Aanpak Eenzaamheid Amsterdam - Movisie...ZRM scores, m.n. domein “Sociaal Netwerk”, kunnen een...

Uit de Schaduw van de Eenzaamheid

1

Berend de Groote 2018


Eenzaamheid onder Amsterdammers in de bijstand

Programma Meedoen Werkt

&

Aanpak Eenzaamheid

Amsterdam Mei 2018

Bestuurlijk opdrachtgever: Arjan Vliegenthart, Wethouder Amsterdam

Ambtelijk opdrachtgever: Nel Winkel Programmanager Meedoen Werkt, Marijke Andeweg, manager Aanpak Eenzaamheid

Uitvoerend ambtenaar: Berend de Groote, Roos Vollemans, Michaela Schönenberger, Francisca Flinterman.


2


Inhoud

Pagina

3 Voorwoord

4 Samenvatting, Conclusies & Aanbevelingen

5 Aanpak Eenzaamheid, Activering, GGD & Meedoen Werkt

6 Het experiment “Uit de Schaduw van de Eenzaamheid”, de opzet

7 Het experiment “Uit de Schaduw van de Eenzaamheid”, de uitvoer

8 Doelstelling: Ontwikkelen extra vaardigheden signaleren, bespreekbaar

maken, verwijzen

9 Doelstelling: Meer zicht op indicatoren uit de ZRM die duiden op

eenzaamheid

12 Doelstelling: Zicht op wensen, behoeften en mogelijkheden van eenzame

mensen

12 Doelstelling: Passend ondersteuningsaanbod voor wie dat noodzakelijk

blijkt

12 Doelstelling: Ontwikkeling van passend aanbod wanneer bestaand

aanbod niet voldoet

13 Doelstelling: Het verstevigen van de samenwerking tussen Activering,

GGD, het wijkzorgnetwerk en netwerkpartners eenzaamheid

14 De Verdiepingssessies

16 Bijlage 1: De Jong-Gierveld loneliness Scale

17 Bijlage 2: Mijn Positieve Gezondheid

18 Bijlage 3: De Zelfredzaamheidsmatrix (ZRM)

19 Bijlage 4: Blogs

26 Bijlage 5: Onderzoeksgegevens

32 Bijlage 6: Telefonische interviews met Klantmanagers

35 Bijlage 7: Focusdocument Meer Mankracht

46 Bijlage 8: Financiële verantwoording

“Laat je relaties niet verwateren, trek je schoenen aan, pak die telefoon. Koester het konvooi dat

met u meevaart door het leven.”(professor J. Gierveld)


3


Voorwoord

“Volgende week ben ik jarig, maar al jaren feliciteert niemand mij meer (Iwan).”

Klantmanagers van de Afdeling Participatie worden regelmatig geraakt door de verhalen van

Amsterdammers die afhankelijk zijn van een uitkering en zich eenzaam voelen. Mensen die door

hun problematiek, hachelijke financiële situatie of afwijkend gedrag vervreemd zijn geraakt van

hun sociaal netwerk, geen aansluiting meer voelen met de Amsterdamse samenleving en de hoop

op verbetering verloren hebben. Gelukkig geldt dit niet voor alle 32.000 Amsterdammers die

langdurig aangewezen zijn op bijstand, maar helaas voor een aanzienlijk deel wel. Veel

klantmanagers waren dan ook direct enthousiast toen ik hen benaderde voor het experiment “Uit

de schaduw van de Eenzaamheid”. Zij hadden net als ik het gevoel dat wij iets kunnen betekenen

voor deze Amsterdammers, die soms verder nergens in beeld zijn en zich zo eenzaam voelen. Ook

Michaela en Francisca van de GGD waren gelijk méér dan bereid om met ons dit avontuur aan te

gaan. Samen organiseerden wij de trainingen en verdiepingssessies, met soms pittige

onderwerpen en veel mooie verhalen uit de praktijk. Getroffen werd ik door de gedrevenheid van

klantmanagers en ik ben er van overtuigd dat we echt stappen gezet hebben. Want al was ons

experiment nog in omvang en bereik beperkt, onze ambitie is groot; minder vereenzaming in

Amsterdam!

“Bedankt voor uw bericht, dit vind ik heel sympathiek! (Iwan).”

Heel veel dank aan:

Roos Vollemans, Michaela Schönenberger, Francisca Flinterman, Nel Winkel, Christa Brinkhuis,

Andries Reinhart, Ivar Kofmann, Petra Bouman, Grace Blackson, Peter van Denderen, Anja van

Lonkhuizen, Marleen de Waard, Cees van der Meer, Marleen der Jeu, Regina Jansen , Frank van

Schaik, Vera Pool, Ramona Charles, Carl Hu- A-Ng, Nathalie Wehl, Tjerk Kamann, Wijnand van der

Boom.

Berend de Groote.

[email protected]

Eenzaamheid: “Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van)

bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen

geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft

bij de wensen.”(De Jong-Gierveld & van Tilburg, 2007


4


Samenvatting, Conclusies & Aanbevelingen

Circa 80.000 Amsterdammers voelen zich ernstig eenzaam. Dat is één op de acht volwassenen.

Nog eens 220.000 Amsterdammers voelen zich matig eenzaam en het probleem is groeiend.

Zoveel Amsterdammers, zoveel soorten eenzaamheid. Maar Amsterdammers met een

bijstandsuitkering lopen door de weinig rooskleurige situatie waarin zij zich bevinden, extra risico

op vereenzaming. Ze kampen met allerhande problematiek, hun sociaal netwerk is vaak gering en

hun afstand tot de arbeidsmarkt soms onoverbrugbaar groot. Voor hen is participeren in de

Amsterdamse samenleving niet vanzelfsprekend en te vaak hebben ze het gevoel de grip op het

eigen bestaan verloren te hebben.

Een lage sociaal economische status is, zo blijkt uit onderzoek door de GGD, een belangrijke

risicofactor voor vereenzaming. De aanname dat bijstandsgerechtigden, vooral wanneer het

perspectief op verbetering van hun (financiële) situatie gering is, extra risico lopen om te

vereenzamen of al (ernstig) eenzaam zijn, is dus reëel. Klantmanagers van de Amsterdamse

afdeling Activering merken in hun uitvoeringspraktijk dat deze Amsterdammers zich inderdaad

soms (ernstig) eenzaam voelen én dat zij hiervoor niet altijd ondersteuning zoeken (of vinden).

Tegelijkertijd wordt geconstateerd dat de kennis over “Eenzaamheid” soms te kort schiet.

Om dit nader te onderzoeken werd onder gezamenlijke vlag van de Aanpak Eenzaamheid en het

Programma Meedoen Werkt, een experiment uitgevoerd door de afdeling Activering en de GGD

gezamenlijk. Klantmanagers werd een training “herkennen, signaleren, bespreken van

eenzaamheid” geboden en in “verdiepingssessies” werden dilemma’s uit de praktijk (zoals het

taboe dat op het bespreken van dit onderwerp rust) besproken. Gewapend met deze kennis én

gebruikmakend van de aangereikte tools, registreerden klantmanagers in hoeverre de

Amsterdammers die zij spraken inderdaad kampen met gevoelens van eenzaamheid.

De GGD analyseerde deze gegevens en combineerde ze met de praktijkervaringen van de

betrokken klantmanagers. Dit leidde tot onderstaande constatering en aanbevelingen. Verder in

dit rapport worden deze nader uitgewerkt.

Constatering

� Amsterdammers met een bijstandsuitkering blijken vaak (ernstig) eenzaam te zijn.

� Klantmanagers kunnen een belangrijke signaleringsrol vervullen.

� Van “Eenzaamheid” hebben professionals soms een stereotiep beeld.

� Eenzaamheid blijkt in de praktijk een moeilijk gespreksonderwerp.

� Er is veel belangstelling voor de training signaleren en bespreken van “vereenzaming”.

� ZRM scores, m.n. domein “Sociaal Netwerk”, kunnen een aanwijzing zijn voor mogelijke

eenzaamheidsproblematiek.

� Onderzoek Mankracht naar scores ZRM lijkt te wijzen op onder signalering problematiek.

� Maatschappelijke participatie lijkt eenzaamheid niet (altijd) te voorkomen.

� Er wordt schaarste ervaren aan daadwerkelijk effectief aanbod m.n. ter vermindering van

emotionele eenzaamheid.

Aanbeveling

� Biedt klantmanagers WPI (en mogelijk ook netwerkpartners) standaard een basistraining

“signaleren, herkennen, bespreken Eenzaamheid” én organiseer “verdiepingssessies”.

� Geef extra aandacht aan en tijd voor het bespreken van Eenzaamheid en onderzoek de

inzet van ondersteunend instrumentarium daartoe.

� Verken de mogelijkheden om t.a.v. het verminderen van (emotionele) eenzaamheid

bewezen effectief, op duurzaam gedragsverandering gericht aanbod te organiseren.

“Ik vind eigenlijk dat al mijn collega’s deze training moeten volgen, als onderdeel van het

persoonlijk ontwikkelplan. Hoe geweldig is het om je klanten beter te begrijpen” (Klantmanager)


5


Aanpak Eenzaamheid, Activering, GGD & Meedoen Werkt

“Amsterdammers met een bijstandsuitkering vormen een risicogroep als het gaat om eenzaamheid”

Met de “Aanpak Eenzaamheid” wordt uitvoer gegeven aan de bestuurlijke ambitie om eenzame

Amsterdammers ondersteuning te bieden. In dit kader werd om voorstellen voor

praktijkexperimenten gevraagd. Het experiment “ Uit de Schaduw van de Eenzaamheid” was één

van de gehonoreerde voorstellen. Wegens overeenkomsten in doelgroep en doelstelling werd het

experiment “Uit de Schaduw van de Eenzaamheid” mede gefinancierd vanuit het programma

“Meedoen Werkt”. Dit programma richt zich op Amsterdammers die het niet lukt op eigen kracht

te participeren.

Activering

In Amsterdam zijn ruim 42.000 huishoudens voor hun inkomen afhankelijk van een

bijstandsuitkering. De RVE’s Werk, Participatie en Inkomen dragen gezamenlijk zorg voor de

uitvoer van de participatiewet en de verstrekking van bijstand. De Afdeling Activering is

onderdeel van de RVE Participatie en richt zich primair op de ondersteuning van Amsterdammers

voor wie werk aanvaarding (op korte termijn) geen realistische optie meer lijkt. De problematiek

van deze Amsterdammers is divers en vaak lukt het niet om op eigen kracht te participeren in de

Amsterdamse samenleving. De klantmanager Activering brengt in kaart op welk terrein

ondersteuning wenselijk is. Voor het daadwerkelijk bieden van de juiste ondersteuning vertrouwt

hij op het Wijkzorgnetwerk. Dit netwerk wordt gevormd uit professionals (maar ook vrijwilligers)

die elk op hun terrein specialist zijn. Denk aan schuldhulpverlening, maatschappelijk werk,

zorgprofessionals, de vrijwilligerscentrale, etc. De klantmanager is geen hulpverlener, maar

vervult een signalerende, verwijzende en tot deelname (aan zelfredzaamheid vergrotende

activiteiten) stimulerende rol. In totaal bedraagt het klantenbestand van de afdeling Activering

zo’n 32.000 Amsterdammers.

Eenzaamheid

Eenzaamheid wordt vaak vermoed door klantmanagers. Het “gevoel van eenzaamheid” is echter

geen objectief meetbaar gegeven. Een persoonlijk en vertrouwelijk gesprek tussen de betreffende

Amsterdammer en diens klantmanager zal het inzicht moeten verschaffen of (potentiele)

eenzaamheidsproblematiek daadwerkelijk speelt. In de praktijk echter, blijkt “eenzaamheid” niet

altijd een onderwerp van gesprek, zeker ook door de ongemakkelijkheid die dit onderwerp met

zich mee brengt.

Samenwerking van WPI (Activering) en de GGD

In “Uit de schaduw van de Eenzaamheid” bundelen de GGD en de afdeling Activering van de

gemeente Amsterdam hun krachten. Benutting van de kennis van de GGD rond de thematiek

“eenzaamheid” én benutting van vastgelegde gegevens met de Zelfredzaamheidmatrix (ZRM)

gecombineerd met de praktische kennis en vaardigheden van klantmanagers, vormen de basis

voor het experiment. Daarnaast werden ook de resultaten van het onderzoek “onder-signalering

van sociaal isolement/eenzaamheid bij WPI Activering “ (GGD Tjerk Kamann) in het onderzoek

betrokken.

Hij woont nog in zijn ouderlijk huis waar hij zijn vader tot diens dood verzorgde. Weer werk vinden is

hem nooit gelukt. “Ik heb mijn kat nog zegt hij, ze is me alles. Maar ze is al 12 jaar. Wat als zij er

straks niet meer is? Wat heb ik dan nog? Wat heeft het dan nog voor zin?”


6


Experiment “Uit de Schaduw van de Eenzaamheid”, de opzet

Door meer kennis over eenzaamheid sneller en effectiever ondersteuning kunnen bieden.

Amsterdammers met een bijstandsuitkering vormen een risicogroep als het gaat om eenzaamheid

(AGM 2016). Hoe kunnen wij bij deze Amsterdammers vereenzaming tegengaan? Voor het

experiment werd in eerste instantie gekozen voor een primair onderzoeksmatige op zet. De focus

lag op het mogelijk “ontdekken” van voorspellende waarden van de ZRM. Al snel bleek deze opzet

niet te voldoen. Klantmanagers Activering gaven aan vooral behoefte te hebben aan méér kennis

en praktische handvatten. De opzet werd hierop aangepast naar een meer praktische insteek en

de focus werd verschoven naar het vooral “creëren van bewustwording”.

Experimentomschrijving

Met het experiment “Uit de schaduw van de Eenzaamheid” werd onder klantmanagers van de

afdeling Activering een grotere bewustwording van het fenomeen “eenzaamheid” beoogd en

werd tegelijk gestreefd naar praktische handvatten om eenzaamheid eerder te signaleren, te

herkennen én te bespreken. Basis voor het experiment vormt de benutting van de kennis van de

GGD rond “eenzaamheid”, de met de Zelfredzaamheidsmatrix (ZRM) vastgelegde gegevens én de

praktische kennis en vaardigheden van klantmanagers.

