Bib

lion

et G

ron

inge

n n

um

mer

32

| dec

embe

r 20

12

Accent

Cashless bibliotheek

E-books: Lees Meer

Kuipers en Mug

Accent

Cadeautje voor leeskring-deelnemersAl sinds jaar en dag ondersteunt Biblionet Gronin-

gen leeskringen. Als netwerkorganisatie van alle

bibliotheken in stad en provincie Groningen heeft

zij op haar beurt aan de leeskringen gevraagd om

de bibliotheek te helpen. Uit onderzoek is namelijk

gebleken dat maar 30% van de deelnemers aan een

leeskring lid is van de bibliotheek.

Reden genoeg voor Biblionet Groningen om deze

betrokken lezers een proefabonnement aan te

bieden. Drie maanden lang gratis de Bibliotheek

uitproberen betekent immers kiezen uit duizenden

boeken, cd’s, dvd’s, games en tijdschriften.

Deze actie vond plaats in november, tijdens Neder-

land Leest. Gedurende deze meest spraakmakende

leescampagne van het jaar hebben de bibliotheken

de klassieker De donkere kamer van Damokles van

W.F. Hermans cadeau gedaan aan bibliotheekleden.

Veel leden van de leeskringen konden in november

dus profiteren van een dubbel voordeel.

Wij gaan voor lezenVolgend jaar bestaat de Stichting Lezen 25 jaar, De Nationale Voorleeswed-

strijd twintig jaar, Stichting Lezen & Schrijven en de Nationale Voorleesdagen

beide tien jaar en het babyboekenproject BoekStart vijf jaar. Reden genoeg

om 2013 uit te roepen tot Jaar van het Voorlezen. Om dit te vieren organise-

ren Biblionet Groningen en het Expertisecentrum taal, onderwijs en com-

municatie van de Rijksuniversiteit Groningen (Etoc) op 16 januari 2013 een

symposium, rond voorlezen.

Op het programma staat onder meer een lezing door Eppo van Nispen tot

Sevenaer, directeur van de CPNB (Stichting Collectieve Propaganda van het

Nederlandse Boek), die op zijn geheel eigen wijze vertelt over het belang van

voorlezen. Daarnaast komt Milja Praagman, de auteur van Nog 100 nachtjes

slapen, het Prentenboek van het Jaar van 2013, praten over haar werk.

Deelnemers aan dit symposium kunnen verschillende inspiratierondes bij-

wonen. Naast informatie over recent onderzoek over voorlezen wordt tijdens

deze sessies ook praktische informatie gegeven over voorlezen en werken

met het prentenboek van het Jaar. De digitale verhalenwereld van jonge

kinderen komt aan bod, evenals de ervaringen van voorlezende vaders.

Deze middag rond het thema voorlezen is bedoeld voor iedereen die werk-

zaam is in de kinderopvang, het kleuteronderwijs of de bibliotheek en

nieuwe inzichten op wil doen over voorlezen aan jonge kinderen. Daarnaast

zijn ook (pabo)studenten van harte welkom. Het uitgebreide programma en

informatie over aanmelden staat op www.bibliotnetgroningen/symposium.

VoorjaarIk heb helemaal niks met een winterblues, maar toch. Als ik begin januari aan

het eind van de dag van kantoor naar huis fiets en het is al donker, dan mag

ik graag een rekensommetje maken. De zon is elke dag weer twee minuten

langer boven de horizon, en hoeveel weken duurt het nu nog voor dat ik weer

met daglicht thuis ben? Eigenlijk wil ik natuurlijk gewoon graag weten of het

voorjaar in zicht is.

