Alcohol- en drugbeleid op het werk

Ineke Van den Zegel

Preventieadviseur psychosociale aspecten

Inhoudstafel

Over wat spreken we?

Wat zegt de wet- en regelgeving?

Alcohol- en drugbeleid in de praktijk?

Veelgehoorde reacties …

• Is dit nu echt wel nodig voor ons ?

• Gaan we nu niets meer mogen drinken ?

• Moet ik nu mijn collega in het oog gaan houden en verklikken ?

• Het moet toch nog gezellig blijven …

• Dit is toch ieder zijn verantwoordelijkheid …

Deel 1 : over wat spreken we ?

(Niet) Problematisch gebruik

• Geheelonthouding: geen alcoholgebruik

• Sociaal gebruik : drinken uit positieve overwegingen, geen schade voor zichzelf of anderen

• Overmatig gebruik:

M: 21 eenh/week òf ≥ 6 eenh op 1 of meer d/week

V: 14 eenh/week òf ≥ 4 eenh op 1 of meer d/week

• Probleemgebruik:

- = dat type alcoholgebruik dat leidt tot functioneringsproblemen privé en op het werk

- Rekening met (werk)context en gevolgen hierop

- Zowel situationeel als chronisch misbruik

- Zowel risico’s voor veiligheid als gezondheid

(Niet-) problematisch gebruik (VAD, 2002)

Meerderheid bevolking Minderheid bevolking

(90 %) (5 à 10 %) (2 %)

Niet-problematisch gebruik Problematisch gebruikSociaal gebruik situationeel chronisch gebruik

Geïntegreerd gebruik (veiligheid / gezondheid) proces naar afhankelijkheid

riskant (vooral gezondheid ; grote

occasioneel excessief impact op omgeving)

gebruik

Relatie middelengebruik-werk

• Weinig Belgisch cijfermateriaal – onderzoek is aangewezen.

• Praktijk: bedrijven worden voornamelijk geconfronteerd met functioneringsproblemen tengevolge van alcoholgebruik – vooral buiten het werk.

• Medicatiegebruik onderschat (afh. van onderzoek tot 30% van de beroepsbevolking); illegale drugs (vooral cannabis) ook bij volwassenen stijgend (VAD).

Relatie middelengebruik-werkCijfermateriaal

• Aantal probleemdrinkers: 5 tot 10 % van beroepsbevolking

• Probleemdrinker presteert slechts 75% salaris (Prevent, 2004)

• 2,2 miljard euro verlies aan arbeidsproductiviteit in België, dit is 1/3 van de totale kost voor de samenleving (Pacolet, 2003)

• Verhoogde kans op arbeidsongevallen: twee tot vier keer hoger - 15 tot 30% onder invloed van alcohol.

• Daarvan wordt 30 % beschouwd als een zwaar arbeidsongeval

• Ziekteverzuim ligt bij overmatige gebruikers 2 tot 6 maal hoger (VAD)

Signalen van probleemgebruik• Uiterlijke kenmerken alcohol

- Verward, wankel op de benen, met dikke tong praten

- Alcoholluchtje

- Opgezwollen rood gelaat, troebele blik

- Trillen en zweten

- Spraakstoornissen - motorische stoornissen

- Draaierig, licht duizelig

• Uiterlijke kenmerken cannabis- Zware benen en armen : ‘stoned’

- Rillerig, beverig, koude neuspunt en vingers

- Droge mond en keel, dorst

- Trillen van handen of tong

- Hartkloppingen, pijn in borst

Signalen van probleemgebruik

• Gedragssignalen

- Herhaalde dronkenschap

- Drankgebruik minimaliseren, rationaliseren. Uitvluchten aanhalen

- Heimelijk doen

- Vroegere interesses, engagementen verliezen

- Grensoverschrijdend gedrag: OSGW, in het verkeer (onder invloed rijden)

- Verandering in gemoedstoestand: melancholisch, agressief, prikkelbaar, depressie, angststoornissen

