WOENSDAG 24 JUNI 2015

Wollt ihr dietotale Poesie?LEGENDE HANS SLEUTELAARWORDT 80 PAG 8

Ouboters wijzewoordkeusZEGGINGSKRACHT VAN SINGER-SONGWRITER GEANALYSEERD PAG 6

Den Haag ligtaan de, ehm...FOTOGRAFISCH DUIKVERSLAG VANHAAGS WATERTJE PAG 5

OF IS DAT HELEMAALNIET BETER?

FotoNadja Kieft

Kunst Media Eten Film Leven Mode Fotografie Theater Televisie

Gij zult zelf telen

2 DE VOLKSKRANTWOENSDAG 24 JUNI 2015

SmaakGIDS DE TIEN GEBODEN VAN GOED ETEN

Wewillen goed eten: duurzaam,diervriendelijk, gezond. Enwewillenlekker eten.Maarhoe?Vonderzoekt ineen serie de 10GebodenvanGoed

Eten.Vandaaghet zevende:Gij zult zelftelen,want dat is gezonder vooruzelfendewereld.Hoe is dat zo gegroeid?

DoorMac van Dinther FotoStudio V

Thuistelers

Hopen ophet slechtste kandezer dagenelke dinsdagavond-liefdesavond opNet5.

Tv-recensie

Liefdesdrama

T ussen Temptation Islandenmijwashetooit liefdeopheteerstegezicht. Veelheb ikervooroveromdesmakeloze sensatieshowterugopdebuis te

krijgen. Tussen2002en2009–de jonge,maarzekernietonschuldige jarenvanderealitytelevisie –werdenerzevenseizoenenvanuitgezondenopVeronicaenwijlendeVlaamsezenderVT4.

In Temptation Islandgingen jongekoppels ‘deul-tiemerelatietest’ aandooreenpaarwekengescheidenvanelkaardoor tebrengen.Zevierden feest-, snoep- enseksvakantieopeen tropischeiland, ingezelschapvaneendozijncamerageile vrijgezellenmetweinigklerenaan.Opgezette tijdenkregendepartnersnietmalsebeeldenvanelkaar te zienbij eenkampvuur.Datwasnatuurlijk jankenvoorhenen lachenvoordekijker, ge-baatbij zoveelmogelijk liefdesdrama.

Hopenophet slechtstekandezerdagenelkedins-dagavond-liefdesavondopNet5. EerstGrenzeloosVer-liefd, daarna tweeafleveringenVakantieliefdes: hoe is hetnumet?

InGrenzeloosVerliefdzienwetelkenseenNeder-landsevrouwvooreenmannaarhetbuitenlandver-trekken.Hetprogrammaheeft ietsgemeenmetzowelTemptation Islandals Ik Vertrek: het isopzijnvermake-lijkstwanneerdeboelgedoemdis temislukken.WatGrenzeloosVerliefdookdeeltmethetTROS-programmaisdat je vakernaarherhalingendannaarnieuweafle-veringenzit tekijken.

Dezekeermoestenwehetdoenmeteenafleveringuit 2012,waarin JorinemetbabyNoahnaarvriendBushinKeniavertrok.Devoortekenen lekengoed,maarnaeenuur leefdenzenog langengelukkig.

HopenophetbestedoeikwelbijGekop jou!(VPRO), eenkinderpro-grammadatmisschiennog leuker is voorouderekijkers. RapperYes-Rgaatopvisitebij verliefde 11- tot13-jarigendiegeenverke-ringdurvenvragen.Meteenopmaatgemaakte,cheesy raptekstprobeerthijdeware teovertuigen.

Fantastischaanhemisdathij elkekalverliefde

bloedserieusneemt. EenvandebesteafleveringenvandezemaandgingoverNenauitgroepzes, ‘eenpittigedamediepreciesweetwat zewil’.De liefdevanhaar le-venwas sindsgroepdrieMarijn. Yes-R: ‘De relatie tus-senNenaenMarijnverliepniethelemaal vlekkeloos.Eenhalf jaar langginghetuit, aan,uit, aan,uit, aan,uit,aan,uit, aan,uit. [...] TotdatMarijnhalverwegegroepvierdefinitief eenpuntachterde relatie zette.’