Doelstelling

• Ontwikkelen extra vaardigheden signaleren, bespreekbaar maken, verwijzen. • Meer zicht op indicatoren uit de ZRM die duiden op eenzaamheid. • Zicht op wensen, behoeften en mogelijkheden van eenzame mensen. • Passend ondersteuningsaanbod voor wie dat noodzakelijk blijkt. • Het verstevigen van de samenwerking tussen Activering, GGD het wijkzorgnetwerk en

netwerkpartners eenzaamheid. • Ontwikkeling van passend aanbod wanneer bestaand aanbod niet voldoet.

Doelgroep

• Amsterdammers met een bijstandsuitkering (Participatiewet) met weinig perspectief op

betaald werk.

Beoogd resultaat

• Door meer kennis over eenzaamheid sneller en effectiever ondersteuning kunnen bieden.

Praktijk

Klantmanagers van de afdeling Activering werden met voorlichting, training en een negental

“verdiepingssessies”(zie ook de “Blogs” in bijlage 5) versterkt in het herkennen en bespreken van

eenzaamheid. Voor nader onderzoek werd geregistreerd of eenzaamheid zich inderdaad

manifesteerde bij de Amsterdammers die zij spraken in hun uitvoeringspraktijk. Hiervoor werd

gebruik gemaakt van de De Jong-Gierveld Loneliness scale (zie bijlage 1).Met de betreffende

Amsterdammers werd hun situatie en wensen besproken en werd zo nodig verwezen naar

partners uit het Wijkzorgnetwerk voor mogelijk effectief aanbod om de ervaren eenzaamheid te

verkleinen.

Deelnemers

Klantmanagers WPI en enkele medewerkers van Welzijnsorganisaties.

Project leiding/organisatie

Berend de Groote, Roos Vollemans, Michaela Schönenberger, Francisca Flinterman.

“De training was heel interessant. Het heeft echt een meerwaarde!”(Klantmanager)


7


Experiment “Uit de Schaduw van de Eenzaamheid”, de uitvoer

De opzet en uitvoer van het experiment was overeenkomstig de wens van de deelnemers, vooral

heel praktisch van aard; het geleerde kon direct in praktijk worden gebracht. In

“verdiepingssessies” werden vragen uit de praktijk behandeld. Een aantal klantmanagers was

graag bereid vrijwillig mee te werken aan nader onderzoek naar eenzaamheid onder

bijstandsgerechtigden. Zij hielden over de periode november/december 2017 een registratie bij

van de door hen gesproken Amsterdammers.

Dit deden we

� De GGD ontwikkelde en gaf een voorlichting “Eenzaamheid”. Hiermee kregen de

deelnemers inzicht in de verschillende vormen, oorzaken, gevolgen en de gevonden

risicogroepen voor vereenzaming in Amsterdam en werden tips gegeven voor het

signaleren en bespreken van eenzaamheid.

� 70 klantmanagers namen deel aan deze voorlichting.

� Met “verdiepingssessies” werden thema’s rond eenzaamheid o.l.v. experts uit de

betreffende vakgebieden behandeld. Zie tevens bijlage 3: “De verdiepingssessies”.

� Ongeveer 15 (wisselende) klantmanagers namen wekelijks deel aan de

verdiepingssessies.

� Alle deelnemende klantmanagers werden tools geboden om “eenzaamheid” te signaleren

én bespreekbaar te maken. Voor de 11 klantmanagers die aangaven mee te willen werken

aan nader onderzoek, werd op basis van ZRM scores op de domeinen “Sociaal netwerk”

en “Geestelijke gezondheid” een caseloadselectie gemaakt.

� Door deze 11 klantmanagers werd met 148 Amsterdammers “eenzaamheid”

besproken. Van hen werd geregistreerd of er een vorm van eenzaamheid (of niet)

gesignaleerd werd.

� De door hen verzamelde informatie vormt de basis voor het door de GGD uitgevoerd

onderzoek.

� Om “elkaar te leren kennen”, werden ook diverse maatschappelijke partners voor de

bijeenkomsten uitgenodigd. Mede door gezamenlijke casuïstiekbespreking en het delen

van ervaringen groeide het onderling vertrouwen én kreeg men beeld van elkaars

werkzaamheden en doelstellingen. Daarbij droeg het gezamenlijk uitvoeren van het

experiment door GGD en Activering enorm bij aan de versteviging van de samenwerking

tussen deze organisaties.

� 15 klantmanagers namen deel aan de met Wijkzorg georganiseerde training

“procesbegeleider Anders Kijken Anders Doen (de casuïstiekbesprekingsmethodiek

binnen het Wijkzorgnetwerk).

� Klantmanagers WPI gaven aan het contact met GGZ en GGD zeer op prijs te stellen.

In Noord werden concrete samenwerkingsafspraken gemaakt tussen klantmanagers

en Doras.

� In samenwerking met Arkin werd extra training geboden over het herkennen en

bespreken van psychosociale problematiek én de verwijsmogelijkheden.

� 20 klantmanagers namen deel aan de extra training “herkennen en bespreken

Psychosociale problematiek door Arkin.

Juist Amsterdammers in de leeftijd 45 -55 voelen zich vaker ernstig eenzaam (AGM 2016 GGD)


8


Doelstelling: Ontwikkelen extra vaardigheden signaleren, bespreekbaar maken, verwijzen

Natuurlijk komt het voor dat Amsterdammers hun klantmanager vertellen hoe eenzaam ze zich

voelen en soms zijn de signalen overduidelijk. Maar voor de meeste mensen is eenzaamheid geen

gemakkelijk gespreksonderwerp. In veel gevallen wordt de ervaren eenzaamheid verzwegen of

zelfs ontkend. Soms wordt “eenzaamheid” ook door professionals (niet alleen klantmanagers!)

over het hoofd gezien, vooral wanneer de Amsterdammer niet voldoet aan het beeld dat men bij

“eenzaam” heeft. Signaleren begint dus met bewustwording, maar minstens zo belangrijk is

daarna het gesprek te kunnen voeren over het vermoeden van eenzaamheid. Hoe maak je

eenzaamheid bespreekbaar en wat kan je iemand aanbieden om iets aan die eenzaamheid te

doen? In de voorlichting werden de deelnemende klantmanagers door de GGD tools geboden die

kunnen helpen om eenzaamheid te signaleren en makkelijker te bespreken. In de verdiepings-

sessies werd dieper ingegaan op door klantmanagers aangedragen thema’s. Zie tevens De

Verdiepingssessies, bijlage 1: “De Jong Gierveld Loneliness Scale” en bijlage 2: “Mijn Positieve

Gezondheid”.

Peiling onder professionals WPI / Samen DOEN (Focusdocument Meer Mankracht, Tjerk Kamann 2018)

In december 2017 en januari 2018 zijn met name klantmanagers activering van WPI en ook medewerkers Samen

DOEN getraind in de vernieuwde ZRM 2017. Na afloop van de training vulden 195 professionals een

evaluatieformulier in waarin onder anderen werd gevraagd hoeveel moeite zij hebben me het signaleren van

problemen op het gebied van:

Helft vindt signaleren niet gemakkelijk

De helft van de professionals geeft aan gemakkelijk problemen te signaleren op het gebied van sociaal

isolement/eenzaamheid. Signaleren van geestelijke gezondheidsproblemen wordt vaker gemakkelijk gevonden

dan signaleren van isolement en eenzaamheid, maar moeilijker dan signaleren van lichamelijke

gezondheidsproblemen. Het gemakkelijkst vindt men het om problemen op het gebied van lichamelijke

gezondheid te signaleren. Signaleren van problemen op het gebied van middelengebruik vindt men het

moeilijkst.

Concluderend

De peiling onder professionals van WPI laat ruimte zien om signalering van problemen op het gebied van

isolement/eenzaamheid te verbeteren. Uit gesprekken blijkt hier ook animo voor. Cijfers ondersteunen de

gedachte dat ZRM scores op het domein Sociaal Netwerk een onderschatting van de werkelijke problemen op

dit domein vormen doordat klantmanagers het relatief moeilijk vinden problemen op dit gebied te signaleren

het niet altijd tot hun taak vinden behoren dit uit te vragen1. Daarnaast lijkt verduidelijking van de ZRM

handleiding op het domein Sociaal Netwerk gewenst. 1 Methodiek van de ZRM werkt zo dat wanneer geen “bewijs” van een probleem wordt gevonden, deze niet bestaat en dus de maximale score wordt

toebedeeld. Niet uitvragen van een domein omdat je vindt dat dit niet tot je taak behoort maar deze wel invullen –omdat dat dan weer wel “moet” –

leidt tot een maximale score en dus te rooskleurig beeld.

1.Sociaal isolement/eenzaamheid

2.Geestelijke gezondheid

3.Middelengebruik

4.Lichamelijke gezondheid


9


Doelstelling: Meer zicht op indicatoren uit de ZRM die duiden op eenzaamheid

Onderdeel van het experiment is het in de praktijk onderzoeken of scores op de ZRM een indicatie

vormen voor eenzaamheid. Uitgangspunt was dat een lage score op de domeinen “Sociaal

netwerk” en/of “Psychische gezondheid” mogelijkerwijs een indicatie vormt. Elf Klantmanagers,

getraind in het herkennen van eenzaamheid, participeerden actief in het onderzoek en spraken

Amsterdammers uit hun eigen caseload/gebied om te kijken of het veronderstelt risico, zich

inderdaad in gevoelens van eenzaamheid manifesteert. Hun bevindingen registreerden ze in

RAAK (het registratiesysteem van WPI) en (deels) in de digitale versie van De JongGierveld tool

(DJG, zie tevens Bijlage 1.), beschikbaar gesteld door de GGD. Rekening houdend met de geldende

privacy voorschriften werden data gedeeld en vervolgens door de GGD geanalyseerd.

Gesproken Amsterdammers

In totaal werden 142 Amsterdammers gesproken

• 142 klanten met een ZRM score op sociaal netwerk en/GGZ.

• 91 klanten heeft een DJG score.

• 89 klanten met zowel een score voor ZRM-domeinen Sociaal Netwerk/GGZ als voor DJG

• 51% vrouw

• Gemiddelde leeftijd 49 jaar

• gemiddelde uitkeringsduur 10 jaar

Eenzaamheid onder gesproken Amsterdammers

Aantal Eenzaam Waarvan

“ernstig

eenzaam”

Waarvan

“sociaal

eenzaam”

Waarvan

“emotioneel

eenzaam”

Alle

klanten

binnen het

experiment

142 103

(39 niet

eenzaam)

- - -

Klanten

zonder een

DJG-score

53 27

(26 niet

eenzaam)

Niet gemeten 11

(21%)

19

(36%)

Klanten

met ook

een DJG-

score

89 76

(13 niet

eenzaam)

30

(34%)

39

(44%)

40

(45%)

Eenzaamheid en scores op de Zelfredzaamheidsmatrix (ZRM)

Klantmanagers van WPI gebruiken de ZRM als instrument om te bepalen op welke

levensdomeinen de zelfredzaamheid van de betreffende Amsterdammer mogelijk versterking

behoeft (Zie bijlage 3 voor uitleg over de ZRM). Door tevens de De Jong-Gierveld (de DJG)

vragenlijst in vullen, werd een beter zicht op de ervaren eenzaamheid van de betrokken

Amsterdammers mogelijk. De DJG geeft inzicht in de ernst van de eenzaamheid en onderscheidt

emotionele en sociale eenzaamheid. Voor de ZRM domeinen die verder worden toegelicht, wordt

uitgegaan van de onderzoeksgroep bij wie zowel de ZRM als de DJG gescoord werd (89

Amsterdammers).

“Doe lekker mee” zeggen we dan… en hiermee sluiten wij aan bij het taboe dat eenzaamheid vooral

aan je zelf ligt..(verdiepingssessie Taboe)


10


Ernstige eenzaamheid & ZRM domein “Sociaal Netwerk”

Van de klanten bij wie een score 1 (“Ernstig sociaal isolement/ gebrek aan noodzakelijke steun”) of

score 2 (“blijvend, belangrijk probleem als gevolg van actief of passief terugtrekken uit sociale

relaties”) wordt gescoord op het ZRM-domein Sociaal Netwerk, wordt meer dan 60% als “ernstig

eenzaam” gescoord op de DJG vragenlijst. De andere 40% is “matig eenzaam”.

Opmerkelijk: Van klanten met score 3 op Sociaal Netwerk, blijkt toch 35% matig/ernstig eenzaam

volgens de DJG. Zelfs bij score 4/5 is dit nog 8%. Mogelijk duidt dit op onder- signalering van

“niet/onvoldoende zelfredzaam” op het ZRM domein Sociaal Netwerk.

Voorzichtige conclusie:

• Er lijkt een samenhang tussen een lage ZRM score op “Sociaalnetwerk” en op basis DJG

geconstateerd gevoel van eenzaamheid. Dit komt overeen met het door prof. De Jong

Gierveld beschreven onderzoeksresultaat (LASA studie); “een klein sociaal netwerk

vergroot de kans op vereenzaming aanmerkelijk”.

• Tegelijkertijd geldt dat DJG t.o.v. de ZRM score op “Sociaal netwerk” een meer

problematisch beeld geeft van de situatie van de klanten in dit experiment. Dit kan duiden

op onder-signalering van eenzaamheid binnen het domein “Sociaal Netwerk” door de

ZRM.

• Het in kader van Mankracht· uitgevoerd onderzoek naar ZRM scores “Sociaal netwerk” op

het totale aantal ZRM profielen versterkt het vermoeden van onder-signalering.

13

15

2

8

25

13

03

10

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

score 1-2 score3 score4-5

ZRM-domein Sociaal Netwerk

nvt (niet eenzaam (score

0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))

Ja ((zeer) ernstig eenzaam

(score 9-11))

GGD: 5% van de klanten (op basis van 16.241 ZRM profielen) activering scoort problematisch op

domein sociaal netwerk. Dit duidt op onder-signalering. We weten uit onderzoek dat dit percentage

hoger (boven de 10%) zou moeten liggen binnen deze kwetsbare groep.


11


Ernstige eenzaamheid & ZRM domein “Geestelijke gezondheid”.

