สารพนปญหาการนอนหลบ

สารพนปญหาการนอนหลบ จดท�ำโดย

สมาคมโรคจากการหลบแหงประเทศไทย

รวมกบ

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

บรรณำธกำร

แพทยหญง กลยา ปญจพรผล

พนโท นายแพทย ประพนธ กตตวรวทยกล

ยนดใหเผยแพรความร กรณาอางองสมาคมโรคจากการหลบแหงประเทศไทย

สารพนปญหาการนอนหลบISBN : 978-616-3069-5จดพมพและเผยแพรโดย : กองออกก�าลงกายเพอสขภาพ กรมอนามยพมพครงท 1 : สงหาคม 2559จ�านวน : 1,000 เลม โรงพมพ : บรษท โอ-วทย (ประเทศไทย) จ�ากด

ค�าน�า

สมาคมโรคจากการหลบแหงประเทศไทย กอตงเมอ พ.ศ.2552 ประกอบดวยแพทยหลากหลายสาขา และบคลากรทางการแพทยทสนใจดานเวชศาสตรการนอนหลบ สมาคมไดตระหนกวา การทประชาชนทกเพศทกวยจะมสขภาพทดนน ขนอยกบการดแลตนเอง ไมวาจะเปนเรองอาหารสขภาพ การออกก�าลงกายเพยงพอ การดแลสขอนามย และทส�าคญคอการนอนหลบทด เนองจากคนเราใชเวลา ในการนอนหลบอยางนอย 1 ใน 3 ของชวต การนอนหลบทดคอนอนหลบสนท เพยงพอ ตอเนองรวดเดยวถงเชา ตนขนมาสดชนกระปรกระเปรา ประกอบกจกรรมไดตามปกตตลอดวน ปญหาการนอนหลบเปนปญหาของคนทวโลก ซงมผลคกคามสขภาพและคณภาพชวตมากถงรอยละ 45ของประชากรโลกการนอนหลบทดขน จะชวยลดอบตเหตรนแรงทางจราจรเหตจากการงวงขณะขบรถไดถง 1 ใน 3 การเขาใจเรองการนอนหลบจะท�าใหลดภาระของสงคมและผลกระทบตอการสญเสยทางเศรษฐกจ อนเนองจากโรคจากการหลบ ซงเปนททราบกนดวาสวนใหญปองกนและรกษาได สมาคมไดรณรงคเผยแพรความรสบคลากรทางการแพทยและประชาชนตอเนองตลอดมา รวมทงไดจดพมพหนงสอเลมแรกเรอง 108 ปญหาของคนนอนกรน ตงแต พ.ศ. 2556 ไดรบการตอบรบเปนทนาพอใจ บดนสมาคมไดมด�ารจดพมพหนงสอเลมทสอง เรองสารพนปญหาการนอนหลบ เพอเผยแพรความร ใหกวางขวางยงขน หนงสอเลมนจะปความรพนฐานเรองความส�าคญของการนอนหลบ และนอนอยางไรใหสขภาพด โดยเฉพาะเดก ผสงวยและหญงตงครรภ มค�าถามค�าตอบและค�าแนะน�าทจะชวยใหผอานเขาใจเรองการนอนหลบและความผดปกตทเกดขนซงเปนปญหาพบบอย เพอเลอกน�าไปปรบใช ในชวตประจ�าวน อาท เรองนอนไมหลบ

นอนหลบยากจะท�าอยางไรด ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน และ บทบาทของทนตแพทย โรคจากการเคลอนไหวขาทสมพนธกบการหลบ โรคลมหลบ การนอนละเมอ ความแปรปรวนของนาฬกาชวต การท�างานเปนกะ การหลบงายตอนกลางวนผดปกตหรอไม สาเหตจากอะไร เมอไรควรปรกษาแพทย กลมเสยงและการปองกนภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะเปนตน เปนทนายนดอยางยงท รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ศาสตราจารยคลนกเกยรตคณ นายแพทยปยะสกลสกลสตยาทรและทมผบรหาร ปลดกระทรวง กรมการแพทย กรมสขภาพจตและหลายฝายทเกยวของโดยมกรมอนามยเปนผรบผดชอบ เลงเหนความส�าคญเรองการนอนหลบและใหความสนใจ เปดแถลงขาวสอมวลชนรวมกบสมาคม เรองจดงานวนนอนหลบโลก ซงปน World Association of Sleep Medicine ประกาศเปนวนท 18 มนาคม 2559 โดยมค�าขวญวา “หลบสนท ชวตมสข” ประเทศไทยนบเปนประเทศแรกในโลกทรฐบาลเปนเจาภาพจดกจกรรมท โรงพยาบาลในสงกดท วประเทศพรอมกนในวนนอนหลบโลก และนบเปนโชคดของชาวไทยทกระทรวงสาธารณสขโดยกรมอนามยด�าเนนการตอเนอง น�านโยบายลงส ชมชน สมาคมโรคจากการหลบแหงประเทศไทยพรอมใหการสนบสนนดานวชาการอยางเตมท ถอเปนกาวส�าคญของกระทรวงสาธารณสข ในรฐบาลชดน ทมวสยทศนกวางไกล ดแลสขอนามยของประชาชนใหมคณภาพชวตทดครบถวนสมบรณทง 3เสาหลกคอ อาหาร การออกก�าลงกาย และการนอนหลบ ขอขอบคณกรมอนามยทสนบสนนการจดพมพ ขอบคณวทยากรทกทาน ท ใหความรวมมอรวบรวมขอมลเพอการจดพมพ หวงวาหนงสอเลมนจะกอประโยชนสงสดตามเจตนารมยทกประการ

ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.แพทยหญง คณนนทา มาระเนตร นายกสมาคมโรคจากการหลบแหงประเทศไทย

9 มถนายน 2559

บทน�าอธบดกรมอนามย

การสงเสรมสขภาพทดนน โดยการรบประทานอาหาร การออกก�าลงกาย การดแลสขอนามยทด รวมทงการนอนหลบทดกเปนปจจยหนงของการมสขภาพ ทด ไมยงหยอนไปกวาสงอน เนองจากคนเรานนจะใชเวลาในการนอนถงหนงในสามของชวต ปญหาการนอนมผลกระทบตอสขภาพทงกายและใจ จากความส�าคญนท�าใหองคกรตางๆทวโลกเหนความส�าคญของการนอนหลบทด รวมทงประเทศไทย โดยกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ร วมกบสมาคมโรคจากการหลบ แหงประเทศไทย ไดจดท�าหนงสอ “สารพนปญหาการนอนหลบ” เพอใหบคลากรทางการแพทยไดตระหนกถงความส�าคญในการนอนหลบทด เปนการสงเสรมการมสขภาพทดตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสข เพอน�าความรส ประชาชน ใหตระหนกถงความส�าคญ ความรขนพนฐานในการนอนหลบทด ผลกระทบจากการนอนนอยหรอมากเกนไป โรคตางๆทเกดขนขณะหลบ รวมทงแนวทางในการปฏบตทด ในการนอนหลบ เพอสรางเสรมสขภาพทด ในการนอนหลบใหกบตนเองและครอบครว ท�าใหคนไทยทกคนมสขภาพทงกายและใจทแขงแรงตอไป

นานแพทยวชระ เพงจนทร อธบดกรมอนามย

สารบญ

หนา1. การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด 12. นอนไมหลบ นอนหลบยาก จะท�าอยางไรด 123. ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน 194. ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนในเดก 265. บทบาทของทนตแพทยกบโรคการนอนหลบ 316. โรคจากการเคลอนไหวขาทสมพนธกบการหลบ 377. การนอนกดฟน 418. ความแปรปรวนของนาฬกาชวต 449. โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต 4910. การท�างานเปนกะ 5611. หลบงายระหวางวนผดปกตหรอไม และมสาเหตจากอะไร 6012. โรคลมหลบคออะไร 6313. การนอนละเมอถอวาเปนความผดปกตหรอไม 66 จ�าเปนตองรกษาหรอไม14. งวงไมขบ 7015. ความส�าคญของการนอนหลบในขณะตงครรภ 7916. การนอนหลบทด ในผสงวย 8317. เรองจรงหรอไมจรงเกยวกบการนอนหลบ 8718. นอนกรน ชวยไดดวยเครองอดอากาศแรงดนบวก 95คณะผจดท�า 99

1

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไร

ใหสขภาพด

1.

การนอนหลบคออะไร

การนอนหลบเปนสภาวะหนงของรางกาย ทการเคลอนไหวตางๆจะลดลง พรอมทงการรบรตอโลก ภายนอกกจะลดลงจนเกอบจะหมด แตก

สามารถทจะตนกลบมารตวไดอยางงายภายใน 1-2 นาทเทานน นกวทยาศาสตรยงหาค�าตอบไมไดวาท�าไมเราจงตองนอนดวย แตเชอแนวาการนอนหลบเปนสงทจ�าเปนและส�าคญส�าหรบชวต เราทกคนจะรสกสดชน มเรยวมแรงหลงจากไดนอนเตมอม นนคอ การนอนหลบไดท�าหนาทของมนโดยสมบรณแลว

2

สารพนปญหาการนอนหลบ

วงจรการนอนหลบเปนอยางไร

การนอนหลบตางจากการหมดสต หรอโคมาหรอไม

วงจรการนอนหลบจะแบงออกไดเปน 2 วงจรดวยกน เกดขนสลบกนไปในแตละคน วงจรแรก เรยกวา NREM Sleep (non-rapid eye movement sleep)

และวงจรทสอง เรยกวา REM Sleep (rapid eye movement sleep) วงจร NREM เปนวงจรทเกยวกบการหลบทจะลกลงไปเรอยๆ แบงออกเปน 3 ระยะ ตงแตหลบตนไปจนถงหลบลก สวนวงจร REM เปนวงจร ทกลามเนอตางๆ ของรางกายแทบจะหยดการท�างานกนหมด ยกเวน หวใจ กะบงลมเพอการหายใจ กลามเนอตา และกลามเนอเรยบ เชน หลอดเลอดและล�าไส ความฝนทเกดขนเปนเรองเปนราวจะเกดในวงจร REM การนอนหลบของเราจะเรมดวยวงจร NREM กอนแลวจงเกดวงจร REM สลบกนไปเรอยๆ โดยในคร งคนแรกมกจะเปนวงจร NREM เปนสวนใหญ สวนครงคนหลงมกจะเปน REM ดงนนเราจงมกจะพบวาเราฝนบอยตอนเชามด

การนอนหลบเปนสภาวะหนงของรางกาย ทการเคลอนไหวตางๆจะลดลง พรอมทงการรบรตอโลก ภายนอกกจะลดลงจนเกอบจะหมด ซงเหมอนกบภาวะ

โคมา แตการนอนหลบนนสามารถทจะตนกลบมารตวไดอยางงายภายใน 1-2 นาทเทานน ผดกบภาวะโคมาท ไมสามารถตนกลบมารตวได

3

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด

ท�าไมคนเราถงตองนอนหลบดวย

ท�าไมคนเราถงตองนอนหลบเวลากลางคน และตนในเวลากลางวนดวย

การนอนหลบเปนสงส�าคญของสงมชวตทมความส�าคญไมนอยไปกวาการไดรบประทานอาหารทดและการไดสดอากาศทบรสทธสงเกตไดวามนษยเราใชเวลาถง 1 ใน 3

ของชวตไปกบการนอนหลบ การนอนหลบนนเปนชวงเวลาทอวยวะตางๆ ของรางกายโดยเฉพาะอยางยงระบบหวใจและหลอดเลอดจะไดพกผ อน เพราะรางกายเรานอนนงไมไดออกแรงใดๆจงไมตองการการสบฉดโลหตมากเท าไรนก นอกจากน ในขณะทมนษยนอนหลบนนจะมการซ อมแซม สวนสกหรอของรางกายการปรบสมดลของสารเคมตางๆในรางกายและ ทส�าคญในระหวางทมนษยนอนหลบนนจะเปนชวงเวลาทสมองท�าการเรยบเรยงขอมลตางๆทสมองไดรบทราบในวนนนๆเขาสการเรยบเรยงและจดเกบใหเปนหมวดหม เพอใหสามารถดงมาใชไดอยางมประสทธภาพมากทสด จงนบไดวาการนอนเปนสวนหนงของการเรยนรท�าใหสมองเกดการจดจ�า และมพฒนาการตามล�าดบ

ในคนเรา นน การนอนจะถกก� าหนดให เ กดขน จากระบบการท�างานของรางกายระบบหนง ทเปรยบเสมอนเปนนาฬกาอยเรอนหนงในรางกายของคนเราทจะ

เปนตวบอกวาเมอไหรจะถงเวลาตนและเมอไหรจะถงเวลาหลบ แสงแดด จะเปนตวหนงทมผลตอนาฬกาเรอนนอยางมากซงท�าใหมนษยเราตนมกจกรรมตางๆในตอนกลางวน และนอนหลบในตอนกลางคน ถาเมอใด

4

สารพนปญหาการนอนหลบ

จรงๆ แลว จะไมมค�าตอบเปนจ�านวนชวโมงทตายตวลงไปวา เราจะตองนอนกนคนละกชวโมงจงจะเรยกไดวาเพยงพอ จ�านวนชวโมงเหลานจะมากนอยแตกตางกนไป

ในแตละคน กรรมพนธอาจจะมสวนเกยวของไดดวยเชน บางคนอาจรสกวาไดนอน 5 ชวโมง กรสกสดชนแลว แตบางคนอาจตองการถง 10 ชวโมง จงจะรสกสดชน เพราะฉะนนจ�านวนชวโมงวาจะนานแคไหนนน ขนอยกบวา เมอเราตนขนมาแลว เราจะรสกสดชน กระปรกระเปรา สามารถท�างาน ไดตลอดวนหรอไมตางหาก แตอยางไรกตามระยะเวลาในการนอนหลบ ทเหมาะสมโดยทวไปในวยผ ใหญวยท�างานจะเฉลยอยท 7 - 9 ชวโมง นอกจากนชวงเวลาทเหมาะสมในการนอนหลบยงแตกตางกนในแตละบคคลเชนบางคนชอบเขานอนดกและตนสาย หรอบางคนชอบเขานอนเรวและตนเชาเปนตน อยางไรกตามควรเขานอนและตนนอนในเวลาใกลเคยงกนทกวนโดยใหไดจ�านวนชวโมงทเพยงพอและสามารถด�ารงชวตใหเขากบสภาพแวดลอมรอบตวไดดวย ส�าหรบการนอนของเดกนนจะแตกตางกบผ ใหญ

ทการท�างานของนาฬกาในรางกายเราท�างานไมสอดคลองกบแสงสวางบนโลกมนษย เราจะตองใชเวลาอยหลายวนทเดยวในการปรบตว อยางเชน หากเราเดนทางจากประเทศไทยไปนครนวยอรกทอเมรกา นาฬกาในรางกายเราจะบอกวาเปนกลางคน ทงๆทเวลาทนวยอรกขณะนนเปนเวลากลางวน ท�าใหเรารสกเพลย และตองการการปรบตว อาการนเปนอาการทเราเรยกกนวา jet lag

ปกตคนเราควรนอนนานเทาไรถงจะด การนอนนอยไปหรอมากไป สงผลเสยตอสขภาพหรอไม และระยะเวลา

ในการนอนหลบของเดกตางกบผ ใหญหรอไม

5

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด

ใน 2 ประเดนหลกๆ คอ รปแบบการนอน และจ�านวนชวโมงทนอน รปแบบการนอนในเดกทารกนนจะเปนลกษณะหลบเปนชวงเวลาสนๆและตนขนเปนชวงเวลาสนๆสลบไปมาเปนชดๆชวงเวลานอนหลบ และตนจะเรมตอเนองยาวมากขนเรอยๆตามอายทเพมมากขนจนถงอาย 9 เดอน - 1 ป เดกสวนใหญจะสามารถนอนหลบไดยาวเกอบตลอดทงคนในเวลากลางคนแตจะยงพบการนอนกลางวนไดจนถงอาย 5 - 7 ป สวนจ�านวนชวโมงในการนอนหลบทเหมาะสมจะคอยๆลดลงตามวยทเพมมากขน โดย national sleep founda-tion ได ใหค�าแนะน�าส�าหรบระยะเวลาในการนอนหลบในอายตางๆไวดงน (ตามรปท 1) 1. เดกแรกเกด 0 - 3 เดอน ควรจะนอนหลบ 14 - 17 ชวโมงตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 18 - 19 ชวโมงตอวนกได 2. เดกแรกเกด 4 - 11 เดอน ควรจะนอนหลบ 12 - 15 ชวโมงตอวน โดยมการนอนกลางวน 3-4 ครง และอาจนอนหลบไดมากถง 16-17 ชวโมงตอวนกได 3. เดกอาย 1 - 2 ป ควรจะนอนหลบ 11 - 14 ชวโมงตอวนโดยมการนอนกลางวน 1 ครง และอาจนอนหลบไดมากถง 15 - 16 ชวโมงตอวนกได 4. เดกวยอนบาลอาย 3-5 ป ควรจะนอนหลบ 10 - 13 ชวโมงตอวน โดยไมตองมเวลานอนกลางวน และอาจนอนหลบไดมากถง 14 ชวโมงตอวนกได 5. เดกวยประถมเรยนอาย 6 - 13 ปควรจะนอนหลบ 9 - 11 ชวโมงตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 12 ชวโมงตอวนกได 6. เดกวยรนอาย 14 - 17 ป ควรจะนอนหลบ 8-10 ชวโมงตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 11 ชวโมงตอวนกได 7. ผ ใหญอาย 18 - 25 ป ควรจะนอนหลบ 7 – 9 ชวโมงตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 10 - 11 ชวโมงตอวนกได

6

สารพนปญหาการนอนหลบ

8. ผ ใหญวยกลางคนอาย 26 - 64 ป ควรจะนอนหลบ 7 – 9 ชวโมง

ตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 10 ชวโมงตอวนกได

9. ผสงอายทมอายมากกวาเทากบ 65 ปขนไป ควรจะนอนหลบ

7 - 8 ชวโมงตอวน และอาจนอนหลบไดมากถง 9 ชวโมงตอวนกได

รปจากกรมอนามย รปท 1 แสดงค�าแนะน�าส�าหรบระยะเวลาในการ

นอนหลบในอายตางๆ

7

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด

การศกษาพบวาผทนอนไมเพยงพอตดตอกนนานๆ นนจะสงผลตอการเกดสขภาพท ไมพงประสงค โดยสงผลตอการมน�าหนกท เพมขน การเกดภาวะอวน โรคเบาหวาน

โรคความดนโลหตสง โรคหวใจ และโรคหลอดเลอดในสมอง โรคซมเศรา รวมทงยงเพมความเสยงตอการเสยชวต นอกจากนการนอนหลบไมเพยงพอนนยงสงผลเสยตอระบบภมคมกน ท�าใหเกดการเจบปวยทมากขนกวาปกต ส งผลเสยตอประสทธภาพการท�างาน และเพมความเสยงตอการเกดอบตเหตในทางตรงกนขาม การนอนหลบทมากเกนไป อาจเปนปกตส�าหรบบคคลบางกลม เชน วยรน บคคลทนอนไมพอมากอนหนาน หรอบคคลทมการเจบปวย และจากขอมลในปจจบนยงไมแนใจวาการนอนหลบมากเกนไปนนจะสงผลเสยตอสขภาพหรอไม

ท�าไมบางครงเรารสกวานอนไมพอ

ความรสกนอนไมพอหรอนอนไมอม อาจเกดจากหลายสาเหตเบองตน ควรส�ารวจวาจ�านวนชวโมงทนอนนอยเกนไปหรอไม ถานอยเกนไปใหเพมชวโมงการนอนหลบใหพอ

ทงวนท�างานและวนหยด แตหากเพมชวโมงการนอนหลบแลวยงรสกนอน ไมพออกอาจเกดจากคณภาพการนอนหลบไมด เชน การนอนหลบถกรบกวนจากสงแวดลอมท ไมด ท�าใหหลบไมสนทหรอมโรคจากการนอนหลบ เชน นอนกรนและหยดหายใจขณะหลบโรคขากระตก เปนตน ควรปรกษาแพทยเพอแกไข

ถาคนเรานอนไมพอตดตอกนนานๆจะเปนอะไรหรอไม และถาคนเรานอนมากเกนไปจะสงผลตอสขภาพหรอไม

8

สารพนปญหาการนอนหลบ

ทานอนทถกตองควรเปนทาทนอนแลวสบายตามธรรมชาต เชน นอนหงาย หรอนอนตะแคง กไดแลวแตความชอบของแตละบคคลเนองจากขณะทเรานอนหลบในแตละคน

