstva. Denes ve}e gi imame i gi prakticirame sublingvalnite i oralnite vakcini. Golem broj kontrolirani studii dokaàa deka sublingvalnata imunoterapija e efikasna kako i supkutanata, no so signifikantno poniska stapka na nesakani efekti. Isto taka, se pokaà deka sublingvalnata i oralnata (ORALVAC) imunoterapija moè da bide bezbedno primeneta i kaj deca pod 5-godi{na vozrast, so visok terapevtski efekt, so samo 0,14% lokalni i nikakvi sistemski reakcii.

Plazmidna genska vakcinacija e ponov pristap (od 1996 god) i s¢ u{te e vo faza na eksperimenti. Toa e alternativen pristap za podignuvawe na za{titniot imunitet. So intradermalna vakcinacija so DNK kodirana so E. coli beta galaktozidaza se inducira T-po 1 odgovor, dodeka imunizacijata so celiot protein inducira T-po 2 odgovor. Su{tinata na genskata vakcinacija e sozdavawe na antigen specifi~ni T-po 1 kletki koi produciraat visoki koncentracii na interferon γ i pritoa doa|a do zgolemuvawe na antitela od izotopot IgG2A. Edukacija na pacientot. Edukacijata na pacientot e mnogu va`na za uspe{noto sproveduvawe na ASIT. Pacentot treba da gi dobie potrebnite podatoci za poleznosta i mo`nite rizici od metodot i samiot da donese odluka za izveduvaweto na ASIT. Po postignuvaweto na zadovolitelen terapiski odgovor na ASIT zadolìtelno e na sekoi 12-18 meseci da se pravi uvid vo sostojbata na pacientot.

2.7.Zastapenost na AR

Vo Evropa epidemiologijata na alergiskiot rinit e nevoedna~ena, fragmentarna, nevalidna poradi nesoodvetnoto {ifrirawe i klasifikacija na statisti~kite podatoci za prevalencijata na ovoj entitet. Vo sekoj slu~aj, raspoloìvite podatoci sugeriraat {iroka prevalencija koja varira od 3,8 do 20,6% vo svetskata populacija. Vo Evropa i Severna Amerika toj procent iznesuva okolu 10% (Finska 13-15%, [vajcarija 4-8,6%, Belgija 0,5-1%, SAD 9,4%, Anglija 9,6%, Germanija 8,7%). Okolu 8-10 lu|e manifestiraat simptomi pred 25 godi{na vozrast.


Alergiski rinit

127

Familijarnata anamneza e mnogu va`na.Epidemiolo{kite studii ukaùvaat na zgolemuvawe na prevalencijata na

alergiskiot rinit vo poslednive 20-30 godini. Taka na primer, vo [vajcarija e registrirano zgolemuvawe na sezonskiot alergiski rinit (SAR) kaj populacijata na vozrast od 4 do 6 godini vo periodot od 1970 do 1984 godina od 0,5 na 1,1%, a kaj populacionata grupa na vozrast od 15 godini od 4,4 na 6,1%. Slednoto epidemiolo{ko ispituvawe od 1989 godina kaj populacija od 15 do 24-godi{na vozrast pokaùva kumulativna prevalencija od 96%. Sli~ni podatoci se dobieni od epidemiolo{kite studii sprovedeni vo Anglija, Vels i vo [vedska kade e registrirano udvostru~uvawe na prevalencijata na alergiski rinit za edna dekada (1971-1981 god). Kaj 20% od bolnite so rinit se pojavuvaat simptomi na bronhijalna astma, a kaj 21-36% od slu~aite dvete zaboluvawa se javuvaat istovremeno. Edna studija vo V. Britanija pokaàla deka kaj decata bolni od hroni~en otit vo 1990 godina, pove}e od 80% stradale od rinit. Vo edna studija izvedena 1989-1991 god. vo Germanija, 9,2% od 988 pret{kolski deca (5-6 godi{na vozrast) imale simptomi na AR. Edna britanska studija dokaàla deka prevencijata na SAR e povisoka kaj deca od sredini so podobar standard. Ova, isto taka, e potvrdeno i od edna amerikanska studija koja go imala predvid vkupniot godi{en prihod vo semejstvoto, no ova ne bilo dokaàno vo edna danska studija.

2.7.1.Rezultati od istraùvaweto od 2003 godina kaj nas

Imaj}i gi predvid mnogute podatoci od literaturata za varijaciite vo epidemiolo{kite podatoci za AR, a nemaj}i studiozni istraùvawa za ovoj problem vo R. Makedonija, vo Institutot za medicina na trudot, od april 1993 godina se zapo~nati prvite aeropalinolo{ki ispituvawa i istata godina se registrirani 556 slu~ai na sezonski alergiski rinit i 127 slu~ai na perenijalen alergiski rinit so proporcija 4,4:1,0 vo korist na SAR. Sledea sukcesivni istraùvawa i prezentirawa vo 1995, 1996 i 1997 godina.

Prvoto epidemiolo{ko istraùvawe za alergiskiot rinit vo R. Makedonija e izvedeno vo Institutot za medicina na trudot vo sredinata na devedesettite godini od minatiot vek, pri {to e dobiena prevalencija na bolesta kaj adultnata populacija od 11,5%. Studijata od 1995 god be{e postudiozen obid za rasvetluvawe na problemot na AR kaj nas. Vo na{ata studija bea opfateni 113 ispitanici od vozrasnata populacija nad 18 god, po slu~aen izbor, no samo od gradot Skopje. Vo metodologijata bea koristeni pra{alnik i prick-test, {to e naj~esto koristeno i vo svetskite epidemiolo{ki studii. Kako nov kriterium podocna be{e vklu~en i rinotestot so predna rinomanometrija.

Imaj}i gi predvid nedostatocite na prvi~nata studija (mala grupa na ispitanici vo odnos na svetskite studii, kade se vklu~uvani i po 1000 do 5000 ispitanici, potoa otsustvoto na detskata populacija, kako i neopfatenosta na drugite gradovi od R. Makedonija), bevme motivirani za izrabotka na proektot “Epidemiolo{ki karakteristiki na alergiskiot rinit vo R. Makedonija vo korelacija so polenskata mikroflora kaj nas”. Poradi potrebata za dobivawe na reprezentativni podatoci za polenozite na nivo na celata zemja, so kriteriumi bazirani vrz Me|unarodniot konsenzus za dijagnoza, klasifikacija i lekuvawe na alergiskiot rinit od 1994 god., nie opfativme 1121 ispitanik, od koi 399 deca, vo 6 gradovi vo R. Makedonija (Skopje, Dojran, Ohrid, Prilep, Debar i Peh~evo) so {to smetame deka na{eto istraùvawe go dobiva svoeto vistinsko zna~ewe



128

kako multicentri~na studija. Primeneti se posebno izgotveni pra{alnici za vozrasni i deca popolnuvani od lekar vo mestoto na ìveewe na ispitanicite, a kaj vozrasnite ispitanici se izvedeni i kutani prick alergolo{ki testovi so serija od 11 standardni inhalatorni alergeni.

Rezultatite od na{eto istraùvawe se posebno statisti~ki evaluirani za alergiskiot rinit, sezonskiot i celogodi{niot rinit, na nivo na op{tata, adultnata i detskata populacija. Isto taka, podatocite moème da gi korelirame so na{ite prvi~ni podatoci od 1996 god za site karakteristiki kaj vozrasnata populacija za gradot Skopje, no ne i za detskata populacija bidej}i taa ne be{e opfatena vo na{ata studija od 1996 god.

Hroni~niot rinit kaj site ispitanici e zastapen so 30,2%, pri {to prevalencijata na alergiskiot rinit (AR) iznesuva 20,8%, a na nealergiskiot rinit (NAR) 9,5% (grafik 76).

Grafik 76. Prevalencija na hroni~en rinit, AR i NAR kaj site ispitanici

Prevalencijata na SAR i CAR kaj site ispitanici iznesuva 13,5%, odnosno 7,3% (grafik 77).

7,3%

13,5%

20,8%

0

5

10

15

20

25

AR SAR CAR

Grafik 77. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj site ispitanici


Alergiski rinit

129

2.7.2. Prevalencijata na rinitot kaj vozrasnite ispitanici iznesuva 34,4%, AR e zastapen kaj 23,1% od ispitanicite, a NAR kaj 11,3%. SAR se sretnuva kaj 16,5% od adultite, dodeka prevalencijata na CAR iznesuva 6,7% (grafik 78).

6,7%

16,5%23,1%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno vozrasni

ispitanici

AR SAR CAR

Grafik 78. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj vozrasnite ispitanici

Spored rezultatite od istraùvaweto na Centarot za alergija pri Institutot za medicina na trudot od 1995 god. zastapenosta na alergiskiot rinit kaj adultanata populacija vo Skopje iznesuva 11,5%, odnosno 7,1% sezonski alergiski rinit i 4,4% perenijalen alergiski rinit. Vo studijata od 2003 god. alergiskiot rinit prevalira dvojno pove}e so 23,1%, i toa sezonskiot so 16,5%, a celogodi{niot so 6,7%. Evidentna e nagornata linija na prevalencijata za site tri entiteti vo period od 7-8 godini, {to zna~i deka alergiskiot rinit se nametnuva kako seriozen problem na na{ata populacija. Vo literaturata se sretnuva podatok za prevalencija na AR od duri 40%. Vo edna studija vo London izvedena na ispitanici od vozrasnata grupa od 16 do 65 god prevalencijata bila 16%. Globalnite podatoci vo svetski ramki se vo rang 3,8-20,6%. Varijaciite najverojatno se dolàt na nevoedna~enite kriteriumi vo metodologijata na istraùvawata vo razli~ni studii vo razli~ni zemji. Treba da se napomene deka ima mnogu pomalku epidemiolo{ki studii so integralen pristap kade celna grupa e op{tata populacija.

AR e ne{to po~est kaj ènite (24,4%) vo odnos na maìte (21,2%) (grafik 79). Prevalencijata na SAR kaj maìte iznesuva 15,2%, a kaj ènite 17,1%, dodeka prevalencijata na CAR kaj maìte e 6%, a kaj ènite 7,2%. Spored polot AR vo celina, kako i SAR i CAR, ima povisoka, no statisti~ki nesignifikantna, prevalencija kaj ènite (nad 60%). Sli~na distribucija spored polot kaj ispitanicite so SAR dobivme i vo prvoto istraùvawe (62,5% èni i 37,5% maì). Nekoi svetski studii govorat za ednakva prevalencija na SAR kaj dvata pola vo povisokite vozrasni grupi.



130

24,4%

21,2%

0

10

20

30

ma`i `eni

Grafik 79. Prevalencija na AR kaj adultite spored polot

Najvisoka prevalencija na AR se sretnuva vo vozrasnata grupa od 31 do 40 god ili (29,5%) (grafik 80). Podatocite vo literaturata za distribucijata na AR spored vozrasta se razli~ni. Najvisokata prevalencija na SAR vo Anglija i Vels e vo vozrasnata grupa od 5 do 15 god, vo Danska od 10 do 19 god, a vo SAD najvisoka prevalencija e registrirana vo 24-ta godina. Prevalencijata na polenskata treska e poniska vo evropskite zemji vo odnos na SAD i Avstralija, verojatno kako rezultat na povisokata alergogenost na polenot vo tie zemji.

19,5%

25,6%

18,6%

24,8%

29,5%

18,8%

0

5

10

15

20

25

30

35

18-30 31-40 41-50 51-60 61-70 > 70

Grafik 80. Distribucija na AR kaj vozrasnite ispitanici spored vozrasta

2.7.2.1. Zastapenost vo ispituvanite gradovi

Najvisoka prevalencija na AR e registrirana kaj ispitanicite od Prilep (35,4%), a najniska kaj ispitanicite od Ohrid (20,0%) i Skopje (16,5%). Prevalencijata na SAR e isto taka najvisoka kaj ispitanicite od Prilep (29,7%), a najniska kaj ispitanicite od Debar (9,7%) i Skopje (8,5%), dodeka prevalencijata na CAR e najvisoka vo Debar (13,6%), a najniska vo Ohrid (1,0%) (Grafik 81).


Alergiski rinit

131

0

10

20

30

40

Sk Do Oh Pr De Pe

AR

SAR

CAR

Grafik 81. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj vozrasnite ispitanici vo oddelnite gradovi

Vo gradot Prilep e registrirana prevalencija na SAR od 29,7%, {to pretstavuva mnogu visok procent i nad svetskiot rang. Pri~inata ja gledame vo taksonomskite karakteristiki na podnebjeto. Imeno, pri aeropalinolo{kiot monitoring vo Prilep se izmereni najvisoki koncentracii na polenot od trevi i pleveli koi se pokaàa kako najpotentni alergeni. Senzibilizacijata na polen od plevel se sretnuva kaj 43,2% od ispitanicite od Prilep, na polen od treva (ìtni rastenija) kaj 41,5%, a na polen od drvja kaj 25,4%. Pri prikaùvaweto na vaka visoka polenska senzibilizacija mora da se ima predvid i periodot vo koj bea izveduvani ko`nite testovi na terenot. Se raboti za periodot april-maj, odnosno period na sezonskata polenska aerokontaminacija. Pove}e avtori go potenciraat vremenskiot period na istraùvaweto kako zna~aen faktor za visokata prevalencija na SAR. Poznato e deka rizikot od razvoj na alergija na polen treva e reduciran za 37% kaj decata rodeni vo periodot avgust-januari koga koncentraciite na polen treva vo vozduhot se najniski.

2.7.2.2. Zastapenost spored senzibilizacijata na grupnite aeroalergeni

Kaj adultite so AR, najvisoka senzibilizacija kon grupnite aeroalergeni e registrirana kon alergenite na polenot od plevel. Spored senzibilizacijata na poedine~nite aeroalergeni kaj ispitanicite so AR naj~esto se sretnuvaat polenot loboda, mikrokrleì, polenot pelin i alergenite od ma~ka (grafik 82). Vo alergologijata golemo zna~ewe se dava na proteinite na mikrokrleìte (akaridite) koi{to pretstavuvaat glaven izvor za produkcija na alergeni vo domot. Mnogu svetski istraùvawa ukaùvaat na visokata prevalencija na senzibilizacijata na alergenite od doma{nite mikrokrleì i nivnata uloga vo pojavata na CAR i astmata vo detskata vozrast. Na{ite istraùvawa ja potvrduvaat visokata senzibilizacija na ispitanicite na ovoj vnatre{en aeroalergen.



132

Grafik 82. Distribucija na adultite so AR spored senzibilizacijata na oddelni aeroalergeni

Zna~ajni se podatocite za prevalencijata na AR, SAR i CAR vo studiite od 1995 i 2003 god. Imeno, prevalencijata na AR vo periodot od 8 godini e zgolemena za dva pati i toa za smetka na porastot na prevalencijata na SAR koja{to e zgolemena re~isi tri pati (od 6,3% vo 1995 na 16,5% vo 2003 god). Vo istiot period prevalencijata na CAR e zgolemena od 5,5% na 6,7% (grafik 83).

5,5%6,3%

11,5%

6,7%

16,5%

23,1%

0

5

10

15

20

25

AR SAR CAR

1995

2003

Grafik 83. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj adultite vo 1995 i 2003

2.7.2.3. Zastapenost spored polot

Prevalencijata na AR kaj vozrasnite ispitanici e nezna~itelno povisoka kaj `enite, dodeka kaj ispituvanite deca taa e nezna~itelno povisoka kaj mom~iwata. Nesignifikantnata uloga na polot vo nastanokot na AR kaj vozrasnite i decata e potvrdena so pove}e istra`uvawa kaj nas i vo svetot.

2.7.2.4. AR i respiratornite simptomi

AR kaj vozrasnite ispitanici e signifikantno povrzan so respiratornite simptomi (p < 0,01). Statisti~ki signifikantna povrzanost so respiratornite


Alergiski rinit

133

simptomi e registrirana i kaj AR kaj ispituvanite deca. Dobienite rezultati se komplementarni so rezultatite od pove}e istraùvawa kaj nas i vo svetot.

2.7.2.5. AR i atopija

Atopijata se definira kako sposobnost na organizmot za produkcija na IgE antitela pri ekspozicija na alergeni od okolinata. Atopijata opfa}a golem procent od ~ove~kata populacija, odnosno 10-50% spored razli~ni epidemiolo{ki studii vo zavisnost od utvrdenata definicija i postavenite kriteriumi. Spored na{eto istraùvawe prevalencijata na atopijata kaj vozrasnite iznesuva 34,8%, i toa 38,7% kaj maìte i 31,6% kaj ̀ enite. Vo klini~kata praktika atopiskiot status ~esto se vrzuva za prisustvoto na odredeni alergiski simptomi spored li~nata anamneza ili pak za potvrden odgovor za familijarnata alergiska dijateza. Dodeka kaj vozrasnite ispitanici atopijata ja definiravme kako pozitiven koèn test na barem eden od op{tite alergeni, kaj decata atopijata ja definiravme vrz baza na anamnesti~kite podatoci od pra{alnikot.

Kaj vozrasnite, familijarnata atopija ne e signifikantno povrzana so pojavata na alergiskiot rinit vo celina, nitu so SAR i CAR, dodeka kaj decata postoi signifikantna asociranost so familijarnata istorija za alergiski bolesti.

2.7.5.5. AR i ìvotnata sredina.

Vo odnos na vlijanieto na faktorite od ìvotnata sredina vrz nastanokot na AR, SAR i CAR kaj vozrasnite ispitanici, i pokraj toa {to ne postoi statisti~ki zna~ajna povrzanost (p>0,05) treba da se odbeleì podatokot deka prevalenciite na AR i SAR se povisoki kaj ispitanicite koi{to se eksponirani na izduvnite gasovi od soobra}ajot vo sporedba so vkupniot broj na ispitanici, odnosno deka AR se javuva po~esto kaj ispitanicite so referirana zagadenost na ìvotnata sredina, a CAR kaj ispitanicite koi{to ~uvaat doma{ni milenici (grafik 84).

0

5

10

15

20

25

30

35

zelenilo vodomot

zelenilo vosredinata

zagadenostna sredinata

industriskazagadenost

izduvnigasovi

doma{nimilenici

ma~ka ku~e

%

ARSARCAR

22.9%

15.3%

7.3%

22.2%

15.6%

6.4%

28.1%

17.4%

10.6%

21.8%

16.9%

4.8%

29.7%

24.3%

5.4%

22.4%

7

15.3%

20%

8%

12.7%

19.3%

7.4%

12.8%

Grafik 84 . Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj vozrasnite ispitanici eksponirani na odredeni faktori od ìvotnata sredina



134

Spored studijata vo Velika Britanija za kvantificirawe na prevalencijata na alergiskite zaboluvawa, izvedena na reprezentativen primerok na op{ta populacija od 2000 ispitanici, doma{nata pra{ina i doma{nite mileni~iwa se naj~esti pri~initeli i triger faktori vo odnos na respiratornite alergiski zaboluvawa. Vo edno istraùvawe vo Turcija od 2003 god., registrirano e deka ekspozicijata i senzibilizacijata na alergeni koi poteknuvaat od ku~e ili ma~ka koi{to se ~uvaat vo domot, pretstavuva vaèn rizik-faktor za senzibilizacija i alergiski respiratorni zaboluvawa. Na{ata studija pokaùva deka doma{nite milenici se rizik-faktor za pojava na alergiskiot rinit {to n£ dava za pravo da sugerirame izbegnuvawe na kontakt i ~uvawe na doma{nite milenici. Incidencijata na alergiskiot rinit dramati~no e zgolemena vo industrijaliziranite zemji, a kako edna od pri~inite se naveduva zna~ajno zgolemenata koncentracija na aeropolutantite koi{to poteknuvaat od motornite vozila. Epidemiolo{kite studii koi se izveduvaat vo razli~ni geografski reoni vo svetot pokaùvaat signifikantna i kozistentna asocijacija pome|u ambientalnite nivoa na polutantite vo vozduhot (dizel partikli, azoten dioksid, ozon-kako predizvikuva~i na inflamatoren odgovor) i zgolemenata prevalencija na rinit simptomite. Vo edna studija vo Italija izvedena vo tekot na 1998-2000 god. na 18873 ispitanici so vozrast od 20 do 44 god koi ìveat na 13 oblasti od dva razli~ni klimatski regiona (supkontinentalen i mediteranski), ispituvano e vlijaniteo na klimata i zagadenosta na vozduhot so NO2 i konstatirano e deka klimatskite interakcii so nadvore{nata ekspozicija na NO2 go zgolemuvaat rizikot za alergiski rinit kaj lu|e koi se eksponirani na visoki i stabilni temperaturi.

Spored edno istraùvawe vo Velika Britanija, vozdu{nite polu tan-ti gi vlo{uvaat simptomite na rinit i doveduvaat do zna~ajno zgole muvawe na potrebata od konsultacii kaj mati~nite lekari pri {to SO2 i O3 se od posebno zna~ewe, nezavisno eden od drug. Sli~na e sostoj bata i kaj nas, odnosno zgolemenata zagadenost na ìvotnata sredina so izduvni gasovi doveduva do zna~aen porast na za~estenosta na alergiskiot rinit.

2.7.3. Zastapenost na AR kaj decata

AR kaj decata za prvpat go vklu~ivme vo istraùvaweto vo 2003 god, pri {to go evaluiravme hroni~niot rinit kaj decata, alergiskiot rinit vo celina, kako i oddelno SAR i CAR. Vo kriteriumite za dijagnoza na AR kaj decata ne bea vklu~eni ko`nite testovi kako kaj vozrasnite od eti~ki pri~ini. Podatocite dobieni so standardniot pra{alnik za deca bea evaluirani so deskriptivni i analiti~ki statisti~ki metodi.

Hroni~niot rinit kaj decata e zastapen so 22,6%, dodeka prevalen ci jata na AR iznesuva 16,5%. Karakteristi~na e ednakvata zastapenost na SAR i CAR kaj ispituvanite deca so 8,3% (grafik 85). Vo pove}e epidemiolo{ki studii se potencira deka prevalencijata na SAR e povi so ka kaj decata vo sporedba so vozrasnite, odnosno angliskata studija govori za najvisoka prevalencija na polenskata treska vo Anglija i Vels vo vozrasnata grupa od 5 do 15 god, a danskata vo vozrasnata grupa od 10 do 19 godini zafa}a 15-20% od u~enicite, so povisoka prevalencija kaj ma{kite.


Alergiski rinit

135

8,3%8,3%16,5%

22,6%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno

ispituvani

deca

Hroni~en

rinitis

AR SAR CAR

Grafik 85. Prevalencija na hroni~niot rinit, AR, SAR i CAR kaj ispituvanite deca

Za razlika od distribucijata spored polot kaj adultite, AR kaj decata e po~est kaj mom~iwata (17,3%) vo odnos na devoj~iwata (15,8%) (grafik 86).

15,8%

17,3%

0

5

10

15

20

mom~iwa devoj~iwa

Grafik 86. Prevalencija na AR kaj ispituvanite deca spored polot

Najvisoka prevalencija na AR kaj ispituvanite deca e registrirana kaj ispitanicite od Skopje (21,1%) i Prilep (20,4%), a najniska kaj ispitanicite od Debar (8,4%). Prevalencijata na SAR e, isto taka, najvisoka kaj ispituvanite deca od Skopje (10,6%), a najniska kaj ispitanicite od Debar (3,6%). Prevalencijata na CAR povtorno e najvisoka kaj ispituvanite deca od Skopje (10,6%), a najniska kaj ispitanicite od Debar (4,8%) (grafik 87).

0

5

10

15

20

25

Sk Do Oh Pr De Pe

AR

SAR

CAR

Grafik 87. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj ispituvanite deca vo oddelnite gradovi



136

AR kaj decata e signifikanto povrzan so familijarnata istorija za alergiski bolesti (p < 0,01) i respiratornite simptomi (p < 0,01). Povrzanosta so drugite ispituvani varijabli, kakvi {to se: polot, vozrasta, pu{eweto na majkata vo tekot na bremenosta, rodilnata teìna, doeweto i traeweto na doeweto, prisustvoto na bra}a/sestri vo semejstvoto i prestojot vo jasli ili gradinka, e nesignifikantna.

2.7.3.1. Povrzanost na AR kaj decata so aeropolucijata i triger faktorite od doma{nata sredina (doma{ni milenici)

Kaj detskata populacija, faktorite od ìvotnata sredina ne se statisti~ki zna~ajno povrzani so AR, SAR i CAR (p>0,05). Sepak, AR, SAR i CAR se javuvaat po~esto kaj decata eksponirani na odredeni aeropolutanti (grafik 88). Taka, kaj AR se izdvojuvaat zagadenosta na ìvotnata sredina i prisustvoto na ma~ka vo domot, kaj CAR izduvnite gasovi od soobra}aj vo ̀ ivotnata sredina, zagadenosta na ìvotnata sredina i prisustvoto na ma~ka vo domot, a kaj SAR faktorot zelenilo vo ìvotnata sredina .

Grafik 88. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj decata eksponirani na odredeni faktori od ìvotnata sredina

Vlijanieto na ~uvaweto na doma{ni mileni~iwa vrz alergiskite respira-torni simptomi vklu~uvaj}i go i alergiskiot rinit kaj 2200 deca, so vozrast od 6 do 12 godini vo Obedinetite Arapski Emirati, pokaà deka najvisoka prevalencija e registrirana kaj decata koi imale ili imaat mileni~iwa, no i rizikot od alergija kon doma{ni mileni~iwa e dvapati pogolem kaj decata koi ~uvaat doma{ni mileni~iwa. Vo edna studija vo [vedska kade se opfateni nad 2000 deca od 7-9 i 12-13 godini, e registrirano deka ~uvaweto doma{ni mileni~iwa vo tekot na prvata godina od ìvotot e povrzano so poniska prevalencija na alergiski rinit i astma. So primena na ISAAC protokolot vo Holandija kaj 3000 deca konstatirano e deka ~uvaweto doma{ni mileni~iwa vo prvite dve godini od ìvotot dava samo delumna za{tita od senzibilizacija kon poleni. Kaj decata koi ìveat na farmi vo Avstrija, poniska e prevalencijata na SAR, astma i alergiska senzibilizacija zaradi ruralnata sredina i izloènosta na t.n. korisni


Alergiski rinit

137

mikroorganizmi vo {talite i ìveali{tata. U{te poparadoksalna e sostojbata na alergiskite bolesti kaj decata vo nekoi afri~ki zemji pri {to decata od urbanite sredini zaboluvaat po~esto od alergiskite bolesti vo odnos na decata od poniskite socijalni sloevi kaj koi {to e konstatirana visoka infestacija od nekoi formi na crevni paraziti. Zasega, za vakvata introverzna sostojba nema poseriozni nau~ni objasnuvawa i spa|a vo grupata na nau~nite {pekulacii nare~eni ,,medicinski misterii#.

Emisijata od motornite vozila e eden od najva`nite izvori na aerozagaduvaweto vo industrijaliziranite zemji. Ispituvaweto na 317 deca na vozrast od 9 godini koi{to ìveat vo blizina na glavnite pati{ta vo zapadniot del od Germanija, vo dve urbani oblasti pokaà deka alergiskiot rinit i senzibilizacijata na poleni se signifikantno povrzani so koncentraciite na NO2 (eden od najva`nite pretstavnici na “traffi c” aeropolucijata). Vozdu{nite polutanti koi poteknuvaat od soobra}ajot i toplinata na vozduhot (nadvor od letnata sezona) najverojatno vo kombinacija so izloènosta na op{tite alergeni kako {to se mikrokrleìte se rizik-faktor za nastanokot na alergiskiot rinit kaj sredno{kolskite deca vo Tajvan.

2.7.4. Profesionalen alergiski rinit

Vo na{eto ispituvawe faktorite od rabotnata sredina ne se statisti~ki zna~ajno povrzani so AR, SAR i CAR (p>0,05). Sepak, navedenite entiteti po~esto se javuvaat kaj ispitanicite eksponirani na odredeni faktori od rabotnata sredina, kako zapra{enosta na rabotno mesto (prevalencija na AR i SAR od 19,0%, odnosno 12,9%) i vlagata na rabotno mesto (preva lencija na AR, SAR i CAR od 19,5%, 11,9%, odnosno 7,4%) (grafik 89).

Grafik 89. Prevalencija na AR, SAR i CAR kaj vozrasnite ispitanici eksponirani na odredeni faktori od rabotnata sredina

Vlo{uvawe na simptomite na rinit na rabotnoto mesto prijavile duri 33,3% od ispitanicite so AR. Bidej}i primenetiot pra{alnik vo na{eto istraùvawe ne e dizajniran za detekcija na profesionalen rinit, negovata prevalencija vo ova ispituvawe ne moè to~no da bide odredena, no ako se



138

koristi posledniot podatok prevalencijata aproksimativno bi bila 7,6% na nivo na adultnata populacija. Ova se vklopuva vo podatocite od drugi zemji za prevalencijata na profesionalniot rinit koja e vo rang 1,7-20% kaj razli~nite profesii. Sepak, bidej}i simptomite na profesionalniot rinit ponekoga{ ne se povrzuvaat so rabotata, se procenuva deka realnite prevalencii se povisoki od detektiranite, odnosno deka profesionalniot rinit, sli~no na profesionalnata astma, e subdijagnosticiran entitet.

Vo Institutot za medicina na trudot poslednive godini e raboteno i na problemot na profesionalniot rinit. Vo edno istraùvawe za odreduvawe na prevalencijata na profesionalniot rinit i dominantnite profesionalno-ambientalni etiolo{ki faktori, ispituvana e populacija od 198 vraboteni ispitanici od grad Skopje, selektirani po slu~aen izbor i pri toa koristen e pra{alnik (prilog 6), izvedeni se ko`ni prick alergotestovi i spirometriski testovi. Vo ova istraùvawe, prevalencijata na profesionalniot rinit kaj ispituvanata vkupna populacija iznesuva 10,1%, a najvisoki vrednosti ima vo farmacevtskata industrija (15,5%), pri {to rabotata so bilki, ~aevi i za~ini e dominanten etiolo{ki faktor. Belodrobnite te{kotii (nedostatok na vozduh, te{ko di{ewe, svirewe, ka{lica, isplukuvawe) detektirani se kaj 35% od licata so profesionalen rinit (p<0,001), a kako favorizira~ki faktori za manifestacija na profesionalniot rinit se registrirani vozrasta nad 45 godini zapra{enosta, poslabata ventilacija, nejonizira~koto zra~ewe, vibraciite i fizi~kiot napor.

2.7.5. Zaklu~oci

1. Prevalencijata na alergiskiot rinit kaj ispituvanata populacija iznesuva 20,8%.

2. Prevalencijata na alergiskiot rinit kaj vozrasnite ispitanici iznesuva 23,1% i e ne{to povisoka kaj ènite (24,4%) vo odnos na maìte (21,2%). Prevalencijata na sezonskiot alergiski rinit iznesuva 16,5% (15,2% kaj maìte i 17,1% kaj ènite), dodeka prevalencijata na celogodi{niot alergiski rinit iznesuva 6,7% (6% kaj maìte i 7,2% kaj ènite).

3. Prevalencijata na alergiskiot rinit vo R. Makedonija, kako i {irum svetot, ima trend na zgolemuvawe. Trendot na zgolemuvawe na prevalencijata e poizrazen kaj sezonskiot alergiski rinit vo odnos na celogodi{niot, {to odgovara na podatocite objaveni vo literaturata.

4. Najvisoka prevalencija na alergiskiot rinit kaj adultite se sretnuva vo Prilep (35,4%). Najvisoka prevalencija sezonskiot alergiski rinit ima, isto taka, vo Prilep (29,7%), a celogodi{niot alergiski rinit vo Debar (13,6%). Najvisoka prevalencija na alergiskiot rinitis kaj vozrasnite ima vo vozrasnata grupa od 31 do 40 god. (29,5%).

5. Najvisoka senzibilizacija kaj ispitanicite so sezonski alergiski rinit ima na polenite od plevelite (43,2%). Od poedine~nite aeroalergeni, najzastapeni se polenot od loboda i polenot od pelin.

6. Vozrasnite ispitanici so alergiski rinitis signifikantno po~esto imaat respiratorni simptomi vo odnos na ispitanicite {to nemaat alergiski rinit, {to e potvrdeno i so mnogu istraùvawa vo svetot. Povrzanosta na alergiskiot rinit kaj vozrasnite so drugite varijabli, endogeni i egzogeni, e statisti~ki nesignifikantna.


Alergiski rinit

139

7. Kaj vozrasnata populacija vo odnos na vlijanieto na faktorite od ìvotnata sredina vrz AR, CAR i SAR i pokraj toa {to ne postoi statisti~ki zna~ajna povrzanost, sepak se izdvojuva podatokot za mo`noto vlijanie na izduvnite gasovi od soobra}ajot, zagadenosta vo ìvotnata sredina i prisustvoto na doma{ni milenici.

8. Faktorite od rabotnata sredina kaj vozrasnata populacija ne se statisti~ki zna~ajno povrzani so entitetite na alergiskiot rinit, no se izdvojuva podatokot za mo`noto vlijanie na zapra{enosta i vlagata na rabotno mesto. Prevalencijata na profesionalen rinit ne moè da bide to~no detektirana, a aproksimativno bi iznesuvala 7,6% na nivo na adultna populacija.

9. Prevalencijata na alergiskiot rinit kaj detskata populacija iznesuva 16,5% i e ne{to po~est kaj mom~iwata (17,3%) vo odnos na devoj~iwata (15,8%), {to odgovara na podatocite objaveni vo literaturata. Sezonskiot i celogodi{niot alergiski rinit kaj decata imaat ista prevalencija (8,3%).

10. Alergiskiot rinit e signifikantno po~est kaj decata so familijarna istorija za alergiski rinit. Isto taka, decata so alergiski rinit signifikantno po~esto imaat respiratorni simptomi sporedeno so decata {to nemaat alergiski rinitis. Povrzanosta na alergiskiot rinitis kaj decata so drugite endogeni, kako i so egzogenite faktori e statisti~ki nesignifikantna.

2.7.6. Literatura

1. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki karakteristiki na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinksi pregled 2003; 56: 140-141.

2. Cvetanov V, ]aev V, \or~ev A, Doki} D, Nikolovski Q, Eòva N, Risteska-Ku~ S, Milkovska S. Makedonski nacionalen konsenzus za alergiski rinitis. Skopje: Zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija, 1999, 20-22.

3. Mileva @. Alergi~en rinit. Vo: Na{ev G, Mileva @. NarÝ~nik na obçopraktikuvaçiÔ lekar. SofiÔ: Znanie EOOD 2003, 474-476.

4. Dokic D. The upper airways: The guardian of the lower airways. Summer School Sofi a 2002.

5. Eòva N, Cvetanov V, Milkovska S i sor. Karakteristiki na alergiskiot rinitis vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 142-143.

6. Kay AB. Principles and Practice of Diagnosis and Treatment of Allergic Disease. In: Kay AB (ed). Asthma and Allergic Rhinitis. Evolving Concepts in Management. Oxford: Blackwell Science Ltd, 1997; 31-50.

7. Bousquet J, Vignola AM, Demoly P. Allergic infl ammation of the upper and lower airways: a continuum of disease? In: Chung F, Fabbri LM, editors. Asthma. European Respiratory Society: European Respiratory Monograph 2003; 8 (23): 211-220.

8. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, Eòva N. Alergiski bolesti-lekuvawe. Skopje: MEDIS-informatika 1998; 163-173.

9. Pepys J. Skin testing. Br J Hosp Med 1975; 14: 412-417.10. Cvetanov V, Risteska-Ku~ S, Eòva N, Micajkov I. Rinomanometrija: zna~ewe,

primena i osnovni principi. Mak med pregled 1994; 5-6: 181-185.11. Mileva @ i sor. Sъvremenno le~enie na alergi~nite bolesti. St. Zagora:

Znanie EOOD 1999; 142-148.



140

12. Gavrilovski M, Doki} D. Imunoterapija. Skopje: EDIT 1992; 20-30.13. \or~ev A, Stefanovski T, Dimitrovski M, Cvetanov V, Trandafilovski P,

Nikolovski Q, Doki} D. Makedonski nacionalen konsenzus za dijagnoza i lekuvawe na astma i hroni~na obstruktivna belodrobna bolest. Skopje: 1999, Evropa 92.

14. WHO position paper. Allergen immunotherapy: Therapeutic vaccines for allergic diseases. Geneva 1997.

15. Cvetanov V. Objektivizacija na primenata na specifi~nata imunoterapija. Vo: II Kongres na makedonskoto respiratorno zdru`enie. Mak.med pregled 1997; 51(28): 23.

