A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

28
A: Aanloop 1400 1464 1548 (1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p

Transcript of A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Page 1: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

A: Aanloop

1400 1464 1548 (1568-1648)1579/1585/1588

PolitiekEconomisch

Sociaal10p

Page 2: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Politiek• Streven van de Hertogen: • Muntstelsels, tolbarrières = …….• Stadsrechten• Tekort aan financiën …… • Eenheid van geloof.• Centralisatie- rol adel- • Welke tegenstellingen?Noem er twee …….. Waarom oorlog?

10p

Page 3: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

1400 1464 1548 (1568-1648)hertogen B Staten Generaal onderdeel Habsburgse rijk 80 jarige oorlog

Bourgondische Kreits 1579 Unie van Utr1585 val v Antwerpen1588: Staten Generaal

Politiek• Eenheid particularisme• Groei steden rechten standen(o.a stadsrechten)• Streven hertogen• Vanaf 1400- Hertogen van Bourgondië versterken hun gezag in de

Nederlanden en worden vanaf 1548 onderdeel Habsburgse rijk zij willen centralisatie/ eenheid van geloof/ geld van rijke Nederlandse gewesten (Vlaanderen en Brabant en de Hanze steden): accijnzen. Tegenover hen particularisme ( eigen munt,tolbarrières, in en uitvoerrechten)van de gewesten en oprichting Staten Generaal(1464) tachtig jarige oorlog: 1568-1648 met ontstaan van republiek der 7 Ver. Nederlanden.

Aanloop

Page 4: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Economisch

• Problemen Holland? ……..• Voordelen Holland (3) …….• Landbouw Oosten …….• Factoren voor groei ………• Malthus en commercialisering ?......• Rol van de oorlog: twee concrete voorbeelden• Handelskapitalisme? ………

12p

Page 5: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Economisch• Holland achtergebleven: kleine steden, weinig graanverbouw. Maar tussen 1550-1650: • Groei: binnenl. Vraag (1)/profiteren van Brugge,Gent, Antwerpen

– gunstige geografische ligging: handel in twee richtingen– Stapelmarkt– Scheepsbouw: verbetering: minder manschappen,groter laadvermogen

– Manufacturen, trafieken specialisatie (2)– Visserij: haringkaken:zoute haring– Landbouw gunstig: waterschappen/ geen feodale tradities– urbanisatie komt opgang

Moedernegotie : Oostzeegebied na handelsoorlogen met Hanze verbond. • Vanaf die tijd maar vooral na 1585 (val van Antwerpen)-commercialisering(3)/

urbanisatie/ vrachtvaarders: stapelmarkt/ verbouw handelsgewassen/kapitaalintensief/ komst trafieken/waterschappen/ investeren in dijken en inpoldering: begin 17e eeuw/samen investeren in schepen/hoge arbeidsproduktiviteit handelskapitalisme

• In het Oosten en Zuiden bleef landbouw traditioneel (4)

Page 6: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

• Welke demografische ontwikkelingen? ……• Rol van de waterschappen voor de economie?…….• Redenen 80 jarige oorlog……..6p

Page 7: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Rest

• Eenheidsmakend: • groep van kooplieden regenten:die een band

brachten tussen verschillende steden.• Overlegcultuur: waterschappen• Demografie: komst migranten; (Plancius:

kaartenmaker)• Opstand: kwestie van

geloof/centralisatie/belastingdruk (10e penning): prot. visie, liberaal,annales ? ……

Page 8: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Begrippen:

• Moedernegotie ……• Gilden …..• Landvoogd ……• Parma …….• Trafieken ……• Partenrederij ……6p

Page 9: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

B: Gouden Eeuw

1588 1595 1602 1609-1621 1618-1648

1650-1672 1651 1652-4 1665-67 1672

Page 10: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Vragen

• Jaartallen (11)• Invulling politiek: welke organen/ welke bevoegdheden/ welke

banen /rol van de regenten. Statenbond. (12)• Rol van de overheid in de economie (13)• Rol van de internationale situatie?(14)• Wanneer hoogtepunt handel? Waarom daarna daling? Hoe die te

compenseren? (14)• Welke factoren leiden tot groei economie (15)• Welke rol speelt de landbouw en de visserij? (16)• Hoe zag de nijverheid eruit (17)• En hoe was de sociale situatie?: lagen en mobiliteit/

demografie/positie vrouw: waarom veelal vrije partnerkeuze /cultuur/ verschil westen met het oosten .(19)

Page 11: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

B: Gouden Eeuw• 1588 1595 1602 1609-1621

rep 7 ver N. Indie bereikt/ VOC 12jarigbestandfluitschip spaanse en

Vlaamse kaapvaart stopgezet

Spaans Handelsembargo opgeheven

1621; WIC

• 1618- 1648 1650-1672• 30joorlog: vrede vanMunster 1e stadh loze tijdperk• vrachtvaart bulkgoederen officiële erkenning rep. 1651: acte van navigatie• Lakenindustrie 1652-54; 1e Engelse oorlog• Immigranten 1665-67; 2e Engelse oorlog