Wat betreft problematische scores (score 1 en 2) op het domein GGZ zien we een soortgelijk beeld

als bij Sociaal Netwerk. Echter, voor scores 3 en hoger wordt gemiddeld meer problematiek op de

DJG vragenlijst gescoord.


• Er lijkt enige samenhang tussen een lage ZRM score op “Geestelijke gezondheid” en op

basis DJG geconstateerd gevoel van eenzaamheid (maar veel minder duidelijk dan bij

Sociaal Netwerk).

Sociale en Emotionele eenzaamheid

De hele onderzochte groep blijkt hoog emotioneel eenzaam. Echter Amsterdammers met een

hoge score op het ZRM domein Sociaal Netwerk, scoren lager op Sociale Eenzaamheid. Bij ZRM

domein GGZ lijkt er geen duidelijk verschil tussen emotionele of sociale eenzaamheid.


• Aandacht voor emotionele eenzaamheid is van belang óók (juist?) wanneer men

zelfredzaam lijkt op het ZRM domein Sociaal Netwerk.

Ernstige eenzaamheid & ZRM domein “Maatschappelijke Participatie”

Het “maatschappelijke actief zijn” lijkt het gevoel van eenzaamheid niet altijd te voorkomen.


Maatschappelijke participatie is geen garantie voor een gevoel van sociale verbondenheid.

8

10 12

5

2516

1 2

10

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


ZRM-domein GGZ


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))

Ja ((zeer) ernstig

eenzaam (score 9-11))

16 7 7

28 11 7

6 34

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

map score 1-2 map score3 map score4-5

ZRM-domein Maatsch Part


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))

Ja ((zeer) ernstig

eenzaam (score 9-11))


12


Doelstelling: Zicht op wensen, behoeften en mogelijkheden van eenzame mensen

De geselecteerde Amsterdammers werden op een prettige wijze benaderd voor een gesprek. Vaak

werd dit gesprek gevoerd in een Huis van de Wijk in plaats van op het Stadsloket. Speelde er

eenzaamheid dan werd met de Amsterdammer besproken op welk gebied hij zijn leven wil

verrijken. Het gaat hier dus echt om het werken vanuit de wens van betrokkene. Als handige

gesprekstool hiervoor werd “Mijn Positieve Gezondheid” (zie tevens bijlage 2) geïntroduceerd. Uit

interviews met de klantmanagers kwam echter naar voren dat vooral de De Jong Gierveld

vragenlijst als een handige gespreksleidraad gezien werd om eenzaamheid te signaleren en te

bespreken. Opvallend is dat eenzame Amsterdammers vaak uit eigen beweging geen hulp of

ondersteuning gezocht hebben. Veel eenzame Amsterdammers geven ook aan geen behoefte te

hebben aan verandering van hun situatie. Zij lijken moeilijk te motiveren om toch stappen te

zetten. Desalniettemin worden de gesprekken over het algemeen als positief ervaren. Men vindt

het prettig dat er geluisterd wordt.

Doelstelling: Passend ondersteuningsaanbod voor wie dat noodzakelijk blijkt Uit inventarisatie/onderzoek van Movisie (2018) bleek al dat het bieden van daadwerkelijk

effectieve ondersteuning verre van simpel is. Veel van het gangbare aanbod is gericht op het

verminderen van “Sociale eenzaamheid” door middel van ontmoeting. Mensen die gebukt gaan

onder “Emotionele eenzaamheid”, hebben weinig baat bij dit aanbod. Maar ook ten aanzien van

het verminderen van “Sociale Eenzaamheid”, zo leerden wij uit de verdiepingssessies, is dit

aanbod vaak weinig effectief. Te vaak wordt te makkelijk en te snel naar een activiteit verwezen en

ontbreekt voldoende aandacht voor het “onvermogen tot ontmoeten en contacten onderhouden”,

met als risico dat mensen juist het gevoel gegeven wordt dat hun vereenzaming vooral te wijten is

aan het eigen falen. Toch geven klantmanagers aan in veel gevallen een passend aanbod

(bijvoorbeeld een “maatjesproject”) te kunnen bieden. Een bijkomend probleem is dat de

betreffende Amsterdammers vaak kampen met een keur aan problemen, die wellicht niet de

oorzaak of gevolg zijn van eenzaamheid, maar daar zeker wel toe bijdragen en/of het verminderen

ervan bemoeilijken. Voorbeelden zijn schuldenproblematiek of taalproblemen. Voor deze

“praktische” problemen kunnen klantmanagers prima hun verwijzende rol vervullen en zorg

dragen voor een passend aanbod. Daarbij werd waar mogelijk aangesloten bij bestaand aanbod

binnen de basisvoorzieningen en werden Amsterdammers zo mogelijk “warm” overgedragen.

Uit casuïstiek bespreking met de betrokken klantmanagers, blijkt voor alle stadsdelen de wens te

bestaan voor (meer) op “het ontwikkelen van vaardigheden” en op het verminderen van

emotionele eenzaamheid gericht aanbod.

Doelstelling: Ontwikkeling van passend aanbod wanneer bestaand aanbod niet voldoet

Binnen het experiment zijn wij er (ook gezien de korte looptijd) niet toe gekomen om in

voorkomende gevallen passend aanbod te (laten) ontwikkelen. Klantmanagers uitten de behoefte

aan aanbod gericht op “het ontwikkelen van vaardigheden” (het leggen en onderhouden van

contacten/vriendschappen). Maar ook meer aandacht voor aanbod gericht op het verminderen

van Emotionele eenzaamheid blijkt van belang. Deze aanbeveling is aan het regieteam

meegegeven en zal in de follow up naar verwachting verder vorm gegeven worden. Daarnaast is

ook binnen het programma Doorontwikkeling basisvoorzieningen, aandacht voor (het

ontwikkelen van) aanbod ter vermindering van eenzaamheid.

“Het thema eenzaamheid is individueel en hartstikke privé. Een deur moet eerst open gaan, wat

een gesprek moeilijk maakt.”(Klantmanager)

Gesprekken met klantmanagers Activering werden in december 2017 gewaardeerd met cijfer 8.


13


Doelstelling: Het verstevigen van de samenwerking tussen Activering, GGD, Wijkzorgnetwerk

en netwerkpartners eenzaamheid

“Samenwerking ontstaat wanneer er zicht is op toegevoegde waarde en wanneer de

samenwerkingspartner iets toevoegt”. Van belang is dan natuurlijk, dat men van elkaar weet

welke toegevoegde waarde men heeft en dat men tot samenwerken bereid is. Eerste stap hierin is,

dat men elkaar leert kennen. Het gezamenlijk volgen van training en/of voorlichting kan hiertoe

prima bijdragen. Zowel tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten als de verdiepingssessies bleek “een

gemende groep” gewaardeerd te worden en inzicht te geven in elkaars werkwijze.

“Ik bemerkte al snel dat ook ik niet helemaal vrij was van vooringenomenheid ten aanzien van een deel van

de taakuitvoering van WPI. Echter, het vooroordeel smolt die keer als sneeuw voor de zon” (medewerker

MADI)


14


De verdiepingssessies

Dinsdag 17 oktober

Intervisie en Anders Kijken Anders Doen (AKAD)

Anders Kijken Anders Doen (AKAD) is een methodiek van casusbespreking welke algemeen wordt

gehanteerd door Wijkzorg professionals. De bijeenkomst gaf inzicht hoe deze methodiek

klantmanagers kan helpen hun klant de juiste ondersteuning te bieden.

Intervisie kan helpen om samen met collega’s aangrijpende verhalen en ervaringen te delen en te

verwerken.

Dinsdag 24 oktober

Suïcidepreventie (Lyna Polikar)

Mensen die aangeven het leven niet meer te willen of kunnen dragen. Klantmanagers worden hier

soms mee geconfronteerd en wat kunnen zij dan betekenen? Meer dan men vaak denkt, blijkt uit

deze door de GGD verzorgde bijeenkomst. Een luisterend oor en de juiste verwijzing kunnen

levens redden.

Dinsdag 31 oktober

Het signaleren & herkennen van psychosociale problematiek (Sebnem Cim, Marianne de Pundert)

Met deze verkorte training door Arkin/InGeest wordt ons duidelijker welke factoren aanleiding en

gevolg kunnen zijn van/voor psychosociale problematiek en welke culturele factoren mogelijk een

rol spelen. Hoe lastig het bespreken is ervaren wij zelf aan de hand van rollenspel. Wegens grote

belangstelling wordt de volledige training op nog 2 data verzorgd.

Dinsdag 07 november

Omgaan met claimgedrag 1.(Lennert den Breems)

De HVA verzorgde deze sessie waarin aandacht gegeven werd aan het fenomeen “claimgedrag”.

Welke rol heeft de klantmanager hier zelf (mogelijk) in en hoe bewaar je de professionele

distantie?

Dinsdag 14 november

Het taboe op eenzaamheid (Theo van Tilburg)

Wat is een taboe eigenlijk? Waarom is eenzaamheid voor velen zo moeilijk bespreekbaar, zo’n

taboe? Uit deze presentatie van Professor Theo van Tilburg blijkt ons dat een aanbod dat niet

baat, soms wel degelijk schaadt en dat we eenzaamheid toch vaak zien als makkelijk op te lossen

en vooral toe te schrijven aan de inactiviteit van de ander.

Dinsdag 21 november

Casuïstiekbespreking en eerste onderzoeksresultaten.

Ook nu blijkt dat “eenzaamheid” een lastig te bespreken onderwerp is (alhoewel sommige mensen

juist zeer openhartig blijken). De vragenlijst van de Jong-Gierveld, blijkt een zeer gewaardeerd

hulpmiddel om het gesprek vorm te geven.

Dinsdag 28 november

“Het sociaal konvooi”(Jenny Gierveld)

Tijdens deze inspirerende sessie worden we met onze neus op de feiten gedrukt; een zwak

netwerk is de grote voorspeller voor eenzaamheid. Maar een netwerk opbouwen gaat niet vanzelf

én vereist onderhoud. Voor het voorkomen van eenzaamheid moet je ook zelf

verantwoordelijkheid nemen. Hoe actief onderhouden wij zelf ons eigen netwerk..?

“Geluk hebben betekend nog niet gelukkig zijn” (verdiepingsbijeenkomst suïcidepreventie)


15


Dinsdag 12 december

Omgaan met claimgedrag 2 (Lennert den Breems)

De HVA verzorgt wederom deze sessie. Dit maal met veel input van een aantal klantmanagers

WPI. Welke invloed heeft onze dienstverlening en gedrag op het gedrag van onze klanten? Een

introductie op het “oplossingsgericht werken” als tool om effectiever aan te sturen op gewenst

gedrag.

Dinsdag 19 december

Eenzame mannen (Tjerk Kamann)

Tjerk Kamann, onderzoeker bij de GGD volgde gedurende bijna 8 jaar een grote groep (bij

aanvang) alleenstaande en werkloze mannen. Hoe verging het hun en welke factoren maakten dat

sommige hun situatie wisten te verbeteren waar dat andere juist niet lukte?” Sense of Coherence”

blijkt hierin een grote rol te spelen. Het stigma t.a.v. het baanloos zijn, blijkt een groot probleem

en al helemaal wanneer ook psychische problematiek speelt. Daarnaast blijken mannen niet alleen

zelf grote moeite te hebben om hun problematiek te bespreken, ook professionals vinden dit

moeilijk en/of merken het niet op.

“De sessies waren voor mij als professional, maar ook voor mij persoonlijk van toegevoegde waarde. We

hebben hier ook vaak als collega’s in de lunchpauzes over zitten doorpraten”. (Klantmanager)


16


Bijlage 1: De Jong-Gierveld Loneliness Scale

� 0-2: geen eenzaamheid

� 3-8: indicatief voor matige eenzaamheid

� 9-11: indicatief voor ernstige eenzaamheid

Vragen ter indicaties

• Sociale eenzaamheid (s)

• Emotionele eenzaamheid (e)


17


� Nieuw concept van gezondheid.

� Meer dan alleen lichamelijk en geestelijk welbevinden.

� Het gaat vooral om coping, veerkracht, eigen kracht.

� Perspectief van de cliënt staat centraal.

Bijlage 2: Mijn Positieve Gezondheid

• Je gezond voelen

• Fitheid

• Klachten en pijn

• Slapen

• Eten

• Conditie

• Bewegen

• Onthouden

• Concentreren

• Communiceren

• Vrolijk zijn

• Jezelf accepteren

• Omgaan met verandering

• Gevoel van controle

• Zinvol leven

• Levenslust

• Idealen willen bereiken

• Vertrouwen hebben

• Accepteren

• Dankbaarheid

• Blijven leren

• Genieten

• Gelukkig zijn

• Lekker in je vel zitten

• Balans

• Je veilig voelen

• Hoe je woont

• Rondkomen met je geld

• Sociale contacten

• Serieus genomen worden

• Samen leuke dingen doen

• Steun van anderen

• Erbij horen

• Zinvolle dingen doen

• Interesse in de

maatschappij

• Zorgen voor jezelf

• Je grenzen kennen

• Kennis van

gezondheid

• Omgaan met tijd

• Omgaan met geld

• Kunnen werken

• Hulp kunnen vragen


18


Bijlage 3: De Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM)


19


Bijlage 4: Blogs

Ten behoeve van de Website https://www.amsterdamsnetwerkeenzaamheid.nl/experimenten,

werd een 6 tal blogs geschreven. De blogs werden ook op Linkedin gepubliceerd en goed gelezen.

Blog 1

Omvang van eenzaamheid

In aanloop naar het experiment hebben we deelgenomen aan verschillende overleggen en

bijeenkomsten rondom het thema eenzaamheid. Tijdens die bijeenkomsten zijn we steeds meer

doordrongen geraakt van de omvang van eenzaamheid in Amsterdam.

Wat ons daar vooral in opviel was hoeveel risico op eenzaamheid de bijstandspopulatie loopt: vaak

van niet Nederlandse komaf, laag opgeleid, werkloos met een beperkt perspectief op werk, met

een laag inkomen, een matige gezondheid, en ga zo maar door…. een stapeling van risicofactoren.

We hebben het dan over ruim 33.000 Amsterdammers… geen geringe groep.