16. Cvetanov V. Bazi~ni principi za sproveduvawe na alergiska specifi~na imunoterapija. Simpozium specifi~na imunoterapija. Mak. med. pregled 2001; 55 (suplement 47): 1-83.

17. Brown CW, Hawkins L. Allergy prevalence and causal factors in the domestic environment: results of a random population survey in the United Kingdom. Ann Allergy Asthma Immunol. 1999 Sep;83(3):240-4.

18. Mungan D, Celik G, Bavbek S, Misirligil Z. Pet allergy: how important for Turkey where there is a low pet ownership rate. Allergy Asthma Proc. 2003 Mar-Apr;24(2):137-42

19. Kilpeläinen M, Terho EO, Helenius H, Koskenvuo M. Home dampness, current allergic diseases, and respiratory infections among young adults Thorax 2001;56:462-467.

20. de Marco R et al. The impact of climate and traffi c-related NO2 on the prevalence of asthma and allergic rhinitis in Italy. Clin Exp Allergy. 2002 ;32(10):1405-12

21. Hajat S, Haines A, Atkinson RW, et al. Association between air pollution and daily consultations with general practitioners for allergic rhinitis in London, United Kingdom. Am J Epidemiol. 2001 Apr 1;153(7):704-14

22. Leino T, Tammilehta L, Hytonon M, et al. Occupational skin and respiratory diseases among hairdressers. Scand J Work Environ health 1988;24(5):398-406

23. Kanerva L, Vaheri E. occupational allergic rhinitis in Finland. Int Arch Occup Environ Health 1993; 64(8):565-8.

24. Cvetanov V. Profesionalen alergiski rinit. Vo: Mileva @, ed. Klini~ka alergologija. Sofia: Znanie 2001; 337-338.

25. Dokic D, Schnitker J, Narkus A, Cromwell O, Frank E. Clinical effects of specifi c immunotherapy: A two-year double-blind placebo controlled study with a one year follow-up. Macedonian Academy of Sciences and Arts. Contributions, Sec Biol Med Sci, XXVI 2, 113-129.

26. Dokic D, Schnitker J, Narkus A, Cromwell O, Frank E. Spezifi sche Immuntherapie mit einem neu entwickelten Hausstaub-milbenallergoid (AcaroidR). Allergo J 2005; 14: 337-343.



141

3.0. Alergiski konjunktivitMKB - 10; H 10.8

Alergiskite bolesti na o~ite pretstavuvaat alergiski odgovor na konjunktivata ili ro`nicata na ubikvitarnite alergeni od okolinata. Tie se razlikuvaat spored patogenetskite mehanizmi, delovite od okoto koi{to se zafateni so alergiskata inflamacija, klini~kite manifesta cii, kako i spored ~estotata na javuvaweto.

3.1. Klasifikacija i definicii

Spored standardnata klasifikacija se razlikuvaat pet suptipovi na alergiskite bolesti na o~ite, pri {to sezonskiot i celogodi{niot alergiski konjunktivit obi~no se grupiraat zaedno, ozna~eni kako alergiski konjunktivit. Pokraj niv, kako posebni entiteti se izdvojuvaat atopiskiot keratokonjunktivit, vernalniot keratokonjunktivit, i gigantopapilarniot konjunktivit.

Alergiskiot konjunktivit (AK) pretstavuva primarna inflamacija

na konjunktivite predizvikana od IgE-posreduvana reakcija so tipi~ni

simptomi (crvenilo, jade`, solzewe, sekret, bolka i fotofobija). AK e naj~estata forma na alergiska bolest na o~ite koja{to spo red vremeto

na pojavata se klasificira na sezonski i celogodi{en. Sezon skiot AK se javuva vo akutna forma vo odreden period od godinata (prolet i/ili leto), dodeka celo go-

di{niot AK ima kontinuiran karak ter vo odnos na periodot na pojavata i teì-nata na klini~kite manifesta cii na bolesta. Sezonskiot i celogodi{niot AK naj~esto se javuvaat istovremeno so alergiskiot rinit kako alergiski rinokon junk-tivit. Sezonskiot rinokonjunktivit (polenska treska, hay fever) e naj~es tata alergiska bolest voop{to, prisutna kaj 15-20% od populacijata {irum svetot.

Atopiskiot keratokonjunktivit (H 10.1; H 16.2) e retka alergiska bolest na konjunktivata i korneata pridruèna so drugi manifestacii na alergiski zaboluvawa od tipot na atopiski dermatit, alergiski rinit i astma. Bolesta obi~no se javuva kaj maì na vozrast od 20 do 50 god.

Vernalniot (proletniot) keratokonjunktivit (H 16.2) e redok oblik na keratokonjunktivit so sezonski egzacerbacii koi{to ukaùvaat na alergiska osnova. Bolesta obi~no se javuva kaj ma{kite deca na vozrast pogolema od 5 god., obi~ no se smiruva vo pubertetot i retko perzistira na vozrast nad 25 god. Kaj bol nite se sretnuva eozinofilija i zgolemena vrednost na vkupniot IgE vo krvta. Pridru`no atopisko zaboluvawe se sretnuva kaj okolu 75%, a pozitivna familijarna istorija za atopiski bolesti kaj okolu 60% od bolnite so vernalen keratokonjunktivit.

Gigantopapilarniot konjunktivit (H 10.8) pretstavuva alergiska inflamacija na konjunktivata pri koja{to antigenot e atherentniot sloj na kontaktnite le}i. Incidencijata na bolesta se zgolemuva so {irokata primena na kontaktnite le}i, pri {to po~esto se javuva pri primenata na mekite vo odnos na tvrdite kontaktni le}i.

3.2. Etiopatogeneza na AK.

AK pretstavuva hipersenzitivna reakcija tip I spored Coombs i Gell.Antigenite vneseni vo senzibiliran organizam predizvikuvaat produk-



142

cija na specifi~ni antitela (IgE). Se sozdavaat imunokompleksi na membranata na mast-kletkite od substantia propria na konjunktivata na okoto. Tie direktno ili so posredstvo na proteoliti~ni enzimi go o{tetuvaat yidot na mast kletkite i od granulite se osloboduvaat proinflamatorni medijatori (histamin, prostaglandini, levkotrieni i dr.). Ovie supstancii predizvikuvaat zgolemena vaskularna permeabilnost i migracija na eozinofili i neutrofili {to doveduva do pojava na klini~kite manifestacii na inflamacijata.

3.3. Klini~ka slika

Klini~kite manifestacii na AK ne se razlikuvaat od onie kaj konjunktivitot od nealergiska etiologija, odnosno se sostojat od ~e{awe, solzewe i crvenilo na o~ite i otok na o~nite kapaci.Glavna razlika me|u sezonskiot alergiski konjunktivit (SAK) i celogodi{niot alergiski konjunktivit (CAK) e vremeto na pojavuvaweto i simptomite. Kaj SAK simptomite se javuvaat vo definirano vreme, odnosno vo prolet koga dominiraat aerogenite alergeni kakvi {to se polenite od drvja i/ili vo leto koga dominiraat polenite od treva i plevel. Tipi~no, lu|eto so SAK nemaat simptomi vo zimskite meseci i vo postudeni klimatski uslovi poradi namalenata aerogena transmisija na ovie alergeni.Kaj CAK, simptomite se javuvaat vo tekot na cela godina. Naj~esti aeroalergeni vo ovie slu~ai se Dermatophagoides pteronyssinus, aeroalergenite od doma{nite milenici (ma~ka, ku~e i dr.), aeroalergenite od nekoi muvli i dr.

3.4. Dijagnoza.

Dijagnozata se postavuva so zemawe na iscrpna anamneza i vnimatelna klini~ka opservacija, ko`ni prick testovi, odreduvawe na nivoto na IgE vo solzite i konjunktivalna biopsija. Va`en podatok vo anamnezata e postoewe na atopiski zaboluvawa vo li~nata i familijarnata anamneza. Klini~ki AK se izrazuva so akutni, tranzitorni napadi na ~e{awe, crvenilo, solzewe i otok na o~nite kapaci vo sezonite bogati so poleni vo vozduhot kaj SAK, a vo tekot na celata godina kaj CAK. Vidnata ostrina ostanuva normalna, odnosno nezategnata.

Pri pregled na predniot o~en segment so biomikroskop se gleda izrazena konjunktivalna hiperemija i hemoza, kako i izrazena papilarna re ak cija na konjunktivata. Pokraj toa, prisuten e i edem na o~nite kapaci. Ro`nicata nikoga{ ne e zafa tena so patolo{ki proces (slika 12). Pri zemawe biopsija od povr{nite sloevi na konjunktivata, eozinofili se prisutni samo kaj mnogu te{ki formi na AK. Inaku, eozinofili

se prisutni vo podlabokite sloevi od substantia propria na konjunktivata. Poradi toa, otsustvoto na eozinofili pri konjunktivalnata biopsija ne ja isklu~uva dijagnozata na AK.

Slika 12. Alergiski konjunktivit



143

Mnogu istraùva~i, pri ispituvawa na AK primenuvaat i odreduvawe na nivoto na IgE vo solzite.

Ko`nite prick testovi se od golema va`nost pri postavuvaweto na definitivnata dijagnoza, kako i vo odreduvaweto na alergenite koi se predizvikuva~i na zaboluvaweto.

3.5. Lekuvawe

Tretmanot na AK e nefarmakolo{ki i farmakolo{ki. Nefarmakolo{kata terapija se sostoi od merkite na kontrola na sredinata

(ekspoziciona profilaksa) koi{to vo pove}eto slu~ai imaat ograni~eni efekti.Farmakolo{kata terapija na AK se sostoi od primena na antihistaminici,

a odredena uloga ima i primenata na antiinfla mator nite sredstva.Sistemskite i lokalnite antihistaminici se naj~esto primenuva nite

lekovi vo terapijata na AK. Tie gi ublaùvaat klini~kite simptomi so blokirawe na histaminskite receptori, no ne dejstvuvaat na drugite proinflamatorni medijatori. Za namaluvawe na konjuktivalnata hiperemija, obi~no se koristat lokalni antihistaminici kombinirani so vazokonstriktorni sredstva.

Najva`ni antiinflamatorni lekovi vo terapijata na AK se dinatrium kromoglikatot i nedokromil natriumot. Tie, preku stabilizirawe na membranata na mastocitite, ja spre~uvaat nivnata degranulacija i osloboduvaweto na histaminot i drugite proinfla matorni medijatori. Stabilizatorite na mast kletkite ne gi ublaùvat postojnite simptomi, tuku se koristat profilikati~ki za da se prevenira degranulacijata na mast kletkite vo slu~aj na ekspozicija na alergeni. Antiinflamatorni efekti imaat i nesteroidnite antiinflamatorni lekovi preku inhibiraweto na produkcijata na prostaglandinite.

Kortikostereoidite, poradi svoite nesakani sporedni efekti kako {to se pojavata na sekundarni infekcii, poka~en intraokularen priti sok i katarakta, treba da se prepi{uvaat samo za kratkotrajna terapija kaj te{kite slu~ai koi{to ne reagiraat na konvencionalnata terapija.

Najva`nite lekovi i nivnite komercijalni preparati {to se primenuvaat vo sistemskata i lokalnata terapija na AK se prikaàni vo prilogot 4.

3.6. Kontrola na sredinata

Merkite na prevencija na AK ne se razlikuvaat od onie kaj na alergiskiot rinit. Najdobra merka na sekundarnata prevencija e ekspozicionata profilaksa, odnosno izbegnuvaweto na kontaktot so prethodno identificiraniot alergen. No, kako i kaj drugite alergiski bolesti vo pogolem broj slu~aite toa e te{ko izvodlivo, so ogled na {irokata prisutnost na alergenite vo nadvore{nata i vnatre{nata sredina.

3.7. Ra{irenost na AK

Epidemiolo{kite istraùvawa za AK naj~esto se izveduvaat vo ramkite na istraùvawata za alergiskiot rinit. Spored pove}e istraùvawa, simptomi na konjuktivit se sretnuvaat vo okolu 70% od slu~aite na alergiskiot rinit.

Prevalencijata na AK iznesuva 5-22% od op{tata populacija vo Velika Britanija i SAD. Se procenuva deka pove}e od 22 milioni lica vo SAD boleduvaat



144

od AK. Kako i kaj drugite alergiski, bolesti prevalencijata na AK e povisoka kaj ènite.

Pojavata na SAK i PAK ne e povrzana so vozrasta i rasata. Po~esto se javuva vo regioni so potopla klima kade prisutnosta na aeroalergenite e pogolema. Isto taka, spored pove}e epidemiolo{ki istraùvawa aeropolucijata, nadvore{na i vnatre{na, dejstvuva favorizira~ki vo nastanokot na AK, a od osobeno zna~ewe se polutantite od soobra}ajot i industrijata.

Epidemiolo{ki istraùvawa za AK, vo smisla na negovata za~estenost i favorizira~ki faktori za negoviot nastanok, dosega ne se izveduvani kaj nas, nitu na nivo na celata zemja, nitu na nivo na oddelni gradovi i regioni.

3.8. Rezultati od na{eto istraùvawe

Vo ramkite na Proektot e izvedeno i epidemiolo{ko istraùvawe na AK kaj adultnata populacija. Primenet e pra{alnik za simptomite na konjunktivit vo poslednite 12 meseci i izvedeni se ko`ni prick testovi na standardnite aeroalergeni. Dobienite podatoci se statisti~ki obraboteni so deskriptivni i analiti~ki metodi. So ogled na toa {to kaj detskata populacija ne se izvedeni ko`nite prick testovi na standardnite aeroalergeni, a odgovorite na pra{awata od pra{alnikot ne se dovolni za potvrda na alergiskata etiologija na bolesta, vo studijata ne e evaluiran alergiskiot konjunktivit kaj decata.

Simptomi na konjunktivit vo poslednive 12 meseci referiraat 30,1% od ispitanicite, a prevalencijata na AK iznesuva 12,9% (grafik 90). Rezultatite od drugi istraùvawa govorat za prevalencija od 5 do 22% vo razli~ni delovi od SAD i Velika Britanija, odnosno za prevalencija od 60-70% na alergiskiot rinit vo soodvetnoto podra~je, {to e komplementarno so na{ite rezultati. Isto taka, podatocite od drugite istraùvawa govorat za raste~ka prevalencija na AK, kako i na drugite alergiski bolesti, vo poslednite triesetina godini.

30,1%

17,2%12,9%

0

200

400

600

800

Vkupno Konjunkt. Neal. konj. Al. konj.

Grafik 90. Prevalencija na simptomite na konjunktivit, nealergski i alergiski konjunktivit vo adultnata populacija

Za razlika od alergiskiot rinit kaj adultite kade {to e najdena povisoka prevalencija na sezonskiot alergiski rinit, kaj AK povisoka e prevalencijata na CAK (7,8%) vo sporedba so SAK (5,3%). Na CAK otpa|aat 58,7%, a na SAK 41,2% od slu~aite na AK kaj na{ite ispitanici (grafik 91).



145

41,2%

58,7%

0

20

40

60

80

100

Al. konj. Sezon. Celogod.

Grafik 91. Prevalencija na AK, SAK i CAK kaj ispituvanite adulti

3.8.1. Zastapenost spored polot i vozrasta

Prevalencijata na AK e ne{to povisoka kaj ènite (13,0%) vo sporedba so maìte (12,8%) (grafik 92). Podatocite od literaturata, isto taka, ukaùvaat na povisoka prevalencija na AK, kako i alergiskiot rinit, kaj ènskiot pol.

12,0% 13,0%

0

100

200

300

400

500

maì èni

Grafik 92. Distribucija na ispitanicite so AK spored polot

Vo odnos na vozrasta spored istraùvawata vo svetot prevalencijata na AK e povisoka vo pomladite vozrasni grupi. Vo na{ata studija najvisokata prevalencija se sretnuva vo vozrasnata grupa od 21 do 30 godini (19,6%) so nejzino postepeno namaluvawe vo povozrasnite grupi (grafik 93).

13,3%

19,6% 16,6% 11,1% 10,1%5,4%

0

50

100

150

200

250

15-20 21-30 31-40 41-50 51-60 > 60

Grafik 93. Distribucija na ispitanicite so AK spored vozrasta



146

3.8.2. Zastapenost vo oddelnite gradovi

Prevalencijata na AK, kako i prevalencijata na alergiskiot rinit, e najvisoka vo Prilep (26,0%), a najniska vo Peh~evo (8,3%). Prevalencijata vo Skopje iznesuva 8,5% (grafik 94).

8,5% 11,3%22,0% 26,0%

8,7% 8,3%

0

50

100

150

200

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 94. Prevalencija na AK kaj ispitanicite od oddelnite gradovi vo R. Makedonija

3.8.3. Zastapenost spored senzibilizacijata na oddelnite aeroalergeni.

Kaj ispitanicite so AK naj~esta e senzibilizacijata na polenite (87,2%), Dermatophagoides pteronyssinus (31,9%) i alergenite od doma{nite milenici (19,1%) (grafik 95). Od polenite, najvisoka prevalencija kaj ispitanicite so AK imaat polenite od plevelite (47,8%), odnosno polenot od loboda (37,7%) i polenot od pelin (31,1%).

87,2%

31,9%19,1%

0

20

40

60

80

100

Poleni D. pt. Dom. ìv.

Grafik 95. Senzibilizacija so oddelnite aeroalergeni kaj ispitanicite so AK

3.8.4. Povrzanost so alergiskiot rinit i bronhijalnata astma.

AK e pridruèn so alergiskiot rinit vo 76,1% od slu~aite, odnosno prevalencijata na alergiskiot rinokonjunktivit iznesuva 7,3%. Dobienite podatoci se komplementarni na rezultatite od drugite istraùvawa objaveni vo literaturata (grafik 96).



147

23,1%

12,9%

7,3%

0

5

10

15

20

25

Al. rin. Al. konj. Al. rinokonj.

Grafik 96. Prevalencija na AR, AK i alergiskiot rinokonjunktivit

Podatocite od literaturata ukaùvaat na poretka pridruènost na AK so astmata vo sporedba so pridruènosta so AR. Sli~ni se i rezultatite od na{eto istraùvawe kade {to prevalencijata na AK so pridru`na astma iznesuva 1,5% (grafik 97).

12,9%

5,4%

1,5%

0

5

10

15

Al. konj. Astma Al. konj.so ast.

Grafik 97. Prevalencija na AK, astma i AK so astma

3.8.5. AK i endogeni faktori.

Zna~eweto na endogenite faktori vo nastanokot na AK, ukaàno vo pove}e istraùvawa, vo na{ata studija e potvrdeno so signifikantnata povrzanost so familijarnata istorija za alergiski rinitis (p < 0,05), odnosno 62,5% od ispitanicite so AK imaat pozitivna familijarna istorija za AR (grafik 98). Povrzanosta so drugite endogeni faktori, kakvi {to se polot i familijarnata istorija za alergiski bolesti, e nesignifikantna.

62.5%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno AK AK so pozit. fam. ist. za

AR

Grafik 98. Ispitanici so AK so pozitivna familijarna istorija za AR



148

3.8.6. AK i ìvotna i rabotna sredina

Raste~kata prevalencija na alergiskite bolesti vo poslednite decenii delumno se objasnuva so vlijanieto na faktorite od okolinata vrz procesot na inicijacija i odrùvawe na alergiskata inflamacija na soodvetniot target-organ. Spored aktuelnite istraùvawa, osobeno zna~ewe vo patogenezata na AK ima vlijanieto na ekspozicijata na izduvni gasovi od soobra}ajot (dizel partiklite), kako i ekspozicijata na industriskata aeropolucija. Imeno, se smeta deka navedenite faktori go favoriziraat procesot na alergiska senzibilizacija, i procesot na alergiska inflamacija na konjunktivata. Osven toa, navedenite faktori gi vlo{uvaat simptomite na postoejniot AK. Spored podatocite od aktuelnoto istraùvawe 68,1% od ispitanicite so AK se eksponirani na pra{ina, 36,9% na ~ad, a 17,3% na {tetnosti od rabotnoto mesto (grafik 99).

17.3%

36.9%

68.1%

0

20

40

60

80

Pra{ina âd [tetnosti od rab.

mesto

Grafik 99. Ispitanici so AK eksponirani na aeropolutanti od ìvotnata i rabotnata sredina

3.8.7. AK i mesto na ìveewe

Vlijanieto na egzogenite faktori vo nastanokot na AK vo na{eto istraùvawe e evaluirano so pra{awata za mestoto na ̀ iveewe (selo/grad), aktivnoto i pasivnoto pu{ewe, domot vo blizina na glavnite soobra}ajnici, zeleniloto vo domot i negovata okolina, prisustvoto na doma{ni milenici vo domot i specifi~nata profesionalna ekspozicija na ispitanicite. Signifikantna povrzanost na AK e utvrdena so ìveeweto vo urbana sredina (p < 0,05), odnosno prevalencijata na AK kaj ispitanicite od urbanite sredini e dvojno povisoka vo odnos na ispitanicite od ruralnite sredini (14,8% i 7,2%) (grafik 100).

7.2%

14.8%

0

5

10

15

20

Grad Selo

Grafik 100. Prevalencija na AK kaj ispitanicite od urbana i ruralna sredina



149

Spored pove}e istraùvawa ìvotot vo urbana sredina e rizik-faktor i vo nastanokot na alergiskiot rinitis i bronhijalnata astma, no takva asociranost vo na{eto istraùvawe ne e potvrdena. Vlijanieto na drugite navedeni faktori od okolinata (aktivno i pasivno pu{ewe, eksponiranost na izduvni gasovi od motornite vozila, ìveewe vo sredina bogata so zelenilo, doma{ni milenici vo domot i specifi~na profesionalna ekspozicija) vo nastanokot na AK e statisti~ki nesignifikantno.

3.8.8. Zaklu~oci

1. Prevalencijata na alergiskiot konjunktivit kaj adultite vo R. Makedonija iznesuva 12,9%, {to e vo rang na podatocite objaveni vo literaturata. Kako i kaj alergiskiot rinit, za~estenosta na alergiskiot konjunktivit e ne{to povisoka kaj ènite vo odnos na maìte, {to e, isto taka, utvrdeno vo pove}e istraùvawa vo Evropa i svetot.

2. Za razlika od sezonskiot alergiskiot rinit, sezonskiot alergiski konjunktivit ima poniska prevalencija od celogodi{niot alergiski konjunktivit.

3. Vo odnos na vozrasta, alergiskiot konjunktivit ima najvisoka prevalencija vo vozrasnata grupa od 21 do 30 god, {to se sovpa|a so rezultatite od sli~nite istraùvawa vo Evropa i svetot.

4. Vo odnos na oddelnite gradovi vo R. Makedonija, isto kako i kaj alergiskiot rinit, najvisoka prevalencija na alergiskiot konjunktivit se sretnuva vo Prilep.

5. Kaj ispitanicite so alergiski konjunktivit, naj~esta e senzibilizacijata na poleni, Dermatophagoides pteronyssinus i doma{ni milenici. Od polenite dominiraat onie od plevelite, odnosno polenot od loboda i polenot od pelin. Istite poleni naj~esto se sretnuvaat i kaj ispitanicite so polenska senzibilizacija so alergiski rinit i alergiska astma.

6. Alergiskiot konjunktivit e mnogu ~esto pridruèn so alergiskiot rinit. Povrzanosta so drugite alergiski bolesti, kako bronhijalnata astma i alergijata na medikamenti, hrana i insekti e statisti~ki nesignifikantna.

7. Od endogenite faktori alergiskiot konjunktivit e statisti~ki signifikantno povrzan so familijarnata istorija za alergiski rinit, dodeka povrzanosta so polot i familijarnata istorija za alergiski bolesti e nesignifikantna.

8. @iveeweto vo urbana sredina ima signifikantno vlijanie vrz nastanokot na alergiskiot konjunktivit. Vlijanieto na drugite nadvore{ni faktori, kakvi {to se: pu{eweto, ekspozicijata na izduvni gasovi, zeleniloto vo domot i okolinata, prisustvo na doma{ni milenici vo domot i ekspozicijata na zapra{enost vo rabotnata sredina, e nesignifikantno.

So na{eto istraùvaweto se dobivaat prvi~nite podatoci za epidemiolo{kite karakteristiki na alergiskiot konjunktivit kaj nas. Od niv se dobiva uvid za serioznosta na problemot na alergiskiot konjunktivit vo R. Makedonija i mo`nost za organizirana i koordinirana akcija za negovata polesna dijagnostika, terapija i prevencija.



150

3.8.9. Literatura

1. Kanski JJ. Clinical Ophthalmology. Oxford: Butterworth-Heinemann International Edition 1997; 83-86.

2. Stites D, Stobo J, Vivian Wells J. Osnovna i klinicka imunologija, Alergijske bolesti. Beograd : Savremena administracija 1989; 435-455.

3. Groneberg DA, Bielory L, Fischer A et al. Animal models of allergic and infl ammatory conjinctivitis,. Allergy 2003; 58 (11): 1101-1110.

4. Woerly G, Loiseau S, Loyens M et al. Inhibitory effects of ketotifen on eotaxin-dependent activation of eosinophils: consequences for allergic eye diseases. Allergy 2003; 58 (5): 397-395.

5. Johanson SOG, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy. Allergy 2001; 56 (9): 813-822.

6. Canonica GW. Expanding the Anti-Allergy Therapeutic Horizon. Allergy 2002; 75 (57): 5-7.

7. Ruffi li A, Bonini S. Suspectibility genes for allergy and asthma. Allergy 1997; 52: 256-273.

8. D’Amato G, Holgate ST. Introduction. Eur Resp Mon 2002; 7 (21): b-c.9. D’Amato G, Liccardi G. The increasing trend of seasonal respiratory allergy in urban areas.

Allergy 2002; 71 (57): 35-36. 10. Allergic conjunctivitis Referral Guideline. Allergy/Immunology August 2001.11. Schäfer T, Ring J. Epidemiology of allergic diseases. Allergy 1997; 52 (38): 14-22.12. Allergy Statistics. National Institute of Allergy and Infectious Diseases, National Institute of

Health January 2002.13. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology (AAAI). The Allergy Report:

Science Based Findings on the Diagnosis & Treatment of Allergic Disorders 1996-2001.14. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki karakteristiki

na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 140-141.

15. Spasovska O, Cvetanov V, Karaxinska-Bislimovska J i sor. Prevalencija na alergiskiot konjunktivitis vo R. Makedonija i negovata asociranost so drugite alergiski zaboluvawa. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 142.


Bronhijalna astma

151

4.0. Bronhijalna astmaMKB - 10; J. 45

4.1. Definicija. Astmata e hroni~na inflamatorna bolest na di{nite

pati{ta, vo koja pove}e kletki i kleto~ni elementi imaat svoja uloga.

Hroni~nata inflamacija predizvikuva porast vo reaktivnosta na di{nite

pati{ta {to doveduva do rekurentni epizodi od svirewe vo gradite, gu{ewe,

stegawe vo gradite i ka{lica, osobeno no}e ili rano nautro. Ovie epizodi se

povrzani so rasprostraneta, no varijabilna opstrukcija na di{nite pati{ta

koja e obi~no reverzibilna, spontano ili so terapija (Global Initiative for Asthma - GINA 2004).

4.2. Etiologija.

Nastanokot na astmata se javuva kako rezultat od interakcijata na endogenite faktori i faktorite od okolinata, pri {to s¢ u{te ne e sosema jasno koi faktori se pri~ina za razvoj na bolesta, a koi faktori se pottiknuva~i (trigeri) na astmatskite simptomi. Na {emata 3 se prikaàni najva`nite rizik faktori za pojavata na astmata (GINA 1995).

Predisponira~ki faktori

Kauzalni faktori

Pridonesuva~ki faktori

Vlo{uva~ki faktori

AtopijaPol

Vnatr. alergeni Nadvor. alergeni

AspirinProfesion. faktori

Resp. infekciiIshrana

AeropolucijaPu{ewe

Prematuritet

Resp. infekciiAlergeni

Fizi~ki naporKlimat. faktori

Hrana, aditiviLekovi

[ema 3. Rizik-faktori za astma (Sheffer, 1995)

Endogenite rizik-faktori (vrodeni ili ste~eni) za astmata se atopijata, polot, familijarnata istorija za atopiski bolesti, etni~kata pripadnost, rizik faktorite od ranoto detstvo (prematuritet, na~in na ishrana vo doene~kata vozrast) i respiratornite infekcii vo detstvoto i adultniot period. Najva`ni egzogeni rizik-faktori se: ekspozicijata na aeroalergeni, aktivnoto i pasivnoto pu{ewe, profesionalnata ekspozicija, nadvore{nata i vnatre{nata aeropolucija, na~inot na ìvot, navikite vo ishranata i konsumacijata na alkohol.

4.2.1. Genetski osnovi na astmata

Vo patogenezata na astmata se vklu~eni pove}e geni ili grupi na geni so golemo modulatorno vlijanie na nadvore{nite faktori, taka {to nivnata ekspresija e promenliva i so razli~ni fenotipski manifestacii. Spored dosega{nite istraùvawa, utvrdena e povrzanosta na nekoi fenotipski karakteristiki na astmata so regioni na 16 od 22 avtosomni hromozomi, kako hromozomskite regioni 5q31-33, 6r21.3, 14q11 i drugi.



152

4.2.2. Atopija

Atopijata e eden od majornite endogeni rizik-faktori za razvoj na astmata, a pretstavuva li~na ili familijarna predispozicija za produkcija na IgE antitela kako odgovor na niski dozi od alergenite, obi~no proteini, i razvivawe na tipi~ni simptomi kako astma, rinokonjunktivit ili egzem/dermatitis.

Prevalencijata na atopijata vo svetski razmeri e varijabilna i se dviì od 10 - 45% od op{tata populacija vo zavisnost od rasata, vozrasta, polot i nadvore{nite faktori. Spored multicentri~nata epidemiolo{ka studija na Institutot za medicina na trudot od 1995 god prevalencijata na atopijata kaj adultnata populacija vo R. Makedonija iznesuva 38%.

4.2.3. Alergeni

Inhalatornite alergeni, pri~initeli na respiratornite alergiski bolesti, se klasificiraat na voobi~aeni ili standardni i profesionalni. Standardnite inhalatorni alergeni se sretnuvaat vo nadvore{nata (outdoor) i vnatre{nata, odnosno doma{nata (indoor) atmosfera vo odredeno geografsko podra~je, dodeka profesionalnite alergeni se specifi~no povrzani so rabotnoto mesto. Najva`ni outdoor aeroalergeni se polenite (od odredeni drvja, trevi i pleveli) i nekoi muvli, dodeka najva`ni indoor aerolergeni se alergenite na mikrokrleìte (Dermatophagoides pteronyssinus), muvlite i doma{nite milenici.

4.2.4. Aeropolucija

Aeropolutantite moàt da predizvikaat o{tetuvawe na respiratorniot sistem dejstvuvaj}i kako senziteri (alergeni) ili iritansi. Najzna~ajni nadvore{ni aeropolutanti so {tetni efekti na respiratorniot sistem se azotniot dioksid, ozonot, sulfurniot dioksid, izduvnite dizel ~esti~ki i nadvore{nite aeroalergeni. Tutunskiot ~ad, azotniot dioksid, sredstvata za ~istewe, grade`nite materijali (formaldehidot i drugi isparlivi organski komponenti) i vnatre{nite aeroalergeni se najva`nite vnatre{ni aeropolutanti so {tetni efekti na respiratorniot sistem. Posebno zna~ewe ima golemata grupa aeropolutanti specifi~ni za rabotnoto mesto.

Se smeta deka edna od pri~inite za golemiot porast na prevalencijata i teìnata na respiratornite alergiski bolesti vo industrijaliziranite zemji vo poslednite tri decenii e zna~ajniot porast na koncentracijata na nadvore{nite (karakteristi~ni za urbanite sredini) i vnatre{nite aeropolutanti so iritantno dejstvo na respiratorniot sistem. Interakcijata pome|u ovie dve pojavi e s¢ u{te nedovolno poznata, a se smeta deka se dolì na adjuvantnoto dejstvo na polutantite vo procesot na senzibilizacijata i odrùvaweto na hroni~nata inflamacija na di{noto steblo.

4.3. Patogeneza i klasifikacija

Astmata e bolest na golemite i malite di{ni pati{ta, koja{to patohistolo{ki pretstavuva hroni~en eozinofilen deskvamanten bronhit. Se odlikuva so deskvamacija na epitelot, infiltracija na yidot vo koja dominiraat CD4 T-li (T-


Bronhijalna astma

153

po 2), eozinofili i mast kletki, zgolemuvawe na maznomuskulnata masa, vaskularna kongestija, hipertrofija na mukusnite `lezdi, hiperplazija na peharestite kletki i karakteristi~na subepitelna fibroza. Ovie promeni doveduvaat do zadebeluvawe na yidot i zna~ajno reducirawe na lumenot na di{nite pati{ta, odnosno nivno remodelirawe (slika 13).

Slika 13. Bronhiolus so yid zafaten so hroni~na alergiska inflamacija i bronhiolus so intakten yid

Vo hroni~nata inflamacija kaj astmata se vklu~eni pove}e inflamatorni kletki i pove}e od 100 inflamatorni medijatori koi predizvikuvaat multipni efekti od koi najva`ni se bronhokonstrikcijata, mukusnata hipersekrecija, edemot na sluznicata i aktivacijata na senzitivnite nervi. Mehanizmot na nastanokot i odrùvaweto na hroni~nata inflamacija se s¢ u{te nedovolno poznati, a se sostoi od kaskadno aktivirawe na inflamatornite kletki (,,imunolo{ka kaskada#) i osloboduvawe na medijatori od niv, kako i od strukturnite kletki od yidot na di{nite pati{ta.

Se smeta deka mast kletkite imaat glavna uloga vo predizvikuvaweto na akutnite simptomi (rana astmatska reakcija, slika 14), dodeka eozinofilite, makrofagite i T-po 2 se involvirani vo hroni~nata inflamacija {to ja predizvikuva bronhijalnata hiperreaktivnost (docna astmatska reakcija).

Vo 80-90% od slu~aite na detska astma i 40-50% od slu~aite na adultna astma, imunolo{kata kaskada e inicirana so inhalacija na detektibilen alergen (alergenite od mikrokrleìte, doma{nite ìvotni, polenite i muvlite) i IgE-posreduvana aktivacija na inflamatornite kletki, sledena so zgolemeni serumski vrednosti na vkupniot i specifi~niot IgE i pozitivni ko`ni prick testovi. Ovoj tip na astma e ozna~en kako alergiska astma (J 45.0). Vo preostanatite slu~ai se raboti za nealergiska astma (J 45.1) pri koja kaskadata ne e inicirana so inhalacija na detektibilen alergen i ne e IgE-posreduvana, serumskite vrednosti na vkupniot i specifi~niot IgE se normalni, a ko`nite testovi se negativni. Drugite patolo{ki promeni, kako i klini~kite karakteristiki se mnogu sli~ni kaj dvata tipa na astma.



154

Slika 14. Degranulacija na mastocit predizvikana od reakcijata alergen/antitelo (IgE)

Kako poseben tip astma se izdvojuva profesionalnata astma, odnosno astmata predizvikana od specifi~en agens od rabotnata sredina, koja spored patolo{kite, funkcionalnite i klini~kite karakteristiki ne se razlikuva od neprofesionalnata astma.

4.4. Klini~ka slika

Astmata e bolest so hroni~en tek koja{to se manifestira so povtorlivi akutni ili subakutni epizodi od ka{lawe so oskuden iska{lok, gu{ewe, svirewe vo gradite (wheezing) i stegawe vo gradite. Pogolem broj od bolnite se ~uvstvuvaat dobro, a kaj pomal del od niv simptomite perzistiraat postojano so periodi na vlo{uvawa. Intenzitetot i frekvencijata na simptomite se razli~ni, a karakteristi~na e nivnata pojava vo tekot na no}ta ili nautro pri budeweto. Astmata, kako alergiskata, taka i nealergiskata, e ~esto pridru`ena so bolesti na gornite di{ni pati{ta (rinit, sinuzit i sinonazalna polipoza).