Voor onze organisatie hoop ik zeer dat het weer spoedig voorjaar wordt. In

deze donkere dagen maken we ook een donkere periode door. Omvangrijke

bezuinigingen hebben een grote reorganisatie teweeggebracht. Een her-

oriëntatie is noodzakelijk. Biblionet Groningen sluit met deze reorganisatie

een periode van expansie af. Wij hebben de afgelopen jaren geprobeerd een

zo groot mogelijke voetafdruk in de samenleving te plaatsen. De mogelijkhe-

den en de medewerkers om ons heel breed te manifesteren hebben we niet

meer. We hebben in plaats daarvan nog eens goed geluisterd naar want onze

klanten precies van ons verwachten. Onze bezoekers, jong en oud, komen

nog altijd primair voor een goed boek. Dáár blijven we voor zorgen en het e-

book voegen we toe. Ook zullen we onze service verder innoveren met behulp

van de mogelijkheden van het internet. De bibliobus is van het schoolplein

verdwenen. Het concept ‘De Bibliotheek op School ‘ is daarvoor een goed

alternatief, en wij gaan het aanbieden. De nieuwe manier van collectioneren,

presenteren en werken in onze bibliotheken (het Groningse bibliotheek-

concept) heeft zich bewezen als een echte omzetmaker, en wij gaan met elke

gemeente in gesprek om dit overal in te voeren.

Laat het voorjaar maar komen, en met Gorter in het hoofd fiets ik optimis-

tisch de nacht in. Een nieuwe lente en een nieuw geluid.

Arend Middelveld, Raad van Bestuur, Biblionet Groningen

Onze klanten, jong en oud, komen nog altijd primair voor een goed boek. Dáár blijven we voor zorgen en het e-book voegen we toe.

Distributie en logistiek spelen in de bibliotheek-

sector een belangrijke rol. Dan gaat het om

vragen als in welke plaatsen zijn vestigingen? En

hoe zorgen we ervoor dat de boeken op het juiste

moment op de juiste plek zijn? Voor winkels

spelen deze vragen natuurlijk ook, maar door

de opkomst van webshops zijn er steeds meer

transportstromen die ook nog eens veel kleiner

zijn. Daarmee is distributie veel complexer én

kostbaarder geworden.

Prof. Dr. Iris Vis houdt zich als hoogleraar Techni-

sche Bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Gro-

ningen (RUG) bezig met onderwijs en onderzoek

op het snijvlak van bedrijfskunde, economie en

wiskunde en dan specifiek met optimalisatie van

processen, bijvoorbeeld van transportnetwerken.

Iris Vis en Lieke de Veer (Biblionet Groningen)

vertellen wat universiteiten, commerciële par-

tijen en bibliotheken van elkaar kunnen leren op

dit terrein.

De juiste boeken op de juiste plaats

Hoe komen de afdeling Operations van de faculteit Economie en Bedrijfs-

kunde van de RUG en Biblionet Groningen tot een samenwerking?

Iris Vis: Dinalog, het Nederlandse instituut voor geavanceerde logistiek, heeft

een subsidie verstrekt voor een onderzoeksproject waarin de vraag ‘Hoe

kunnen we de logistiek rondom internetverkopen optimaliseren?’ centraal

staat. Hierin werkt een aantal universiteiten, waaronder de RUG, samen met

commerciële partijen als DHL, PostNL en CB (voorheen Centraal Boekhuis).

Internetverkopen hebben als kenmerk dat er zeer veel geretourneerd wordt

en dat klanten producten op internet selecteren vanuit een centrale data-

base. Dit zijn kenmerken die binnen de bibliotheekwereld ook een belangrijke

rol spelen. Daarom hebben de landelijke bibliotheekorganisaties VOB en SIOB

besloten dat ze graag willen aanhaken. Bibliotheken zijn voor dit onderzoek

erg interessant, want daar is sprake van honderd procent retouren. Alle

boeken die geleend worden, worden immers ook weer ingeleverd. Binnen het

project zijn vijf deelprojecten gedefinieerd waarvan één specifiek gaat over

het optimaliseren van de bibliotheeklogistiek, en dan met name het assorti-

mentsbeheer. Dus op welke locatie zet je welke boeken neer en hoe organi-

seer je distributie tussen de verschillende filialen? Voor het beantwoorden

van dergelijke vragen hebben we gegevens nodig.

Lieke de Veer: Ik was betrokken bij een landelijke proef rondom de logistiek

van het leenverkeer tussen bibliotheken onderling. Daar heb ik een presen-

tatie gezien over het Dinalog-project en kwam ik erachter dat de RUG daarin

deelnam. Data die zij zochten, konden wij leveren. Een samenwerking lag dus

voor de hand, want Biblionet Groningen heeft een enorme hoeveelheid data,

zoals de uitleentransacties. Bovendien biedt dit onderzoek voor ons een kans

om inzicht te krijgen in de gevolgen van het beleid. Bijvoorbeeld door middel

van een analyse van wat er gebeurt als een vestiging sluit, die kunnen we zelf

zo nooit maken. Een win-winsituatie dus.