Hoe nemen we eenzaamheid waar

Met die gedachte zijn we naar ons eigen werk gaan kijken: hoe nemen we eenzaamheid waar, en

wat doen we er vervolgens mee? Op die vraag was geen eenduidige antwoord te geven zo blijkt uit

gesprekken met klantmanagers. Als we eenzaamheid af gaan pellen, komt er meteen veel los: er

blijken veel meer situaties te zijn waarin eenzaamheid wellicht aan de orde is, dan men op het

eerste oog zou vermoeden. Dat iemand in een gezinssituatie zich toch ontzettend eenzaam kan

voelen is helemaal niet voor iedereen vanzelfsprekend, en dat was het voor ons in eerste instantie

ook niet.

Ingewikkeld

Eenzaamheid zit vooral in de beleving van het individu, en die beleving meten we niet in de ZRM

en is best ingewikkeld te achterhalen. Waar we uitvragen hoe actief iemand is, en hoeveel netwerk

iemand heeft, vragen we niet standaard hoe iemand die activiteiten en contacten ervaart. En als

we dat vragen en iemand geeft aan zich eenzaam te voelen, wat doen we er dan mee? Wat hebben

we die persoon dan te bieden?

GGD

Met dit vraagstuk onder de arm zijn we naar de GGD gestapt: zij hebben immers het meeste

inzicht in de data die uit de ZRM’s (zelfredzaamheidsmatrix) verkregen kunnen worden. Over het

inkleuren van gegevens uit de ZRM waren zij meteen enthousiast. Dat sterkte in het gevoel dit

vraagstuk als experiment verder invulling te willen geven, dus zo gezegd zo gedaan…. In een paar

dagen tijd is ons projectplan geboren.

Ook vanuit het Programma Meedoen Werkt, waarin experimenteren centraal staat, werd

enthousiast gereageerd en werd het idee voor cofinanciering meteen ondersteund. Deze steun en

enthousiasme zijn tot nu toe overal voelbaar: dat is fijn: het nut van het idee wordt breed

gedragen.

Randvoorwaarden

Op 28 juni hebben we ons experiment ingestuurd, en dan maar afwachten! Op 13 juli was het

zover: 12.56 uur: bericht over uw ingediende experiment…. YESSS! We mogen het experiment

gaan uitvoeren! Wat GAAF! We zijn nu druk bezig met de voorbereiding om tot een concrete start

te kunnen komen. We schatten in de randvoorwaarden voor de uitvoering voor 1 oktober gereed

te hebben: twee getrainde klantmanagers, administratieve ondersteuning, spreeklocaties, een

selectie van uit te nodigen Amsterdammers, en dan… echt aan de slag!

Zelf gaan we de training ook volgen en zullen we in de uitvoering mee kijken - en helpen omdat

ook wij willen leren hoe met dit thema om te gaan.


20


In de startbijeenkomst op 5 september hebben we een aantal andere experimenthouders

ontmoet: wat inspirerend! Zodra ons projectteam volledig is gaan we natuurlijk ook de hort op, de

wijken in om met onze bestaande en nieuwe partners passende oplossingen te vinden voor de

Amsterdammers die we tegen gaan komen. Daarnaast gaan we in gesprek met andere

experimenten om te kijken hoe we elkaar kunnen versterken.

Volle kracht… Vooruit!

Blog 2

Gaaf!

Wat is experimenteren toch gaaf! En opvallend dat wat je had bedacht in de praktijk toch altijd

anders uitpakt en soms zelfs beter!

De afgelopen weken stonden in het teken van radicaal anders, dat gaf best wat stress “Hoe raken

we de juiste snaar?” maar het is ons gelukt en we zijn inmiddels goed op stoom.

In eerste instantie leek het niet te lukken twee gemotiveerde klantmanagers te vinden om in Zuid

en Nieuw-West aan de slag te gaan met een geselecteerde groep klanten.

Maar in onze werving kwamen we wel veel klantmanagers tegen die aangaven het thema te

omarmen, en dat graag binnen hun reguliere werkzaamheden te willen oppakken.

We hebben toen besloten alle 7 activeringsteams te benaderen voor deelname aan de training.

En… de aanmeldingen stroomden binnen! Op 2 en 5 oktober zijn door de GGD twee trainingen

gegeven waaraan in totaal 25 klantmanagers deelnamen. Enkele reacties;

“Nogmaals hartelijk dank dat ik deze geweldige training heb mogen volgen”. “ Het was een

interessante training die smaakt naar meer”. “Bedankt voor de hand-outs én voor de bijzonder

goede sessie”.

Brede focus op deskundigheidsbevordering

De training werd zo goed ontvangen dat een derde training gepland staat op 6 november en er zijn

meer gegadigden: bij de tweede training was een collega van Sezo aanwezig: Sezo wil nu graag

een training voor eigen personeel. Ook de vrijwilligerscentrale heeft interesse getoond.

Brede focus op deskundigheidsbevordering heeft nu een belangrijke plek gekregen in de

uitvoering van ons experiment. Elke dinsdagmiddag staat een moment gepland waarop casuïstiek

kan worden ingebracht en gedeeld, en waar sprekers worden uitgenodigd voor verdieping op

thema’s die eenzaamheid raken.

Dinsdag 24 oktober: eenzaamheid, suïcide en preventie, dinsdag 31 oktober, signaleren en

herkennen van psychosociale problematiek, dinsdag 7 november, taboe op eenzaamheid, dinsdag

14 november, professionele distantie en meer onderwerpen volgen.

Onderzoek

De klantmanagers die deelnamen aan de training zijn ook uitgenodigd om in de eigen case-load

een aantal klanten waarbij op basis van ZRM-criteria een verhoogd risico op eenzaamheid wordt

vermoed, te spreken. Inzichten en vaardigheden uit de training kunnen daarin worden benut.

Een flink aantal klantmanagers (tot nu toe 17) heeft aangegeven hieraan mee te willen werken. Zij

hebben allemaal een selectie ontvangen van op basis van de criteria die de GGD heeft

samengesteld. Met het hun bijdrage aan het onderzoek hopen we meer inzicht te krijgen in

“eenzaamheid voorspellende factoren” , zicht op mogelijke interventies/aanbod en “meer gevoel

bij de vaak zo weerbarstige praktijk”.

Wijkzorg

Gisterenmiddag was de eerste dinsdagmiddag bijeenkomst: de aanwezige klantmanagers zijn

volop bezig met het selecteren en uitnodigen van Amsterdammers die zij bedienen: we


21


verwachten op korte termijn meer beeld te krijgen van hun ervaringen: is het met de aangereikte

expertise makkelijker om eenzaamheid te herkennen en bespreekbaar te maken? En kan er

vervolgens met de Amsterdammer wie het betreft een aanbod worden gevonden, passend op de

vraag?

Voor deze laatste vraag heeft een overleg met de collegae van Wijkzorg. De projectleider zal

aansluiten bij het kwartiermakers-overleg om te vertellen wat het experiment inhoudt en met hen

verkennen hoe we met elkaar doorgeleiding van Amsterdammers richting zorg, zicht op aanbod

en lacunes in aanbod kunnen oppakken. Samen kunnen wij het verschil maken voor veel

Amsterdammers!

Blog 3

Geluk hebben of gelukkig zijn

Hoezo herfstvakantie

Wegens de herfstvakantie is behoorlijk rustig op kantoor. Wat onrustig fiets ik daarom naar de

Huis van de Wijk de Boomspijker. Hoe zal de opkomst zijn voor de tweede verdiepingssessie

eenzaamheid? Gelukkig zie ik al een paar klantmanagers aan komen lopen. Francisca van de GGD

en ik zitten dus in ieder geval niet alleen met de gastsprekers, denk ik, maar met tenminste 5

deelnemers. Binnen blijken er ook al een paar collega’s te wachten en dan komt opeens de één na

de ander binnen. “Dit kan niet” roept de beheerder, “uw zaal is te klein!”. Maar op de

3de verdieping blijkt nog een grote zaal vrij en na wat improviseer met de apparatuur, geschuif met

tafels (en gezoek voor de laatkomers) gaan we met zeker 25 man van start. Hoezo herfstvakantie?

“Belangrijker dan je zelf denkt”

Het onderwerp voor vandaag is heftig “Suïcidepreventie”. Lyna Polikar van de GGD neemt ons

mee in de facts & figures. Gelukkig blijken de cijfers in Nederland t.o.v. de rest van de Europa

gunstig af te steken. Desalniettemin schrik ik er van te horen dat in Amsterdam jaarlijks 3 x zoveel

mensen overlijden door zelfdoding dan door verkeersongevallen. En dan te bedenken hoeveel

meer aandacht er is voor verkeersveiligheid! Monique van Raan verhaalt vervolgens vanuit haar

praktijk als preventiewerker én vanuit een heftige persoonlijke ervaring. En dat hakt er in. Ze

verteld over de inktzwarte, uitzichtloze eenzaamheid die mensen soms drijft tot deze

wanhoopsdaad, ook mensen die ogenschijnlijk alles mee lijken te hebben. Want zo zegt ze

treffend “geluk hebben betekend nog niet automatisch gelukkig zijn”. Aandacht heeft Monique

ook voor de impact op nabestaanden. Deze impact is vaak enorm en moeilijker te accepteren en te

verwerken dan een andere doodsoorzaak. Vaak echter is een suïcidepoging geen echte

doodswens, maar een radeloze schreeuw om aandacht. Klantmanagers herkennen deze situaties

uit hun praktijk. Mensen die een doodswens uitten of gebukt gaan onder een peilloos verdriet.

Maar wat kun je dat doen? In ieder geval niet het onderwerp uit de weg gaan, of wijzen op de

“mooie dingen van het leven”, adviseert Monique. Luisteren en doorvragen helpt wel verteld ze.

Ook al schrik je van het onderwerp, luister vooral en neem het serieus. En schakel vervolgens zo

snel mogelijk met een professional op dit terrein. De huisarts bijvoorbeeld, De GGD, of het

meldpunt Zelfmoordpreventie (www.113.nl) .“Je bent in dit proces voor je klant wellicht

belangrijker dan je zelf denkt” besluit Monique.

Oeps!

Daarna zijn wij wel toe aan een borrel… Oeps die reservering blijkt bij het Huis van de Wijk niet

genoteerd en de beheerder staat op het punt naar huis te gaan. Bij de Boomspijker is men echter

niet voor één gat te vangen. De beheerder trekt haar jas weer uit en in een mum van tijd is de bar


22


weer open. Er wordt nog flink na gepraat en we zijn het er over eens, dit was een enorm leerzame

en interessante bijeenkomst. En “volgende week ben ik er weer bij”.

De volgende ochtend op kantoor neem ik gelijk maar even contact op met onze management

assistente Gloria; “zou je voor de volgende week een grotere ruimte willen reserveren”?

Blog 4

Minder en meer

Vol vertrouwen fiets ik naar het Huis van de Wijk de Boomspijker. Gloria heeft een ruimere zaal

geboekt en de 3de verdiepingssessie met als onderwerp “De Signaleringswijzer” lijkt mij

interessant. Wanneer ik aankom, zijn de trainers en een paar klantmanagers er al en na wat

technisch gedoe rond “geluid”, werkt alles naar wens en kunnen we starten. Maar waar is

iedereen? Ik piep nog “ze komen echt wel hoor” en inderdaad er komt nog iemand binnen die in

het pand verdwaald was, maar daar blijft het dan ook bij. Slechts 7 deelnemers, dat is een stuk

minder! Verdorie, door het succes van vorige heb ik de promotie laten versloffen. Leerpuntje!

Dat gaan we regelen

De trainers Sebnem en Marianne (Arkin/InGeest) laten zich absoluut niet ontmoedigen door het

aantal deelnemers en geven 100%. Tenminste, zelf vinden ze de gegeven tijd eigenlijk veel te kort;

“er is nog zoveel meer te vertellen over het signaleren en bespreken van psychische

problematiek”. Ik ben vooral onder de indruk over wat Sebnem verteld over “de invloed van je

eigen referentiekader”, hoe je die valkuil kunt vermijden en hoe je ook wanneer je iemands wereld

(geloof in duistere krachten bijvoorbeeld) niet kunt bevatten je toch open kunt stellen en interesse

tonen. Een eyeopener voor mij is dat ook een overload aan “geluk” tot depressie kan lijden (met

vaak onbegrip als gevolg) Dat je “inleven en openstellen” allemaal verre van makkelijk is,

ondervinden we aan den lijve tijden eens rollenspel. En… Sebnem en Marianne krijgen gelijk,

“hiervan willen we meer” geven de deelnemers aan. Nu ja, dat regelen we graag!

Niemand die mij feliciteert

De zaal loopt aardig vol. Veel belangstelling voor het onderwerp “Taboe en Eenzaamheid”. Dit

keer is ook een “delegatie” van Doras, onze netwerkpartner in Noord aanwezig, leuk! Voordat

Theo van Tilburg, professor aan de Vu en dé Nederlandse expert t.a.v. onderzoek naar

Eenzaamheid, van wal steekt, schiet Marleen mij nog even aan. Ze is begonnen het uitnodigen van

mensen die de GGD en ik aan de hand van de ZRM, voor haar selecteerden uit haar caseload. Die

ochtend verteld ze, sprak ze een man van pas 36 jaar die al 6 jaar door niemand gefeliciteerd was

op zijn verjaardag…. Uiteraard checkte zij even zijn geboortedag, 06 december. Wedden dat hij dit

jaar wel een felicitatie krijgt? Sowieso vind ik het altijd mooi om casussen, echte praktijkverhalen

te horen. Hoe triest soms ook, ze inspireren mij, “daar doen we het voor”. Zoals het verhaal van

Carl en zijn oudere “klant” uit Eritrea die hier niet kan aarden, ons niet begrijpt, de taal niet spreekt

en het zo koud heeft. Kon hij maar terug….

Wie praat er over eenzaamheid?

Theo neemt ons een oude staatssecretaris met zijn veel te jonge vrouw… vinden wij, want een

taboe is toch vooral een collectieve mening. Een mening die trouwens met de tijd kan veranderen.

Kijk maar haar het oude taboe op echtscheiding. Nog steeds geen pretje, maar toch over het

algemeen niet langer meer die schandvlek als ooit.

Maar hoe zit het dan bij eenzaamheid? Onderzoek geeft hier interessante inzichten in.