- Relationele problemen

Signalen van probleemgebruik

• Werkgebonden signalen- Hoger, meestal kortdurend ziekteverzuim

- Vaak op maandagmorgen

- Te laat komen

- Vroeger vertrekken

- Ongeloofwaardige excuses en leugens

- Extra lange koffiepauzes

- Concentratieproblemen

- Inefficiëntie, gebrek aan rentabiliteit

- Weinig of geen rekening houden met veiligheid van anderen

- Toenemende onbetrouwbaarheid en onvoorspelbaarheid

- Lichtgeraakt zijn

- Plotse stemmingsveranderingen

- Agressief gedrag

Risicofactoren en risicogroepen • Risicofactoren :• Beschikbaarheid van alcohol op het werk• Aantal gelegenheden om te drinken op het werk• Sociale druk om mee te drinken• Voorbeeldgedrag van en tolerantie door management• Doorbrengen van vrije tijd en aanwezigheid van louter mannelijke

collega's op het werk• Wegtransport, scheepvaart, olie-exploitatie, leger, bouw

• Maar • Alcohol- en drugmisbruik kan tijdelijk van aard zijn (overlijden van

dierbare, echtscheiding,...)• In ene situatie is dezelfde hoeveelheid alcohol (of drugs) veel

eerder een probleem dan in de andere : bijv. bij beroepschauffeurs, hoogtewerkers

• Hoe meer factoren gelijktijdig aanwezig, hoe groter kans op probleemgebruik

Deel 2 : wat zegt de wet- en regelgeving ?

Wettelijke bepalingen

• Verkeerswetgeving

• Strafwetgeving

• ARAB en Codex Welzijn op het Werk

• Wetten ivm arbeidsovereenkomst

• CAO nr. 100

Strafwet/Verkeerswet

• Wet op beteugeling van de dronkenschap (1939)

- Zich op een openbare plaats in staat van dronkenschap bevinden

• Verkeerswetgeving: > 0,5 promille alcohol in bloed is strafbaar in het verkeer (1994)

Codex (Arab)

• CODEX: ARAB art 99 : verbiedt het meebrengen van alcoholische en gegiste dranken met meer dan 6 % volume alcohol (wijn!) in fabrieken, werkplaatsen, bureaus en de bijhorigheden ervan (kantines).

• In de praktijk wordt er nooit vervolgd op basis van art 99

Wetgeving illegale drugs

• Cannabis: - Geen PV (wel politionele registratie) voor persoonlijk gebruik

(= één plant of max 3 gram, geen problematisch gebruik, geen openbare overlast, geen verzwarende omstandigheden en geen specifieke uitzonderingen)

- Gevolgen: seponering, minnelijke schikking, probatie, correctionele rechtbank (geldboete of gevangenisstraf)

Wetgeving illegale drugs

• Andere illegale drugs: - altijd PV

- Gevolgen: seponering, minnelijke schikking, probatie, correctionele rechtbank (geldboete én gevangenisstraf)

• Verkeerswetgeving: - bij tekenen van gebruik: urinetest, na positieve urinetest

bloedafname en 12 uur rijverbod, bij weigering urinetest 12 uur rijverbod

Arbeidsovereenkomstenwetplichten van werkgever en werknemer

• Wet ‘78 betreffende arbeidsovereenkomsten

- wg en wn zijn elkander eerbied en achting verschuldigd

- wg zorgt voor een veilige en gezonde omgeving voor de wn

- wn moet zijn werk zorgvuldig verrichten en dient zich te onthouden van al wat schade kan berokkenen aan zijn eigen veiligheid, aan die van zijn medearbeiders, zijn werkgever of van derden

• Definiëring vanuit welzijnsdenken (welzijnswet 4/8/’96):

- art. 5: de werkgever treft de nodige maatregelen ter bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk

- Art 6: Iedere werknemer moet ... zorg dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en deze van andere betrokken personen

CAO nr. 100

• Advies nr 1655 van de Nationale arbeidsraad van 10 oktober 2008: CAO nr. 100 van 1 april 2009

