AAN DE SLAG MET TECHNISCH,

WETENSCHAPPELIJK EN INDUSTRIEEL

ERFGOED: OOK IN DE AZURA-REGIO?

Tijl Vereenooghe (ETWIE)

Kontich - 18 oktober 2013

• Voorstelling ETWIE

• TWI-erfgoed: what’s in a name?

• Inspiratie

• Thema’s

• Invalshoeken

• Methodieken

• Tips

• Zelf aan de slag!

OVERZICHT WORKSHOP

ETWIE ontplooit zich tot het Expertisecentrum voor Vlaanderen en

Brussel voor het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed

(TWI-erfgoed), ongeacht de periode en met inbegrip van:

• roerend erfgoed zoals instrumenten, gereedschappen, toestellen,

machines, automaten en de complexe gehelen die ze eventueel

samenstellen

• immaterieel erfgoed met alle schriftelijke, mondelinge en

audiovisuele bronnen, gebruiken, kennis, technieken en alle

ruimtelijke en historische contexten die hiermee verband houden

• alle roerende en immateriële aspecten van onroerend erfgoed

ETWIE?

In Vlaanderen en Brussel zijn

duizenden mensen begaan met dit

TWI-erfgoed: als vrijwilliger, in een

museum, aan de universiteit...

ETWIE wil al deze mensen

samenbrengen, stimuleren en

begeleiden.

Dit gebeurt door een netwerk uit te

bouwen waarbij het delen van

kennis en expertise centraal staat

ETWIE?

NETWERKING

• Netwerk in kaart brengen en activeren (in

Vlaanderen en internationaal)

• Expertise toegankelijk maken

• Uitbouw digitaal platform

• Communicatie stimuleren

MAKELAARDIJ

• Samenwerkingsverbanden in de sector

stimuleren om zo nieuwe kansen te creëren

• Sector beter zichtbaar maken en draagvlak

ervoor vergroten

• Aanzetten geven tot verder onderzoek

• Samenwerken met andere sectoren

(onderwijs, toerisme...)

IMMATERIËLE EXPERTISE

• Feitelijke en historische kennis over alle

mogelijke technieken

• Vaardigheden om deze technieken te

beoefenen

• Vaak moeilijk te identificeren

• Welke expertise is bedreigd (of reeds

verdwenen)?

• Erfgoedgemeenschappen stimuleren om te

werken aan het ‘borgen’ van expertise en de

transmissie ervan

• Laatste jaren veel aandacht voor immaterieel

erfgoed door UNESCO-conventie (2003 en

Vlaamse visienota (2010)

• transport (lucht-, water-, trein- en landtransport)

• media en communicatie (pers, film, radio, TV, telefonie/-grafie, posterijen,…)

• toestellen en instrumenten (uurwerken, muziekinstrumenten, motoren…)

• oude ambachten en beroepen (mandenvlechterij, kuiperij, schoenmakerij, drogisterij,

artsenij…)

• grondstofverwerkende nijverheid (steenbakkerij, weverij, metaalindustrie,

diamantbewerking, petroleumraffinaderij…)

• productnijverheid (confectie, huishoudtoestellen, meubilair…)

• chemische industrie (meststoffen, schoonmaakproducten, verven en lijmen, vloer- en

wandbekleding…)

• energie en aandrijftechniek (gas, elektriciteit, stoommachines…)

• veiligheidsdiensten (brandweer, politie, leger…)

• geneeskunde en verpleging

• molens en maalderijen

• genotsmiddelen, productie van drank en voeding (tabak, bakkerij, brouwerij…)

• wetenschappelijk erfgoed (onderzoek, onderwijs, laboratoria, instrumenten…)

• …

TWI-ERFGOED?

TECHNISCH ERFGOED

• Ambachtelijke vaardigheden en materiële

relicten (vb. handgereedschappen)

WETENSCHAPPELIJK ERFGOED

• Zeker niet alleen aan universiteiten (zie www.academischerfgoed.be)

• Wat met didactische collecties van scholen? • Wetenschappelijk speelgoed, wetenschapsdozen...

INDUSTRIEEL ERFGOED

• Materiële en immateriële sporen van de industriële maatschappij

• Staan onder druk wegens snel veranderende arbeidsomstandigheden

• Specifieke problemen voor behoud + kennis gaat snel verloren

TWI-ERFGOED IN DE AZURA-REGIO:

EEN BLINDE VLEK?