NenawasvanplanMarijn tedelenmetMadelon, zijnnieuwevriendin. Zehadgoedehoop: ‘Vorig jaarhad ikhemookgevraagd. Toenzeihij ja en toenhadhijookalmetMadelon.’Of zegeenbezwaarhad tegendezeon-gewonegangvanzaken,wildeYes-Rweten.Nee, ant-woorddeNena: ‘Latermoethij tochkiezen tusseneenvanons.Dus.’

OphetverkeringsverzoekvanYes-Rvolgdeeenvol-wassenafwijzing.Marijn: ‘Ik vindhetheel lief van jedatjedit allemaal voormedoet,maaraanéénvriendinne-tjeheb ikwelgenoeg.’ Au.

GelukkigregeltYes-Rnaelkblauwtjeeenvriend-schapsknuffel.Daarnaneemthijhetkindmeenaardelokale snackbarommeteen ijsjeofmilkshakedege-beurtenis te verwerken.

WeekmakerNenazeidathetgoed is zoalshet is. ‘Jemoetonthouden: jebenteen leuke, lieve, knappemeidener lopengenoegvrijgezelle jongens ronddie jeniethoeft tedelen,’ beslootYes-R.

Och,de liefdeen tv.Hetkanzo’nmooi stel zijn.

GIDI HEESAKKERS A.I.

Nenawas vanplanMarijn te delenmetMadelon, zijnnieuwe vriendin.‘Latermoet hij tochkiezen tussen eenvanons. Dus.’

EEN NIEUWE RAGEIk ben sinds kort ‘aanrechtagrariër’.Voormijn verjaardagheb ik vanmijnechtgenoteeenplasticemmertjegekre-genmeteenpakjewitteschimmelerin.Elkeochtendkieperikdaarmijnkoffie-dikopvanversgemalenbonen.Alshetemmertjevol is,zullenuitdegaatjesindeemmeroesterzwammengroeien,zoismijbeloofd.

Ik heb geen groene vingers, tuinie-renisnietmijnhobby–veelteongedul-dig – en ik heb nooit genoeg bood-schappengedaanbij AlbertHeijn omeen ‘moestuintje’ te bemachtigen.Maar als aanrechtagrariërmaak ik zotoch eenbeetje deel uit vandegroenegolf die over Nederland spoelt: demoestuinrage.

Waar en wanneer die is begonnen,valtmoeilijk te zeggen, zoals altijd bijrages.Maarterugkijkendlijktheteerstezaadjetezijngeplantdoortopkoksdieeen paar jaar geleden in groenten uiteigen tuindemogelijkheid zagenomhetverschil temakenophetbord.

Jonnie Boer vande Librije in Zwolle(3 sterren)was eenvandeeerstenmeteen groentekas in Dalfsen. Daarnabuitelden de tuinierende chefs overelkaarheen;bijnaelkzichzelf respecte-rend restaurant heeft tegenwoordigzijn eigen groentetuin, tot op de

AmsterdamseZuidasaantoe.InhetBel-gische driesterrenrestaurant HertogJan lopende koks en obers er zelfs alstuinmannenbij – eenmooi voorbeelddat jeookkuntoverdrijven.

Het door koks gekoesterde jongeplantje werd liefdevol overgenomendoor de hipstergeneratie met zijnMakersRevolution: zelf bierbrouwen,brood bakken, friet maken. Alduszagen we de opkomst van urbanfarming: jongehippestedelingendieopverlaten rangeerterreinen en oudefabrieksdakenpreiplantjesentomatenbewaterden.

Daarnagroeidehetalsonkruid,metdankaandecommercie. ‘Moestuintjeszijnhot’, tetterdeHAK, datnamens tv-kok Herman den Blijker tienduizendbonenplantjes uitdeelde. Wat nog inhetnietvaltbijAlbertHeijn,dat44mil-joenmoestuintjesmeegaf bijdebood-schappen.