• KB van 28 juni 2009 maakt dit CAO nr. 100 bindend

• Van toepassing op alle werknemers uit de privé-sector

• Doel: disfunctioneren op het werk ten gevolge van alcohol- of druggebruik in ondernemingen bespreekbaar maken, voorkomen en verhelpen

CAO nr. 100 krachtlijnen

• Objectieve focus op prestaties --> disfunctioneren op het werk

• Preventie

• Pragmatisch: stapsgewijs en in fasen

• Participatief --> consensus over beleid

• Passend en op maat van elk bedrijf --> ifv grootte, aard van activiteiten en specifieke risico’s voor bepaalde groepen wn

• Voor alle medewerkers (van hoog tot laag)

CAO nr. 1002 fasen

• Eerste verplichte fase: opstellen van een beleids- of intentieverklaring

• Eventuele tweede fase: indien eerste fase dit vereist, wordt beleid verder uitgewerkt door het opstellen van- Regels over beschikbaarheid, binnenbrengen en gebruik- Procedures bij vaststellen van disfunctioneren of overtreding- Procedure bij vervoer van werkonbekwame wn naar huis- Indien van toepassing: regels en procedures testen

CAO nr. 100fase 1: beleids- of intentieverklaring

• Wat? Art. 3 §3 van CAO nr. 100:“In een eerste fase bepaalt de werkgever de uitgangspunten en de doelstellingen van het preventief alcohol- en drugbeleid in zijn onderneming en werkt hij een beleids- of intentieverklaring uit, die de krijtlijnen bevat van het preventief alcohol- en drugbeleid in zijn onderneming”

• Concreet: NAR reikt een aantal elementen aan die deel kunnen uitmaken van een verklaring:- Uitgangspunten: basis voor een beleids- of intentieverklaring- Doelstellingen: wat wil men met het beleid bereiken?

==> deze kunnen in meerdere of mindere mate verschillen van onderneming tot onderneming mits respect voor de krachtlijnen van de CAO

CAO nr. 100fase 1: beleids- of intentieverklaring

• Procedure in 4 stappen (leidraad NAR):

1. Oprichten representatieve stuurgroep

2. Voorbereiding: opmaken stand van zaken

3. Opstellen beleids- of intentieverklaring

4. Aannemen van beleids- of intentieverklaring

CAO nr. 100fase 2: beleids- of intentieverklaring

• Wat?

Art. 3 §4 van CAO nr. 100:

“In een tweede fase, voor zover de realisatie van de uitgangspunten en doelstellingen dit vereist, kan de werkgever deze uitgangspunten en doelstellingen verder uitwerken, (…)”

CAO nr. 100fase 2: beleids- of intentieverklaring

• Waarin kan de verdere uitwerking bestaan?- Regels ivm:beschikbaarheid op het werk van alcoholbinnenbrengen van alcohol en drugswerkgerelateerd gebruik van alcohol en drugs

- Procedures:bij vaststelling van disfunctioneren op het werk tgv alcohol/drugsgebruikbij een overtreding van de regels

- Werkwijze en procedure bij vaststelling van werkonbekwaamheid van een wn mbt:vervoer van wn naar huisbegeleiding van wnkostenregeling

CAO nr. 100fase 2: beleids- of intentieverklaring

• Testen?- Kan enkel indien men ook de tweede fase uitvoert- Testen enkel toegelaten voor preventieve doeleinden (doorverwijzing,

verwijdering van de werkvloer, verandering van functie): dwz om na te gaan of een WN in staat is zijn werk uit te voeren

- Er mag geen sanctie volgen na een test- De test moet toereikend, ter zake dienend en niet overmatig zijn- WN moet toestemming geven- Testen mag geen aanleiding geven tot discriminatie- Verwerking van persoonsgegevens is verboden- Gaat niet over biologische tests, medische onderzoeken of mondelinge

informatiegaring zoals bedoeld in wet van 28/1/2003 betreffende de medische onderzoeken, maar wel over ademtests of psychomotorische testen

CAO nr. 100fase 2: beleids- of intentieverklaring

• Testen?- regels en procedures voor testen moeten kenbaar worden

gemaakt:Aard van de testenDoelgroepen (bv veiligheidsfunctie)Procedures voor afnameWie de testen afneemtWanneerGevolgen van positief resultaat

- Bepalingen dienen te worden opgenomen in het arbeidsreglement

Gebruik van tests op werkvloer

• Werkgever mag testen om enige duidelijkheid te bekomen of werknemer al dan niet dronken is en daardoor geschikt is om te werken. De afspraken en werkwijze rond tests moeten beschreven staan in het A&D-beleidsplan van de onderneming.

