AetA MAL excursie 2018

Rene Thijssen verslag MAL 5/6/7 oktober 2018Laat ik het eens niet over architectuur hebben, maar over mijnervaringen tijdens deze excursie.In 2015 heb ik Harrie van Helmond voorgesteld om een excursie teorganiseren naar Maastricht Aken en Luik.Door fysieke problemen mijnerzijds is het pas dit jaar gelukt. Dat wasmede mogelijk door de samenwerking met Mathieu Bruls als kennervan Luik en Fred Humblé als kenner van Aken en René Coenegrachtals kenner van Maastricht, samen hebben we het concept-programmaopgesteld.

M=MaastrichtHet startpunt was in het informatiecentrum aan de Boschstraat door deheer Alain Nijsten, projectleider van de gemeente Maastricht, die eenpresentatie heeft gegeven over het Sphinxkwartier/Belvedere. Dezetoelichting gaf meer duidelijkheid over de grootse plannen met veelnieuwbouw woningen en het behouden van oude waardevollefabrieksgebouwen ( een enorme winkel van Loods 5 ).

Na de lunchpauze in het oude ketelhuis van de Sphinx, nu filmhuisLumière , hebben we een fietstocht gemaakt naar de Groene Loper, deovertunneling van de A-2. Fred Humblé gaf ter plekke nog eentoelichting over de infrastructuur die nu grotendeels is gerealiseerd enover de nieuwe bebouwingsplannen. De dag werd afgesloten met eendrankje en een hapje op het kantoor van Mathieu Bruls.

A=AkenWat is het dan aardig om op zaterdag kennis te kunnen nemen van hetnet gerealiseerde conferentiecentrum op het terrein van St.Gerlach inHouthem van onze wereldberoemde Francine Houben e.e.a mogelijkgemaakt door Camille Oostwegel, de eigenaar van St. Gerlach entevens de eigenaar van het Kruisherenhotel en Chateau Neercanne,beide in Maastricht. Ook is Camille Oostwegel eigenaar van deTerwinselerhof in Kerkrade en de trotse bewoner van het woonhuis datdoor Peutz voor zijn grootvader bouwde in Houthem.

Wat is het dan aardig om onderweg naar Aken een bezoek te brengenaan het door Wiel Arets ontworpen Hegdehouse bij het kasteel in Wijlrevan Jo Eijck, de vroegere eigenaar van een aantal verkooppunten vanSikkens in Limburg. De vormgeving van deze verkooppunten werdentoentertijd al met veel zorg uitbesteed aan architect Bonnemeijer envan Sprang.

Wat is het dan aardig om toch even een bezoek te brengen aan eenproject dat niet op het programma stond, het paviljoen vanHundertwasser in Houthem. Een project dat meestal aanleiding geeftvoor veel verschillende meningen. Ook bij ons!

Wat is het dan aardig om de 90-jarige heer Bodelier met veel elan tehoren vertellen over de schilderingen van Hans Truijen in het kerkje inLemiers.

Wat is het dan aardig om ‘s-middags overdonderd te worden door demassaliteit van het Klinikum in Aken, volgens velen een voorloper vanhet Centre Pompidou in Parijs.

Er stonden veel bezoeken aan kerken op het programma.Dat is natuurlijk niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat je in het zuidenbent.Het is echter zeer actueel om deze gebouwen een nieuwe bestemmingte geven, zeker gezien de steeds grotere terugloop van dekerkbezoeken. Ook in Aken hebben we daarna enkele kerken bezochtwaaronder de Genezareth Kirche die pas dit jaar is opgeleverd(nieuwbouw anno 2018 ) Helaas is ons bezoek aan de FrohleichmanKirche i.v.m. tijdgebrek niet gelukt.

L=LuikMet de trein zijn we vervolgens op zondag naar Luik gegaan waaronder leiding van Mathieu Bruls een rondleiding door de stad wassamengesteld. Zelf was ik helaas niet in staat om het programma tevolgen, maar heb toch weer even kunnen genieten van de geweldigetrap in de Rue Hors Chateau. Deze trap “la montagne de Bueren” heefteen lengte van 194 meter en een breedte van 7 meter!

en weer terug in MaastrichtDe excursie hebben we afgesloten in het Brandsbierhuis in Maastricht,waar we genoten hebben van een drankje en een hapje en we ook nogJo Coenen hebben mogen begroeten.

o|o

www.mijngroeneloper.nl www.belvedere-maastricht.nlHumblé Martens en Willems arch

MAASTRICHTtoelichting Sphinxkwartier/Belvedère Alain Nijsten,gemeente Maastricht

Sphinx gebouw en terrein . arch Braaksma en Roos 4-5Woningen Capucijenstraat . arch C. van den Hove 6-7Woonhuis Vissers . arch Wiel Arets 8-9Kruisherenhotel . arch SATIJNplus Architecten 8-9Dominicanerkerk . arch Eveline Merkx 8-9Misicordeplein . arch Bruno Albert 12-13Koepelkerk . arch Alphons Boosten 14-15OLV van Lourdeskerk . arch Frits Peutz 14-15Wyckerpoort . arch. Liesbeth van de PolLumière cinema . JHK architecten 16-17restauratie gem flat Dingemans . ach F. Humblé 16-17Wonen boven Winkels . arch Coenegracht/ThijssenWoningen Heerderweg . arch Mathieu Bruls 16-17Seinhuis Station . arch Sybold van Ravesteyn 16-17Architectenbureau . arch Mathieu Bruls 16-17

route AkenPaviljoen Sint Gerlach . arch Mecanoo 18-19Hedge House . arch Wiel Arets 20-21St Catharinakapel . Schilder H. Truijen 22-23Abdij St. Benedictusberg . arch Dom Van der Laan 24-25Kon. Julianaplein . versch ontwerpers 28-29Kindervallei . Arch Hundertwasser 30-31