Page 12: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Politiek

Staten GeneraalAfgevaardigden van de gewestenBuitenlandse politiek, verdediging

Bestuur generaliteitslanden

Raadspensionarissecretaris

Bestuur van het gewestAfgevaardigden van

Adel en steden

Stadhouderlegeraanvoerder

Plattelandsbestuur stadsbestuurPlattelandsbestuur stadsbestuur

Page 13: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Zeven gewesten macht naar rato belastingen

• Statenbond/generaliteitslanden/twee stadhouders(Holland en Friesland- legeraanvoerder)/raadpensionaris

• Regenten komen voor econ. belangen gewest op. Overheid grootste klant en schuldenaar

• Overheid: overzeese handel als hoeksteen van economie• Havens, konvooi en licentiegelden (in-uitvoer): opbrengst voor oorlogsschepen• Monopolies verlenen aan VOC en WIC• Kaping van vloten vijand (Piet Hein)• Geld lenen van rijke burgers tegen rente: overheid grootste schuldenaar• Leveren van goederen• Bij conflicten altijd de kant kiezen van regenten• Zuidelijk gebied ( lees Vlaanderen) kleinhouden: Schelde sluiten/uitvoerrechten op

wol

Page 14: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Internationale situatie

Page 15: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

economieeconomie

• Leg een link tussen verbanden economie en politiek!• Algemene factoren die tot groei leidden:

- bevolkingsgroei+welvaart→ nijverheid profiteert van vraag - voldoende (goedkoop) kapitaal aanwezig- Stapelmarkt Amsterdam→ grondstoffen aanwezig- ,, ,, → exportmogelijkheden- visserij + handel → bloei trafieken (bv. zout, zeep)- komst geschoolde arbeidskrachten uit Zuid. Ned. → kennis- door waterwegen nauwe relaties tussen bedrijfstakken- goedkope energiebronnen: turf en windkracht

Page 16: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Landbouw en visserijLandbouw en visserij

Landbouw• Investeren en specialiseren door goedkope aanvoer graan• Door de boeren

• vetweiderij, handels en tuinbouwgewassen turfwinning: trekvaarten infrastructuur

landaanwinning, technische vernieuwingen (1)• Na 1650 daling prijzen landbouw• Hoe op te lossen? (2)

Visserij: haring (Grote visserij) kabeljauw (kleine visserij)Walvisvaart Noordse compagnie

Page 17: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

nijverheidnijverheid

• Bloeiend: scheepsvaart fluitschip,standaardisatie/ wol Lakenstoffen in Leiden,linnen in Haarlem zeilmakers en touwslagers/wapenindustrie (overheid en particulieren afnemers.

• Verschil met de overige gewesten: amper bevolkingsgroei/achterblijven urbanisatie/geen goede verbindingen/weinig investeringen. Hier en daar verplaatsing nijverheid ivm loonkosten

• Nieuwe bedrijven: los van de gilden trafieken =: Manufacturen =

• (Sociaal gevolg: Wel arbeidsconflicten en kinderarbeid)Financieel

Antwerpen uitgeschakeldGoede organisatie: wisselbank, beurs, bank van lening

Page 18: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

SociaalSociaal

Page 19: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Sociaal en cultureelSociaal • overwicht steden/mobiele samenleving in Holland• kerngezinnen• vrouwen hebben mogelijkheid van scheiden- hun positie ook belangrijk op

arbeidsmarkt gezin als productie-eenheid. • Demografisch: migratie: vooral economisch (waar en wanneer en waarom? )(1)vele

ongehuwden/hoge huwelijksleeftijd (2))/ hoge urbanisatiegraad(waarbinnen hoog sterftecijfer) gezin productie-eenheid

• Vorming nieuwe elite/nieuwe middenklasse in de steden. Sociale mobiliteit. Kooplieden aan de macht! /armenzorg (3)

Cultureel: • bloei na 1590: • methodisch onderzoek:• nieuwe uitvindingen: Huygens (4)• schilderen als kunstvorm en bouw: bedrijfstak: uitingen van de burgerlijk karakter en

welvaart. Rembrandt• Hugo de Groot :Mare Liberum introductie volken recht

Page 20: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

C. Zilveren eeuwC. Zilveren eeuw

1672-1713 1702-1747 1713- 1780 1780-1813.

- groeiende problemen1780-4 - 2e stadhouderl -Stagnatie -1799 particularisme -

ondergang- Frans mercantilisme -einde Voc: -de-urbanisatie

-1744 -Dood in 1702 -4e Engelse oorlog-Spaanse succesieoorlog -pachteroproer -1748 -einde WIC, -1792 –verstarring

belangenverstrengeling• Willem sinds 1688 Kon v Engl -veepest -1702-

1713

Page 21: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

1672-1713 1702-1747 1713- 1780 1780-1813

groeiende problemen 2e stadhouderl Stagnatie

Groeiende problemenhoezo

2e stadhouderl tijdperk

stagnatie Ondergang.