‘Heel Nederland aan demoestuin’,juichte BakkerHillegom, ‘de grootstetuinspecialist van Europa’, die er eenheus onderzoekop losliet.Wat blijkt?‘Ruim60procentvandeNederlandersverkiestgroentenuiteigentuinbovengroentenenfruituitdewinkel.’

Groenevingersofniet,erisgeenont-komen meer aan. Boeken met moes-tuintipsoverwoekerendeboekwinkel,

voorheen leeglopende volkstuincom-plexenkampenweermetwachtlijsten,overalschietenschool-enbuurttuinenuitdegrond.

Natuurlijk kande tvniet uitblijven.VoortbordurendopBoerzoektvrouwenHeelHollandbaktproduceerdedeEOdezesdelige reeks Van Hollandse bodem,waarinachtkoppelsstredenomdetitel‘Beste moestuinders van Nederland’.Eenwedstrijdwaarin– tekendestijds –klassiekevolkstuinderIJsbrandopwegnaarde finaledepaswerdafgesnedendooreenjongstelzonderenigetuinier-ervaring dat zijn kennis vooral vanGooglehaalde.

EenkijkcijferhitwerdVanHollandsebodem niet. Je moest ook wel veel zit-vleeshebbenomdebeslommeringenoverrupsenindekool, schimmel indeaardappels en slaapziekte indeauber-gines mee te maken. Als het pro-gramma iets duidelijkmaakte, dan ishet wel dat tuinieren net zoiets is alsgroeiendgras:geenkijksport.

Maar cynisme is demoestuinbewe-gingvreemd.Hetiseenblije,optimisti-sche wereld, waar louter positivismevanuitgaat.Tuinierenisgezond,jegaater meer verse groenten van eten ensamenzaaienherscheptongurebuur-tentotbloeiendegemeenschappen.

Sommigenzien inmoestuindersde

voedingsbedrijvenindustrialiseren,delandbouwwordtgrootschaliger.Voed-selproductiewordtgeconcentreerdophetplatteland.

Stedenzijn voorpostenvandevoor-uitgang: moderne industrie, auto’s,hoogbouwflats,kantoren.Koeienmel-kenof aardappelen verbouwen is eenvies klusje dat aanboerenwordt over-gelaten; zelf prei telen een teken vanarmoe. De moderne consument doetzijn boodschappen op zaterdag in desupermarkt.

NIEUWE HIPPIES ENJONGE MOEDERSAlsChrisZijdeveld,ex-PvdA-wethouderin Schiedam, in 1996de voorzittersha-mer van de AVVN overneemt van vak-bondsbons Jaap van de Scheur, lopende volkstuinen langzaam leeg. Vanafeindjarentachtigneemtdeanimoeentuin te bewerken af. Arbeiders in denieuwe buitenwijken hebben tuinenbij hun huis, volkstuincomplexenmakenplaats voorwegenen stadsuit-breiding.Hetaantalhectarenvolkstuinneemtsinds 1993af.

Volkstuinen hadden in die tijd debeeldvormingtegen,zegtZijdeveldte-rugkijkend.Opveel complexenwaren

DE VOLKSKRANTWOENSDAG 24 JUNI 2015 3

aanzet tot eenalternatieve voedselbe-weging, eenGrassroots Revolution, diedegangbarevoedingswereldvanagra-rischemultinationals,mondiale han-del en megasupermarkten op haargrondvestenzaldoenschudden.

OUDE WORTELSWatdetoekomstookbrengenmoge,debeweging zelf heeft stokoudewortels.Al in de Middeleeuwen worden aanlandarbeiders ‘armentuinen’ ter be-schikkinggesteld: lapjesgrondwaaropze groente mogen verbouwen om teoverleven.Alsnadeindustriëlerevolu-tie een stedelijk proletariaat ontstaat,krijgenook fabrieksarbeiders tuintjes

omhunloonaantevullen(datzomooilaagkanblijven):dearbeiderstuinen.