AKENUniklinik Aachen . arch Brand+Weber+partner 26-27Genazareth Kirche . arch Gesine Weinmiller 25Frohnleichnam Kirche . arch. Rudolf Schwarz 2Woningbouw en binnenterrein . arch. Rudolf Schwarz

LUIKwandeling door Luik . olv Mathieu Bruls en ReneCoenegracht 32-47Gare Liège Guillemins . arch. Calatrava 32-33Errant dans Lìège . M. Bruls 34-35BAL . arch. Henri Bonhomme 36-37Delhaize Supermarché . arch. MDW en H+G 39Passerelle La Belle Liégeoise. arch. Bureau Greisch 40Tour CYBERNÉTIQUE . arch Nicolas SchoefferTour Georges Simenon . arch Poskin & Bonhomme 44Tour Kennedy / Complex Chiroux . arch. Poskin &Bonhomme 42Cité administrative de la Ville de Liege . arch Poskin &Bonhomme 43Hors Chateau . arch. Charles van den HoveMaison Pirnay, Maison Bacot . arch. Clement PirnayLa Foire, Parc d’Avroy . 46-47

borrelBrands Bierhuis, t.o. Station Maastricht

Frohnleichnam Kirche . arch. Rudolf Schwarz ong1929

Frohnleichnam Kirche . arch. Rudolf Schwarz ong1929

restaurant van filmhuis Lumière, 2016 JHK arch Utrecht

Sphinx/ Eifelgebouw Braaksma & Roos Den Haag

2 3

SPHINX PASSAGEBart van den Boom vormgeving Sphinxpassage 2017Braaksma en Roos arch. o.m. Student Hotel 2018, Maastricht

Voorbij en toch ook niet.

Een lange gang met bovenlicht tussen het kolossaleEiffelgebouw - dat even lang schijnt alsde toren hoog,envandaar deze volkse naam - en de nieuwe langgerektebioscoop.

De buitenmuur van de bioscoop staat achter een rij oudestalen kolommen, herkenbaar onderdeel van deindustriebouw. Deze wand is afgewerkt met tegels -150 x150 van Mosa, wit en gekleurd - en voor een deel ookvan afbeeldingen voorzien door middel van Transfer-prints. Zoals dat ook gebeurde op het rijke 19e eeuwseRegout-assortiment.Dat assortiment is aanwezig in vitrines – die tot defamilie van de oude kolommen horen – en diegevuld zijn met de werkelijke gebruiksvoorwerpen uit dejaren 1880 tot omstreeks 1965.

Industriële glans, dat is wat je ervaart.Voorbij en toch ook weer niet.Nieuwe glans verleend aan verloren gegane industrie.Het eens glorieuze tafelgoed voor de diverse standengeproduceerd, helpt het verleden te laten voortleven.De ternauwernood doorzichtige tegenoverliggendeglaswand, bewerkt afstandelijkheid.De reeks van lichtkappen boven de gang onderstreepteen optimistische tijdloosheid.

Een ijzersterk beeld – een royale, vanzelfsprekendestadsroute op de schaal van voetgangers en fietsers –de alledaagse passanten van het erfgoed.

Architektonische gebruiks-poëzie.

Chris Vegter.

Sphinx/ Eifel 2016, Braaksma & Roos architecten Den HaagSphinx/ Eifel 2016, Braaksma & Roos architecten Den Haag

4 5

terrein Nutsbedrijven: regie Lindenkruis 2017: AWG Antwerpen;woonblokken: Henk Verheij; N architecten; Slangen Hochstenbach.woningbouw: Charles Vos Cour & Kanunniken Cour Charles van den Hove (1993/1996):

7

Huis Vissers, ‘V’huis’Wiel Arets Architects 2010, Maastricht

We bezoeken het huis Vissers aan de Batterijstraat. Hetis ochtend en we zijn al vrolijk geworden van deSphinxfabriek en op de proef gesteld door woningen inde Capucijenstraat van Van den Hove.

De Batterijstraat ligt vlak achter de Markt met hetmonumentale Stadhuis en loopt evenwijdig aan deMaas. De straat is nogal rommelig met veelwerkplaatsen en garages. Granieten kinderhoofdjes alsbestrating, Het doet een beetje Belgisch aan en hier inde binnenstad van Maastricht verwacht je zoiets niet.Ook niet een bijzonder afwijkend huis “House V” vanWiel Arets met een glazen geknikt dak wat naadloosovergaat in het verticale vlak van de glas gevel.

De begane grond blijkt een opstelplaats te zijn vankostbare sportauto’s. De meeste staan onder een zeiltjemaar bij ingang van de glazen schuifdeur staat eennieuwe en prachtige Aston Martin. Speeltje van deeigenaar, de heer Vissers, vastgoed ondernemer.Hij staat ons te woord. Hij wilde een modern huis, zoietsals Le Corbusier deed, met een hellingbaan, mooi betonen glas. Maar natuurlijk ook functioneel, wat hierbetekent een kolomvrije garage overgaande in debestrate binnenplaats. Met een luie trap (voor eenhellingbaan was de lengte niet toereikend) gaan we naarboven waar gewoond wordt.De ongedeelde woonkamer met een kookeilandoverweldigt ons. Enkele schitterende abstractieschilderijen op de verder lege betonwanden.

Het glanzende beton plafond is de verdiepingsvloer vande slaap afdeling. Alle leidingen zijn kunstig weggewerkt,natuurlijk geen systeemplafonds. In het verblijfsgedeeltevan de woonkamer staan Corbusiers’ Lc2 stoelen incarré op een tapijtje te wachten op het bezoek.