รางกายของเราจะมการปรบเปลยนอรยาบถเปนพกๆอยแลวแตเราควรทจะเลอกทนอนและหมอนทถกสขลกษณะทจะไมท�าใหเกดอาการปวดเมอยหลงหรอท�าใหคอแหงนหรอพบจนเกนไปอยางไรกตาม ในคนทมภาวะนอนกรน หรอภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน การนอนหงายอาจท�าใหมอาการมากขนจากการททางเดนหายใจส วนบนอดกนหรอตบแคบลง จากกรามลางหรอเนอเยอทางเดนหายใจสวนบน รวมทงลนทตกลงมาดานหลงตามแรงโนมถวงของโลก

คนเราควรนอนทาไหนดทเหมาะสม นอนหงาย นอนตะแคงขาง หรอนอนคว�าหนาด

ยงไมมขอมลทดพอจากการศกษาในหองปฏบตการการนอนหลบวาอาหารบางอยางจะชวยท�าใหหลบไดดขนหรอไม อาจจะเคยไดยนค�าบอกเลากนมาบางวา นมหรอกลวย

กอนนอน จะท�าใหหลบไดดขน ซงอาจจะใชไดผลในบางคน แตบางคนกไมไดผล อยางไรกตาม ยงไมมการศกษาถงชนดของอาหารเปนตนวา อาหารท ใหโปรตนสง จะท�าใหการนอนหลบแตกตางจากอาหารทมคาร โบไฮเดรตสงหรอไม ในการกลบกนมการศกษาอยางชดเจนวาสารบางอยาง จะมผลรบกวนการนอนหลบอยางแนนอน เชน สารทมคาเฟอน (ชา, กาแฟ) เครองดมทมแอลกอฮอล หรอการสบบหรกอนนอน เปนตน

จรงหรอไมทอาหารบางอยางชวยท�าใหนอนหลบไดดขน นมอนๆ สกแกวกอนนอนจะดไหม

9

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด

การออกก�าลงกายมผลตอการนอนหลบ อยางไรบาง

การศกษาพบวาการออกก�าลงกายอยางสม�าเสมอ อยางนอยสปดาหละ 3 ครง ครงละ 30 นาท ในลกษณะของแอโรบค เชน การเดน, การวง เปนตน จะชวยท�าให

การนอนหลบเกดขนไดด และตอเนองตลอดคนมากขน เทยบกบคนท ไมไดออกก�าลงกาย แตควรเปนชวงเชาหรอเยน ไมควรออกก�าลงกายใกลเวลา ทจะนอน เพราะจะท�าใหรางกายตนตว ไมพรอมทจะเขาสการนอนหลบ

เราควรปฎบตตวอยางไร เพอใหนอนหลบอยางมสขภาพทด

ส�าหรบแนวทางในการปฏบตเพอใหมการนอนหลบทดนน ไดมค�าแนะน�าดงน 1. ควรก�าหนดเวลานอนหลบใหมระยะเวลาเพยงพอ

ควรเขานอนและตนนอนใหเปนเวลาอยางสม�าเสมอทกวน 2. ถาคณมพฤตกรรมในการงบหลบชวงเวลากลางวน ควรจะนอน ไมเกน 45 นาท 3. หลกเลยงการดมเครองดมแอลกอฮอลทมากเกนไป 4 ชวโมงกอนเขานอน และไมควรสบบหรกอนเขานอน 4. หลกเลยงเครองดมทมคาเฟอน 6 ชวโมงกอนเขานอนไมวาจะเปน กาแฟ หรอชา รวมทงชอคโกแลต 5. หลกเลยงอาหารมอหนก อาหารทมรสเผด หรออาหารหวาน กอนเขานอน 4 ชวโมง 6. ควรออกก�าลงกายอยางสม�าเสมอ แตไมควรออกก�าลงกาย กอนนอน 2 ชวโมง

10

สารพนปญหาการนอนหลบ

ส�าหรบแนวทางในการปฏบตเพอใหมการนอนหลบทดในเดกนน จะมความแตกตางจากแนวทางในการปฏบต ในผ ใหญ เนองจากระยะเวลาความตองการในการนอนหลบในเดกมากกวา รวมทงรปแบบการนอนในเดกจะแตกตางจาก

ผ ใหญ โดยในเดกมค�าแนะน�าในการปฎบตดงน 1. ควรเขานอนใหเปนเวลาทกคน และไมควรเกน 3 ทม 2. ในเดกเลกควรจดใหมตารางการงบหลบกลางวน 3. ควรก�าหนดระยะเวลาการนอนหลบใหสม�าเสมอ 4. หองนอนควรจะมด เงยบไมมเสยงรบกวน และมอณหภมทเยนสบาย 5. สงเสรมใหเดกหลบอยางอสระ ตามเวลาของเดก 6. หลกเลยงแสงในเวลานอน และควรใหเดกเจอแสงในเวลาตนนอน 7. หลกเลยงอาหารมอหนก และการออกก�าลง กอนนอน 8. ไมควรดโทรทศน หรอเลนคอมพวเตอร รวมทงโทรศพทมอถอ และแทปเลต ในหองนอน 9. หลกเลยงเครองดมทมคาเฟอนไมวาจะเปน กาแฟ หรอชา น�าอดลม รวมทงชอคโกแลต 10. รกษาตารางการเขานอน การตนนอน ใหสม�าเสมอ

ในเดกนน มแนวทางในการปฏบตเพอใหมการนอนหลบทดนน แตกตางจากผ ใหญหรอไม

7. ส�าหรบเตยงนอนควรเปนเตยงทนอนแลวสบาย 8. สวนอณหภมหองนอนควรตงอณหภมทเหมาะสมกบเรา และ หองควรมการระบายอากาศทเหมาะสม 9. หองนอน ไมควรมแสงเลดลอดเขามา และไมควรมเสยงดง 10. จ�าไว เสมอวาหองนอนม ไว ส�าหรบการนอนหลบ และการม เพศสมพนธเทานน

11

การนอนส�าคญไฉน และนอนอยางไรใหสขภาพด

เมอไหรควรจะปรกษาแพทยเรองการนอน

โดยทวไปแลวควรจะปรกษาแพทย เมอมปญหาในการนอนตอเนองกน เปนเดอนทงๆ ท ไดปฏบตตามทแพทยไดแนะน�าอยแลว อยางไรกตามหากปญหาทเกดขนนนเปน

ปญหาทรบดวน เชน ตนขนมากลางดกดวยอาการเจบหนาอก หรอหายใจไมออก หรอ มอาการงวงผดปกต ในระหวางวน เชน งบหลบหรอหลบในในขณะขบรถ หรอมภาวะนอนไมหลบจนท�าใหการท�างาน หรอชวตประจ�าวนมปญหา กควรรบปรกษาแพทย

นอนไมหลบ นอนหลบยาก จะท�าอยางไรด

2.

12

ภาวะนอนไมหลบ หรอนอนหลบยาก คออะไร

ภาวะนอนไมหลบ หรอนอนหลบยาก เปนภาวะทพบบอยประการหนงของปญหาการนอนหลบ โดยคนทมภาวะน จะมปญหานอนไมหลบ หรอใชเวลานานกวาจะนอนหลบ

ตงแตตนของการเขานอน นอกจากนภาวะนยงรวมถงคนทสามารถนอนหลบไดตงแตตน แตตองตนมากลางดกและไมสามารถนอนตอได ซงคนทมภาวะน จะมอาการหนง หรอมากกวาหนง ดงนคอ • เขานอนแลวนอนไมหลบหรอใชเวลานานกวาจะสามารถหลบได • สามารถนอนหลบไดเมอเขานอนแตตองตนมากลางดก และไมสามารถนอนตอได • ในบางรายสามารถนอนหลบไดแตตนเชาเกนไปจนเวลานอน ไมเพยงพอ เชน เขานอน 5 ทม แตตนมาต 3 หรอ ต 4 ทกวน จนท�าใหรสกนอนไมเพยงพอ

13

นอนไมหลบ นอนหลบยาก จะท�าอยางไรด

มสาเหตหลายอยางทอาจท�าใหเกดปญหาดงกลาว ขางตน การหลบยากทเปนมานานเรอรงนน อาจเปนสภาวะหนงทเกดจากการเรยนรโดยทคณไมรตว คณจะรสกงวง แตจะตาสวางทนทเมอขนเตยงนอน หลายคนจะนอนไป

คดไปวาคนนจะหลบหรอไม บางคนจะกลวการนอนอยางมาก สวนการนอนหลบๆ ตนๆ หลบไมสนทนน อาจมสาเหตบางอยางทมารบกวนการนอนของคณในขณะทคณหลบ ท�าใหรสกหลบไมเตมท หรอเหมอนไมหลบ นอกจากนอาจเปนเพราะสมองของคณคอนขางจะตนตวงายกวาปกต สมองจะยงตนตวในขณะทมการนอนหลบเกดขน ผลกคอจะรสกเหมอนรสกตวตลอดเวลา ไมไดหลบเลย ในขณะทคนทนอนขางคณสงเกตวาคณนอนหลบตลอดคน กเปนได ปญหานคณควรจะปรกษาแพทย แพทยจะชวยคณหาสาเหต ความผดปกต ดงกลาววาเกดจากอะไร

ผมรสกวาผมไมเคยหลบไดเลยแมแตนดเดยว ตดตอกนมานานแลว เพลยมาก จะท�าอยางไรด

สาเหตทพบบอยสองสาเหตทท�าใหตนหลงเทยงคนแลวหลบตอยากคอ โรคซมเศรา และการดมแอลกอฮอลกอนนอน คนทเปนโรคซมเศราอาจจะไมไดสงเกตอาการ

เปลยนแปลงทางอารมณของตวเองทจะมลกษณะหดห เบอหนาย ไมมกะจตกะใจจะท�าอะไร แตอาจจะสงเกตไดเพยงวา ตนนอนแลวหลบตอยาก สาเหตของโรคซมเศรานน พบวาสารเคมบางตวในสมองท�างานไมสมดลยกน ซงสารเคมเหลาน เกยวของกบการนอนหลบของเราดวย จงท�าใหมอาการดงกลาว

ผมมกจะนอนหลบได แตจะตนบอยตอนต 3 ต 4 แลวจะหลบตอไมได สาเหตจากอะไร

14

สารพนปญหาการนอนหลบ

แตถาการตนนอนในลกษณะนเกยวของกบการดมแอลกอฮอล คณควรจะตองงดและเลกดม เพอใหการนอนของคณกลบมาเปนปกตเหมอนเดม นอกจากนยงมสาเหตอกหลายๆทท�าใหตนหลงเทยงคนแลวหลบตอยาก ทอาจตองปรกษาแพทยเพอท�าการสบคนตอไป ไมวาจะเปนโรคทางกาย เชน ภาวะหวใจลมเหลวเรอรง หรอโรคทางใจ เชน ภาวะวตกกงวล เปนตน

ภาวะนอนไมหลบมสาเหตจากอะไรบาง

ปจจบบเราพบวามสาเหตการนอนไมหลบมากกวา 40 สาเหต โดยแบงเปนสาเหตหลกๆได 2 สาเหต คอ ประมาณครงหนงของคนทมอาการนอนไมหลบ

มสาเหตทางดานจตใจ และโรคทางจตเวช ความเครยด วตกกงวล การปรบตว โรคซมเศรา การเรยนร ในลกษณะทเกดอาการกลวการนอนวาจะหลบหรอไมหลบตางๆ เหลาน เปนเรองปลกยอยทพบไดบ อย สวนอกครงหนงทเหลอ จะพบวามสาเหตมาจากความผดปกตทางดานรางกาย ตวอยางความผดปกตทพบไดบอย เชน - ปญหาการหายใจระหวางหลบ เชน ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน - การกระตกของขาหรอแขนในระหวางหลบทจะรบกวนการนอน - การใชยานอนหลบมากเกนไปหรอการดมแอลกอฮอล - อาการปวดตามรางกาย เชน ปวดตามขอ, ปวดกลามเนอ - ปญหาทางกระเพาะอาหาร เชน มการไหลยอนกลบของน�า ในกระเพาะขนไปในหลอดอาหาร ท�าใหมอาการแสบบรเวณหลอดอาหาร ในขณะทนอนหลบ

15

นอนไมหลบ นอนหลบยาก จะท�าอยางไรด

ภาวะใดบางทท�าใหนอนไมหลบ

มหลายภาวะทสงเสรมท�าใหนอนไมหลบ 1. การนอนไมหลบจากสารกระตนบางชนด เชน กาแฟ ชา บหร แมแตสราเองแมท�าใหนอนหลบในชวงแรกของคน แต ในชวงหลงของคนมกท�าใหตนงายขน

2. การนอนกอนเวลาแลวนอนไมหลบ ท�าใหกระสบกระสาย ไมผอนคลาย เกดความเครยด สงเสรมใหนอนยากขน 3. ภาวะทระดบ เมลาโทนน (melatonin) ลดลง โดยสารเมลาโทนนน จะหลงกอนการเกดการนอนหลบ เพอกระตนใหเกดมการนอนหลบเกดขน เชนสาเหตจากอายทมากขนจะท�าใหการหลงของสารนลดลง 4. การไดรบแสงกระตน เชนการรบแสงในชวงเยน หรอแสงจากโทรทศน โทรศพทมอถอทเปดใชชวงกอนการเขานอน 5. การเขานอนและตนนอนไมเปนเวลา 6. การออกก�าลงกายใกลเวลาเขานอน 7. สงแวดลอมในหองนอนไมเหมาะสม เชนสวางเกนไป รอนหรอหนาวเกนไป

จะมวธไหนบางทจะรกษาอาการเหลาน

เมอสามารถวนจฉยจนทราบวาเปนอะไรแลว การรกษาจะมงแกไขทสาเหตเปนหลก เชน ผทมปญหานอนไมหลบเนองจากมการหายใจผดปกต อาจใชเครองมอบางอยางชวยในการหายใจ หรออาจใชการปรบเปลยนทานอน ผทม

ปญหานอนไมหลบเนองจากใชยานอนหลบมากเกนไป หรอจากการดมแอลกอฮอล กจะตองเลกและหยดดมเปนตน นอกจากนวธการรกษา โดยไมใชยากสามารถน�ามาชวยใหการรกษาเกดประสทธภาพมากขน เชน การฝกการผอนคลายของกลามเนอ, การจดตารางการนอน-การตน, หลกเลยงการใชสารประเภทคาเฟอน และแมแตการใชแสงสวางมาชวยในการรกษา เปนตน

16

สารพนปญหาการนอนหลบ

การใชยานอนหลบจะยงท�าใหเรองตางๆ แยลง จรงหรอ

แนนอนทสด ไมตองสงสยเลยวาการใชยานอนหลบเปนระยะเวลานานๆ จะกอใหเกดปญหาการตดยา คอ ไมสามารถหยดยาไดและตองใชขนาดเพมขนเรอยๆ เพอจะใหตวเองนอนหลบไดโดยการใชยานอนหลบเปนระยะเวลา

นานๆนจะท�าใหวงจรการนอนหลบของเราเปลยนแปลงไป และเกดปญหาการนอนไมหลบตามมา ซงในชวงแรกๆของการใชยานอนหลบ อาจชวยท�าใหการนอนหลบนนดขนได แต ในระยะยาวแลวจะท�าใหเกดปญหาโดยเมอหยดยานอนหลบกจะท�าใหมอาการนอนไมหลบอยางรนแรงตามมาได อาจไมสามารถหลบไดทงคนเลย เปนเวลาหลายคนตดกน และอาจมอาการฝนรายรวมดวย ซงสงเหลานเปนตวน�าไปสการกลบไปใชยานอนหลบใหม เปนวงจรอยางน ไปเรอยๆ อยางไรกตามยานอนหลบกยงมประโยชน และท ใชอยบาง เชน ชวยการนอนไมหลบทเกดจากความเครยดและวตกกงวลในชวงแรกๆ ดงนนไมควรใชยานอนหลบตดตอกนทกคนนานเกน 3 สปดาหขนไป ถามปญหาเรองการใชยานอนหลบอยางตอเนอง ควรปรกษาและอย ในความดแลของแพทย

การดมเหลาหรอแอลกอฮอลกอนนอนจะชวยท�าใหหลบดขนไหม

ไมชวยใหการนอนหลบดขน เปนททราบกนดวาการดมเครองดมทมแอลกอฮอลนน อาจท�าใหมนหรองวงได ในตอนแรกๆ ท�าใหสามารถนอนหลบได แตมนจะท�าใหวงจรการนอนหลบผดปกตไป และเมอแอลกอฮอลถกเผาผลาญ

ในรางกายแลว ( ใชเวลาประมาณ 2-4 ชวโมง) มนจะมคณสมบตทจะไปกระตนสมอง ท�าใหเราตนขน และไมสามารถหลบตอได แตทงหมดนจะพบในผทดมเหลาหรอแอลกอฮอล ในปรมาณทมากพอ ในชวงระหวางอาหารมอเยน และกอนเขานอน นอกจากนแอลกอฮอลจะท�าใหกลามเนอทางเดนหายใจสวนบนคลายตวท�าใหคนทมภาวะหยดหายใจขณะหลบทมอาการไมมาก กลบมอาการมากขนได

17

นอนไมหลบ นอนหลบยาก จะท�าอยางไรด

เมอไหรควรจะปรกษาแพทยเรองการนอนไมหลบ หรอนอนหลบยาก

ปกตภาวะนอนไมหลบนสามารถเกดขนได ในคนทวไป เชน มภาวะเครยด ซมเศรา เปลยนทนอน หรอเปลยนเวลานอนภาวะเหลานมกเปนชวคราวเปนวนหรอเปนสปดาหซง

สามารถหายเองไดเมอสงกระตนเหลานหายไป หรอรางกายสามารถปรบเปลยนเวลาการนอนไดแลว ดงนนในคนทมภาวะนอนไมหลบ หรอนอนหลบยากควรจะปรกษาแพทยทางดานการนอนหลบ เมอมปญหาในการนอนไมหลบอยางตอเนองกนเปนเดอนทงๆท ไดปฏบตตามค�าแนะน�าในการนอนหลบอยางมสขภาพทดตามทแพทยไดแนะน�าอยแลว อยางไรกตามในบางครง หากปญหาทเกดขนนนเปนปญหาทรบดวน เชน คณตนขนมากลางดกดวยอาการเจบหนาอก หรอหายใจไมออก หรอคณมอาการงวงผดปกต ในระหวางวน เชน งบหลบหรอหลบในในขณะขบรถกควรรบปรกษาแพทย

มวธไหนบางทจะชวยใหเรานอนหลบไดดขน

ขอพงปฏบตทจะชวยคณใหนอนหลบไดดขน มดงน1. เขานอนและตนนอนใหตรงเวลาเปนประจ�าสม�าเสมอทกวน โดยเฉพาะการตนนอนตรงเวลาในคนทมปญหา

เรองนอนไมหลบ 2. ถาจะงบหรอไมงบหลบในชวงบายกควรท�าใหเปนประจ�าสม�าเสมอ เชน งบหลบทกวนในชวงบาย แตไมควรเกน 15.00 น 3. ออกก�าลงกายเปนประจ�าในตอนเชา หรอตอนเยน ไมควรออกก�าลงกายในชวงใกลเวลานอน

18

สารพนปญหาการนอนหลบ

4. หลกเลยงเครองดมทมคาแฟอน (ชา, กาแฟ) หลง 16.00 น. 5. หลกเลยงการดมแอลกอฮอล ในเวลาใกลนอน เพราะแอลกอฮอลจะรบกวนการนอน และสามารถท�าใหตนขนมาแลวไมสามารถหลบตอได 6. ระมดระวงการใชยานอนหลบ ไมควรใชยานอนหลบตดตอกน นานเกน 1 เดอน โดยไมปรกษาแพทย 7. นอนในหองทมอณหภมพอเหมาะส�าหรบตวคณ ทจะท�าใหรสกสบาย และหลบไดดตลอดคน 8. พยายามใหรางกายไดผอนคลายกอนเขานอน เชน อาจอาบน�าอน, อานหนงสอทมเนอหาเบาๆ, ฟงเพลงเบาๆ, หลกเลยงการใชสมองหรอความคดตอนใกลเวลานอน 9. ไมควรรบประทานอะไรมากเกนไปในชวงกอนเขานอน 10. ถาคณนอนไมหลบ อยางไรกพยายามคงไว ซงวงจรการนอน - ตน และวงจรของความมด สวางไว เชน ไมควรลกขนมาเปดไฟสวางจา, หรอออกก�าลงกาย และไมควรมองนาฬกา หรอนอนอยบนเตยง ควรลกออกจากเตยงเมอนอนไมหลบเปนระยะเวลา 15-20 นาท และควรอย ในทาทสงบและสบายในความมดหรอแสงสลว อาจอานหนงสอเนอหาเบาๆ ไมกระตนความคด จนรสกงวงอกครงหนงคอยกลบเขาไปนอน

19

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบ

จากการอดกน

3.