Najva`ni pottiknuva~i na astmatskite simptomi, odnosno astmatski trigeri, se infekciite, osobeno virusnite (odgovorni za okolu 80% od akutnite egzacerbacii kaj decata i okolu 40% kaj vozrasnite), potoa ekspozicijata na alergeni, fizi~kiot napor, aeropolucijata, primenata na nekoi lekovi (aspirin i drugi nesteroidni antiinflamatorni sredstva, β blokeri i dr.), gastroezofagealniot refluks, emocionalniot stres i drugi. Astmatskite simptomi kaj eden bolen obi~no se pottiknati od nekolku trigeri. Kako posebni formi na astmata se izdvojuvaat slu~aite so poizrazeno ili dominantno dejstvo na eden triger, kako polenskata (sezonska) astma, astmata na doma{na pra{ina, Candida astmata, aspirinskata astma, astmata predizvikana od napor (exercise-induced asthma-EIA) i dr.

Kako poseben tip astma se izdvojuva astmata povrzana so rabotnoto mesto (work-related asthma – WRA), so svoite dve formi, odnosno profesionalnata astma (occupational asthma – OA) i astmata {to se vlo{uva na rabota (work-aggravated asthma).


Bronhijalna astma

155

Spored te`inata na klini~kata slika astmata se klasificira na intermitentna, lesna perzistentna, umerena perzistentna i te{ka perzistentna astma, {to ima osobeno zna~ewe za terapiskiot pristap kon bolesta.

4.5. Dijagnoza.

Dijagnozata na astmata se bazira vrz anamnesti~kite podatoci i funkcionalnite belodrobni ispituvawa so koi{to se detektiraat dvata osnovni patofiziolo{ki belezi na astmata, odnosno varijabilnata, reverzibilna opstrukcija i bronhijalnata hiperreaktivnost. Va`no mesto vo dijagnostikata na astmata ima alergolo{kata evaluacija na bolniot, kako i odreduvaweto na markerite na hroni~nata eozinofilna inflamacija.

4.5.1. Anamnesti~ki podatoci

Anamnesti~ki podatoci koi{to sugeriraat astma se: epizodite od ka{lawe so oskuden iska{lok, gu{ewe, svirewe i stegawe vo gradite, odnosno perzistentnite simptomi so periodi na nivno vlo{uvawe.

4.5.2. Funkcionalni belodrobni ispituvawa

Ne postoi edinstven metod za detekcija na varijabilnata, reverzibilna opstrukcija i bronhijalnata hiperreaktivnost, tuku nekolku testovi so odredena senzitivnost i specifi~nost. Vo evaluacijata na varijabilnata, reverzibilna opstrukcija se primenuvaat bronhodilatatorniot test, seriskata spirometrija i seriskata peak fl ow-metrija. Bronhijalnata reaktivnost vo rutinskata rabota se evaluira so nespecifi~nite bronhoprovokativni testovi so farmakolo{ki agensi (metaholin, histamin, acetil holin), fizi~ki napor, studen vozduh i dr. Zlaten standard vo dijagnozata na alergiskata i profesionalnata astma pretstavuvaat specifi~nite bronhoprovokativni testovi so alergenot, odnosno profesionalniot agens na koj{to bolniot e senzibiliziran. Poradi slo`eniot protokol i mo`nosta od nesakani reakcii pri nivnoto izveduvawe ovie testovi ne se primenuvaat vo rutinskata dijagnostika.

4.5.3. Alergolo{ka evaluacija

Atopiskiot status na bolniot se evaluira so in vivo (ko`ni prick testovi) i/ili in vitro testovi (vkupen i specifi~en IgE vo serum).

4.5.4. Markeri na hroni~nata inflamacija

Svoe mesto vo dijagnostikata na astmata ima i odreduvaweto na markerite na hroni~nata eozinofilna inflamacija na di{nite pati{ta, kako odreduvaweto na brojot na eozinofilite vo krvta i sputumot, nivoto na eozinofilniot katjonski protein vo krvta i sputumot, nivoto na azoten oksid vo ekspiriraniot vozduh, itn.

4.6. Terapija

Tretmanot na astmata se deli na nefarmakolo{ki i farmakolo{ki.



156

4.6.1. Nefarmakolo{kiot tretman

Nefarmakolo{kiot tretman se sostoi od edukacija na bolnite i merki za kontrola na sredinata (ekspoziciona profilaksa), koi{to se primenuvaat kaj site bolni so astma, kako i specifi~na imunoterapija koja{to se primenuva kaj selektirani bolni so alergiska astma. Raniot prekin na ekspozicijata (vedna{ po postavuvaweto na dijagnozata) e od posebno zna~ewe kaj profesionalnata astma.

4.6.2. Farmakolo{kiot tretman

Farmakolo{kiot tretman se sostoi od hroni~en tretman na astmata i tretman na akutnite egzacerbacii. Najdobri rezultati pri hroni~niot tretman se postignuvaat so individualniot i skalestiot pristap so prethodno odreduvawe na stepenot na teìnata na bolesta. Skalestiot pristap podrazbira zgolemuvawe na dozite i brojot na lekovite i frekvencijata na nivnata primena pri zgolemuvawe na teìnata na bolesta, kako i redukcija na terapijata pri vospostavena i odràna kontrola na bolesta. Osnovni se dve grupi na lekovi, odnosno bronhodilatatornite (simptomatski sredstva ili riliveri) i antiinflamatornite lekovi (preventivni sredstva ili kontroleri).

4.6.2.1. Simptomatski lekovi

Vo ovaa grupa lekovi spa|aat kratko i dolgodejstvuva~kite β2 agonisti, antiholinergicite i teofilinot. Najbrzo bronhodilatatorno dejstvo imaat kratkodejstvuva~kite β2 agonisti, dodeka dolgodejstvuva~kite β2 agonisti, kako i retardnite formi na teofilinot vo kombinacija so inhalatornite kortikosteroidi se primenuvaat za kontrola na bolesta kaj licata so umerena i te{ka astma.

4.6.2.2. Antiinflamatorni lekovi

Vo ovaa grupa lekovi spa|aat kromolinite, inhalatornite i sistemskite kortikosteroidi i antileukotrienite. Najdobri antiinflamatorni efekti pokaùvaat inhalatornite kortikosteroidi preku inhibirawe na ekspresijata na citokinite i medijatorite i redukcija na eozinofilnata inflamacija na di{nite pati{ta.

Regularnata primena na antiastmatskata terapija ovozmoùva dobra kontrola na bolesta kaj najgolem broj od bolnite so astma.

Terapijata na akutnite egzacerbacii, pokraj redovnata primena na kontrolerite, se sostoi od povtorliva primena na kratkodejstvuva~ki β2 agonisti i sistemska (oralna ili parenteralna) primena na kortikosteroidi.

Lekovite koi{to se primenuvaat vo terapijata na astmata (antiinflamatorni i simptomatski), dozite na IKS i aktuelnite kombinirani preparati se prikaàni vo prilogot 7, prilogot 8 i prilogot 9.

4.7. Prevencija

4.7.1. Primarnata prevencija

Primarnata prevencija, odnosno spre~uvaweto na pojavata na bolesta se sostoi od merki na prenatalna profilaksa (pu{ewe vo tekot na bremenosta), kako i merki


Bronhijalna astma

157

vo doene~kata vozrast i detstvoto (doewe do 6-ot mesec, redukcija na vnatre{nata aeropolucija, osobeno pasivnoto pu{ewe, ishrana bogata so antioksidansi i Ω-3 masni kiselini) i adultniot period (prekin na pu{eweto, kontrola na ìvotnata i rabotnata sredina).

4.7.2. Sekundarnata prevencija

Sekundarnata prevencija se odnesuva na senzibiliziranite asimptomatski lica, a se sostoi od merkite za kontrola na sredinata, tretman na atopiskiot egzem/dermatit sindrom i alergiskiot rinokonjunktivit, profesionalno orientirawe kon profesii so pomala ekspozicija na alergeni i dr.

4.7.3. Terciernata prevencija

Terciernata prevencija se odnesuva na licata so manifestna bolest i za cel ja ima nejzinata dobra kontrola i spre~uvawe na komplikaciite, a se sostoi od nefarmakolo{ki i farmakolo{ki tretman na bolesta.

4.8. Epidemiolo{ki studii za astmata vo svetot

Za~estenosta na astmata vo poslednive decenii {irum svetot dobiva zagriùva~ki, a vo nekoi zemji i alarmantni razmeri. Spored podatocite na SZO od januari 2000 god 100-150 milioni lu|e {irum svetot boleduvaat od astma. Prose~niot direkten (prevencija, dijagnostika, lekuvawe i rehabilitacija) i indirekten (apsentizam od rabota i u~ili{te, invalidnost, naru{en kvalitet na ìvotot) godi{en tro{ok za astmata po pacient vo zemjite na Evropskata unija se procenuva na 2000-3000 evra. Navedenite podatoci ukaùvaat deka bolesta, pokraj medicinskoto, dobiva golemo socijalno i ekonomsko zna~ewe. Nacionalnite i internacionalnite koordinirani akcii, odnosno konsenzusi, se najefikasen na~in za standardizirana dijagnostika i terapija na bolesta, a epidemiolo{kite istraùvawa so standardizirana metodologija stanuvaat neophodni. Vo ramkite na SZO i amerikanskiot National Heart, Lung, and Blood Institute e donesena Globalnata inicijativa za astma (GINA) vo1995 god, a istata e revidirana od 1998, 2002 i 2004 god vo soglasnost so novite soznanija. Isto taka, vo istiot period se doneseni i revidirani pove}e nacionalni (britanski, skandinavski, amerikanski i drugi) konsenzusi za astmata. Makedonskiot nacionalen konsenzus za dijagnoza i lekuvawe na astma i hroni~na opstruktivna belodrobna bolest e donesen 1999 god. Vo osumdesetite i devedesettite godini od XX-ot vek se izvedeni pove}e nacionalni i multinacionalni epidemiolo{ki studii koi ja istraùvaat astmata vo op{tata populacija ili odredeni vozrasni grupi.

European Community Respiratory Health Survey (ECRHS) e edna od pogolemite multinacionalni epidemiolo{ki studii izveduvana na po~etokot i sredinata od devedesettite godini. Vo istraùvaweto od tipot na cross-sectional studija se opfateni pove}e od 140 000 lica na vozrast od 20 do 44 godini od 48 centri od 22 zemji od Evropa, Severna Amerika i Avstralija. Vo prvata faza od istraùvaweto, slu~ajno odbranite ispitanici odgovaraat na screening pra{alnik sostaven od 10 pra{awa (za eventualni astmatski simptomi, astmatski napadi i primena na anti-astmatska terapija) ispraten po po{ta. Vo vtorata faza pomal broj suspektni ispitanici se evaluirani so detalen intervju pra{alnik, belodroben



158

funkcionalen monitoring, nespecifi~en bronhoprovokativen test so metaholin i in vivo i in vitro alergiski testovi na standardnite inhalacioni alergeni. Astmata e definirana so registriraweto na bronhijalnata hiperreaktivnost kaj licata so astmatski simptomi/napadi i/ili primena na anti-astmatska terapija. Rezultatite dobieni so obrabotkata na podatocite se objaveni na krajot od devedesettite godini od minatiot vek i prvite godini od ovoj vek. Dosega se objaveni pove}e od 100 trudovi od razli~ni avtori od razli~ni zemji. Po primerot na ECRHS, so ili bez odredeni otstapuvawa vo protokolot vo zavisnost od mo`nostite, izvedeni se pove}e nacionalni i regionalni epidemiolo{ki studii vo drugi zemji, kako vo Bugarija, île, Manisa (Turcija), Sankt Petersburg (Rusija) i drugi.

International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) e golema multinacionalna studija za detskata astma {to vklu~uva deca od vozrasnite grupi 6-7 god i 13-14 god zapo~nata na sredinata od devedesettite godini vo 56 zemji od svetot. Dosega se izvedeni tri, a se planira i ~etvrtata faza. Vo prvata faza e primenet pra{alnik za astmatskite, nazalnite i kutanite simptomi, a vo vtorata faza e izvedena klini~ka evaluacija so funkcionalen belodroben monitoring, nespecifi~en bronhoprovokativen test so karbahol i in vivo i in vitro alergolo{ki ispituvawa. Tretata faza e zapo~nata vo januari 2001 god, se izveduva so pra{alnikot od prvata faza dopolnet so ekolo{ki pra{alnik. So toa vo zemjite vo koi e izvedena prvata faza se dobivaat podatoci za trendot na alergiskite bolesti i mo`nite rizik faktori, dodeka vo zemjite vo koi za prvpat se izveduva, kako kaj nas, se dobivaat osnovnite epidemiolo{ki podatoci i mo`nite rizik-faktori.

4.9. Epidemiolo{ki studii za astmata vo R. Makedonija

Prvoto epidemiolo{ko istraùvawe na astmata vo R. Makedonija na nivo na celata zemja e izvedeno od Institutot za medicina na trudot vo sorabotka so Slu`bite za medicina na trudot vo dràvata vo tekot na 1995 god. Izvedena e multicentri~nata studija so 556 ispitanici (302 maì i 254 èni, vozrast 18-74 god) od 11 gradovi vo R. Makedonija (Skopje, Kumanovo, Tetovo, [tip, Veles, Ki~evo, Kavadarci, Prilep, Struga, Ohrid i Bitola) odbrani po metodot na slu~aen izbor. Vo istraùvaweto se primeneti pra{alnik za respiratorni i alergiski simptomi, funkcionalen belodroben monitoring, ko`ni prick testovi na 11 standardni inhalatorni alergeni i nespecifi~en bronhoprovokativen test so acetil holin spored indikaciite.

Najva`nite rezultati dobieni od istraùvaweto se:- prevalenija na astmata od 3,2%,- ramnomerna zastapenost na bolesta spored polot;- porast na prevalencijata na bolesta so vozrasta;- atopi~ari se 72,2% od ispitanicite so astma so najvisoka za~estenost na

senzibilizacijata na ku}en prav (61,1%);- navika za pu{ewe kaj 38,8% od ispitanicite so astma.Vo Institutot za medicina na trudot se izvedeni i nekolku epidemiolo{ki

studii za profesionalnata astma vo oddelni stopanski granki vo R. Makedonija. Spored rezultatite od tie istraùvawa prevalencijata na profesionalnata astma kaj melni~arite na ìto iznesuva 5,19%, kaj rabotnicite vo prerabotka na oriz 5,7%, odnosno 6,2% kaj rabotnicite vo koàrskata industrija.


Bronhijalna astma

159

Vo na{ata zemja se izveduvani i epidemiolo{ki studii za detskata astma. Spored rezultatite od istraùvaweto na astmata kaj u~ili{nite deca (7-18 god) vo Skopje prevalencijata na bolesta iznesuva 2,75%. Rezultatite od istraùvaweto na u~ili{ni deca (13-14 god) od Skopje, raboteno vo ramkite na ISAAC studijata, ukaùvaat deka prevalencijata na astmata dijagnosticirana bilo koga vo ìvotot (asthma ever) iznesuva 1,7%, a na svirewe vo gradite (vizingot) vo poslednite 12 meseci 8,8%.

4.10. Epidemiolo{ko istraùvawe na astmata vo R. Makedonija od 2003 god

Kontinuitet vo klini~ko-epidemiolo{ko sledewe na astmata kaj nas, kako i dobivawe podatoci za nea na nivo na celata zemja koi{to }e bidat komparabilni so podatocite od drugi zemji vo svetot, e motiv za izveduvawe na nova studija vo ramkite na Proektot. Vo istraùvaweto e primenet protokolot na ECRHS so {to dobienite rezultati stanuvaat komparabilni so onie od ovaa golema multinacionalna studija za astmata. Od vkupniot broj vozrasni ispitanici od Proektot (1121), obrabotena e vozrasnata grupa od 20 do 44 godini, odnosno 368 lica, 138 maì i 230 ̀ eni (grafik 101).

13,6%13,0%16,8%

13,1%16,0%

27,7%

0

20

40

60

80

100

120

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 101. Distribucija na ispitanicite od vozrasnata grupa 20-44 spored mestoto na ìveewe

Vo prvata faza (fevruari - juni 2002 god.) izvedeni se anketa so pra{alnik i ko`ni prick testovi na 11 standardni aeroalergeni kaj site ispitanici. Primenetiot pra{alnik (intervju), popolnuvan od lekar, gi sodrì pra{awata od screening pra{alnikot na ECRHS dopolneti so pra{awa za hereditetot, ̀ ivotnata i rabotnata sredina i navikite na ispitanicite. Vo vtorata faza (oktomvri-noemvri 2003 god) kaj ispitanicite so pozitiven odgovor za astmatski simptomi i astmatski napadi na Institutot za medicina na trudot e izveden funkcionalen belodroben monitoring (VC, FEV1, Tiffeneau index, MEF parametri, kriva fl ow/volume i bronhodilatatoren test so Ventolin) i nespecifi~en bronhoprovokativen test so histamin. Za pozitiven se smeta histaminskiot test pri koj padot na vrednosta na FEV1 se javuva pri PC20 ≤ 4 mg/mL.



160

4.10.1. Prevalencija na respiratorni simptomi i astma

Respiratorni simptomi vo poslednite 12 meseci referiraat 22%, a vizing vo poslednite 12 meseci 12,2% od ispitanicite. Vizing so dispnea vo poslednite 12 meseci (V/D 12) referiraat 6,8%, astmatski napadi 4,1%, a primena na antiastmatski lekovi 2,2% od ispitanicite. Nespecifi~niot bronhoprovokativen test so histamin e pozitiven kaj 4,9%, bronhodilatatorniot test so sprej Ventolin kaj licata so reducirana belodrobna funkcija kaj 0,5% od ispitanicite, a prevalencija na astmata iznesuva 5,4% (grafik 102 i grafik 103).

6,8% 4,1% 2,2% 5,4%

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Vkupno

V/D12

Ast. nap.

Antiast.

Astma

Grafik 102. Prevalencija na astmatskite simptomi, astmatskite napadi, primenata na anti-astmatska terapija i astmata vo vozrasnata grupa 20-44

94,6%

5,4%

Vkupno

Astma

Grafik 103. Prevalencija na astmata kaj ispitanicite od vozrasnata grupa 20-44 god

Dobienata prevalencija na astmata e vo rang na sosednite zemji i zemjite od ju`na i centralna Evropa, povisoka od zemjite na Azija i Afrika, a poniska otkolku vo skandinavskite zemji i zemjite od angliskoto govorno podra~je (Velika Britanija, SAD, Avstralija i Nov Zeland) (tabela 15).


Bronhijalna astma

161

Tabela 15. Prevalencija na astmata vo vozrasnata grupa 20-44 vo oddelni dràvi

Dràva Prevalencija na astmaAlìr 3,0%Indija 3,5%Grcija 2,0 - 4,5%

Bugarija 4,7%Italija 3,3 - 5,1%

Makedonija 5,4%Portugalija 4,3 - 6,0%

[panija 2,1 - 6,3%SAD 6,1 - 10,2%

[vedska 5,8 - 10,8%Nov Zeland 8,0 - 12,5%

Velika Britanija 7,5 - 15%

Prevalencijata na vizingot, vizingot so dispnea, astmatskite napadi i primenata na antiastmatski lekovi vo poslednite 12 meseci e isto taka vo rang na zemjite od jugoisto~na i centralna Evropa, a 2 do 3 pati poniska otkolku vo zemjite od angliskoto govorno podra~je.

Antiastmatska terapija (antiinflamatorna i/ili simptomatska) vo poslednite 12 meseci primenuvaat 2,2% od site ispitanici, odnosno 39% od ispitanicite so astma. Toj procent vo Estonija iznesuva 30%, vo Norve{ka 47%, vo Italija 54%, Germanija i SAD 58%, a najvisok e vo Avstralija (80%), Nov Zeland (83%), [vedska i Velika Britanija (85%) (grafik 104).

85,0%80,0%58,0%54,0%

39,0%30,0%

020406080

100

Est

onija

Mak

edoni

ja

Ita

lija

SA

D

Avs

tral

ija

V. B

ritani

ja

Grafik 104. Prevalencija na licata so astma {to primenuvaat antiastmatska terapija kaj na{ite ispitanici i ispitanicite od drugite zemji

Inhalatorni kortikosteroidi primenuvaat 20% od ispitanicite so astma, a primenata na istite lekovi vo evropskite zemji se dviì od 17% vo Italija do 49% vo Velika Britanija. Inhalatorni bronhodilatatori (salbutamol) primenuvaat 33,3% od ispitanicite so astma, a oralni bronhodilatatori (teofilin) 14,8%. Navedenite podatoci ukaùvaat na visoka primena na simptomatskite vo odnos na antiinflamatornite lekovi, odnosno na nedovolno implementirawe na prepora~anite sovremeni terapiski modaliteti za astmata. Istoto toa se potvrduva i so visokata za~estenost na simptomite {to ja referiraat ispitanicite so astma (grafik 105).



162

20,0%

10,0%

30,0%

40,0%

Sekojdn.

Nedelno

Mese~no

Retko

Grafik 105. Frekvencija na simptomite kaj ispitanicite so astma

Prevalencijata na astmata vo aktuelnoto istraùvawe komparirana so rezultatite od istraùvaweto od 1995 god. beleì trend na zgolemuvawe (od 3,2% na 5,4%). Treba da se odbeleì deka vo istraùvaweto od 1995 god bea vklu~eni ispitanici od vozrasnata grupa od 18 do 74 godini (grafik 106).

5.4%

3.2%

0

1

2

3

4

5

6

1994 1996 1998 2000 2002 2004

Grafik 106. Prevalencija na astmata vo R. Makedonija vo 1995 i 2004 god.

Pove}e nacionalni i regionalni studii za astmata ukaùvaat na porast na prevalencijata na bolesta vo poslednive decenii. Vo SAD brojot na licata so astma e zgolemen za pove}e od 60% vo poslednive 20 godini. Vo zemjite od zapadna Evropa, spored UCB Institutot od Belgija, prevalencijata na astmata se duplira za 10 godini. Porastot na za~estenosta na astmata ne e javno-zdravstven problem samo vo razvienite zemji tuku toj se beleì i vo zemjite od Azija, Afrika, Centralna i Ju`na Amerika.

Pri~inite za vakviot porast na za~estenosta na astmata ostanuvaat s¢ u{te nedovolno poznati, a so ogled na relativno kratkiot vremenski period vo koj se registrira se smeta deka se primarni efektite na faktorite od okolinata kako nadvore{nite i vnatre{nite aeropolutanti, na~inot na ìvot i ishrana, infekciite vo ranoto detstvo i dr.

4.10.2. Zastapenost spored polot

Prevalencijata na astmata vo na{eto istraùvawe e nesignifikantno povisoka kaj maìte (6,4%) vo odnos na ènite (4,9%) (grafik 107).


Bronhijalna astma

163

6,4% 4,9%

0

50

100

150

200

250

maì èni

Grafik 107. Distribucija na ispitanicite so astma spored polot

Golem broj istraùvawa vo svetot ukaùvaat na razliki vo prevalencijata na astmata i bronhijalnata hiperreaktivnost kaj dvata pola vo razli~ni periodi od ìvotot. Spored pove}e istraùvawa prevalencijata na bronhijalnata hiperreaktivnost vo detstvoto i mladosta e povisoka kaj ma{kite, vo srednata vozrast taa e povisoka kaj ̀ enite, a vo podocnite godini e ednakva kaj dvata pola. Od druga strana, prevalencijata na senzibilizacijata na standardnite aeroalergeni i vkupniot IgE se povisoki kaj maìte spored pove}e istraùvawa vo ramkite na ECRHS, {to se sovpa|a so na{ite rezultati od prick testovite.

4.10.3. Zastapenost vo oddelnite gradovi

Prevalencijata na astmata kaj ispitanicite od oddelnite gradovi vo R. Makedonija e prikaàna na grafikot 108.

6.3% 5.9% 5.9%4.8%

4,0%3.3%

0

2

4

6

8

Sk Oh De Pr Pe Do

Grafik 108. Prevalencija na astmata kaj ispitanicite od oddelnite gradovi vo Makedonija

Najvisokata prevalencija na astmata e najdena kaj ispitanicite od Skopje (6,3%), a najniska kaj ispitanicite od Dojran (3,3%). Prevalencijata na astmata kaj ispitanicite od drugite gradovi se dviì pome|u tie dve vrednosti, odnosno kaj ispitanicite od Ohrid i Debar iznesuva 5,9%, kaj ispitanicite od Prilep 4,8%, a kaj ispitanicite od Peh~evo 4%.

Pri~inite za najvisokata prevalencija na astmata vo Skopje najverojatno se na~inot na ìvot vo glavniot grad, najgolemata koncentracija na industriski kapaciteti i motorni vozila i visokoto nivo na aeropolutanti, {to se gleda i



164

od podatocite od Republi~kiot zavod za zdravstvena za{tita za koncentracijata na najva`nite aeropolutanti vo podra~jeto na Skopje vo 2003 god. prikaàni na tabelata 16.

Tabela 16. Koncentracija na najzna~ajnite aeropolutanti vo podra~jeto na Skopje vo 2003 god

Aero-polutant

Broj na merni mesta

Broj na primeroci

Pros. konc.

Min - max koncentr.

MDK* Broj na primeroci nad

MDK*Aerosediment

(mg/m2)30 338 182,1 32,1 - 707,2 300,0 42

CO (mg/m3) 4 168 3,5 0,2-13,8 3 56SO2 (mg/m3) 7 2485 0,0166 0 - 0,2649 0,150 4âd (mg/m3) 7 2506 0,0205 0,0006-0,2550 0,050 219

*MDK: maksimalna dozvolena koncentracija

Spored prevalencijata na astmata, Skopje e vo rang na gradovite od ju`na i centralna Evropa (Tabela 17).

Tabela 17. Prevalencija na astmata vo oddelni gradovi vo svetot

Grad Prevalencija na astma

Alìr 3%Bombaj 3,5%Torino 4,5%Bazel 5,4%Bordo 5,5%

Koimbra 6,0%Skopje 6,3%Huelva 6,3%

Portland 7,1%Stokholm 7,6%Kembrix 8,4%Ouklend 10,1%

Velington 11,3%Melburn 11,9%

4.10.4. Zastapenost spored atopiskiot status i senzibilizacijata na standardnite aeroalergeni

Spored atopiskiot status na ispitanicite so astma vo na{eto istraùvawe vo 60% od slu~aite se raboti za alergiska, a vo 40% za nealergiska astma (grafik 109), {to e vo soglasnost so rezultatite od na{eto istraùvawe od 1995 god, kako i od rezultatite od ECRHS dobieni od pove}e centri. Alergiskata senzibilizacija e po~esta kaj maìte, kako kaj vkupniot broj ispitanici, taka i kaj ispitanicite so astma, {to se, isto taka, podatoci dobieni od pove}e istraùvawa vo svetot.


Bronhijalna astma

165

40,0%

60,0%

Alerg.

Nealerg.

Grafik 109. Distribucija na ispitanicite so astma spored atopiskiot status

Naj~esti alergeni na koi se senzibilizirani ispitanicite so alergiska astma se Dermatophagoides pteronyssinus i pelin loboda, prisutni kaj 58,3% od ispitanicite so alergiska astma, potoa polen od pelin (50%), polen od tegavec (33,3%) i Alternaria (25%) (grafik 110).

25,0%33.3%

50,0%58.3%58.3%

0

10

20

30

40

50

60

70

D. pt. Loboda Pelin Tegavec Alternaria

Grafik 110. Prevalencija na senzibilizacijata so poedine~nite aeroalergeni kaj ispitanicite so alergiska astma

Pribli`no ista senzibilizacija na Dermatophagoides pteronyssinus (61,1%) e dobiena i pri na{eto istraùvawe od 1995 god. Naj~esta senzibilizacija na mikrokrleìte od doma{nata pra{ina kaj ispitanicite so alergiska astma e najdena vo 16 centri kade {to e izveduvan ECRHS. Polenite od plevelite {to rastat kaj nas (loboda, pelin, tegavec) se, isto taka, potentni alergeni, a Alternaria se sretnuva ~esto i kaj na{ite ispitanici so alergiska astma (25%). Senzibilizacijata so alergenite od doma{nite milenici poretko se sretnuva kaj nas, kako kaj vkupniot broj na ispitanici, taka i kaj ispitanicite so astma, {to verojatno se dolì na pomaliot broj milenici {to ìveat vo doma{en ambient kaj nas.

4.10.5. Povrzanost so hroni~niot rinit (alergiski i nealergiski)

Pridruèn rinit e registriran kaj 70,4% od ispitanicite so astma, odnosno astma so rinit e registrirana kaj 3,8% od site ispitanici od vozrasnata grupa od 20 do 44



166

godini (grafik 111). Vo brojni epidemiolo{ki istraùvawa vo svetot e utvrdena ~estata pridruènost na astmata i hroni~niot rinits. Postoi visoka povrzanost kako pome|u alergiskata astma i alergiskiot rinit, taka i pome|u nealergiskata astma i nealergiskiot rinit. Ekspertski tim od SZO ja povede inicijativata za podobra kontrola na astmata i vo 2001 god. go publikuva{e prira~nikot ,,Alergiskiot rinit i negoviot udel vo astmata# (,,Allergic rhinitis and its impact to asthma# – ARIA).

33,1%

5,4% 3,8%

0

100

200

300

400

Vkupno Rinitis Astma Ast/rin.

Grafik 111. Prevalencija na hroni~niot rinit, astmata i astmata so hroni~en rinit

Pridru`niot rinit kaj astmata obi~no £ prethodi na nejzinata pojava (71% od slu~aite na astma so rinit), poretko se javuva istovremeno so nea (21%) ili se javuva posle pojavata na astmata (8%) (grafik 112).

8,0%

71,0%

21,0%

Pred

Istovr.

Posle

Grafik 112. Pojava na rinitot vo odnos na pojavata na astmata

Sli~ni rezultati dobivme i od na{ata studija za povrzanosta na astmata so bolestite na gornite di{ni pati{ta od 2002 god, koga pridruènosta na alergiskata i nealergiskata astma so rinitot iznesuva{e 73,1%, odnosno 63,4%. Spored svetskite istraùvawa, prevalencijata na rinitot kaj pacientite so astma iznesuva 50 - 90%, dodeka prevalencijata na astmata kaj pacientite so hroni~en rinit iznesuva 20 - 40%.

4.10.6. Povrzanost so endogenite faktori

Vo na{eto istraùvawe statisti~ki signifikantna povrzanost na astmata e utvrdena so familijarnata istorija za astma i atopijata. Astmata e prisutna kaj


Bronhijalna astma

167

13,2% od atopi~arite od vozrasnata grupa 20-44 god, odnosno 60% od ispitanicite so astma se atopi~ari. Kaj 54,8% od ispitanicite so astma, bolesta se sretnuva kaj rodninite od prvoto koleno (roditeli, bra}a i sestri, deca) (grafik 113).

54.8%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Pozit. famil. istorija

Grafik 113. Pozitivna familijarna istorija za astma (rodnini od prvoto koleno) kaj ispitanicite so astma

Sli~ni rezultati se navedeni vo golem broj drugi istraùvawa. Spored meta-analizata od istraùvawata vo ramkite na ECRHS rizikot za pojava na astma kaj licata ~ij eden roditel ima astma e dva do tri pati povisok vo odnos na licata kaj koi{to ne postoi astma kaj eden od roditelite, a dokolku astmata e prisutna kaj dvata roditela rizikot se zgolemuva sedumkratno.

Povrzanosta na astmata so polot, etni~kata pripadnost, familijarnata istorija za alergiski bolesti i familijarnata istorija za alergiski rinit e statisti~ki nesignifikantna. Vo istraùvawata vo ramkite na ISAAC studijata vo Izrael, odredena e pogolema prevalencija na astmata kaj deca od vozrasnata grupa od 13 do 14 god. kaj Evreite vo odnos na Arapite. Isto taka, vo istraùvawata na detskata astma vo SAD odredena e povisoka prevalencija kaj crnata vo odnos na belata populacija. Razlikite se objasnuvaat so genetskite faktori, poniskiot standard, razli~nata golemina na semejstvoto, pristapnosta kon zdravstvenite slu`bi itn. Vo na{eto istraùvawe ne se najdeni signifikantni razliki vo prevalencijata na astmata kaj oddelnite etni~ki grupi.

4.10.7. Povrzanost so nadvore{nite faktori

Vlijanieto na egzogenite faktori vrz pojavata na astmata vo na{eto istraùvawe e analizirano vrz osnova na odgovorite na pra{awata za mestoto na ̀ iveewe (urbana ili ruralna sredina), pu{eweto, na~inot na zatopluvawe na domot, prisustvoto na doma{ni milenici, zelenilo i vlaga vo doma{nata sredina, zagadenosta od izduvni gasovi od soobra}ajot vo mestoto na ìveewe, kako i zapra{enosta i vlagata vo rabotnata sredina. Poedine~no niedna od navedenite varijabli ne e statisti~ki signifikantno povrzana so astmata (p > 0,05), odnosno prevalencijata na astmata ne e signifikantno povisoka kaj licata koi{to se eksponirani na navedenite faktori vo sporedba so neeksponiranite lica. Na grafikot 114 e prikaàna prevalencijata na astmata kaj ispitanicite eksponirani na nekoi egzogeni faktori. Signifikantna povrzanost (p < 0,05) e dobiena od zdruènoto dejstvo na del od niv (ìveewe vo urbana sredina, pu{ewe, eksponiranost na izduvni gasovi od soobra}ajot i zelenilo vo okolinata na domot).



168

6.2%4.9%

5.8%5.9%5.9%

0

2

4

6

8

10

Grad Pu{ewe Izduvni

gasovi

Dom.

milenici

Zelen.

okol.

Grafik 114. Prevalencija na astmata kaj ispitanicite od urbana sredina, pu{a~ite, ispitanicite eksponirani na izduvni gasovi od soobra}ajot, ispitanicite so doma{ni

milenici vo domot i zelenilo vo okolinata na domot

Ulogata na aeropolucijata, nadvore{na i vnatre{na, vo razvojot na astmata e kompleksna i nedovolno jasna. Najgolemiot porast na prevalencijata na astmata vo zemjite od zapadna Evropa se javuva vo periodot na zna~ajno reducirawe na nivoto na klasi~nite aeropolutanti (sulfur dioksid, jagleroden monoksid i dr.), no so zgolemeno nivo na aeropolutantite od tipot na azotnite oksidi, dizel partiklite, sitnite i ultrasitnite ~esti~ki i dr. Vo na{eto istraùvawe oddelnata asociranost na varijablite {to sugeriraat ìveewe i rabota vo uslovi na kvalitativno i kvantitativno zgolemeno nivo na aeropolutanti e statisti~ki nesignifikantno, no nivnoto zdruèno vlijanie e signifikantno. Vo sekoj slu~aj, ulogata na aeropolucijata, heterogena po sostavot i nivoto vo razli~ni zemji vo svetot, vo nastanokot i tekot na astmata kaj dvata pola i razli~nite vozrasni grupi se evaluira so brojni istraùvawa {irum svetot.4.10.8. Povrzanost so ekspozicijata na rabotnoto mesto. Prevalencijata na astmata povrzana so rabota (work-related asthma - WRA) iznesuva 1,4%, odnosno vlo{uvawe na astmatskite simptomi na rabotnoto mesto referiraat 24,7% od ispitanicite so astma (grafik 115).

Grafik 115. Prevalencija na astmata povrzana so rabot


Bronhijalna astma

169

Povrzanosta na astmata so poedine~nite nepovolni faktori od rabotnoto mesto (pra{ina, vlaga, hemiski {tetnosti, visoka ili niska temperatura) e statisti~ki nesignifikantna (p > 0,05). Nivnoto zdru`eno vlijanie vo nastanokot na astmata, isto taka, e nesignifikantno (p > 0,05). Na grafikot 116 e prika`ana prevalencijata na astmata kaj licata eksponirani na pra{ina, vlaga, hemiski {tetnosti i visoka temperatura na rabotnoto mesto.

3.8%

5.5%6.5%

7.6%

0

2

4

6

8

Pra{ina Vlaga Hemiski {t. Temp.

Grafik 116. Zastapenost na astmata spored eksponiranosta na nepovolnite faktori od rabotnoto mesto

Prevalencijata na astmata kaj kancelariskite rabotnici iznesuva 4,8%, a kaj ispitanicite so specifi~na profesionalna ekspozicija (kako rabotnici vo farmacevtskata i tekstilnata industrija, proizvodstvoto na boi i lakovi, proizvodstvoto na mebel, grade`ni{tvoto i komunalnite rabotnici) 5,8% (grafik 117).

5.8%4.8%

5.4%

0

1

2

3

4

5

6

7

Site

ispitanici

Kanc.

rabotnici

Eksp.

rabotnici

Grafik 117. Prevalencija na astmata kaj site ispitanici, kancelariskite rabotnici i rabotnicite so specifi~na profesionalna ekspoziija

Najvisoka prevalencija na astmata se sretnuva kaj rabotnicite vo farmacevtskata industrija (8,7%), tekstilnata industrija (7,2%) i proizvodstvoto na boi i lakovi (6,2%) (grafik 118).



