www.kcwz.nl

Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg

Werkplan 2017

De maatschappelijke opgave in wonen en zorg

Gemeenten, corporaties en zorgorganisaties hebben een turbulente tijd achter de rug:

decentralisaties, extramuralisatie/ambulantisering, terug naar de kerntaak. Na een periode van

focus op de aanpassing van de eigen organisatie komt er weer meer ruimte voor hun

maatschappelijke opgave: ervoor zorgen dat ouderen en mensen met psychische of fysieke

beperkingen langer of wéér zelfstandig kunnen wonen. Dat is geen doel op zich. Het gaat om

het streven naar inclusief wonen; naar wijken en buurten waar ook ouderen en mensen met

psychische of fysieke beperkingen prettig kunnen wonen, ondersteuning krijgen, kunnen

participeren en waar zelfredzaamheid en samenredzaamheid vorm kunnen krijgen.

Inclusie in de wijk biedt kansen maar roept ook vragen op:

Zijn er straks wel voldoende (levensloop-)geschikte woningen en woonvariaties?

Hoever reikt de draagkracht van een wijk?

Wat te doen met extra meldingen van overlast en onnodige ziekenhuisopnames?

Hoe voorkomen we toenemende eenzaamheid en isolement?

Lokaal vindt het gesprek plaats over wat er nodig is om ouderen en mensen met een beperking

langer thuis in de wijk te laten wonen. Dat kan gestalte krijgen in een woonvisie, woonzorgvisie

en in prestatieafspraken. De ‘markt’ is creatief en er verschijnen nieuwe woonvormen en

samenwerkingen. Deze worden soms geïnitieerd door corporaties en zorgorganisaties, maar

ook door burgers of door een

stimulerende rol van de gemeente. De

rollen verschuiven en de voortrekkersrol

van corporaties en zorgorganisaties is

minder vanzelfsprekend dan in het

verleden.

Tegelijkertijd verbreedt de opgave zich.

Woningcorporaties worden als een

belangrijke maatschappelijke partner

gezien bij vraagstukken over leefbaarheid

in wijken. Hoe ze deze rol invullen is nog

niet uitgekristalliseerd. Er is een grote vraag naar betaalbare woningen voor doorstromers uit

het beschermd wonen GGZ en uit de maatschappelijke opvang. Initiatieven voor beschermd of

begeleid wonen (jongeren met autisme, mensen met NAH etc.) melden zich bij corporaties en

www.kcwz.nl

zorgaanbieders. Ook voor jongeren die de jeugdhulpverlening uitgroeien, maar niet zonder

begeleiding de stap naar zelfstandig wonen kunnen zetten, is woonruimte nodig.

Zorgorganisaties zien zich gesteld voor een verduurzamingsopgave van hun zorgvastgoed. In de

corporatiesector zijn op het vlak van verduurzaming al belangrijke stappen gezet. Het ligt voor

de hand die kennis en ervaring ook voor de zorgsector te benutten.

Rol Kenniscentrum

Aedes stelt in haar document Visie 2016-2021 (p. 4): “Er is commitment nodig voor nieuwe

samenwerking tussen corporaties, zorgorganisaties en de gemeenten, voorbij het eigen

economische korte termijn belang, gericht op de maatschappelijke opgave.”

Extramuralisering/ambulantisering en vergrijzing hebben nadrukkelijk een plek in de visie van

Aedes op de opgave voor de toekomst. Dit is benoemd als “bijzondere aandacht voor mensen

die om sociale, medische of psychische redenen geen woning kunnen vinden” (strategische

agenda 2017).

ActiZ signaleert in haar Visie op zorg in 2025: “We zien nieuwe vormen van zorg ontstaan die

niet passen binnen bestaande regels en structuren. Het initiatief daarvoor komt van bevlogen

ondernemers die platte organisaties creëren zonder managers. Bestaande organisaties

kantelen het proces in dezelfde richting. Nieuwe ICT-toepassingen bieden onze cliënten beter

op hun behoeften afgestemde hulp, informatie en ondersteuning. Vele andere woonvormen

zijn inmiddels mogelijk. Er is verpleegzorg nieuwe stijl.” ActiZ benadrukt tevens de rol van

mantelzorg in de toekomst.