Bijvoorbeeld mensen van wie de partner overleden is, geven eerder aan eenzaam te zijn. Niet

alleen omdat ze dat ook zijn, maar ook omdat eenzaamheid in die situatie “een geaccepteerde

situatie is”. Iemand zonder een dergelijke “legitieme reden” een student bijvoorbeeld, zal zijn


23


eenzaamheid vaak juist ontkennen. Eigen eenzaamheid, daar praat je pas over wanneer je het

overwonnen hebt. Een inzicht om rekening mee te houden?

Vroeger beter?

Iemand uit de zaal veronderstelt dat eenzaamheid toeneemt, maatschappij “individualiseert”

tenslotte. Theo betwijfelt dit; een vergelijk met studies van 40 jaar geleden, laten geen

percentuele stijging zien van eenzaamheid. Want waren die soms zo geïdealiseerde hechte

gemeenschappen van toen, waren die wel zo warm? Wat als je homo was, of gescheiden, of

anderszins niet voldeed aan de norm?

Wat doen we er aan?

“Super interessant al dit onderzoek” stelt een praktisch ingestelde klantmanager, “maar wat

kunnen wij doen?” “In ieder geval niet de eenzame persoon confronteren met zijn eigen zwakten”

stelt Theo. En juist dat is wat wij zo vaak doen bij eenzaamheid. Iemand naar een eettafel sturen of

een andere “gezellige” activiteit. “Doe lekker mee” zeggen we dan. “Zo moeilijk is dat toch niet”?

Vinden wij… en hiermee sluiten wij aan bij het taboe dat eenzaamheid vooral “aan je zelf ligt”.

Willen we echt effectief hulp bieden, dan is er veel meer nodig. Veel meer aandacht voor de

persoon om wie het gaat, waarom lukt het hem/haar niet om aansluiting te vinden, wat is het dat

men mist? En welke ondersteuning kunnen wij dan bieden? Hoe kunnen patronen doorbroken

worden? Zo moeilijk is het dus wel

Bij de borrel praten we nog even na. Eenzaamheid het is iets dat we allemaal kennen. Uit eigen

ervaring, bij naasten of bij collega’s. Gelukkig lukt het de meesten mensen om op eigen kracht het

tij te keren. Maar hen die dat nog niet lukt, vertellen zij dat ook? Hebben wij, heb ik, wel écht oog

voor hen?

Blog 5

Gast aan tafel bij…WPI

‘Fijn dat je er weer bent!’ klinkt het hartelijk door de gang van Huis van de Wijk de Boomsspijker.

Voor de vierde keer sluit ik aan bij de verdiepingsbijeenkomsten over eenzaamheid voor

klantmanagers WPI. Dit keer is het onderwerp ‘Eenzaamheid en claimgedrag’ verzorgd door

Lennert den Breems (HvA). Ondanks dat ik een ‘vreemde eend in de bijt’ ben als medewerker van

de Maatschappelijke Dienstverlening, Doras (Noord) en Puur Zuid (Zuid), voel me ik zeer welkom,

een soort warm bad!

Een bad dat we vele klanten gunnen, zowel van WPI als van PuurZuid/Doras.

Natuurlijk was ik benieuwd tijdens mijn eerste bijeenkomst, naar het verhaal van Theo van Tilburg.

Maar minstens zo nieuwsgierig was ik naar de wijze waarop klantmanagers kijken naar

achterliggende maatschappelijke problemen zoals eenzaamheid. Is daar überhaupt wel aandacht

voor? Wordt er niet alleen gelet op de regels waar de klanten aan moeten voldoen ivm hun

uitkering? Ik bemerkte al snel dat ook ik (nee hoor vooroordelen doe ik noooooit), niet helemaal vrij

was van vooringenomenheid ten aanzien van een deel van de taakuitvoering van WPI. Echter, het

vooroordeel smolt die keer als sneeuw voor de zon en ik was nieuwsgierig naar de volgende

verdiepingsbijeenkomsten temeer daar ik zelf een Project rondom het thema Eenzaamheid ga

leiden genaamd ’Heb je even voor mij?’

Ik ontdekte tijdens de bijeenkomsten dat we eigenlijk veel gemeen hebben, de MaDi en WPI!

Natuurlijk zijn de kaders verschillend maar de missie komt grotendeels overeen: de klant vooruit


24


willen helpen, ondersteunen, activeren, zelfvertrouwen geven, onafhankelijkheid stimuleren,

eenzaamheid voorkomen etc.

Enkele werkmethoden blijken zelfs bij beide organisaties toegepast te worden oa de Zelf

Redzaamheid Matrix (ZRM)en de Eenzaamheidsschaal. En… (hoe is het mogelijk??) gedrag van

klanten blijkt ook vaak overeen te komen richting klantmanagers en sociaal werkers van de Madi’s

en vele andere collega organisaties, spiegelde Lennart Den Breems ons voor. En vice versa. Niets

menselijks blijkt de klant én de werker vreemd;-) In de werkrelatie moet de professional uiteraard

de balans in de gaten houden tussen afstand, nabijheid en betrokkenheid. Maar dat is makkelijker

gezegd dan gedaan. Ongemerkt glij je richting ‘Circle of commitment’ vanuit betrokkenheid en

medeleven. De verantwoording bij de klant laten is dan (bijna) onmogelijk. Lennart: ‘Een bewuste

keuze van afbakening is onontbeerlijk bijvoorbeeld door te werken met de methodiek

Oplossingsgericht werken’. Kort gezegd: elk probleem biedt mogelijkheden voor het vinden van

eigen oplossingen. De ZRM volgens de vaste vragenlijst invullen werkt niet altijd activerend voor

de klant. Lennart gaf een treffend voorbeeld uit een boek van Frederike Bannink

‘Oplossingsgerichte vragen’:

U hebt trek en besluit in een restaurant te gaan eten.

De ober begint u vragen te stellen over uw honger:

‘Hoe erg is uw honger? Hoe komt u eraan? Hoe lang heeft u dat al? Had u vroeger ook honger? Welke

rol speelt honger binnen uw ouderlijk gezin? Kunt u deze vragenlijst invullen over uw hongergevoel?’

Vervolgens krijgt u een menu aangereikt dat u niet zelf heeft samengesteld maar waarvan de ober

zegt dat het goed voor u is.

Hoe groot is de kans dat u gemotiveerd en tevreden het restaurant verlaat???

De boodschap is: klanten willen meedenken over oplossingen maar vinden het soms moeilijk om

zelf stappen te bedenken. Maar juist daar kunnen wij bij helpen. Tijdens de bespreking van ZRM

domeinen kunnen we samen met de klant zoeken naar kleine en vooral haalbare doelen. Bereikte

resultaten geeft de klant voldoening én vertrouwen in een volgende eigen stap.

Zo zijn we weer bij missies die overeenkomen van het WPI en de MaDi’s: we helpen/activeren de

klant op weg naar zelfvertrouwen en onafhankelijkheid!

Een inspirerende bijeenkomst met een goed nagesprek aan de bar van de Boomspijker. Ook in dat

opzicht vonden beide partijen elkaar opvallend goed!

Blog 6

Dit keer is het mijn beurt om een blog te schrijven. Ik bof want vandaag is professor Jenny Gierveld

de spreker tijdens onze wekelijkse verdiepingssessie. Een ‘topspreker’, zo heeft Berend de Groote

haar aangekondigd.

Professor Gierveld is als emeritus hoogleraar Sociologie en Sociale Gerontologie met meer dan

vijftig jaar onderzoekservaring een autoriteit op het gebied van eenzaamheid. En zij is de

grondlegger van de De Jong Gierveld eenzaamheidsschaal, die landelijk in vele

gezondheidsmonitors gebruikt wordt om de eenzaamheid van een populatie te meten en die ook

in ons experiment een belangrijke rol speelt.

Eenzame ouderen?

Kwart voor vier kom ik hijgend aan bij het Huis van de Wijk De Boomspijker. Een kwartier te laat

doordat ik uit een ander overleg moest komen. Een overleg met een groepje studenten die

verborgen eenzaamheid bij ouderen in Oud Oost in beeld gaan brengen. Maar hoe terecht maken

we ons eigenlijk zorgen over eenzame ouderen? Hoewel de kranten er bol van staan is het gros van

de 65-plussers niet eenzaam, laat Prof. Gierveld zien. Een kwart van hen is matig eenzaam, maar

dat zie je bij alle leeftijden terug. En matige eenzaamheid lost zich vaak vrij gemakkelijk weer op.


25


Slechts acht tot tien procent van de 65-plussers is ernstig eenzaam. Dat zijn de mensen die er

moeilijk uit te helpen zijn, en de mensen die vaak ook psychische klachten hebben.

Klantmanager

Het zaaltje waarin we bijeen zijn gekomen, is schemerig en er zitten zo’n 17 mensen, waarvan de

meesten klantmanager zijn in één van de stadsdelen. Ondanks dat veel informatie al eerder ter

sprake is geweest, luisteren ze geboeid. Niet iedereen heeft alle eerdere verdiepingssessies

meegemaakt en sommige informatie is belangrijk genoeg om nog eens te horen.

De gevarenzone

Mensen tussen de 45 en de 55 jaar zijn het vaakst ernstig eenzaam. Gelukkig val ik over een paar

jaar buiten de gevarenzone. In deze periode van het leven vinden vaak heftige

levensgebeurtenissen plaats, legt Gierveld uit: scheiding, ontslag, verhuizing, ouders die

mantelzorg nodig hebben, kinderen die het huis uit gaan. Het is ook voor een groot deel de

populatie die klantmanagers bedienen. En vanwege de problematiek waar veel klanten mee te

maken hebben, zoals een verminderde gezondheid en armoede, is de kans op eenzaamheid onder

hen extra groot. Dat wordt door de aanwezige klantmanagers beaamd. Ook dat het heel lastig is

om over die eenzaamheid te praten en om er iets aan te doen. Het is belangrijk om inzicht te

krijgen in de oorzaken van de eenzaamheid en om rekening te houden met de diversiteit aan

vormen van eenzaamheid, benadrukt prof Gierveld. Niet elke eenzame is hetzelfde. Veel van onze

interventies om eenzaamheid te bestrijden zijn gericht op sociale eenzaamheid en zijn te

vrijblijvend. Mensen worden niet uitgedaagd zelf iets te ondernemen.

Koester uw konvooi

Wij boffen, zegt Gierveld. Wij hebben veel meer opleiding dan de vorige generaties. Daardoor

hebben wij betere levensverwachtingen. Ook is het taboe op scheiding weg, waardoor gescheiden

mensen zich veel minder buitengesloten voelen dan vroeger. Toch wil ze niet in onze schoenen

staan. De vanzelfsprekende communities van kerken zijn weggevallen, we hebben minder

kinderen, die ook nog eens vaker ver weg gaan wonen en langer moeten werken. Daarbij komt dat

er tegenwoordig veel meer alleenstaanden zijn dan vroeger. Hoe moet dat als wij straks 80 zijn?

Wie ontfermt zich dan over ons? Met wie kunnen wij ons leven dan delen?

Advies

Prof. Gierveld heeft een belangrijk advies voor ons: “Zorg voor uw Konvooi” is haar boodschap.

Laat je relaties, en vooral de ‘oude’, niet verwateren. De kans op eenzaamheid neemt toe bij een

kleiner netwerk. “Trek je schoenen aan; pak de telefoon. Koester het konvooi dat met u meevaart

door het leven.”

En om meteen de daad bij het woord te voegen, sluiten we af met een borrel.


26


Bijlage 5: Onderzoeksgegevens

ZRM en De Jong-Gierveld scores binnen het experiment “Uit de Schaduw van de

Eenzaamheid”

In dit document worden ZRM- en De Jong-Gierveld-scores binnen het experiment “Uit de

Schaduw van de Eenzaamheid. Eenzaamheid onder Amsterdammers in de bijstand” beschreven.

Onderzoeksvraag

Centrale vraag van dit onderzoek is: Hoe is de ZRM gerelateerd aan scores op de Jong Gierveld

vragenlijst? Dit onderzoek kan inzicht bieden in een onder of over signalering van “eenzaamheid”

door gebruik van ZRM. Daarnaast wordt eenzaamheid gekoppeld aan de psychische gesteldheid

(gemeten met ZRM-domein GGZ) en de score-combinatie met het domein Sociaal Netwerk.

Aangeleverd databestand

Toelichting bij databestand WPI (RAAK & gegevens De Jong-Gierveld)

144 regels

• 91 klanten heeft een DJG score.

• 142 klanten met een ZRM sociaal netwerk/GGZ score (jaar:2017 – 97%).

• 89 klanten met zowel een score voor ZRM-domeinen Sociaal Netwerk/GGZ als voor DJG

• 51% vrouw; 44% uit Zuid-Oost

• Gemiddelde leeftijd 49 jaar; gemiddelde uitkeringsduur 10 jaar

Hieronder worden de gehanteerde instrumenten in dit experiment beschreven.

Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM)

De ZRM is een screeningsinstrument om zelfredzaamheid (onder andere) met betrekking de

omvang en kwaliteit (“ervaren steun”) van het sociale netwerk (domein: Sociaal Netwerk) rondom

een klant (netwerk die geen onderdeel uitmaakt van het huishouden). Je brengt hiermee ook

“isolement” in beeld.

De Jong-Gierveld (DJG)

DJG is een 11-item vragenlijst, algemeen landelijk geaccepteerde en gevalideerde maat om

eenzaamheid in kaart te brengen. Het model is gebaseerd op de zogenaamde cognitief-

theoretische benadering van eenzaamheid. Kenmerkend voor deze benadering van eenzaamheid

is de nadruk op de discrepantie tussen wat men wil in termen van interpersoonlijke genegenheid

en intimiteit, en wat men heeft; hoe groter de discrepantie, hoe groter de eenzaamheid.

Achtergrondkenmerken (zoals burgerlijke staat, geslacht en woonvormen), beschrijvende

kenmerken van het sociale netwerk, aantal en frequentie van contacten met leden van het

netwerk, en persoonlijkheid en gezondheid zijn geïdentificeerd als belangrijke eenzaamheid

uitlokkende factoren. Andere factoren die eveneens van cruciaal belang blijken te zijn: sociale

normen en waarden, verwachtingen van ondersteuning in verband met bepaalde relaties, en de

positieve of negatieve evaluatie van het netwerk van relaties als gerealiseerd.