Iris Vis: Wij krijgen de beschikking over data waarmee we kunnen nagaan of

dat wat we bedenken ook in de werkelijkheid potentie heeft.

Accent

We hebben ook aangetoond dat als je een goede bibliotheek op een bereikbare plek neerzet, je dan veel leden kunt behouden.

Hoe kan het distributiemodel van de bibliotheek

er in de toekomst uitzien?

Iris Vis: We moeten op zoek naar duurzame en ef-

ficiënte oplossingen. Bibliotheekland heeft veel lo-

kale distributienetwerken, maar sommige boeken

komen van buiten het lokale netwerk. Er zijn heel

veel dunne stromen die geïntegreerd kunnen wor-

den. Daarnaast is het combineren van vervoersstro-

men een optie. Er rijden nu veel halflege auto’s. Je

wilt diensten overeind houden, ook om de leefbaar-

heid in krimpgebieden te behouden. Bibliotheken

kunnen ook voor de apotheek gaan bezorgen. Of de

bibliotheekboeken gaan mee met de regiotaxi. Er

zijn allerlei mogelijkheden.

Lieke de Veer: Er blijft behoefte aan centrale goed

geoutilleerde bibliotheekvestigingen, maar die

moeten worden aangevuld met diensten dicht bij

de mensen. Wat dicht bij de mensen staat, wat

veelgevraagd is, moet je ook letterlijk dicht bij de

mensen brengen. Vroeger hadden we evenwichtige

collecties; nu hebben we gebruikscollecties. Dat

andere stuk hoeft niet meer overal te staan, dat

kunnen we beter regionaal of landelijk doen. We

hebben straks een nationale bibliotheekcatalogus

en met een distributieketen die op orde is, moet dit

goed te organiseren zijn. Het maakt dan niet uit

waar de aanvullende collectie staat.

Iris Vis: Daar sluit een nieuw Dinalog-project, Cargo

hitching, op aan. Dit project is onder meer gericht

op het ontwerpen van transportnetwerken in

krimpregio’s. Daar start een nieuwe promovendus

binnenkort mee dus we kunnen de komende vier

jaar vooruit.

Lieke de Veer: Daar kan Biblionet Groningen ook

weer veel van leren. We zijn erg benieuwd of en hoe

we de distributie, met name tussen de Groningse

bibliotheken, kunnen optimaliseren.

Welke resultaten zijn er gevonden met de door Biblionet Groningen

geleverde data?

Iris Vis: De gegevens hadden betrekking op alle uitleentransacties over een

aantal jaren in gemeente De Marne. In deze gemeente is in 2011 een aantal

bibliotheekvestigingen gesloten en is de centrale vestiging in Leens opnieuw

ingericht en ruimer open. Dat bood een goede mogelijkheid om vragen te

onderzoeken als: op het moment dat er vestigingen sluiten, is er dan een gro-

ter aantal mensen dat opzegt? Gebleken is dat het aantal opzeggingen in De

Marne steeg met 5 procent en bij 65-plussers was dat ongeveer 10 procent,

bovenop het aantal dat normaal opzegt. Toen ontstond de vraag of je een tool

zou kunnen ontwikkelen die je, naast alle andere overwegingen, kan helpen

om te voorspellen waar de grootste effecten zijn te vinden als je een filiaal

sluit. Stel dat er drie vestigingen zijn waarvan er één gesloten moet worden

en je schat in dat als je die ene sluit, iedereen wel lid blijft. Sluit je echter

een andere vestiging, dan zou dat betekenen dat je dan juist een heleboel

mensen kwijtraakt. Deze kennis kan je helpen om een beslissing te nemen.