Missie Kenniscentrum uit samenwerkingsovereenkomst 2007

Het Kenniscentrum wil voor de leden van Aedes en ActiZ en de leden van de kennispartners het centrale informatiepunt zijn voor kennisontwikkeling, kennisbeheer en kennisoverdracht op het terrein van wonen met zorg en welzijn. Het Kenniscentrum zit dicht op de praktijk, waar de nieuwe arrangementen wonen met zorg en welzijn worden gerealiseerd, waar ook de vragen en knelpunten naar boven komen en waar de goede voorbeelden zijn te vinden waar anderen hun voordeel mee kunnen doen. Het Kenniscentrum voegt eigen deskundigheid en bredere kennis toe. Het Kenniscentrum is actief in de ontwikkeling van nieuwe concepten en is betrokken bij landelijke netwerken op het terrein van wonen met zorg en welzijn. Het Kenniscentrum is hierdoor een schakelpunt in de kennisstroom tussen projecten onderling maar ook in anderszins gescheiden werelden; landelijk/lokaal, praktijk/wetenschap, wonen/zorg/welzijn. Het Kenniscentrum streeft naar een compleet overzicht van informatie over wonen met zorg en welzijn. In het geval van leemtes in beschikbare kennis initieert het Kenniscentrum nieuwe kennisontwikkeling.

Aedes en ActiZ vinden elkaar in het Kenniscentrum, dat de corporatie- en zorgsector

ondersteunt bij het vormgeven van wonen met zorg. Op het veranderende speelveld speelt het

www.kcwz.nl

Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg een belangrijke rol bij het verzamelen, toegankelijk

maken en delen van kennis over ontwikkelingen en innovaties. Het Kenniscentrum brengt de

werelden van wonen en zorg bij elkaar; tijdens bijeenkomsten, excursies en trainingen

ontmoeten woningcorporaties en zorgorganisaties elkaar en ontstaat meer inzicht in elkaars

wereld. Door gedeelde kennis, goede voorbeelden en inzicht in elkaars belangen komen

innovaties op het terrein van wonen en zorg

makkelijker tot stand. Het Kenniscentrum richt zich

daarbij op de volle breedte van verschijningsvormen

waarbij mensen thuis zorg (kunnen) ontvangen. Het

gaat dus niet alleen om ouderen die langer thuis blijven

wonen maar ook om mensen met een psychische of

fysieke beperking die steeds meer in de gewone

woningvoorraad hun plek willen vinden.

De leden van de brancheorganisaties in wonen, welzijn en zorg - de woningcorporaties,

welzijns- en zorgorganisaties - komen elkaar tegen in de wijk. Medewerkers en bestuurders

hebben te maken met dezelfde mensen en problematieken. Door samen op te trekken in

kennisdeling en aanpakken kunnen organisaties effectiever werken. Vraagstukken rondom

wonen en zorg zijn vaak multidimensionaal, waarbij ook andere partijen nodig zijn om te

komen tot passende (maatwerk)oplossingen. Aedes en ActiZ als ‘founding fathers’ van het

Kenniscentrum willen daarom de bestaande samenwerking met de kennispartners GGZ

Nederland, RIBW Alliantie en VGN intensiveren en nieuwe partners betrekken. Het

Kenniscentrum formuleert daarvoor een propositie en de gesprekken zullen in 2017 gevoerd

worden.

Projecten 2017

De projecten die het Kenniscentrum uitvoert in 2017 zijn te plaatsen onder vijf thema’s:

Woonvariaties, Zorgzame buurt, Duurzaamheid, Thuis met intensieve zorg en Samenwerking.

1. Woonvariaties

Mensen maken steeds vaker werk van hun eigen woonwensen en het aantal burgerinitiatieven

groeit. Wijkbewoners, dorpsgenoten, een groep ouderen of ouders van een kind met een

beperking nemen zelf het initiatief om iets te regelen voor wonen, zorg of welzijn. Ze beginnen

een zorgcoöperatie, woongemeenschap, buurtproject of creëren nieuwe ontmoetingsplekken

in de buurt. Er komt meer diversiteit in de groepen mensen die met elkaar wonen zoals oud en

jong, mensen met een beperking en ouderen of juist wonen met gelijkgestemden. De

mogelijkheden of belemmeringen om nieuwe woonvariaties te realiseren verschillen per regio;

wat kan in de stad is in een krimpgebied vaak niet haalbaar. De komende jaren zullen die

verschillen in vergrijzing, ontgroening en krimp verder groeien en de woningmarkt en het

www.kcwz.nl

aanbod in wonen en zorg beïnvloeden. Het wonen moet bovendien flexibeler worden,

goedkoper, kleiner of gedeeld. Wat betekent dit voor de woningvoorraad? Welke kansen zijn er

om hierop in te spelen?