170

6.2%7.2%

8.7%

5.4%

0

2

4

6

8

10

Site

ispitanici

Farm. ind. Tekstil. ind. Boi i lakovi

Grafik 118. Prevalencija na astmata kaj site ispitanici i rabotnicite vo farmacevtskata i tekstilnata industrija i proizvodstvoto na boi i lakovi

Astmata povrzana so rabotata so svoite dve formi, profesionalnata astma i astmata {to se vlo{uva na rabotnoto mesto, vo poslednite decenii stana naj~estata belodrobna bolest povrzana so rabotnoto mesto. Na profesionalnata astma otpa|aat pove}e od 50% od slu~aite na site profesionalni belodrobni boles-ti. Prevalencijata na astmata povrzana so rabotata spored razli~ni istraùvawa vo svetot iznesuva 10-15-20% od site slu~ai na astma, a vo norve{kata studija 28%. Vo ramkite na ECRHS vlijanieto na profesionalnata ekspozicija vrz nastanokot na astmata e istraùvano vo centrite vo Nov Zeland i [panija. Spored rezultatite na istraùvaweto vo centrite vo Nov Zeland prevalencijata na profesionalnata astma iznesuva 1-3%, a najgolem rizik za nejziniot nastanok e najden kaj farmerite, laboratoriskite rabotnici i rabotnicite vo proizvodstvoto na guma i plastika. Podatocite od [panija ukaùvaat na povisoka prevalencija na profesionalnata astma (4-6%), a visokorizi~ni profesii za nejziniot nastanok se proizvodstvoto na boi i plastika, rabotata so sredstva za ~istewe i dezinfekcija i rabotata na farma.

4.10.9. Zaklu~oci

Od rezultatite od na{eto istraùvawe doa|ame do slednive zaklu~oci:1. Prevalencijata na astmata vo vozrasnata grupa od 20 do 44 godini

iznesuva 5,4%, (6,4% kaj maìte i 4,9% kaj ̀ enite). Toa zna~i deka vo R. Makedonija najverojatno pove}e od 100 000 lica boleduvaat od astma. Prevalencijata na astmata vo R. Makedonija e vo rangot na sosednite i drugite zemji od ju`na Evropa, kako Italija, Grcija, Bugarija, [panija i Portugalija.

2. Najvisoka prevalencija na astmata e registrirana vo Skopje (6,3%), a najniska vo Dojran (3,3%). Prevalencijata na astmata vo Skopje e vo rangot na gra do vite od ju`na i centralna Evropa (Torino, Bazel, Bordo, Koimbra, Huelva i dr.).

3. Sporedena so rezultatite od na{eto prethodno istraùvawe od 1995 god. izvedeno na adulti od po{iroka vozrasna grupa, moème da kaème deka prevalencijata na astmata vo R. Makedonija beleì trend na zgolemuvawe, {to pretstavuva svetski trend vo poslednite triesetina godini.


Bronhijalna astma

171

4. Primenata na antiinflamatornite lekovi vo terapijata na astmata e relativno niska (okolu dva i pol pati poniska od nivnata primena vo V. Britanija).

5. Kaj 60% od ispitanicite so astma se raboti za alergiska, a kaj 40% za nealergiska astma, {to e komplementarno so rezultatite od pove}e istraùvawa so istata vozrasna grupa.

6. Kaj ispitanicite so alergiska astma naj~esta e senzibilizacijata so alergenite na Dermatophagoides pteronyssinus i polenot od loboda. Senzibilizacijata so alergenite od mikrokrleìte kaj pacientite so alergiska astma e naj~esta i vo na{eto prethodno istraùvawe, kako i vo najgolem broj od studiite od vakov tip vo svetot.

7. Astmata, alergiskata i nealergiskata, e pridruèna so rinit vo okolu 70% od slu~aite, so {to na{eto istraùvawe ja potvrduva teorijata za ,,edinstvena bolest na di{nite pati{ta# (,,united airways disease#). Vo najgolem broj od slu~aite, rinitot £ prethodi na pojavata na astma.

8. Astmata e signifikantno povrzana so atopijata i familijarnata istorija za astma. Sekoj vtor atopi~ar od vozrasnata grupa od 20 do 44 godini ima alergiski rinit, a sekoj osmi alergiska astma. Kaj sekoj vtor ispitanik so astma, bolesta se sretnuva kaj rodninite od prvoto koleno, {to se rezultati komplementarni so onie od pove}e svetski istraùvawa. Povrzanosta na astmata so polot, etni~kata pripadnost, familijarnata istorija za alergiski bolesti i familijarnata istorija za alergiski rinit e statisti~ki nesignifikantna.

9. Rezultatite od mnogubrojnite istraùvawa vo svetot za vlijanieto na egzogenite faktori vo nastanokot i tekot na astmata se kontroverzni. Vo na{eto istraùvawe povrzanosta na astmata so oddelnite egzogeni faktori e nesignifikantna. Signifikantno e zdruènoto vlijanie na faktorite {to sugeriraat ìveewe vo uslovi na kvalitativno i kvantitativno zgolemeno nivo na aeropolutanti, {to e komplementarno so rezultatite od nekoi istraùvawa vo svetot.

10. Prevalencijata na astmata povrzana so rabota iznesuva 1,4%, odnosno taa e prisutna kaj 24,7% od ispitanicite so astma. Rezultatite se vo rang na podatocite objaveni vo literaturata. Prevalencijata na astmata e povisoka kaj industriskite vo odnos na kancelariskite rabotnici, a najvisoka za~estenost se sretnuva vo farmacevtskata i tekstilnata industrija i proizvodstvoto na boi i lakovi.

Zaklu~ocite od dobienite rezultati od na{eto istraùvawe moàt da posluàt kako osnova za idnite istraùvawa, kako i za poefikasen i poorganiziran pristap kon astmata, koja{to zaedno so drugite alergiski bolesti pretstavuva eden od najgolemite javno-zdravstveni problemi vo R. Makedonija.



172

4.10.10. Literatura

1. Global Initiative for Asthma. Defi nition. National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute 2004; 1:1-7.

2. \or~ev A. Makedonski nacionalen plan i programa za dijagnoza i lekuvawe na bronhijalna astma-realnost ili vizija. Skopje: Biro ,,M & M# , 1996, 60-65.

3. Janson C, Anto P, Burney P et al. The European Community Respiratory Health Survey: what are the main results so far? Eur Respir J 2001; 18:598-611.

4. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, Eòva N. Alergiski bolesti-Lekuvawe. Skopje: Medis-informatika, 1998, 81-82.

5. Karadzinska-Bislimovska J, Cvetanov V, Petrovska J et al. Respiratory symptoms and positive skin prick test in a prospective asthma study in Republic of Macedonia (initial results). Eur Respir J 1999; 14 (30): 78.

6. Karaxinska-Bislimovska J. Vlijanieto na bra{nenata pra{ina vrz pojavata i prevalencijata na opstruktivna belodrobna bolest. Magisterski trud. Medicinski fakultet, Univerzitet ,,Kiril i Metodij# Skopje, 1985.

7. Karaxinska-Bislimovska J. Definirawe stepenot na alergiskata preosetlivost i pojavata na belodrobni zaboluvawa so alergiska etiologija kaj rabotnici vo prerabotkata na oriz. Doktorska disertacija. Medicinski fakultet, Univerzitet ,,Kiril i Metodij# Skopje, 1990.

8. Jordanova R. Profesionalna bronhijalna astma kaj rabotnici vo koàrska industrija. Magisterski trud. Medicinski fakultet, Univerzitet ,, Sv. Kiril i Metodij# Skopje, 2005.

9. Trandafilovski P, Ma~eska-Baxakova G. Astmata i va{eto dete. Bitola: Kiro Dandaro, 2002,5-6.

10. Trandafi lovski P, Jacovski Lj, Maneva M, et al. Prevalence of asthma among school children in the territory of Skopje. Allergy & Clin Immunol News 1994; 2: 609.

11. Vla{ki E, Stavri} K, Se~kova L i sor. Prevalencija i teìna na astma, alergiski rinitis i egzema kaj {kolski deca vo Skopje (Internacionalna studija za astma i alergii vo detstvoto-faza 3). Mak spi med 2005; 51 (1-2): 12-23.

12. Viegi G, Annesi I, Ma13. tteelli G. Epidemiology of asthma. Eur Respir Mon 2003; 8 (23): 1-19.14. Burney P. Asthma. Eur Respir Mon 2000; 5 (15): 48-65.15. Holloway JW, Jongepier H, Beghe B et al. The genetics of asthma. Eur Respir Mon 2003; 8

(23): 26-48.16. Sandström T, Helleday R, Blomberg A. Air pollution and asthma: experimental studies. Eur

Respir Mon 2002; 7 (21): 52-64.17. Parnia S, Brown JL, Frew AJ. The role of pollutants in allergic sensitization and the

development of asthma. Allergy 2002; 57 (12): 1111-1117.18. Barnes PJ. Patophysiology of asthma. Eur Respir Mon 2003; 8 (23):84-104.19. Global Initiative for Asthma. Mechanisms of asthma. National Institutes of Health, Heart,

Lung, and Blood Institute 2004; 4:49-54.20. Bjornsdottir US, Cypcar DM. Asthma: an infl ammatory mediator soup. Allergy 1999; 54

(49): 55-61.21. Humbert M, Kay AB. Chronic infl ammation in asthma. Eur Respir Mon 2003; 8(23): 126-

134.


Bronhijalna astma

173

22. Karadzinska-Bislimovska J. Immunoallergic aspects of professional allergic disorders. In: Ljaljevic J, editor. Clinical Immunology. Beograd: European Center of Peace and Development, 2002: 709-733.

23. Tanurdzic S. Bronhijalna astma. Beograd: S. Tanurdzic 2004, 33-38.24. Bel EH, Chanez P. Diagnosis and assessment of asthma. Eur Respir Mon 2003; 8 (23): 180-

189.25. \or~ev A, Stefanovski T, Dimitrovski M, Cvetanov V, Trandafilovski

P, Nikolovski Q, Doki} D. Makedonski nacionalen konsenzus za dijagnoza i lekuvawe na astma i hroni~na obstruktivna belodrobna bolest. Skopje: Mitkovski M & M, 1999, 7-15.

26. National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute. Expert Panel Report 2: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. 1997, 41-51.

27. Chung KF, O’Byrne PM. Pharmacological agents used to treat asthma. Eur Respir Mon 2003; 8 (23): 339-363.

28. Mileva @. Bronhialna astma. Vo: Na{ev G, Mileva @. NarÝ~nik na obçopraktikuvaçiÔ lekar. SofiÔ: Znanie EOOD 2003, 468-470.

29. Pekkanen J, Pearce N. Defi ning asthma in epidemiological studies. Eur Resp J 1999; 14: 951-957.

30. European Community Respiratory Health Survey. Variations in the prevalence of respiratory symptoms, self-reported asthma attacks, and use of asthma medications in the European Community Respiraory Health Survey (ECRHS). Eur Respir J 1996; 9: 687-695.

31. Cerveri I, Locatelli F, Zoia MC et al. International variations in asthma treatment compliance: the results of the European Community Respiratory Health Survey (ECRHS). Eur Respir J 1999; 14: 288-294.

32. Paoletti P, Carrozzi L, Viegi G et al. Distribution of bronchial responsiveness in a general population: effect of sex, age, smoking, and level of pulmonary function. Am J Respir Crit Care Med 1995; 151: 1770-1777.

33. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki karakteristiki na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 140-141.

34. Chinn, Burney P, Jarvis D, Luczynska C. Variation in bronchial responsiveness in the European Community Respiratory Health Survey. Eur Respir J 1997; 10: 2495-2501.

35. National Hearth, Lung, and Blood Institute. Morbidity and Mortality: 1996 Chartbook on Cardiovascular, Lung and Blood Diseases. National Institute of Health, Bethesda, MD, 1996.

36. Minov J, Cvetanov V, Karaxinska-Bislimovska J i sor. Epidemiolo{ki karakteristiki na bronhijalnata astma vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 156.

37. Peat JK, Haby M, Spijker J et al. Prevalence of asthma in adults in Busselton, Western Australia. BMJ 1992; 305: 1326-1329.

38. Cvetanov V, ]aev V, \or~ev A, Doki} D, Nikolovski Q, E`ova N, Risteska-Ku~ S, Milkovska S. Makedonski nacionalen konsenzus za alergiski rinitis. Skopje: Zdru`enie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija, 1999, 20-22.

39. Minov J, Cvetanov V, Karaxinska-Bislimovska J i sor. Povrzanost na alergiskiot rinitis so respiratornite simptomi kaj adultnata populacija vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 143-144.



174

40. Dokic D. The upper airways:The guardian of the lower airways. Summer School Sofi a 2002.

41. Minov J, Karaxinska-Bislimovska J, Vasilevska K i sor. Astma i bolesti na gornite di{ni pati{ta. Makedonski medicinski pregled 2002; 5-6: 248-252.

42. E`ova N, Cvetanov V, Milkovska S i sor. Karakteristiki na alergiskiot rinitis vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 142-143.

43. Bousquet J, Vignola AM, Demoly P. Allergic infl ammation of the upper and lower airways: a continuum of disease? Eur Respir Mon 2003; 8 (23): 211-220.

44. Cacciola RR, Sarva M, Polosa R. Adverse respiratory effects and allergic suspectibility in relation to particulate air pollution: fl irting with disaster. Allergy 2002; 57 (4): 281-285.

45. Fishwick D, Pearce N, D’Souza W et al. Occupational asthma in New Zealenders: a population based study. Occup Environ Med 1997; 54: 301-306.

46. Kogevinas M, Anto JM, Sunyer J et al. Occupational asthma in Europe and other industrialised areas: a population-based study. Lancet 1999; 353: 1750-1754.

47. Godi{en izve{taj za realizacija na programata za preventivna zdravstvena za{tita. Republi~ki zavod za zdravstvena za{tita Skopje, 2004.


Atopiski dermatit

175

5.0. Atopiski dermatit MKB 10; L 20.8-L20.9

5.1. Definicija

Atopiskiot dermatit (AD) pretstavuva inflamatorna bolest na koàta

so hroni~en, recidivira~ki tek koja{to se manifestira so karakteristi~na

dis tri bucija na ko`nite promeni, intenziven jade` i suva koà. Zaedno so aler giskiot rinokonjunktivit i bronhijalnata astma spa|a vo grupata atopiski bolesti.

Spored revidiranata nomenklatura na alergiskite bolesti od 2001 god. bolesta e ozna~ena so terminot atopiski egzem/dermatit sindrom (AEDS), so {to se prepora~uva napu{tawe na mnogubrojnite termini, kako atopiska egzema, endogena egzema, intrinsic alergiski dermatit, konstitucionalen neurodermit, eczema fl exurarum, prurigo Besnier, astma-egzema ili polenska treska-egzema, koi{to gi reflektiraat insuficientnite poznavawa na patogenezata na ovaa bolest. I pokraj toa, vo stru~nite krugovi i literaturata terminot AEDS s¢ u{te ne e zaìvean, odnosno i ponatamu se primenuva terminot atopiski dermatit.

5.2.Etiopatogeneza

Spored aktuelnite poznavawa na patogenezata na AD, se raboti za genetski predisponirana bolest predizvikana od imunolo{ki mehanizmi kade pove}e faktori imaat svoja uloga so intenzitet {to varira kaj oddelnite pacienti, kako i kaj eden ist pacient vo razli~ni periodi od ìvotot. Sepak, zna~eweto na imunolo{kite mehanizmi vo patogenezata na AD s¢ u{te ne e dovolno jasno, a spored sega{nite soznanija bolesta se klasificira na alergiski i nealergiski AD. Alergiskiot AD ili AEDS pretstavuva AD predizvikan od imunolo{ki mehanizmi, a se javuva vo dve formi. IgE-povrzaniot AD (so ogled na nedovolno jasnata uloga na IgE vo negovata patogeneza se koristi terminot povrzan, a ne posreduvan) se bazira na kriteriumite na Hanifi n i Rajka “familijarna atopija ili simultana pojava na simptomite na atopija”. Vtorata forma na alergiskiot AD e ozna~ena kako T-li - povrzan AD (AEDS). Se karakterizira so pozitiven patch test na nekoj od inhalatornite ili nutritivnite alergeni, naod na alergen-specifi~ni T-li vo perifernata krv ili ko`nata biopsija, a vo otsustvo na IgE senzibilizacija. Nealergiskiot AD (AEDS) pretstavuva AD predizvikan od neimunolo{ki mehanizmi. Podobrite poznavawa na imunolo{kite mehanizmi sekako deka }e ovozmoàt podobro definirawe na formite na AD vo idnina.

Genetskata predispozicija e najsilniot poedine~en rizik faktor za pojavata na AD. Spored nekoi istraùvawa rizikot za pojava na AD e 3 do 6 pati povisok kaj deca kaj koi{to eden od roditelite ja ima istata bolest vo odnos na decata so negativna istorija za bolesta kaj roditelite. Vo pojavata i razvojot na bolesta, svoja uloga imaat i nadvore{nite faktori kako ekspozicijata na alergeni (inhalatorni i/ili nutritivni), bakteriskite (stafilokoki) i virusnite superinfekcii, klimatskite faktori (sezonata esen-zima, polenskata sezona), emocionalnite faktori i dr.

Od posebna va`nost e ulogata na AD kako prv ~ekor na alergiskiot mar{, odnosno negovata eventualna uloga na prediktor za razvoj na drugi alergiski



176

bolesti (astma, rinokonjunktivit) vo natamo{niot tek na ìvotot. Pra{aweto za efikasnosta vo prevencijata na drugite alergiski bolesti so energi~en tretman na AD e predmet na pove}e studii, a rezultatite se kontroverzni.

5.3. Klini~ka slika

AD obi~no se javuva vo ranoto detstvo, odnosno vo okolu 60% od slu~aite po~etokot na bolesta e vo prvata godina, a vo 85% od slu~aite do pettata godina od ìvotot. Kaj okolu 70% od decata so AD po pubertetot doa|a do smiruvawe na simptomite.

Bolesta ima hroni~en tek, so periodi na podobruvawa i periodi na vlo{uvawa so razli~en intenzitet. Bolnite imaat suva koà so zgolemena iritabilnost, odnosno nizok prag za jade` koj{to go predizvikuvaat mnogubrojni trigeri. Morfologijata na ko`nite promeni e prili~no varijabilna vo razli~ni periodi od detstvoto i adultniot period. Vo prvite dve godini od ìvotot dominantni se eksudativnite, egzematozni promeni (papulo-vezikuli) lokalizirani na liceto i glavata, grbot, gluteusite, stomakot i ekstenzornite povr{ini od ekstremitetite (slika 15).

Slika 15. AD kaj bliznaci - promeni na liceto i ekstremitetite

Po vtorata godina od ìvotot, dominantni eflorescen-cii se lihenoidnite papuli obi~no lokalizirani na fleksornite povr{ini od golemite zglobovi na ekstre mitetite koi{to se pridru-è ni so silen do nepodnosliv jade`. Po pubertetot dominantna eflorescencija e prurigo-papu-lata so sli~na predilekciona lokalizacija (slika 16).

Slika 16. AD kaj adult - cirkumskripten multilokularen oblik


Atopiski dermatit

177

5.4. Dijagnoza

So ogled na toa {to ne postoi specifi~en klini~ki ili laboratoriski marker na bolesta, dijagnozata se postavuva spored dijagnosti~ki kriteriumi. Spored Rajka i Hanifi n, tie se delat na glavni i sporedni, a za postavuvawe na dijagnoza AD potrebno e da se ispolneti 3 glavni i 3 sporedni kriteriumi.

Glavni dijagnosti~ki kriteriumi se:

- pruritusot,

- karakteristi~nite eflorescencii so tipi~na lokalizacija,

- hroni~niot i recidivira~kiot tek na bolesta

- pozitivnata li~na i/ili familijarna anamneza za atopija. Sporedni dijagnosti~ki kriteriumi se kserodermijata, pozitivnite ko`ni testovi na inhalatornite i nutritivnite alergeni, zgolemeniot totalen IgE, sklonosta kon ko`ni infekcii, sklonosta kon nespecifi~en dermatit na dlankite i tabanite i dr.

5.5. Lekuvawe

Tretmanot na AD se deli na nefarmakolo{ki i farmakolo{ki.

5.5.1. Nefarmakolo{ki tretman

Vo nefarmakolo{kiot tretman spa|aat merkite za higiena i nega na koàta, noseweto obleka od mek pamuk {to ne ja iritira koàta, dietetskite merki (se prepora~uva izbegnuvawe alkohol, za~ini, hrana so visoka sodrìna na konzervansi i dr.), navremena profesionalna orientacija so izbegnuvawe na profesii so visok stepen na ekspozicija na alergeni i iritansi, kako i profesii kade {to se potrebni ~esti miewa i dr.

5.5.2. Framakolo{ka terapija

Framakolo{kata terapija se prsposobuva kon fazata i serioznosta na bolesta, a se sostoi od sistemski i lokalni preparati koi{to ~esto se primenuvaat paralelno. Najva`ni sistemski lekovi vo terapijata na AD se antihistaminicite, a se primenuvaat i sedativi, antibiotici, antimikotici, preparati na γ-linolenskata kiselina i dr. Sistemskata primena na kortikosteroidite e retka, odnosno vo slu~ai na akutni i ekstenzivni egzacerbacii. Vo lokalnata terapija dominantno mesto imaat kortikosteroidnite masti i kremi so razli~ni terapiski modaliteti vo zavisnost od vozrasta na bolniot i teìnata na bolesta. Vo poslednive dve decenii vo terapijata na AD se vovedeni i lokalnite imunosupresivni sredstva (pr. ciklosporin), no nivnata efikasnost e s¢ u{te nedovolno poznata.

5.6. Epidemiolo{ki istraùvawa za AD

Epidemiolo{kite istraùvawa na AD se prili~no te{ki za izveduvawe poradi nedostatokot na edinstven marker na bolesta, odnosno nedostatokot na generalno prifateni dijagnosti~ki kriteriumi za epidemiolo{ki studii. Spored Schäfer “misleweto na iskusen dermatolog e zlaten standard vo dijagnozata na

bolesta”. Epidemiolo{kite istraùvawa za AD obi~no se izveduvaat kaj detskata populacija ili kaj oddelni vozrasni grupi od detskata populacija. Podatocite



178

za bolesta naj~esto se dobivaat so pra{alnik koj sodrì pra{awa za tipot i lokalizacijata na ko`nite promeni, tekot i traeweto na bolesta, familijarnata istorija za AD i drugite alergiski bolesti, itn. Pomal broj epidemiolo{ki istraùvawa se temelat vrz primena na pra{alnik so dopolnitelni alergolo{ki i drugi ispituvawa na ispitanicite ili lekarski izve{tai od dermatolozite.

Spored epidemiolo{kite istraùvawa na detskata populacija izvedeni vo sredinata i vtorata polovina od devedesettite godini od minatiot vek, prevalencijata na AD se dviì od 0,7% vo Tanzanija, do 4% vo Turcija, 5,8% vo Italija, 3,9-6,3% vo ê{ka, 2,5-8,3% vo Germanija, 7% vo Danska, 9% vo SAD, 10,4% vo Avstralija i 20,2% vo Velika Britanija. “Follow-up” studiite izvedeni vo Velika Britanija, SAD, [vedska i [vajcarija ukaùvaat na zna~itelen porast na prevalencijata na AD vo poslednive decenii. Taka, na primer, prevalencijata na AD vo Velika Britanija e zgolemena od 4,1% vo 1964 god. na 10,2% vo 1989 god.

Epidemiolo{kite studii za AD ukaùvaat na signifikantna asociranost na bolesta so familijarnata istorija za AD i drugite atopiski bolesti (alergiski rinokonjunktivit, bronhijalna astma), povisoka prevalencija na bolesta kaj ènskiot pol i decata od urbanite sredini i familii so povisok socioekonomski status.

Sezonskite varijacii na bolesta, so vlo{uvawa vo periodot esen-zima ili polenskiot period, spored razli~nite avtori se javuvaat kaj 56-92% od ispitanicite so AD. Rezultatite od epidemiolo{kite istraùvawa za ulogata na nadvore{nite i vnatre{nite aeropolutanti vo pojavata i razvojot na AD, vo smisla na nivnoto dejstvo kako nespecifi~ni iritansi i imunomodulatori vo procesot na alergiskata senzibilizacija, e kontroverzna. Nekoi epidemiolo{ki studii ukaùvaat na zgolemen rizik od pojava na AD kaj decata ~ii majki pu{ele vo tekot na bremenosta i decata eksponirani na pasivno pu{ewe.


Epidemiolo{ki istraùvawa na AD na nivo na celata zemja kaj nas dosega ne se izveduvani. Vo ramkite na epidemiolo{koto istraùvawe na drugite alergiski bolesti vo R. Makedonija obraboten e i AD. Istraùvaweto e izvedeno na detskata populacija, a primenet e pra{alnik dizajnirani spored model od zapadnoevropskite epidemiolo{ki studii. So ogled na toa {to dijagnozata na AD dobiena so odgovori od pra{alnik kaj vozrasnite e prili~no nesigurna, vo studijata ne e izvedena evaluacija na AD kaj vozrasnite ispitanici.

Prevalencijata na AD vo detskata populacija spored na{ite istraùvawa iznesuva 3,8% (grafik 119). Sli~ni rezultati se dobieni vo nekoi mediteranski i srednoevropski zemji (Turcija, Italija, Germanija, ê{ka). Prevalencijata na AD vo skandinavskite zemji i zemjite od angliskoto govorno podra~je e povisoka, {to e slu~aj i so drugite atopiski bolesti. Toa najverojatno se dolì na interakcijata na genetskite karakteristiki na taa populacija so faktorite od okolinata (na~inot na ̀ ivot i ishrana, visokiot stepen na imunizacija za detskite zarazni bolesti, niskiot procent na crevni infekcii vo detstvoto, efektite na navore{nite i vnatre{nite aeropolutanti i dr.). Pove}e epidemiolo{ki studii vo zapadnoevropskite zemji ukaùvaat na trend na zgolemuvawe na prevalencijata na AD vo poslednive decenii.


Atopiski dermatit

179

96,2%

3,8%

Grafik 119. Prevalencija na AD vo detskata populacija

Prevalencijata na AD e ne{to povisoka kaj devoj~iwata (4,1%) vo odnos na mom~iwata (3,4%) (grafik 120). Povisokata prevalencija na AD kaj ènskiot pol e dobiena vo pove}e epidemiolo{ki istraùvawa, a spored Schäfer ènskiot pol pretstavuva nezavisen rizik-faktor za pojavata na AEDS.

AD e hroni~na i recidivira~ka dermatoza karakteristi~na za ranata detska vozrast, odnosno spored podatocite od literaturata pove}e od 70% od decata zaboluvaat vo prvata godina od ̀ ivotot, a prevalencijata na bolesta e najvisoka kaj predu~ili{nite deca. Rezultatite od na{eto istraùvawe ukaùvaat na povisoka prevalencija na AD kaj decata pod 7-godi{na vozrast vo odnos na decata postari od 7 godini (grafik 121), {to e vo soglasnost so istraùvawata na pove}e stranski avtori.

3,1% 4,4%

0

50

100

150

200

250

ma{ki ènski

Grafik 120. Prevalencija na AD spored polot

4.3%

3.4%

0

1

2

3

4

5

< 7 > 7

Grafik 121. Prevalencija na AD kaj decata pomladi i postari od 7 godini



180

5.6.2. Zastapenost na AD vo oddelni gradovi

Najvisoka prevalencija na AD e dobiena kaj ispitanicite od Prilep (6,2%), najniska kaj ispitanicite od Dojran (1,8%), dodeka za~estenosta na AD kaj ispitanicite od Skopje iznesuva 3,3%. Prevalencijata na AD kaj ispitanicite od Ohrid, Debar i Peh~evo iznesuva 3,1%, 2,9% i 2,4% (grafik 122).

3.3%

1.8%

3.1%

6.2%

2.9%2.4%

0

2

4

6

8

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 122. Prevalencija na AD kaj detskata populacija vo oddelni gradovi vo R. Makedonija

5.6.3. Povrzanost so AR i drugi alergiski entiteti

Sezonski vlo{uvawa na bolesta se javuvaat kaj 60,0% od ispitanicite so AD (grafik 123), {to e komplementarno so podatocite od literaturata. Spored nekoi avtori egzacerbaciite na bolesta vo odredena sezona (esen-zima, prolet) se javuva i kaj 90% od bolnite.

60,0%

0

20

40

60

80

100

120

AD AD so sezon. vlo{.

Grafik 123. Prevalencija na decata so AD so sezonsko vlo{uvawe na bolesta

Inaku, zna~ajno e da se odbele`i deka AD e signifikantno asociran so alergiskiot rinit (p < 0,01) (grafik 124), odnosno 53,3% od ispitanicite so AD imaat i alergiski rinit, dodeka asociranosta so drugite alergiski bolesti (alergija na hrana, lekovi i insekti), kako i belodrobnite simptomi e nesignifikantna.


Atopiski dermatit

181

53.3%

0

20

40

60

80

100

120

AD AD so al. rinitis

Grafik 124. Asociranost na AD so alergiskiot rinit

Rezultatite od na{eto istraùvawe ja potvrduvaat ulogata na hereditetot vo nastanokot na AD. Kaj 73% od ispitanicite so AD, postoi pozitivna familijarna istorija za alergiskite bolesti (p < 0,001) (grafik 125).

73,0%

0

20

40

60

80

100

120

AD AD so pozit. fam. ist.

Grafik 125. Ispitanici so AD so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti

5.6.4. Povrzanost so na~inot na ìveewe

Vo na{eto istraùvawe e potvrdena signifikantno po~estata pojava na AD kaj decata od gradovite (p < 0,05) (grafik 126) na {to ukaùvaat i nekoi epidemiolo{ki istraùvawa od Evropa i SAD.

60,0%

0

20

40

60

80

100

120

Ispitanici so AD Isp. so AD od urb. sred.

Grafik 126. Povrzanost na AD so ìveeweto vo urbana sredina



182

Statisti~kata obrabotka na podatocite ne pokaà zna~ajna povrzanost pome|u pojavata na AD i rodilnata teìna i na~inot na ishrana vo doene~kiot period. Sepak, treba da se istakne faktot deka AD po~esto se javuva kaj decata so rodilna teìna pomala od 3000 g, kako i kaj decata koi{to bile na ve{ta~ka ishrana vo novorodene~niot i doene~kiot period (grafik 127).

2.7%4.1%4.5%

97.3%95.9%95.5%

0

20

40

60

80

100

120

< 3000 g Ve{t. ishrana Doewe < 6 mes.

da

ne

Grafik 127. Prisutnost na AD kaj decata so niska rodilna teìna, ve{ta~ka ishrana vo prvata godina od ìvotot i doewe pokratko od 6 meseci

5.6.6. Povrzanost so aerozagaduvaweto

Pove}e epidemiolo{ki istraùvawa ja ispituvaat povrzanosta na AD so aeropolutantite, nadvore{ni i vnatre{ni, a nivnite rezultati se kontroverzni. Nekoi studii ukaùvaat na signifikantna povrzanost na AD so pu{eweto na majkata vo tekot na bremenosta i eksponiranosta na deteto na ~ad od tutun (pasivno pu{ewe). Rezultatite od na{eto istraùvawe ne ukaùvaat na signifikantna povrzanost na AD so navedenite varijabli. Prevalencijata na AD kaj decata ~ii{to majki pu{ele vo tekot na bremenosta i decata eksponirani na ~ad od tutun vo domot e sli~na so prevalencijata na AD kaj decata ~ii{to majki ne pu{ele vo tekot na bremenosta, odnosno ne se eksponirani na ~ad od tutun vo domot (grafik 128).

4,0% 3.9%3.6% 3.7%

0

1

2

3

4

5

Pu{ewe/brem. Pasivno pu{ewe

da

ne

Grafik 128. Prevalencija na AD kaj decata ~ii{to majki pu{ele vo tekot na bremenosta i decata eksponirani na ~ad od tutun i kaj decata ~ii{to majki ne pu{ele

vo tekot na bremenosta i decata koi{to ne se eksponirani na ~ad od tutun


Atopiski dermatit

183

5.7. Zaklu~oci

1. Prevalencijata na AD kaj detskata populacija vo R. Makedonija iznesuva 3,8%, ne{to povisoka kaj devoj~iwata (4,1%) vo odnos na mom~iwata (3,4%). Najvisoka e prevalencijata na AD vo Prilep, a najniska vo Dojran.

2. Sezonski vlo{uvawa na bolesta se javuvaat kaj 60% od ispitanicite so AD.

3. AD se javuva signifikantno po~esto kaj decata so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti, a signifikantno ~esto e pridruùvan so alergiskiot rinit.

4. Povrzanosta na AD so alergijata na medikamenti, hrana i insekti e nesignifikantna.

5. AD se javuva signifikantno po~esto kaj decata od urbanata sredina vo odnos na decata od ruralnata sredina.

6. Povrzanosta na AD so rodilnata teìna i na~inot na ishrana vo prvata godina od ìvotot ne e statisti~ki zna~ajna. Isto taka, ne e registrirana statisti~ka zna~ajnost pome|u AD i pu{eweto na majkata vo tekot na bremenosta i eksponiranosta na ~adot od tutunot vo domot.

5.8. Literatura

1. Johansson SGO, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy. Allergy 2001; 56 (9): 813-824.

2. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, Eòva N. Alergiski bolesti-Lekuvawe. Skopje: Medis-informatika 1998; 131-135.

3. Wollenberg A, Bieber T. Atopic dermatitis: from the genes to skin lesions. Allergy 2000; 53: 731-739.

4. Hanifi n JM. Clinical and basic aspects of atopic dermatitis. Semin Dermatol 1983; 2: 5-19.5. Schäfer T, Ring J. Epidemiology of allergic diseases. Allergy 1997; 52 (38): 14-22.6. Wüthrich B. Clinical aspects, epidemiology and prognosis of atopic dermatitis. Ann

Allergy Asthma Imminol 1999; 83: 464-470.7. Novak N, Bieber T. The skin as a target for allergic diseases. Allergy 2000; 55: 103-107.8. Bousquet J. Allergy as a global problem: “Think globally, act globally”. Allergy 2002; 57:

661-662.9. V’l~kova-La{koska M, Starova A. Klini~ka dermatologija so praktikum za

studenti i lekari. Skopje: HIB DRESKO 1998; 291-294.10. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki

karakteristiki na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinksi pregled 2003; 56: 140-141.

11. Mileva @, ur. Sъvremenno le~enie na alergi~nite bolesti. St. Zagora: Znanie EOOD; 160-164.

12. Schmid P et al. Epidemiology, clinical features, and immunology of the “intrinsic” (non IgE-mediated) type of atopic dermatitis (constitutional dermatitis). Allergy 2001; 56 (9): 841-848.

13. Girolomoni G, Abeni D, Masini C et al. The epidemiology of atopic dermatitis in Italian schoolchildren. Allergy 2003; 58 950: 420-425.

14. Kalyoncu AF et al. Prevalence of childhood asthma and allergic diseases in Ankara, Turkey. Allergy 1994; 49: 485-488.



184

15. Cankov N, Nikolova K, Kazand`ieva @. Atopi~en dermatit. Vo: Na{ev G, Mileva @. NarÝ~nik na obщopraktikuvaщiÔ lekar. SofiÔ: Znanie EOOD 2003, 449-450.

16. Varjonen E, Kalimo K, Lammintaausta K. Prevalence of atopic disorders among adolescents in Turku, Finland. Allergy 2002; 47: 243-248.

17. Ninan T, Russell G. Respiratory symptoms and atopy in Aberdeen schoolchildren: evidence from two surveys 25 years apart. Br Med J 1992; 304: 873-875.

18. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology (AAAAI). The Allergy Report: Science Based Findings on the Diagnosis and Treatment of Allergic Disorders 1996-2001.