Daarnaast hebben we gekeken of we met geografische informatiesyste-

men het ‘reisgedrag’ van de leners in kaart kunnen brengen. Wat we daar

zagen - en dat was een bevestiging voor Biblionet Groningen - is dat Leens

veel bezoekers trekt uit plaatsen waarvan je misschien verwacht dat ze naar

een andere vestiging zouden gaan, zoals Winsum. De conclusie zou kunnen

zijn dat de nieuwe bibliotheek van Leens met het retailconcept en de ruime

openingstijden dus zeker aantrekkingskracht heeft.

Wat kan Biblionet Groningen met deze resultaten?

Lieke de Veer: Op basis hiervan weten we nog zekerder: het sluiten van een

vestiging kost leners. Maar we hebben ook aangetoond dat als je een goede

bibliotheek op een bereikbare plek neerzet, je dan ook veel leden kunt behou-

den. Dit kun je goed gebruiken in je strategie, zeker met het oog op de bezui-

nigingen. Dat lukt in de ene gemeente beter dan in een andere. In De Marne

is dat goed gelukt en in de gemeente Grootegast is dat eerder dit jaar ook

gebeurd: de bibliotheken in Niekerk en Opende zijn gesloten en in Grootegast

staat een nieuwe, goed geoutilleerde bibliotheek voor de hele gemeente. Aan

de andere kant: bij het onderzoek naar een bezorgservice in De Marne waar-

bij we leden die recent hadden opgezegd hebben gebeld, hebben we gezien

dat sommigen van hen boos zijn. Die waren absoluut niet van plan om naar

Leens te gaan. En dat haal je natuurlijk nooit uit de data. Er gaat dus wel een

groot positief effect uit van die nieuwe vestiging, maar er zit ook wrok.

Accent

Accent

Cashless bibliotheekSinds afgelopen voorjaar kan in alle bibliotheken

met pin worden betaald. Deze makkelijke, veilige

en bijzonder efficiënte manier van betalen is

begin dit jaar gedurende een aantal maanden

actief gepromoot met de actie Pin en win! Leners

konden hun pinbon inleveren en maakten daarbij

kans op een Large abonnement, het meest com-

plete bibliotheekabonnement. Deze actie was

de voorloper van de proef met de zogenaamde

cashless bibliotheek, die vanaf 1 oktober wordt

gehouden in drie Groningse bibliotheken. Het

doel is dat de contante geldstroom uit de biblio-

theken verdwijnt.

Pinnen is snel, eenvoudig en veilig. Daar komt

nog bij dat het voor zowel de klant als de biblio-

theek natuurlijk erg handig is dat er gepast

betaald wordt. De bibliotheek boekt enorme

tijdwinst doordat er aan het eind van de dag

geen contant geld meer hoeft te worden geteld

en afgedragen. Er is bij wijze van spreken met één

druk op de knop een overzicht beschikbaar van de

geldstroom in alle bibliotheekvestigingen.

De pilot cashless bibliotheek vindt plaats in de bi-

bliotheken Appingedam, Grootegast en Winsum

en duurt tot 1 februari 2013. Bij het ter perse

gaan van dit blad was het percentage pinbetalin-

gen in de pilotbibliotheken al ruim 90%, waaruit

blijkt dat het pinnen in de bibliotheek voor de

meeste mensen geen enkel probleem is.

Campagne Lees MeerBibliotheken maken vaart met e-books

Vanaf 1 december tot aan de kerst loopt er in de bibliotheken, onder de

noemer Lees Meer, een landelijke imagocampagne met als rode draad

e-books. Het primaire doel van de campagne is om te laten zien dat de

Bibliotheek meegaat met haar tijd.

De campagne rondom e-books zal op verschillende manieren zichtbaar

zijn in de media, maar vooral ook in het straatbeeld. Leden én niet-leden

worden tijdens de campagneperiode onder andere op NS-stations en

natuurlijk in bibliotheken geattendeerd op de mogelijkheid om gratis

e-books te streamen. Dit kan ter plekke op de smartphone of op een tablet

met behulp van een QR-code of thuis via www.bibliotheek.nl/leesmeer.