Dat is nog charitas.Metdeopkomstvan de vakbonden, eind 19de eeuw,beginnen ook tuinierende arbeiderszich te organiseren in bonden vanarbeiderstuinen,dievoortaanvolkstui-nen heten. Dat leidt in 1929 tot deoprichtingvanhetAlgemeenVerbondvan Volkstuindersverenigingen inNederland, de eerste landelijke tuin-dersvereniging.

Volkstuinenbeginnenindietijdvankarakter te veranderen.Waren tuinenaanvankelijkvooralbedoeldalsaanvul-ling in natura op het gezinsinkomen,langzamerhandgaanookandereover-

wegingeneenrolspelen.Deemancipe-rende arbeider eist zijn deel op: hetrecht op fatsoenlijk loon, sociale voor-zieningen, betere huizen, groen enfrisse lucht.

Dat laatste is in de drukke volkswij-kenonvindbaar,maarwelaanwezig indevolkstuinen,dieeenmeerrecreatiefkarakter krijgen. In 1921 krijgen volks-tuinders van hun bond officieel toe-stemmingook sierplanten tehouden.Volkstuinen worden arbeiders-lustoorden, compleetmet tuinkabou-ters, vijversenbloeiendeborders.

Deopmars vande recreatieve volks-tuin wordt onderbroken tijdens decrisis- en oorlogsjaren, als het eten

schaars is. De Amerikaanse en BritseVictory Gardens hebben als Neder-landsetegenhangerdeoorlogstuinen.

Nadeoorlogbloeiendebloemenalsnooit tevoren. In eenonderzoekuit dejarenzeventignaarvolkstuineninRot-terdamzegtnogmaar0,9 procentvande volkstuinders dat ze er een zuiveremoestuin op na houden. Hobby, ont-spanning,gezondelichaamsbeweging,‘evenweguit dedrukte’ zijndemotie-vendie voorop staan. Zelf je groententelen isvanondergeschiktbelang.

Die ontwikkeling staat niet op zich-zelf.NadeoorlogvoltrekkenzichgroteveranderingenindeNederlandsevoed-selsector. Supermarkten komen op, n LEES VERDEROP PAGV4

‘Geef ons heden ons dagelijksbrood.’ Die opdracht is ingewikkel-der dan ooit tevoren. De moderneconsument moet zich een wegbanen door een mijnenveld vanmeningen, borrelpraat, elkaartegensprekende onderzoeken, hele

en halve waarheden. De voedings-industrie, de boeren, de milieubewe-ging, de supermarkten, de klimaat-activisten, slow food, ieder heeft zijneigen agenda. Wie moet je noggeloven en wie niet?Om de consument een weg te

wijzen door dit oerwoud heeft V de10 Geboden van Goed Eten opge-steld. In een onregelmatig verschij-nende serie worden alle gebodenaan een diepgaand onderzoekonderworpen. Aan het eind hiervanhopen we meer te weten.

Gij zult

4 DE VOLKSKRANTWOENSDAG 24 JUNI 2015

nogtuincommissiesactief dieeroptoe-zagendathetonkruidwerduitgetrok-ken,hetgrasgemaaidendehegnetjesgeschoren.Wiedachteenpotjealterna-tief te tuinieren,konopeengoededagzijntuinomgespitaantreffen:zóhoorthet.Indevolkstuinenregeerdennogdegestaaldekaders.Eind jaren negentig verandert dat,

met de komst van een nieuw typemoestuinder: de jonge moeders. Diezijn van een ander slag dande ouder-wetsevolkstuindermetzijnrijenslaenradijsjesinhetgelid. ‘Natuurlijktuinie-ren’doetzijnintrede:onbespoten,zon-derkunstmestenchemie.Andere gewassenwordenpopulair.