INSPIRATIE:

THEMA’S, INVALSHOEKEN, METHODIEKEN...

THEMA’S

Ambachtelijke technieken zijn

hip!

THEMA’S

Ook textiel en handwerk is weer

helemaal in de mode

THEMA’S

Voeding is een populair thema

bij het grote publiek

• Welke voedingsproductie was

typisch voor je regio? Zijn er

authentieke streekgerechten?

THEMA’S

En natuurlijk ook:

drank, alcohol, bier...

THEMA’S

Sluit aan bij herkenbare thema’s

• Thema’s als mobiliteit en

pendelarbeid sluiten aan bij de

belevingswereld van velen

• Veel mensen zijn geïnteresseerd

in oude treinen, auto’s...

THEMA’S

Erfgoed moet niet per se

eeuwenoud zijn

• Veel mensen hebben ook

interesse in het recente

verleden, waarmee ze nog een

zekere voeling hebben

THEMA’S

Migratie en interculturaliteit

• De thema’s arbeid en migratie

bieden veel mogelijkheden

• Wat met arbeid in andere culturen?

THEMA’S

Durf ook negatieve thema’s

belichten

• Industrieel erfgoed heeft vaak

negatieve connotaties

(vervuiling, armoede, slechte

arbeidsomstandigheden)

• Ook deze aspecten mogen en

moeten belicht worden

THEMA’S

Denk ook eens aan minder voor

de hand liggende aspecten zoals

typische woordenschat,

anekdotes...

• Belang van getuigenissen van

oud-werknemers

PARTNERS

Betrek interessante partners bij je

project of onderzoek

• Oud-werknemers vormen vaak een

bron van onschatbare informatie

PARTNERS

Betrek interessante partners bij je

project of onderzoek

• Natuurorganisaties

• Film- en fotoclubs

• Seniorenorganisaties

• ...

PARTNERS

Betrek interessante partners bij

je project

• Industrieel erfgoed en moderne

kunst vormen vaak een

vruchtbare combinatie

PARTNERS

Betrek interessante partners bij

je project

• Hedendaagse kunstambachten

slaan de brug tussen heden en

verleden

PARTNERS

Erfgoed en sociale economie / tewerkstelling: een mooie kruisbestuiving!

PARTNERS

Partnerships met bedrijven?

• Veel bedrijven zijn best wel

geïnteresseerd in hun

geschiedenis

• Mogelijkheid tot financiering

• Uitbouwen netwerk

PARTNERS

Grijp jubilea aan om een erfgoedproject te doen

• Hou interessante data in de gaten en durf zelf de stap te zetten

PARTNERS

125 jaar Umicore

AANPAK

Bedrijfsarchieven bieden vaak

een (onontgonnen) schat aan

informatie voor onderzoek

• Misschien zijn er nog bedrijven

die zelf hun archief bijhouden?

• Breng eens een bezoekje aan

het gemeente- of stadsarchief

• Neem zeker ook eens een kijkje

op Archiefbank Vlaanderen

AANPAK

Misschien vind je nog ergens een leuk reclamefilmpje?

AANPAK

Ga op zoek naar interessante nieuwe bronnen,

ook bij het grote publiek

Voorbeeld: oproep ‘Vlaams-Brabant drinkt’ “Heb je nog affiches, postkaarten of andere erfstukken van familieleden die in een brouwerij of stokerij hebben gewerkt? Ken je of ben je een caféuitbater of brouwer die beschikt over beeldmateriaal? Heb je (oude) foto’s van feesten en bijeenkomsten in de familie, de school, de sportclub of op het werk waarbij het glas geheven werd? Was je (over)grootmoeder of -vader een aanhanger van een anti-alcoholvereniging of heb je daar informatie over?”

AANPAK

Ga op zoek naar de mens achter de industrie

• Verzamel en ontsluit getuigenissen uit de eerste hand nu het nog kan!

AANPAK

Ga op zoek naar de mens achter de industrie

• “een voorwerp gaat pas écht leven, bij het horen van de verhalen van iemand die

een persoonlijke band met het voorwerp heeft”

AANPAK

Documenteer ambachtelijke

technieken

AANPAK

Documenteer ambachtelijke technieken

AANPAK

Zoek mee naar manieren om deze ambachtelijke

technieken levendig te houden en door te geven

• Ook jongeren staan hier zeker voor open!

AANPAK

Zijn er nog materiële resten aanwezig van bepaalde nijverheden?