Geïnteresseerden kunnen kiezen uit bijna honderd, redelijk recente

e-booktitels. Uitgevers zijn terughoudend met het uit handen geven van

de rechten van de allernieuwste titels. Op landelijk niveau zijn de onder-

handelingen daarover nog steeds in volle gang. Het is de bedoeling dat

zowel het titelaanbod als de dienstverlening van de bibliotheken op het

gebied van e-books de komende jaren verder wordt uitgebreid. Op die ma-

nier kunnen we een nieuwe markt laten kennismaken met de dienstverle-

ning van de bibliotheek. De niet-leden die in de campagneperiode gebruik

hebben gemaakt van het streamen van e-books, worden na afloop van de

campagne daarom ook benaderd om lid te worden.

Lokale interesses en behoeften

Wanneer Biblionet Groningen overgaat op de lan-

delijke website, verschuift een aantal beheersta-

ken naar landelijk niveau. Andere taken zullen

we echter provinciaal moeten blijven uitvoeren.

Dit geldt bijvoorbeeld voor het brede spectrum

van de klantenservice via e-mail en voor bijvoor-

beeld de verdere ontwikkeling van social media.

Ook blijven we de Groningse bibliotheekleden

bedienen met functionaliteiten en content die

aansluiten bij hun interesses en behoeften.

Daarvoor moet Biblionet Groningen een selectie

maken uit het landelijke aanbod en moeten we er

bovendien voor zorgen dat de content aansluit bij

wat er lokaal wordt gevraagd.

Online aanbod

Bibliotheken zetten vol in op digitale ontwikkelin-

gen. Onze klanten zijn ten slotte ook steeds meer

online te vinden. Toch heeft de digitale biblio-

theek ook haar beperkingen. Het blijkt ontzettend

moeilijk om met beperkte middelen een aantrek-

kelijk online aanbod – waaronder e-books – te re-

aliseren, vooral omdat uitgevers niet scheutig zijn

met het uit handen geven van de rechten hiervan.

De online services zijn wel enorm verbeterd de

laatste jaren, maar het online aanbod moet nog

verder ontwikkeld worden. Een strategie waarbij

clicks & bricks elkaar aanvullen en versterken is

daarom nog steeds leidend: digitaal én fysiek dus.

Digitale bibliotheek: landelijk én lokaalDe Groningse bibliotheken zijn al meer dan tien jaar verenigd in het

provinciale netwerk Biblionet Groningen. Dit heeft geleid tot een sterk

netwerk aan fysieke vestigingen én tot het gezamenlijke online platform

Mijneigenbibliotheek.nl. Gebruikers kunnen daarop onder andere online

zoeken in de catalogus, verlengen en reserveren. Sinds de lancering van

Mijneigenbibliotheek.nl, nu alweer vier jaar geleden, hebben we natuur-

lijk niet stilgezeten. Zo is het nu mogelijk om boeken te reserveren uit de

collecties van alle Groningse bibliotheken en deze op te halen in een ves-

tiging naar keuze, kan er online betaald worden via iDeal en is de website

voorzien van een geheel nieuwe (landelijke) look. Ook communiceren we

meer en vaker met onze leden via e-mail en social media.

Bibliotheek.nl

De digitale ontwikkelingen houden echter niet op bij de provinciegrenzen.

Landelijk is Stichting Bibliotheek.nl bezig om ervoor te zorgen dat alle

bibliotheekwebsites in Nederland technisch en functioneel hetzelfde zijn,

maar wel de mogelijkheid houden om zich lokaal te profileren met eigen

content. Aansluiting op deze infrastructuur zorgt ervoor dat lokale biblio-

theekorganisaties op termijn efficiënter en dus goedkoper kunnen werken.

In principe is Biblionet Groningen er inmiddels klaar voor om over te gaan

op de landelijke website. Omdat we met Mijneigenbibliotheek.nl nu nog

over uitgebreidere functionaliteiten beschikken dan wat Bibliotheek.nl op

dit moment biedt, gaan we nog niet direct volledig over. Daarnaast is de

kwaliteit op het gebied van prestatie en betrouwbaarheid nog onvoldoen-

de om de stap naar de landelijke website nu al te zetten.