Wat opvalt: denieuwegeneratie keertterugnaar groente. Dat hebben ze ge-merkt bij Vreeken’s zaden, eenbegripindewereldvanvolkstuinders.Dewin-kel inDordrecht, familiebedrijf sinds1926, geldt als een tuinders-luilekker-land. In alle hoeken en gaten van hetouderwetsepandinhet stadscentrum

‘A Victory Garden is like a share in an airplane factory. Ithelps with the war and pays dividends too.’ Zo beginteen Amerikaans voorlichtingsfilmpje uit 1941, dat men-sen ertoe aanzet de dreigende voedselschaarste te lijf tegaan door zelf groenten en fruit te verbouwen. De cam-pagne had succes: tegen het einde van de oorlog warener in de VS twintig miljoen Victory Gardens. 30 tot

40 procent van de totale productie van verse groentenen fruit kwam hier vandaan. Het Nederlandse equivalentwaren de ‘oorlogtuinen’. Volgens geschiedschrijver Loede Jong was de bijdrage aan de voedselvoorzieningdaarvan gering. Volgens andere bronnen was die aan-zienlijk: tijdens de Hongerwinter zouden veel gezinnenafhankelijk zijn geweest van hunmoestuin.

VictoryGardens

staanrekkenmetzaden.Vijfduizendsoortenhebbenze, zegt

TonVreeken, diemidden indewinkelkantoorhoudt.Hettuinderschapisvol-gens hem ‘geëxplodeerd’. En hier inDordrechtplukkenzedaardevruchtenvan. In het seizoen, dat tot eind meiloopt, zijnVreekenenzijnmensen totdiep indenacht bezigbestellingen intepakkendiebinnenkomenviadeweb-winkel.Detelefoonwordtnietopgeno-men;geentijdvoor.Vreekenheeft gezienhoedebestel-

lingen van groentezaden die vanbloemzaadhebbeningehaald.Tienjaargeleden had je de pompoenhausse,daarna kwamen de ‘vergeten groen-ten’:pastinaak,schorseneer,oerwortel.Denieuwe trendzijn ‘wilde’ groenten:daslook, haverwortel, veldkers, akker-kool,brandnetelzelfs. ‘Ikhebechtklan-tendiedaarvanzaadbestellen.’‘Nieuwehippies’ noemtVreekende

generatiejongetuinders,diesomsvan-achterhetbureaudetuininstappen.Zezijn leergierig en inventief, shoppenwatzeaankennisenervaringtekortko-menop internet bij elkaar, delenhunervaringenopFacebooken tonenzichsociaal betrokken: overschottengaannaardeVoedselbank. Bevlogen zijn zeook: ‘Er zijn erbij die echt gelovendatstadslandbouw in de toekomst dewereldgaatvoeden.’

STADSTUINENDe tuinheeft het tijmee. In talloze re-centeonderzoekenwordendezegenin-genbezongenvanhetzelf telen.VooralindeVerenigde Staten,waarurban far-ming is uitgegroeid tot eenbijnapoli-tiekebeweging.OpvoedselsymposiumMAD2014 in

Kopenhagen vertelde de zwarte tuin-der RonFinley over zijn achterstands-wijkinLosAngeles,waarfastfoodmeerslachtoffers maakt dan gewapendeovervallers. Hamburgers zijn op elkestraathoek te koop, maar een verse

voedselindewereldinstedelijkegebie-dengeproduceerd.Wie rapporten over dit onderwerp

doorneemt, stapt in een wereld vanpositivisme. Stadslandbouw leidt totkortere ketens tussen producent enconsument,minderCO2-uitstoot(wantmindertransport)enmeerbewustwor-ding.Buurttuinenbrengengroenelon-gen en biodiversiteit naar de stad ensociale cohesie indewijken. Tuinderseten meer groente en fruit (tot wel3,5 keer zo vaak, aldus Amerikaansonderzoek), hebbenminder stress enzijnminderdikdanniet-tuinders.Al ishetbewijsvoordat laatstedun.Rotterdamse langdurig werklozen

die aanhetwerkworden gezet in eenstadslandbouwprojectbewegenmeer,etengezonder, rokenendrinkenmin-derenvoelenzichgelukkiger. Enhet isnoggoedkoperook:elkedollargeïnves-teerd in zaai- en plantgoed levert vol-gens – alweer –Amerikaansonderzoekvoor6dollar(ruim5euro)groentenenfruitop.