(http://home.fsw.vu.nl/tg.van.tilburg/manual_loneliness_scale_1999.html).

Voor de definities van “ernstige eenzaamheid” en “sociale/emotionele eenzaamheid” is gebruikt

gemaakt van de definities zoals die landelijk worden gehanteerd in de 4-jaarlijkse

gezondheidsmonitor.

De DJG vragenlijst is in het kader van dit onderzoek eenmalig door een aantal klantmanagers

naast de ZRM gescoord. De ZRM wordt jaarlijks afgenomen en heeft een breder kader dan de DJG

vragenlijst. Als zodanig kan de DJG niet als vervanging van de ZRM worden gezien.


27


1. Conclusies

Er is een zekere samenhang tussen de DJG en de ZRM, maar over het algemeen geldt dat met de

DJG (t.o.v. de ZRM) een meer problematisch beeld wordt gegeven van de situatie van de klanten

in dit experiment. Dit kan duiden op een ondersignalering van het begrip “eenzaamheid” door de

ZRM.

Bij de uitkomsten van dit onderzoek moet het volgende in het achterhoofd worden gehouden:

• Beide instrumenten (ZRM en DJG) meten “eenzaamheid” verschillend: de DJG is een

standaard vragenlijst die door de klant zelf wordt ingevuld. De ZRM wordt door de

professional afgenomen en is daarmee afhankelijk van het signalerende vermogen van de

klantmanager die de ZRM hanteert.

• Beide instrumenten (ZRM en DJG) meten niet geheel eenzelfde construct.

• Beide instrumenten hoeven niet altijd op dezelfde dag te zijn afgenomen.

• We hebben niet gekeken naar statistisch significante uitkomsten. Het onderzoek is een eerste

verkenning naar opvallende verschillen en overeenkomsten tussen de twee instrumenten.

• Binnen dit experiment hebben we relatief kleine aantallen; vervolgonderzoek is daarom aan te

raden.

• Het is niet duidelijk op basis waarvan klanten voor dit experiment zijn geworven; daarom is

niet aan te geven of we te maken hebben met een selectie groep en of resultaten uit dit

onderzoek kunnen worden gegeneraliseerd naar de totale trede 1/2 populatie van WPI.

Zie syntax “eenzaamheid.sps”.


28


2. Resultaten

a. ZRM- en DJG scores

Aantal ernstig

eenzaam

SNW

1-2

SNW

3

SNW

4-5

GGZ

1-2

GGZ 3 GGZ

4-5

“sociaal

eenzaam”

“emotioneel

eenzaam”

Alle klanten

binnen het

experiment

142 - 27

(19%)

75

(52%)

40

(28%)

27

(19%)

59

(41%)

56

(39%)

- -

Klanten

zonder een

DJG-score

53 - 6

(11%)

32

(60%)

15

(28%)

13

(25%)

22

(42%)

18

(34%)

* 11

(21%)

* 19

(36%)

Klanten met

ook een

DJG-score

89 30

(34%)

21

(24%)

43

(48%)

25

(28%)

14

(16%)

37

(42%)

38

(43%)

39 (44%) 40 (45%)

Bovenstaande tabel: groep die ook een DJG vragenlijst heeft ingevuld heeft 2x zo vaak een score

1-2 op ZRM-domein Sociaal Netwerk dan groep die die geen DJG-score heeft, 24% t.o.v. 11%,

respectievelijk.

►Zie onderzoek Tjerk Kamann voor verdeling Sociaal Netwerk scores voor alle trede 1 en 2

klanten Activering, vergeleken met alle klanten binnen dit experiment.

b. Scores ZRM versus DJG

Onderstaande tabel: groep klanten met een DJG-score en een ZRM-score, n=89 (2 klanten hebben

wel een DJG-score maar geen ZRM). We zien een hoge samenhang “sociale eenzaamheid” en

score ZRM-domein Sociaal Netwerk enerzijds en “emotionele eenzaamheid” en ZRM-domein

GGZ anderzijds. Mate en aard van

eenzaamheid

Aantal Soc

Eenzaam

Emo

Eenzaam

SNW 1-2 SNW 3 GGZ 1-2 GGZ 3 SNW of

GGZ 1-2

Niet (ernstig) eenzaam* 13 0 2 0 3 1 2 1

Matig eenzaam 46 35 (76%)** 38 (83%) 8 (38%)*** 25 (58%) 5 (11%) 25 (54%)

Ernstig eenzaam 30 30 (100%) 30 (100%) 13 (62%) 15 (35%) 8 (57%) 10 (27%) 17 (55%)

Sociaal Eenzaam 65 - - 21 (100%) 34 (79%) 12 (86%) 32 (87%) 29 (94%)

Emotioneel Eenzaam 70 - - 18 (86%) 38 (54%) 11 (79%) 30 (81%) 25 (81%)

Sociaal + Emotioneel

Eenzaam

80 - - 21 (100%) 41 (95%) 13 (93%) 35 (95%) 30 (97%)

* aantallen te klein om percentages te geven.

** rij percentage.

*** kolom percentages. Dus 38% van klanten met een score 1 of 2 op het ZRM-domein Sociaal

Netwerk is volgens de DJG ‘matig’ eenzaam.

Hieronder gaan we verder in op de samenhang tussen “ernstige eenzaamheid” gemeten met de

DJG en scores ZRM.


29


c. Ernstige eenzaamheid afgezet tegen ZRM-totaal score, aantal jaren in de uitkering, en

leeftijd (gemiddelden zie tabel hieronder).

Alleen de ZRM-totaal score (een samengestelde maat voor het algemeen functioneren, variërend

van 11-55) lijkt onderscheidend te zijn voor ernstige eenzaamheid.

Mate van eenzaam totaal ZRM

score

jaren in uitkering leeftijd

nvt (niet eenzaam (score 0-2)) 43 9 51

Nee (matig eenzaam (score 3-8)) 40 10 50

Ja ((zeer) ernstig eenzaam (score 9-

11))

38 11 49

Statistisch significant verschillend * ns ns

d. Ernstige eenzaamheid & Sociaal Netwerk

Van de klanten bij wie een score 1 (“Ernstig sociaal isolement/ gebrek aan noodzakelijke

steun”) of score 2 (“blijvend, belangrijk probleem als gevolg van actief of passief terugtrekken uit

sociale relaties”) wordt gescoord op het ZRM-domein Sociaal Netwerk, wordt meer dan 60% als

“ernstig eenzaam” gescoord op de DJG vragenlijst. De andere 40% is “matig eenzaam” --> over

signalering door gebruik ZRM?

Onder signalering op de ZRM: bij klanten die minimaal beperkt zelfredzaam scoren op het Sociaal

Netwerk domein, is 35% en 8% ernstig eenzaam volgens DJG vragenlijst bij scores 3 en 4-5,

respectievelijk.

13

15

2

8

25

13

03

10

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


ZRM-domein Sociaal Netwerk


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))


(score 9-11))


30


e. Ernstige eenzaamheid & GGZ

Wat betreft problematische scores (score 1 en 2) op het domein GGZ zien we een soortgelijk beeld

als bij Sociaal Netwerk. Echter, voor scores 3 en hoger wordt gemiddeld meer problematiek op de

DJG vragenlijst gescoord.

f. Ernstige eenzaamheid & Sociaal Netwerk & GGZ

Rekening houdend met scores voor beide ZRM-domeinen, dan komen we in absolute aantallen

meer klanten in beeld met ernstige eenzaamheid (SNW: 13; GGZ: 8; gecombineerd: 17), maar

relatief verandert het cijfer vrijwel niet (van 61% naar 55%).

8

10 12

5

25

16

1 2

10

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


ZRM-domein GGZ


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))


(score 9-11))

17

12

1

13

27

6

1 4

8

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

score 1-2 voor

snw of ggz

score 3 voor

snw of ggz

score 4-5 voor

snw & ggz

Combinatie ZRM-domein Sociaal Netwerk &

GGZ


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))


(score 9-11))


31


g. Ernstige eenzaamheid & andere probleembieden

Een samengestelde maat voor problemen (scores 1,2) op andere ZRM-domeinen, het domein

Financiën en het domein Maatschappelijke participatie hebben een minder onderscheidend

vermogen dan domeinen Sociaal Netwerk en Geestelijke Gezondheid.

5

14 93

5

2215

5

0

7 3

3

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

3 of meer

problemen

2 andere

problemen

1 ander

probleem

geen

andere

problemen


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))


(score 9-11))

426

3 43

211

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

score 1-2 score3

fin

nvt (niet eenzaam

(score 0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))

Ja ((zeer) ernstig

eenzaam (score 9-

11))

16 7 7

28 11 7

6 34

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

map score 1-2 map score3 map score4-5

ZRM-domein Maatsch Part


0-2))

Nee (matig eenzaam

(score 3-8))


(score 9-11))


32


Bijlage 6: Telefonische interviews met

klantmanagers

Trainingen

Basistraining

Verdiepingssessies

17/10 Intervisie & AKAD

24/10 Suïcidepreventie

31/10 Signaleren & herkennen psychosociale

problematiek

07/11 Claimgedrag 1

14/11 Taboe

21/11 Casusbespreking/eerste resultaten

28/11 Mw Gierveld

12/12 Claimgedrag 2

19/12 Eenzame mannen

Vragenlijst

Trainingen:

1. Aan welke trainingen/verdiepingssessies heb je deelgenomen?

2. Welke informatie vond je nuttig? Welke sessie zou je een collega aanraden?

3. Sloot een van deze verdiepingen niet aan bij je behoefte?

4. Wat heb je gemist?

5. Hoe was de frequentie van bijeenkomsten?

6. Welk cijfer geef je de reeks bijeenkomsten?

Praktijk:

7. Kon je de geleerde in praktijk brengen? Heb je meer zicht op eenzaamheid gekregen?

8. Heb je zicht op de behoeften van klanten met eenzaamheid?

9. Heb je kunnen doorverwijzen? Naar wie/wat?

10. Heeft het de samenwerking met bijv. het wijkzorgnetwerk veranderd?

11. Was er in alle gevallen passend aanbod?

Antwoorden klantmanagers

Trainingen:

1. Aan welke trainingen/verdiepingssessies heb je deelgenomen?

• Basistraining: 9

• Intervisie: 3

• Suïcidepreventie: 6

• Signalering psychosociale problematiek: 6 Cursus: 6

• Claimgedrag 1: 7

• Taboe: 5

• Casusbespreking en eerste resultaten: 5

• Mw Gierveld: 6

• Claimgedrag 2: 2

• Eenzame mannen: 6


33


2. Welke informatie vond je nuttig? Welke sessie zou je een collega aanraden?

• Men is vooral enthousiast over de De Jong Gierveld lijst. Werd door KMers gebruikt

voor signalering maar ook voor bewustwording en om het gesprek aan te gaan.

Sommigen lieten de klant hem eerst zelf invullen; anderen vulden hem samen met de

kant in. Het leverde soms emotionele gesprekken op.

• Verder werden de basistraining (veel aan gehad, vraagstelling naar klanten was

anders, goede binnenkomer, cijfertjes, dat er nog niet zo veel bekend is), suïcide

preventie (indrukwekkend), de middag met Jong-Gierveld (hele hoop concrete

informatie, ook voor beeldvorming), eenzame mannen en signalering psychosociaal

vaker als nuttig of boeiend genoemd.

• “ Je hebt ook meer ervaring als je al gesprekken had met klanten, dat mensen toch

ook meer zelf moeten doen, en zich moeten realiseren hoe ze ervoor staan” (n.a.v.

Jong-Gierveld)

3. Sloot een van deze verdiepingen niet aan bij je behoefte?

• Meeste wel; voor sommigen waren het meer opfrissers.

• Over de cursus signalering psychosociale problematiek zijn de meningen verdeeld.

Sommigen vonden het tegenvallen, te simpel en te weinig nieuws; anderen vonden

hem nuttig en interessant, weer anderen hadden meer kennis aangereikt willen

krijgen over bijvoorbeeld ziektebeelden.

• Eén klantmanager vond de lezing over taboe wat tegenvallen. De inleiding duurde te

lang. Een ander vond deze lezing juist heel boeiend. Hetzelfde geldt voor

Claimgedrag (2).

4. Wat heb je gemist?

• Meer informatie over existentiële en emotionele eenzaamheid en over wat te doen bij

deze vormen van eenzaamheid

• Betere verankering door steeds even terug te grijpen op eerdere bijeenkomsten;

iemand stelt voor om Jong-Gierveld aan het begin te plaatsen.

• Serieuze casusbesprekingen.

• Kennis over ziektebeelden.

• Informatie en training in het voeren van meer coaching/therapeutische gesprekken

met je klant.

• Meer hulp om de afweging te maken: Wat geef je voorrang, als er meerdere

problemen spelen.

• Ervaringsdeskundigen.

5. Hoe was de frequentie van bijeenkomsten?

• Voor de meesten OK. Voor sommigen was de dinsdag niet handig, voor anderen het

tijdstip (te laat). Voor anderen was de frequentie wat hoog in relatie tot de werkdruk.

Een KM geeft aan dat de stoelen ongeschikt waren om zo lang te zitten.

• Minder dan 2x per maand is niet aan te raden, dan vindt er geen verdieping plaats in je

eigen alledaagse werken en denken.

6. Welk cijfer geef je de reeks bijeenkomsten?

• Gemiddeld een ruime 8 (3x9)

Praktijk:

7. Kon je het geleerde in praktijk brengen? Heb je meer zicht op eenzaamheid gekregen?

• Jazeker. Meer inzicht in vormen van eenzaamheid, meer mogelijkheden voor

signalering en het bespreekbaar maken. KM zijn niet bang om het gesprek aante


34


gaan.Vooral de DJG vragenlijst was daarbij heel behulpzaam. Een bredere kijk naar de

klanten.

• goede sfeer (vertrouwen) door experiment sfeer; liet voldoende ruimte om uit te

proberen.

• Niet alleen gesprek aangegaan met klanten maar juist ook met klantmanagers over

eenzaamheid. “We hebben hier vaak over door zitten praten als collega’s, bv. in de

lunchpauze.”