Meedenken

Biblionet Groningen is nauw betrokken bij de landelijke digitale ontwik-

kelingen. We zullen lokaal niet meer investeren in onze eigen website en

systemen, maar we gebruiken waar mogelijk alvast wat landelijk wordt

ontwikkeld. Medewerkers van Biblionet Groningen delen hun expertise en

ervaring met Stichting Bibliotheek.nl en denken onder meer mee over de

ontwikkeling van nieuwe functionaliteiten en campagnes. Een aantal

medewerkers van Biblionet Groningen is zelfs gedetacheerd bij het pro-

jectbureau van de stichting.

Accent

De Groningse bibliotheekorganisatie heeft op dit

moment te kampen met forse bezuinigingen. Het

is voor het eerst sinds bijna dertig jaar dat er zo

grof gesneden moet worden. In 1984 hield mi-

nister Brinkman ook flink huis in de Nederlandse

bibliotheekwereld, maar liefst 18,3% moest

er toen ingeleverd worden, ook in Groningen

ontkwamen we er niet aan. Welke bestuurders

stonden er indertijd aan het roer van de Groning-

se bibliotheken? Hoe hebben zij de problemen

opgelost? En vooral, hoe kijken zij aan tegen de

huidige kaalslag? Halbe Kuipers en Johan Mug,

toentertijd directeur van de bibliotheken in de

provincie Groningen, dragen de bibliotheken

nog altijd een warm hart toe. Ze blikken met ons

terug én kijken vooruit.

Wat waren de hoogte en dieptepunten in jullie bibliotheekloopbaan?

Halbe Kuipers: Hoogte- en dieptepunten, die vielen volgens mij veelal

samen, maar die reorganisatie van 1984 springt er toch wel uit. De biblio-

theekwet werd afgeschaft en er werd in één klap 18,3% bezuinigd.

Johan Mug: Door afschaffing van die wet kwam er aan de ene kant meer vrij-

heid, maar de bezuinigingen dwongen ons tegelijkertijd tot het neerzetten

van een meer zakelijke bibliotheekorganisatie.

Halbe Kuipers: Er moesten toen in één keer vijftig mensen uit.

Johan Mug: Dat hebben we redelijk rigoureus aangepakt. We hadden een

matrix voor ons op tafel met alle namen van de medewerkers erop, en daar

gingen we mee aan het schuiven.

Halbe Kuipers: Ik weet nog dat we zeiden: dit moeten we heel snel doen. Een

lang, slepend proces, daar bewijs je niemand een dienst mee, vooral niet de

mensen die het betreft.

Johan Mug: Verdere dieptepunten zijn er eigenlijk niet geweest. Na die be-

zuinigingsronde volgde er echt een periode van opbouw en creativiteit. In die

tijd hebben we ook een behoorlijke impuls gegeven aan de Educatieve Dienst,

onder andere door de komst van de computerbus. Dat was een bus die langs

de scholen reed om computerles te geven. De computer, zeker in de biblio-

theek en in het onderwijs, was toen nog iets heel nieuws, dus daar liepen we

mee voorop. Ook AGI (Actuele Groningen Informatie red.) was zo’n vooruit-

strevend project. Het was een perfecte gedachte natuurlijk, om publieksin-

formatie te ontsluiten via videotex-terminals in de bibliotheek. Maar als je

terug kijkt hadden we toen niet kunnen voorzien hoe snel dit soort systemen

zouden worden ingehaald door internet. Achteraf had je het dus heel anders

moeten doen, maar de gedachte erachter was heel erg goed.

Tijd voor maatschappelijk draagvlakIn gesprek met Halbe Kuipers en Johan

Mug, beiden oud-directeur van het

Gronings bibliotheeknetwerk..

Accent

Is de digitalisering een bedreiging of juist een kans voor de bibliotheek?