DE HOBBY TELTMetde volkstuin, kortom,betreedtdemensal schoffelendhetgroeneutopiawaarinbuurtbewonersgezelligsamenindetuinwerken,deopbrengstonder-ling verdelenende supermarkt alleen

nodighebbenvoorwc-papierenkoffie.De (Nederlandse) werkelijkheid is

bescheidener.Alleenalquaopbrengst.Geschat wordt dat Nederland zo’n150- tot200duizendvolkstuinderstelt,die gezamenlijk 4.000hectarebebou-wen: 0,2 procent van ons totale land-bouwareaal. Misschien net genoegvooreenAlbertHeijn-filiaal.Maarniet alleendeomvang, ookde

ambities van de Nederlandse moes-tuinders zijn beperkt. OnderzoekerEstherVeenlegdehaarvergrootglasopdehobbytuindersbeweging inNeder-land en schreef er een boek overwaarop ze onlangs promoveerde aanWageningenUniversiteit:CommunityGardens inUrbanAreas.Veenonderzocht zeven tuinprojec-

ten.Vierervanvolgdezeintensief, tweejaar lang. Drie tuinen stuurde zevragenlijstentoe.Erzatvanallestussen:een pluktuin met vrijwilligers, eentraditioneel volkstuincomplex, eenbuurttuin in de grote stad, een stads-landbouwproject.Natuurlijk valt een hoop goeds te

zeggenovervolks- enbuurttuinen,be-nadruktVeen.Overal komenheerlijkegroenten uit de grond en waar geza-menlijk wordt getuinierd, neemt desocialecohesie toe.Maardatmoetnietwordenoverdreven,zegtze.Desocialecontactenzijnophetniveauvancolle-ga’s vanwerk. ‘Het is niet zo dat tuin-ders één grote happy family zijn. Hetidee ‘plempergenseentuinneerendehelebuurtgaateropvooruit’,datwerktechtnietzo.’Ookpolitiek-maatschappelijkmaakt

demoestuinbeweginggeenvuist.Veenonderscheidt inhaar onderzoek tweegroepen tuiniers: een met een eigenmoestuineneenanderegroepdieeenabonnementof lidmaatschapheeftbijeenbuurttuinenopvrijwilligebasisafentoemeewerkt.De eerste groep eet veel en vaak uit

eigen tuin, maar ziet zich doorgaansnietalsonderdeelvaneenalternatievevoedselbeweging. ‘Zevindengroentenuit eigen tuin lekker en vers. Maareigenlijkisdatbijzaak.’Hetisdehobbydie telt.De tweedegroepgaatbewustermet

etenom,eet vakerbiologischenhechtveel waarde aan groenten uit eigen(buurt)tuin. Maar het blijft vaak bijwoorden, indepraktijketenzemaarafentoeuitde tuinenvakeruitdesuper.‘Dus jekunt jeafvragen:wie ishiernoualternatief bezig?’, zegtVeen.Een tikje teleurstellendwashetwel,

geeft ze toe, na alleswat er is geschre-venover stadslandbouwals reactie opwantrouwen en vervreemdingdie deconsument bekruipen bij de voort-brengselenvandegangbareindustrie.‘Ik vondhet verbazingwekkenddat ikdatalternatievezoweinigtegenkwam.Daarhadikmeervanverwacht.’

ANTIKAPITALISTISCHVOEDSELVERZETHet idee van de moestuin als broed-plaats van antikapitalistisch voedsel-verzet is verweg als ik op een zonnigevrijdagmiddagoverslingerendepaad-jes wandel van de Hoge Weide inUtrecht: keurig bijgehouden tuinen,kweekkasjes,bloeiendefruitboompjes,lommerrijkezitjes. Eenvrouwzit indeschaduw te roken, even verderop zeteenmande sproeier aan. Alles pais envree.De HogeWeide is een complex van

volkstuinen,dat als groeneadersdooreen kantorenwijk in Utrecht-Westloopt, indeokselvandeA12endeA2.Debedoeling was dat kantoormedewer-kers tussen en na het werk in een

ToenVanEsachtjaargeledenbegon,wasmoestuinen nog lang niet en vo-gue. ‘Ik deed net of ik achtermijn bu-reau zat als ik opdrachtgevers aan delijn kreeg.’ Nu blijkt ze tot een voor-hoedetehebbenbehoord.Tuinieren is vooral leuk, zegtVanEs.