8. Heb je zicht op de behoeften van klanten met eenzaamheid?

• Deels wel, deels niet. Veel klanten hebben al een heel circus achter de rug en willen

niet meer. Sommigen accepteren de ellende waar ze in zitten gewoon. En het aanbod

past ook niet bij iedereen. Anderen zijn zich niet bewust van hun behoefte. Toch is er

ook geregeld een behoefte naar voren gekomen.

• Wij moeten geen aanbod hebben, maar wij moeten met klanten beter en meer in

gesprek, naar klanten zelf kijken; motiveren en zelf coaching, mensen voelen zich

gehoord; wat gaat door de klant heen; met wie heeft hij contact

9. Heb je kunnen doorverwijzen? Naar wie/wat?

• Op het vlak van sociale eenzaamheid hebben sommige klantmanagers veel door

kunnen verwijzen naar buurtaanbod (ontbijtochtend, multiculturele ontmoeting in

HvdW, aantal klanten werken als vrijwilliger)

• Op het vlak van emotionele eenzaamheid is dat veel moeilijker. Een enkele keer is

iemand doorverwezen naar een maatje of een mindfulnesscursus. Omdat er vaak

maar één gesprek met een klant was, is nog niet duidelijk of de doorverwijzingen ook

effect hebben gehad.

• Gesprek voeren over suïcide ideatie met klant wordt door 2 KM genoemd. Een van

hen heeft doorverwezen naar 113online/GGD.

10. Heeft het de samenwerking met bijv. het wijkzorgnetwerk veranderd?

• Nauwelijks. Een klantmanager geeft aan de banden nauwer aangehaald te hebben

met Actenz voor eenzaamheid. In de meeste gevallen is de samenwerking al OK en

als KMers in een buurthuis zitten zijn de lijntjes met het aanbod kort.

• Ook vervolggesprekken zijn gevoerd met klanten b.v. als driegesprek (echter

multiproblematiek)

11. Was er in alle gevallen passend aanbod?

• De meeste KMers geven aan dat er veel aanbod is, vooral voor ontmoeting; al zijn er

ook klanten die qua karakter of leefstijl niet in het bestaande aanbod passen. Voor

emotionele eenzaamheid wordt wel aangegeven dat dat moeilijker is. Verder wordt

door een KM aangegeven dat er de cursus Vriendschap een mooie aanvulling zou zijn.

• Km geven aan dat het vaak al helpt dat zij het gesprek aangaan, verdiepend;

feliciteren met een verjaardag is soms ook al genoeg.

“Het thema eenzaamheid is individueel en hartstikke privé. Een deur moet eerst open gaan, wat

een gesprek moeilijk maakt.”

“deze sessies waren voor mij als professional maar ook voor mij persoonlijk van toegevoegde

waarde.”

“ik vind eigenlijk dat al mijn collega’s deze training moeten volgen, als onderdeel van het

persoonlijk ontwikkelingsplan. Hoe geweldig is het om je klanten beter te begrijpen.”


35


Bijlage 7: Focusdocument Meer Mankracht WPI – OJZ – GGD – Stadsdeel Oost

Focusdocument Meer Mankracht:

ONDERSIGNALERING VAN

SOCIAAL ISOLEMENT /

EENZAAMHEID BIJ WPI?

April 2018

Tjerk Kamann

[email protected]

06-455544443

Learn!


36


Inhoud

Samenvatting & Aanbevelingen ......................................................................................... 37

Signaleren met de ZRM ................................................................................................................................ 39

Algemeen beeld op basis van ZRM ............................................................................................................... 40

Vergelijking ZRM scores sociaal netwerk en scores gestandaardiseerde vragenlijsten .................................. 40

Peiling onder professionals WPI / Samen DOEN ........................................................................................... 43

Maatschappelijke participatie geen garantie voor sociale verbondenheid .................................................... 44


37


1 Samenvatting & Aanbevelingen

We weten dat Amsterdammers die langdurig aan de kant staan een risicogroep vormen waar het

gaat om eenzaamheid/sociaal isolement. Bij Klantmanagers Activering van WPI ligt een mogelijke

signaleringstaak op het gebied van sociaal isolement / eenzaamheid.

Project Meer Mankracht is een gemeentelijk actie-onderzoek (WPI-OJZ-GGD-Stadsdeel Oost)

gericht op het versterken van sociaal kapitaal van alleenstaande mannen met een

bijstandsuitkering . Onder anderen door rijke data te utiliseren die is verzameld tijdens Project

Mankracht (Kamann en de Wit, Urban Social Exclusion Research G4). Uit dit onderzoek kwam naar

voren dat toegang tot sociale hulpbronnen een belangrijke voorpeller is van “opklimmen” uit een

zorgwekkende situatie bij alleenstaande mannen in de bijstand. In project Meer Mankracht is

verder uitgediept hoe sociaal kapitaal te bevorderen.

Een van de uitkomsten van project Meer Mankracht betrof de constatering dat eenzaamheid /

sociaal isolement mogelijk onvoldoende gesignaleerd wordt door klantmanagers van WPI. Reden

om dit binnen het (actie-)onderzoek verder uit te zoeken door kennis hierover te bundelen in dit

focusdocument. Het gaat er hierbij om na te gaan (a) in hoeverre er echt sprake is van onder-

signalering (b) hoe dit verbeterd kan worden.

Eenzaamheid / sociaal isolement onderschat door klantmanagers

Deze verwachte kwetsbaarheid op het gebied van eenzaamheid/sociaal isolement zien we

nauwelijks terug in ZRM scores op het domein “sociaal netwerk” onder klanten WPI activering

(n=16.241). Op basis van project Meer Mankracht en het experiment “uit de schaduw van

eenzaamheid” is beperkte vergelijking mogelijk tussen ZRM scores op het domein sociaal netwerk

en gestandaardiseerde meetinstrumenten voor eenzaamheid (De jong Gierveld) en sociaal

isolement. Ook deze vergelijking suggereert dat ZRM scores die klantmanagers toedelen op het

domein sociaal netwerk, problemen op het gebied van eenzaamheid en sociaal isolement

onderschatten.

Maatschappelijke participatie geen garantie voor sociale verbondenheid

Cijfers geven aanleiding te geloven dat KM veronderstellen dat wanneer een persoon

maatschappelijk participeert in bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, dat deze persoon dan niet sociaal

geïsoleerd/eenzaam is. Klanten die hoog scoren op het ZRM domein maatschappelijke

participatie, scoren namelijk zelden tot nooit laag op het ZRM domein sociaal netwerk. De

veronderstelling dat Amsterdammers die participeren in (vrijwilligers)werk, zich ook sociaal

verbonden voelen is foutief: mensen die maatschappelijk participeren kunnen wel degelijk in een

sociaal isolement verkeren en/of zich eenzaam voelen. Dit laten we overtuigend zien.

Peiling onder Klantmanagers: ruimte voor verbetering

Een peiling onder WPI klantmanagers laat zien dat ongeveer de helft van de klantmanagers

aangeeft het niet gemakkelijk te vinden om problemen op het gebied van sociaal isolement /

eenzaamheid te signaleren bij klanten. Er is behoefte hier in getraind te worden.

Is het taak van KM om deze problemen te signaleren en hier iets mee te doen?

Tegelijk klinkt ook een ander geluid. Uit groepsgesprekken met klantmanagers blijken sommigen

het niet als hun taak te zien problematiek op het gebied van “sociaal netwerk” of “geestelijke

gezondheid” uit te vragen bij klanten. Dit vraagt om aandacht. Is het de taak van klantmanagers

om dit probleem te signaleren?

Een recente WPI “routekaart” geeft aan dat ook klanten die “beperkt zelfredzaam” zijn op sociaal

netwerk in aanmerking komen voor ondersteuningsaanbod om hier iets aan te doen. Zou dit


38


stroomschema operationeel zijn, dan zou dit betekenen (a) dat er een “taak” ligt bij klantmanagers

om eenzaamheid / sociaal isolement te signaleren en (b) dat ook bij klanten met een score van 3 op

sociaal netwerk aandacht gegeven wordt aan het bevorderen van sociale verbondenheid. De

zogenaamde onder-signalering zou dan in de praktijk wellicht geen probleem zijn. De routekaart is

echter (nog) niet geeffectueerd.

ZRM: aanscherpen domein sociaal netwerk?

Er lijkt ook wat te verbeteren aan het instrument of in ieder geval aan de uitleg ervan (in de

handleiding en training). In de onderzochte populatie heeft het instrument – zoals deze wordt

gehanteerd – een te rooskleurig beeld van de situatie op dit domein. Scores van 1 ontbreken

nagenoeg. Vergelijking met gestandaardiseerde vragenlijsten zijn weliswaar beperkt, maar alle

bewijstukken samen wijzen dezelfde kant op. Om te bepalen of extra tekst en uitleg, en eventuele

herbezinning op de indicatoren nodig is buiten de setting van een sociale dienst, is het eerst nodig

te bepalen of eenzelfde spreiding (vooral positieve scores) wordt gevonden in andere populaties –

niet gescoord door klantmanagers. Als dit zelfde beeld naar voren komt, lijkt heroverweging van

indicatoren en uitleg hiervan nodig. Hoewel de ZRM uiteindelijk “zelfredzaamheid” meet, mag

verwacht worden dat op het domein “sociaal netwerk”, een door een persoon ongewenst sociaal

isolement zich vertaalt naar een problematische score op dit domein.

Aanbevelingen

Onderstaande aanbevelingen zijn reeds besproken met betreffende stakeholders:

WPI:

� Aanbieden van (e)training aan klantmanagers om sociaal isolement / eenzaamheid te

herkennen en bespreekbaar te maken

� Informeren van professionals: maatschappelijke participatie is geen garantie voor sociale

verbondenheid

� Signalering op basis van ZRM scores: klanten met een score van <4 op het domein sociaal

netwerk zijn te beschouwen als hoge risico groep eenzaamheid/sociaal isolement.

� Managementvraag: is het de “taak” van een klantmanager om problemen in sociale

verbondenheid te signaleren en hier vervolgens naar te handelen? Zoja, communiceer dit dan

duidelijk

Ontwikkelaars ZRM:

� Ontwikkelaars van de ZRM wordt aanbevolen na te denken over (a) hoe

eenzaamheidsgevoelens in handleiding en trainingen op te nemen (b) te onderzoeken of ook in

andere populaties –niet gescoord bij sociale diensten -- scores van 1/2 op het domein sociaal

netwerk nagenoeg ontbreken. Als dit laatste het geval is, dienen indicatoren nog eens tegen het

licht gehouden te worden.


39


2 Onder-signalering eenzaamheid / sociaal

isolement bij WPI?

We weten dat Amsterdammers die langdurig aan de kant staan een risicogroep vormen waar het

gaat om eenzaamheid/sociaal isolement. Bij Klantmanagers Activering van WPI ligt een mogelijke

signaleringstaak op het gebied van sociaal isolement / eenzaamheid.

Project Meer Mankracht is een actie-onderzoek gericht op het versterken van sociaal kapitaal van

alleenstaande mannen met een bijstandsuitkering. Een van de uitkomsten van het onderzoek

betreft de constatering dat eenzaamheid / sociaal isolement mogelijk onvoldoende gesignaleerd

wordt door klantmanagers van WPI. Reden om dit binnen het (actie-)onderzoek verder uit te

zoeken door kennis hierover te bundelen in dit focusdocument. Het gaat er hierbij om na te gaan

(a) in hoeverre er echt sprake is van onder-signalering (b) waar dit nu aan ligt en wat er aan

gedaan kan worden.

Signaleren met de ZRM

Klantmanagers van de afdeling activering van WPI maken gebruik van de Zelfredzaamheid-Matrix

(ZRM) om het functioneren van klanten in kaart te brengen en een van de domeinen die zij hierbij

meenemen is het domein “sociaal netwerk”. Op basis van de onder beschreven indicatoren

beoordeelt een KM de “zelfredzaamheid” op het domein sociaal netwerk met een score oplopend

van 1 – acute problematiek – tot 5 – volledig zelfredzaam - .

Op het eerste gezicht lijken indicatoren vooral over het aantal contactmomenten te gaan en dus

weinig met gevoelens van eenzaamheid van doen te hebben. Maar zoals de handleiding van de

ZRM voorschrijft speelt de waardering van de kwaliteit van (steunende) contacten een belangrijke

rol in de beoordeling. “Op dit domein houd je, mogelijk nog meer dan op andere domeinen,

rekening met de beleving en waardering van de persoon. Wanneer de persoon geen behoefte

heeft aan contact met familie en voldoende zegt te hebben aan een klein aantal steunende

contacten kun je dit beoordelen als voldoende contact met familie en voldoende steunende

contacten” (Handleiding ZRM 2017; p36).

DOMEIN 1 Acute

problematiek

2 Niet

zelfredzaam

3 Beperkt

zelfredzaam

4 Voldoende

zelfredzaam

5 Volledig

zelfredzaam

Sociaal

netwerk

• ernstig sociaal

isolement

• geen contact

met familie

• geen

steunende

contacten of

alleen

belemmerende

contacten

• weinig contact

met familie

• nauwelijks

steunende

contacten

• veel

belemmerende

contacten

• enig contact met

familie

• enkele steunende

contacten

• weinig

belemmerende

contacten

• voldoende contact

met familie

• voldoende

steunende

contacten

• nauwelijks

belemmerende

contacten

• gezond sociaal

netwerk

• veel steunende

contacten

• geen

belemmerende

contacten


40


Algemeen beeld op basis van ZRM cijfers: sociaal netwerk

Slechts 5% van Amsterdammers met een bijstandsuitkering en een grote afstand tot de

arbeidsmarkt scoort een 1 “acute problematiek” of een 2 “niet zelfredzaam” op het domein sociaal

netwerk uit de Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM). We weten uit onderzoek dat het percentage

mensen dat kampt met (ernstige) eenzaamheidsgevoelens of sociaal isolement hoger zou moeten

liggen binnen deze kwetsbare groep. Zo blijkt uit de Amsterdamse Gezondheidsmonitor (AGM,

2016) dat naar schatting 13% van de volwassen Amsterdammers zich ernstig eenzaam voelt.

Amsterdammers zonder betaald werk worden hierbij als risicogroep aangemerkt: 22% voelt zich

ernstig eenzaam.