Daarachter staan twee stoelen in bioscoopopstelling vanwaar je tegen de rug van de Corbusier stoelen kijktwaarachter het TV toestel verstopt is.De woonkamerheeft rondom glas waarvan een gedeelte schuiframenzijn. In de glazen gevel zijn geen kolommen, de heleboven liggende verdiepingsvloer blijkt te hangen aantwee enorme stalen liggers, die opgelegd zijn opmassieve gemetselde kolommen.Deze verdieping en het dak hebben de nodigebouwfysische problemen met de waterdichtheid enkoude bruggen waardoor er scheurvorming en lekkageis. Het zelfde geldt voor de glazen gelijmde straatgevel.Wel oplosbaar en zeker kostbaar. Maar dan heb je ookwat.

Een kunstwerk - in de geest van Tadao Ando en WimQuist - waar alle bijkomstigheden zijn weggelaten en deessentie overblijft.

Jan Willem de Kanter

V’huis 2010 Wiel Arets

9

Dominicanenkerk en KruisherenhotelMerkx+Girod 2007, Satijnplus arch. 2005, Maastricht

De gotische Dominicanenkerk uit de 13e eeuw ligt inhet centrum niet ver van het Vrijthof. In 2005 werd hiereen grondige restauratie gestart.

Merkx+Girod kregen de opdracht van Selexzys om eenboekhandel van 1200m2 in de kerk te ontwerpen. Dieruimte was op het eerste gezicht niet voorhanden en dusmoest er naar slimme oplossingen worden gezocht. Ineen kelder werden alle secundaire functies als toiletten,kantine, berging en installaties ondergebracht.

De architecten ontwierpen een schitterende, 7,5 meterhoge, inloopboekenkast van 30 meter lengte, met daarinopgenomen 2 trappen en een lift. Het hele zwartebouwsel is uitgevoerd in staal, met roostervloeren enopen trappen en is subtiel en terughoudendgedetailleerd.

De asymmetrische plaatsing van de boekenflat tussende as van het middenschip en de rechter zijbeukbenadrukt de ruimtelijkheid en de hoogte van de kerk.De ruimte van de apsis is helemaal vrij gehouden. Hiervind je een lees café en een klein podium. Helaas heeftde huidige eigenaar niet lang geleden in de linker zijbeuknog een extra element laten plaatsen dat ernstig afbreukdoet aan het subtiele oorspronkelijke concept.

Het Kruisherenhotel werd ontwikkeld door ‘CamilleOostwegel Château Hotels & Restaurants’. EmileOostwegel kocht de kerk met het klooster in 2000 en lietdit veranderen in een hotel. In 2005 werd het in gebruikgenomen, dus voor de opening van deDominicanenboekhandel.

De ruimtelijkheid van de Dominicanenkerk is bij deinbouw van het Kruisherenhotel niet te vinden. Hetontwerp van Henk Vos blokkeert met receptie,garderobe, wijnopslag en zithoeken de gehele ruimteinclusief de apsis. Alleen vanaf de eerste laag van deinbouw, waar het restaurant zit, kun je een blik werpen inde ruimte van de kerk. Maar die wordt dan weerverstoort door de losstaande lift en de grote lampenontworpen door Ingo Maurer. Alles is knalrood in eenwaaier van verschillende materialen. Vos heeft zich nietkunnen inhouden: de inrichting lijkt op die van eenmeubeltoonzaal. Zelfs in Maupertuus oogt het rustiger.Ook de hotelkamers zitten volgepropt metdesignmeubelen.

Mooi vergelijkingsmateriaal deze twee inbouwen in fraaiekerken.

Joost de Haan.

Naast hetkloostercomplexontwierp derestauratiearchitectvan de kerk en hetklooster, - DaniëlKnuttel vanSATIJNplus - eenschitterendecortenstalen annex.

11

Het witte huisje op het Misericordeplein1989, MaastrichtOver een leeg plein met een pareltje eropHet Misericordeplein werd opgeleverd in 1989. Het pleinis ontworpen door de Luikse architect Bruno Albert. Dewoningen links zijn koopwoningen, ontworpen door HarryGulikers. Rechts staan huurwoningen van het bureauSwinkels Passchier Bonneur Westelaken. Het wordtsoms gebruikt voor straattheater en fungeert dan als eenware klankkast.

Het witte huisje is mogelijk een van de oudste huisjesvan Maastricht en waarschijnlijk een restant van hetnaastgelegen Capucijnenklooster. Het huisje hoorde bijhet armen-kerkhof, dat gelegen was tussen deCapucijnenstraat en de Bogaardenstraat. Het huisjeheeft asymmetrische gevels uit de eerste helft van de16e eeuw. Thans ligt het dicht tegen de oostvleugel vanhet Misericorde klooster, waarmee het verbonden is doormiddel van een trap/loopbrug. Mogelijk is eenmuurfragment aan de zuidwestzijde een overblijfsel vande kerkhofommuring. In de voorgevel is eenzwarte gevelsteen met een afbeelding van een hondingemetseld. Het huis bezit een kelder meteen kruisribgewelf. Op de begane grond zijn nog eenoude tegelvloer, decoratief stucwerk eneen schoorsteenmantel aanwezig.

Ontwerp van een formeel plein Bruno Albert behoortsamen met andere Luikenaars tot een post-modernestroming die traditionele architectuur trachtte teactualiseren door een andere invulling te geven aan deklassieke opvatting van de plattegrond en volumes. Hijmaakte hiervoor onder meer gebruik van moderneprefabricatietechnieken.Het formele halfronde plein metniet echt overtuigende architectuur, materialisering enpleininrichting werd pas interessant met dat huisje erbij...wat mogelijk voor Bruno Albert ook het uitgangspunt voorzijn stedenbouwkundig plan is geweest. Maar tijdens deherontwikkeling van dit gebied werd blijkbaaraangestuurd op sloop van het huisje, het restant van hethuisje was in zo'n slechte staat dat de ontwikkelaar hetwilde slopen, maar er waren voldoende tegenkrachtenom dit te voorkomen en het voor Maastricht te behouden.