‘Het ismeditatief, ik voelmemeer ver-bonden met de seizoenen en de na-tuur.’ Dat ze er groenten van mee-neemt, ismooimeegenomen. Ze is erwel andersdoorgaaneten, ookomdatzemeerbenulheeft gekregenvanwatwelennietinhetseizoenis. ‘Als iknualpruimen indewinkel zie, denk ik: datkanniet.’Maardegedachtedeel uit temaken

vaneenalternatievevoedselbewegingslaat niet aan. ‘Dat is niet de redenwaarom ik tuinier.’ Marleen van Eskoopt wel geregeld biologisch, maardoet gewoonboodschappenbij deAl-bertHeijn. ‘Het ideedat jedevoedings-wereld in je eentje zoukunnenveran-deren is toch ijdel. Ik ben een beetjewarsvanactievoeren.’

AUDREY HEPBURNDe revolutie zal niet beginnen in devolkstuin, beaamt JanWillemvanderSchans, onderzoekerbij het LEI (Land-bouwEconomisch Instituut) enpleit-bezorger van stadslandbouw. Naast‘nieuwehippies’zietVanderSchansbijde nieuwe generatie moestuindersvooral veel ‘neotraditionalisten’: geentijd om te protesteren bij de AlbertHeijn,wantdeaardbeienplantenmoe-tenwaterhebben.De nieuwe voedselbeweging is vol-

genshemniettevergelijkenmetinitia-tievenalsdetaxidienstUberenAirbnb,diebestaandemarktenophunkopzet-ten. ‘Voedsel isgeenict. Jekunteenpro-jectwelopFacebookliken,maardepro-ductieblijft tochrelatief kleinschalig.’IndeVSisurbanfarminguitgegroeid

totpolitiekeprotestbeweging.Maardesituatie is daar heel anders, onder-streeptVander Schans. ‘IndeVSheb jefood deserts, waar in grote gebiedennikstekrijgenis. InNederlandisoveralgenoegvoedsel tekoop.’Toch, benadruktVander Schans:we

moetenhet effect dat demoestuinbe-weging inNederlandheeftnietonder-schatten. ‘AHkwamnietvoorniksmetmoestuintjes, waar Jumbo opreageerdemet een reclamewaarindedraakwordt gestokenmetmoestuin-ders. Supermarkten als AH en Jumbozijnnietmeerzodominantalsvroeger.Zewordenaandeonderkantbedreigddoor Lidl enAldi en aandebovenkantdoorboerenmarkten.’JanWillemvanderSchanszietmeer

tekenen: McDonald’s verliest terreinaanhippe eettentjesmet vers eten eneen bedrijf als Unilever is druk bezigzijn ketens korter en transparanter temaken.Datheeft effect, benadrukthij.‘Endatkomtdoordatdevoorhoedevandeconsumentendatwil.’Ergens in die voorhoede zit ook de

moestuinder:nietalsaanvoerderopdebarricade,maaralseenstillekrachtopde achtergrond. Iemanddiemeer ge-looft ingroeidaninrevolutie.Dieweetwatwanneer in het seizoen is enhoe-veelmoeitehet kost groenten te telen.Die rustig engestaagdoorwerkt, zoalsdenatuurzelf, endie inal zijnbeschei-denheiddehoopopeenbeterewereldlevendhoudt.Om met de grote filosoof Audrey

Hepburntespreken:Toplantagardenistobelieve in tomorrow. Zegnouzelf:watkanerbelangrijkerzijndandatdeaard-beien water nodig hebben? En nu ikeraandenk:mijnpaddestoelenhebbenabsoluutnieuwkoffiediknodig.