Expeditie Begonia gaat verder: we laten zien wat voor woningvariaties er zijn zodat leden en

hun samenwerkingspartners zicht krijgen op de mogelijkheden om meer diversiteit in

woonvormen te realiseren. Dit krijgt gestalte in:

o Magazine Expeditie Begonia, digitaal overzicht van

mooie voorbeelden met daarbij overzicht van

knelpunten en oplossingsrichtingen, specifiek

aandacht voor eenzaamheid.

o Landelijk congres eind 2017 (beoogd aantal

bezoekers 400-plus).

o Kleinschalige excursies naar goede voorbeelden en

studiereis naar buitenlandse voorbeelden. In 2017 wordt Berlijn bezocht.

o Studiereis i.s.m. Kenniscentrum Woonzorg Brussel.

Voortdurend zoeken wij naar goede voorbeelden van vernieuwende, simpele en flexibele

voorbeelden om langer of wéér thuis te wonen in de bestaande woningvoorraad. Die

beschrijven we op onze website.

Als onderdeel van het kennis- en experimentenprogramma Langer Thuis werken we -

samen met Platform31 en veldpartijen in het traject ‘Weer Thuis in de wijk’ - aan

innovatieve aanpakken die het zelfstandig wonen van doorstromers uit Beschermd Wonen

en Maatschappelijke Opvang ondersteunen. Het gaat om vragen als: Inhoud en planning

van de randvoorwaarden die in de wijk nodig zijn om zelfstandig wonen te ondersteunen,

die zorgen voor een ‘zachte landing in de wijk’; Procesregie op integraal aanbod:

samenwerking tussen gemeente, zorgaanbieder en woningcorporatie; Extra goedkope

woningvoorraad.

We maken een update van het interculturele aanbod op terrein van wonen en zorg,

beschrijven actuele voorbeelden samen met NOOM (Netwerk Organisaties Oudere

Migranten).

Samen met de Leyden Academy maken een overzicht van meergeneratiewonen als vervolg

op publicatie ‘Generaties Huizen samen’.

2. Zorgzame buurt

Het belang van de ‘zorgzame’ of inclusieve buurt wordt groter; een omgeving waar bewoners

mensen kennen op wie zij een beroep kunnen doen en waar voorzieningen nabij zijn. Om thuis

te kunnen wonen zijn vitale netwerken van mensen misschien wel belangrijker dan het huis

waarin ze wonen. Wat is de rol van corporaties en zorgorganisaties bij het bouwen aan vitale

netwerken? Onze belangrijkste activiteiten in 2017:

www.kcwz.nl

Voortzetting van het Langer Thuis project Experiment Vitale wooncomplexen samen met

Platform31 en veldpartijen. Het resultaat is een handreiking voor corporaties.

Doorstart Netwerk Zorgzame Stad (in samenwerking met Urbancore). Met een aantal

koplopers leggen we de verbinding tussen de ruimtelijke opgave en de zorgopgave.

Bestuurdersbijeenkomst over netwerken in wijken en buurten.

Flex in the city herhaling van symposium in Groningen op verzoek van Rochdale en andere

corporaties.

Handreiking ‘netwerken’ in de buurt, samen met Sociaal werk Nederland (voormalige MO

groep), Leyden Academy en Coalitie Erbij.

3. Duurzaamheid en energiezuinigheid1

Onderzoek heeft uitgewezen dat zorgvastgoed dat

ouder is dan zes jaar een grote verduurzamingsopgave

heeft. Banken berekenen een benodigde investering

van € 2,2 mld. Het Kenniscentrum gaat informatie

verzamelen en verspreiden over verduurzaming van

vastgoed en energiebesparingen. Dit doen we door:

Beschrijven van vijf voorbeelden van duurzame woonzorgprojecten (factsheet).