Tegen de oude tuinmuur naast het huisje is een stenenpodium ontworpen dat qua schaal voor het halfrondeplein wat bescheiden is uitgevallen. Herinrichting van hetplein zou op korte termijn een mooie ontwerpopgavekunnen zijn. Er bestaan te veel pleinen met alleen maar(flexibel bruikbare) leegte in het dagelijks gebruik, mededoor verkeerd materiaal- en kleurgebruik. Kijk, hetVrijthof is natuurlijk ook vaak "leeg" maar wel prachtigdoor de keuzes die daar vanuit "het vak" gemaakt zijn.Het gaat daar natuurlijk allereerst over de geledingtussen privé en openbaar, de kleur van "het veld". en hetmaken van bijzondere plekken die niet verzuipen in deleegte..Maar nog belangrijker, de betekenis van de plekin de stad, een plein voor vanzelfsprekende samen-komst, ruim, overzichtelijk en stedelijk mooi begrensd.Ben Schildwacht

13

twee kerken: de koepel van AlphonsBoosten en de basilica van Frits PeutzMaastricht

Na twee kerken met nieuwe functies, en na de lunch inLumière fietsen we langs twee kerken die gewoon alskerk in gebruik zijn. Fred Humblé introduceert hetjeugdwerk van Alphons Boosten (1893-1951) - deKoepelkerk 1921, 1929, 1953 - met een gedrevenverhaal over de kerk, en over de ambitieuze ontwerperdie voor zijn ontwerp van een -voor Maastrichtbijzondere basis - de koepel - uitging. Dankzij zijnjeugdige overmoed kreeg hij zijn plan ook voor elkaar.De opzet en sfeer in deze kerk kunnen we dezelfdemiddag toetsen aan de OLV van Lourdeskerk 1933-1936op basis van de rechthoekige basilica ontworpen doorFrits Peutz 1896 - 1974.

De koepelkerk met haar krachtige vorm, met haar grijzesteen en beton, met haar forse entreepartijen - meerderedeuren is een burcht op de straathoek. Ze is stevigverankerd in de stad. Ook OLV van Lourdeskerk heeftmonumentale afmetingen, maar maakt een veel zachterelanding in de stad. De kerk vlijt zich in het groen enneemt zo afstand van het publieke domein.

En dan het licht in deze kerken, de tegenstelling kan nietgroter zijn. Boostens kerk dwingt naar het altaar. Er isgeen lamp te ontdekken, maar toch ontstaat er discussieof dit wel natuurlijk licht is. De toepassing van glas inlood voor alle ramen rondom, maar juist niet in de tweeramen langs het altaar, en misschien ook het momentvan de dag waarop we de kerk bezoeken lijkt debet aanhet strenge - dwingende - effect van het licht in dezekoepelkerk. Terwijl de basilica van Peutz juist een zachteffect heeft door de hoge ramen die gewoon daglicht -ongekleurd - binnen laten waardoor de kap - het hoge -aangelicht is. Een effect wat vergroot wordt door de glasin lood ramen (is het de statie? even niet opgelet) langsde galerijen links en rechts, waardoor de bezoeker vande donkerte waarin hij verblijft, naar het licht wordtgenodigd.

De volgende dag bezoeken we het klooster van Domvan der Laan te Vaals. Het licht in diens kerkruimte,waarin elk stofdeeltje gedragen lijkt te worden door debinnenvallende zonnestralen, is het volgende hoogtepuntin de kerken die we bezoeken.

Madeleine Steigenga

https://nl.wikipedia.org/wiki/Alphons_Boostenhttp://www.koepelkerk.net/https://nl.wikipedia.org/wiki/Frits_Peutzhttps://nl.wikipedia.org/wiki/Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdeskerk_(Maastricht)

Heilige Hart van Jezuskerk - Koepelkerk Alphons Boosten 1921

Koepelkerk Koepelkerk

Koepelkerk

OLV van Lourdes Frits Peutz 1933

OLV van Lourdes

OLV van Lourdes

OLV van Lourdes

OLV van Lourdes

15

en route Maastricht

http://www.brulsarchitect.nl/

http://www.humblemartenswillems.nl/ René Coenegracht

en route Maastricht

Lumière Cinema Restaurant Café JHK architecten 2016

restauratie Gemeenteflat Maastricht (arch. Dingemans)Humblé Martens & Willems 2010 seinhuis Sybold van Ravesteyn 1932div. design Mathieu Bruls

17

Paviljoen op landgoed Sint GerlachMecanoo 2017, Houthem

Het is mij een raadsel maarom geen van de amiciaanbood te reflecteren op het paviljoen van Mecanooarchitecten uit 2017, gebouwd in opdracht van CamilleOostwegel, op het landgoed waarop een luxe hotel isgevestigd. Het paviljoen heeft een drietal multifunctionelezalen - en is gebouwd in combinatie met de restauratievan een monumentale carré hoeve - typisch limburgseboerderijbouw - tbv congressen, maar ook bijvoorbeelduitvaartdiensten. HVN architecten stond voor hetrestaureren.

Info van de site van Mecanoo:

De constructie bestaat uit 185 stalen kokers, die aanbinnen- en buitenkant zijn omkleed met Siberischlarikshout. Tussen de lariks kolommen in de gevel zijn bijde publieksdelen overwegend glaspuien aangebracht enbij de personeels- en opslagruimten vooral multiplexpanelen. Het mulitplex heeft vrijwel exact dezelfde kleurals de kolommen. De luifel is opgebouwd met houtendraagbalken en gestuct in een zachtgele kleur die mooipast bij de mergelsteen in de gevels van denaastgelegen boerderij. De vloeren en plinten zijnuitgevoerd in donkere hardsteen.