185

6.0. Preosetlivost na lekovi

MKB - 10; T 88.7

6.1. Definicija

Spored revidiranata nomenklatura za alergiskite bolesti od Evropskata akademija za alergologija i klini~ka imunologija (European Academy of Allergology and Clinical Immunology – EEACI) od 2001 god. pojavata na objektivni i reproducibilni

simptomi ili znaci inicirani od ekspozicija na lek vo doza tolerirana od drugi

lica se ozna~uva kako preosetlivost na lekot (T 88.7). Dokolku vo patogenezata na navedenata pojava se dokaàni imunolo{ki mehanizmi, posreduvani so protivtela ili aktivirani T-li, taa se ozna~uva kako medikamentozna alergija. Dokolku vo patogenezata e dokaàna ulogata na IgE protivtelata, preosetlivosta na lekot se ozna~uva kako IgE-posreduvana medikamentozna alergija. Slu~aite na preosetlivost na lekovi so klini~ka simptomatologija sli~na na alergiskite reakcii {to se predizvikani od neimunolo{ki mehanizmi se narekuvaat nealergiska preosetlivost na lekovi.

6.2. Etiopatogeneza

Imunolo{kite mehanizmi pri medikamentoznata alergija gi vklu~uvaat site ~etiri tipovi imunolo{ki reakcii spored Coombs i Gell (tabela 19). Vo nekoi slu~ai na preosetlivost na lekovite se javuva kombinirawe na imunolo{kite mehanizmi od dva tipa (pr. β laktami, sulfonamidi i dr.). Isto taka, eden ist lek kaj razli~ni lica moè da predizvika razli~ni tipovi na imunolo{ka reakcija (pr. penicilinot moè da predizvika reakcija tip I, III i IV) ili da predizvikuva imunolo{ki i neimunolo{ki reakcii (pr. AKE inhibitori).

Tabela 19. Imunolo{ki reakcii spored Coombs i Gell

Tip na imunolo{ka reakcija spored Coombs

i Gell

Imunolo{ki mehanizam Klini~ki manifestacii

Tip IIgE, mastociti i

bazofiliAnafilakti~en {ok

Urtikarija/angioedemBronhospazam

Tip II IgG, IgM, komplement i fagocitoza

CitopenijaGlomerulonefrit

Tip III CIK, IgG, IgM i komplemen

Serumska bolestGlomerulonefrit

VaskulitTip IV T-li Kontakten dermatit

Nealergiskite hipersenzitivni reakcii na lekovi se spored svojata pojava

i klini~ki manifestacii sli~ni na alergiskite, no vo nivnata patogeneza leàt neimunolo{ki mehanizmi (tabela 20).



186

Tabela 20. Patogenetski mehanizmi i lekovi {to predizvikuvaat nealergiski hipersenzitivni reakcii

Patogenetski mehanizam Lek

Nespecifi~no osloboduvawe na histamin

Opijati, rendgenski kontrasti, vankomicin

Akumulacija na bradikinin AKE inhibitoriAktivacija na komplement Rendgenski kontrasti, protamin

Indukcija na sinteza na leukotrieni Aspirin i drugi nesteroidni antiinflamatorni lekovi

Bronhokonstrikcija Lekovi {to sodr`at sulfiti (SO2)

6.3. Klini~ka slika

Klini~kite manifestacii na medikamentoznata alergija se raznovidni, odnosno variraat od organ ili sistem-specifi~no zasegawe, kako zasegawe na ko`ata (egzantemi, urtikarija/angioedem, kontakt dermatit), belite drobovi (astma, hipersenzitiven alveolit, belodrobni eozinofilii), krvnite kletki (citopenii), crniot drob (intrahepati~na holestaza, hepatocelularno o{tetuvawe) i bubrezite (tubulointersticijalen nefrit, glomerulonefrit), do multiorgansko zasegawe (anafilakti~en {ok, serumska bolest, sindrom na sistemski lupus eritematodes, vaskuliti).

6.4. Dijagnoza

Dijagnosti~kiot pristap kon hipersenzitivnite reakcii na lekovite se sostoi od anamnesti~kite podatoci, klini~kite manifestacii, in vivo i in vitro alergolo{kite ispituvawa i dozno-provokativnite testovi. Validni dijagnosti~ki metodi ima malku, a i tie ne se potpolno evaluirani. Vo ramkite na EAACI funkcionira European Network of Drug Allergy (ENDA) ~ija zada~a e etablirawe na pragmati~en i standardiziran pristap kon problemot na medikamentoznata alergija vo sekojdnevnata praktika.

6.4.1 Anamnesti~ki podatoci

Anamnesti~kite podatoci se od golema va`nost vo dijagnosti~kata postapka. Se dobivaat podatoci za vidot na simptomite, nivnata hronologija (prethodna ekspozicija, periodot od poslednata primena doza na lekot do pojavata na simptomi, efekti od prekinot na primenata na lekot), primena na drugi lekovi (vo vremeto na pojavata na reakcijata, prethodnata primena na ist ili sroden lek) i alergolo{kiot background na pacientot (istorija za prethodni medikamentozni ili drugi alergiski reakcii). Za unificirawe na dijagnosti~kiot pristap ENDA ima izgotveno pra{alnik, kako i preporaki za izveduvawe na ko`nite testovi, dozno-provokativnite testovi i in vitro alergolo{kite ispituvawa.

6.4.2. Dijagnosti~ka vrednost na ko`nite testovi

Dijagnosti~kata vrednost na ko`nite testovi ne e potpolno evaluirana. Iskustvata od oddelni centri se razlikuvaat, a test-koncentraciite se slabo valorizirani za



187

pove}eto lekovi. Prick testovite i intradermalnite testovi se od posebna va`nost vo dokaùvaweto na I i III tip na imunolo{ka reakcija, a nivnata senzitivnost i prediktivna vrednost varira od odli~na (penicilini, miorelaksansi, heterologni serumi, enzimi) preku zadovolitelna (vakcini, hormoni, protamin, opijati) do nezadovolitelna ili nejasna (lokalni anestetici, paracetamol, sulfonamidi, jodni kontrasti, nesteroidni antiinflamatorni lekovi, kinoloni i drugi). Patch testovite so soodvetniot lek se primenuvaat za dokaùvawe na docnite alergiski reakcii.

6.4.3. Dozno-provokativni testovi (DPT)

Dozno-provokativnite testovi (DPT) imaat najvisoka senzitivnost, no trba da se izveduvaat vo uslovi na odredena kadrovska i tehni~ka ekipiranost, so {to nivnata primena e ograni~ena. Ovie testovi se od posebna va`nost vo evaluacija na hipersenzitivnite reakcii na aspirinot i drugite nesteroidni inflamatorni sredstva, lokalnite anestetici, nepenicilinskite antibiotici, kako i penicilinot koga ko`nite testovi se negativni.

6.4.4. Laboratoriski testovi

Vo dijagnostikata na medikamentoznite alergii se primenuvaat i in vitro testovite, no vo najgolema merka tie ne se potpolno valorizirani i treba vnimatelno da se interpretiraat. Dokaùvawe na specifi~nite IgE antitela (so metodite UniCap, RAST i drugi) so pozitivnata anamneza govorat za tip I reakcija na penicilin, miorelaksansi i tetanusniot toksoid. Zgolemuvaweto na koncentracijata na histamin vo krvta vo prisustvo na lekot e vo dobra korelacija so prick testot i nivoto na specifi~en IgE za miorelaksansite, no ne i za drugite lekovi. Istiot test, kako i testot na odreduvawe na koncentracijata na metilhistamin vo urinata moàt da se izvedat vo slu~ai na akutni reakcii pri primena na miorelaksansi. Testot na bazofilna degranulacija vo prisustvo na inkriminiraniot lek pove}e ne se izveduva poradi niskata senzitivnost. Odreduvaweto na nivoto na sulfidopeptidnite leukotrieni vo krvta pri alergiski i nealergiski hipersenzitivni medikamentozni reakcii e s¢ u{te nedovolno evaluiran test so nedovolno poznata senzitivnost i specifi~nost. Vo slu~aite na suspektna medikamentozna alergija od tip II i III (citopenija, drug-induced sistemski lupus eritematodes i drugi) se odreduvaat nivoto na specifi~niot IgG ili IgM, nivoto na cirkulira~ki imunokompleksi, nivoto na frakciite od komplementot, Coombs-oviot test i drugi.

6.5. Prevencija

6.5.1. Primarna prevencija

Merkite na primarnata prevencija, koja{to se primenuva kaj site bolni, se sostojat od identifikacijata na rizik faktorite za eventualnata pojava na medikamentozna preosetlivost kaj bolniot (prisutnost na drugi alergiski bolesti, bolesti na crniot drob, hroni~ni bolesti so dolgotrajna primena na nekolku lekovi i dr.), kako i od poznavaweto na nesakanite dejstva na ordiniraniot lek/lekovi, izbegnuvaweto na polipragmazijata i dr.



188

6.5.2. Sekundarna prevencija

Sekundarnata prevencija se primenuva kaj licata so registrirana medikamentozna preosetlivost, a se sostoi od prekin na primenata na lekot/lekovite, kako i na poznavaweto na lekovite so mo`na vkrstena preosetlivost so inkriminiraniot lek. Zadolìtelna merka na sekundarnata profilaksa e registrirawe vo medicinskata dokumentacija na liceto so medikamentozna preosetlivost na soodvetniot lek, projavenata reakcija i prezemenata terapija.

6.7. Epidemiolo{ki istraùvawa

Mnogubrojni se epidemiolo{kite istraùvawa za medikamentoznata preosetlivost vo SAD i Zapadna Evropa. Vo pogolem broj slu~ai se raboti za cross-sectional studii i studii izveduvani so pra{alnik kade ispitanicite gi referiraat alergiskite reakcii na lekovite i nivnite klini~ki manifestacii, dodeka case-control studiite i studiite kade pokraj pra{alnikot se izveduvani i soodvetnite alergolo{ki ispituvawa se poretki.

Spored pove}eto istraùvawa, nesakani dejstva na lekovite se javuvaat kaj okolu 25% od licata {to gi primenuvaat, kaj 5-10% se raboti za alergiski reakcii, a ko`nite promeni se nivnata naj~esta manifestacija (70-80% od slu~aite). Spored istraùvawata vo SAD, prevalencijata na medikamentoznata preosetlivost kaj vozrasnite bolni~ki lekuvani ispitanici iznesuva okolu 5%, dodeka spored istraùvawata vo Francija taa iznesuva 2-3%. Referiranata preosetlivost na lekovi, bez alergolo{ka potvrda, e mnogu povisoka i se dviì okolu 15% i e po~esta kaj ènite.

6.7.1. Penicilin

Penicilinot e naj~est predizvikuva~ na alergijata na lekovi. Spored istraùvawata na hospitalizirani bolni vo SAD, prevalencijata na penicilinskata alergija iznesuva 2,5%. Ponovite istraùvawa za anafilakti~nite reakcii na penicilin ukaùvaat deka tie se pri~ina za smrt na okolu 400 lica godi{no vo SAD. Rezultatite na edna studija referiraat deka okolu 10% od op{tata populacija vo SAD ima anamneza za penicilinska alergija, dodeka drugi istraùvawa, isto taka vo SAD, ukaùvaat deka kaj samo okolu 10-20% od licata so istorija za penicilinska alergija, taa e potvrdena so in vivo i in vitro alergolo{kite ispituvawa.

6.7.2. Drugi antibiotici i sulfonamidi

Reakciite na preosetlivost na drugite antibiotici vo odnos na penicilinot e mnogu poretka. Relativno po~esta e preosetlivosta na sulfonamidite koja se javuva kaj 3-6% od pacientite {to gi primenuvaat, naj~esto se manifestira so ko`ni promeni, a moè da bide predizvikana od site ~etiri tipovi na imunolo{ki reakcii. Reakcii na preosetlivost se javuvaat kaj 0,1-0,5% od pacientite {to se tretirani so tetraciklini, kaj okolu 0,5% od pacientite tretirani so makrolidnite antibiotici i kaj 0,1-2% od pacientite tretirani so gentamicin. Vo site ovie slu~ai mo`no e da se vklu~eni razli~ni imunolo{ki i neimunolo{ki mehanizmi.



189

6.7.3. Aspirin i drugi nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAI)

Aspirinot i drugite nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAI) predizvikuvaat reakcii na preosetlivost (koèn isip, angioedem, bronhospazam) kaj 0,3-0,5% od op{tata populacija, kaj okolu 1,4% od licata so alergiski rinit, kaj okolu 4% od licata so astma, kaj 10-15% od licata so sinonazalna polipoza i kaj okolu 20% od licata so hroni~na urtikarija. Reakciite na preosetlivost na aspirin se ~esto pridruèni so preosetlivost na drugite NSAI, a obi~no se javuvaat kaj ̀ eni vo srednite godini. Mehanizmot na ovie reakcii e neimunolo{ki, a mo`ni pri~ini se zgolemenata sinteza na leukotrieni, zgolemenata osetlivost na leukotrienskite receptori, namalenata sinteza na prostaglandini, naru{uvawata vo sintezata na trombocitnite medijatori i dr. Kaj eden del od licata {to go primale aspirinot, se javuvaat antiaspirinski antitela, no nivnata pojava i titar ne se vo korelacija so klini~kite manifestacii na reakciite na preosetlivost.

6.7.4. Miorelaksansi

Miorelaksansite se naj~esti pri~initeli (70-80%) na alergiski reakcii vo tekot na op{tata anestezija, a vo 80% od slu~aite se javuvaat kaj ènite. Se raboti za IgE-posreduvani alergiski reakcii so za~estenost kaj 1/4500 op{ti anestezii, a okolu 6% od niv se fatalni.

6.7.5. Lokalni anestetici

Lokalnite anestetici predizvikuvaat reakcii na preosetlivost (vrtoglavici, kolapsi) so nejasen mehanizam kaj 2-3% od licata {to gi primile.

6.7.6. AKE inhibitori

AKE inhibitorite (obi~no enalaprilot, poretko lizinoprilot) predizvikuvaat neproduktivna ka{lica kaj okolu 10% od licata {to gi primenuvaat, predizvikana od namaleno razgraduvawe na bradikininot koj ima stimulativno dejstvo na receptorite za ka{lica vo di{noto steblo. Ne e poznato {to e pri~inata za ovaa pojava kaj odredeni lica, no ne i kaj drugite {to go primenuvaat lekot. Mnogu poretko AKE inhibitorite kaj senzibiliziranite lica moàt da predizvikaat IgE-posreduvana alergiska reakcija (angioedem).


Epidemiolo{koto istraùvawe za preosetlivosta na lekovi, koe{to pretstavuva prvo istraùvawe za medikamentoznata preosetlivost na nivo na celata zemja, e izvedeno so pra{alnicite za vozrasni i deca sostaveni spored preporakite na European Network of Drug Allergy (ENDA).

6.8.1. Zastapenost na preosetlivosta na lekovi

Referiranata prevalencijata na preosetlivost na medikamenti kaj site ispitanici (vozrasnite i decata) iznesuva 10,5%, {to e vo ramkite na podatocite objaveni vo litaraturata (grafik 129).



190

Grafik 129. Preosetlivost na lekovi kaj site ispitanici

Medikamentoznata preosetlivost kaj site ispitanici, kako i kaj drugite alergiski bolesti, e povisoka kaj ènite vo odnos na maìte (12,4% sprema 8,9%) (grafik 130).

10,5%8,9% 12,4%

0

200

400

600

800

1000

1200

vkupno ma{ki ènski

Grafik 130. Distribucija na medikamentoznata preosetlivost kaj site ispitanici spored polot

6.8.2. Zastapenost vo oddelni gradovi

Medikamentoznata preosetlivost kaj site ispitanici e najvisoka vo Skopje (17,8%), a najniska vo Dojran (3,1%), dodeka vo Prilep iznesuva 13,7%, vo Debar 9,6%, vo Ohrid 4,9% i vo Peh~evo 4,2% (grafik 131).

17.8%

3.1%4.9%

13.7%

9.6%

4.2%

0

5

10

15

20

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 131. Prevalencija na medikamentoznata preosetlivost kaj site ispitanici od oddelnite gradovi



191

6.8.3. Zastapenost spored vozrasta

6.8.3.1. Vozrasni

Prevalencijata na medikamentoznata preosetlivost kaj vozrasnite ispitanici iznesuva 11,2%, i ne{to povisoka kaj ènite (13,4%) vo odnos na maìte (7,8%) (grafik 132).

11,2%7,8%

13,4%

0

200

400

600

800

vkupno ma{ki ènski

Grafik 132. Prevalencija na medikamentoznata preosetlivost kaj adultite i distribucija spored polot

Najvisoka prevalencija na medikamentoznata preosetlivost se sretnuva vo vozrasnata grupa od 51 do 60 god (14,7%), a najniska vo vozrasnata grupa od 21 do 30 god (9,3%). Prevalencijata vo vozrasnite grupi od 31 do 40, od 41 do 50 i postari od 60 god iznesuva 10,7%, 12,1%, odnosno 11,7% (Grafik 133).

0

5

10

15

20

21-30 31-40 41-50 51-60 > 60

Grafik 133. Distribucija na medikamentoznata preosetlivost kaj adultite spored vozrasta

6.8.3.1.1. Zastapenost vo oddelni gradovi

Preosetlivosta na lekovi kaj adultite e najvisoka kaj ispitanicite od Prilep (16,9%), a najniska kaj ispitanicite od Dojran (4,3%). Medikamentozna preosetlivost referiraat 12% od ispituvanite adulti od Skopje, 8% od ispituvanite adulti od Ohrid, a prevalencijata kaj adultnite ispitanici od Debar i Peh~evo iznesuva 15,5%, odnosno 8,4% (grafik 134).



192

12%

4.3%

8%

16.9%15.5%

8.4%

0

5

10

15

20

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 134. Prevalencija na medikamentoznata preosetlivost kaj adultite od oddelnite gradovi

6.8.3.1.2. Zastapenost spored oddelni lekovi

Kaj ispitanicite so referirana medikamentozna preosetlivost, najvisoka prevalencija e registrirana za preosetlivosta na antibiotici (73,9%), a sledat nesteroidnite antiinflamatorni lekovi-NSAI (17,4%), anesteticite (4,3%) i drugite lekovi (4,3%) (grafik 135). Preosetlivost na penicilin (priroden i polusintetski) referiraat 6,8% od site vozrasni ispitanici.

4,3% 4,3%17,4%

73,9%antibiotici

NSAI

anestetici

drugi

Grafik 135. Preosetlivost na oddelni lekovi kaj adultite

Vo odnos na preosetlivosta na odredeni vidovi lekovi kaj adultite, najvisoka prevalencija ima penicilinskata alergija (6,8%). Za~estenosta na penicilinskata alergija vo referira~kite istra`uvawa vo svetot iznesuva okolu 10%, pri {to za pravi alergiski reakcii se raboti vo 10-20% od referiranite slu~ai. Preosetlivost na aspirin i/ili nekoj drug sroden nesteroiden antiinflamatoren lek referiraat 0,6% od adultite (grafik 136). Za~estenosta na ovoj tip na nealergiska preosetlivost vo istra`uvawata vo svetot iznesuva 0,3-0,5% vo op{tata populacija.



193

0.6%6.8%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno Penicilin Aspirin

Grafik 136. Prevalencija na preosetlivosta na penicilin i aspirin kaj ispituvanite adulti

6.8.3.1.3. Naj~esti simptomi na preosetlivost na lekovi

Spored podatocite od literaturata, naj~esta manifestacija na medikamentoznata preosetlivost se ko`nite promeni. Vo na{eto istraùvawe ko`nite promeni (koèn isip i angioedem, odnosno 41,0% + 23,6%) se sretnuvaat kaj 64,0% od adultite so medikamentozna preosetlivost, a poretko se sretnuva gu{eweto (18,7%) i gubeweto svest (15,6%) (grafik 137).

41,0% 23,0%

18,7%15,6%

koèn osip

angioedem

gu{ewe

gubitok na svest

Grafik 137. Naj~esti simptomi pri reakciite na medikamentozna preosetlivost kaj adultite

6.8.3.2. Deca

Prevalencijata na preosetlivost na medikamenti kaj decata iznesuva 9,8%, so ne{to povisoka prevalencija kaj mom~iwata (10,7%) vo sporedba so devoj~iwata (8,9%) (grafik 138).

9,8% 10,7% 8,9%

0

100

200

300

400

vkupno ma{ki ènski

Grafik 138. Prevalencija na preosetlivosta na medikamenti kaj decata i distribucija spored polot



194

Sli~no kako i kaj preosetlivosta na hrana, i medikamentoznata preosetlivost kaj decata e po~esta kaj decata od vozrasnata grupa od 0 do 7 god. (11,6%) vo sporedba so vozrasnata grupa od 7 do 15 god. (6,7%) (grafik 139).

6.7%

11.6%

0

2

4

6

8

10

12

14

< 7 > 7

Grafik 139. Distribucija na preosetlivosta na lekovi kaj ispituvanite deca spored vozrasta

6.8.3.2.1. Zastapenost vo oddelni gradovi

Najvisoka prevalencija na preosetlivost na lekovi kaj decata e registrirana vo Skopje (23,5%); vo Peh~evo ne e registrirana medikamentozna preosetlivost kaj ispituvanite deca; a prevalencijata vo Dojran, Ohrid, Prilep i Debar iznesuva 1,9%, 1,7%, 10,4%, odnosno 3,6% (grafik 140).

23.5%

1.9% 1.7%

10.4%

3.6%

0%

0

5

10

15

20

25

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 140. Preosetlivost na lekovi kaj ispituvanite deca vo oddelnite gradovi

6.8.3.2.2. Zastapenost spored oddelni lekovi

Naj~esti lekovi ~ija{to primena predizvikala reakcii na preosetlivost kaj decata se antibioticite, odnosno prirodnite penicilini (48,2% od decata so preosetlivost na medikamenti), polusintetskite penicilini (37,9%) i sulfonamidskite preparati (13,7%) (grafik 141). Referiranata preosetlivost na penicilinskite preparati kaj decata iznesuva 8,4%.



195

37,9%

13,7%

48,2%

prirodni

penicilini

polusint.

penicilini

sulfo preparati

Grafik 141. Preosetlivost na oddelni lekovi kaj decata

6.8.3.2.3. Naj~esti simptomi

Naj~esti simptomi pri reakciite na medikamentoznata preosetlivost kaj decata se ko`niot osip i angioedemot (70%) i dijareata (18,3%), dodeka drugi reakcii (gu{ewe, onesvestuvawe i dr.) se poretki (11,7%) (grafik 142).

11.7%18.3%

70,0%

0

20

40

60

80

Ko`en osip i/ili

angioedem

Dijarea Drugo

Grafik 142. Naj~esti simptomi pri reakciite na medikamentozna preosetlivost kaj decata

6.8.3.2.4. Povrzanost na preosetlivost na lekovi so drugi alergiski manifestacii.

Preosetlivosta na lekovi kaj adultite (Grafik 143) e signifikantno po~esta kaj ispitanicite so preosetlivost na hrana, odnosno medikamentozna preosetlivost referiraat 11,1% od ispitanicite so preosetlivost na nekoj vid hrana i 4,1% od ispitanicite koi{to ne referiraat takva preosetlivost (p < 0,05). Povrzanosta so drugite alergiski bolesti e statisti~ki nesignifikantna. Isto taka, nesignifikantna e povrzanosta i so drugite ispituvani endogeni i egzogeni faktori.



196

11.1%

4.1%

0

2

4

6

8

10

12

so bez

Grafik 143. Prevalencija na preosetlivosta na lekovi kaj adultnite ispitanici so i bez preosetlivost na hrana

Preosetlivosta na medikamenti kaj decata e signifikantno povrzana so familijarnata istorija za alergiski bolesti i alergiskiot rinit (p < 0,05). Medikamentoznata preosetlivost se sretnuva pet pati po~esto kaj decata so alergiski rinit, odnosno dva i pol pati po~esto kaj decata so familijarna istorija za alergiski bolesti vo odnos na decata kaj koi ne e registriran alergiski rinit, odnosno familijarnata istorija za alergiski bolesti e negativna (grafik 144). Povrzanosta so drugite alergiski bolesti, kako i so drugite ispituvani varijabli (familijarnata istorija za medikamentozna preosetlivost, ìvotot vo urbana sredina, pu{eweto na majkata vo tekot na bremenosta, rodilnata teìna, vremetraeweto na doeweto i eksponiranosta na pasivno pu{ewe) e statisti~ki nesignifikantna (p > 0,05).

4.6%

28.5%

5.8%

14.7%

0

5

10

15

20

25

30

so bez

Al. rinitis

Fam. ist. za al.

bol.

Grafik 144. Prevalencija na preosetlivosta na lekovi kaj decata so i bez alergiski rinit i familijarna istorija za alergiski bolesti

6.9. Zaklu~oci

1. Preosetlivost na eden ili pove}e lekovi referiraat 10,5% od site ispitanici, {to zna~i deka okolu 200 000 lica od R. Makedonija imaat istorija za medikamentozna preosetlivost (so ili bez alergolo{ka potvrda). Preosetlivosta na lekovi e povisoka kaj vozrasnite (11,2%) vo odnos na decata (9,8%) i kaj ènite (12,4%) vo odnos na maìte (8,9%).

2. Naj~esti pri~initeli na medikamentoznata prevalencija kaj adultite se penicilinite i nesteroidnite antiinflamatorni lekovi, a kaj decata penicilinite i sulfonamidite.



197

3. Penicilinska preosetlivost e naj~est tip na medikamentozna preosetlivost, referirana od 6,8% od adultite i 8,4% od decata.

4. Preosetlivosta na aspirinot i srodnite lekovi kaj adultite iznesuva 0,6%.

5. Ko`nite promeni (koèn isip i/ili angioedem) se naj~esti klini~ki manifestacii na preosetlivost na lekovi i kaj vozrasnite i kaj decata.

6. Preosetlivosta na lekovi kaj adultite e signifikantno asocirana so polot i alergijata na hrana, a kaj decata so familijarnata istorija za alergiski bolesti i alergiskiot rinit.

Zna~eweto na preosetlivosta na lekovi pretstavuva seriozen problem kaj nas i vo svetot so ogled na nejzinata za~estenost, golemiot broj na lekovi na pazarot i ~estata primena na pove}e lekovi kaj licata so hroni~nite bolesti. Problemot e potenciran so s¢ u{te nepoznatata patogeneza na preosetlivost kaj golem broj lekovi i maliot broj standardizirani postapki vo nejzinata dijagnostika. Rezultatite od na{eto istraùvawe pruàat globalna slika za ovoj problem vo R. Makedonija i pretstavuvaat osnova za negovoto organizirano i unificirano re{avawe.

6.10. Literatura

1. Johanson SOG, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy. Allergy 2001; 56 (9): 813-822.

2. Sanchez E, Torres MJ, Mayorga C et al. Adverse drug reactions with an immunological basis: from clinical practice to basis research. Allergy 2002; 57 (72): 41-44.

3. Blanca M, Canto G, Lopez C et al. The connection between basic research and clinical practice. Clin Exp Allergy 1998; 28 (4): 87-91.

4. Pichler WJ. Deciphering the immune pathomechanism of cutaneous drug reactions. Allergy 2002; 57 (72): 34-36.

5. Gruchalla R. Understanding drug allergies. J Allergy Clin Immunol 2000; 105: 637-644. 6. Demoly P, Bousquet J. Drug allergy diagnosis work up. Allergy 2002; 57 (72): 37-40.7. Demoly P, Kropf R. Bircher A. Pichler WJ. Drug hypersensitivity questionnaire. Allergy

1999; 54: 999-1003.8. Ring J, Brockow K. Adverse drug reactions: Mechanisms and assessment. Eur Surg Res

2002; 34: 170-175.9. Brockow K, Romano A, Blanca M et al. General considerations for skin test procedures in

the diagnosis of drug hypersensitivity. Allergy 2002; 57: 45-51.10. Aberer W, Bircher A, Romano A et al. Drug provocation testing in the diagnosis of drug

hypersensitivity reactions: general considerations. Position paper. Allergy 2003; 58 (9): 854-861.

11. V’l~kova-La{koska M, Starova A. Medikamentozni egzantemi. Vo: V’l~kova-La{koska M, Starova A.Klini~ka dermatologija. Skopje: HIB DRESCO 1998; 297-302.

12. Balabanova-Stefanova M. Hipersenzitivni kutani reakcii na betalaktamski antibiotici. Doktorska disertacija. Univerzitet “Sv. Kiril i metodij” Skopje, 1996.

13. Mileva @. Medikamentozna alergiÔ. Vo: NarÝ~nik na obÈopraktikuvaÈiÔ lekar. SofiÔ: Znanie Eood 2003; 477-480.

14. Li Wan Po A, Kendall MJ. Causality assessment of adverse effects. When is re-challenge acceptable? Drug Safety 2001; 24: 793-799.



198

15. Gruchalla RS. Clinical assessment of drug-induced disease. Lancet 2000; 28: 1505-1511. 16. Demoly P, Bousquet J. Epidemiology of drug allergy. Curr Opinion Allergy Clin Immunol

2001; 1: 305-310.17. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki

karakteristiki na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 140-141.

18. Marseni} M, Cvetanov V, Karaxinska-Bislimovska J i sor. Referirana preosetlivost na lekovi vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 144-145.

19. Lazaru J, Pomeranz BH, Corey PN. Incidence of adverse drug reactions in hospitalized patients. JAMA 1998; 279: 1200-1205.

20. Vervloet D, Pradal M. Drug Allergy. Sundbyberg Sweden, 1992.21. Gleckman RA, Borrego F. Adverse reactions to antibiotics. Postgrad Med 1997; 101: 97-

108.22. Shepherd GM. Penicillin allergy. Allergy & Asthma Advocate Spring 2000.23. Salkind AR, Cuddy PG, Foxworth JW. Is this patient allergic to Penicillin? JAMA 2001;

285 (19).24. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology (AAAAI). The Allergy Report:

Science Based Findings on the Diagnosis & Treatment of Allergic Disorders 1996-2001.25. AAAAI Board of Directors. Anaphylaxis in schools and other childcare settings. Journal of

Allergy and Clinical Immunology 1998; 102 (2): 173-176. 26. Kowalski ML, Pawliczak R, Wozniak J et al. Differential metabolism of arachidonic acid

in nasal polyp epithelial cells cultured from aspirin-sensitive and aspirin-intolerant patients. Am J Resp Crit Care Med 2000; 161: 391-398.

27. Gadde J. Clinical experience with penicillin skin testing in a large inner-city STD clinic. Journal of the American Medical Association 1993; 270: 2456-2463.

28. CDC National Center for Health Statistics. Vital and Health Statistics Series 1996. 13 (134).

29. Neugut AL, Ghatak AT, Miller RL. Anaphylaxis in the United States: An investigation into its epidemiology. Archives of Internal Medicine 2001; 61 (1): 15-21.



199

7.0. Preosetlivost na hrana MKB 10; L 23.6; L 25.4; L 27.2; T 78.0

7.1. Definicija

Spored revidiranata nomenklatura na alergiskite bolesti preosetlivosta na

hrana se definira kako pojava na objektivni i reproducibilni simptomi ili

znaci inicirani od ekspozicija na nekoj/nekoi vidovi hrana vo doza tolerirana

od drugi lica. Dokolku taa e predizvikana od imunolo{ki mehanizmi {to moàt da se dokaàt se ozna~uva kako alergija na hrana. Taa se narekuva IgE-posreduvana

alergija na hrana dokolku vo nejzinata patogeneza se dokaè ulogata na IgE, odnosno neIgE-posreduvana alergija na hrana dokolku vo nejzinata patogeneza se vklu~eni drugi imunolo{ki mehanizmi. Slu~aite na preosetlivost na hrana so simptomi sli~ni ili isti kako i kaj alergiskite reakcii na hrana koi{to se predizvikani od neimunolo{ki mehanizmi (direktno osloboduvawe na medijatori, enzimski deficit i dr.) se narekuvaat nealergiska preosetlivost na hrana.

Preosetlivosta na hrana so svojata postojano raste~ka prevalencija poslednive decenii prerasnuva vo seriozen zdravstven problem {irum svetot. I pokraj evidentniot napredok vo poznavaweto na patogenetskite mehanizmi, dijagnostikata, terapijata i prevencijata kompleksniot problem na preosetlivost na hrana s¢ u{te ostanuva nedovolno poznat. Od osobeno zna~ewe, kako kaj site alergiski bolesti, e standardiziraweto i unificiraweto na dijagnosti~kata postapka so {to za ovoj problem }e se dobie globalna i objektivna slika.7.2. Etiopatogeneza. Hranata {to sekojdnevno ja konsumirame sodrì golem broj potencijalni alergeni koi kaj senzibiliziranite lica moàt da predizvikaat alergiski reakcii, kako i odredeni supstancii koi{to kaj nekoi lica predizvikuvaat nealergiski reakcii na preosetlivost. Alergogenosta na oddelni sostojki od hranata moè da se promeni vo procesot na nejzinoto prigotvuvawe, kako i pri razgraduvaweto na konsumiranata hrana vo digestivniot trakt. Naj~esti prehranbeni produkti koi{to kaj senzibiliziranite lica moàt da predizvikaat alergiski reakcii se: kravjoto mleko, belkata od jajce, sojata, ribata, {kolkite, bra{noto, kikiritkite, orevite i drugi.

Nealergiskite reakcii na preosetlivost gi predizvikuvaat prehranbenite produkti {to sodràt pogolemi koli~ini histamin ili predizvikuvaat negovo osloboduvawe pri nivnata razgradba vo digestivniot trakt (nekoi vidovi riba, kako tunata i sku{ata, jagodite, ju`noto ovo{je i drugi). Isto taka, nealergiski reakcii na preosetlivost moàt da bidat predizvikani od nekoi enzimski deficiti vo digestivniot trakt, kako {to e nepodnoslivosta na mleko kaj licata so laktazen deficit vo crevata. Reakcii na preosetlivost moàt da predizvikaat i pove}e supstancii koi{to se upotrebuvaat kako aditivi vo hranata, odnosno sredstva za boewe, sredstva za podobruvawe na vkusot, konzervansi (benzoatite, glutamatite, sulfitite, tartrazinot, azorubinot, eritrozinot) i drugi.

Patogenetskite mehanizmi na alergiskite i nealergiskite reakcii na preosetlivost na hrana se prikaàni na tabelata 21.



200

Tabela 21. Patogenetski mehanizmi na reakciite na preosetlivost na hrana

Alergiski reakcii Klini~ki manifestacii

IgE-posreduvani

IgG/IgM-posreduvani

IgA-posreduvani

Kleto~no posreduvani

Anafilakti~en {ok, urtikarija/angioedem, atopiski dermatit, astma,

dispepsija, dijarea

Serumska bolest, vaskuliti

Glutenska enteropatija

Kontakten dermatit

Nealergiski reakcii Klini~ki manifestacii

Osloboduvawe na medijatori

Enzimski deficiti (laktaza, galaktokinaza, uridil transferaza)

Anafilakti~en {ok, urtikarija/angioedem

Dijarea, malapsorptiven sindrom

7.3. Klini~ka slika

Klini~kite manifestacii na preosetlivost na hrana naj~esto se javuvaat na koàta (okolu 50% od site reakcii na preosetlivost na hrana), digestivniot i respiratorniot sistem (okolu 20%) i kardiovaskularniot sistem (10-15%). Ko`ni manifestacii se: makulopapulozen egzantem, urtikarija/angioedem, atopiski dermatit, kontakten dermatit i dr.; gastrointestinalni manifestacii se: dispepti~en, koliti~en ili enterokoliti~en sindrom, a respiratornite simptomi se simptomite na rinit i astmatskite napadi. Najte{ka reakcija na preosetlivost na hrana e ìvotno-zagrozuva~kiot anafilakti~en {ok. Vo na{ata stru~na literatura e opi{an slu~aj na anafilakti~na reakcija na susam. Kaj 40-50% od licata so alergija na hrana postoi visok rizik od razvoj na anafilakti~en {ok pri konsumirawe na hranata na koja {to se senzibilizirani.

Poseben problem pri alergijata na hrana pretstavuva sindromot na vkrstena reaktivnost na alergenite od hranata so drugi alergeni. Taka na primer, okolu 50% od licata senzibilizirani na alergenite od jabolkoto istovremeno se alergi~ni i na polenot od brezata. Isto taka, alergijata na hrana mnogu ~esto (vo 70-80% od slu~aite) e pridruèna so medikamentozna alergija.

Od osobeno zna~ewe e tekot na bolesta, so ogled na toa {to se raboti za bolest po~esta kaj decata otkolku kaj vozrasnite. Tolerancijata kon odredeni prehranbeni produkti, kako {to se kravjoto mleko i belkata od jajce, se zgolemuva so vozrasta, odnosno “decata ja nadrasnuvaat svojata alergija”. Od nepoznati pri~ini toa ne se slu~uva so drugi prehranbeni produkti, kako {to se ribata i kikiritkite.