นอนกรนเกดจากอะไร

เสยงกรนเปนเสยงเนองจากการสนสะเทอนของลมหายใจ ผ านชองทางเดนหายใจสวนบนทแคบลง และเปลยนรปรางไป เกดไดทงในขณะหายใจเขา

และหายใจออก การนอนกรนในตวของมนเองไมเปนอนตราย แตมนอาจน�าไปสการเกดการหยดหายใจในขณะหลบได การทน�าหนกตวเพมขน การใชยานอนหลบหรอสารในกลมๆน อาจจะท�าใหคนทนอนกรนมานานกลายเปนผทมปญหาภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (obstructive sleep apnea) ได นอกจากนขอมลทางการศกษา บงชวาการนอนกรนเสยงดง และเรอรงนน อาจสมพนธกบการเกดความดนโลหตสง และโรคหวใจได

20

สารพนปญหาการนอนหลบ

ถาการนอนกรนนน พบรวมกบปญหาทางโรคระบบหวใจและหลอดเลอด เชน ความดนโลหตสง หรอภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน พรอมกบมอาการงวงนอนผดปกต ในระหวางวน การนอนกรนนนควรไดรบการรกษา

ซงกอนทจะวางแผนการรกษานน จ�าเปนทคนๆนน จะตองไดรบการตรวจวนจฉยจากหองปฏบตการการนอนหลบเสยกอน เพอประเมนความรนแรง และปจจยทมผลตอการนอนกรน เชน ทาของการนอน การรกษาการนอนกรนทมปญหารวมกบภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนนน มหลายวธขนกบความรนแรงของโรค เชน อาจใชเครองอดอากาศแรงดนบวก เพอลดปญหาการอดตนของทางเดนหายใจ ซงจะเปนตวรกษาอาการหายใจผดปกตไดโดยตรง หรออาจใชการฝกทานอนใหนอนตะแคง ถาการนอนหงายมผลท�าใหเกดการนอนกรน นอกจากนอาจใชทนตอปกรณเพอกนลนตก หรอปรบต�าแหนงของกรามในขณะทเรานอนหลบ เพอลดปญหานอนกรน

โรคภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน มรายงานการรกษาดวยเครองอดอากาศแรงดนบวกเปนครงแรก ในตางประเทศเมอป พ.ศ. 2524 (ค.ศ. 1981) และมการ

ดแลรกษาในประเทศไทยมานานแลวแต แพทยผ ใหบรการมอยจ�ากด จงยงไมเปนทรจกแพรหลาย แต ในปจจบนมการใหบรการไดมากขน และการ เผยแพรความรกวางขวางมากขน

ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (Obstructive Sleep Apnea, OSA) มจรงหรอ ไมเคยไดยนมากอน

จ�าเปนตองรกษาการนอนกรนหรอไม

21

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน

การศกษาทางระบาดวทยาของภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน พบวา ถาใชเกณฑ ในการวนจฉยท ดชนการหยดหายใจและหายใจแผ ว (Apnea Hypopnea index; AHI) > 5 ครงตอชวโมงนน จะพบความชก

ในประชากรตะวนตกนนสงมากถงรอยละ 24 ในเพศชาย และรอยละ 9 ในเพศหญง ส�าหรบประเทศทางแถบเอเชยนน มการศกษาในประชากรจน/ฮองกง พบวามความชกอยทรอยละ 8.8 ในเพศชาย และ รอยละ 3.7 ในเพศหญง สวนประชากรไตหวนพบความชกสงถงรอยละ 27 ในเพศชาย และ รอยละ 16 ในเพศหญง สวนการศกษาในประเทศไทย พบความชกของภาวะดงกลาว ทรอยละ 15.4 ในเพศชาย และ รอยละ 6.3 ในเพศหญง

ระบาดวทยาของ OSA เปนอยางไร

OSA เกดจากอะไร

ภาวะการหยอนตวของกลามเนอทางเดนหายใจสวนตนขณะหลบ ท�าใหทางเดนหายใจสวนตนยบตวตบแคบลง สงผลใหลมหายใจผ านไดนอยกวาปกตหรอไมสามารถ

ผานเขาออกไดแมจะใชแรงในการหายใจเพมมากขน เหตการณดงกลาวท�าใหเกดภาวะพรองออกซเจนและเกดภาวะคารบอนไดออกไซดคงในเลอด เมอถงระดบหนงรางกายจะมกลไกการปองกนตนเองดวยการใหสมองเกดการ ตนตว (arousals)

22

สารพนปญหาการนอนหลบ

อาการนอนกรนเสยงดง คนขางตวสงเกตเหนวาขณะนอนหลบม หยดหายใจ หายใจสะดด หรอเฮอกส�าลก ซงท�าใหสมองพกผอนไดไมเพยงพอ และเมอตนนอนจะ

ไมสดชน เหมอนนอนไมอม มนศรษะ ระหวางวนรสกงวงนอน อาจมเผลอหลบ เพลย หงดหงดงาย ความจ�าไมด

การวนจฉยภาวะ OSA นตองอาศยประวต และอาการของผปวย รวมทงประวตโรคประจ�าตวทมความเกยวของกบภาวะน รวมกบการตรวจการนอนหลบ

OSA มอาการอยางไร

เราสามารถวนจฉยภาวะ OSA น ไดอยางไร

OSA มสาเหตจากอะไร

ปจจยส�าคญ ไดแก ภาวะอวน หรอ ความหยอน ของกลามเนอในชองคอ หรอ โครงสรางกระดกใบหนาทเลกผดปกต ซงผปวยบางคนมปจจยอยางใดอยางหนง

จงพบวาผปวยผอมกมอาการหยดหายใจขณะหลบได หรอประกอบกนทกอยาง ปจจยเสรมจะท�าใหภาวะหยดหายใจขณะหลบเพมขน เชน การสบบหรท�าใหเมอกในชองคอเหนยวขนมากขน การดมสราท�าใหกลามเนอชองคอหยอนมากขน

23

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน

เกณฑการว นจฉยภาวะหยดหายใจขณะหลบจากกา รอดกน ประกอบดวยอาการของผปวยในขอ ก รวมกบผลการตรวจทางหองปฏบตการตามเกณฑ ในขอ ข หรอ

ผลการตรวจทางหองปฏบตการตามเกณฑ ในขอ ค เพยงขอเดยว ก. อาการอยางนอยหนงอาการจากขอตอไปน 1. รสกงวงนอนผดปกต ในเวลากลางวน รสกออนเพลย ไมสดชน หลงตนนอน หรอนอนไมหลบ 2. ตนกลางคนจากการหยดหายใจ ส�าลกหายใจไมออกหรอ ตองหายใจเฮอก 3. มผสงเกตวา ในขณะหลบมนอนกรนเสยงดงเปนประจ�า หรอ พบการหายใจสะดด 4. มโรคประจ�าตวดงน ความดนโลหตสง ความผดปกตทางอารมณ (mood disorders) มปญหาความจ�า โรคหลอดเลอดหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง ภาวะหวใจวาย ภาวะหวใจหองบนสนพรว เบาหวานชนดท 2 ข. ผลตรวจการนอนหลบ พบดชนรบกวนการหายใจ (Respiratory Disturbance Index, RDI) อยางนอย 5 ครง/ชวโมง โดยสวนใหญของการหายใจผดปกตเปนชนดอดกน ค. ผลตรวจการนอนหลบ พบดชนรบกวนการหายใจอยางนอย 15 ครง/ชวโมง โดยสวนใหญของการหายใจผดปกตเปนชนดอดกน

เรามเกณฑการวนจฉยภาวะ OSA นอยางไร

24

สารพนปญหาการนอนหลบ

ภาวะ OSA นมการแบงระดบความรนแรงหรอไม อยางไร

เราสามารถแบงระดบความรนแรงของภาวะน ไดเปน 3 ระดบตามคา AHI หรอ RDI ดงน รนแรงเลกนอย (mild) ในผปวยทม ดชนการหยด

หายใจและหายใจแผว (Apnea Hypopnea Index , AHI) หรอ RDI ตงแต 5 ถงนอยกวา 15 ครงตอชวโมง รนแรงปานกลาง (moderate) ในผปวยทม AHI หรอ RDI ตงแต 15 ถง 30 ครงตอชวโมง รนแรงมาก (severe) ในผปวยทม AHI หรอ RDI มากกวา 30 ครงตอชวโมงขนไป

โดยท วไปแล วจะต องใส เครองน ไปตลอดทกคน เพราะยงอายเยอะขน กลามเนอทควบคมทางเดนหายใจสวนบนมความหยอนมากขนมกจะมอาการมากขน แต ใน

ผปวยบางรายทอาการมสาเหตมาจากความอวน เมอลดน�าหนกไดถงระดบเปาหมาย ควรท�าการตรวจวเคราะหการนอนซ�าวาภาวะหยดหายใจขณะหลบเปนเชนไร เพอดวาปลอดภยทจะหยดใชเครองไดหรอไม

จะตองใสเครองเครองอดอากาศแรงดนบวก ไปอกนานเทาใด เมอไหรโรคนจะหาย

25

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน

ทางเลอกอนในการรกษาหากไม ใชเครองอดอากาศแรงดนบวก คออะไร

การรกษาทางเลอกหากจะไมใชเครองอดอากาศแรงดนบวก ไดแก ทนตอปกรณ หรอการผาตด ทงนตองไดรบการตรวจประเมนความรนแรงของโรค และลกษณะโครงสราง

ของผปวยเพอพจารณาวาเหมาะกบการรกษาดงกลาวหรอไม และยงชวย คาดการณผลของการรกษาวาจะประสบผลส�าเรจมากนอยเพยงใดอกดวย นอกจากนผปวยทเลอกวธการรกษาอนนน ตองทราบถงผลขางเคยง และภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนจากการรกษา

ในคนนอนกรน ทมอาการคดจมก หรอ มน�ามก ซงอาจไมไหลออกมาทางจมก แตไหลลงคอ ท�าใหรสกมเสมหะ ในคอ เปนสาเหตทพบบ อยทท�าใหมอาการนอนกรน

ซงเมอรกษาอาการภมแพจมกเหลานแลว สวนใหญจะกรนเบาลง หายใจโลงสบายขน บางคนหลบสนทขน หรอกรนเบาลง มผปวยจ�านวนหนงหายกรนได ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนอาจลดความรนแรงลง ยาพนจมก สเตยรอยดออกฤทธเฉพาะท ทจมกหากใชถกว ธมประโยชนมากกวา ผลขางเคยง

มาตรวจเรองนอนกรน ท�าไมถงไดยาแกแพ และ/หรอ ยาพนจมกสเตยรอยดมาใช ควรใชหรอไม ยาพนจมก

สเตยรอยดไมเปนอนตรายหรอ

26

สารพนปญหาการนอนหลบ

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบ

จากการอดกนในเดก

4.

26

นอนกรนเปนปญหาทพบบอยในเดก ในตางประเทศพบความชกของการนอนกรนเปนประจ�า (Habitual snoring) รอยละ 2.4-17.1 และความชกของภาวะ OSA รอยละ 1.2-

5.7 ขอมลในเดกไทยพบความชกของอาการนอนกรนเปนประจ�า และภาวะ OSA รอยละ 6.9-8.5 และรอยละ 0.7-1.3 ตามล�าดบ

ในเดกพบภาวะนอนกรน และภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (Obstructive Sleep Apnea, OSA)

บอยไหม

27

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนในเดก

ประวตทพบในภาวะ OSA ไดแก นอนกรนบอยมากกวา 3 คนตอสปดาห หายใจแรงกวาปกต ในขณะนอนหลบ มหยดหายใจแลวตามดวยเสยงหายใจดงเฮอก ปสสาวะรด

ทนอน นอนในทานงหลบหรอแหงนคอขน รมฝปากเขยว ปวดศรษะตอนตนนอน ผลอยหลบหรองวงเวลากลางวน มปญหาการเรยนและพฤตกรรม เชน ซกซนผดปกตหรอสมาธสน กาวราว การตรวจรางกายทพบในภาวะ OSA ไดแก น�าหนกนอยหรออวนกวาเกณฑ ตอมทอลซลโต คางเลกหรอรนหลง เพดานปากโคงสงหรอโหว การเจรญเตบโตชากวาเกณฑ ความดนโลหตสง อาการแสดงหวใจดานขวา ลมเหลว

ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (OSA) ในเดกมอาการและอาการแสดงอยางไร

ภาวะ OSA หากปลอยไวโดยไมไดรบการรกษาอยางเหมาะสมอาจกอใหเกดภาวะแทรกซอนตามมาไดหลายระบบไดแก

1. ระบบประสาทและพฤตกรรมโดยแบงความผดปกตเปน 2 กลมหลก คอกลมพฤตกรรมผดปกตซงสวนใหญจะแสดงออกเปนการซนมากผดปกตบางครงมปญหาเรองความตงใจในการท�างานจนเขาขายโรค attention deficit and hyperactivity disorders (ADHD) หรออาจมพฤตกรรมกาวราว หรอหลบมากผดปกต ในชวงกลางวน

ภาวะแทรกซอนจากภาวะ OSA เปนอยางไรบาง

28

สารพนปญหาการนอนหลบ

2. ระบบหวใจและหลอดเลอดไดแก การควบคมความดนโลหต ผดปกต ความดนโลหตสง หวใจหองซายหนาตวขน และหากอาการรนแรง มภาวะพรองออกซเจนในเลอดตดตอกนเปนระยะเวลานานจะท�าใหมความดนเลอดในปอดสง หวใจหองขวาท�างานผดปกตและหวใจวายในทสด (cor pulmonale) 3. ระบบตอมไรทอ เชน ปญหาโรคอวน การสะสมไขมนทผดปกต เปนตน

จากผลการวจยทงในประเทศไทยและในตางประเทศพบวาการซกประวตและการตรวจรางกายเพยงอยางเดยวไมสามารถวนจฉยวาผปวยมภาวะ OSA หรอบอกถงความ

รนแรงของภาวะ OSA ได ดงนนจงตองมการตรวจเพมเตมเพอการวนจฉยโรค ใหแมนย�าขน ไดแก 1. การตรวจภาพรงส การถายภาพทางรงสบรเวณคอจะชวยใหทราบถงขนาดและต�าแหนงของตอมทอนซล และหรออะดนอยดทอาจมผลอดกนทางเดนหายใจสวนบน 2. การตรวจคาความอมตวของออกซเจนขณะหลบ (overnight pulse oximetry) พบวาการวดคาความอมตวของออกซเจนขณะหลบตลอดคนอยางนอย 6 ชวโมง แลวน�ามาสรางเปนกราฟ สามารถน�ามาใชเปนการตรวจคดกรองของภาวะOSA ในเดกไดถาผลเปนบวก ผปวยจะมโอกาสเปน OSA ไดสง แตถาผลเปนลบไมสามารถตดภาวะOSA ออกไปได ยงตองสง ผปวยไปตรวจการนอนหลบชนดเตมรปแบบ (Polysomnography, PSG) ตอ หรอสงพบผเชยวชาญตอไป

การวนจฉยภาวะ OSA ในเดกท�าไดโดยใชวธ ใดบาง

29

ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนในเดก

3. การตรวจการนอนหลบชนดเตมรปแบบ (polysomnography, PSG) ยงถอวาเปนการวนจฉยภาวะ OSA ในเดกไดดทสด มประโยชน ในการวนจฉยภาวะ OSA ในเดกทมาดวยอาการนอนกรนหรอหายใจล�าบากขณะหลบ และชวยแยกแยะความรนแรงของโรค ชวยคดกรองผ ปวยทอาจมภาวะแทรกซอนของภาวะ OSA ตลอดจนผปวยทมอตราเสยงของการเกดภาวะแทรกซอนหลงการผาตด

ผปวยเดกทมอาการนอนกรนตงแต 3 คนตอสปดาหขนไป (habitual snoring) และมอาการหรออาการแสดงทบ งชวานาจะม OSA ควรไดรบการรกษาและตดตาม

อาการทกราย โดยเฉพาะอยางยง ในรายทมอาการและอาการแสดงทบงชวานาจะมภาวะแทรกซอนทเกดจาก OSA เชน เลยงไมโต มปญหาทางดานพฤตกรรม การเรยนเลวลง ปสสาวะรดทนอน หรอมผลการตรวจการนอนหลบทบงชวามภาวะ OSA

การรกษาผปวยเดกทมภาวะ OSA มหลายวธ เชน 1. การรกษาโดยการผาตดตอมอดนอยดและทอลซล เปนการรกษาทมประสทธภาพมากทสดในผปวยเดกทมภาวะOSA ทมตอมทอนซลและ/หรออะดนอยดโต พบวาการผาตดตอมทอนซลและ/หรอ อะดนอยด ชวยลดความรนแรงของ OSA ได และท�าใหคณภาพชวตตลอดจนปญหาทางดานพฤตกรรมของผ ปวยด ขนเมอเทยบกบผ ปวยเดกท ไดรบการรกษาแบบตดตามอาการ

การรกษาผปวยเดกทมภาวะ OSA ควรรกษาเมอไหร และมวธ ใดบาง

30

สารพนปญหาการนอนหลบ

2. การใชยามการน�ายาพนจมกกลมสเตยรอยด ควรใช ในผปวยเดกทมภาวะOSA ทมความรนแรงนอยผปวยท ไมสามารถผาตดตอมทอนซลและ/หรออะดนอยดได หรอหลงผาตดแลวยงมภาวะOSAเหลออย ในระดบรนแรงนอยอยางไรกตามเนองจากการตอบสนองตอยาในผปวยแตละรายอาจแตกตางกน ในรายท ใชยาแลวอาการกรนดขนแตภาวะOSA อาจจะยงไมหายขาด และหลงหยดใชยาอาจมอาการกลบมาได จงควรตดตามอาการผปวยขณะใชยาและหลงจากหยดใชยาแลว 3. การใชเครองอดอากาศแรงดนบวกชนดตอเนองใช ในกรณ - ผ ปวยท ใหการรกษาดวยการผ าตดตอมทอนซลและ/หรอ อะดนอยดแลวยงมอาการของOSA หลงเหลออย - ภาวะOSAทสมพนธกบภาวะอวน, โรคระบบประสาทและ กลามเนอ และโครงสรางใบหนาผดปกตท ไมสามารถรกษา ดวยวธอนๆ ไดส�าเรจ - ผปวยทปฏเสธหรอไมสามารถรกษาโดยการผาตดได การใชทนตอปกรณประโยชน ในผปวยเดกทมภาวะOSA รวมกบมการสบฟนผดปกต (malocclusion) หรอมคางรน (retrognathia)

31

บทบาทของทนตแพทยกบโรคการนอนหลบ

31

บทบาทของทนตแพทยกบโรคการนอนหลบ

5.