Halbe Kuipers: Over digitalisering wordt heel veel onzin beweerd. Als je iets

digitaliseert dan wordt het ontastbaar. Ter illustratie: je hebt een bibliotheek

met allemaal prachtige boeken of je hebt een scherm. Het een is tastbaar, het

ander ‘onaantastbaar’. Alles wat gedigitaliseerd kan worden wordt gedigi-

taliseerd, dat is een kwestie van tijd, that’s all. Nou denken mensen dat die

veranderingen zo snel gaan dat een mega-impact heeft op het menselijk

handelen en gedrag, maar het is een misverstand. Om te beginnen heb je

maar 24 uur in een etmaal en we weten allemaal hoeveel tijd we moeten

besteden aan eten, drinken, slapen en werk of studie. De tijd die dan effectief

overschiet om bijvoorbeeld te lezen, is beperkt. Dat verandert niet door de

digitalisering. Het is hooguit zo dat er een groter aanbod is en dat het dus

moeilijker is om te kiezen, het is allemaal wat vluchtiger. En neem de euforie

over bijvoorbeeld de i-Pad en vergelijkbare dingen: hoe handig, hoe leuk dat

ook is, het zal nooit een substituut zijn voor alle boeken. Het papier verdwijnt

echt niet, ik neem bijvoorbeeld gewoon nog gidsen mee op vakantie.

Johan Mug: Ik neem tegenwoordig ook een iPad mee.

Halbe Kuipers: Zo’n iPad, dat is gewoon een heel efficiënte manier om iets

op te zoeken. Je krijgt daardoor uiteindelijk wat minder boekhandels, en ook

de bibliotheken worden wat kleiner, maar ik ben er van overtuigd dat er altijd

wel een functie en publiek blijft voor de bibliotheek. Literatuur, in de ruimste

zin van het woord, is en blijft het belangrijkste product van de bibliotheek en

daarbij is de drager – het boek – van essentieel belang.

Johan Mug: Het is heel anders dan bij muziek, dat wil je alleen maar horen,

het maakt niks uit of je dat nu hoort op een iPod of op een cd-speler. Bij een

boek maakt dat wel uit. Daar zit een stuk cosiness in.

Halbe Kuipers was voorzitter van het bestuur van

de PBC (Provinciale Bibliotheek Centrale) van 1974

tot en met 1982 en aansluitend directeur van de

Provinciale Bibliotheek Centrale Groningen (PBCG)

van 1982 tot 1990. Op dit moment geniet hij van

zijn vrije tijd en doet af en toe advieswerk als hij

daarvoor gevraagd wordt, voor onder meer het

bedrijf waarvoor hij als director werkte, Pricewater-

houseCoopers.

Johan Mug vervulde in de jaren tachtig en negentig

verschillende functies bij de PBCG, onder andere die

van adjunct-directeur en werkte zeven jaar samen

met Halbe Kuipers. Toen Kuipers in september 1990

vertrok, volgde Johan Mug hem op als directeur. Hij

bleef aan het roer tot maart 1995. Mug is nu direc-

teur van Wedeka Bedrijven, sociale werkvoorziening

in Oost-Groningen en van EMCO, het werkvoorzie-

ningschap Zuidoost Drenthe.

Tijd voor maatschappelijk draagvlak

Hoe kan de bibliotheek de huidige bezuinigingen het hoofd bieden?

Halbe Kuipers: Het Rijk schrijft voor dat er gesneden moet worden in het cul-

tuurbudget. De gemeenten vertalen dit echter bijna vanzelfsprekend ook als

korten op de bibliotheken. Dit gebeurt, ik zou bijna willen zeggen, spontaan.

Het kan ook anders!

Johan Mug: Volgens mij heeft dit te maken met twee dingen: een informa-

tieachterstand over de bibliotheek bij de gemeentelijk beleidsmakers en

bestuurders, en verwarring over digitalisering. Dat hangt samen met het

misverstand dat digitalisering bibliotheken overbodig maakt. Er zijn gewoon

wethouders die dat zeggen in de krant! Die versimpelde weergave van de

werkelijkheid moet je zo snel mogelijk uitroeien. Je moet dus in dialoog met

de lokale bestuurders en je moet ambassadeurs hebben in de regio, zodat

je met elkaar kunt praten over wat nou wijsheid is. Dat lokale draagvlak is

belangrijk. De wethouder en de beleidsambtenaar, praat ermee.

Halbe Kuipers: Ik denk dat het maatschappelijk draagvlak in tijden van

bezuiniging extra belangrijk is. Daarom zou ik daar juist nu erg veel tijd en

energie in steken. Het betaalt zich terug in goodwill.

Johan Mug: Ik vond de relatie die er bestond tussen de besturen en de biblio-

theekorganisatie toch wel een garantie voor lokale verankering. Die structuur

heeft Biblionet Groningen losgelaten, dat zou niet mijn keuze zijn geweest.