201

7.4. Dijagnoza

Dijagnosti~kata postapka vo evaluacijata na reakciite na preosetlivost na hrana se sostoi od anamnesti~kite podatoci, eliminacionite i provokacionite testovi na inkriminiraniot vid/vidovi na hrana i in vivo i in vitro alergolo{kite ispituvawa.

7.4.1. Anamnesti~ki podatoci

Anamnesti~kite podatoci se od golema va`nost vo dijagnosti~kata postapka, a se sostojat od podatoci za vidot na simptomite, nivnata hronologija (prethodna konsumacija na odredeniot prehranben produkt, periodot od konsumacijata do pojavata na simptomi, efekti od prekinot na konsumacija na toj vid hrana), li~nata istorija na pacientot za drugite alergiski bolesti, familijarnata istorija za alergija na hrana i drugi alergiski bolesti i dr.

7.4.2. Testovi so postepeno isklu~uvawe i voveduvawe na odredeni prehranbeni produkti vo ishranata

Testovite so postepeno isklu~uvawe i voveduvawe na odredeni prehranbeni produkti vo ishranata se vaèn element vo dijagnosti~kata postapka. Zlaten standard vo dijagnostikata na alergija na hrana ima dvojno slepiot placebo-kontroliran provokativen test (double-blind placebo-controlled food challenge test – DBPCFC). So ogled na mo`nosta od razvoj na anafilakti~en {ok kaj ovie testovi, potrebno e tie da se izveduvaat zadolìtelno vo hospitalni uslovi.

7.4.3. In vivo alergolo{ki ispituvawa

In vivo alergolo{kite ispituvawa se sostojat od kutani i intradermalni testovi na odredeni alergeni od hranata.

7.4.4. Laboratoriski ispituvawa

Se pravat in vitro ispituvawata za odreduvawe na specifi~niot IgE, IgG, cirkulira~kite imunokompleksi, frakciite na komplementot i dr. Pozitivnite in vivo testovi na odredenite alergeni od hranata i/ili naodot na alergen-specifi~nite IgE ili IgG vo otsustvo na simptomi ne govori vo prilog na alergija na hrana bidej}i tie moàt da se sretnat i kaj zdravi lica. Isto taka, klini~kata relevantnost na pozitivnite testovi i kaj simptomatskite lica vo otsustvo na provokativen test e diskutabilna. Osnovna terapiska merka pri alergijata na hrana e identificiraweto i eliminiraweto na inkriminiraniot vid/vidovi hrana i primena na soodvetna dieta (dieta bez kravjo mleko, dieta bez gluten i dr.).

7.5. Prevencija

Merkite na primarna prevencija vo doene~kata vozrast se sostojat od ishrana so maj~ino mleko, izbegnuvawe na potentnite nutritivni alergeni (riba, belka od jajce i dr.) do krajot od prvata godina na ìvotot i dr. Sekundarnata prevencija se sostoi od primenata na prepora~anata dieta (ekspoziciona profilaksa), a vo nekoi slu~ai uspe{na e profilaksata so oralna primena na dinatrium



202

kromoglikat. Mislewata za efikasnosta na oralnata specifi~na imunoterapija (desenzibilizacija) vo prevencijata na alergijata na hrana se kontroverzni.

Va`na uloga vo prevencijata na alergijata na hrana dobiva i proizvodstvoto na hipoalergizira~ka hrana, odnosno hranata koja{to ne gi sodrì poznatite alergogeni proteini, po pat na genetska modifikacija.

Kako novi mo`nosti na prevencija na alergijata na hrana se nametnuvaat primenata na anti-IgE terapijata i imunoterapijata so polen od breza (so ogled na ~estata vkrstena reaktivnost so nutritivnite alergeni).

Akutnite alergiski reakcii na hrana se lekuvaat spored principite na lekuvawe na projaveniot vid reakcija (urtikarija, bronhospazam, anafilaksa i dr.).

7.6. Epidemiolo{ki istraùvawa na preosetlivosta na hrana

So ogled na raste~kata prevalencija na alergijata na hrana i javno-zdravstvenoto zna~ewe {to go dobiva, taa intenzivno epidemiolo{ki se istraùva, osobeno vo SAD i zemjite od zapadna Evropa. Spored istraùvawata vo SAD, prevalencijata na alergijata na hrana kaj decata do 3 godini iznesuva okolu 8%, kaj u~ili{nite deca 6-8%, a kaj adultite okolu 2,5% i vo site vozrasni grupi e po~esta kaj ̀ enskiot pol. [est do sedum milioni Amerikanci, prete`no deca, stradaat od alergija na hrana, a {est vidovi prehranbeni produkti (belkata od jajce, kikiritkite, kravjoto mleko, bra{noto, ribata i sojata) se odgovorni za okolu 90% od site slu~ai na alergija na hrana. Prevalencijata na alergijata na hrana vo SAD vo poslednive 5 godini e zgolemena za okolu 55%. Alergijata na hrana vo SAD predizvikuva okolu 30 000 anafilakti~ni epizodi so okolu 150 smrtni slu~ai godi{no, prete`no deca. Alergijata na hrana e pri~ina za 33% od slu~aite na anafilaksa vo SAD, dodeka alergijata na ubod od insekti i medikamenti se odgovorni za 14%, odnosno 13%. Najte{kite alergiski reakcii obi~no se predizvikani od alergijata na kikiritki i srodni plodovi (orevi, le{nici i dr.) od koja{to stradaat okolu 3 milioni Amerikanci.

So ogled na raste~kata prevalencija na alergijata na hrana, osobeno izrazena kaj predu~ili{nite i u~ili{nite deca, vo SAD i Kanada postojat pove}e zdruènija za pomo{ na licata {to stradaat od ovaa bolest, nivnite roditeli, vospituva~i i nastavnici.

Spored istraùvawata vo Velika Britanija i skandinavskite zemji, alergija na hrana imaat pove}e od 5% od decata i okolu 2% od vozrasnite. Brojot na smrtni slu~ai predizvikani od anafilakti~na reakcija na nekoj vid hrana vo evropskata populacija iznesuva okolu 200 godi{no.

Prevalencijata na alergijata na hrana vo op{tata populacija vo Francija iznesuva okolu 3,5% i e povisoka kaj decata. Naj~esti predizvikuva~i na alergijata na hrana kaj vozrasnite se ribata, belkata od jajce, sojata i kravjoto mleko, a kaj decata kravjoto mleko, kikiritkite, belkata od jajce i ribata. Prevalencijata na alergijata na hrana kaj op{tata populacija vo Berlin iznesuva 3,6% (60,6% kaj ènite i 39,4% kaj maìte), pri {to prevalencijata na IgE-posreduvanata alergija na hrana iznesuva 2,5%, a na neIgE-posreduvanata alergija na hrana 1,1%.



203


Vo ramkite na Proektot, pokraj drugite alergiski bolesti istraùvana e i alergijata na hrana. Podatocite se dobivani so pra{alnici za vozrasni i deca sostaveni spored preporakite na EAACI.

Preosetlivost na hrana referiraat 4,2% od site ispitanici (grafik 145).

95,8%

4,2%

Grafik 145. Preosetlivost na hrana kaj site ispitanici

Preosetlivosta na hrana kaj site ispitanici ima dvojno povisoka prevalencija kaj ènite (5,1%) vo sporedba so prevalencijata kaj maìte (2,3%) (grafik 146).

4,2% 2,3% 5,1%

0

200

400

600

800

1000

1200

vkupno ma{ki ènski

Grafik 146. Distribucija na preosetlivost na hrana kaj site ispitanici spored polot

Na{ite rezultati se komplementarni so podatocite od literaturata za povisoka prevalencija na preosetlivosta na hrana kaj ènskiot pol vo site vozrasni grupi.

7.7.1. Zastapenost vo oddelni gradovi

Prevalencijata na preosetlivost na hrana e najvisoka kaj ispitanicite od Dojran (8,9%), ne e referirana kaj ispitanicite od Ohrid, dodeka kaj ispitanicite od Skopje iznesuva 3,1% (grafik 147).



204

3,1

8,9

0

5,2

3,5

2,3

0

2

4

6

8

10

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 147. Distribucija na preosetlivost na hrana kaj site ispitanici vo oddelnite gradovi

7.7.2. Vozrasni

Prevalencijata na preosetlivosta na hrana kaj adultite e poniska vo odnos na decata i iznesuva 3,3%. Preosetlivost na hrana kaj adultite e referirana dva i pol pati po~esto kaj ènite (4,3%) vo odnos na maìte (1,8) (grafik 148).

3,3% 1,8% 4,3%

0

200

400

600

800

vkupno ma{ki ènski

Grafik 148. Prevalencija na preosetlivost na hrana kaj adultite

Preosetlivosta na hrana kaj adultite e najvisoka vo vozrasnata grupa od 21 do 30 god (4%), a najniska kaj licata postari od 60 god. (1,7%) (grafik 149).

1.7%2,0%

3.3%

2.7%

4,0%

0

1

2

3

4

5

21-30 31-40 41-50 51-60 > 60

Grafik 149. Distribucija na preosetlivost na hrana kaj adultite spored vozrasta



205

Preosetlivosta na hrana kaj adultite ima najvisoka prevalencija kaj ispitanicite od Prilep (7,6%), voop{to ne e referirana od ispitanicite od Ohrid, a kaj ispitanicite od Skopje iznesuva 0,5% (grafik 150).

0.5%

6.2%

0%

7.6%

5.8%

1.9%

0

2

4

6

8

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 150. Distribucija na preosetlivost na hrana kaj adultite od oddelnite gradovi

7.7.3. Deca

Kaj detskata populacija prevalencijata na preosetlivost na hrana iznesuva 5%, dva pati e povisoka kaj devoj~iwata (6,8%) vo sporedba so mom~iwata (3,1%) (grafik 151).

5,0% 3,1% 6,8%

0

100

200

300

400

vkupno ma{ki `enski

Grafik 151. Preosetlivost na hrana kaj detskata populacija

Preosetlivosta na hrana e dvojno povisoka kaj decata so vozrast do 7 god (9%), vo odnos na decat na vozrast od 7 do 14 god (4,4%) (grafik 152).

4.4%

9,0%

0

2

4

6

8

10

< 7 > 7

Grafik 152. Distribucija na preosetlivost na hrana kaj decata spored vozrasta



206

Prevalencijata na hrana kaj decata e najvisoka kaj ispitanicite od Dojran (11,5%), ne e referirana kaj ispitanicite od Ohrid, a kaj ispitanicite od Skopje iznesuva 5,7% (grafik 153).

5.7%

11.5%

0%

10.4%

1.2%2.7%

0

5

10

15

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 153. Prevalencija na preosetlivost na hrana kaj decata od oddelnite gradovi

7.7.4. Naj~esti klini~ki manifestacii

Naj~esti klini~ki manifestacii na preosetlivosta na hrana se ko`nite promeni koi{to se javuvaat kaj 46,2% od vozrasnite i kaj 58,8% od decata so referirana preosetlivost na hrana, odnosno se dvi`at vo ramkite na podatocite izneseni vo literaturata (okolu 50%) (grafik 154).

3.3%

1.5%

5%

2.9%

0

1

2

3

4

5

vozrasni deca

Grafik 154. Kutani manifestacii na preosetlivost na hrana kaj vozrasnite i decata

Preosetlivosta na hrana kaj vozrasnite se javuva signifikantno po~esto kaj licata so referirana medikamentozna preosetlivost, odnosno 56,3% od vozrasnite ispitanici koi{to referiraat preosetlivost na hrana referiraat i preosetlivost na nekoj lek (p < 0,05) (grafik 155).

56.3%

0

20

40

60

80

100

120

Vkupno preoset. hr. Preoset. hrana so medik.

preoset.

Grafik 155. Adulti so preosetlivost na hrana i adulti so preosetlivost na hrana i referirana preosetlivost na lekovi



207

Povrzanosta na preosetlivosta na hrana kaj vozrasnite ispitanici so drugite alergiski bolesti, kako i so drugite ispituvani varijabli (familijarna anamneza za alergiski bolesti, atopiski status, mesto na ìveewe, pu{ewe) e statisti~ki nesignifikantna (p > 0,05). Kaj decata so preosetlivost na hrana (grafik 156) taa se javuva signifikantno po~esto kaj onie so familijarna istorija za alergiski bolesti, odnosno taa e referirana od 20% od decata so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti i samo kaj 3,1% od decata so negativna familiarna istorija za alergiski bolesti (p < 0,001).

3.1%

20,0%

0

5

10

15

20

25

Pozit. fam. ist Negat. fam. ist.

Grafik 156. Deca so preosetlivost na hrana i pozitivna i negativna familijarna istorija za alergiski bolesti

Povrzanosta na preosetlivosta na hrana kaj decata so drugite alergiski bolesti, kako i so drugite ispituvani varijabli (familijarna anamneza za alergiski bolesti, mesto na ìveewe, pu{ewe na majkata vo tekot na bremenosta, rodilna teìna, doewe i traewe na doeweto, eksponiranost na pasivno pu{ewe, prisustvo na bra}a/sestri vo semejstvoto, prestoj vo jasli ili gradinka) e statisti~ki nesignifikantna (p > 0,05).

7.8. Zaklu~oci

1. Prevalencijata na preosetlivost na hrana vo op{tata populacija iznesu-va 4,2%, odnosno najverojatno okolu 80 000 lica vo R. Makedonija stradaat od pre-o set livost na nekoj vid/vidovi hrana. Kako i kaj drugite alergiski bolesti, preva-lencijata na preosetlivost na hrana e povisoka kaj ènite vo odnos na maìte. 2. Preosetlivosta na hrana e po~esta kaj decata (5%) vo sporedba so vozrasnite (3,3%). Preosetlivosta na hrana e najvisoka vo vozrasnata grupa od 0 do 7 god, a najniska kaj licata postari od 60 godini. 3. Preosetlivost na hrana kaj vozrasnite e najvisoka vo Prilep, a kaj decata vo Dojran. 4. Ko`nite manifestacii se naj~estite klini~ki manifestacii na preosetlivosta na hrana kaj vozrasnite i decata, a se javuvaat kaj okolu 50% od licata so referirana preosetlivost na hrana. 5. Preosetlivosta na hrana kaj adultite e signifikantno po~esta kaj licata so preosetlivost na nekoj lek ili lekovi, dodeka preosetlivosta na hrana e signifikantno po~esta kaj decata so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti.



208

Rezultatite od na{eto istraùvawe se prvi~nite podatoci za preosetlivost na hrana na nivo na celata zemja i pretstavuvaat osnova za narednite istraùvawa koi so podetalen pristap }e go evaluiraat ovoj alergiski entitet kaj nas.

7.9. Literatura

1. Johanson SGO, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy. Allergy 2001; 56 (9): 813-824.

2. Sampson HA. Food allergy. J Allergy Clin Immunol 2003; 111: 540-547.3. Sampson HA. Clinical manifestations of adverse food reactions. Pediatr Allergy Immunol

1995; 6 (8): 29-37.4. The UCB Institute of Allergy. Allergies. c/o UCB Center 1999; 40-45.5. Crespo JF, Rodriquez J. Food allergy in adulthood. Allergy 2003; 58(2): 114-120.6. Eigenmann PA. Future therapeutic options in food allergy. Allergy 2003; 58 (12): 1217-

1221.7. Kagan RS. Food allergy: an overview. Environ Health Perspect 2003; 111: 223-226.8. Host A. Adverse reactions to foods: Epidemiology and risk factors. Pediatr Allergy Immunol

1995; 6 (8): 20-28.9. Host A, Andrae S, Charkin S et al. Allergy testing in children: why, who, when and how?

Allergy 2003; 58(7): 559-569.10. Mills ENC, Valovirta E, Madsen C, Taylor SL, Vieths S, Anklam E, Baumgartner S, Koch P,

Crevel RWR, Frewer L. Information provision for allergic consumers – where are we going with food allergy labelling? Allergy 2004; 59: 1262-1267.

11. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, Eòva N. Alergiski bolesti - lekuvawe. Skopje: MEDIS-informatika 1998; 145-150.

12. Mileva @, ur. SÝvremenno le~enie na alergi~nite bolesti. St. Zagora: Znanie EOOD 1999; 132-136.

13. Hourihane JO’B. Prevalence and severity of food allergy – need to control. Allergy 1998; 53: 84-88.

14. Mileva @. Hranitelna alergi®. Vo: Na{ev G, Mileva @. Nar√~nik na obçopraktikuvaçiÔ lekar. SofiÔ: Znanie EOOD 2003; 481-483.

15. Food Allergy Guideline. Available from: http://www.windhamsd.org/allergy.htm.16. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology (AAAAI). The Allergy Report:

Science Based Findings on the Diagnosis and Treatment of Allergic Disorders 1996-2001.17. Neugut AL, Ghatak AT, Miller RL. Anaphylaxis in the United States: An investigation into

its epidemiology. Archives of Internal Medicine 2001; 61 (1): 15-21.18. Sicherer SH, Munoz-Furlong A, Burks AW et al. Prevalence of peanut and tree nut allergy

in the US determined by a random digit dial telephone survey. J Allergy Clin Immunol 1999; 103: 559-562.

19. Schäfer T, Böhler E, Ruhdorfer S et al. Epidemiology of food allergy/food intolerance in adults: associations with other manifestations of atopy. Allergy 2001; 56: 1172-1179.

20. Staevska M. New perspectives in treating food allergy. EAACI Newsletter 2004; 4: 12-15.21. Young E., Stoneham MD., Petruckevitch A. et al.: A population study of food intolerance,

Lancet, 1994, 343, 1127-1130.22. Niestijl Jansen JJ., Kardinaal AFM., Huijbers GH. Et al.: Prevalence of food allergy and

intolerance in the adult Dutch population, J Allergy Clin Immunol, 1994, 93, 446-456.23. Kanny G., Moneret-Vautrin DA., Flabbee J. et al.: Population study of food allergy in

France, J Allergy Clin Immunol, 2001, 108, 133-140.



209

24. Zuberbier T, Edenharter G, Worm M et al. Prevalence of adverse reactions to food in Germany – a population study. Allergy 2004; (59): 338-345.

25. Baxakova G: Anafilakti~na reakcija na hrana - prikaz na slu~aj. Makedonski medicinski pregled 1996; 50: 96-99.

26. Wütrich B. Highlights in food allergy. Monogr Allergy. Basel: Karger, 1996: 1-254.


Alergija od insekti

211

8.0. Alergija od insekti MKB 10; T 63.4 X 23

8.1. Definicija i klasifikacija

Alergiskite reakcii predizvikani od insekti se klasificiraat vo dva suptipa: reakcii predizvikani od ubod ili kasnuvawe od insekti i reakcii predizvikani

od inhalacija na partikli od insektite vo vozduhot. Alergiskite reakcii

predizvikani od ubodot od insektite od rodot Hymenoptera, odnosno Cipokrilci (stinging insect allergy) se naj~estite i najte{kite alergiski reakcii predizvikani od insekti, pa natamo{niot tekst se odnesuva na niv. Alergiski reakcii moàt da se javat kaj senzibiliziranite lica na salivarnite proteini od insektite {to kasnuvaat (biting insect allergy), kako komarcite, kowskite i drugite muvi, pajacite i dr., no tie se poretki i poblagi po svojot klini~ki tek (ograni~eni samo na ko`ni manifestacii), a se javuvaat obi~no kaj decata. Respiratorni alergiski reakcii se javuvaat kaj licata senzibilizirani na inhalativnite partikli od nekoi insekti vo vozduhot (inhalant insect allergy). Od procenetite 12 milioni lica so astma vo SAD, okolu 40% se alergi~ni na aeroalergenite od lebarkata. Toj procent, spored rezultatite od na{eto istraùvawe, kaj nas e ponizok i iznesuva 10% od pacientite so alergiska astma.

8.2. Insekti od redot Hymenoptera i alergeni od nivniot venom

Redot Hymenoptera e najgolemiot red insekti i se sostoi od nad 100 000 vidovi. Od alergolo{ki aspekt se zna~ajni desetina vidovi, a za na{ata zemja toa se vidovite: medonosna p~ela (Apis mellifera), obi~na osa (Vespula spp.), “kni`na” osa (Polites spp.) i str{en (Vespa spp.) (slika 17).

A. B. V.

Slika 17. A. Medonosna p~ela (Apis mellifera), B. obi~na osa (Vespula spp.) i V. str{en (Vespa spp.)

Medonosnite p~eli se dolgi okolu 1,5 sm, po boja se svetlokafeavi so umereno zabele`livi abdominalni prugi. Obi~nite osi imaat sli~ni dimenzii kako medonosnite p~eli, a se odlikuvaat so karakteristi~nite òlti i crni prugi na abdomenot. Kaj nas se sretnuva i i t.n. kni`na osa (Polistes spp.) koja{to e sli~na na obi~nata osa, no so pomali dimenzii. Str{enot e sli~en na osata po izgledot, no e pogolem od nea (2,5-3 sm). Ubodite od navedenite insekti naj~esto se slu~uvaat vo leto i rana esen, obi~no vo blizinata na nivnite gnezda. Insektite gi privlekuvaat intenzivni boi (obleka i obuvki) i mirisi (hrana, pijaloci, parfemi, lakovi za kosa, losioni za son~awe i dr.), nagli dvièwa itn. Osite i str{enite



212

moàt da go povle~at osiloto posle ubodot, odnosno mo`ni se povtorlivi ubodi, dodeka p~elata go gubi osiloto posle ubodot i uginuva. Pri ubodot od ovie insekti doa|a do inokulacija na nivniot venom vo koàta na ̀ rtvata. Venomot se sostoi od nekolku vazoaktivni supstancii, od koi nekoi se prili~no potentni alergeni, koi kaj senzibiliziranite lica moàt da predizvikaat blagi do ̀ ivotno-zagrozuva~ki alergiski reakcii.

Venomite na ovie insekti i alergenite {to gi sodràt se definirani vo docnite sedumdesetti godini od minatiot vek. Venomot od p~elata i osata razli~en, odnosno sodrì razli~ni majorni alergeni. Dvata venoma sodràt hijaluronidaza;

venomot od p~elata sodrì melitin i fosfolipaza A2, dodeka majorniot antigen na venomot od osata e antigenot 5 (slika 18). So ogled na razli~niot antigenski sostav vkrstenite alergiski reakcii se retki, ne{to po~esti kaj osata i str{enot.

Sli~no kako kaj lekovite, pri ubod od ovie insekti licata se odedna{ eksponirani na nekolku mikrogrami od majorniot alergen, koli~ina {to odgovara na godi{nata doza od vdi{en polenski alergen. Toa e verojatno pri~inata {to kaj licata senzibilizirani na alergenite od venomot na Hymenoptera insektite, prevalencijata na atopijata e na nivo na op{tata populacija.

8.3. Klini~ka slika

Normalnata reakcija posle ubodot od ovie insekti se manifestira so lokalna bolka, crvenilo i otok so pre~nik do 1 cm. {to se gubi za 24-48 ~asa. Kaj senzibiliziranite lica pri povtoren ubod moàt da se javat lokalni ili generalizirani alergiski reakcii, koi vo pove}e od 90% od slu~aite se IgE-posreduvani.

8.3.1. Lokalni alergiski reakcii

Lokalnite alergiski reakcii se manifestiraat so otok i crvenilo na mestoto na ubodot so pre~nik pogolem od 10 sm, {to se razvivaat za 24 do 48 ~asovi, a se povlekuvaat za dva do sedum denovi (slika 19). Lokalnite alergiski reakcii se naj~esto docni IgE-posreduvani reakcii.

Slika 19. Lokalni alergiski reakcii posle ubod od osa

Slika 18. Tercierna struktura na antigenot 5 od venomot na osata


Alergija od insekti

213

8.3.2. Sistemski alergiski reakcii

Sistemskite alergiski reakcii spored svojata teìna se klasificiraat na pove}e na~ini. Spored Müller, se razlikuvaat 4 stadiumi na sistemskite reakcii:

I - jaka lokalna reakcija na mestoto na ubodot; II - jaka lokalna reakcija pridruèna so generalizirana ko`na reakcija; III - navedenite ko`ni promeni pridruèni so sistemska organska reakcija (lariengealen edem, astmatski napad i/ili abdominalna bolka); IV - {ok so naru{uvawe na svesta.

8.3.3. Tek i prognoza

Kaj licata so sistemska alergiska reakcija, rizikot za pojava na ista takva ili pote{ka reakcija pri povtoren ubod od istiot vid insekt iznesuva okolu 60%. Kaj eden del od licata so istorija za sistemska alergiska reakcija (20 do 80% spored razli~ni istraùvawa) pri povtoren ubod ne doa|a do razvoj na sistemska reakcija, odnosno mo`ni se i spontani podobruvawa. Ne postoi na~in da se predvidi eventualnata idna reakcija, a faktori od koi taa zavisi se: periodot od posledniot ubod (podolg period go namaluva rizikot od druga sistemska reakcija), dozata od inokuliraniot venom, mestoto na ubodot, zdravstvenata sostojba na liceto i dr.

8.4. Dijagnoza

Dijagnozata na alergiskite reakcii posle ubod od insekti se postavuva vrz osnova na anamnesti~kite podatoci i naodot na specifi~niot IgE, odreden so in vivo i/ili in vitro metodi. Ko`nite prick testovi se posenzitivni vo odnos na in vitro tehnikite za odreduvawe na specifi~en IgE. Naodot na specifi~en IgE vo otsustvo na anamnesti~ki podatoci za alergiska reakcija posle ubod od insekt e bez pogolemo zna~ewe bidej}i pozitivniot test se sretnuva i kaj licata {to ne razvile alergiska reakcija posle ubodot. Teìnata na alergiskata reakcija posle ubod od insekt ne e vo korelacija so nivoto na specifi~niot IgE vo serumot.

8.5. Prevencija

Prevencijata na site alergiski reakcii posle ubod od insekti vklu~uva pove}e ednostavni i korisni soveti i preporaki za namaluvawe na rizikot od moèn sleden ubod (ekspoziciona profilaksa), kako {to se odbegnuvawe na : - nagli dvièwa koga insektite se vo blizina; - parfemi, silno mirizlivi sapuni i lakovi za kosa; - {iroka, intenzivno oboena i {arena obleka i obuvki; - jadewe na otvoren prostor i vo blizina na padnato prezreano ovo{je; - prestoj vo priroda, osobeno vo letniot period, vo blizina na p~elini

ku}i~ki i osini gnezda; - son~awe so koristewe kremi ili losioni za son~awe koi{to gi

privlekuvaat insektite; - proverka na voziloto pred vozewe za prisustvo na p~eli ili osi i vozewe

so zatvoreni prozorci; - otstranuvawe na gnezdata od osite okolu ku}ite, dokolku gi ima.

Prevencijata na eventualnite idni sistemski reakcii kaj licata so te{ka sistemska reakcija i nekoi lica so umerena sistemska reakcija posle ubod od



214

insekt se sostoi vo primena na specifi~na imunoterapija ili nosewe na set za samopomo{ kaj licata kaj koi od odredeni pri~ini ne e primeneta specifi~nata imunoterapija.

Setot za samopomo{ se sostoi od adrenalin vo posebna brizgalka koja go injektira lekot intramuskulno ili supkutano so pritisok na kop~eto, ampula so antihistaminik, tampon natopen vo alkohol i gumeno crevo {to se stava nad mestoto na ubodot.

8.6. Lekuvawe

Terapijata kaj lokalnite alergiski reakcii se sostoi od primena na oralni antihistaminici i lokalni oblozi. Kaj licata so lokalna alergiska reakcija rizikot za ista takva reakcija pri povtoren ubod okolu 60%, dodeka rizikot od razvoj na sistemska reakcija se procenuva na okolu 5%.

Vo terapijata na blagite sistemski reakcii se primenuvaat antihistaminici oralno ili intramuskulno. Umerenite reakcii se tretiraat so antihistaminici i kortikosteroidi intramuskulno i inhalatorni β2 agonisti pri astmatski napad, odnosno inhalirawe na adrenalin pri laringealen edem. Pri silnite/serioznite sistemski reakcii, neophodna e primena na adrenalin intramuskulno, antihistaminici i kortikosteroidi intramuskulno ili intravenski, a vo nekoi slu~ai se potrebni i plazma ekspanderi i oksigenoterapija.

8.7. Specifi~na imunoterapija (SIT)

Hiposenzibilizacijata ili alergiskata vakcinacija e indicirana kaj licata so sistemska reakcija od 3. i 4. stadium spored Müller so pozitivni in vivo i/ili in vitro testovi na specifi~nite venom-alergeni. Se izveduva so aplicirawe na raste~ki koncentracii na soodvetniot venom spored odreden protokol (brzi ili hospitalni i konvencionalni ili ambulantni protokoli). So specifi~nata imunoterapija kaj senzibiliziranoto lice se konvertira proalergiskiot T-po 2 imun odgovor vo T-po 1 imun odgovor so s¢ u{te nedovolno poznati mehanizmi. Efikasnosta na specifi~nata imunoterapija iznesuva 95-98%. Kaj okolu 10% od licata kaj koi se sproveduva specifi~nata imunoterapija se javuvaat nesakani sistemski reakcii. Klini~koto podobruvawe pri specifi~nata imunoterapija, vo smisla na protekcija pri slednite ubodi, se javuva mnogu pobrgu vo odnos na serolo{koto podobruvawe. Ko`nite prick testovi se negativiziraat za 5 godini kaj okolu 20% od pacientite na specifi~na imunoterapija, a za 7-10 godini kaj 50-60% od niv.

Vo prilozite 10 i 11 se prika`ani protokolite za brza i konvencionalna hiposenzibilizacija na Döring i sor. spored koi se izvedeni hiposenzibilizacii kaj okolu 600 lica so preosetlivost na ubod od p~ela, osa ili str{en.

8.8. Epidemiolo{ki istra`uvawa za alergijata na ubod od insekti

Vo literaturata ne se sretnuvaat mnogu podatoci za epidemiologijata na insektnata alergija. Mnogu po~esti se studiite za protokolite i efektite od specifi~nata imunoterapija kaj licata so insektna alergija. Prevalencijata na alergiskite reakcii na ubod od insekti vo SAD iznesuva 0,5-5% od op{tata populacija, odnosno okolu dva milioni lica se alergi~ni na ubod od insekti. Okolu 500 000 hospitalizacii


Alergija od insekti

215

godi{no vo SAD se dolàt na sistemski alergiski reakcii na ubod od insekti, a brojot na smrtni slu~ai iznesuva 40-150 godi{no. Prevalencijata na sistemskite alergiski reakcii vo SAD iznesuva 1-2% vo op{tata populacija, odnosno okolu 3% za vozrasnite i okolu 1% za decata. Alergiskite reakcii posle ubod od insekti kaj decata se poblagi, odnosno obi~no se ograni~eni na lokalni ili sistemski ko`ni manifestacii. Brojot na smrtni slu~ai od alergiski reakcii posle ubod od insekti vo Velika Britanija iznesuva ~etiri godi{no, no se smeta deka toj e mnogu pogolem so ogled na toa {to pri pogolem broj od ovie slu~ai kako pri~ina za smrtta se naveduva kardiorespiratornata insuficiencija. Spored nekoi avtori ne postoi signifikantna asociranost na sistemskite reakcii so familijarnata istorija za sistemski alergiski reakcii posle ubod od insekt. Isto taka, sistemskite alergiski reakcii ne se vo korelacija so nivoto na specifi~niot IgE vo serumot.


Vo ramkite na Proektot istraùvana e i preosetlivosta na ubod od insekti, a podatocite od ispitanicite se dobieni so pra{alnik.

Prevalencijata na alergijata od insekti od rodot Hymenoptera vo na{eto istraùvawe kaj site ispitanici iznesuva 3,1%. Toa zna~i deka verojatno okolu 60 000 lica od R. Makedonija se alergi~ni na ubod od insekti, {to e komplementarno so podatocite od literaturata (grafik 157).

96,9%

3,1%

Grafik 157. Prevalencija na alergijata od insekti kaj site ispitanici

8.9.1. Vozrasni

Prevalencijata na alergijata od insekti kaj ispituvanite adulti iznesuva 2,5%. Taa e tri i pol pati po~esta kaj ènite (3,8%) vo odnos na maìte (1,1%) (grafik 158).

3.8%

1.1%

2,5%

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

Vk. adulti maì èni

Grafik 158. Prevalencija i distribucija spored polot na alergijata od insekti kaj ispituvanite adulti



216

Prevalencijata na alergijata od insekti kaj adultite e najvisoka vo vozrasnata grupa 41-50 (3,2%). Vo vozrasnite grupi od 21 do 30 i od 31 do 40 prevalencijata iznesuva 2,3%, odnosno 2,6%, dodeka vo postarite vozrasni grupi (51-60 i > 60) prevalencijata e poniska i iznesuva 2,1%, odnosno 1,7% (grafik 159).

1.7%2.1%

3.2%2.6%

2.3%

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

21-30 31-40 41-50 51-60 > 60

Grafik 159. Distribucija na alergijata od insekti kaj adultite spored vozrasta

8.9.1.1. Zastapenost vo oddelni gradovi

Prevalencijata na insektnata alergija kaj adultite e najvisoka vo Dojran (8,5%). Vo Skopje taa iznesuva 2%, a kaj ispitanicite vo Ohrid i Prilep ne e registriran nitu eden slu~aj na alergijata od insekti. Kaj ispitanicite od Debar i Peh~evo prevalencijata na alergijata od insekti iznesuva 1,9%, odnosno 3,7% (grafik 160).

2,0%

8.5%

0% 0%

1.9%

3.7%

0

2

4

6

8

10

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 160. Prevalencija na alergijata od insekti kaj adultite od oddelnite gradovi

8.9.2. Deca

Prevalencijata na alergijata od insekti kaj decata iznesuva 3,8%, 4,4% kaj devoj~iwata i 3,1% kaj mom~iwata (grafik 161).


Alergija od insekti

217

4.4%

3.1%3.8%

0

1

2

3

4

5

Vkupno deca ma{ki `enski

Grafik 161. Prevalencija i distribucija spored polot na alergijata od insekti kaj decata

Alergijata od insekti e po~esta kaj u~ili{nite (prevalencija 3,9%), vo sporedba so predu~ili{nite deca (2,3%) (grafik 162).

3.9%

2.3%

0

1

2

3

4

5

< 7 > 7

Grafik 162. Distribucija na alergijata od insekti kaj decata spored vozrasta

8.9.2.1.Zastapenost vo oddelnite gradovi

Prevalencijata na alergijata od insekti kaj decata e najvisoka vo Dojran (9,1%), vo Skopje iznesuva 4,1%, a vo Prilep, Debar i Peh~evo 4,2%, 1,2%, odnosno 5,5%. Kaj ispituvanite deca vo Ohrid ne e registriran nitu eden slu~aj na alergija od insekti (grafik 163).

4.1%

9.1%

0%

4.2%

1.2%

5.5%

0

2

4

6

8

10

Sk Do Oh Pr De Pe

Grafik 163. Prevalencija na alergijata od insekti kaj decata od oddelnite gradovi



218

8.9.3. Klini~ki manifestacii pri alergija od insekti

Na{ite podatoci vo odnos na klini~kite manifestacii na alergijata od insekti se sovpa|aat so podatocite od literaturata. Tie ukaùvaat na povisoka prevalencija na sistemskite reakcii kaj vozrasnite vo odnos na decata. Ko`ni manifestacii posle ubod od insekt referiraat 24,7% od vozrasnite so alergija od insekti, a sistemska reakcija 75,3%. Kaj 45,5% od decata so alergija od insekti posle ubod na insekt se javuvaat ko`ni promeni, a kaj 54,5% se razviva sistemska reakcija (grafik 164).

24.7%

45.5%

75.3%

54.5%

0

20

40

60

80

Vozrasni Deca

Ko`na reakcija

Sistemska

reakcija

Grafik 164. Distribucija na ko`nite i sistemskite alergiski reakcii posle ubod od insekt kaj vozrasnite i decata

8.9.4. Povrzanost so drugite alergiski manifestacii

Alergijata od insekti ne e signifikantno povrzana so familijarnata istorija za alergijata od insekti nitu kaj vozrasnite, nitu kaj decata, {to se sovpa|a so rezultatite od istraùvawata na Golden vo SAD. Kaj vozrasnite signifikantna e povrzanosta so polot i preosetlivosta na hrana. Taka, alergija od insekti referiraat 22,2% od ispitanicite so preosetlivost na hrana, odnosno samo 2,2% od ispitanicite koi ne referirale preosetlivost na nekoj vid hrana (p < 0,05) (grafik 165). Statisti~kata analiza ne pokaùva zna~ajna povrzanost na alergijata od insekti so familijarnata istorija za alergiski bolesti, atopiskiot satatus, pu{eweto i ìvotot vo urbana sredina (p > 0,05).