ทนตแพทยมสวนเกยวของกบนอนกรนและภาวะหยดหายใจขณะหลบอยางไร

ทนตแพทยสามารถรกษานอนกรนและภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนใหผปวยได นอกจากน ทนตแพทยทเชยวชาญสามารถตรวจคดกรองผมความเสยงภาวะหยดหายใจได

ดวยการท�าทนตอปกรณ ใหผ ปวยสวมใสตอนนอน โดยทนตแพทยพมพฟนบนลางของผปวยเพอน�าไปท�าเครองมอใหพอดกบสภาพปากและฟนของผสวมใส ผปวย

ไมควรซอทนตอปกรณส�าเรจรปมาใชเอง เพราะไมพอดกบปากอาจหลวมหลดงายในขณะใสนอน และไดผลไมดเทาเครองมอทท�ามาจากแบบพมพฟนทานเอง และเสยงตอการเกดผลขางเคยงตางๆ ถาใชทนตอปกรณโดยไมอยภายใตการดแลของทนตแพทย

จะตองใสเครองเครองอดอากาศแรงดนบวก ไปอกนานเทาใด เมอไหรโรคนจะหาย

32

สารพนปญหาการนอนหลบ

ม 2 ชนด ชนดแรกซงเปนทนยมมากทสด มลกษณะเปนสองชนสวมทฟนบนลางและท�าใหขากรรไกรลางและลนไมหยอนตวไปอดกนชองคอ ท�าใหหายใจไดคลองขน

ในขณะหลบและเสยงกรนเบาลง ชนดทสองเปนอปกรณสวมทลนเพอไม ใหลนหยอนไปอดกนชองคอ เหมาะกบคนท ไมมฟน

ทนตอปกรณท ใชรกษานอนกรนและภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนมลกษณะอยางไร

ไดผลดพอสมควร แตไมสามารถท�านายไดวาผปวยคนใดใชแลวจะไดผลด จงตองใหผปวยตรวจการนอนซ�าหลงรกษาโดยใสทนตอปกรณขณะท�าการตรวจการนอนหลบดวย

หากใชแลวลดการหยดหายใจไดไมหมด สามารถน�ามาใชรวมกบวธอนๆ ได เชน ใชรวมกบเครองอดอากาศแรงดนบวกซงอาจสามารถลดแรงดนท ใชลงได หรอใชรวมกบการผาตดการอดกนทางเดนหายใจในสวนอนๆ หรอใชรวมกบการนอนตะแคงและการบรหารกลามเนอรอบคอหอย

ทนตอปกรณรกษานอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน ไดผลดแคไหน

33

บทบาทของทนตแพทยกบโรคการนอนหลบ

ส�าหรบผปวยทเหมาะสมกบการใชทนตอปกรณนนคอ ผ ทตองการทางเลอกอนนอกเหนอจากการใชเครองอดอากาศแรงดนบวกเพราะใสสบายกวา พกพาสะดวกในการ

เดนทางเนองจากขนาดเลกกระทดรด เงยบกวาและไมตองใชไฟฟาในการท�างานเมอตองไปในสถานท ไมมไฟฟาหรอตองการความเงยบสงบ สามารถพลกตวนอนตะแคงไดไมจ�าเปนตองนอนหงายตลอดเวลา ไมเจบตวและใหผลคงท นอกจากนยงเหมาะมากกบผนอนกรนธรรมดาท ไมมหยดหายใจ ผทมดชนการหยดหายใจไมรนแรงระดบนอยถงปานกลาง ไมอวน ขากรรไกรลางเลกและรนหลง

ทนตอปกรณรกษานอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน เหมาะสมกบผปวยลกษณะไหน

ผลขางเคยงเกดไดกบการรกษาทกวธไมเวนกบทนตอปกรณ ผลขางเคยงทเกดนนเลกนอยสามารถแกไขไดหากเทยบกบการไมรกษาภาวะหยดหายใจซงสงผลเสยรายแรง

ตอสขภาพโดยรวม ผลขางเคยงในระยะแรกท ใสคอ ปวดตงขากรรไกร และฟน ซงอาการขางเคยงนสามารถแกไขไดงายๆ โดยการท�าการบรหารขากรรไกร หรอท�าการปรบเครองมอ จะท�าใหอาการเหลานดขน นอกจากนผปวยอาจมน�าลายไหลออกมามากในขณะใส ซงผลขางเคยงน ไมมอนตรายแตอยางใด และอาการจะคอยๆดขนเมอใสไปสกระยะหนง สวนผลขางเคยงเมอใช ในระยะยาวคอการสบฟนอาจเปลยนทมกเกดในคนทการสบฟนไมเสถยรอยกอนแลวและในผ ท ไมปฏบตตามค�าแนะน�าอยางเครงครดใหบรหารขากรรไกรและใชเครองมอชวยการสบฟนในตอนตนนอน

การใชทนตอปกรณในการรกษาภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนนน มผลเสยหรอ

ผลขางเคยงจากการใชหรอไม

34

สารพนปญหาการนอนหลบ

ราคาเรมตนถกกวาเครองอดอากาศแรงดนบวก ขนกบชนดของเครองมอ อายการใชงานมากกวาสองป

ทนตอปกรณรกษานอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนราคาแพงหรอไมและอายการใชงานนานเทาไร

ในผทมภาวะการนอนกดฟนนน จ�าเปนตองไดรบการรกษาเนองจาก การกดฟนในขณะนอนหลบนน เปนการกดฟนท ใชแรงในการกดมากโดยท ไมรตว สงผลท�าใหเกด

ฟนสก ฟนแตกราว และปวดเกรงกลามเนอบดเคยว ซงท�าใหเกดอาการปวดกรามหรอปวดศรษะเรอรงตามมาได ดงนนการรกษาจะชวยปองกนการสญเสยของเนอฟน และยงปองกนการเกดอาการตางๆดงทกลาวมา

นอกจากผทมภาวะนอนกรนหรอหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน ในผทมภาวะนอนกดฟน จ�าเปนตองรบ

การรกษาหรอไม

35

บทบาทของทนตแพทยกบโรคการนอนหลบ

ในการรกษาภาวะการนอนกดฟนนน ทนตแพทย จะท�าการพมพฟนเพอท�าทนตอปกรณเปนเฝอกสบฟนหรอทครอบฟนใหผทมภาวะน ใสขณะนอนหลบ ซงอปกรณน

ไมไดท�าใหการกดฟนหายไป แตจะท�าหนาท ในการปองกนการสกของฟน และลดความเสยงตอการปวดเกรงขากรรไกรและกลามเนอในขณะนอนกดฟน ส�าหรบในผทมภาวะนอนกดฟนรวมกบภาวะนอนกรนหรอมภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนนน สามารถรกษารวมกนไดโดยใสทนตอปกรณท ใชในการรกษานอนกรนเพราะอปกรณนสามารถรกษาการนอนกดฟนไดดวย

ในการรกษาภาวะการนอนกดฟนตองท�าอยางไร

ส�าหรบเสยงดงขณะนอนกดฟนนน ไมจ�าเปนทตองไดยนเสยงดงกได เนองจาก ส�าหรบการวนจฉยการนอนกดฟนนน สวนใหญอาศยประวตจากคนทนอนดวยวา

ผปวยมการนอนกดฟนหรอไม หรอไมกอาศยอาการ เชน อาการปวดกราม หรอปวดศรษะ รวมกบการตรวจฟนวามการสกของฟนหรอไม ถาไมแน ใจอาจอาศยการตรวจการนอนหลบ ซงไดประโยชน ในการวนจฉยโรคอนทพบรวมกบการนอนกดฟนไดดวยเชน ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน นอกจากนยงมว ธอนโดยใชเครองมอททนตแพทยท�าใหสวมตอนนอน พอตรวจอาการนอนกดฟนกไดผลด อาจใชทดแทนการตรวจการนอนได

ผทมภาวะนอนกดฟนจ�าเปนตองมเสยงดงขณะนอนกดฟนหรอไม และเราจะทราบไดอยางไร

วาเรานอนกดฟน

36

สารพนปญหาการนอนหลบ

ส�าหรบทนตแพทยทสามารถรกษาภาวะนอนกรนหรอหยดหายใจขณะหลบไดนน ควรเปนทนตแพทยทตองเรยนตอเพมเตมเฉพาะทางดานการนอน (Dental Sleep

Medicine) หรอทนตแพทยทมประสบการณ ในการรกษาภาวะนและมความรดานทนตกรรมบดเคยวและโรคขอตอขากรรไกร ซงปจจบนทนตแพทยเฉพาะทางดานนยงมไมมากนก สวนใหญจะเปนอาจารยทนตแพทยทท�างานอย ในคณะทนตแพทยศาสตร ในมหาวทยาลย หรอตามโรงพยาบาลศนยขนาดใหญ

ทนตแพทยสาขาไหนบาง ทสามารถรกษาภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบได

โรคจากการเคลอนไหวขาทสมพนธกบการหลบ

3737

โรคจากการเคลอนไหวขาทสมพนธกบการหลบ

6.

โรคภาวะขากระตกขณะหลบ คออะไร

คอโรคทมการกระตกของขาซ�าๆ ขณะนอนหลบ (Periodic Limb Movement Disorder, PLMD) ท�าใหคณภาพการนอนลดลงเนองจากสมองตนตว

บ อยๆ จากการกระตกของขา อาจท�าใหเกดอาการงวงนอนเหมอน อดหลบอดนอนได ในเวลากลางวน ภาวะขากระตกขณะหลบนมกเกดในการนอนหลบชวงหลบตน (light non-REM sleep) นอกจากมการ กระตกของขาทพบบอยๆแลว ยงสามารถพบการกระตกทแขนไดอกดวย โดยภาวะนจะแตกตางกบกลมอาการขาอยไมสข (Restless Legs Syndrome, RLS) ทภาวะนจะไมมอาการอยากขยบขา หรอมอากา รขากระตกในขณะตน อยางไรกตามภาวะขากระตกขณะนอนหลบน สามารถพบรวมกบผปวยกลมอาการขาอยไมสขไดบอยๆ

สารพนปญหาการนอนหลบ

38

ผปวยอาจตนตอนกลางคนหลายครงจากการทขากระตก แตสวนใหญแลวจะไมรตวตนขนมาจรงๆแตสมองมการตนตวบอยๆขณะหลบท�าใหผปวยไมสามารถเขาสภาวะหลบลกได จงมกมอาการเหมอนคนนอนไมเตมอมงวงนอน

ในเวลากลางวน ภาวะนมกจะทราบโดยการสอบถามคนอนดวยนนเอง โดยอาจสงเกตมการกระตกของขาโดยพบการกระดกของนวโปงเทา ขอเทา และการงอเขาของเขาและสะโพก เปนจงหวะๆ หางกนตงแต 5 ถง 90 วนาทโดยหากมการขยบขาตงแต 5 ครงขนไปตอชวโมง อาจท�าใหมการนอนหลบไมสนทได

ปจจบนยงไมทราบสาเหตทชดเจนของการเกด PLMD แตพบวาภาวะนจะพบมากขนตามอายทมากขนดวย โดยพบไดทงในเพศชายและหญงเทาๆกน อยางไรกตามจาก

การศกษาทผ านมาพบวามปจจยหลายๆปจจยทกอใหเกดภาวะนมากขน เชน - ยา เชน ยารกษาโรคซมเศรา (antidepressants), ยาแกแพ (antihistamines) และยารกษาโรคจตเภท (antipsychotics) บางตว - คนไข RLS ถงรอยละ 80 พบวาม PLMS รวมดวย - ขณะตงครรภ คนทองจะมอาการรนแรงขนไดโดยเฉพาะชวง สองไตรมาสหลง

ภาวะ PLMD นเกดขนไดอยางไร และใครบางทมความเสยงทจะเกดภาวะน

PLMD อาการเปนอยางไร

โรคจากการเคลอนไหวขาทสมพนธกบการหลบ

39

การวนจฉยภาวะนเราตองอาศยประวต และการตรวจพบการกระตก หรอขยบขาขณะหลบ (periodic limb movements in sleep, PLMS) ทรบกวนการนอนหลบโดยท ไม ไดมสาเหตมาจากโรคจากการนอนหลบอนๆ

โดยตองวนจฉยจากการตรวจการนอนหลบ (polysomnography, PSG) นอกจากนแพทยอาจตรวจเลอดเพอหาโรคทอาจเปนสาเหตของ PLMD ได เชน ระดบธาตเหลก กรดโฟลก วตามน B12 และไทรอยดฮอรโมน

PLMD อาการเปนอยางไร

- อาย ในคนอายมากกวา 65 ปขนไปพบ PLMSไดถงรอยละ 30 แต อาจไมมอาการใดๆ - โรครวม: PLMD พบไดบอยในคนไขโรคไต เบาหวาน โลหตจาง จากการขาดธาตเหลกโรคลมหลบ (narcolepsy) และภาวะ หยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (obstructive sleep apnea)

กลมอาการขาอยไมสข (Restless Legs Syndrome) คออะไร

กลมอาการขาอยไมสขเปนภาวะทมอาการอยากขยบขาขณะตน ถาไมขยบจะมความรสกไมสะดวกสบาย ซงสามารถพบได ในคนปกต แตบางครงพบรวมกบโรคอนๆ เชน โรคโลหตจางจากขาดธาตเหลกไตวายเรอรง เปนตน

รอยละ 30 ของผปวยมกมประวตของโรคน ในครอบครวโดยท�าใหการนอนและคณภาพชวตแยลง นอนหลบยาก งวงตอนกลางวน โรคนมกมอาการทขาแตสามารถเกดขนกบสวนอนๆ ได

สารพนปญหาการนอนหลบ

40

เกณฑการวนจฉยโรคอาศยเกณฑดงตอไปนประกอบดวยขอ ก ข และค ก. ความรสกอยากทจะขยบขา มกจะพบรวมกบความรสกไมสบายของขา เชน รสกเหมอนมตวอะไรมาไตทขา ซงอาการเหลานตองประกอบดวย 1. อาการมกแยลงเมอพกหรออยนงๆ เชน นอนราบ นง 2. อาการจะดขนบางสวนหรอทงหมดเมอไดขยบขา เชน ออกเดน ยดขา หรออยางนอยอาการจะดขนขณะก�าลงท�ากจกรรมเหลานน 3. อาการเดนหรอเปนเฉพาะในชวงเยนหรอกลางคน ข. อาการดงขอ ก ไมสามารถอธบายไดดวยโรคหรออาการเฉพาะอนๆ เชน ขาเปนตะครว ความไมสบายขาทสมพนธกบทาทาง อาการปวดเมอยกลามเนอ เสนเลอดด�าไมไหลเวยน ขาบวม ขออกเสบ การเคาะขา ทเปนนสย ค. อาการทเกดจากกลมอาการขาอยไมสขท�าใหเกดความกงวล ความรสกไมสบาย รบกวนการนอนหลบ หรอกระทบตอจตใจ รางกาย สงคม อาชพ การศกษา พฤตกรรม หรอการด�าเนนชวตทส�าคญอนๆ

รกษาโรคทเปนสาเหต เชน การใหธาตเหลกเพอรกษาภาวะโลหตจางจากการขาดธาตเหลก หาและงดปจจยทอาจเปนสาเหต เชน ยาบางกลมขางตน หลกเลยงคาเฟอน ในชากาแฟน�าอดลม ชอคโกแลต ทพบวาท�าให PLMD

เปนมากขนได - การใชยารกษา เชน dopamine agonist, ยาท ใชรกษาโรคลมชก และยากลม benzodiazepines ซงสวนใหญแลวยาจะสามารถท�าใหอาการ ดขนมากจนหายไปไดแตจ�าเปนตองกนยาตอเนอง

PLMD และ RLS รกษาอยางไร

การนอนกดฟน (Bruxism)

4141

การนอนกดฟน (Bruxism)

7.

การนอนกดฟน (Bruxism) คออะไร

คอการทมการขบฟนหรอบดเคยวฟนขณะทนอนหลบโดยไมรตว

คนสวนใหญนนเวลาหลบอาจจะมการกดฟนอยบาง ถาไมบอยกอาจไมเปนปญหาใดๆ แตถาเปนเกอบทกวนนนอาจกอใหเกดปญหามากมาย เชน เสยงดงรบกวน

ผทนอนรวมหอง มการปวดขอตอกระดกขากรรไกรหรอกลามเนอกราม โดยเฉพาะเวลาตนนอนในตอนเชาและปวดกรามเวลาเคยวได ฟนกอาจมการสกท�าใหมอาการเสยวฟนเวลาดมน�าเยนหรอกนของหวานๆ ในคนทเปนเรอรงอาจมการแตกของฟนเกดขนหรอท�าใหเกดการเปลยนแปลงของรปหนาได

คนทนอนกดฟน มกจะมอาการอยางไร

สารพนปญหาการนอนหลบ

42

การนอนกดฟนเกดจากอะไร และใครบางทมความเสยงตอการนอนกดฟน

การวจย พบวาแทจรงแลว Bruxism เกดจากความผดปกตของระบบประสาทสวนกลางและสารสอประสาท พบได ท ง ในผ ใหญ และในเดกโดยอาจมสา เหต หลายอยางรวมกนเชน

- กรรมพนธ - สภาวะจตใจ ความเครยด ความกงวล - การดมเหลา สบบหร - ยาบางชนด

โดยสวนใหญคนทเปนจะไมทราบเพราะการกดฟน

เกดขนขณะหลบแตถามอาการดงกลาวไวขางตนเชนตนมา

ปวดศรษะ ปวดขอตอกระดกขากรรไกรทอยตรงหนาห

หรอเสยวฟนจากฟนสก หรอมฟนราว กควรพบทนตแพทยหรอแพทย

ทเชยวชาญดานโรคแหงการนอนหลบเพอตรวจวนจฉยตอไป

จะรไดอยางไรวาเปน Bruxism

การนอนกดฟน (Bruxism)

43

มวธการรกษาการนอนกดฟนอยางไรบาง

ณ ปจจบนยงไมมยาหรอวธการทยบยงสาเหตของการกดฟนได แตว ธการรกษานนคอว ธการบรรเทาความรนแรงของการกดฟนดงน

1. หาวธผอนคลายความเครยด ถาคณมความเครยดความกงวลแฝง ซงอาจจะเปนปจจยหนงทท�าใหเกดการกดฟนขณะหลบ อาจปรกษาแพทยถงว ธการทจะจดการสงเหลาน แพทยจะประเมนความรนแรงและรกษาดวยพฤตกรรมบ�าบดหรอยา 2. การใสเฝอกสบฟนในเวลาหลบเพอปองกนอนตรายจากแรงการกดฟนตอฟน, กลามเนอและขอตอ ทท�าใหฟนสกหรอแตก, ขอตอกรามอกเสบได 3. การลดจดทสงสดของฟน เพอการท�าใหฟนเทากน ในบางรายการทมจดทสบฟนไมพอด เชน วสดอดฟนอยสง หรอระดบฟน ไม เท ากนเนองจากฟ นเก จะท�าให เ กดการกดฟ นขณะหลบได ซงทนตแพทยจะประเมนและแกไขไดโดยการเสรมฟน การครอบฟน เปนตน 4. หลกเลยงอาหารและเครองดมทมคาเฟอนเชน ชอคโกแลตโกโก ชา กาแฟและเครองดมแอลกอฮอลรวมถงการสบบหรดวย 5. หลกเลยงการเคยวของแขงหรอการเคยวบอยๆ เชน เคยวหมากฝรง 6. การรกษาดวยยาทท�าใหกลามเนอกรามคลายตวลง เชน ยาคลายกลามเนอ หรอการฉดโบทอกซ (botulinum toxin) ทกลามเนอกราม

สารพนปญหาการนอนหลบ

44

ความแปรปรวนของนาฬกาชวต

(Circadian rhythm)

8.

44

นาฬกาชวต หรอ Biological clock คออะไร

นาฬกาชวต หรอ นาฬกาชวภาพ (Biological clock) เปนระบบในสมองทควบคมการท�างานในรางกายของคนเราในชวงเวลา 24 ชวโมงของวน โดยมนมหนาท

ควบคมการตน และการหลบของคนเรา นอกจากนยงมหนาท ในการควบคมการหลงฮอรโมนในรางกาย ควบคมอณหภมของรางกาย ระหวางการหลบและการตน ซงมสวนทควบคมทส�าคญอยท Suprachiasmatic nucleus ของสมอง Hypothalamus ท�าใหระบบในรางกายท�างานสอดคลองกบธรรมชาต กลางวนและกลางคน ภายใตอทธพลของแสงจากดวงอาทตย ทเกดเปนวงจรในหนงวน ซงแสงสวางจะเปนตวกระตนสวนควบคมนท�าใหเกดการตนในเวลากลางวน และหลบในเวลากลางคน นอกจากแสงสวางแลวพฤตกรรมการใชชวตในการตนการนอน อาย โรคตางๆ กสงผลตอสวนควบคมนอกดวย

ความแปรปรวนของนาฬกาชวต (Circadian rhythm)

45

คนสงอายมปญหาเรองการนอนหลบ ทวากนวานอนเรวตนเชา เปนอยางไรคะ

โรคนเปนความผดปกตของนาฬกาชวตชนดหนง เชอวาเกดจากการทมชวงเวลาของนาฬกาชวตสนกวา 1 วน คอนอยกวา 24 ชวโมงทเรยกกนวา advance

sleep phase disorder กลมอาการน จะมอาการงวงเรวกวาเวลานอนปกต เรมงวงตงแตชวงเยน และเมอเขานอนเรวจงมกท�าใหตนเรวตามไปดวย ท�าใหตนเชากวาเวลาปกตท วไป ดงนนจงมปญหาในการเขาสงคม เพราะงวงเรว ตอนเชาเกดความเครยดเพราะนอนไมหลบทงๆ ทคนอนๆ ยงไมตน

คอนาฬกาชวตท�างานผดปกตไป ไมวาจะเปนระยะเวลา

ชวงเวลา คณภาพของการนอน มความผดปกตของการนอน

ไมตรงกบสงแวดลอมในปจจบน มผลตอการตนและการหลบ

ท�าใหการนอนหลบไมเปนเวลา โดยปจจยทมผลไดแก พฤตกรรมการใชชวต อาย

โรคความเสอมของระบบประสาท โรคซมเศรา ท�าใหนาฬกาชวตคนเราผด

ปกตไป ท�าใหเวลาการเขานอนแปรปรวนไปจากปกต สงผลใหนอนไมหลบ

ตนไวกวาปกต หรอ นอนตนสายมากกวาเวลาปกต

ความแปรปรวนของนาฬกาชวต (Circadian rhythm disorder) เปนอยางไร

สารพนปญหาการนอนหลบ

46

ไมแนเสมอไป สาเหตของการนอนตนสายมหลายอยาง ทมกจะเขาใจกนกคอ การนอนดก เลยท�าให ตนสาย จรงๆ แลวการท�างานของนาฬกาเรอนนนในรางกายกมสวน