• Hoe duidelijkheid bekomen?- Observatie (zie ‘vroegdetectie’)

- Ademtest

- Vaardigheidsproeven en reactietests (psychomotorische tests)• Lopen op een rechte lijn• Vinger-neustop, gesloten ogen• Rechtop staan, armen gestrekt, gesloten ogen• Oprapen van muntstuk op de grond

- Problematisch functioneren vaststellen in bijzijn van 1 à 2 getuigen• Getuigen genieten bij voorkeur moreel gezag• Schriftelijke vaststelling van dronkenschap/druggebruik • Betrokkene mag vaststelling en sanctie betwisten via ademtest of bloedproef door huisarts

CAO nr. 100fase 2: beleids- of intentieverklaring

• aannemen in een ‘participatieve’ procedure

- Overleg: advies over maatregelen vragen aan CPBW of OR, SA, WN

- Informatie: WG moet leidinggevenden en wn informeren over maatregelen

- Opname in AR (art. 8 CAO):klassieke wijzigingsprocedure moet hier wel worden gevolgd

(onderscheid instellingen met/zonder OR)ook kopie van wijziging aan elke wn

Deel 3 : Alcohol- en drugbeleid in de praktijk ?

Efficiënt alcohol- en drugsbeleid CAO nr. 100

• Integraal onderdeel van het welzijns- en veiligheidsbeleid

• Moet steunen op 4 pijlers (VAD):

1. regelgeving

2. procedures

3. vorming

4. hulpverlening

• Eenvoudig en gestructureerd

• In overleg en sociaal aanvaard

• Uitwerken beleid: 2 fasen

• Implementatie: rol van hiërarchische lijn, bedrijfshulpverleners

• Evaluatie

Verschillende rollen• Rol van leidinggevenden en bedrijfshulpverleners

Leidinggevende: het functioneren opvolgen

Bedrijfshulpverlener: het eigenlijke probleem bekijken

• Rol van preventieadviseur

Treedt op als hij risico’s vaststelt bij het uitvoeren van het werk ten gevolge van vermoedelijk alcohol- of drugsgebruik

Informeert wn over de mogelijkheden tot bijstand

• Rol van de arbeidsgeneesheer

Beroepsgeheim en onafhankelijkheid tav wg en wn

Informeert over de mogelijkheden tot bijstand binnen de onderneming

Raadt wn aan zich te wenden tot zijn behandelend arts of gespecialiseerde diensten

Kan eventueel zelf contact opnemen met een externe hulpverlener, indien hij oordeelt dat wn zelf hiertoe niet in staat is en mits akkoord van wn

Is meestal contactpersoon voor de onderneming bij een behandeling (opvolging)

Kan helpen bij reïntegratie

Evaluatie

• De werkgever moet regelmatig het gevoerde beleid evalueren in overleg met:

- Leden van de hiërarchische lijn

- Interne en externe -DPB

• De werkgever past, indien nodig, het beleid aan, mits naleving van de overlegprocedures voorzien in het CAO nr. 100

Aanbod IDEWE

• Brochure voor WN

• Brochure voor WG

• Affiche

• Infopakket WG

• Hulp opzetten beleid

• Geven van opleidingen voor WG, LG, WN, cpbw

• Risicoanalyse

• Gesprek met AG of PAPS en doorverwijzing

Informatie?

Ineke Van den ZegelPreventieadviseur psychosociale zaken

Wetstraat 231040 Brussel

Tel. : +32 (0)2 237 33 24www.idewe.be