Die bestuursstructuur had grote voordelen: de bestuursleden waren ambas-

sadeurs van de bibliotheek in de lokale gemeenschap. Die mensen waren

altijd zeer geloofwaardig en bovendien politiek gespreid, en van verschillende

kerkgenootschappen. Dat was een draagvlak van heb ik jou daar. Zij gingen

naar de gemeenten om de belangen van de bibliotheek te behartigen en wij

als professionals voorzagen hen van input.

Halbe Kuipers: Vergeet ook vooral de vrijwilligers niet als het gaat om dat

lokale draagvlak, dat zijn ook ambassadeurs. Bibliotheken kunnen niet

zonder en dat moet je die mensen steeds weer laten blijken. Mijns inziens

kun je best veel bibliotheken, ook kleintjes in stand houden. Een aantal kun

je grotendeels laten runnen door vrijwilligers, met op afstand een bibliothe-

caris die zorgt voor de collectie, de coaching en de begeleiding. Zo kun je die

fysieke spreiding van bibliotheken zoveel mogelijk handhaven. Als je dat niet

doet zal het ledenaantal op nationaal niveau binnen een paar jaar kelderen

van vijf miljoen naar drie miljoen of nog minder. De angst dat gemeenten

dan zeggen dat het helemaal wel met vrijwilligers kan, is ongegrond. Je kunt

de gemeente heel goed duidelijk maken dat er een professional nodig is. Daar

is een goed verhaal en overtuigingskracht voor nodig.

Johan Mug: De meerwaarde van professionals zit ‘m in zaken als digitalise-

ring en de collectie, maar vooral ook in educatie en cultuuroverdracht in de

brede zin van het woord.

Halbe Kuipers: Maar het zit hem ook in goede presentatie en service. Ik was

vorige week even in de bibliotheek van Grootegast. Over dat retailconcept

was ik eerst nogal sceptisch, maar ik moet zeggen dat het er allemaal fantas-

tisch uitziet. Wat me vooral opviel was die grote leestafel, er stond zelfs koffie,

daar zouden we vroeger niet aan gedacht hebben. Dat zijn kleinigheden,

maar dat is wel heel erg aardig. Ik vind dat jullie dat allemaal heel mooi heb-

ben gedaan hebben. Ook alle lof voor de website, het reserveren, het overal

kunnen lenen en inleveren.

Accent

Vergeet ook vooral de vrijwilligers niet als het gaat om dat lokale draagvlak, dat zijn ook ambassadeurs.

Accent

Hoe ziet de bibliotheek er over tien jaar uit?

Johan Mug: Ik denk niet dat die er zo heel veel an-

ders uitziet. Het is heel belangrijk dat je draagvlak

creëert en dat je mensen blijft interesseren voor

lezen, cultuur enzovoort. Het fysieke boek blijft,

je moet dat zien als een rustpunt in die hectische

samenleving.

Halbe Kuipers: En heb als bibliotheek alsjeblieft

niet de illusie dat jullie met e-books ook maar

enigszins een rol van betekenis kunnen spelen. De

bibliotheek is daar als schakel niet voor nodig, daar

moet je helemaal geen energie in steken. De markt

voorziet daar in, ook voor het lenen als daarvoor

een markt te creëren is. Maar de fysieke bibliotheek

bestaat over tien jaar echt nog wel. Daarbij moet

je er wel voor zorgen dat er aandacht blijft voor

de kleine low end bibliotheken. In het verlengde

hiervan zou ik nog willen meegeven: bewaar, met

het oog op het Groninger Forum, vooral goed het

evenwicht tussen stad en platteland.

Colofon Accent 32

Redactie Peter Beukers, Lysbeth Post, Aaf Smits en Carla Wilts

Fotografie Dick Pots, Ventoboreale

Illustraties Rocket Industries

M.m.v. Arend Middelveld en Nienke Sikkema

Vormgeving Rocket Industries

Druk MultiCopy

Redactie

Postbus 2503

9704 CM Groningen

050 365 09 11

info@mijneigenbibliotheek.nl

Accent verschijnt drie keer per jaar en is een uitgave van Biblionet Groningen