ก�าหนดวาใครจะเปนคนทนอนหวค�าตนเชา หรอนอนดกตนสายดวย มคนอยกลมหนงทวงจรการนอนถกก�าหนดใหเรมเกดขนดกมากกวาคนอนๆ ในขณะทจ�านวนชวโมงการนอนนนเทากบคนทวๆ ไป ผลกคอ คนๆ นนจะนอนตนสายมาก อาจเรมงวงประมาณ ต 3 หรอ ต 4 แลวตนนอนประมาณ 11 โมงเชา คนพวกนจะถกจดอย ในกลมประเภท “นกฮก” คอหวสมองจะแจมใสมากในตอนกลางคน แตกลบงวงหรอคดอะไร ไมคอยออกในตอนกลางวน วงจรการนอนหลบโดยธรรมชาตของวยรนมแนวโนมมากทจะคลายกบคนกลมน คอ จะเรมงวงเมอดก และตนนอนเมอสาย และถาเปนวยรนใน กรงเทพฯ ทตองตนขนเพอมาเรยนใหทนในตอนเชาดวยแลว ผลทตามมากคอวยรนจะนอนไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย สะสมไปเรอยๆ จะสงเกตไดวาวยรนเหลาน จะนอนตนสายอยางมากในวนทพวกเขามโอกาสไดหยดเรยน ไมตองท�าอะไร เพอชดเชยการนอนทขาดหายไปในตลอดสปดาหทผ านมา

ควรจะตองปรบตารางการนอนใหมและเขานอนใหตรงเวลาในทกๆวน การไปรบแสงในชวงเยนหรอใชอปกรณ ใหแสงเพอกระตนการตน ท�าใหยดเวลาความงวงไดชาลง สามารถเขานอน

และตนนอนไดตามปกต รวมถงท�าใหคณภาพการนอนดขนอกดวย

เราจะแกไขภาวะน advance sleep phase disorder ไดอยางไร

คนนอนตนสาย ขเกยจจรงหรอ

ความแปรปรวนของนาฬกาชวต (Circadian rhythm)

47

การวนจฉยภาวะนหลกส�าคญคอการซกประวตและอาการของผปวย โดยเฉพาะการตดตามเวลาตนและเวลานอน รวมถงพฤตกรรมระหวางวนโดยการจดบนทก

(Sleep diary) นอกจากนนยงสามารถใชเครองมอพเศษลกษณะเหมอนนาฬกาขอมอ ทเรยกวา Actigraphy เพอยนยนเวลาการนอน การตน การมกจกรรมในระหวางวน สวนการตรวจการนอนหลบ polysom-nography จะใชเฉพาะในกรณทตองการคนหาแยกโรคอนๆ ของการ

ในวยรนนนยงตองการชวโมงการนอนมากกวาผ ใหญ แตเนองจากพฤตกรรมการใชชวตไมเหมาะสม นอนชากวาเวลาทควรจะเปน ท�าใหเมอถงเวลาเชาทตองตนนอน

จะมอาการเหนอยลา งวงนอนไมสดชนระหวางวน แตถาหากปลอยใหตนเองจะตนสายกวาเวลาปกตทควรจะเปน ภาวะนเรยกวา Delayed Sleep Phase Disorder (DSPD) ซงถอเปนความผดปกตของนาฬกาชวตอยางหนง ทเกดจากการมชวงเวลาของนาฬการชวตยาวกวาปกต ท�าใหเมอถงเวลานอนปกตของคนทวไป นอนไมหลบ ไมงวงนอน ท�าใหไมเขานอนตามเวลาปกต เมอถงเวลาตนในตอนเชากจะตนยาก และมกจะตนสายกวาเวลาปกตทควรจะตน สงผลรบกวนตอชวตประจ�าวน ท�าใหมปญหาในการเรยน การท�างาน การเขาสงคม รวมถงสงปญหา ไมสามารถมาเรยนหรอท�างานตามเวลา ทก�าหนด

การนอนดกตนสายในวยรนเปนความแปรปรวนของนาฬกาชวตหรอไม

การวนจฉยภาวะ Delayed Sleep Phase Disorder (DSPD) ท�าไดอยางไร

สารพนปญหาการนอนหลบ

48

นอนหลบผดปกต สวนการตรวจระดบของ Melatonin จากเลอด น�าลาย หรอปสสาวะ รวมถงการวดอณหภมของรางกายในชวงระหวางวนใน 24 ชวโมง สวนมากมกจะท�าในหองปฏบตการเพอการวจย

สงทส�าคญทสดคอการสรางสขอนามยของการนอนทด ก�าหนดเวลาเขานอนและเวลาตนนอนสม�าเสมอท งวนธรรมดาและวนหยด สภาพหองนอนควรเปนหองนอนท

เงยบสงบและสบาย ไมมสงกระตนหรอกจกรรมทจะรบกวนการนอน เชน การดโทรทศน การเลนคอมพวเตอร การเลนโทรศพทหรอแทบเลต หลกเลยงการดมชา กาแฟ หรอสารกระตนทมรบกวนการนอนหลบ นอกจากนนการรบแสงแดด หรอการกระตนโดยการรบแสงจากแหลงก�าเนดแสง (Bright light therapy) โดยแนะน�าใหรบแสงในชวงเชา จะชวยปรบนาฬกาชวตท�าใหกระตนการตนตวไดมากขน นอกจากนนยงแนะน�าใหหลกเลยงการรบแสงในชวงเยน สวนการใชยา Melatonin ในชวงเยนเพอปรบเวลา ของนาฬกาชวต สามารถใชไดผลในการรกษาภาวะน ไดเชนกน โดยแนะน�าใหปรกษากบผเชยวชาญเพอใหการรกษาทเหมาะสมตอไป

การรกษาภาวะ Delayed Sleep Phase Disorder (DSPD) ท�าไดอยางไร

โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต

4949

โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต

9.

ในคนเรานน การนอนจะถกก�าหนดใหเกดขน จากระบบการท�างานของรางกายระบบหนง เรยกไดวามนาฬกาอยเรอนหนงในรางกายของคนเราทจะเปนตวบอกวาเมอไหรจะถงเวลาตน และเมอไหรจะถงเวลาหลบ แสงแดดจะเปนตวหนงทมผลตอนาฬกาเรอนนอยางมาก ซงท�าใหมนษยเราตนมกจกรรมตางๆ ในตอนกลางวน และนอนหลบในตอนกลางคน ถาเมอใดทการท�างานของนาฬกาในรางกายเราท�างาน ไมสอดคลองกบแสงสวางบนโลกมนษย เราจะตองใชเวลาอยหลายวน ทเดยวในการปรบตว ในปจจบนการเดนทางไปตางประเทศ เปนเรองท ไมยงยากอกตอไป การคมนาคมทางอากาศสามารถอ�านวยความสะดวกไดอยางมากมาย แต ในการเดนทางแตละครงเรากอาจจะประสบปญหาจากการเดนทางทางอากาศทเรยกวา อาการเจตแลก (JET LAG) ได มารจก JET LAG กนเถอะคะ

สารพนปญหาการนอนหลบ

50

คอกลมอาการทเกดขนเมอเดนทางไกล โดยการบน

เปลยนโซนเวลา ท�าใหเกดความผดปกตตอนาฬกาชวตของ

รางกายของเรา (Biological clock) ตอสงแวดลอมและ

สถานท ใหมท ไปถง

การเดนทางขามโซนเวลาตงแต 2 โซนเวลาเปนตนไป

สามารถท�าใหเกดอาการ JET LAG โดยความรนแรง

แปรผนตามจ�านวนโซนเวลาทตองบนผาน

JET LAG คออะไร

จ�านวนโซนเวลาทตองบนผาน ในการเกด Jet Lag มากนอยตางกนอยางไร

JET LAG มอาการอยางไรบาง

อาการของ JET LAG มกจะมอาการออนเพลย เวยนศรษะ หงดหงดงาย อารมณแปรปรวน การนอนหลบผดปกตไป นอนไมหลบ ความสามารถในการท�างานลดลง

โดยความรนแรงของอาการนแปรผนตาม จ�านวนโซนเวลาทตองบนผาน ทศทางของการบน อายทเพมขน

โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต

51

ใชเวลานานแคไหน ในการปรบตวเพอเขาสสภาวะปกต หากไมไดเตรยมตวมากอน

โดยเฉลยประมาณ จะตองใชเวลาประมาณหนงวนเพอปรบตวให เข ากบ เวลาท เปลยนไปหนงชวโมง แตการเดนทางไปทางทศตะวนตกจะมอาการ JET

LAG นอยกวาการเดนทางไปทางทศตะวนออก สวนการเดนทางจาก ทศเหนอสทศใต ไมมผลตอการเกดอาการ JET LAG

เนองจากการเดนทางไปยงทศตะวนตก เวลาในจด

หมายใหมจะชากวาเวลาทเราอย ในปจจบน ท�าใหเมอถงท

หมายใหม เราจะรสกงวงนอนเรวกวาปกต ในทหมายใหม

รสกเรมงวงนอนตงแตชวงบายไปถงชวงเยน และตนเรวกวาเวลาปกตในท

หมายใหม ดงนน การรบแสงแดดในชวงเยนจะชวยท�าใหเราตนตวมากขน

เลอนเวลาของความรสกงวงนอนใหชาลง สามารถปรบตวเขากบเวลาเขานอน

ในทหมายใหมไดดยงขน

ปญหาของ JET LAG ในการเดนทางไปในทศตะวนตก เปนอยางไร และมแนวทาง

ในการปรบตวอยางไรบาง?

สารพนปญหาการนอนหลบ

52

ในทางกลบกนการเดนทางไปยงทศตะวนออก เวลาทจดหมายใหมจะเรวกวาเวลาทเราอย ในปจจบน ท�าใหเมอถงเวลาเขานอนในทหมายใหมเรายงไมรสกงวง ท�าใหนอนดกกวา

ปกตเมอเทยบกบเวลาในทหมายใหม และท�าใหตนยากเมอถงเวลาตอนเชา หรอท�าใหตนสายในเวลาของทหมายใหม การแกไขโดยการรบแสงแดด ในชวงเชา หรอการใชยากลมของ melatonin ท�าใหระบบของการนอนดขน เขานอนไดตามเวลาของทหมายใหมไดดขน

ปญหาของ JET LAG ในการเดนทางไปในทศตะวนออกเปนอยางไร และมแนวทางในการปรบตวอยางไรบาง

เทยวบนในชวงเวลากลางวน รวมถงการไปถงทหมายในตอนกลางคน จะท�าใหรสกอาการเจตแลกนอยกวา

เลอกเทยวบน เวลาทเหมาะสมในการเลอกเดนทางเพอลดอาการ JET LAG

กอนการเดนทาง ควรมการเตรยมตวเพอลดอาการ JET LAG ท�าไดอยางไรบาง

หากสามารถท�าไดและมเวลา การปรบเวลานอนสามารถชวยลดอาการ JET LAG ได โดยควรปรบเวลาเขานอนตนนอนใหช าลงประมาณ 1 ชวโมงตอวน

หากตองเดนทางไปในทางตะวนตก และใหไวขนประมาณ 1 ชวโมงตอวนหากเดนทางไปทางดานตะวนออก ขยบไปวนละ 1 ชวโมงตอวน

โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต

53

ระหวางอยบนเครองบนแนะน�าใหดมน�าเปลาใหเพยง

พอ หลกเลยงการดมแอลกอฮอลและเครองดมทมคาเฟอน

รบประทานอาหารทยอยงาย และหลกเลยงอาหารมอหนก

ปรบนาฬกาใหเปนไปตามเวลาของทหมายใหม ออกก�าลงกายโดยการลกขน

หรอเดน บรหารรางกายอยกบทนง รวมทงรบประทานอาหารตามเวลามอ

อาหารของสถานจดหมาย รวมถงเมออยบนเครองใหพยายามนอนหลบให

สนท ใหนอนและตนตามเวลาของประเทศทจะไป หากเปนเทยวบนระยะยาว

ถามการจอดแวะพกควรตนลางหนาใหรางกายตนตวจะท�าใหสดชนไดเพม

มากขน

ในชวงการเดนทาง อยบนเครองบน มวธ ในการลดอาการ JET LAG อยางไรบาง

อยางนอยประมาณ 2-3 วน และควรนอนหลบพกผอนอยางเพยงพอ ทส�าคญควรจดการธระตาง ๆ ใหเรยบรอยเพอลดความวตกกงวลทจะ มผลตอการนอนหลบ การเตรยมตวโดยการใชยา melatonin 0.5-10 mg ในชวงเยนกอนการเดนทางไปในทศตะวนออก ในทหมายเดม กอนการเดนทาง สามารถลดอการ JET LAG โดยสามารถเพมคณภาพของการนอนและปรบอารมณไดดยงขน

สารพนปญหาการนอนหลบ

54

เมอเดนทางไปถงประเทศทหมาย จะลดอาการ JET LAG ท�าไดอยางไรบาง

เมอไปถงประเทศทหมายพยายามทจะเขานอนตามเวลาทควรจะเปนของประเทศนนๆ หลกเลยงการนอนกลางวนในประเทศทหมายใหม หากจ�าเปนตองนอน

ควรนอนใหนอยกวา 2 ชวโมง ควรออกไปรบแดดในชวงกลางวนเมอถงทหมายใหม เพอใหรางกายสามารถตนตวกบทหมายใหมไดมากขน การดมนมกอนนอนชวยท�าใหการนอนหลบไดด ขน เนองจาก ในนมมโปรตน Tryptophan ทสามารถเปลยนเปน Melatonin ได ท�าใหการนอนหลบดขน การใชยา Melatonin 0.5-10 mg กอนนอน สามารถชวยลดอาการ Jet lag ได รวมถงการใช Ramelteon 1 mg เปนกลมยา Melatonin receptors agonist ทออกฤทธตอตวรบ Melatonin โดยตรง กอนนอนทจดหมายปลายทางใหมอยางนอย 4 วนสามารถลดอาการ Jet lag ไดเชนเดยวกน

การดมกาแฟ หรอเครองดมทมคาเฟอน จะสามารถช วยในเรองเพมความตนตว ลดอาการง วงนอนและ ลดอาการออนเพลยทสมพนธกบ JET LAG ได

การใชกาแฟจะชวยอาการ JET LAG หรอไม

โรคการนอนหลบกบนาฬกาชวต

55

การใชยาในการรกษาอาการ JET LAG มอะไรบาง

ยาตวหลกในการรกษา Jet lag คอ Melatonin นอกจากนนยงมรายงานการใชยาในกลม Ramelteon หากในชวงของการเดนทางมปญหาในเรองของการนอน

ไมหลบ อาจสามารถใชยานอนหลบทมฤทธท�าใหงวงนอน แตอยางไรกอนจะใชยาแนะน�าใหปรกษาแพทย อยภายใตการดแลของแพทย เพอทจะไดรบการรกษาอยางเหมาะสมและปลอดภย

56

สารพนปญหาการนอนหลบ

การท�างานเปนกะ10.

56

การท�างานเปนกะ (Shift work) เปนอยางไร และสงผลอยางไรบาง

การท� างานเป นกะท ส งผลต อการนอนหลบ เปนกลมอาการทเรยกวา Shift work sleep disorder (SWSD) คอ งานทตองท�านอกเหนอเวลาปกตของคน

ทวไปในตอนกลางวน หรอการท�างานทมการเปลยนแปลงเวลาท�างาน ไปเรอย ๆ เชน กะเชา กะบาย และกะดก โดยการท�างานเปนกะน อาจสงผลตอการหลบและการตน ท ไมเปนเวลาจากการท�างาน ท�าใหนาฬกาชวตของบคคลทท�างานเปน กะนแปรปรวน จนสงผลใหเกดอาการนอนไมหลบในเวลาทอยากนอน หรอมภาวะงวงมากในเวลาท ไมอยากนอน ซงเราสามารถพบอาการเหลาน ไดถงรอยละ 20 ในบคคลทท�างานเปนกะ และสวนใหญของผทมอาการมกเปนบคคลทท�างานในกะกลางคน

57

การท�างานเปนกะ

ผลกระทบทตามมาของการท�างานเปนกะ ทมปญหาตอการนอนหลบเปนอยางไรบาง

จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาผทท�างานเปนกะจะมการนอนท ไมเปนเวลา สงผลใหเกดภาวะงวง หรอนอนไมหลบ ซงสงผลเสยตอการท�างาน กอใหเกด

ความผดพลาดในการท�างานมากกว าปกต ขาดการตดสนใจทด ขาดประสทธภาพในการท�างาน เพมความเสยงตอการเกดอบตเหตจราจร เพมความเสยงตอการเจบปวย และอารมณแปรปรวน มปญหาในการเขาสงคม อาจเกดปญหาครอบครว เนองจากเวลาไมตรงกน

สวนมากแลวกลมทท�างานเปนกะ จะมปญหาในเรอง

การเขานอน นอนไมหลบ หรองวงตอนกลางวน เนองจากเดม

ปรบตวใหตองตนในชวงกลางคน แตเมอถงวนหยด หรอ

วนท ไดพก บคคลทท�างานเปนกะทตองการตนในเวลากลางวน และหลบใน

เวลากลางคนเหมอนคนทวๆ ไป จะมอาการงวงนอนในเวลากลางวน ไมสดชน

ขาดสมาธ ปวดศรษะ และเมอถงเวลากลางคนทตองเขานอน จะมอาการนอน

หลบยาก นอนไมคอยหลบ แตอยางไรกตาม ไมทกรายของผทท�างานเปนกะ

จะมผลกระทบตอการนอนหลบ ดงนน หากทานมอาการดงตอไปน แนะน�า

ใหพบแพทยเพอใหค�าแนะน�าทเหมาะสมตอไป

การท�างานเปนกะสงผลตอการนอนหลบอยางไร

58

สารพนปญหาการนอนหลบ

ในผทท�างานเปนกะควรจดตารางการท�างานอยางไร เพอลดปญหาจากผลกระทบของการท�างานเปนกะ

เรองการจดเตรยมตารางการท�างาน แนะน�าวาแตละชวงของการเปลยนกะ ควรมวนหยดพกอยางนอย หนงวนเพอการปรบตว การหมนเวยนของกะการท�างาน

แนะน�าใหหมนไปดานหนา คอ จากกะเชาเปนบาย และดก ตามล�าดบ เนองจากสามารถปรบตวตามนาฬกาชวตไดงายกวา การสลบไปมาแบบไมมระบบการจดงานในกะเชา ไมควรจะเรมเชาจนเกนไปเพอใหผเขางานไดตนตวเตมท นอกจากนยงเพมประสทธภาพในการท�างาน และยงลดการเกดอบตเหตตางๆในทท�างาน รวมทงยงชวยลดการเกดอบตเหตบนทองถนน

ควรตองใหความส�าคญตอการนอนและคณภาพของ การนอน โดยเฉพาะในกล มทท�างานเปนกะในเวลาท ไม ปกต ควรจะตองมการเตรยมตวเพอให ได นอนอ

ยางเพยงพอและมคณภาพ โดยเฉพาะในกรณทท�างานกะดก จะเสรมการตนตวในชวงกลางดก โดยการใชเครองก�าเนดแสง หรอ ใชสารกระตน เชน กาแฟ เพอกระตนการตนตว และหลงจากการเลกงานกะดกเพอกลบไปพกผอน ควรลดการรบแสงแดด โดยการใสแวนกนแดดในชวงตองเดนทางกลบจาก ทท�างานไปยงทพก นอกจากนนหองนอนควรจะตองมการจดเตรยมอยางเหมาะสม ตองมดเพยงพอ เงยบสงบ เพอลดการถกรบกวนจากสงแวดลอมทท�าใหตนไดงาย

มค�าแนะน�า หรอขอปฎบตตวอยางไรบาง ส�าหรบผทตองท�างานเปนกะ

59

การท�างานเปนกะ

อาหารทรบประทานแนะน�าวาควรเปนอาหารทมคณภาพและปรมาณทเหมาะสม ดมน�าใหมากและเพยงพอ หากหวระหวางมอแนะน�าใหรบประทานผลไม มากกวาขนม

ของขบเคยว ออกก�าลงกายตามตารางทสามารถวางท�าไดอยางเหมาะสม โดยในกะเชา รบประทานตามปกต มกไมคอยมปญหาในการใชชวตประจ�าวน สวนในกะบาย แนะน�าใหทานอาหารมอหลกในตอนกลางวน และกอนเขางานกะบายประมาณ 1-2 ชวโมง สวนในกะดก แนะน�าใหรบประทานอาหาร ในระหวางกะดกท�างาน ในปรมาณเพยงเลกนอย แตบอย เนนอาหารมอหลกเปนอาหารในชวงเชาของวนหลงจากออกจากกะแตตองไมมากเกนไป ทจะไปรบกวนการนอนหลบพกผอนในตอนกลางวน

ในผทท�างานเปนกะ นอกจากตารางการนอนทตองปรบเปลยนแลว ตารางการรบประทานอาหาร

ควรปรบมออาหารเปนอยางไรถงจะเหมาะสม

สารพนปญหาการนอนหลบ

60

หลบงายระหวางวนผดปกตหรอไม

และมสาเหตจากอะไร

11.