2.8%

22.2%

0

5

10

15

20

25

so bez

Grafik 165. Prevalencija na alergijata od insekti kaj adultite so i bez preosetlivost na hrana


Alergija od insekti

219

Nasproti ovie rezultati utvrdeni kaj vozrasnite ispitanici, alergijata od insekti se javuva signifikantno po~esto kaj onie deca so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti (p < 0,05) (grafik 166). Povrzanosta so drugite alergiski bolesti, polot, ìvotot vo urbana sredina, pu{eweto na majkata vo tekot na bremenosta, rodilnata teìna, doeweto i vremetraeweto na doeweto, prisustvoto na bra}a/sestri vo semejstvoto, prestojot vo jasli ili gradinka i eksponiranosta na pasivno pu{ewe ne pokaùva statisti~ka zna~ajnost (p > 0,05).

2.1%

13.3%

0

2

4

6

8

10

12

14

so bez

Grafik 166. Prevalencija na alergijata od insekti kaj decata so i bez pozitivna familijarna anamneza za alergiski bolesti

8.10. Zaklu~oci

1. Prevalencijata na alergijata od insekti vo op{tata populacija iznesuva 3,1%, povisoka e kaj ènite (3,9%) vo odnos na maìte (1,9%).

2. Prevalencijata na alergijata od insekti kaj adultnata populacija iznesuva 2,5%; taa signifikantno povisoka kaj ènite (3,8%) vo odnos na maìte (1,1%).

3. Prevalencijata na alergijata od insekti kaj detskata populacija iznesuva 3,8% i e nezna~itelno povisoka kaj devoj~iwata (4,4%) otkolku kaj mom~iwata (3,1%).

4. Visokata prevalenija na alergijata od insekti kaj ispitanicite od Dojran (vozrasnite i decata) moèbi se dolì na pogolemata mo`nost za kontakt i senzibilizacija na ubod od insekti so ogled na klimatskite karakteristiki na toa podra~je. Od druga strana, sporedbata so prevalencijata so drugite gradovi (pr. Ohrid) ja ostava mo`nosta za nerealno prikaùvawe na sostojbata {to ne se isklu~uva pri epidemiolo{kite studii {to se baziraat na samoreferirawe na simptomite.

5. Sistemskite reakcii posle ubod od insekt se po~esti kaj vozrasnite so alergija od insekti vo odnos na decata.

6. Pojavata na alergijata od insekti ne pokaùva statisti~ki zna~ajna povrzanost so familijarnata istorija za alergijata od insekti nitu kaj vozrasnite ispitanici, nitu kaj decata.

7. Alergijata od insekti kaj vozrasnite e signifikantno po~esta kaj licata so alergija na hrana, dodeka povrzanosta so atopiskiot status i drugite ispituvani endogeni i egzogeni faktori e nesignifikantna.



220

8. Alergijata od insekti se javuva signifikantno po~esto kaj decata so pozitivna familijarna istorija za alergiski bolesti, a povrzanosta so drugite ispituvani faktori e statisti~ki nesignifikantna.

Zaklu~ocite od dobienite rezultati od na{eto istra`uvawe, prvo od vakov tip za alergijata od insekti vo R. Makedonija pretstavuvaat pojdovna osnova za globalno i organizirano re{avawe na problemot na alergijata od insekti vo na{ata zemja, kako i za idnite epidemiolo{ki studii za ovoj alergiski entitet.

8.11. Literatura

1. Golden DB. Stinging Insect Allergy. Am Fam Physician 2003; 67: 2541-2546.2. Johansson SGO, Hourihane JO’B, Bousquet J et al. A revised nomenclature for allergy.

Allergy 2001; 56 (9): 813-824.3. Müller UR. New development in the diagnosis and treatment of Hymenoptera venom

allergy. Int Arch Allergy Immunol 2001; 124: 447-453.4. Brusic V., Petrovsky N., Gendej SM. et al. Computational tools for the study of allergy.

Allergy 2003; 58: 1083-1092.5. Döring HF, Ilgner M, Tüttenberg HW. Insektengifthyposensibilisierung beim

niedergelassenen Dermatologen – Rückblick auf die Erfahrungen von vierzehn Jahren. Der Deutsche Dermatologe 1994; 42 (9).

6. Cvetanov V, Trandafilovski P, Karaxinska-Bislimovska J, Balabanova M, E`ova N. Alergiski bolesti-lekuvawe. Skopje: MEDIS-informatika 1998; 163-173.

7. Mileva @, ur. Sъvremenno le~enie na alergi~nite bolesti. St. Zagora: Znanie EOOD 1999; 142-148.

8. Gavrilovski M, Doki} D. Imunoterapija. Skopje: EDIT 1992; 20-30.9. Wenzel J, Meissner-Kraemer M, Bauer R et al. Safety of rush insect venom immunotherapy.

The results of a retrospective study in 178 patients. Allergy 2003; 58 (11): 1176-1180.10. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology (AAAAI). The Allergy Report:

Science Based Findings on the Diagnosis & Treatment of Allergic Disorders 1996-2001.11. CDC. Fact Stats A-Z, Vital and Health Statistics, Series 10, No 13, 1999, Web: http://www.

cdc.gov/nchs/fastats/allergies.htm.12. Neugut AL, Ghatak AT, Miller RL. Anaphylaxis in the United States: An investigations into

its epidemiology. Archives of Internal Medicine 2001; 61(1): 15-21.13. AAAAI Board of Directors: Anaphylaxis in schools and other childcare settings. Journal of

Allergy and Clinical Immunology 1998; 102 (2): 173-176.14. Mileva @. AlergiÔ kÝm insekti. Vo: NarÝ~nik na obçopraktikuvaçiÔ lekar.

SofiÔ: Znanie EOOD 2003; 483-485.15. Cvetanov V, Milkovska S, Risteska-Ku~ S i sor. Epidemiolo{ki karakteristiki

na alergiskite bolesti vo R. Makedonija. Makedonski medicinski pregled 2003; 56: 140-141.

G. Finansiska evaluacija na tro{ocite za lekuvawe na

nekoi alergiski entiteti

Poglavje

G


Finansiska evaluacija na tro{ocite za lekuvawe na nekoi alergiski entiteti

223

1.0. Tro{oci za lekuvawe na alergiskiot rinit i bronhijalnata astma

Golemiot porast na za~estenosta na alergiskite bolesti vo poslednive tri decenii predizvikuva seriozni socioekonomski implikacii i go potvrduva predviduvaweto deka XXI vek }e bide vek na alergiskite bolesti. Direktnite i indirektnite tro{oci za nivnoto dijagnosticirawe, tretman i rehabilitacija, kako i izgubenite rabotni i u~ili{ni denovi i vlo{eniot kvalitet na ìvotot pretstavuvaat zna~aen finansiski problem za bolnite i nivnite semejstva, kako i za op{testvoto vo celost. Spored istraùvawata vo Velika Britanija tro{okot za farmakolo{kiot tretman na bolniot so astma se procenuva na 5,5 - 14,5% od vkupniot prihod vo semejstvoto, odnosno pretstavuva su{tinski del od semejniot buxet.

Direktnite tro{oci za alergiskite bolesti se odreduvaat polesno vo sporedba so indirektnite, odnosno gi vklu~uvaat tro{ocite za lekovite, ambulantskoto i bolni~koto lekuvawe. Indirektnite tro{oci gi vklu~uvaat efektite na bolesta, na ìvotnite i rabotnite aktivnosti, odnosno negativnite ekonomski efekti na poedine~no i op{testveno nivo.

1.1. Alergiski rinit

Alergiskiot rinit ne e ìvotno-zagrozuva~ka bolest, no ima zna~aen socioekonomski impakt so ogled na negovata visoka i raste~ka prevalencija i golemite direktni i indirektni tro{oci {to gi predizvikuva. Vkupniot tro{ok za alergiskiot rinitis vo SAD vo 1995 god. e procenet na 2,7 milijardi dolari. Vo navedeniot iznos ne se vklu~eni tro{ocite za sinuzitisot i astmata, koi{to ~esto go pridruùvaat alergiskiot rinitis. Se procenuva deka vo istata godina alergiskiot rinitis e odgovoren za 10 milioni izgubeni denovi na rabota ili u~ili{te, odnosno 28 milioni denovi so reducirani rabotni i u~ili{ni aktivnosti. Vkupniot tro{ok za alergiskiot rinitis vo SAD vo 1996 god. e procenet na 5,3 milijardi dolari. Skoro dvojniot porast na procenetiot vkupen tro{ok vo odnos na prethodnata godina, ekspertite od javnoto zdravstvo go objasnuvaat primarno so zgolemuvaweto na indirektnite tro{oci, koi{to vo golema merka se predizvikani od ekstenzivnata primena na sistemskite antihistaminici i nivnoto zna~ajno vlijanie na psihomotornite funkcii. Rezultatite od nekoi studii za tro{ocite predizvikani od tretmanot na alergiskiot rinit ukaùvaat deka ASIT sprovedena vo tekot na tri godini e ekonomski poprifatliva za pacientite senzibilizirani na polenite i doma{nite mikrokrleì, a ~ii simptomi se neadekvatno kontrolirani so farmakolo{kata terapija. Vo sekoj slu~aj, podatocite za ra{irenosta na alergiskiot rinit i od nego predizvikanite tro{oci ukaùvaat na negovoto javnozdravstveno zna~ewe, a izborot na terapiskiot modalitet zavisi od negovata efikasnost bazirana na dokazi i ekonomskata prifatlivost.

1.1.1. Sezonski alergiski rinit vo R. Makedonija

Vo R. Makedonija dosega nemame soznanija za objaveni podatoci za direktnite i indirektnite tro{oci predizvikani od alergiskiot rinit. ]e se



224

obideme dosta segmentirano da odredime samo del od direktnite farmakolo{ki tro{oci, {to sekako deka nitu oddaleku ne dava jasna slika za finansiskoto optovaruvawe na edno na{e semejstvo vo koe ima zabolen od astma ili alergiski rinit.

Spored rezultatite od pove}e studii SAR e naj~estata alergiska bolest kaj vozrasnite i kaj decata vo mnogu zemji vo svetot. Rezultatite od na{eto istraùvawe ukaùvaat deka SAR e naj~estata alergiska bolest i vo R. Makedonija. Na tabela 22 se prikaàni tro{ocite za farmakolo{kiot tretman na SAR kaj vozrasnite i decata na vozrast 4 - 12 god (tabela 23). Terapiskite modaliteti za lekuvaweto na oddelnite tipovi na SAR se temelat na preporakite na Allergic Rhinitis and Its Impact on Asthma Workshop Report od 2001 god, so lekovite registrirani vo R. Makedonija koi{to se prikaàni vo prilog 4.

Tabela 22. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na SAR kaj vozrasni

Tip na SAR spored teìnata na bolesta

Terapiski modalitet Mese~en tro{ok

Lesen

Srednoteòk/teòk

Tbl. Cetirizin (1,5 sk)

Sprej Flutikazon 50 mkg (1 sk)+


300,00 den (5 €)

1.100,00 den (19 €)

Tabela 23. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na SAR kaj deca na vozrast 4 -12 godini

Tip na SAR spored teìnata na bolesta


Lesen

Srednoteòk/teòk

Sir. Cetirizin (1 sk)

Sprej Flutikazon 50 mkg (1 sk)

200,00 den (3,5 €)

1.000,00 den (17 €)

Podatocite od tabela 22 i 23 ukaùvaat deka mese~niot tro{ok za farmakolo{kiot tretman na SAR se dviì od 5 do 19 evra kaj vozrasnite, odnosno od 3,5 do 17 evra kaj decata. Vo mese~niot tro{ok ne e vklu~en tro{okot za medikamentite za tretmanot na konjunktivit-simptomite vo slu~aite na alergiski rinokonjunktivit, kako i tro{okot za dopolnitelnite medikamenti (na pr. kratok kurs na oralni kortikosteroidi) koi{to se primenuvaat vo tretmanot na SAR vo nekoi slu~ai.

1.1.2. Celogodi{en alergiski rinit vo R. Makedonija

Na Tabela 24 se prikaàni tro{ocite za farmakolo{kiot tretman na CAR kaj vozrasnite i decata na vozrast 4 - 12 god (tabela 25). Terapiskite modaliteti za lekuvaweto na oddelnite tipovi na CAR, isto taka se temelat na preporakite na Allergic Rhinitis and Its Impact on Asthma Workshop Report od 2001 god, so lekovite registrirani vo R. Makedonija koi{to se prikaàni vo prilog 4.



225

Tabela 24. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na CAR kaj vozrasni

Tip na CAR spored teìnata na bolesta


Lesen

Srednoteòk/teòk

Tbl. Cetirizin (1,5 sk)ili




300,00 den (5 €)

780,00 (13 €)

1.900,00 den (30 €)

Tabela 25. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na CAR kaj deca na vozrast 4 - 12 godini

Tip na CAR spored teìnata na bolesta


Lesen

Srednoteòk/teòk

Sir. Cetirizin (1 sk)ili



Sir. Cetirizin (1 sk)

200,00 den (3,5 €)ili

780,00 (13 €)

1.000,00 den (17 €)

Podatocite od tabelite 24 i 25 ukaùvaat deka mese~niot tro{ok za farmakolo{kiot tretman na CAR se dviì od 5 do 30 evra kaj vozrasnite, odnosno od 3,5 do 17 evra kaj decata. Vo mese~niot tro{ok ne e vklu~en tro{okot za medikamentite za smiruvawe na konjunktivit-simptomite vo slu~aite na alergiski rinokonjunktivit, kako i tro{okot za dopolnitelnite medikamenti koi{to se primenuvaat vo tretmanot na CAR vo nekoi slu~ai (na pr. kratok kurs na oralni kortikosteroidi). Isto taka, vo mese~niot tro{ok ne e vklu~en tro{okot za tretmanot na sinuzitisot koj{to vo golem broj slu~ai go pridruùva CAR. 1.2. Bronhijalna astma

Spored podatocite od Evropskata bela kniga za belite drobovi (European Lung White Book) vkupniot tro{ok za astmata vo toga{nite 15 zemji-~lenki na Evropskata Unija, Norve{ka i [vajcarija vo 2000 god. iznesuval 17,7 milijardi evra (tabela 26).

Tabela 26. Direktni, indirektni i vkupen tro{ok za astmata vo 2000 god vo 15 zemji od Evropskata Unija, Norve{ka i [vajcarija

Vid na tro{oci Iznos (€)

Ambulantsko lekuvaweBolni~ko lekuvawe

Medikamenti

3.765 milioni507 milioni

3.641 milioniIzgubeni rabotni denovi 9.754 milioni

Vkupen tro{ok 17,7 milijardi



226

Podatocite od godi{nite izve{tai na SZO od poslednata decenija na minatiot vek ukaùvaat deka tro{ocite predizvikani od astmata {irum svetot gi nadminuvaat tro{ocite predizvikani od tuberkulozata i steknatiot imunodeficienten sindrom (AIDS) zaedno.

Godi{niot tro{ok za lekuvawe na astmata i odsustvuvaweto od rabota i u~ili{te vo Velika Britanija iznesuva okolu 1,8 milijardi dolari, a vo Avstralija okolu 460 milioni dolari. Astmata pretstavuva naj~esta pri~ina za otsustvo od rabota vo Velika Britanija i Avstralija. Se smeta deka vo zvani~nite izve{tai za otsustvo od rabota vo navedenite zemji slu~aite so astma pomalku se prikaùvaat vo odnos na vistinskiot broj so ogled na tendencijata na vrabotenite akutnite egzacerbacii na astmata da gi pretstavuvaat kako respiratorni infekcii poradi strav od gubitok na rabotnoto mesto. Poseben problem vo toj pogled pretstavuva astmata povrzana so rabotata (work-related asthma) kade {to rabotnoto mesto e pottiknuva~ot ili predizvikuva~ot na simptomite.

Godi{nite tro{oci za astmata vo SAD iznesuvaat 12,6 milijardi dolari, od {to 9,8 milijardi dolari se direktnite tro{oci, 1,9 milijardi dolari indirektnite morbiditetni tro{oci, a 0,9 milijardi dolari indirektnite mortalitetni tro{oci, vo {to ne se vklu~eni tro{ocite na licata so privatno zdravstveno osiguruvawe. Podatocite od istraùvawata vo SAD ukaùvaat na okolu 10 milioni izgubeni u~ili{ni denovi kaj decata so astma, odnosno dvojno pove}e izgubeni u~ili{ni denovi vo sporedba so decata koi{to nemaat astma. Isto taka, istraùvawata od SAD ukaùvaat deka okolu 30% od decata so astma pokaùvaat nekoj stepen na ograni~uvawe na fizi~kata aktivnost {to se sretnuva kaj okolu 5% od decata koi{to nemaat astma.

Podatocite od zvani~nite godi{ni izve{tai ukaùvaat deka tro{ocite za farmakolo{kiot tretman na astmata vo Francija i Velika Britanija vo poslednite dve decenii se nekolkukratno zgolemeni. Spored podatocite od Velika Britanija brojot na recepti za inhalatornite kortikosteroidi e zgolemen od 1,2 miliono vo 1980 god. na 7 milioni vo 1992 god.

1.2.1. Bronhijalna astma vo R. Makedonija

Vo na{ata zemja dosega ne se objaveni podatoci za direktnite ili indirektnite tro{oci predizvikani od astmata.

Na tabela 27 se prikaàni mese~nite tro{oci za farmakolo{kiot tretman na astmata kaj vozrasnite i decata na vozrast pogolema od 5 god, a na Tabela 28 mese~nite tro{oci kaj decata na vozrast pomala od 5 god. Terapiskite modaliteti za lekuvaweto na oddelnite tipovi na astma se temelat na preporakite na Global Initiative for Asthma (GINA) od 2004 god, so lekovite registrirani vo R. Makedonija koi{to se prikaàni vo prilog 7 i prilog 8.



227

Tabela 27. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na hroni~nata stabilna astma kaj vozrasni i deca > 5 godini

Tip na astma spored teìnata na bolesta


Lesna perzistentna

Srednote{ka perzistentna



Sprej Salmeterol (2 sk)

1.800,00 den (30 €)

5.200,00 den (85 €)

Te{ka perzistentna Sprej Flutikazon 125 mkg (3 sk)+

Sprej Salmeterol (2 sk)7.000,00 den (110 €)

Tabela 28. Mese~en tro{ok za farmakolo{kiot tretman na hroni~nata stabilna astma kaj deca < 5 godini

Tip na astma spored teìnata na bolesta


Lesna perzistentna

Srednote{ka perzistentna



950,00 den (15 €)

1800,00 den (30 €)

Te{ka perzistentna Sprej Flutikazon 125 mkg (2 sk)+

Sprej Salmeterol (2 sk)5.200,00 den (85 €)

Podatocite od tabela 27 i 28 ukaùvaat deka mese~niot tro{ok za farmakolo{kiot tretman na astmata se dviì od 30 do 110 evra po pacient kaj vozrasnite, odnosno od 15 do 85 evra po pacient kaj decata. Spored toa, godi{niot to{ok za farmakolo{kiot tretman na astmata moè da se proceni na 360 - 1300 evra po pacient kaj vozrasnite i kaj decata na vozrast pogolema od 5 god, odnosno na 180 - 1000 evra po pacient kaj decata na vozrast pomala od 5 god. Vo tro{ocite ne se vklu~en tro{ocite za medikamentite koi{to se primenuvaat vo tretmanot na akutnite egzacerbacii na astmata (antibiotici, sistemski kortikosteroidi, bronhodilatatori i dr). Dobienite podatoci se vo rang na podatocite od istraùvawata spored koi prose~niot vkupen (direkten i indirekten) godi{en tro{ok godi{en tro{ok za astmata po pacient vo zemjite od Evropskata unija se procenuva na 2000-3000 evra

1.3. Zaklu~oci

1. Dobienite podatoci za mese~nite tro{oci za farmakolo{kiot tretman na alergiskiot rinit i bronhijalnata astma ukaùvaat na zna~ajno finansisko optovaruvawe na bolnite, kako i na op{testvoto vo celina.



228

2. Vo R. Makedonija zasega ne postojat poseriozni studii za visinata na tro{ocite i ekonomskiot aspekt vo vrska so alergiskite bolesti. Verojatno ovoj aspekt nema da bide izostavuvan u{te dolgo vreme.

3. Direktnite tro{oci za farmakolo{kiot tretman na SAR kaj vozrasni iznesuvaat 300,00-1.100,00 den., a za SAR kaj deca 200,00-1.000,00 den. mese~no, vo zavisnost od teìnata na klini~kata slika.

4. Direktnite tro{oci za farmakolo{kiot tretman na CAR kaj vozrasni iznesuvaat 300,00-1.900,00 den., a za CAR kaj deca 200,00-1.000,00 den. mese~no, isto taka vo zavisnost od teìnata na klini~kata slika.

5. Direktnite tro{oci za farmakolo{kiot tretman na hroni~nata stabilna astma kaj vozrasni, a vo zavisnost od teìnata na bolesta, iznesuvaat 1.800,00-7.000,00 den. Kaj decata na vozrast pogolema od 5 god. tie iznesuvaat 950,00-5.200,00 den.

6. Za celosna procenka na vkupnite - direktni i indirektni tro{oci povrzani so tretmanot na naj~estite alergiski zaboluvawa, neophodno e da se sprovedat dopolnitelni istraùvawa so koi }e se definira efektivnosta i efikasnosta na neophodnite postapki i dijagnosti~ko-terapevtski protokoli.

1.4. Literatura

1. Canonica GW. Expanding the Anti-Allergy Therapeutic Horizon. Allergy 2002; 75: 5-7.2. Integrated care for asthma: a clinical, social, and economic evaluation. Grampian Asthma

Study of Integrated Care (GRASSIC). BMJ 1994; 308: 838-842.3. Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma. Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma

Workshop Report 2001 in collaboration with the World Health Organisation. 4. International Consensus Report on the Diagnosis and Management of Rhinitis. Allergy.

1994; 49 (Suppl 19) :5-34.5. Ross RN. The costs of allergic rhinitis. Am J Managed Care 1996; 2: 285–290.6. Cvetanov V. Bazi~ni principi za sproveduvawe na alergiskata specifi~na

imunoterapija. Simpozium Specifi~na imunoterapija. Mak med pregled 2001; 55 (Suplement 47): 15-17.

7. Schaedlich PK, Brecht JG. Economic evaluation of specifi c immunotherapy versus symptomatic treatment of allergic rhinitis in Germany. Pharmacoeconomics 2000; 17: 37-52.

8. European Lung White Book. European Respiratory Society Journals & European Lung Foundation, Lausanne 2003.

9. World Health Organization (WHO). Bronchial asthma. WHO Fact Sheet No 206. http://www.who.int/inf-fs/en/fact206.html. Revised January 2000.

10. Viegi G, Annesi I, Matteelli G. Epidemiology of asthma. Eur Respir Mon 2003; 8 (23): 1-25.

11. Global Initiative for Asthma. Burden of Asthma. National Institutes of Health, National Heart, Lung, and Blood Institute 2004; 2: 11-26.

12. Australian Bureau of Statistics. 1989/1990 National Health Survey: asthma and other respiratory conditions. Australian Cat No 4373.0, 1991.

13. Action asthma: the occurrence and cost of asthma. West Sussex, United Kingdom: Cambridge Medical Publications; 1990.

14. Action against asthma. A strategic plan for the Department of Health and Human Services. Washington, DC: Department of Health and Human Services; 2000.



229

15. Karadzinska-Bislimovska J, Minov J, Risteska-Kuc S. Occupational Lung Diseases as a Public Health Problem. In: Georgieva L, Burazeri G (ed): Health Determinants in the Scope of New Public Health. Sofi a, 2005.

16. Taylor WR, Newacheck PW. Impact of childhood asthma on health. Pediatrics 1992; 90: 657-662.

17. Fowler MG, Davenport MG, Grag R. School functioning of US children with asthma. Pediatrics 1992; 90: 939-944.

18. Offi ce of National Statistics. Key Health Statistics from General Practice 1996. Series MB6, No 1. London, The Stationery Offi ce, 1998.

19. Institute of Public Health. Common Data Set 1995. London, Dept of Health, 1996.20. National Asthma Campaign. Where next in basic asthma research? A National Asthma

Campaign consultation on basic asthma strategy. London, Asthma Enterprises Ltd, 2001.21. Neville RG, Pearson MG, Richards N, et al. A cost analysis on the pattern of asthma

prescribing in the UK. Eur Respir J 1999; 14: 605-609.22. Global Initiative for Asthma. Asthma Management Program. National Institutes of Health,

National Heart, Lung, and Blood Institute 2004; 7: 93-133.

D. Dodatoci

Poglavje

D


Prilozi

233

Dab (Quercus petraea)

Dab Trikolpatno polenovo zrno

Dabot gorun e listopadno drvo visoko 25 - 30 m, {iroko raspostraneto vo Evropa i kaj nas. Vo R. Makedonija ja dostignuva ju`nata granica od svojot areal, a se sre}ava vo bukoviot region.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na dabot obilno se zastapeni.

Bor (Pinus nigra)

Bor Polenovi zrna

Crniot bor e zimzeleno drvo visoko do 40 m. Kaj mladite stebla kro{nata e piramidalna, a potoa stanuva jajcevidna, {iroko razgraneta, so horizontalno zaramnet vrv.

Go ima vo ju`na Evropa, a vo R. Makedonija e zastapen na nadmorska viso~ina od 1000 - 1800 m.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na borot obilno se zastapeni. Polenovite zrna se karakteriziraat so vozdu{ni meuri.



234

Smreka (Juniperus sabinoides)

Smreka Inaperturatno polenovo zrnoPlaninskata smreka e zimzelena grmu{ka ili nisko drvo, visoko do 6

m, osobeno zna~ajna vo Severna Amerika. Kaj nas e zastapena po varovni~kite kamewari i karpi vo zapadniot del na Makedonija.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na familijata kiparisi-smreki obilno se zastapeni.

II. Polen od pleveli

Kiselec (Rumex sp.)

Kiselec Trikolpatno polenovo zrna Obi~eniot kiselec ({tavej) e ednogodi{no rastenie visoko 10 - 40 sm; {iroko raspostraneto vo svetot i kaj nas. Vo R. Makedonija e prisutno vo site kotlini.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na kiselecot obilno se zastapeni.


Prilozi

235

Prilog 1: Izgled i rasprostranetost na nekoi rastenija i na polenovite zrna

I. Polen od drvenesti rastenija

Breza (Betula pendula)

Breza Triporatno polenovo zrnoBrezata e listopadno drvo visoko 25 - 30 m, {iroko raspostraneto vo

Evropa i kaj nas. Vo R. Makedonija ja dostignuva ju`nata granica od svojot areal, a se sre}ava vo bukoviot region.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na brezata obilno se zastapeni.

Buka (Fagus sylvatica)

Buka Triporatno polenovo zrnoObi~nata buka e listopadno drvo visoko do 30 m so kro{na bogata so lisna

masa, raspostraneto vo sredna i zapadna Evropa. Vo R. Makedonija e zastapeno po site planini na nadmorska viso~ina od 800 - 2000 m.

Vo vozduhot na site istra`uvani gradovi se registrirani polenovi zrna na bukata, koi se istaknuvaat so svojata golemina (dijametar od 40 - 50 mkm).



236

Obi~na kopriva (Urtica dioica)

Kopriva Poratni polenovi zrnaObi~nata kopriva e mnogugodi{no rastenie visoko do 2 m; {iroko

raspostraneto vo svetot i kaj nas. Vo R. Makedonija e prisutno vo site kotlini.Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na koprivata

obilno se zastapeni. Ovie polenovi zrna se zna~ajno pomali od drugite.

[tir (Amarantus sp.)

[tir Mnoguporatni polenovi zrna

[tirot e ednogodi{no rastenie visoko 30 - 130 sm; {iroko raspostraneto vo svetot i kaj nas. Vo R. Makedonija prisuten vo site kotlini.

Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na {tirovite obilno se zastapeni.


Prilozi

237

Gluvar~e (Taraxacum offi cinale)

Gluvar~e Polenovi zrnaGluvar~eto e ednogodi{no rastenie visoko 10 - 40 sm; {iroko raspostraneto

vo svetot i kaj nas. Vo R. Makedonija e prisutno vo site kotlini.Vo vozduhot na istra`uvanite gradovi polenovite zrna na gluvar~eto se

zastapeni kratok vremenski period.

III. Trevi (fam. Poaceae)

Livadska livadarka (Poa pratensis) Ma~kina opa{ka (Phleum prаtense)

Trevestite rastenija (Fam. Poaceae) pretstavuvaat edna golema grupa monokotilni rastenija vo koja se opfateni ednogodi{ni i pove}egodi{ni trevesti rastenija.

Monoporatno polenovo zrno od fam. Poaceae



238

Prilog 2.

reden broj ----------INSTITUT ZA MEDICINA NA TRUDOT data_____________-Centar za alergija -PRA[ALNIK Ime, tatkovo ime i prezime _________________________ Pol: ma{ki ènskiData na ra|awe _________________ Mesto na ìveewe______________________ Adresa:__________________________ Tel. : _____________Stru~na podgotovka: ________________Dali ste: 1. vraboten (kade?______________________) 2. nevraboten 3. penzioner Vkupen rab. sta`: _____________ Tel. rabota:_______________________Etni~ka pripadnost_______________

1.Kade ìvete? 1. grad 2. selo 1. ku}a 2. stan 2. Kakov vid na zatopluvawe koristite? 1.parno 2. drva 3. struja 4. drugo________

3.Dali ima zelenilo vo: a) ìveali{teto 1. ne; 2. da:

b) okolinata: 1. ne; 2. da:

4.Dali okolinata vo koja ìveete e zagadena ? 1. ne; 2. da ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 6

5. Kakov zagaduva~ postoi ? 1.smet 2. industriski zagaduva~i 3. izduvni gasovi 4. drugo_________

6. Dali vo ìveali{teto ima doma{ni milenici? 1. ne; 2. da ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 8

7. Koi doma{ni milenici? 1. ku~e 2. ma~e 3.papagal 4. drugo__________ 8. Dali pu{ite? 1. ne; 2 da: _______________________________________________________________________________________za onie {to ne rabotat, preminete na pra{awe br 11 9. Koe e va{ato rabotnoto mesto?________________Kolku godini rabotite tuka ?______ 10 Dali na rabotnoto mesto ima : a) pra{ina 1. ne 2. da b) vlaga 1. ne 2. da v) visoki temperaturi 1. ne 2. da g) drugo (hemiski {tetnosti , zra~ewa itn):__________________________ 1. ne 2. da ______________________________________________________________________________________ 11. Dali imate problemi so nosot 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 2212. Dali problemite so nosot se manifestiraat so: a) zatnatost 1. ne; 2. da; b) kivawe 1. ne; 2. da: v) jade` 1. ne; 2. da: g) te~ewe 1. ne; 2. da:13. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite ___________14 . Dali problemite so nosot se povtoruvaat vo opredelena sezona -prolet-leto

1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 1815. Vo koj mesec zapo~nuvaat problemite so nosot-------------Do koj mesec traat ?-------------


Prilozi

239

16. Dali se povtoruvaat sekoja godina 1. ne; 2. da: 17. Dali se poizrazeni vo lokacii so a) drvja 1. ne; 2. da: b) trevi 1. ne; 2. da: 18. Dali problemite so nosot se prisutni preku cela godina 1. ne; 2. da: 19. Dali se poizrazeni vo kontakt so: a) pra{ina 1. ne; 2. da: b) za~adeni prostorii 1. ne; 2. da: v) na rabota 1. ne; 2. da: g) drugo: _________ 1. ne; 2. da: 20. Dali se poizrazeni zimno vreme ili na studeno 1. ne; 2. da: 21. Dali zaedno so problemite na nosot imate i problemi skoro istovremeno so: a) belite drobovi 1. ne; 2. da: b) o~ite 1. ne; 2. da: v) koàta 1. ne; 2. da: __________________________________________________________________________________ 22. Dali imate problemi so belite drobovi? 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 2923. Dali problemite na belite drobovi se manifestiraat so:a) nedostatok na vozduh 1. ne; 2. da: b) svirewe vo gradi 1. ne; 2. da: v) ka{lica 1. ne; 2. da: g) iska{luvawe 1. ne; 2. da: c) stegawe 1. ne; 2. da:

24. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so belite drobovi ___________25. Dali problemite so belite drobovi se povtoruvaat pove}e pati 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 2826. Dali tie se povtoruvaat: 1. prolet- leto 2. preku celata godina 27.Kolku ~esto se javuvaat problemite: 1. sekojdnevno 2. nekolku pati nedelno 3. nekolku pati mese~no 4.retko 28.Dali problemite se provociraat od: a) fizi~ki napor 1. ne; 2. da: b)studen vozduh 1. ne; 2. da: v)veter 1. ne; 2. da: g) drugo_________ 1. ne; 2. da: __________________________________________________________________________________29. Dali imate problemi so o~ite? 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 3330. .Dali problemite na o~ite se manifestiraat so: a) solzewe 1. ne; 2. da: b) crvenilo 1. ne; 2. da: v) jade` 1. ne; 2. da:

g) otoci 1. ne; 2. da: 31. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so o~ite_________ 32. Dali problemite so o~ite se povtoruvaat sezonski prolet - leto? 1. ne; 2. da: __________________________________________________________________________________33 Dali imate problemi so koàta? 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#prejdete na pra{awe broj 3834. Dali problemite so koàta se manifestiraat so: a) isipi 1. ne; 2. da: b) jade` 1. ne; 2. da: v) otoci 1. ne; 2. da: g) drugo________ 1. ne; 2. da: 35. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so koàta? _________36. Dali problemite so koàta se povtoruvaat sezonski prolet- leto? 1. ne; 2. da:



240

37. Dali problemite so ko`ata se povrzani so a) hrana:__________ 1. ne; 2. da b) ubod od insekti____________ 1. ne; 2. da v) materii od rabotno mesto_________ 1. ne; 2. da g) drugo_______ 1. ne; 2. da __________________________________________________________________________________

38. Dali pri primawe na nekoi lekovi kaj vas se javile: 1. isipi 2. otoci 3. gu{ewe 4. proliv 5. onesvestuvawe 6. drugo______________ navedete go lekot________________________________

ako e ,,da# navedete go lekot39. Dali sega koristite lekovi? 1. ne; 2. da ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________40. Dali vo familijata (krvna vrska) imate bolni od alergiski zaboluvawa: 1. astma 2. alergiska kivavica 3. isipi 4. alergija na insekti 5.alergija na lekovi 6.