De materialen en kleuren zijn geïnspireerd op hetomliggende Limburgse land: mergel, hardsteen eneikenhout. De wanden zijn met donkerrode stuc, zwartgeverfd hout en met geelkleurig leem afgewerkt, in hetinterieur werk van o.a. Piet Hein Eek, Roderick Vos,Jean Prouvé en Françoise Oostwegel dragen bij aan derustieke sfeer. MS

19

Hedge HouseWiel Arets architects 2001, Wijlre

Hedge house is een gebouw om kunst te laten zien, inde tuin van een kasteel. Kasteel en tuin zijn zorgvuldigonderhouden. De verschijning van het betonnengebouwtje, hoe bescheiden in omvang ook, heeft deervaring van het landgoed gewijzigd. Zou het eenverwaarloosde omgeving zijn dan was het eenachtergrond voor het hedendaagse gebouw; nu strijdener twee om aandacht kasteel en house.

Juist door de onalledaagse betonarchitectuur wil hetHedge House laten zien dat het hier om iets bijzondersgaat; het is met andere woorden in het geheel nietcontextueel. Wanneer het over 100 jaar bedekt zal zijndoor mos, kan het wellicht weer de uitstraling van eenargelose tuinschuur krijgen.

Op zich is de architectuur, zowel exterieur als interieur,zeer geslaagd.Het voldoet aan alle kenmerken die deze stijl vereist.Tadao Ando zou tevreden zijn.Maar in tektonische zin is het in alles hettegenovergestelde van de traditioneel geconstrueerdeen gematerialiseerde kasteelgebouwen.

Het eerste - de Tadao Ando stijl - ontkent hoe hetgemaakt is, het tweede - het kasteel - is ook voor lekenafleesbaar.Hierdoor verschijnt het Hedge House als een kunstwerkin de kasteelomgeving. Echter, een bronzen boom kan jemakkelijk weghalen, maar een gebouw, en zeker dezebetonnen aliën, blijft langdurig als een wethouderHekking het kasteel verdringen.

Is dat erg, nee.Zou ik het zelf zo doen, nee.

Harrie van Helmond

21 13

wandschilderingen Sint CatharinakapelHan Truijen 1978, Lemiers

Een bezoek aan deze kapel, gelegen aan de voormaligeromeinse weg van Aken naar Maastricht, is een ervaring.De kerk stamt uit de 12de eeuw en was oorspronkelijkeen Romaans zaalkerkje. De parochiekerk raakte vanaf1928 in verval en is op initiatief van omwonende broersFrans en Peter Bodelier in de jaren zeventig opgeknapt.

Als sluitstuk heeft beeldend kunstenaar Hans Truijen in1978 het interieur van het kerkje geheel beschilderd ineen kleurrijke stijl, die referenties oproept met Cobra ofMarc Chagall. Bijzonder is het contrast tussen het oudekerkgebouw en de schilderingen, die bij binnenkomsteen gevoel van verrassing oproepen. De schilderingengeven een optimistische totaalvisie of wereldbeeld enverbeelden het scheppingsverhaal: het ontstaan van dewereld, de eerste mens, de dieren. Een oeroud gegeven,ware het niet dat er tegelijkertijd een connectie wordtgelegd met de ruimtevaart. Er is namelijk ook eenruimtevaarder te zien zwevend in de ruimte, eenduidelijke verwijzing naar de eerste mens die 10 jaardaarvoor de maan daadwerkelijk betrad. Dezecombinatie van het scheppingsverhaal met deruimtevaart (hemel en aarde) in een moderne stijlverbeeld, maar in een oud kapelletje is uniek en spreekttot onze verbeelding.

Ellen van Kessel

Cobra in kapelOver de architectuur van het zaalkerkje kan ik niet veelzeggen, heb daar niet voor doorgeleerd. Ik vond dehouten shingels op het torentje erg fraai.

Binnenkomend krijg je het voorspelde wow-effect.

Wat me het meest trof –ik ben te lang misdienaargeweest om het scheppingsverhaal nog te kunnenaanhoren- is de naïeve schildertechniek die me directaan oeroude rotstekeningen deed denken.Het contrast dat je vaak hebt in sobere kerkgebouwenmet een rijke versiering is hier anders: natuurlijkverwacht je zo’n kleurrijke vertelling niet van vloer totplafond tot vloer. De vrijheid waarmee geschilderd isdoet de stijve en formele decoraties die we gewend zijnvergeten.

Los daarvan was vooral de techniek om de verhaallijnenover elkaar heen te schilderen zeer hedendaags.Anders dan in een sportzaal waar je alleen door dekleurcode kunt zien welke lijnen bij welk spelletje horen,waren hier de opgetelde lijnen ook ondersteunend voorhet geheel.De canon (zowel in dictie als in betekenis) van destaccato uitgesproken toelichting, verscherpte nog eensde vrijheid van de schildertechniek ten opzichte van deeeuwenlange mimesis van het verhaal.

Harrie van Helmond

23

Abdij St. Benedectisberg Genazareth Kirche

Abdij St. BenedictusbergDom van der Laan 1968, Mamelis Vaals

Is het een contradictie, deze basale architectuur (diezoekt naar de waarheid van verhoudingen, kleuren,constructie en materialen) gezet tegenover de tijd waarinwe nu leven?

Waar kan de visie van Dom van der Laan (1904-1991)ons nog helpen in ons werk?

Is er nog vraag naar waarheidsvinding in de alledaagsearchitectuurpraktijk? Kunnen we de beleving vanschoonheid, die we bij deze gebouwen ervarentransponeren?