60

ภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวน คออะไร

คอการทคนเราไมสามารถตน หรอตนตวไดระหวางวนในสถานการณ หรอเหตการณทส�าคญสงผลให ไมสามารถระงบการนอนหลบหรอ ภาวะงวงนอนไดแม

อย ในสถานการณนนๆ ในบางรายอาจมอาการรนแรงทเรยกวา โรคลมหลบ หมายถง การมอาการงวงนอนท ไมสามารถตานทานได จนหลบไปแบบทนททนใดไมทนรสกตว

หลบงายระหวางวนผดปกตหรอไม และมสาเหตจากอะไร

61

ภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวนมสาเหตจากอะไรบาง

การทคนเรางวงนอน หรอหลบงายระหวางวนมสาเหตหลกๆดวยกน 3 สาเหต ไดแก 1) ระยะเวลานอน ไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย เชน ในบางราย

อาจชอบนอนดก แตตองตนเชาไปท�างาน หรอไปเรยน ท�าใหระยะเวลานอนอาจนอยเกนไป หรอ ในบางรายมภาวะนอนไมหลบ ท�าใหเวลานอยลงไป เปนตน 2) เกดจากคณภาพการนอนท ไมด ท�าใหมการหลบตนๆ และตนบอยเวลากลางคน เชน ภาวะทางเดนหายใจอดกนขณะหลบ หรอมปญหาการนอนเตะขาระหวางหลบ 3) เกดจากภาวะงวงงายทเกดจากระบบประสาทสวนกลางเช น โรค narcolepsy หรอโรคลมหลบ นอกจากสาเหตหลกๆดงทกลาวมา อาการงวงนอนตอนกลางวน ยงสามารถเกดจากยาทรบประทานไดดวย โดยยาทท�าใหเกดอาการงวงนอน เชน กลมยาแกแพ หรอยาแกปวดบางชนด เปนตน หรออาการงวงนอนระหวางวนอาจเกดจากการเจบปวยทางกาย เชน ภาวะบกพรองฮอรโมนไทรอยด หรออาการเจบปวยทางจต เชน โรคซมเศรา

สวนใหญคนทมภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวน มกมอาการอนๆรวมดวย ไดแก อาการออนเพลยระหวางวน อาการหมดแรง หรอรสกหมดพลงงานระหวางวนรสกเฉอย

ซมเซา และไรชวตชวาสมองเฉอยชาคดไมออก มนงง เปนตน ซงในบางรายอาจจะไมมอาการหลบงายระหวางวน มแตภาวะงวงและมอาการดงทกลาวมา กถอวามภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวนเชนกน

คนทมภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวน นอกจากอาการงวงนอนแลว มกมอาการรวมอนหรอไม

สารพนปญหาการนอนหลบ

62

เมอไหรควรจะปรกษาแพทยเรองภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวน

ปกตภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวนนสามารถเกดขนได ในคนทวไป เชน ระยะเวลานอนนอยกวาปกต ซมเศรา เปลยนทนอน หรอเปลยนเวลานอน

ภาวะเหลานมกเปนชวคราวเปนวนหรอเปนสปดาหซงสามารถหายเองไดเมอสงกระตนเหลานหายไป หรอรางกายสามารถปรบเปลยนเวลาการนอนไดแลว ดงนนในคนทมภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวน ควรจะปรกษาแพทยทางดานการนอนหลบ เมอมปญหาภาวะงวงนอน หรอหลบงายระหวางวนตอเนองกนเปนเดอนทงๆ ท ไดปฏบตตาม ค�าแนะน�าในการนอนหลบอยางมสขภาพทดตามทแพทยไดแนะน�าอยแลว อยางไรกตามในบางครง หากปญหาทเกดขนนนเปนปญหาทรบดวน เชน งบหลบหรอหลบในขณะขบรถจนเกอบเกดอนตราย หรอไมสามารถท�างานระหวางวนไดกควรรบปรกษาแพทย

อาการงวงนอนตอนกลางวนในเดกเลกนนจะแตกตางจากผ ใหญ เนองจากเดกเลกจะแสดงออกมาในรปแบบอารมณหงดหงด รองไหงอแง ซนอยไมนง หรอในบางครง

แสดงออกในรปแบบนอนหลบในขณะโดยสารรถบอยๆ ในผ ใหญมกจะแสดงอาการหาวบอยๆ สปหงก เผลอหลบ โดยไมรสกตวในขณะนงเรยนหรอท�างานนงๆ ถาอาการงวงนอนตอนกลางวนเปนรนแรงจะมอาการเผลอหลบในขณะคยกบบคคลใดบคคลหนงหรอขณะรบประทานอาหารได การนอนกลางวนในเดกนนปกตหรอไม การนอนกลางวนในเดกนนยงถอวาเปนปกตจนกระทงอายถง 5 ป หลงจากนนเดกไมตองการการนอนกลางวนอก ถาเดกนอนกลางวนหลงจากอาย 5 ป ถอวาเดกมภาวะงวงนอนตอนกลางวน ซงควรไดรบการหาสาเหตตอไป

อาการงวงนอนระหวางวนในเดกตางกบผ ใหญอยางไร

63

โรคลมหลบคออะไร

6363

โรคลมหลบคออะไร12.

โรคลมหลบคออะไร

การมอาการง วงนอนท ไม สามารถตานทานได จนหลบไปแบบทนททนใดไมทนรสกตว ซงผปวยโรคนจะมภาวะผอ�า และเหนผไดบอย นอกจากนยงมอาการผลอยหรอสญเสยความตงตวของกลามเนอเมอหวเราะ

ข�า หรอโกรธ โรคนเกดจากการขาดสารสอประสาททส�าคญตวหนง

ยงไมทราบแนชด โรคนมความผดปกตทสมองควบคมการหลบและตน โดยมการหลบแทรกเขามาในขณะทยงตนอย อาการของโรคเชน งวงนอนตลอดเวลา แขนขาออน

แรงขณะจะตน (ผอ�า) เหนภาพลวงตาชวงทจะหลบ โรคน ไม ใชโรคทางจตเวช พบวาผปวยโรคนมประวตบคคลในครอบครวเปนโรคนดวย จากการศกษาพบวาผปวยบางรายมสารเคม ในสมองทชอวา hypocretin ต�ากวาปกต นกว จยบางรายไดเสนอวาโรคนเกดจากความผดปกตทางพนธกรรมรวมกบปจจยภายนอกบางอยาง

สาเหตของโรคลมหลบเกดจากอะไร

64

สารพนปญหาการนอนหลบ

64

อาการของโรคลมหลบเปนอยางไร

1. งวงนอนมากผดปกต มกเปนอาการแรกของ ผปวยโรคน ผปวยจะหลบในสถานการณตางๆ เชน ในหองเรยน หลงอาหาร โรงภาพยนต ขณะเขยน

หนงสอ หรอแมแตขณะก�าลงสนทนา การนอนชวงสนๆ จะชวยให สดชนขนได 2. Cataplexy (ผลอยหลบ) คอมกลามเนอออนแรง คอตก เชน เวลาหวเราะ ด ใจมากๆ หรอ โกรธ 3. Sleep paralysis (ผอ�า) เปนภาวะท ไมสามารถขยบตวไดขณะก�าลงจะตน(คลายผอ�า) เปนอาการทนาตกใจแตไมอนตราย 4. Hypnagogic hallucination (เหนภาพหลอนขณะก�าลงจะหลบ) เหนภาพหลอนขณะทก�าลงจะหลบโดยอาจเหนเปนสตวประหลาดหรอสงทนากลวตางๆ ได

อาการอนๆ ของโรคลมหลบ เชน 1. พฤตกรรมทท�าโดยไมรสกตว ขณะหลบอาจท�ากจกรรมตางๆได เชน ขบรถ ท�าอาหาร ซงอาจเปนอนตรายได 2. นอนไมหลบในเวลากลางคน สมองควบคมการหลบตนผดปกตท�าใหนอนไมหลบตอนกลางคนได 3. ไมมสมาธ 4. ปวดศรษะ 5. ขลม 6. ซมเศรา

65

โรคลมหลบคออะไร

65

อาการของโรคลมหลบเปนอยางไร

ปจจบนโรคนยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตสามารถใหการรกษาเพอบรรเทาอาการได

1. การรกษาภาวะงวงนอนมากกวาปกต • โดยใชยาการใชคาเฟอนมกไมไดผลยาท ใชไดผลคอยากระตนประสาทเชน methylphenidate, amphetamine, modafinil • พฤตกรรมบ�าบด เชน การนอนและตนใหเปนเวลาสม�าเสมอ ทกๆ วน งบหลบในตอนกลางวนระมดระวงในการท�า กจกรรมทอาจเกดอนตรายหากมอาการของโรคเกดขน เชน การขบรถ การท�าอาหาร 2.การรกษาภาวะผลอยหลบ • โดยการใชยาเชนvenlafaxine • ปจจยทสงเสรมการรกษา ใหความรความเขาใจเกยวกบ โรคแกผปวย ครอบครว เพอน ผรวมงาน หากเปนเดก ควรแจงใหทางโรงเรยนทราบดวย

การวนจฉยโรคลมหลบ ท�าไดโดยตรวจการนอนหลบ (polysomnography) และตรวจความงวงนอน [multiple sleep latency test (MSLT)] ในเชาวนรงขนตอจากการ

ตรวจการนอนหลบ โดยผปวยโรคนตองไดรบการตรวจประเมนวาไม ใช โรคอนๆ กอนตรวจการนอนหลบ โดย MSLT จะตรวจโดยใหผปวยงบประมาณ 20 นาท หางกนทก 2 ชวโมง จ�านวน 4-5 รอบ และบนทกผล

เราจะทราบไดอยางไรวาเราเปนโรคลมหลบ

สารพนปญหาการนอนหลบ

66

การนอนละเมอถอวาเปนความผดปกตหรอไม

จ�าเปนตองรกษาหรอไม

13.

66

การนอนละเมอคออะไร

การนอนละเมอนนถอวาเปนภาวะการนอนหลบ ทผดปกตอยางหนงทเกดจากการมสงเรารบกวนขณะหลบท�าใหเกดการหลบแบบครงหลบครงตน โดยอาจ

จะแสดงออกโดยการกระท�า เชน การเดนละเมอ การรบประทานอาหารขณะหลบ การพดละเมอ หรออาจเปนในรปแบบของการฝนราย หรอตกใจตนจากความฝน

การนอนละเมอถอวาเปนความผดปกตหรอไม จ�าเปนตองรกษาหรอไม

67

การนอนละเมอแบงเปนกแบบ

ส�าหรบประเภทของการนอนละเมอนน สวนใหญจะแบงตามระยะการนอนหลบทเกดการละเมอ โดยระยะการนอนหลบจะแบงออกไดเปน 2 ระยะใหญดวยกน

ซงระยะตางๆ นจะเกดขนสลบกนไปในแตละคน ระยะการนอนหลบแรก เรยกวา NREM Sleep (non-rapid eye movement sleep) และระยะการนอนหลบทสอง เรยกวา REM Sleep (rapid eye movement sleep) ระยะNREM เปนระยะทเกยวกบการหลบทจะลกลงไปเรอยๆ แบงออกเปน 3 ระยะ ตงแตหลบตนไปจนถงหลบลก สวนระยะREM เปนระยะทกลามเนอตางๆ ของรางกายแทบจะหยดการท�างานกนหมด

โดยปกตนนเวลาเรานอนหลบรางกายจะมกลไกปองกนไม ใหเกดอนตรายตอเราเวลาเรามความฝน ซงกลามเนอสวนตางๆ จะกดไม ใหมการเคลอนไหวทมากนก โดยเฉพาะเวลาเรามความฝนกลามเนอสวนตางๆ จะหยดการท�างาน

เพอไม ใหเกดการเคลอนไหว เชน ถาเราฝนอยวาเราวงและรางกายเราสามารถขยบไดกจะท�าใหเราตกเตยงได ซงการเกดการละเมอนนเกดจากการมสงเรารบกวนขณะหลบท�าใหเกดการหลบแบบครงหลบครงตน กลามเนอตางๆ จงขยบไดแมเราจะหลบอยกตาม เชน การเดนละเมอ หรอการเกด ฝนรายจนสะดงตน เปนตน

การนอนละเมอเกดขนไดอยางไร

สารพนปญหาการนอนหลบ

68

ยกเวน หวใจ กะบงลมเพอการหายใจ กลามเนอตา และกลามเนอเรยบ เชน หลอดเลอดและส�าไส ความฝนทเกดขนเปนเรองเปนราวจะเกดในระยะREM การนอนหลบของเราจะเรมดวยระยะNREM กอนแลวจงเกดระยะREM สลบกนไปเรอยๆ โดยในครงคนแรกมกจะเปนระยะNREM เปนสวนใหญ สวนครงคนหลงมกจะเปนระยะREM ดงนนเราจงมกจะพบวาเราฝนบอยตอนเชามด โดยการละเมอถาเกดในชวง NREM เราจะเจอลกษณะการนอนละเมอทเปนรปแบบของอาการสบสน ฝนราย การเดนละเมอได แตถาการละเมอเกดในชวง REM เราจะเจอการนอนละเมอทเปนรปแบบการนอนละเมอตกเตยง หรอนอนละเมอท�ารายคนทนอนขางๆ ได เปนตน

ปกตเราจะทราบวาเรานอนละเมอหรอไมนนไดจากประวต ส�าหรบการตรวจการนอนหลบนนปกตไมไดชวยในการวนจฉยการนอนละเมอ แตควรท�าเพอวนจฉยแยกโรค โรคลมชกบางชนดทมลกษณะคลายการนอนละเมอ และยง

ชวยในการหาสาเหตของสงเราทรบกวนการนอนหลบท�าใหเกดการละเมอขนมา เชน ภาวะอดกนทางเดนหายใจขณะหลบ

เราจะทราบไดอยางไรวาเรามการนอนละเมอหรอไม

การนอนละเมอถอวาเปนความผดปกตหรอไม จ�าเปนตองรกษาหรอไม

69

ปกตการนอนละเมอไมจ�าเปนตองไดรบการรกษา โดยเฉพาะในเดกทถอวาเปนเรองปกต เราจะใหการรกษาตอเมอการนอนละเมอนนสงผลอนตรายตอตนเอง หรอคนทนอนอยขางๆ เชน มการเดนละเมอจนตกบนไดจนได

รบบาดเจบ หรอนอนละเมอแลวมลกษณะกาวราวไปท�ารายคนทนอนอยขางๆ หรอนอนละเมอจนตกเตยงไดรบบาดเจบ

การนอนละเมอจ�าเปนตองไดรบการรกษาหรอไม

การนอนละเมอในเดกเปนปกตหรอไม

การนอนละเมอเป นเรองปกต ในเดกเลกและ เดกวยเรยน บางครงเดกตนขนมาและงนงงสบสน อาจจะมอาการเดนละเมอรวมดวย ถาอาการนอน

ละเมอเปนบ อยๆครง หรออาการละเมอมลกษณะเดยวกนซ�าๆ ควรปรกษาแพทยเพอใหการวนจฉยอาการนอนละเมอตอไป เนองจากโรคลมชกบางชนดใหลกษณะอาการทคลายอาการละเมอได

70

สารพนปญหาการนอนหลบ

70

งวงไมขบ14.

70

ภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ (Drowsy driving ) มความส�าคญอยางไร

ความงวงนอนขณะขบข ยานพาหนะเปนปญหา ทส�าค�ญ การเผลอหลบขณะขบขยานพาหนะหรอการ ขบออกนอกเสนจราจรนนกอใหเกดอนตรายอยางยง

ตอชวตและทรพยสนของทงตวผขบขและผอน ในปจจบน ภาวะงวงนอนขณะขบข ยานพาหนะมความส�าคญเทยบ เทาการขบข ยานพาหนะ ขณะเมาสรา

71

งวงไมขบ

71

ภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะพบไดบอยแคไหน

ขอมลจากประเทศสหรฐอเมรกาพบวาภาวะงวงนอนเปนสาเหตหนงของการเกดอบตเหตบนทองถนน ไดถงประมาณ 100,000 ครงตอป โดยมผบาดเจบ

76,000 ราย เสยชวต 1,500 ราย คดเปน รอยละ 1-3 ของรายงานการเกดอบตเหตทงหมดจากเจาหนาทต�ารวจ และคดเปน รอยละ 4 ของอตราตายทงหมด

ผลกระทบของภาวะงวงนอนคลายคลงกบภาวะ เมาสรา ในหลายรฐของประเทศสหรฐอเมรกานน ตามกฎหมายก�าหนดใหระดบแอลกอฮอลล ในเลอด

(Blood Alcohol Concentration: BAC) ไมเกน 0.08 มงานวจยในป พ.ศ. 2520 พบวา การตนเปนเวลานาน 18 ชวโมงสงผลใหสมรรถภาพของรางกายลดลงเทยบเทากบระดบ BAC ท 0.05 แตเมอเวลาของตนเพมเปน 24 ชวโมง สมรรถภาพของรางกายลดลงเทยบเทากบระดบ BAC ท 0.10 ดงนนถงแมทานจะอดนอน นอนเพยงแค 1 ถง 2 ชวโมงตอคน ภาวะงวงนอนจะสงผลความสามารถในการขบขยานพาหนะลดลงในอตราทสงกวาระดบแอลกอฮอลล ในเลอดทก�าหนดตามกฎหมาย

ภาวะงวงนอนคลายคลงกบภาวะเมาสราอยางไร

72

สารพนปญหาการนอนหลบ

72

1. ช วงเวลาในการเกด ดงทกลาวไปแลวขางตน ภาวะงวงนอนมกจะเกดมากในสองชวงเวลา ไมวาคนเหลานนจะไดนอนหลบมาเพยงพอกอนหรอไม จากสถตพบวา

ช วงเวลาทพบการเกดอบตเหตจากภาวะงวงนอนไดบ อยมสองช วง ไดแก ชวง 24.00 น. ถง 8.00 น. ของวนรงขน และชวง 13.00 น. ถง 15.00 น. ดงนนถาทานจ�าเปนตองขบขยานพาหนะในชวงเวลา ดงกลาว ทานตองคอยเฝาระมดระวงอบตเหตทอาจเกดขนไดในชวงเวลาดงกลาว และควรไดรบการนอนพกผอนอยางเพยงพอมากอน 2. การขบรถคนเดยว มงานว จยหนง พบวา รอยละ 82 ของรายงานการเกดอบตเหตจากภาวะงวงนอนนนเกยวของกบการขบรถคนเดยว เนองจากการขบรถคนเดยวไมมคนอนคอยพดคยเพอชวย ใหเขาเหลานนมความตนตวขณะขบรถ ไมม ใครคอยสงเกตวาคนขบ มภาวะงวงนอนหรอไม และไมมคนอนมาชวยผลดเปลยนในการขบรถเมอผขบเกดภาวะงวงนอน 3. ไม มความพยายามในการหลกเลยงการเกดอบ ต เหต เนองจากผขบรถทมภาวะงวงนอน จะหลบตาลงชวครหนง ลกษณะเฉพาะอยางหนงในการเกดอบตเหตจากภาวะงวงนอน คอ ผขบจะไมพยายามหลกเลยงหรอหลบหลกการเกดอบตเหตนน ท�าใหการเกดอบตเหตจากภาวะงวงนอนมอตราตายสง โดยพบถง รอยละ 4 ของอตราตายทเกดจากอบตเหตบนทองถนนทงหมด มสาเหตมาจากภาวะงวงนอนนอกจากนผขบรถทมภาวะงวงนอนยงมทกษะการแกไขปญหาเฉพาะหนากอนทจะเกดอบตเหตลดลงอกดวย

การเกดอบตเหตจากภาวะงวงนอนมลกษณะส�าคญอยางไร

73

งวงไมขบ

73

คนกลมใดบางทอย ในกลมเสยง

1. คนขบทเปนวยรนผชาย มการศกษาพบวา อบตเหตทเกดจากภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะนน รอยละ 55 เกดจากคนขบทอายนอยกวา 25 ป และในกลมน

เปนเพศชายถง รอยละ 75 ซงพบวาภาวะงวงนอนทเกดขนมกมสาเหตจากการนอนดกหรอการท�างานตอเนองเปนระยะเวลานาน 2. คนท�างานเปนกะ นกธรกจทตองเดนทางไปขามทวปบอยๆ หรอคนทมปญหาเกยวกบนาฬกาชวต คนท�างานเปนกะ ( โดยเฉพาะ กะกลางคน) ตองพยายามหลบในชวงทรางกายตองการตน และตองท�างาน ในชวงเวลาทรางกายตองการนอนหลบ ดวยเหตผลนเอง ท�าใหคนกล มน ไดรบผลกระทบจากการทนาฬกาชวตภายในรางกายและตารางการท�างานและการด�าเนนชวตไมสมพนธกน นกธรกจทตอง เดนทางไปขามทวปบ อยๆ มกมปญหาในการปรบตารางการนอน ใหเขากบเวลาทแตกตางกนในแตละทวป บคคลกลมนจงอาจมคณภาพการนอนท ไมดนก ท�าใหนอนหลบพกผอนไมเพยงพอ มภาวะอดนอน และอาจเกดภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะได 3. คนขบทมภาวะนอนหลบพกผ อนไมเพยงพอสะสมเปนระยะเวลานาน บคคลกลมนมกจะนอนหลบพกผอนไมเพยงพอกบทรางกายตองการและมกจะมโอกาสทจะผลอยหลบไดงายในสถานการณตางๆ ดงนน บคคลกลมนจงมโอกาสเสยงทจะเกดภาวะงวงนอนขณะขบข ยานพาหนะไดเชนกน