Vaak zeer problematisch om een goede bestemming te vinden!

AANPAK

Industrieel erfgoed zit vaak in

een verborgen hoekje

AANPAK

Creatief met behoud en

ontsluiting van roerend erfgoed

Voorbeeld: stoomturbine De Porre Op vraag van het Museum over Industrie, Arbeid en Textiel (MIAT) werd de stoomturbine van de voormalige spinnerij en weverij De Porre in Gentbrugge geïntegreerd in het ontwerp van het nieuwe wijkpark. Rondom de turbine werd een glazen paviljoen gerealiseerd.

PUBLIEKSWERKING

Sluit aan bij thema’s van

bijvoorbeeld Erfgoeddag,

Dag van de Ambachten,

Nacht van de Geschiedenis...

• Het thema ‘Grenzeloos’ van

Erfgoeddag 2014 biedt veel

mogelijkheden (import-

export van bedrijven,

communicatie, transport,

globaliserende industrie...)

PUBLIEKSWERKING

Maak de verdwenen industriële geschiedenis

weer zichtbaar in het straatbeeld

PUBLIEKSWERKING

Dit hoeft allemaal niet zo

veel te kosten!

In de oude Mechelse volkswijk Rondom 't Veer, ooit een biotoop voor schippers, stoelenvlechters, bootrepareerders, wasvrouwen en meubelmakers, hebben buurtbewoners onlangs het initiatief genomen om informatiepanelen met QR-codes aan de gevels te hangen. Zo komt de vroegere bedrijvigheid van de wijk weer een beetje tot leven.

PUBLIEKSWERKING

Heb oog voor verschillende

doelgroepen

• Zorg bijvoorbeeld voor een aanbod

voor kinderen en gezinnen

• Met een traditionele tentoonstelling

bereik je wellicht niet iedereen

PUBLIEKSWERKING

Creatieve manieren van

publieksbemiddeling

Voorbeeld: Vlastheater

Authentieke vlasverhalen vormden

de basis van deze sociaal-

artistieke theatervoorstelling.

Vlastheater beschrijft de

volksverhalen over het harde werk

in de streek, de leute als het werk

erop zat of over de miserie als de

Leie buiten haar oevers trad. De

tekst werd gespeeld door

gelegenheidsacteurs: actieve

senioren uit gans Zuid-en-

Midden-West-Vlaanderen.

PUBLIEKSWERKING

Probeer aanknopingspunten te

vinden om een nieuw publiek

aan te spreken

• Wees creatief: voorbeeld retro-

personeelskrant ter gelegenheid

van Open Bedrijvendag

PUBLIEKSWERKING

Maak gebruik van nieuwe

mogelijkheden als sociale media,

crowdfunding... om een groter

publiek te bereiken

PUBLIEKSWERKING

Ontsluiten van collecties en

informatie via internet

PUBLIEKSWERKING

Film, video, documentaires...

PUBLIEKSWERKING

Film, video, documentaires...

EN NU ZELF AAN DE SLAG!

OPDRACHT 1

• Individueel / per gemeente

• Probeer enkele interessante topics met betrekking tot TWI-erfgoed

op te lijsten voor je eigen gemeente:

• Welke nijverheden, ambachten, industrieën waren belangrijk in

het verleden van je gemeente?

• Zijn er hierrond bepaalde experts in je gemeente? Of mensen

die beschikken over interessant materiaal? Ken je iemand die

nog bepaalde ambachtelijke technieken beheerst?

OPDRACHT 2

• In kleine groepjes

• Gebruik de gegevens uit opdracht 1 om een interessant project uit

te werken:

• Welk thema kies je? Waarom?

• Wat is het doel van je project? Onderzoek? Publiekswerking? ...

• Zijn er interessante partners om mee samen te werken?

• Hoe werk je het project uit? Hoe zorg je ervoor dat het

vernieuwend is? Aandacht voor bepaalde doelgroepen? • Welke rol voor film- en beeldbank Azura?

KORTE VOORSTELLING VAN DE PROJECTEN

MEER INSPIRATIE

Lancering digitaal platform rond techisch, wetenschappelijk en

industrieel erfgoed (incl. uitgebreide bibliografie)

CONTACT

ETWIE vzw

Van Beethovenlaan 8-10

2800 Mechelen

015/27.23.34

info@etwie.be

www.facebook.com/etwie

twitter: @etwie