Prilozi

241

Prilog 3 reden broj ----------INSTITUT ZA MEDICINA NA TRUDOT data_____________-Centar za alergija -

PRA[ALNIK (ZA DECA)

Ime, tatkovo ime i prezime _________________________ Pol: ma{ki ènskiData na ra|awe _________________ Mesto na ìveewe______________________ Adresa:__________________________ Tel. : _____________Stru~na podgotovka: 1 na majkata_______________2 na tatkoto_________________Rabotno mesto: 1.na majkata_______________2. na tatkoto_________________Etni~ka pripadnost 1. na majkata_______________2. na tatkoto________________ 1. Dali vo tekot na bremenosta majkata a) pu{ela 1. ne; 2. da b) zemala lekovi 1. ne; 2. da v) bila izloèna na stres 1. ne; 2. da g) imala zdravstveni problemi 1. ne; 2. da 2. Kako e rodeno deteto? 1. na vreme 2. pred vreme 1. normalno 2. forceps 3. vakuum 4. carski rez3. Apgar indeks pri ra|awe _____________4. Teìna pri ra|awe ______________dolìna pri ra|awe_________5. Dali deteto bilo doeno 1. ne; 2. da ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 76.Kolku vreme bilo doeno____________7.Dali pri ishranata deteto imalo problemi:a) od mlekoto 1. ne; 2. da b) pri voveduvawe na nov vid hrana 1. ne; 2. da (od koja hrana?________________________) 8.Dali vo prvata godina od ìvotot deteto bilo bolno od 1.ka{lici 2. vospalenie na belite drobovi 3. vospalenie na nosot 4. prolivi 5. vospalenija na koàta 6. drugo__________________ 9. Dali deteto ìvee vo familija so pove}e deca 1. ne; 2. da 10. Dali deteto odelo vo 1. jasli 2. gradinka ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________

11.Kade ìvee deteto? 1. grad 2. selo 1. ku}a 2. stan 12. Dali ima vlaga vo ìveali{teto 1. ne; 2. da 13. Kakov vid na zatopluvawe se koristi? 1.parno 2. drva 3. struja 4. drugo________

14.Dali ima zelenilo vo: a) ìveali{teto 1. ne; 2. da:

b) okolinata: 1. ne; 2. da:

15.Dali okolinata vo koja ìvee deteto e zagadena ? 1. ne; 2. da

ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 17

16. Kakov zagaduva~ postoi ? 1. smet 2. industriski zagaduva~i 3. izduvni gasovi 4. drugo________________



242

17. Dali vo ìveali{teto na deteto ima doma{ni milenici? 1. ne; 2. da ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 19

18. Koi doma{ni milenici? 1. ku~e 2. ma~e 3.papagal 4. drrugo._____

19.Dali pu{at vo domot na deteto: a) majkata 1. ne; 2 da: b) tatkoto 1. ne; 2. da v) drug 1. ne; 2. da 20. Dali roditelite ili ~len na familijata rabotivo domot kade {to ìvee deteto? ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 22 1. ne; 2. da 21. Dali pri izvr{uvawe na rabotata vo domot se sozdava i ima:a) pra{ina 1. ne; 2. da b) vlaga 1. ne; 2. da v) hemiski materii 1. ne; 2. da g) visoka temperatura 1. ne; 2. dad) buka 1. ne; 2. da|) drugo____________________ 1. ne; 2. da

__________________________________________________________________________________

22. Dali deteto ima problemi so nosot 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe br 3323. Dali problemite so nosot se manifestiraat so: a) zatnatost 1. ne; 2. da: b) kivawe 1. ne; 2. da: v) jade` 1. ne; 2. da: g) te~ewe 1. ne; 2. da: 24. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite ___________25. Dali problemite so nosot se povtoruvaat vo opredelena sezona -prolet-leto 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 2926. Vo koj mesec zapo~nuvaat problemite so nosot________ Do koj mesec traat ?_______27. Dali se povtoruvaat sekoja godina 1. ne; 2. da: 28. Dali se poizrazeni vo lokacii so a) drvja 1. ne; 2. da: b) trevi 1. ne; 2. da: 29. Dali problemite so nosot se prisutni preku cela godina 1. ne; 2. da: 30. Dali se poizrazeni vo kontakt so: a) pra{ina 1. ne; 2. da: b) za~adeni prostorii 1. ne; 2. da: g) drugo: _________ 1. ne; 2. da: 31 Dali se poizrazeni zimno vreme ili na studeno 1. ne; 2. da: 32. Dali zaedno so problemite na nosot deteto ima i problemi skoro istovremeno so: a) belite drobovi 1. ne; 2. da: b) o~ite 1. ne; 2. da: v) koàta 1. ne; 2. da: __________________________________________________________________________________ 33. Dali deteto ima problemi so belite drobovi 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 4034. Dali problemite na belite drobovi se manifestiraat so:a)nedostatok na vozduh 1. ne; 2. da: b)svirewe vo gradi 1. ne; 2. da: v) ka{lica 1. ne; 2. da: g) iska{luvawe 1. ne; 2. da: d) stegawe 1. ne; 2. da:


Prilozi

243

35. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so belite drobovi ___________36. Dali problemite so belite drobovi se povtoruvaat pove}e pati 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 4037. Dali tie se povtoruvaat: 1. prolet- leto 2. preku celata godina 38.Kolku ~esto se javuvaat problemite:1. sekojdnevno 2. nekolku pati nedelno 3. nekolku pati mese~no 4.retko 39.Dali problemite se provociraat od: a)fizi~ki napor 1. ne; 2. da: b)studen vozduh 1. ne; 2. da: v)veter 1. ne; 2. da: g) drugo_________ 1. ne; 2. da: ____________________________________________________________________________________40. Dali deteto ima problemi so o~ite? 1. ne; 2. da: ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 4441. Dali problemite na o~ite se manifestiraat so: c) solzewe 1. ne; 2. da:

b) crvenilo 1. ne; 2. da: v) jade` 1. ne; 2. da: g) otoci 1. ne; 2. da: 42. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so o~ite_________ 43. Dali problemite so o~ite se povtoruvaat sezonski prolet - leto? 1. ne; 2. da: ________________________________________________________________________________________________________44. Dali deteto ima problemi so koàta 1. ne; 2. da ako e ,,ne#, preminete na pra{awe broj 4945. Dali problemite so koàta se manifestiraat so: a) isipi 1. ne; 2. da: d) jade` 1. ne; 2. da:

v) otoci 1. ne; 2. da: g) drugo________ 1. ne; 2. da: 46. Na koja vozrast se pojavija prvpat problemite so koàta? _________47. Dali problemite so koàta se povtoruvaat sezonski prolet- leto? 1. ne; 2. da: 48. Dali problemite so koàta se povrzani so a) hrana:__________ 1. ne; 2. da b) ubod od insekti____________ 1. ne; 2. da g) drugo_______ 1. ne; 2. da __________________________________________________________________________________

49. Dali pri primawe na nekoi lekovi kaj deteto se javile: 1. isipi 2. otoci 3. gu{ewe 4. proliv 5.onesvestuvawe 6. drugo_______________

navedete go lekot_______________________________________________________________________________________________________________________ ako e ,,da# navedete go lekot50. Dali sega deteto koristi lekovi? 1. ne; 2. da ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________51. Dali vo familijata na deteto (krvna vrska) ima bolni od alergiski zaboluvawa:

1. astma 2. alergiska kivavica 3. isipi

4. alergija na insekti 5.alergija na lekovi 6. drugo________



244

Prilog 4Lekovi {to se primenuvaat vo terapijata na alergiskiot rinitis i alergiskiot

rinokonjunktivitis

Generi~ko ime Komercijalno

ime

Galenska

forma

Dozirawe Cena

(denari)

Sistemski antihistaminici

H1 blokatori so sedativno dejstvo

Hloropiramin

Difenhidramin

Sinopen* (Pliva)

Dimidril* (Pliva)

Amp. 10 x 20 mg/2 mlmast 1% 20gr,

Tbl. 25 mg Sir. 10 mg/5ml

1-2/dn.

nadvore{no

3x1 dn.3x1 dn.

271,00

103,00

179,00161,00

H1 blokatori bez izrazeno sedativno dejstvo

Cetirizin

Loratadin

DesloratadinLevocetirizin

Cetirizin* (Replekfarm)

Letizen*

Loratadin* (Alkaloid)

Loratadin* (Lek)

Loratadin* (Replekfarm)

Rinolan**(Pliva)

Aerius***Xysal***

Tbl. 20x10 mgSir. 5 mg/mlTbl. 20x10 mgTbl. 10x10 mgSir. 1 mg/mlTbl. 10x10 mgSir. 1 mg/mlTbl. 10x10 mgSir. 5 mg/mlTbl. 10x10 mgSir. 5 mg/mlTbl. 30x10 mgTbl. 10x10 mg

Tbl.Tbl.

1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.1x1 dn.

183,00196,00384,00183,00242,00169,00120,0068,00240,0055,00205,00118,0074,00


Prilozi

245

Preparati za lokalna aplikacija

Natrium kromoglikatDinatrium

kromoglikat

Nedokromil

Oksimetazolin

Levokabastin

Azelastin

Ipratropium

Beklometazon

Budezonid

Flutikazon

Asmatal**(Replekfarm)

Lomudal***

Cromohexal***

Cromoglicin***

Vividrin***

Operil** (Lek)Operil P** (Lek)

Edil** (JAKA 80)Edil P**

(JAKA 80)

Livostin**

Allergodil***

Atrovent***

Bekonaze* (GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Gnadion** (Pliva)Tafen nazal* (Lek)

Alerzin* (Replekfarm)Fliksonaze*

(GlaxoSmithKlinePharmaeuticals)

Kromolini

Sprej za nos

Sprej za nos Kapki za o~iSprej za nos Kapki za o~iSprej za nos Kapki za o~iSprej za nos Kapki za o~i

α agonisti

Sprej za nosKapki za nos

Kapki za nos

Kapki za nos

Antihistaminici

Sprej za nos Kapki za o~iSprej za nos Kapki za o~i

Antiholinergici

Sprej za nos

Kortikosteroidi

Sprej za nos

Sprej za nos

Sprej za nos

Sprej za nos

Sprej za nos

3-4-6x1 inh. vo nos

3x1-2 inh. vo nos3x1 kapka vo nos

3x1-2 kapki vo nos

3x1 kapka vo nos

2x2 inh. vo nos3x1 kapka vo o~i

2x2 inh. vo nos

2x2 inh. vo nos

2x2 inh. vo nos

2x1 inh. vo nos

1x2 inh. vo nos

385,00

85,0082,00

38,00

33,00

230,00

413,00

427,00

785,00

* Lekot e na Pozitivnata lista na Fondot za zdravstveno osiguruvawe na R. Makedonija** Lekot ne e na Pozitivnata lista na Fondot za zdravstveno osiguruvawe na R. Makedonija***Lekot ne e registriran vo R. MakedonijaCenite na lekovite, kako i Pozitivnata lista na lekovite, se dinami~na kategorija. Navedenite ceni na lekovite od Pozitivnata lista, kako i samata Pozitivna lista na lekovi, va`at zaklu~no so 31.05.2006 god.



246

Prilog 5.

Efikasnost na oddelnite lekovi vo smiruvaweto na simptomite na AR

Lek^e{awe i kivawe Rinorea Zatnat nos

H1 antihistaminici +++ ++ +/-

Kromolini + ++ +

Lokalni

α agonisti - - +++

Antiholinergici

(ipratropium) - +++ -

Lokalni

kortikosteroidi +++ +++ ++

Oralni

kortikosteroidi +++ +++ +++


Prilozi

247

Prilog 6 reden broj ----------INSTITUT ZA MEDICINA NA TRUDOT data_____________-Centar za alergija -

PRA[ALNIK ZA PROFESIONALEN RINIT

Ime i prezime____________ Pol: 1.ma{ki 2. ènski Vozrast______________ Adresa________________________Etni~ka pripadnost____________________________________________________________________________________________Vraboten vo:______________________ na rabotno mesto______________ Kolku vreme?_______________1. Vid na rabotno angaìrawe: 1.kancelariska rabota,

2.proizvodstvena rabota3. uslu`ni dejnosti4. drugo__________

2. Dali va{ata rabota e: 1) prete`no sede~ka so lesno angaìrawe na muskulite na racete 2) sede~ka so sredno optovaruvawe na muskulite na racete3) stoe~ka so lesno angaìrawe na muskulite na racete4) stoe~ka so pogolemo muskulno napregawe na racete5) stoe~ka so pogolemo angaìrawe na muskulite na racete i teloto6) so stoewe, odewe, intenzivno napregawe na muskulite na celoto telo7) druga____________________________________________________________

3. [tetni noksi od rabotno mesto: 1. nema 2.visoki temperaturi, 3.niski temperaturi,4. provev, 5.vlaga, 6.slaba ventilacija, 7.pra{ina, 8. vibracii, 9.jonizira~ko zra~ewe 10 nejonizira~ko zra~ewe 11.fizi~ki napor, 12.podolgo sedewe ili stoewe, 13. hemiski materii 14. promeni vo atmosferskiot pritisok 15. drugo______________________________3. Dali ste rabotno angaìrani: 1. postojano 2. povremeno 4. Dali e va{ata rabota: 1) no}e, 2) vo smeni, 3) terenska 4) na otvoren prostor, 5) vo voda 6) individualna 7) kolektivna 8) drugi posebni karakteristiki na rabotata_____________________

5. Koi hemiski agensi gi ima na rabotnoto mesto:______________________________________________________________________________6.Oblik na hemiskite agensi: 1.gasovi, 2.parei, 3.pra{ina, 4. dimovi, 5.te~nosti, 7. Dali vo tekot na rabotata imate kontakt so: a) ìvotni, ìvotinski produkti______________________ 1 ne 2da b) rastenija, rastitelni produkti______________________ 1 ne 2 da v) zarazni bolni i zarazen materijal____________________ 1 ne 2 da 8. Dali vo tekot na rabotata go koristite ~esto glasot (peewe, vikawe) 1. ne 2.da ____________________________________________________________________________9. Dali imate problemi so nosot? 1. ne 2. da 10. Dali tie se manifestiraat kako:a) zatnatost 1 ne 2 da b)kivawe 1. ne 2 da v) jade` 1. ne 2 da g) te~ewe 1. ne 2 da d) drugo_______ 1. ne 2 da ______________________________________________________________________________



248

11. Dali ovie problemi prvpat se pojavija otkako se vrabotivte? 1 ne 2 da 12. Dali se provocirani od rabotnoto mesto? 1. ne 2 da 13. Od {to?_________________________________________________14. Koga se javuvaat vo tekot na rabotniot den?__________________15. Dali se vlo{uvaat vo tekot na rabotniot den? 1. ne 2. da 16. Dali se povlekuvaat vo tekot na: 1. vikend 1. ne 2. da 2. boleduvawe 1. ne 2. da 3. prinuden odmor ili godi{en odmor 1. ne 2. da ______________________________________________________________________________17.Na koja vozrast prvpat se pojavija problemite?______18. Po kolku meseci/godini raboten sta` prvpat se pojavija problemite?_________19.Dali se problemite prisutni: 1. sekojdnevno 2.pove}epati nedelno 3. pove}epati mese~no 4. pove}epati godi{no 5. retko 6. samo vo odredeni situacii___________ 20. Dali istovremeno so problemite na nosot imate i problemi so belite drobovi? 1. ne 2. da 3. ponekoga{ ________________________________________________________________________21. Dali nekoga{ ste lekuvani od zaboluvawa na nosot i sinusite? 1. ne 2 da 22. Dali boleduvate od nekoja druga bolest?________________________________23. Dali zaradi rabotnoto anga`irawe ~uvstvuvate zamor ?

1 ne 2 da 3 ponekoga{ 24.Dali ste: 1. pu{a~ (sekojdnevno bar edna cigara na den)

2. porane{en pu{a~ 3.nepu{a~ 25.Kolku cigari na den pu{ite? _________Kolku vreme ve}e_______ 26. Dali piete alkohol sekojdnevno pove}e od edna ~a{a 1. ne 2 da 27.Kolku piete_________28.Dali nekoj vo najbliskoto semejstvo (krvna vrska) ima: a) problemi so nosot (rinit, sinuzit, polipoza) 1ne 2 da b) problemi so belite drobovi (astma, hroni~en bronhit) 1 ne 2 da v) alergiski zaboluvawa 1 ne 2 da ______________________________________________________________________________29. Vkupno raboten sta`________________30. Prethodni rabotni mesta:1____________________god: ____ {tetni noksi: __________2____________________god: ____ {tetni noksi: __________3____________________god: ____ {tetni noksi: __________4____________________god: ____ {tetni noksi: __________5____________________god: ____ {tetni noksi: __________(1. nema 2.visoki temperaturi, 3.niski temperaturi,4. provev, 5.vlaga, 6.slaba ventilacija, 7.pra{ina, 8. vibracii, 9.jonizira~ko zra~ewe 10 nejonizira~ko zra~ewe 11.fizi~ki napor, 12.podolgo sedewe ili stoewe, 13. hemiski materii 14.promeni vo atmosferskiot pritisok 15. drugo)31. Dali koristite li~ni za{titni sredstva 1.ne 2 da 32. Dali se vr{eni preventivni medicinski pregledi: 1. ne 2.da 33. Koga posleden pat?____


Prilozi

249

Prilog 7Lekovi {to se primenuvaat vo terapijata na astmata

Generi~ko ime Komercijalno ime Galenska forma Cena(denari)

Preventivni (antiinflamatorni) lekovi

Kromolini

Dinatrium kromoglikat

Intal***, Bicromat***

Nedokromil natrium

Esteri

Beklometazon dipropionat

Flutikazon propionat

Mometazon furoat**

Acetonidi

Flunizolid Budezonid

Ciklozonid**

Prednizon

Prednizolon

Tilade**

Inhalatorni kortikosteroidi

Bekotide 50 mkg* (GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Bekloforte 250 mkg**(GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Fliksotide 50 mkg*(GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Fliksotide 125 mkg*(GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Asmanex***

Inhacort**Tafen *(Lek)

Pulmicort**Alvesco***

Sistemski kortikosteroidi

Prednizon 5 mg* (JAKA 20) Prednizon 20 mg* (JAKA 20) Pronizon 5 mg* (Galenika)

Pronizon 20 mg* (Galenika)Nizon 5 mg** (Bosnalijek) Solu-dekortin H 25 1 mL Solu-dekortin H 25 5 mL

(Merck kGaA) Dekortin 5 mg*

Dekortin 20 mg* Dekortin 50 mg*

(Merck kGaA)

doziran aerosol

doziran aerosol

doziran aerosol

doziran aerosol

Tbl.Tbl.Tbl.Tbl.Tbl.Amp. Amp.

Tbl.Tbl.Tbl.

250,00

950,00

1800,00

68,00103,00107,00119,0068,00

195,00802,00



250

Metilprednizolon

Deksametazon

Triamcinolon

Receptorni antagonistiZafirlukast Montelukast

Inhibitori na sintezata

Dolgodeluva~ki

β2 agonisti

Inhalatorni Salmeterol Formoterol

OralniBambeterol

Teofilini so bavno

osloboduvawe

Teofilin

Lemod Solu 20 mg Lemod Solu 40 mg

Lemod Solu 500 mg Lemod depo 40 mg

Lemod 4 mg* (Hemofarm)

Deksametazon 4 mg/mL Deksametazon 0,5 mg* (Krka)

Deksazon 4 mg/mL Deksazon 0,5 mg (Galenika)

Maksideks 5 ml (Alkon)

Kenalog 40 mg/mL (Krka)

Antileukotrieni

Accolate***Singulair***

Zileuton***

Lekovi so mo`no, no nedoka`ano

antiinflamatorno dejstvo

Serevent**Foradyl***

Bambec***

Teotard retard 200 mg** (Krka)Teotard retard 350 mg** (Krka)

Durofilin retard 125 mg** (Zdravqe)

Durofilin retard 250 mg** (Zdravqe)

Aminofilin R 350 mg* (JAKA 80)Aminofilinum retard 350 mg

(Lek)

Amp. Amp. Amp. Amp. Tbl.

Amp. Tbl.Amp. Tbl.Amp.

Amp.

Tbl.Tbl.

Tbl.

Doziran aerosol Doziran aerosol

Tbl.

Kaps. Kaps. Kaps.

Kaps.

Tbl.

Tbl.

179,00

40,00

135,00


Prilozi

251

Kratkodeluva~ki

β2 agonisti

Salbutamol

Terbutalin

Fenoterol

Brgudeluva~ki teofilini

Teofilin

Bronhodilatatori (simptomatski lekovi)

Ventolin 2 mg** (GlaxoSmithKline GmbH&Co.)

Ventolin 2 mg/5 ml** (GlaxoSmithKline Production)

Ventolin 100 mkg* (GlaxoSmithKline Pharmaceuticals)

Salmo 2 mg** (Pliva) Salmo 2 mg/5 ml** (Pliva) Salmo 100 mkg** (Pliva)

Salbutamol 2 mg** (Alkaloid) Salbutamol 2 mg/5 ml**

(Alkaloid) Aloprol 2 mg* (Replekfarm)

Aloprol 2 mg/5 ml* (Replekfarm)

Terbutalin***Bricanyl***

Berotec***

Aminofilinum 500 mg/2 ml (Pliva)

Aminofilinum 250 mg/10 ml (Pliva)

Aminofilin 250 mg/10 ml (Alkaloid)

Aminofilin 350 mg* (Alkaloid)Aminofilin 100 mg**

(Alkaloid) Aminofilin 100mg* (JAKA 80)

Odinal 100 mg* (Replekfarm) Aminofilinum 100 mg* (Lek)

Tbl. Aminofilin 100 mg** (Famfarm)

Tbl.

Sir.

Doziran aerosol

Tbl.Sir.

Doziran aerosol Tbl.Sir.

Tbl.Sir.

Amp. Doziran aerosol

Doziran aerosol

Amp.

Amp.

Amp.

Tbl.Tbl.Tbl.Tbl.Tbl.Tbl.

230,00

110,0079,00

110,00

92,00113,00122,00

* Lekot e na Pozitivnata lista na Fondot za zdravstveno osiguruvawe na R. Makedonija** Lekot ne e na Pozitivnata lista na Fondot za zdravstveno osiguruvawe na R. Makedonija***Lekot ne e registriran vo R. MakedonijaCenite na lekovite, kako i Pozitivnata lista na lekovite, se dinami~na kategorija. Navedenite ceni na lekovite od Pozitivnata lista, kako i samata Pozitivna lista na lekovi, va`at zaklu~no so 31.05.2006 god.



252

Prilog 8.

Dozi na IKS koi{to se primenuvaat vo antiinflamatornata terapija na astmata (spored GINA 2004)

Preparat Niska doza Sredna doza Visoka doza

Vozrasni

Beclomethasonedipropionate50 mcg/doza250 mcg/doza

200-500 mcg

4-10 inh./dn.1-2 inh./dn

500-1000 mcg

2-4 inh./dn.

> 1000 mcg

> 4 inh./dn.

Budesonide100, 200, 400 mcg/doza

200-400 mcg1-2 inh./dn.

400-800 mcg2-4 inh./dn.

> 800 mcg> 4 inh./dn.

Flunisolide250 mcg/doza

500-1000 mcg2-4 inh./dn.

1000-2000 mcg4-8 inh./dn.

> 2000 mcg> 8 inh./dn.

Fluticasone propionate50 mcg/doza125 mcg/doza

100-250 mcg2-5 inh./dn.

250-500 mcg5-10 inh./dn.2-4 inh./dn.

> 500 mcg

> 4 inh./dn.

Deca

Beclomethasone dipropionate50 mcg/doza250 mcg/doza

100-400 mcg

4-8 inh./dn.

400-800 mcg

8-16 inh./dn.2-3 inh./dn.

> 800 mcg

> 3 inh./dn.

Budesonide100-200 mcg/doza

100-200 mcg1 inh./dn.

200-400 mcg1-2 inh./dn.

> 400 mcg> 2 inh./dn.

Flunisolide250 mcg/doza

500-750 mcg2-3 inh./dn.

1000-1250 mcg4-5 inh./dn.

> 1250 mcg> 5 inh./dn.

Fluticasone propionate50 mcg/doza125 mcg/doza

100-200 mcg2-4 inh./dn.

200-500 mcg4-10 inh./dn.1-2 inh./dn.

> 500 mcg> 4 inh./dn.> 2 inh./dn.


Prilozi

253

Prilog 9

Aktuelni kombinirani preparati za tretman na astmata

Preparat Sostav mcg vo edna inh. Dozirawe (24 ~asa)

Seretidedoziran aerosol

Salmeterol+

Fluticasone

25

50, 125, 250

2 x 1-2 inh.

Seretidediskhaler

Salmeterol+

Fluticasone

50

100, 250, 500

2 x 1 inh.

Symbicortturbhaler

Formoterol+

Budesonide

4, 5, 9

80, 160

2 x 1-2 inh.



254

Prilog 10

Brza hiposenzibilizacijaVenomil p~ela / Venomil osa

Voved vo terapijata

Po~etok na terapijata kaj mnogu osetlivi pacienti*

Den [i{e(μg otrov od insekti/ml)

ml μg otrov od insekti na inekcija

(1) 0,0001 0,1 0,00001

0,0001 0,2 0,000020,0001 0,4 0,000040,0001 0,8 0,00008

(2)

0,001 0,1 0,00010,001 0,2 0,00020,001 0,4 0,00040,001 0,8 0,0008

Po~etok na terapija kaj normalno osetlivi pacienti

Den [i{e(μg otrov od insekti/ml) ml

μg otrov od insekti na inekcija

1 (3) 0,01 0,1 0,0010,01 0,2 0,0020,01 0,4 0,0040,01 0,8 0,008

2 (4) 0,1 0,1 0.010,1 0,2 0,020,1 0,4 0,040,1 0,8 0,08

3 (5) 1 0,1 0,11 0,2 0,21 0,4 0,41 0,8 0,8

4 (6) 10 0,1 110 0,2 210 0,4 410 0,8 8

5 (7) 100 0,1 10100 0,2 20100 0,4 40100 0,5 50

6 (8) 100 0,6 60100 0,8 80

7 (9) 100 0,9 90100 1,0 100

Terapija za odr`uvawe

Prodol`uvawe na tretmanot so 100 μg otrov od insekti

1. interval na injektirawe: 7 dena2. interval na injektirawe: 14 dena3. interval na injektirawe: 21 den4. interval na injektirawe: 28 dena

Terapijata se sproveduva do kraj vo 4 nedelen interval.**


Prilozi

255

Prilog 11.

Konvencionalna hiposenzibilizacija

Venomil p~ela / Venomil osa Voved vo terapijataPo~etok na terapijata kaj mnogu osetlivi pacienti*

Den [i{e(μg otrov od insekti/ml)

ml μg otrov od insekti na inekcija

(1) 0,00001 0,1 0,000001(8) 0,0001 0,1 0,00001(15) 0,001 0,1 0,0001(22) 0,01 0,1 0,001Po~etok na terapija kaj normalno osetlivi pacienti

Den [i{e(μg otrov od insekti/ml) ml

μg otrov od insekti na inekcija

1 (29) 0,1 0,1 0.018 (36) 0,1 0,05 0,0515 (43) 1 0,1 0,122 (50) 1 0,2 0,229 (57) 1 0,4 0,436 (64) 1 0,05 0,543 (71) 10 0,1 150 (78) 10 0,2 257 (85) 10 0,4 464 (92) 10 0,05 571 (99) 100 0,1 1078 (106) 100 0,2 2085 (113) 100 0,4 4092 (120) 100 0,6 6099 (127) 100 0,8 80106 (134) 100 1,0 100

Terapija za odrùvawe

Prodolùvawe na tretmanot so 100 μg otrov od insekti

5. interval na injektirawe: 7 dena6. interval na injektirawe: 14 dena7. interval na injektirawe: 21 den8. interval na injektirawe: 28 dena

Terapijata se sproveduva do kraj vo 4 nedelen interval.**

* Stepenot na osetlivost se utvrduva pred po~etokot na terapijata spored anamnezata i rezultatite od testiraweto so koèn prick test so koncentracija 1μg/ml. **Terapijata na odrùvawe se sproveduva vo tekot na 3 godini.


Lista na kratenki

257

Lista na kratenki

AV - alergiska vakcinacija AEDS - atopiski egzem/dermatit sindrom AD - atopiski dermatitAK - alergiski konjunktivitAKE - angiotenzin-konvertira~ki enzimAR - alergiski rinitARIA - Allergic Rhinitis and Its Impact to Asthma (Alergiski rinit i negovoto vlijanie na astmata)ASIT - alergen-specifi~na imunoterapijaB-li - B limfocitVC - vital capacity (vitalen kapacitet)V/D 12 - vizing so dispnea vo poslednite 12 mesecig - gramGINA - Global Initiative for Asthma (Globalna inicijativa za astma)god - godinaDBPCFC - double-blind placebo-controlled food challenge test (dvojno slep placebo-kontroliran provokativen test so hrana)De - Debardn - dnevnoDo - DojranDPT - dozno-provokativen testEAACI - European Academy for Allergology and Clinical Immunology (Evropska akademija za alergologija i klini~ka imunologija)EAWP - European Allergy White Paper (Evropska bela kniga za alergija) ECP – Eozinofilni katjonski proteiniECRHS - European Community Respiratory Health Survey (Istraùvawe za respiratornoto zdravje vo Evropskata Unija)EIA - exercise-induced asthma (astma predizvikana od fizi~ki napor)EKP - eozinofilen katjonski proteinENDA - European Network of Drug Allergy (Evropska mreà za alergija na lekovi)EPI - European Pollen Information (Evropski informacii za polenite)GM-CSF - Faktor na stimulacija na granulocitno-makrofagni klonoviIgA - imunoglobulin AIgG - imunoglobulin GIgE - imunoglobulin EIgM - imunoglobulin MIKS - inhalatorni kortikosteroidiIl - interleukinISAAC - International Study of Asthma and Allergies in Childhood (Me|unarodno istraùvawe za astmata i alergiite vo detstvoto)IFN - interferonkg - kilogramLT - levkotrienm - metarMBP - majoren bazi~en proteinMEF - maximal expiratory fl ow (maksimalen ekspiratoren protok)



258

mg - miligrammg/m2 - miligram na kvadraten metarmg/m3 - miligram na kuben metarMKB - 10 - Me|unarodna statisti~ka klasifikacija na bolestite i na srodnite zdravstveni problemi - Desetta revizijamkg - mikrogrammkg/g - mikrogrami na gram mkm- mikrometar (mikron)mL - mililitarMLD - Makedonsko lekarsko dru{tvomm - milimetarNAR -nealergiski rinitisn.v. - nadmorska viso~inaNSAI - nesteroidni antiinflamatorni lekoviOh - OhridPA - profesionalna astmaPG - prostaglandinPe - Peh~evoPZ - polenski zrnaPPK - protivgen-prezentira~ka kletkaPr - PrilepPC20 - provocative concentration 20 (koncentracija na provokativniot agens {to predizvikuva namaluvawe na vrednosta na FEV1 za 20%) SAK - sezonski alergiski konjunktivitisSAR - sezonski alergiski rinitisSk - Skopjesm - santimetarT-li - T limfocitT-po - T pomaga~ki limfocitFel - felix (ma~ka)FEV1 - forced expiratory volume in 1 sec (forsiran ekspiratoren volumen vo prvata sekunda)C - Celziusov stepenCAK - celogodi{en alergiski konjunktivitisCan - canis (ku~e)CAR - celogodi{en alergiski rinitisCIK - cirkulira~ki imunokompleksiCNS - centralen nerven sistemCD (CD) - cluster of differentiation (odbele`uva~ kaj T limfocitite)CFC - chlorofl uorocarbon (hlorofluorojaglerodni soedinenija)QAU - quality assurance units (standardizirani edinici)WRA - work-related asthma (astma povrzana so rabota)


Indeks na poimi

259

Indeks na poimi

A

aditivi na hranata, 199aeroalergeni, 47, 61, 83, 142, 146, 152, 165aeropalinologija, 47aeropolucija, 50, 115, 152, 168, 182aerosediment, 53akarini, 87alergeni, 27, 66, 102, 152alergija, 23, 27alergija na hrana, 29, 38, 103, 195, 199, 218alergiska astma, 28, 35, 61, 147, 153, 164alergiski atopiski dermatit, 28, 175alergija od insekti, 29, 39, 103, 211, 244alergiska vakcinacija, 123, 156alergiska preosetlivost, 26alergiska senzibilizacija, 24, 61, 89,

132, 146, 165alergiski konjunktivit, 28, 34, 103, 141alergiski rinit, 27, 33, 61, 103, 115, 141,

165, 196, 234, 236alergen-specifi~na imunoterapija,

123, 156Alternaria alternata, 84, 115, 165ambrozija, 55, 63, 115, 132 anafilaksa, 30, 37, 186, 200, 213anestetici, 189antibiotici, 188aspirin, 27, 189, 197atopija, 23, 27, 103, 119, 141, 152, 164atopiski ekcem/dermatit sindrom, 28,

175atopiski dermatit, 28, 103, 175

B

bazofilni leukociti, 24, 116, 120blokira~ki protivtela, 124bor, 67, 115, 224breza, 67, 115, 223bronhijalna astma, 28, 35, 103, 146, 151,

178, 239, 242, 243bronhijalna hiperreaktivnost, 155buka, 67, 233

V

volumetriski aeropalinolo{ki metod, 48

G

gluvar~e, 66, 115, 237gravimetriski aeropalinolo{ki metod, 48

D

Dab, 67, 234dvoen slep placebo-kontroliran

provokativen test so hrana, 201Dermatophagoides pteronyssinus, 88, 116,

124, 146, 152, 165doma{na pra{ina, 87, 165doma{ni mikrokrle`i, 87, 116, 131, 152,

165dozno-provokativen test, 187drvenesti rastenija (dendroflorni

taksoni), 63, 67

E

eozinofilen katjonski protein, 25, 52, 120, 155

eozinofilni leukociti, 25, 52, 116, 142, 153

@

`ivotna sredina, 167

I

imun odgovor, 24imunoglobulini, 24imunoglobulin A, 24, 200imunoglobulin E, 24, 52, 119, 141, 153,

175, 185, 199, 212imunoglobulin G, 24, 129, 185, 200imunoglobulin M, 24, 185, 200insekti, 211izduvni gasovi od soobra}ajot, 51, 107,

113, 115, 152indoor (vnatre{ni) aeroalergeni, 83,

131, 152

J

jaglen monoksid, 51, 168

K

Kiselec, 225ko`ni prick testovi, 63, 102, 119, 143,

155, 177, 186, 201, 213



260

kopriva, 66, 115, 236ku~e, 93, 113, 125

L

Lebarka, 96Limfociti, 24Loboda, 61, 66, 115, 165

M

majoren bazi~en protein, 25mastociti, 24, 116, 142, 154ma~ka, 91, 113, 125medikamentozna alergija, 29, 37, 185muvli, 83, 115, 125, 152, 165

N

nealergiska astma, 28, 35, 153, 164, 166nealergiski atopiski dermatit, 29, 36,

175nealergiski konjunktivit, 28, 34, 144nealergiski rinit, 28, 33, 128, 166nealergiska preosetlivost, 26nealergiska preosetlivost na lekovi,

185nealergiska preosetlivost na hrana, 199nesteroidni antiinflamatorni lekovi,

189neutrofilni leukociti, 142

O

osa, 124, 211, 254outdoor (nadvore{ni) aeroalergeni, 47,

152

P

pelin, 63, 115, 131, 165penicilin, 188, 197Penicillium notatum, 86perduvi, 95pleveli, 61, 66, 115, 131, 152polenovi zrna 47, 81polenski kalendar, 41, 68polenska karta, 41, 68polenska treska, 141preosetlivost, 26preosetlivost na lekovi, 29, 37, 103,

185, 206preosetlivost na hrana, 29, 38, 103, 199,

218prostaglandini, 52, 116, 142

protivgen, 27protivgen-prezentira~ka kletka, 25protivtelo, 27profesionalen alergiski rinitis, 137,

237profesionalna astma, 154, 170pu{ewe, 106, 110, 115, 167p~ela, 124, 211, 244

R

rabotna sredina, 108, 137, 168

S

sezonski alergiski konjunktivit, 141sezonski alergiski rinit, 28, 63, 103,

115, 141smreka, 235str{en, 124, 211sulfonamidi, 188, 195sulfur dioksid, 51, 115, 168

T

tegavec, 66, 115, 165T limfociti, 24, 27, 116T pomaga~ki limfociti, 24, 116, 153trevi,

U

Urtikarija, 29, 200

F

funkcionalni belodrobni ispituvawa, 102, 155

H

hipersenzitivnost, 26Hymenoptera, 124, 211

C

celogodi{en alergiski konjunktivit, 141

celogodi{en alergiski rinit, 28, 33, 103, 116, 141

^

~ad, 152

[

{tavej, 66, 115{tir, 66, 236

Ovaa publikacija finansiski ja pomognaa:

Ministerstvo za obrazovanie i nauka pri Vladata na R. Makedonija

GlaxoSmithKline Pharmaceuticals, Skopje

ReplekFarm, Skopje

Alkaloid, Skopje

Pliva, Skopje

ProCredit Bank, Skopje

VIA Inènering, Struga

Avtorite im zablagodaruvaat.

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNarodna i univerzitetska biblioteka "Sv. Kliment Ohridski#, Skopje

616-056.3(497.7)(047.31)

ALERGISKITE bolesti vo R.Makedonija / vo redakcija na Vladimir Cvetanov. - Skopje : Institut za medicina na trudot, Skopje-Kolaborativen centar na SZO (IMT); Makedonsko zdruènie za bazi~na, klini~ka imunologija i alergologija (MZBKIA), 2006. - 260 str. : ilustr.; 24 sm

Registar

ISBN 9989-2571-0-8 (IMT)ISBN 9989-2570-0-0 (MZBKIA)

a) Alergiski bolesti - Makedonija - IstraùvawaCOBISS.MK-ID 65667082

Tira`: 500. Primerokot e besplaten.

Pe~ati: "Evropa 92#, Ko~ani

ALERGISKITE BOLESTI VO R. MAKEDONIJA - msi.mk · PREDGOVOR Interesot na avtorot na ovie redovi i...

Documents

Transcript of ALERGISKITE BOLESTI VO R. MAKEDONIJA - msi.mk · PREDGOVOR Interesot na avtorot na ovie redovi i...