In project Mankracht (2012) werd het percentage alleenstaande mannen met een

bijstandsuitkering die zich eenzaam voelt en die over een (zeer) klein sociaal netwerk beschikt

geschat op 42%.

Vergeleken met deze schattingen, lijken onderstaande cijfers op basis van de ZRM een nogal

rooskleuring beeld te geven van de situatie op het leefdomein sociaal netwerk: slechts 5% van de

kwetsbare populatie laat een problematische score (1 of 2) zien op betreffend domein.

2.1 Vergelijking ZRM scores sociaal netwerk en scores

gestandaardiseerde vragenlijsten

Project meer mankracht

Binnen project mankracht is bij 274 alleenstaande mannen met een bijstandsuitkering op meerder

momenten een gestandaardiseerde vragenlijst afgenomen om eenzaamheid te meten (verkorte

versie De Jong-Gierveld) in combinatie met een vraag over de grootte van het sociale netwerk. Bij

ongeveer de helft van deze mannen (n=132) is op een later moment ook een ZRM ingevuld.

Uit het onderzoek blijkt de combinatie van (a) gevoelens van eenzaamheid en (b) een klein sociaal

netwerk in de meeste gevallen chronisch: 2/3 deel van de mannen die op het ene moment

eenzaam en alleen zijn, zijn dit anderhalf jaar later nog steeds. 27% van de mannen bevond zich in

een chronisch sociaal isolement: zij voelden zich eenzaam en hadden een relatief klein sociaal

netwerk op zowel t0 als t1. 22% bleek blijvend weerbaar: zij voelden zich sociaal verbonden en

hadden beschikking over een relatief groot sociaal netwerk op t0 en t1.

Tabel 1: ZRM scores op het domein sociaal netwerk voor drie populaties

% WPI activering

(n=16.241)

% Mankracht

(n=132)

% experiment “uit de

schaduw van

eenzaamheid” (n=142)

ZRM score op domein

sociaal netwerk:

1 acute problematiek 0% 0% 1%

2 niet zelfredzaam 5% 5% 18%

3 beperkt zelfredzaam 26% 31% 53%

4/5 zelfredzaam 69% 64% 28%


41


We vinden significante samenhang tussen scores op het ZRM domein sociaal netwerk enerzijds en

scores op basis van DJG en de grootte van het sociale netwerk anderzijds. Wel valt op dat mannen

die volgens onze gestandaardiseerde vragenlijst “sociaal geïsoleerd” (combinatie vaan eenzaam

voelen en beschikken over een (zeer) klein sociaal netwerk), in de meeste gevallen toch goede

scores behalen op het ZRM domein. Zelfs mannen de aangeven geen enkel contact te hebben (6%)

scoren bijna allen (90% van de gevallen) een 3 of hoger op het ZRM domein sociaal netwerk.

Tabel 2: ZRM scores op domein sociaal netwerk voor cohort alleenstaande bijstandsgerechtigde

mannen* die tussen t0 en t1 met een vragenlijst al dan niet als chronisch geïsoleerd (eenzaam en

klein sociaal netwerk) waren aangemerkt.

1

acute

problematiek

2

niet

zelfredzaam

3

beperkt

zelfredzaam

4

voldoende

zelfredzaam

5

Volledig

zelfredzaam

totaal

Chronisch geïsoleerd

0% 13% 46% 25% 17% 100%

Blijvend weerbaar

0% 0% 7% 57% 36% 100%

Geïsoleerd t0 0% 10% 37% 37% 16% 100%

Risico t0 0% 0% 33% 52% 10% 100%

Weerbaar t0 0% 0% 15% 62% 23% 100%

Geïsoleerd t1 0% 14% 31% 39% 17% 100%

Risico t1 0% 0% 29% 58% 13% 100%

Weerbaar t1 0% 0% 12% 52% 36% 100%

*Data op basis van dataset USER g4 onderzoek “Mankracht” van Kamann en de Wit: http://www.g4-user.nl/kennisbank/mankracht-de-bijstand-een-beeld-van-de-leef-en-gezondheidssituatie-van-alleenstaande-mann

Mitsen en maren:

De vergelijking tussen ZRM scores en scores met de gestandaardiseerde vragenlijsten is niet

helemaal zuiver aangezien deze niet op dezelfde tijd zijn afgenomen. Soms zit er wel een jaar tijd

tussen moment van afnemen van de ZRM en afnemen van de vragenlijsten.

Verder wordt het domein sociaal netwerk ingevuld aan de hand van aanvullende indicatoren die

niet in de vragenlijsten aan bod komen. Zoals het aantal belemmerende contacten en de

uitsplitsing naar contacten met familie / overig.

Uit de schaduw van eenzaamheid

In experiment “uit de schaduw van eenzaamheid” wordt extra aandacht gegeven aan

problematiek op gebied van sociaal netwerk, en worden trainingen gegeven aan een aantal

klantmanagers activering om problemen te herkennen en bespreken met klanten, ook werd een

tool gebruikt (De jong-Gierveld vragenlijst eenzaamheid) om de mate van eenzaamheid te

bepalen onder deelnemende klanten. Ook in dit onderzoek kunnen scores op de DJG lijst

vergeleken worden met de scores op het domein sociaal netwerk .

In dit onderzoek werden klanten geselecteerd waarbij eenzaamheidsproblematiek zou spelen. We

zien in tabel 1 dan ook terug dat deelnemers in het experiment relatief lager scoren op het ZRM

domein sociaal netwerk (hierop zijn zij geselecteerd). Ook uit dit onderzoek blijken ZRM scores op

het domein sociaal netwerk een rooskleuriger beeld te geven van de situatie dan op basis van

eenzaamheidsscores.


42


Mitsen en maren:

-niet gelijktijdig afgenomen

-ander construct: gevoelens van eenzaamheid spelen een beperkte rol bij het bepalen van scores

op het domein sociaal netwerk. Op basis van wat er in de handleiding ZRM 2017 staat is te

beredeneren dat als je geen 4 “voldoende steunende contacten” behoort te behalen wanneer je je

eenzaam voelt. Binnen de beschrijving van de ZRM past een score van 3 wel “goed” bij situaties

waarin een persoon eenzaam is maar wel “enige contacten” heeft met familie.


43


Peiling onder professionals WPI /

Samen DOEN

In december 2017 en januari 2018 zijn met name

klantmanagers activering van WPI en ook

medewerkers Samen DOEN getraind in de

vernieuwde ZRM 2017. Na afloop van de training

vulden 195 professionals een evaluatieformulier

in waarin onder anderen werd gevraagd hoeveel

moeite zij hebben me het signaleren van

problemen op het gebied van (1) sociaal

isolement / eenzaamheid (2) geestelijke

gezondheid (3) Middelengebruik (4) lichamelijke

gezondheid

Helft vindt signaleren niet gemakkelijk

We zien dat de helft van de professionals

aangeeft gemakkelijk problemen te signaleren

op het gebied van sociaal isolement/eenzaamheid.

Gemakkelijkst vinden professionals van WPI (en

samen DOEN) het om problemen op het gebied van lichamelijke gezondheid te signaleren.

Moeilijkst om problemen op het gebied van middelengebruik te signaleren. Signaleren van

geestelijke gezondheidsproblemen wordt vaker gemakkelijk gevonden dan signaleren van

isolement / eenzaamheid, maar moeilijker dan signaleren van lichamelijke

gezondheidsproblemen.

Signaleren wordt ook niet altijd als taak gezien

Tijdens een aantal trainingen is hierover gesproken met deelnemers. Uit deze groepsgesprekken

kwam naar voren dat het niet alleen moeilijk is hier op de juiste manier over te

praten en zo isolement te signaleren , ook kwam naar voren dat een groep

professionals het niet als zijn/haar taak opvat dit soort zaken uit te vragen / te

signaleren. Dan klonk het: “Ik ben geen psychiater!”. Of: “Ik ben geen

maatschappelijk werker!”. Er is bij een deel wel behoefte aan handvatten om

beter te signaleren, maar bij een deel dus ook niet.

Concluderend

De peiling onder professionals van WPI laat zien dat er ruimte ligt om signalering van problemen

op het gebied van isolement/eenzaamheid te verbeteren. Hier is reden toe: de helft vindt dit niet

gemakkelijk. Uit gesprekken blijkt hier ook animo voor. Cijfers ondersteunen de gedachte dat

ZRM scores op het domein sociaal netwerk een onderschatting van de werkelijke problemen op dit

domein vormen doordat (a) KM’s het relatief moeilijk vinden problemen op dit gebied te

signaleren en (b) het niet altijd tot hun taak vinden behoren dit uit te vragen1

Oplossingen liggen op het vlak van (a) aanbieden van (e-) trainingen hoe over isolement/eenzaamheid

te praten en hoe dit te signaleren (b) aandacht voor de vraag: is dit “de taak” van een KM?

1 Methodiek van de ZRM werkt zo dat een wanneer geen “bewijs” van een probleem wordt gevonden, deze niet

bestaat en dus de maximale score wordt toebedeeld. Niet uitvragen van een domein omdat je vindt dat dit niet tot

je taak behoort maar deze wel invullen –omdat dat dan weer wel “moet” – leidt tot een maximale score en dus te

rooskleurig beeld.

Figuur 1. Peiling dec 2017 onder 195 Amsterdamse professionals die

werken met de ZRM.


44


Maatschappelijke participatie geen garantie voor sociale

verbondenheid Een van de veronderstelling van project meer mankracht was dat maatschappelijke participatie

niet per definitie sociale verbondenheid bevordert. Hier is meer voor nodig.

Onderstaand figuur laat duidelijk zien dat een substantieel deel van bijstandsgerechtigden -in dit

geval alleenstaande mannen – die participeert in vrijwilligerswerk, verenigingen of verlenen van

mantelzorg zich eenzaam voelt of een beperkt sociaal netwerk heeft om zich op te beroepen.

Maatschappelijke participatie vormt dus geen garantie voor sociale verbondenheid.

Cijfers en observaties tijdens onderzoek meer mankracht suggereren dat het onderscheid tussen

maatschappelijke participatie en sociale verbondenheid door professionals lang niet altijd

gemaakt wordt. Probeer je in een interview te praten over wat het aanbod is op het gebied van het

bevorderen van sociale verbinding, dan wordt er in de regel gepraat over “participatie”. Mogelijk,

omdat het “aanbod” met name bestaat uit “participatie”. Als we kijken hoe ZRM scores op het

domein “maatschappelijke participatie” samenhangt met scores op het domein “sociaal netwerk”,

dan suggereert dit dat professionals ten onrechte veronderstellen dat wanneer iemand “meedoet”

in bijvoorbeeld vrijwilligerswerk, dat deze persoon zich dan per definitie ook sociaal verbonden

voelt.

Klanten (n=16.241) van WPI activering die hoog (>3) scoren op het ZRM domein

maatschappelijke participatie, scoren namelijk NOOIT een 1 of 2 op het domein sociaal

netwerkt en krijgen zelden (10%) een score van 3.


45


Andersom geldt dit niet zozeer. Van klanten die een 4 of 5 scoren op sociaal netwerk, scoort maar

ongeveer de helft ook een 4 of 5 op maatschappelijke participatie.

Dit ziet u terug in onderstaande figuren.

Figuur 2. Klanten van wpi activering (n=16.242) die een 4 of 5 scoren op het ZRM maatschappelijke

participatie scoren bijna altijd ook ook een 4 of 5 op het ZRM domein sociaal netwerk.

Figuur 3. Klanten van wpi activering (n=16.242) die een 4 of 5 scoren op het domeins sociaal netwerk

scoren lang niet altijd ook een 4 of 5 op het ZRM domein maatschappelijke participatie.

Eerder afgebeeld sheet bleek van belang om op bijeenkomsten met professionals duidelijk te

maken dat maatschappelijke participatie en sociale verbondenheid verschillende zaken zijn en dat

het absoluut niet zo is dat mensen die “werken”, niet eenzaam of geïsoleerd zijn. Het helpt wel,

maar “meedoen” op zich garandeert geen sociale verbondenheid.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

score 1/2 score 3 score 4/5

Wat is score op SOCIAAL NETWERK (SOC)

per score op MAATSCHAPPELIJKE

PARTICIPATIE (MAP)?


0%

20%

40%

60%

80%

100%


Wat is ZRM score op PARTICIPATIE per

score op SOCIAAL NETWERK?



46


Bijlage 8: Financiële verantwoording

Omschrijving Bedrag

Kosten projectleider (0,5 fte x 6 maanden)

in het oorspronkelijke plan was inzet van projectmedewerkers (lees twee

klantmanagers) en een administratieve kracht begroot: vanwege tussentijdse

bijstelling van de opzet is het project op de inzet van de projectleiding na, binnen

formatie uitgevoerd.

€ 20.000,-

Kosten locatiehuur (inclusief consumpties) (11x € 150,-)

Voor wekelijkse verdiepingssessies (9x) en trainingen (2x) zijn locaties gehuurd

inclusief thee/koffie en een drankje achteraf.

€ 1.650,-

Kosten inhuren sprekers

Voor de wekelijkse verdiepingssessies zijn gastsprekers uitgenodigd; sommigen

van hen was een honorarium verschuldigd ( Jenny Gierveld, Theo van Tilburg,

HVA.)

€ 1.250,-

Kosten training AKAD (15x € 350,-)

Klantmanagers werden getraind systematiek casuïstiekbespreking met partners

Wijkzorgnetwerk

€ 5.190,90

Kosten training “Signaleringswijzer” (800 + 640)

Verdiepingstraining (verzorgd door Arkin/InGeest) op het herkennen en

bespreken van psychische problematiek.

€ 1.440,-

Onvoorzien (oa. parkeerkosten ed.)

Binnen deze post worden oa. parkeerkosten , bloemetjes ed. gedeclareerd voor

deelnemers die op vrijwillige basis een bijdrage aan het project leveren.

€ 500,-

Totaal € 30.030,90

Aanpak Eenzaamheid Amsterdam - Movisie...ZRM scores, m.n. domein “Sociaal Netwerk”, kunnen een...

Documents

Transcript of Aanpak Eenzaamheid Amsterdam - Movisie...ZRM scores, m.n. domein “Sociaal Netwerk”, kunnen een...