Het is een architectuur van resistentie tegen de tijdgeest:een vluchtoord. Er zijn hedendaagse architecten die hetvoor elkaar krijgen, zonder misschien wel weet te hebbenvan het plastisch getal: Peter Zumtor, Claus en Kaan,David Chipperfield, Vincent van Duysen, Caruso StJohn…… De uitdaging is om het zó te doen dat het ookvoor niet-ingewijden werkt. Dat vereist een dubbeltalent:kunstenaar en bediener van alledaagse menselijkebehoeften die een gebouw moet accommoderen.Prachtige anekdote bij een vorig bezoek: in de vrije tijddie precies gereguleerd is, lopen de monniken buiten, 2aan 2 met het gezicht naar elkaar toe, in een lange rij open neer. Face to face omdat ze dan met elkaar kunnenpraten, in een rij omdat het natuurlijk ordelijk moet, op enneer om beweging te krijgen. Een moderne dans.

Harrie van Helmond

Genazareth Kirche 2018 Gesine WeinmillerAken

Bij de mooie kerk voor de Evangelische gemeente (2012-18) is hard gewerkt om het daglicht optimaal in te zettenin de architectuur. Maar te wit, te bestudeerd - , te hardals je net in Mamelis bent geweest.Gaat de tijd verzachten? MS

25

Uniklinik Brand+Weber+partner Aken

Een groter contrast was niet mogelijk - de verstilling bijhet bezoek aan de kerken in Marmalis en Vaals. DeUniklinik (1971-82) bleek een bij de AetA ledenonbekend bouwwerk in ‘Centre Pompidou’ montage-architectuur. Herkenbaar voor mij, studerend inEindhoven - in de gebouwen van o.m. Choisy - op eenfaculteit waar ook Moshe Zwarts de scepter zwaaide.Met name de gevelopbouw is een ah erlebnis. DeUniklinik totaal tegengesteld aan onze Nederlandseziekenhuisbouw-doctrine - schone, harde, bijna kleurlozearchitectuur - hier KLEUR. Het is even wennen.De neergestreken groene rups is een helicopter platvormen route rechtstreeks naar de Eerste Hulp. MS

Heliport 2011 0X2 (Anna-Marie en Marcin Oraviec)

27

Koningin JulianapleinCoenen Sättele 2016, Vaals

Geen stedenbouwkundig plan, maar een paar een aantalpostzegelplannen die het onbenoembare enonberekenbare ritme van de authentiekeke bebouwinglijken te volgen. De onhollandse hoogteverschillenversterken het gevoel te kunnen dwalen over dezeopeenvolgende pleinen - stedenlijke ruimtes - mettelkens weer een nieuw detail of doorzicht om op tefocussen. Woningbouw van verschillende architecten ?Welke?, Onder de regie van Fred Humblé. Met ook hierde René Coenegracht regel.... Je moet niet een plint vanhoreca maken, maar één stevige hoek, met ook grotereruimtes. Je waande je in het buitenland in ditonhollandse ensemble. MS

2012-2017 Vaals: stedenbouw Coenen Saettelearchitecten: Humble Martens & Willems voor het grote winkelblok; Mathieu Bruls voor het kleinewinkelblok; Thomas Kemme voor het 'object' met horeafunctie en 2 bovenwoningen; Lancee architectenvoor het woonblok nabij de parkeerplaats en het vullen van de bestaande straatwand.

29

KindervalleiHundertwasser 2007, Houthem Sint Gerlach (Valkenburg)

kunst of kitsch?Het stond niet op het programma, er warenaarzelingen, twijfels en tegenstemmers. Gaan we deRonald McDonald Kindervallei van Hundertwasserin Houthem Sint Gerlach (Valkenburg) nou wel ofniet bekijken? We zijn namelijk in de buurt…. Nou,even snel dan. Voor wie het per se wil…. Alsintroducé mee op excursie naar Maastricht, Aken enLuik, herkende ik (zelf stedenbouwkundige) weer destelligheid van architecten; ze trekken scherpegrenzen tussen wat deugt en wat niet.

In de Kindervallei kunnen gehandicapte kinderenmet hun ouders en broertjes of zusjes van eenvakantie genieten. Het gebouw is geopend in 2007.Hoe kijken gebruikers naar het gebouw? Allereerstwaarderen ze de zorgvoorzieningen die beschikbaarzijn voor hun zieke of gehandicapte kind. Maar hetgebouw zelf maakt ook indruk:

'In het prachtige Limburgse Geuldal staat een heelbijzonder gebouw: de Regenboogspiraal. Dat kleurrijke,vloeiende gebouw is de Ronald McDonald Kindervallei endaar genieten Farah (7) en haar ouders Inge en Ramonmet volle teugen van hun vakantie. Speels, leuk enkleurrijk – dat zijn ook de eerste dingen die Ramon enInge opvielen aan het gebouw. “We zijn hier nu voor hettweede jaar, maar ik word er nog steeds helemaal vrolijkvan”, zegt Inge. Het idee van de Oostenrijkse architectFriedensreich Hundertwasser was dat ieder mens uniek isen dat rechte lijnen ‘goddeloos en amoreel’ zijn. En dieprincipes zijn doorgetrokken in het gebouw: geen tegel isrecht, geen lamp is hetzelfde en elk raampje is anders.“We hebben zelfs een boom in ons appartement!”