74

สารพนปญหาการนอนหลบ

74

4. คนขบทมภาวะอดนอน เชน คนทท�างานตอเนองตลอดทงวน หรอคนทท�างานชวงกลางวนแลวเทยวกลางคนตอ ภาวะอดนอนทเกดขนจะมผลกระทบโดยตรงตอสมาธและการแกไขปญหาเฉพาะหนาในขณะขบขยานพาหนะ มการศกษาหนงพบวา คนทตนตอเนองเปนเวลามากกวาหรอเทากบ 15 ชวโมง จะเพมความเสยง 4 เทาตอการเกดภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะและถาคนทตนตอเนองเปนเวลามากกวาหรอเทากบ 20 ชวโมง จะเพมความเสยงถง 30 เทาตอการเกดภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ 5. คนขบทมปญหาการนอนหลบทผดปกตทยงไมไดรบการแกไข คนขบรถทมปญหาภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน (Obstruc-tive Sleep Apnea, OSA) โรคลมหลบ (narcolepsy) หรอโรคจากการหลบอนๆ ทยงไมไดรบการรกษาทเหมาะสมมโอกาสเสยงทจะเกดภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะไดเชนกน เนองจากโรคจากการหลบตางๆ มกจะท�าใหบคคลเหลานมคณภาพการนอนท ไมด และไมไดรบการนอนหลบพกผอนทเพยงพอ และอาการทพบบอยทสดของโรคทเกดจากการหลบชนดตางๆ คอ ภาวะงวงนอนผดปกต ในชวงกลางวน มหลายการศกษาพบวา ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนนนเพมความเสยงของการเกดอบตเหตไดถง 2 ถง 7 เทาจากภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ หากทานตองการทราบขอมลเพมเตมเกยวกบโรคความผดปกตจากการหลบ ทานสามารถปรกษาแพทยผเชยวชาญดานโรคความผดปกตจากการหลบได 6. คนขบททานยาทมผลท�าใหงวงนอน มยาหลากหลายชนดทมผลท�าใหเกดภาวะงวงนอนทงทอาจหาซอไดตามรานขายยาทวไปและตามแพทยสง ซงยาเหลานควรมค�าเตอนระบไวทฉลากยา วายาเหลานอาจท�าใหเกดภาวะงวงนอนสมาธและประสทธภาพในการท�างานลดลง

75

งวงไมขบ

75

เพอใหหลกเลยงการทานยาเหลานขณะขบขยานพาหนะหรอท�างานเกยวกบเครองจกร ยากลมดงกลาวน ไดแก ยานอนหลบ ยาแกปวดกลมทมสารเสพตด ยาตานซมเศรา ยาคลายเครยด ยารกษาความดนโลหตสงบางชนด ยาลดน�ามกและยาแกไอบางชนด และยาคลายกลามเนอ เปนตน 7. คนขบทดมสรา การดมสรานอกจากท�าใหทานงวงนอนแลว ยงอาจกอใหเกดอบตเหตขณะขบขยานพาหนะไดอกดวย และเมอผลจากการดมสรา รวมกบภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ ผลทตามมา ยงรนแรงอกหลายเทาตว เนองจากยงมผลลดการตนตวของรางกายและจตใจ เพมโอกาสของการขบขยานพาหนะออกนอกเสนทางมากขน มการศกษาเกยวกบการขบ เสมอนจรงกบระดบของแอลกอฮอลล ในเลอดท ไมเกนกฎหมายก�าหนด พบวาในผท ไดนอนพก 4 ชวโมง มจ�านวนของการเกดความผดพลาดสงกว า เมอเปรยบ เทยบผ ท ไดนอนพก 8 ชวโมง นอกจากนการศกษายงพบวา ในผท ไดนอนพก 4 ชวโมงและดมเบยรจ�านวน 1 กระปองใหผลกระทบเทยบเทากบผท ไดนอนพกผอนอยางเพยงพอและดมเบยรถง 6 กระปอง

76

สารพนปญหาการนอนหลบ

76

สงทจะกล าวดงต อไปนเป นเพยงบางส วนของสญญาณทพบไดบ อย ทบ งบอกวามภาวะงวงนอน ขณะขบขยานพาหนะ ถาทานมสงตางๆ เหลาน แสดงวา

ทานอาจจะมความเสยงในการเกดอบตเหตขณะขบขยานพานหนะ • ทานจ�าเหตการณขณะขบขยานพาหนะในระยะทางภายใน ไมกกโลเมตรทผ านมาไมได • ทานขบขยานพาหนะออกนอกเสนทางทก�าหนด • ทานมสมาธและความสนใจในการขบขยานพาหนะลดลง • ทานพบวามอาการหาวบอยขณะทขบขยานพาหนะ • ทานขบจตดรถคนหนาหรอฝาไฟแดงโดยไมรตว • ทานรสกวางวงนอน และมความยากล�าบากในการทจะ ฝนตวเองไม ใหหลบ

อะไรบางทเปนสญญาณบงบอกวามภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ

เราจะปองกนภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะไดอยางไร

การปฎบตตวมสองแนวทางปฎบตท ไดผลในการปองกนภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ ไดแก 1. การไดรบการนอนหลบพกผ อนอยางเพยงพอ

ในคนกอนทจะขบขยานพาหนะ แตนาเสยดาย ทคนสวนใหญไมค�านงถงผลกระทบของภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะจนกระทงเขาเหลานน มภาวะงวงนอนแลว อยางไรกตาม การปองกนเปนมาตรการทดทสด

77

งวงไมขบ

77

และไมมการรกษาใดทแทนทการนอนหลบพกผอนได ดงนน สขอนามยทด ในการนอนหลบจงเปนการปองกนทดทสดส�าหรบภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ 2. แนวทางปฎบตทสองในการปองกนภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ คอ หยดขบขยานพาหนะและงบหลบพกผอนเมอทานรสกตววางวงนอน ไมวาทานจะเรมมสญญาณบงบอกวาทานมภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะหรอไมกตาม เพราะเมอทานมภาวะงวงนอน ทานอาจไมตระหนกวาตวทานเองมภาวะดงกลาว หรอทานอาจคดวาทานสามารถแกปญหาดงกลาวไดและพยายามทจะฝนขบตอไปอก ดงนนหากทานรสกออนเพลยหรอมภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะ เพอความปลอดภยของทานโปรดหยดขบกอนทภาวะงวงนอนของทานจะไมสามารถควบคมได ถงแมวาทานคดวาทานยงสามารถขบขยานพาหนะไดกตาม จ�าไววา มนยากเกนกวาทผ ทมภาวะงวงนอนขณะขบขยานพาหนะจะตระหนกถงความรนแรงของอนตรายทอาจไดรบ นอกจากนขอแนะน�าส�าหรบผทตองขบขยานพาหนะทกๆ คน คอ หลกเลยงการดมสราหรอเครองดมทมแอลกอฮอลล รวมทงยาทมผลท�าใหความสามารถในการขบขลดลง หากทานไมแนใจหรอไมทราบวายาททานรบประทานจะมผลตอความสามารถในการการขบขยานพาหนะหรอไม ทานสามารถสอบถามแพทยหรอเภสชกรเกยวกบยาดงกลาวได • อปกรณส�าหรบกระตนใหเกดการตนตวขณะขบขยานพาหนะ • กลมคนท�างานเปนกะหรอผทJetlagมาตรการปองกนทด ทสดคอ การใหความรความเขาใจ เชน การลดจ�านวนครง ในการเปลยนชวงเวลาท�างาน ผลดเปลยนรอบชวงเวลาแบบ ไปขางหนาแทนทการเปลยนรอบช วงเวลาแบบยอนกลบ

78

สารพนปญหาการนอนหลบ

78

จดช วงเวลาพกผ อนอยางสม�าเสมอ จดช วงเวลาเพอการ ออกก�าลงกาย การใชแสงสวางในระยะเวลาทท�างาน สงเหลาน สามารถลดผลกระทบจากการท�างานเปนกะตอนาฬกาชวต ของบคคลเหลาน ได • ตระหนกถงโรคตางๆ ทเปนสาเหต ใหเกดภาวะงวงนอน โดยเฉพาะโรคจากการหลบทพบไดบอย ไดแก ภาวะหยดหายใจ ขณะหลบจากการอด กนและ โรคลมหลบ ซ งโรคจาก การหลบ เหลาน ควรไดรบการตรวจว นจฉยและรกษา โดยแพทยผเชยวชาญดานโรคความผดปกตจากการหลบ

7979

ความส�าคญของการนอนหลบในขณะตงครรภ

79

ความส�าคญของการนอนหลบในขณะตงครรภ

15.

การนอนหลบขณะตงครรภ มการเปลยนแปลงอยางไร

ในขณะตงครรภ อาจเกดปญหาทรบกวนการนอนหลบไดบอย จากหลายสาเหต เนองจากระดบฮอร โมนทเปลยนแปลงไปขณะตงครรภ ท�าให

สตรตงครรภ รสกเพลยและงวงมากกวาปกต โดยเฉพาะในชวงไตรมาสแรกของการตงครรภ และจะรสกอดอด หายใจไมสะดวกขณะนอน ในไตรมาสทสามชวงใกลคลอด เนองจากขนาดของครรภท ใหญขน ดงนนโรคและปญหาจากการนอนหลบจะเพมมากขนขณะตงครรภ เนองจากมการเปลยนแปลงทางรางกายและจตใจอยางมาก สตรตงครรภจงรสกออนเพลย จงควรใหความส�าคญกบการนอนหลบทเพยงพอและมคณภาพ ในสตรตงครรภ

80

สารพนปญหาการนอนหลบ

80

มโรคจากการนอนหลบท เกดขนเองเฉพาะขณะ ตงครรภ หรอแยลงขณะตงครรภ เชน ภาวะนอนกรนและหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน ซงมกเกด

ในผทมภาวะอวน หรอน�าหนกเกนมากอน การมภาวะนน�าไปสการเกด ภาวะแทรกซอน เชน ความดนโลหตสงขณะตงครรภ ครรภเปนพษ และทารกแรกเกดมน�าหนกตวนอย เบาหวานขณะตงครรภ ซงลวนแตเปนภาวะแทรกซอนทเปนอนตรายตอมารดาและทารก ดงนนในสตร ตงครรภทน�าหนกเกน หรอมอาการนอนกรน หรอหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน จงควรปรกษาแพทยเพอรบการตรวจคดกรองตอไป ปญหาอนๆ ทรบกวนการนอนหลบทเกดขนไดบอยขณะตงครรภ เชน กรดไหลยอน อาการปวดเมอยขา ขาเปนตะครว ปสสาวะบอย อาการปวดหลง การนอนไมหลบเนองจากความเครยดและวตกกงวลเกยวกบการคลอดและการตงครรภ ซงควรปรกษาแพทยเพอไดรบการดแลรกษาตอไป

ปญหาการนอนหลบทเกดขนไดบอยขณะตงครรภ

ความส�าคญของการนอนหลบทเพยงพอและมคณภาพขณะตงครรภ

โดยสวนใหญผ ทตงครรภจะมการเปลยนแปลง ทางอารมณและจตใจคอนขางมาก ซงในภาวะปจจบน สตรทตงครรภจะตองมภาระหนาทอนๆทตองดแล

เชน การท�างานนอกบาน การดแลครอบครว งานบาน และดแล ลกหลายคน ท�าใหระยะเวลาในการนอนนนไมเพยงพอตอความตองการ จงเป นหนาททควรช วยกนในครอบครวโดยเฉพาะสามทจะตอง

8181

ความส�าคญของการนอนหลบในขณะตงครรภ

การนอนหลบทดขณะตงครรภ เปนการนอนหลบ เพอสขภาพท ด ของท งมารดาและทารกทจะเกดมา ดงนนจงเปนสงสาคญทจะตองสงเสรม โดยสมาชก

ในครอบครว สามารถท�าไดโดย 1. ใหความส�าคญกบการนอนหลบใหเพยงพอเปนสงส�าคญอนดบตน มเวลาเขานอนตนนอนทสม�าเสมอเปนประจ�า อยางนอย วนละ 7-8 ชวโมง 2. ออกก�าลงกายและรบประทานอาหารทมประโยชน 3. นอนหลบในทาตะแคงซาย เพอใหระบบเลอดไหลเวยนไปส ทารกในครรภไดดขน นอนงอเขาและสะโพก รองหมอนไวระหวางขา หนาทอง และดานหลง เพอลดอาการปวดหลง และหลกเลยงการนอนหงายเปนเวลานานๆ 4. ดมน�าใหมากเพยงพอระหวางวน และพยายามดมน�าใหนอยลงเฉพาะเวลากอนเขานอนเพอปองกนอาการปสสาวะบอยกลางคน 5. เพอปองกนอาการกรดไหลยอน ควรหลกเลยง อาหารรสเผดจด เปรยวจด หรอ ของทอด และอาหารมอใหญหนก ควรรบประทาน อาหารมอเลกๆ แตบอยๆ ตลอดทงวน

ท�าอยางไรจงสามารถนอนหลบไดเพยงพอและมคณภาพ ในขณะตงครรภ

แบงเบาภาระตางๆ ทกลาวมา และสงเสรมใหสตรตงครรภไดนอนหลบอยางเพยงพอ ซงการมคณภาพการนอนหลบท ไมเพยงพอและไมมคณภาพ สงผลเสยตอทงสขภาพแมและลกทจะเกดตามมา เชน ภาวะซมเศรา ในมารดา เบาหวานในสตรตงครรภ การคลอดยาก และมอตรา การผาตดคลอดทสงขน

82

สารพนปญหาการนอนหลบ

82

6. หากมอาการนอนกรนขณะตงครรภ ควรปรกษาแพทย โดยเฉพาะในกรณทมน�าหนกเกน ความดนโลหตสง หรอบวมขารวมดวย 7. หากมอาการปวดเมอยขากอนนอน ตองขยบบอยๆ ควรปรกษาแพทย เพอประเมนการขาดแรธาต และรกษาดวย การเสรมธาตเหลก และโฟลก 8. หากนอนไมหลบ อยากดดนตนเองใหหลบ อยาเครยด พยายามผอนคลาย เชน อานหนงสอ ท�ากจกรรมเบาๆ เมองวงนอนแลวจงกลบมาหลบ 9. งดชา กาแฟ ขณะตงครรภ และ หลกเลยงการออกก�าลงกายใกลกบเวลานอนหลบมากเกนไป เนองจากจะท�าใหหลบยาก 10. จดหองนอนใหเงยบสงบ อณหภมไมรอนหรอเยนเกนไป ปดไฟมดสนทขณะหลบ และใชแสงไฟสลวในหองนอนหากตองไปเขาหองน�ากลางดก 11. สามารถนอนงบกลางวนได ตามความจ�าเปน เปนเวลาสนๆ แตควรหลกเลยงการงบหลบชวงใกลเวลานอนหลบกลางคน เพราะอาจท�าใหหลบยาก

8383

การนอนหลบทด ในผสงวย

83

การนอนหลบทดในผสงวย

16.

การนอนหลบในผสงวยนน มความแตกตางกบการนอนหลบในวยท�างานอยางไร

โดยทวไปแลวผสงอายจะมชวงเวลาการนอนทเรวขนกวาปกตประมาณ 1 ถง 2 ชวโมง ท�าใหมกเขานอนเรวตงแตหวค�า และตนนอนชวงเชาเรวกวาปกตเชนตสอง

ตสาม บางรายอาจรสกวาเขานอนไดงายแตมกไปหลบๆ ตนๆ เอาในชวงหลงเทยงคนไปจนถงตอนเชากอนลกออกจากเตยง ท�าใหรสกวาชวงกลางคนนอนไดไมยาวมากนก แถมบางครงมนอนหลบในเวลากลางวนรวมดวย อยางไรกตามจ�านวนชวโมงการนอนทงวนจะไมมการเปลยนแปลงจากชวงวยท�างาน ดงนนถามนอนกลางวนมาก กลางคนกมกนอนไดนอยลง

84

สารพนปญหาการนอนหลบ

84

ดงายๆ คอ ความสามารถของการท�างานในชวงเวลากลางวน ถาเปนการเปลยนแปลงตามอายกมกไมพบความผดปกต ใดๆ เชนอารมณด ไมงวง รสกสดชน

ทงวน การคดอานปกต อาจจะรสกแปลกใจวาการนอนไมเหมอนเดม ซงในผสงอายแบบนเพยงแค ใหความเขาใจการเปลยนแปลงกเพยงพอ ไมควรใหยานอนหลบเพราะในระยะยาวนอกจากจะไมชวยแลว ยงอาจ จะท�าใหนอนหลบไดยากเมอไม ใชยานอนหลบ

รไดอยางไรวาการนอนทผดปกตนนเปนไปตามอายหรอไม

ท�าไมการนอนหลบของผสงวยถงมการเปลยนแปลง

ผ สงอายมกมการลดลงของเซลลประสาท และ ใยประสาท ซงการลดลงจะเปนโดยทวไป รวมท งต�าแหนงของสมองทเกยวของกบการนอนหลบ เชน

แกนสมอง ฮยโปทาลามส ตอมไพเนยล ท�าใหการก�าหนดจงหวะ การนอน ความตองการนอนหลบ และตนมการเปลยนแปลง นอกจากนเมออายมากขนรางกายจะหลง growth hormone ไดลดลง ท�าใหการนอนหลบในระยะหลบลกลดลง มการหลง melatonin ไดลดลง ท�าใหหลบๆ ตนๆ งายขน

8585

การนอนหลบทด ในผสงวย

สาเหตหลกๆ ทพบบอยคอ • สขนสยการนอนทผดปกต เชน นอนไมตรงเวลา เดยวเขานอนเรว เดยวเขานอนชา ดมแอลกอฮอล กอนนอน นอนดทวบนเตยง นอนแชบนเตยง

ทงท ไมหลบ เปนตน • โรคทางกาย เชน การเจบปวด หอบหด เบาหวาน กรดไหลยอน ภาวะขาดประจ�าเดอน สมองเสอม • ยาและผลขางเคยง • การขาดการออกก�าลงกาย • ภาวะทางอารมณเชน ความเครยด กงวล • โรคทางการนอนหลบเอง เชน ภาวะขาอยไมสข หยดหายใจ ขณะหลบจากการอดกน ขากระตก นอนฝนออกทาทาง เปนตน

ปญหาการนอนทพบไดบอยในผสงอายมอะไรบาง

ในคนสงอายตองนอนนานเทาไรถงจะพอ

จรงๆ แลวไมมคาทแนนอนท ใชไดส�าหรบทกคน เนองจากแตละคนจะนอนไดสนยาวแตกตางกน ดงนนจงไมควรไปเทยบการนอนของตวเองกบคนอน การทนอน

ไดสนกวาคนอนไมไดหมายความวานอนไมด โดยทวไปจะอยราวๆ 6-8 ชวโมง และมกจะลดลงกวาทตวเองเคยนอนไดราวครงถง 1 ชวโมง และเรวขนกวาปกตประมาณ 1 ถง 2 ชวโมง พงจ�าไววาถานอนแบบทเปนอยแลวเวลาตนกรสกสดชนดแสดงวาปกตแลว

86

สารพนปญหาการนอนหลบ

86

1. มสขนสยการนอนทด ท�ากลางวนใหพรอม กลาวคอ เตรยมตวใหพรอมส�าหรบงานกลางวน คดเชงบวก ออกก�าลงกายสม�าเสมอ ท�างานกลางวนในทสวางเพยงพอ

อยางนอยวนละ 2 ชวโมง จ�ากดชา กาแฟ และบหรหลงบายสอง เส รมบรรยากาศการนอนชวงกลางคน เชน งดใชทว อปกรณคอมพวเตอรหรออย ในทมแสงสวางมากชวง 1 ชวโมงกอนการนอน ท�าหองนอน ใหมด เงยบและเยน ใชเตยงเปนทนอนเทานน งดใชนาฬกาบอกเวลา ในหองนอนยกเวนตงเสยงปลกตนเทานน สรางนสยการนอน โดยท�าใจใหสงบและผอนคลายกอนนอนเชนอานหนงสอธรรมะ สวดมนต เรมเขานอนและลกจากเตยงทกวนใหตรงเวลา หลกเลยงการใชยานอนหลบหรอแอลกอฮอล 2. หลบกลางวนใหเปน ถาจ�าเปนตองหลบกลางวนตองสน ประมาณ 15 - 45 นาทกพอ และไมเกนบายสาม 3. การรบประทานอาหารมอเยน ควรรบประทานกอนเวลานอนหลบ ควรกอนเวลานอนอยางนอยราว 3 ชวโมง ถากลวหวอาจกนอาหารวางเบาๆ เชน นม ขนมปงกอนนอนได และควรลดน�าดมใหนอยตงแต หลงอาหารเยน

ท�าอยางไรถงหลบไดด

8787

เรองจรงหรอไมจรง เกยวกบการนอนหลบ

87

เรองจรงหรอไมจรง เกยวกบการนอนหลบ

17.