Kennisverzameling en -overdracht over verduurzaming van zorgvastgoed.

Kennisverzameling en -overdracht over kansrijke combinaties van verduurzaming en

aanpasbaar maken van woningen.

We leggen hierbij de focus op het beschrijven van ‘how to do’ kennis. Hoe krijg je projecten

voor elkaar, waar moet je op letten, wat zijn de leerervaringen. Met deze diepgaande

beschrijvingen wordt het onderling leren gestimuleerd. We stemmen hierbij af met de trajecten

die al lopen bij Aedes, ActiZ, kennispartners GGZ Nederland, VGN en bij Platform31.

4. Thuis met intensieve zorg

Het stimuleren van langer zelfstandig wonen gecombineerd met de ontwikkelingen in

zorgtechnologie zorgen ervoor dat mensen met intensieve zorg steeds langer in een gewone

woning blijven wonen. Hoe groot is die vraag en wat is er nodig om thuis te kunnen blijven

wonen met een (intensieve) zorg- en ondersteuningsvraag. En welke kansen voor zorgvastgoed

blijven er dan nog over?

We publiceren kaartjes die op regioniveau de verwachte woningbehoefte van 75-plussers

zichtbaar maken.

1 Over dit thema vindt eerst nog overleg plaats met de opdrachtgevers van het Kenniscentrum.

www.kcwz.nl

We presenteren een checklist brandveiligheid waarmee corporaties en zorgaanbieders snel

inzicht krijgen of langer zelfstandig thuis risico’s voor de bewoners heeft. Deze checklist

gaan we breed verspreiden. Voor risicovolle situaties reiken we oplossingsrichtingen aan;

Bijeenkomst ‘Nieuwe Buren’ over langer thuis wonen in de buurt in samenwerking met ZET

Brabant.

Bundel van vijf nieuwe woonvormen voor mensen met dementie (plus studie naar kosten

van kleinschalig wonen met dementie in Duitsland door onderzoeker Henk Nouws);

Zorgtechnologie: factsheet.

Kennisontwikkeling voor strategische keuzes rond zorgvastgoed samen met de commissie

Vastgoed ActiZ en het netwerk Vastgoed managers van ActiZ.

Bijeenkomst kwetsbare huurders (met kennispartners) in de wijk samen met

kennispartners.

5. Samenwerking

Onervarenheid, het op orde krijgen van de financiën en het vinden van een geschikte locatie

zijn bekende knelpunten bij de ontwikkeling van nieuwe woonvormen. Terwijl er ook kansen

liggen: herbestemming van bestaande panden, de ontwikkelingen in de domotica en

burgerinitiatieven rond wonen, zorg en welzijn. Het succes van een initiatief staat of valt met

goede samenwerking tussen de participerende partijen,

of dit nu burgers, overheden of professionals zijn.

Daarvoor is commitment nodig van corporaties,

zorgorganisaties en gemeenten, gericht op de

maatschappelijke opgave op de langere termijn. Om het

aanbod van wonen met zorg goed te laten aansluiten bij

de vraag, wordt in veel gemeenten momenteel gewerkt

aan de ontwikkeling van een gezamenlijke visie. Dit

gebeurt onder meer in het kader van Prestatieafspraken

tussen gemeenten en corporaties, waarbij vaak ook zorgorganisaties zijn betrokken.

Prestatieafspraken die ook ingaan op de kwantitatieve en kwalitatieve behoefte aan

combinaties van wonen en zorg kunnen een goed middel zijn voor een gezamenlijke aanpak.

Kennisverzameling en – overdracht rond prestatieafspraken wonen-zorg: best practices en

handreiking. We ondersteunen partijen met onder meer het programma ‘Lokale Prestaties

voor wonen en zorg’, in samenwerking met Platform31.

Bestuurdersbijeenkomst februari 2017, De opgave in de wijk.

Training Connect effect voor lokale netwerkers, vier x per jaar (met subsidie FLOW)

Ontwikkeling van aanbod voor bestuurders van corporaties, zorgorganisaties en gemeente

i.s.m. Platform31.

Drie bijeenkomsten Aedesnetwerk wonen en zorg voor corporaties.

Leerkring wonen met zorg voor corporaties i.s.m. Platform31.