En ook een dorpsgenoot spreekt in 2011 zijnwaardering uit, voor wat hij een verborgen schatnoemt, Raymond Oostwegel:

In mijn geboortedorp Houthem – St. Gerlach staan tweeculturele juweeltjes:Het ene is de ruim 280 jaar oude SintGerlachuskerk. Vanwege zijn unieke wand- en plafondfresco’sbezet deze kerk een hoge plek op de lijst van cultuurhistorischeRijksmonumenten. Het andere juweel is een heel moderngebouw en staat nog niet zo lang in Houthem, waardoor het bijvelen nog niet bekend is en daarom nog niet ten volle wordtgewaardeerd. Ik bedoel de door de Oostenrijkse schilder enarchitect Hundertwasser ontworpen Kindervallei, ook bekendals de “Regenboogspiraal”. Het gebouw is extra aantrekkelijkvoor de kinderen vanwege de vrolijke regenboogkleuren... Ookde inpandige architectuur is heel bijzonder en beantwoordt aande uitgangspunten van de antroposoof Rudolf Steiner, ook eenOostenrijker. Het gebouw is dus van binnen en van buiten eenarchitectonisch hoogstandje en verdient volgens mij meeraandacht binnen de culturele trekpleisters van onze regio.

Hundertwasser (1928-2000) is het meest bekend vanzijn talrijke schilderijen maar hij ontwierp ook vlaggen,postzegels, affiches, munten en diversegebouwen/verbouwingen, o.a. KinderdagverblijfFrankfurt Heddenheim, afvalverbrandingsinstallatieSpittelau, Kunsthaus Wenen, Sint BarbarakerkBärnbach, Hundertwasser Village Wenen. Hij leiddeeen heftig leven en woonde o.a. in Wenen, Japan,Parijs, Marokko, Venetië, Tunesië, Sicilië, Normandië,Tahiti en Nieuw Zeeland. Werd wereldwijd verguisd énveelvuldig gelauwerd, onder andere zijn krasseuitspraken over architectuur en stedenbouw riepen denodige weerstand op:

“De Oostenrijker Adolf Loos heeft die schanddaad al in1908 op de wereld gezet met zijn manifest ‘Ornamenten misdaad’. Natuurlijk bedoelde hij het goed. AdolfHitler bedoelde het ook goed. Maar Adolf Loos was nietin staat vijftig jaar vooruit te denken. De wereld kan nuniet meer afkomen van de duivel die hij heeftopgeroepen. Het is mijn plicht en die van ons allemaalom het onheil dat zestig jaar geleden in Oostenrijkbegon, juist hier als eerste te herkennen en tebestrijden.” (1968)

“De rechte lijn is goddeloos. De rechte lijn is de enigelijn zonder scheppingskracht. De enige lijn die nietovereenkomt met de mens als evenbeeld van God. Derechte lijn is een waar werktuig van de duivel.” (1968)

“Die Bauhausmentaliteit in de woningbouw kun je alsvolgt omschrijven: gevoel- en emotieloos, dictatoriaal,harteloos, agressief, glas, steriel, zonder ornamenten,koud, onpoëtisch, “Sinds er stedenbouwkundigenbestaan, zijn onze steden lelijk geworden.” (1987)

“Sinds er stedenbouwkundigen bestaan, zijn onzesteden lelijk geworden.” (1987)

Hij zette zich in voor natuur- en mensvriendelijkearchitectuur, wat hij o.a. vertaalde in het streven naareen afvalvrije maatschappij, energiebesparendehuizen, humustoiletten, beloopbare groene daken,’raamrecht’; “Het is je recht je raam, voor zover je armreikt, ook aan de buitenkant zo vorm te geven als jij hetwenst”, ‘boomplicht’ en “Vrije natuur moet overalgroeien waar sneeuw en regen vallen,waar in de winteralles wit is moet in de zomer alles groen zijn. Wathorizontaal onder de vrije hemel ligt, is van de natuur.Wegen en daken moeten beplant worden.”(1958)

Thema’s die ook vandaag de dag relevant zijn. Enwaar hij op zijn eigenwijze wijze vorm aan gaf. Hoewelzijn manifesten niet uitblinken in vrolijkheid spat hetplezier wel van zijn gebouwen af; vrolijk, kleurrijk,prachtige keramiek en verrassende vormen en ruimtes.

Naast de kleurrijke schilderijen behorenHundertwassers gebouwen dan ook zeker tot mijnguilty pleasures. En de grap is dat in Zoeterwoudemomenteel een crowdfundingsactie gaande is voor eentweede Nederlandse Hundertwasser, namelijk eennieuw dagbestedingsgebouw naar zijn ontwerp.

Mijn advies; grijp deze kans op een tweede juweel!Marie José van Ansem

31

Luik

René had vooraf voorzien in onze de treinkaartjes naarLuik . Met enige vertraging - de overstaptijd noopte totkoffie in Gerrit Smienks woonplaats Verviers - kwamenwe aan in de fairy-world van Calaratraves station teLuik. Heerlijk licht. Je probeert je voor te stellen hoe hetonderhoudsprogramma opgesteld is van zo’n Station.Blij dat we gewoon kunnen genieten van de ruimtes dieoplichten, de verzorgde details.

Buiten is het guur en regenachtig. Dat deert niemand,Mathieu Bruls staat ons al enthousiast op te wachten.Mathieu is al een aantal jaren betrokken bij hetarchitectuuronderwijs in België - meen St Lucas - en isook jurylid bij de jaarlijkse architectuurprijs vanLuik. Hijhoudt van deze plaats, waarvan ik zelf eigenlijk alleenhet stationsgebied ken en heb zien ontwikkelen in deloop der jaren. Er ging een wereld voor ons open,enthousiasme over de architectuur, zorgen over hetbehoud van panden. En zijn vaak uitgesproken hoopdat Belgen-in-goede-doen verlaten panden gaanopknappen. Ware kunstwerken staan te verkommeren.