tuintje gingen werken, zegt MarleenvanEs, bestuurslid vanATV (Amateur-tuindersvereniging) de Hogeweide.‘Maardatwasietsteutopischgedacht.’Ze komen wel, de kantoorjongens,maarvooralvooreenlunchwandeling.VanEsiseenmooivoorbeeldvanhet

nieuwe type hobbytuinder. Ze isgrafischontwerpster,moeder vaneenzoontjeentamelijkjong:zewas37toenzeaanhaarvolkstuinbegon. ‘Ikwashetwerkeneenbeetjemoe,wildemeerbui-ten zijn.’ Er speelde nog de vagegedachtedat zemetdeopbrengst vandetuinhaarinkomensverliesenigszinszoukunnencompenseren. ‘Dat is nietechtuitgekomen.’Ze heeft haar ‘courgettetrauma’ al

verwerkt – kilo’s ophet land, terwijl zebijdeAHnoggeeneuroperkilokosten– endehoon thuis leren verdragen (‘Isdateetbaar?Indewinkelzietheterheelanders uit.’). Onlangs verscheenhaarboek Eten uit de volkstuin (Nieuw Am-sterdam).Marleens tuin is eengezellig groen

rommeltjemetrijtjesaardappelen,sla,peultjesennogzoiets. ‘Radijsjesof kool-rabi, dat ben ik vergeten.’ Zeheeft eenpruimenboom,Nederlandsedruiveneneenperkjemet kruiden. Eenplukjebrandnetelsmagblijvenstaan. ‘Zolangdetuinpolitiehetnietziet.’

1 Eet liever lokaal, maar maakje geen zorgen over demilieukosten van voedseldat per boot of vrachtwagenwordt aangevoerd. Eet nietsdat met het vliegtuig wordtgebracht. Doe je bood-schappen op de fiets.

2 Eet bij voorkeur biologisch,maar maak er geen dogmavan. Zie biologisch meer alsrichtinggevend dan als zalig-makend.

3 Eet (veel) minder vlees enliefst en alleen vlees van die-ren die diervriendelijk zijngehouden.

4 Eet zo veel mogelijk vers enonbewerkt voedsel, maardoe niet panisch overE-nummers.

5 Betaal een ‘eerlijke’ prijsvoor eten (fair trade, biolo-gisch, dierenwelzijn); stemop een partij die de verbor-gen kosten van eten wildoorberekenen aan produ-centen volgens het principe‘de vervuiler betaalt’.

6 Kook zo veel en zo vaakmogelijk zelf. Wie zelf kookt,houdt controle over zijneten.

7 Als u van tuinieren houdt:teel zelf groenten en fruit.Wie zelf eten verbouwt,weet beter wat er in het sei-zoen is en laat zich minderop de mouw spelden. U zulter de revolutie niet meeontketenen, maar het is wellekkerder.

8 Verspil geen eten.9 Doe niet aan afslankdiëten. Eet lekker.

De 10 Geboden van Goed Etenkunnen naar hartelust wordengeamendeerd. Reacties, aanvul-lingen en ideeën zijn welkom op:10geboden@volkskrant.nl.Eerdere afleveringen in dezeserie kunnen worden terug-gelezen op: vk.nl/tiengeboden

DE 10 GEBODEN ZIJN

n VERVOLGVAN PAGV3

appelniet.Finleygingoveral indewijkopbraakliggende strookjes groentenenfruitplanten.Daartierthetgroennuwelig, tot vreugde van de buurt. ‘Eenbeterewereldbegintmet een zaadje’,aldusFinley.Daktuinen inNewYork, community

gardens op braakliggend land inDetroit of opeenoud industrieterreinin Chicago, boerenmarkten in Port-land:projectenalsdievanFinleyzijneroveral in grote steden vande VS. Zelfsfirst ladyMichelleObama liet in 2009een deel van het gazon van het WitteHuis omspittenomeenmoestuin aante leggen.De trend is wereldwijd. VN-land-

bouworganisatieFAOzietinstadsland-bouw een belangrijk middel om deexplosief groeiende stedelijke bevol-king inde toekomst vangezondvoed-seltevoorzien,vooralinontwikkelings-landen. Schattingen fluctuerennogal,maar volgens sommige ramingenwordt nu al 15 tot 30 procent van het