Waarom?

Frans mercantilisme veepest 1744 4e Engelse oorlog 1780-4

Spaanse succesieoorlog 1702-1713

pachteroproer 1748

einde WIC 1792 Voc: 17991787 Pruisische inval1795 Bataafse rep1806: Koninkrijk Holland

Willem sinds 1688 Kon v Engl -1702

.De-urbanisatie

.Belastingdruk

.Verstarring door belangen verstrengeling.Schuldenlast overheid. particularisme

Page 22: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

AGRARISCHE MARKT1670-1740-1780

• Holland: boeren kampen met: afzetproblemen, concurrentie Eng, lonen relatief hoog, belastingdruk, bestrijdingskosten paalworm, veepest.

• - na 1740 bloeit landbouw op door stijgende vraag• Oosten: gemengd bedrijf minder vatbaar voor

depressie-(want?)• Hier ook- plattelandsnijverheid + handelsgewassen →

vatbaarheid voor conjuncturele schommelingen; tabak• - v.a. 1730 aardappelteelt voor de markt. Drager van

de economie. Productiviteit bleef hoog!•

Page 23: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Nijverheid

• - achteruitgang nijverheid, visserij, stapelmarkt door:• - hoog loonpeil • - afnemende arbeidsproductiviteit• - concurrentie en protectie ENG en FR• - voorbijlandvaart• - verplaatsing naar lage-lonengebieden- Brabant en Twente• - VOC blijft grote werkgever (minder winst: corruptie, meer geld

voor verdediging; concurrentie• - scheepsbouw Zaanstreek• • - bloei van: jeneverstokerijen; papierfabricage, boekdrukkerijen;

suikerraffinaderijen; steenbakkerijen Waarom?

Page 24: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

Handel scheepvaart, visserij

• - bank- en effectwezen: Amsterdamse kapitaalmarkt• - geld- en commissiehandel, verzekeringswezen, kredietverlening• - investeringen vooral in buitenl. bedrijven• - Staten-Generaal doen beroep op kapitaalmarkt• - financiering VOC, WIC, plantages Suriname levert rente op• - brede maar ongelijke spreiding renteniers inkomsten• - koopvaardij werkgever: verliest terrein aan Londen, Hamburg• - verzanding vaarwegen• - Amsterdam prominent: commissiehandel, voorbijlandvaart;• - koloniale warenhandel stijgt, m.n. inter-Aziatische handel VOC• - driehoekshandel WIC succesvol m.n. door slavenhandel• - druk op handelswinsten door concurrentie ENG en FR• - afnemende rol haringvisserij; walvisvaart is ±1770 op retour

Page 25: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

overige gewesten

• - bloei in oostelijke gewesten• - Friesland profiteert van handel op Oostzee• - Tilburg, Twente: textielnijverheid• - Veluwe, Zaanstreek: papierindustrie• - rivierengebied: steenbakkerijen.

Page 26: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

OVERHEID

• - besluitvorming gericht op voordeel eigen stad of gewest

• - debat over gebrek aan samenhangend economisch beleid

• - gewest Holland welvarend met Amsterdam fin. centrum Europa

• - schuldenlast na Spaanse Successieoorlog• - discussie over herziening belastingstelsel • - stijgende druk (factor 2,5) o.a. door belastingpacht• - 1747-48 Pachtersoproeren en acties Doelisten• - geen structurele verbeteringen .

Page 27: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

internationale situatie:

• - Willem III: coalitiepolitiek tegen FR nadelig voor handel

• - Willem III laat als koning van ENG: Acte v.Navigatie bestaan

• - na 1713 voert Republiek neutrale koers • - investeren in leger of in vloot?→ groeiende

tegenstelling tussen land- en zeegewesten• - door neutraliteit verwaarlozing leger en vloot• - ± 1750 pamflettenoorlog: pro-Frans of pro-Engels

optreden?• - 1780 Vierde Engelse Oorlog

Page 28: A: Aanloop 140014641548(1568-1648) 1579/1585/1588 Politiek Economisch Sociaal 10p.

SOCIALE VERHOUDINGEN

• - regentenoligarchie: ambten, contracten van correspondentie• - regenten beleggen in aandelen VOC + obligaties + buitenlandse

ondernemingen• - landgewesten: adel blijft rijk door pachtinkomsten, hoge functies en

beleggingen • - kleine burgerij lijdt onder dalende nijverheidsactiviteit en hoge

accijnzen• - in pamfletten: beeld van stagnatie en leegloop steden• - groeiende verpaupering, maar armenzorg blijft op peil• - kritiek van Patriotten op armenzorg• - vrouwen: minder alfabetisering, meer nadruk op rol moeder• - vrouwenoverschot in Amsterdam• - stijging huwelijksleeftijd, daling kindertal•