คนเราทกคนตองการการนอนหลบอยางนอยวนละ 8 ชวโมง จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ ไมจรง) เนองจากคนเราแตละคนตองการระยะเวลาในการนอนหลบทแตกตางกนตงแต 6-11 ชวโมง ถาเรานอนหลบไดดและเพยงพอในระยะเวลาทเราตองการ

เมอตนขนมาเราจะรสกสดชน ไมมอาการงวงนอนในตอนกลางวน ดงนนคนเราทกคนจะมระยะเวลาการนอนหลบทตองการทแตกตางกนไป

88

สารพนปญหาการนอนหลบ

88

(ค�าตอบคอ จรง) ในรางกายของคนเราทกคนมนาฬกาชวภาพเฉพาะของตนเองอย ซงนาฬกานมอย ใน ทกอวยวะของรางกายดวย ท�าใหรางกายเรามหลบตน

และอวยะวะตางๆท�างานในจงหวะทเหมาะสม เชน บางคนหวขาวเวลาเดยวกนเปะ เชนเดยวกบการนอนเมอถงเวลานอนทเปนประจ�าจะมอาการงวงนอน

(ค�าตอบคอ ไมจรง) อาการนอนกรนเปนไดทงในเดกและผ ใหญ เพยงแตเสยงกรนในเดกคลายกบอาการหายใจเสยงดง และไมไดเหนภาวะหยดหายใจชดเจน

เหมอนในผ ใหญ ท�าใหคนเราสวนใหญจงคดวาเดกไมมอาการนอนกรน

นาฬกาชวภาพทอย ในรางกายของเราเปนตวก�าหนดเวลาหลบและตน จรงหรอไม

อาการนอนกรนเปนเฉพาะในผ ใหญเทานน จรงหรอไม

อาการนอนกรนเปนสญญาณเตอนทจ�าเปนตองไดรบการตรวจเพมเตมและรกษาโดยแพทย จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ จรง) ผทมอาการนอนกรนควรทจะไดรบการตรวจและรกษาโดยแพทย เนองจากผทมอาการนอนกรน สามารถมภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการ

อดกนไดซงมผลเสยตอทงระบบหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหต ระดบน�าตาล ดงนนจงควรทจะไดรบการวนจฉยและรกษาอยางถกตองตอไป

8989

เรองจรงหรอไมจรง เกยวกบการนอนหลบ

(ค�าตอบคอ ไมจรง) ถงแมจะเปนผสงอายถานอนหลบไดด ในเวลากลางคนกไมจ�าเปนตองงบหลบในเวลากลางวน แต โดยมากทผ สงอายมกงบหลบในเวลา

กลางวน เนองจากผสงอายสวนใหญมกมปญหาดานการนอนหลบไมวาจะเปนเรองของเวลานอนทนอยเกนไป หรอคณภาพการนอนท ไมด ซงผ ปวยเหลานมกถกละเลยปญหาในเรองการนอนหลบ เนองจาก คนสวนใหญมกคดวาเปนเรองปกตตามวย

การงบหลบตอนกลางวนเปนเรองปกตของผสงอาย จรงหรอไม

การนอนกดฟนมสาเหตจากความเครยด จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ จรง) จากการศกษาทผ านมาพบวาการนอนกดฟนมกเกดในผทความเครยดโดยความเครยดนถอเปนปจจยหนงทกอใหเกดภาวะนอนกดฟน ส�าหรบ

ปจจยอนๆทกอใหเกดภาวะนอนกดฟน ไดแก การสบบหร หรอการดมเครองดมทมคาเฟอนกอนนอน นอกจากนยงพบการนอนกดฟนนนพบรวมกบภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนไดบอยๆ เชนกน

90

สารพนปญหาการนอนหลบ

90

(ค�าตอบคอ ไมจรง) ในทางปฏบตนนเตยงควรใชส�าหรบนอนหลบ เพยงอยางเดยวเท านน ดงนน เมอนอนไมหลบใหลกขนจากเตยง และใหหากจกรรม

เบาๆท�า จนกวาเราจะงวงอกครงนง แลวคอยกลบไปนอนทเตยง ซงกจกรรมเบาๆทควรท�า ไดแก การสวดมนต การอานหนงสอในท ทมแสงสลว โดยไมควรอย ในททแสงสวางจา เนองจากจะท�าใหสมองตนตว และไมสามารถนอนหลบได

เมอเรานอนไมหลบ เราควรนอนตออยบนเตยง เพอเปนการพกผอน จรงหรอไม

เมอมอาการงวงขณะขบรถ ควรเปดวทยเสยงดงขน และมท�านองเราใจ จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ ไมจรง) มขอพสจนเลยวาการเปดวทยเสยงดงหรอเพลงในท�านองทเราใจ การเปดหนาตาง ใหลมเยนพดทหนานน ไมสามารถท�าใหความงวง

หายไปได ถางวงนอนในขณะขบรถ แนะน�าใหจอดพกในทปลอดภยและงบหลบเปนเวลา 15-20 นาทจะท�าใหตนนอนขนไดอยางสดชน

9191

เรองจรงหรอไมจรง เกยวกบการนอนหลบ

(ค�าตอบคอ ไมจรง) การออกก�าลงกายนนไมควรออกใกลเวลานอนมากเกนไป ตามค�าแนะน�าในปจจบน ควรออกก�าลงกายกอนนอนอยางนอย 2 ชวโมงขนไป

ทจะท�าใหการนอนหลบดขน แตถาเราออกก�าลงกายกอนนอนภายในระยะเวลา 2 ชวโมงกอนนอน จะท�าใหเรานอนหลบยากขนเนองจากการออกก�าลงกายนนจะท�าใหอณหภมรางกายสงขน ซงในคนปกตการลดลงของอณหภมจะน�าไปสการนอนหลบ

(ค�าตอบคอ จรง) มเครองดมหลายอยางทมคาเฟอน ทผดมอาจจะไมทราบวามคาเฟอนอย เชน ในน�าอดลมบางชนด ในชาขยว หรอเครองดมชอคโกแลต

การออกก�าลงกายกอนนอนเปนสงทด เนองจากจะท�าใหหลบสนทมากขน จรงหรอไม

เครองดมน�าอดลมจ�าพวกโคก เซเวนอพ มคาเฟอนจรงหรอไม

คนทตนเชาขยนกวาคนทตนสาย จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ ไมจรง) คนเราในแตละคนนนจะมนาฬกาชวภาพของตวเอง ซงอาจจะเรวกวาหรอชากวานาฬกาของโลกใบน คนทตนสายเพราะนาฬกาชวภาพของเขา ชากวานาฬกาของโลกแตไมไดแปลวาเปนคนเกยจคราน

92

สารพนปญหาการนอนหลบ

92

(ค�าตอบคอ จรง) การทมผอ�าเกดจากการทเราตนขนมาในขณะทเราหลบฝนอย ท�าใหเราขยบแขนไมได ซงเจอ ในคนปกตได ถาคนนนมการอดนอน หรอนอนนอยมา

กอนหนาทจะเกดอาการผอ�า แตถามอาการนเกดขนบอยๆ เปนประจ�า จ�าเปนตองหาสาเหต ซงโรคความผดปกตของการนอนหลบบางอยางสามารถมาดวยอาการผอ�าบอยๆได เชน โรคลมหลบ หรอ ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน

คนทมอาการผอ�าบอยๆ อาจจะเปนโรคของการนอนหลบ จรงหรอไม

อาการนอนละเมอมกพบในเดกมากกวาผ ใหญ จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ ไมจรง) อาการนอนละเมอมกจะพบในเดกมากวาผ ใหญ เนองจากในเดกมปรมาณการนอนหลบลกมากกวาซงเปนชวงทกอใหเกดอาการเดนละเมอ

หรอนอนละเมอไดส�าหรบในผ ใหญจะเปนอาการละเมอท�าตามแบบ ในฝนมากกวา

9393

เรองจรงหรอไมจรง เกยวกบการนอนหลบ

(ค�าตอบคอ ไมจรง) เครองอดอากาศแรงดนบวกสามารถน�าขนเครองบนไดปกต ในผปวยทเปนภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกน ควรทจะน�าเครอง

อดแรงดนบวกตดตวไปดวยทกครงเมอเดนทาง แต ในกรณทมเครองท�าความชนตองเทน�าท ใชท�าความชนออกใหหมด ส�าหรบการใชเครองอดแรงดนบวกบนเครองบนนนตองท�าการแจงกบสายการบนนนลวงหนาอยางนอย 2 สปดาห รวมกบตองม ใบสงของแพทย โดยทนงบนเครองบนตองเปนททมปลกไฟ

เครองอดแรงดนบวกท ใชในการรกษานอนกรนไมสามารถน�าขนเครองบนได จรงหรอไม

การท�างานเปนกะควรจะเลอกเวยนตารางจากกะบาย->เชา->ดก จะดตอผท�างานมากทสด จรงหรอใม

(ค�าตอบคอ ไมจรง) อาการนอนละเมอมกจะพบในเดกมากวาผ ใหญ เนองจากในเดกมปรมาณการนอนหลบลกมากกวาซงเปนชวงทกอใหเกดอาการเดนละเมอ

หรอนอนละเมอไดส�าหรบในผ ใหญจะเปนอาการละเมอท�าตามแบบ ในฝนมากกวา

94

สารพนปญหาการนอนหลบ

94

(ค�าตอบคอ ไมจรง) การเหนผการเปนอาการของการนอนหลบอยางหนง เกดจากเราตนขณะทเรานอนหลบอย ในชวงหลบฝน ท�าใหเราเหนภาพฝนนน มกจะเกดใน

ตอนทเราอดนอนมาก ถาเปนบอยๆควรไดรบการตรวจโดยแพทยเพอหาสาเหตของโรคความผดปกตทางการนอนหลบ

การเหนผขณะตนจากการหลบอยไมไดเกยวกบโรคของการนอนหลบ จรงหรอไม

ผทมอาการนอนไมหลบ ไมควรดมกาแฟ หรอเครองดมทมคาเฟอนในชวงตอนบายๆ จรงหรอไม

(ค�าตอบคอ จรง) โดยในเครองดมเหลานจะมสารคาเฟอน ซงเปนสารทออกฤทธตอตานสารสอประสาทสมองทท�าใหเกดการหลบ ผ ท ดมกาแฟ หรอเครองดม

ทมคาเฟอนจงรสกตนกระปรกระเปรา ส�าหรบในผทนอนหลบปกต อาจจะไมมปญหาในการดมกาแฟ แตผ ทหลบยากหรอนอนไมหลบ ควรทจะหลกเลยงทจะดมกาแฟในชวงบายหรอเยน

9595

นอนกรน ชวยไดดวยเครองอดอากาศแรงดนบวก

95

นอนกรน ชวยไดดวยเครองอดอากาศแรงดนบวก

(Continuous Positive Airway Pressure, CPAP)

18.

การรกษาดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมบางอยางในคนนอนกรนทกราย จะท�าใหอาการนอนกรนดขนหรอไม

การปรบเปลยนพฤตกรรม เชน การลดน�าหนกหรออยางนอยอยาใหน�าหนกเพมขน การนอนตะแคง การนอนหนนหมอนหรอยกหวเตยงใหสงขน การหลกเลยง

การรบประทานยานอนหลบ การหลกเลยงการดมแอลกอฮอล โดยเฉพาะ 4 ชวโมงกอนเขานอน การเลกสบบหร ในผทมภาวะภมแพโพรงจมกควรรบการรกษาอยางตอเนองเพอใหโรคอย ในระยะสงบ และควรดแลสขอนามยการนอนใหด อนประกอบไปดวย การเขานอนตนนอนใหเปนเวลา การหลกเลยงการอดนอน สงตางๆ เหลานกจะท�าใหอาการนอนกรนดขนได

96

สารพนปญหาการนอนหลบ

96

ส�าหรบผปวยทตรวจแลวพบวามภาวะหยดหายใจรวมดวยนน นอกเหนอไปการปรบเปลยนพฤตกรรม ตามค�าแนะน�าขางตนแลวนน ยงคงตองพจารณารกษา

ภาวะหยดหายใจขณะหลบดวยวธอนๆ รวมดวย โดยพยายามมองหาสาเหตของภาวะทท�าใหทางเดนหายใจแคบผดปกต แลวก�าจดปจจย ดงกลาวเสย เชน • ผทมตอมทอลซลหรออะดนอยด โต กควรไดรบผาตดออก เพอเปดทางเดนหายใจใหกวางขน • ผทมภาวะภมแพจมก ท�าใหเยอบจมกบวม กควรจะรกษา ใหการอกเสบเรอรงของเยอบจมกยบตวลง • ผทมภาวะอวน การลดน�าหนกนบเปนการรกษาทตรงจด นอกจากนยงสงผลดตอสขภาพดานอนโดยรวม ไมวาจะเปน ในเรองของ ความดนโลหตสง ภาวะเบาหวาน โรคหวใจโต ขอเสอม เปนตน อยางไรกตาม ภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนมกจะเกดจากสาเหตหลายอยางรวมกน บางสาเหตกไมสามารถแกไขได เชน อายทมากขน การเปนเพศชาย หรอบางสาเหตแมจะสามารถแกไขได แตท�าไดยาก เชน ภาวะอวน ดงนนการรกษาจงมกจะเปนการรกษา ทปลายเหต เชน การใสทนตอปกรณเขาไปในปากเพอดงขากรรไกรหรอลนใหยนมาทางดานหนาขณะหลบ การผ าตดเพอลดปรมาณเนอเยอ ในล�าคอ หรอการผ าตดขยบขากรรไกรมาทางดานหนา แตว ธททาง การแพทยยอมรบวาปลอดภยและไดผลดทสด คอ การใชเครองอดอากาศแรงดนบวกขณะหลบ หรอทเรยกวา Continuous Positive Airway Pressure (CPAP)

ในผปวยนอนกรนทตรวจแลวพบวามภาวะหยดหายใจรวมดวยนน ควรท�าการรกษาอยางไร

9797

นอนกรน ชวยไดดวยเครองอดอากาศแรงดนบวก

การตดสนใจรกษาภาวะหยดหายใจขณะหลบจากการอดกนดวย CPAP หรอไมนนขนกบระดบความรนแรงของโรคของโรคเป นส�าคญ ในผ ทมระดบ

ความรนแรงของโรคระดบปานกลางขนไป (RDI >15 ครง/ชวโมง) ควรจะไดรบการแนะน�าให ใชเครอง CPAP ไมวาผปวยจะมอาการหรอไมกตาม เนองจากผปวยเหลาน มโอกาสเกดภาวะแทรกซอนทางระบบหวใจและหลอดเลอดในอนาคตอนใกลเพมขนอยางมาก แต ในผปวยทมความรนแรงของโรคไมมากนก (RDI 5-15 ครง/ชวโมง) อาจจะพจารณารกษาดวย CPAP เฉพาะในรายทมอาการ เชน มอาการงวงผดปกตแมจะพกผ อนอยางเพยงพอ ผนอนหลบไมสนท หลบ ๆ ตน ๆ ตนมาปวดศรษะ ออนเพลย ไมสดชน หรอในผปวยทมโรคทางระบบหวใจและหลอดเลอดรวมดวย * RDI คอ Respiratory Disturbance Index หมายถง อตราการหายใจผดปกต ( ไดแก การหยดหายใจ การหายใจแผ ว รวมไปจนถงการพยายามหายใจท�าใหสมองตน) ตอชวโมงทนอนหลบ

การรกษาดวยเครองอดอากาศขณะหายใจเขา (Continuous Positive Airway Pressure; CPAP)

คอทางเลอกทดทสดในการรกษาใชหรอไม

98

สารพนปญหาการนอนหลบ

98

การใชเครอง CPAP นน แนะน�าให ใช ทกครง ทเขานอน ไมวาจะเปนเวลาใด และพยายามใช ใหได มากทสดเทาทจะท�าได เนองจากการรกษาดวย CPAP นน

แมจะเปนวธรกษาทดทสดในปจจบน การใส CPAP ขณะหลบ ท�าให การหายใจกลบมาปกต แตอยางไรกตาม ขอเสยหลกของ CPAP คอ เปนการรกษาทปลายเหต กลาวคอ เมอทางเดนหายใจยบตวลง ก ใช แรงลมเปาเขาทางจมก เพอใชแรงลมไปพยงทางเดนหายใจสวนตนใหเปดตวกวางเพยงพอส�าหรบการหายใจ ดงนน เมอไหรกตามทผปวยหยดใชเครองในบางคน หรอในบางชวงของคน การหยดหายใจกจะ กลบมาเชนเดม ถาจะเปรยบการใช CPAP กจะคลายคลงกบการใสแวนตา ในชวงตนของการใสอาจจะมร�าคาญ ไมสบายใบหนา แตเมอใสไปสกพกกจะเกดความคนชน การใสแวนตาท�าใหผสวมแวนสามารถอานหนงสอไดอยางชดเจน แตเมอถอดออก กไมสามารถอานหนงสอได ดงนนการใช CPAP จงเปนการรกษาท ไดผลดกตอเมอผปวยยอมใชเทานน

การรกษาดวยเครองอดอากาศขณะหายใจเขา (Continuous Positive Airway Pressure; CPAP)

มขอจ�ากดในการรกษาหรอไม

99

สารพนปญหาการนอนหลบ

99

คณะจดท�า

บรรณาธการ : แพทยหญง กลยา ปญจพรผล พนโท นายแพทย ประพนธ กตตวรวทยกล

ผนพนธ :แพทยหญง กลยา ปญจพรผล นายแพทยระดบเชยวชาญ กลมงานอายรศาสตรปอด ศนยโรคการนอนหลบ สถาบนโรคทรวงอก รองศาสตราจารย นายแพทย จกรกฤษณ สขยง ภาควชาจตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดลผชวยศาสตราจารย นายแพทย ณฐพงษ เจยมจรยธรรม หนวยโรคระบบการหายใจและเวชบ�าบดวกฤต ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ศนยความเปนเลศทางการแพทยดานความผดปกตจากการนอนหลบ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทยแพทยหญง ดารากล พรศรนยม อายรแพทยโรคระบบประสาท แพทยผเชยวชาญโรคจากการหลบ โรงพยาบาลกรงเทพพทยาแพทยหญง นฤชา จรกาลวสาน หนวยโรคระบบการหายใจและเวชบ�าบดวกฤต ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ศนยความเปนเลศทางการแพทยดานความผดปกตจากการนอนหลบ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย

100

สารพนปญหาการนอนหลบ

100

พนโทนายแพทย ประพนธ กตตวรวทยกล แผนกโรคปอดและเวชบ�าบดวกฤต ภาควชาอายรศาสตร วทยาลยแพทยพระมงกฎเกลาแพทยหญง ปยาภรณ ศรจนทรชน นายแพทยระดบช�านาญการพเศษ กลมงานอายรกรรม โรงพยาบาลเชยงรายประชานเคราะหผชวยศาสตราจารย ทนตแพทยหญง ดร. เปรมทพย ชลดาพงศ ภาควชาโอษฐวทยา คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร แผนกทนตกรรม โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทยแพทยหญงพมล รตนาอมพวลย สาขาวชาโรคระบบการหายใจและวณโรค ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดลแพทยหญง มณฑดา วรวกรม หนวยกมารประสาทวทยา ฝายกมารประสาทวทยา ศนยความเปนเลศทางการแพทยดานความผดปกตจากการนอนหลบ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทยผชวยศาสตราจารย นายแพทย วฒนชย โชตนยวตรกล สาขาวชาประสาทวทยา ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล ศนยนทรรกษศรราชแพทยหญง วสาขสร ตนตระกล หนวยโรคระบบการหายใจและเวชบ�าบดวกฤตภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล ศนยโรคการนอนหลบ โรงพยาบาลรามาธบดแพทยหญง สภวรรณ เลาหศรวงศ ภาควชา โสต ศอ นาสกวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกนแพทยหญง อญชนา ทองแยม กมารแพทยโรคระบบหายใจและการนอนหลบ โรงพยาบาลกรงเทพพทยา

สารพนปญหาการนอนหลบ