Zelf vond ik het door hem georganiseerde bezoek aande BAL - een voormalig museum in de traditie van ‘despiraal’ gebouwd. Ja een beetje hoekige spiraal, maareen gebouw met een krachtige persoonlijkheid. In hethalfdonker met je voeten naar de treden zoekendrondscharrelen in dit brutalistische kunstwerk, was voormij een feest. Beton is een machtig materiaal als je hetin zijn pure vorm gebruikt. Het gaat niet om mooi of nietmooi, maar om het ervaren van ‘oerruimte’. Met onswaren er ook werklieden aanwezig om deze bruteruimte en details te verbergen achter gipswanden.

We werden in hoog tempo door Luik heen gevoerd,Even was er muiterij voor een koffie en een plas. Maarwat ons voor de lunch te wachten stond werd de groteverassing. Aan de voet van het BAL-plein - MinkeWagenaar schrijft hier verderop over - werd het tempoopeens vertraagd. We scharrelden wat rond... Beetjeverlaten hoek, en daar kwam een kleine bestelauto meteen Aziatische kok, die ons voorzag van heerlijkstreetfood. Hardstikke efficient en zo wil je een stadecht beleven. M.S.

De in 2013 genoteerde liefdesverklaring aan Luik vanMathieu lees je op de volgende bladzijde.

Station Liège-Guillemins, 2009, Santiago Calatrava (1951)

lunch

33

Gaandeweg voel ik vanzelf hoe de kadrering van defoto die laatste duw naar sublimatie van een blik kanzijn. Eenmaal verstilt, genereert een uitsnede ergensbetekenis tussen de abstractie van de kleuren, vlakkenen lijnen, en de getoonde handelingen die we denkente herkennen.

Als ik de foto’s langs loop dan herken ik zoveleinspiratiebronnen. Soms een ongekende kleur en ikdenk een schilderij van Edward Hopper. Dan zie ik inde stille gebouwmassa’s naast elkaar, de hand vanGiorgio Morandi. Ik luister naar het vallen van desneeuw en denk aan Jacques Brel (Il neige sur Liège).Ik geniet van het werk van al die architecten enstedenbouwkundigen die, ook voor hunopdrachtgevers, dachten in de pronkgevels enboulevards (ook de Moderne) de trots van degeestelijke of fysieke eigenaar te moeten leggen. Vaakdenk ik aan pionier/fotograaf Eugène Atget en dieandere, ontelbare inspirators, nadien, die het stadsebestaan vooral met de getuigenis van dode materiehebben weten vast te houden.

En dan dat licht. Of het lijkt eerder op het ontbrekenvan licht. Zo hangt Liège vaak in een fantastischneutraal grijs; gevangen tussen de uitgesleten heuvels,geholpen door de steenbergen van weleer. Dit grijsmaakt dat de stad zo makkelijk objectief kan wordengewogen. Niets lijkt in dat licht dan immers meer danhet is. En ook om zonder afleiding te begrijpen wat is,heb je toch al snel een mensenleven nodig.

Deze tekst hoort bij Mathieu Bruls foto-essay van Luik,zie www.brulsarchitect.nl, klik aan: Photo series

Luik, Longdoz, Quai Oban

Zwerven/Errant in/dans Liège,Luik, Mathieu Bruls 2013/ 2018

Komend vanuit het Noorden dompel ik in Liège ineen andere taalruimte. Niet alleen mijn orenverdwalen, maar ook mijn andere zintuigen zoekenhouvast in deze andere cultuur. En dat anderebedwelmt dermate, dat ik er zo maar van ben gaanhouden.

Alsof Liège, via Parijs, een voorstad van Marseille is;het uiterste puntje van een Mediterrane cultuur dus.Optima exotisch anders, voor deze Nederlander,met alle aantrekkingskracht van dien. Zeker als dieMediterrane cultuur getuigt van savoir vivre, ook alsdat grotendeels van weleer is en van elders kwam.

Vanaf het moment dat ik bewust kan denken, herkenik een sterk verlangen om te zwerven. Waar hetlichaam fysiek voor gaat, volgt de geest met eenmentale zwerftocht. Vooral niet echt geïnvolveerd inde cultuur rond je. Maar vanaf het randje naarbinnen kijkend. Observeren en proberen tebegrijpen, maar geen rekenschap hoeven af teleggen. Het geluk is aan diegene die zo magbestaan. Lekker warm slapen en toch je hoofd vrijkunnen maken; academisch surrogaat zwerven dus.En zo slenter ik, net als Jean-Jacques Rousseau, in“Overpeinzingen van een eenzame wandelaar”, (Lesrêveries du promeneur solitaire,1782), door devoetsporen van velen voor me.

Zwerven doe ik alleen, met alle melancholie die bijmijn zelfverkozen eenzaamheid hoort. Ideaal in hetLuikse decor, waar zo veel van wat je ziet al naarvervlogen tijden lijkt te verwijzen. Zo wordt het ooknog terug reizen in de tijd. Hoe is het zo kunnenkomen? En waarheen voert het ons?

Gaandeweg gaat mijn fotocameraactief mee op slentertocht.Terwijl ik mijn eigen foto’s weeg,maak ik kennis met de fotoboeken,waarmee de geschiedenis vande fotografie, mede, wordtgeconstrueerd.Ik herken dat ik een natuurlijkevoorkeur heb voor die foto’swaarop het (stads)landschap,en de attri-buten waaruit dit bestaat,een hoofdrol spelen.Mijn hersens zijn bovenal ingesteldop het lezen van structuren,abstracties enhet interpreteren daarvan.

Station Liège-Guillemins, 2009, Santiago Calatrava (1951)

2x Verviers

35

Het vierkante wiel van Henri Bonhomme1980 Luik

Het was een wonderlijke tocht door een geblindeerdebetonkolos uit de tijd van het structuralisme. Of moetenwe schrijven: naoorlogs optimisme, in de stijl van deWederopbouwarchitectuur. Inderdaad was er in hetbegin van de jaren zeventig voor het nieuwe complexzoveel oude stad van Luik plat gegooid, dat het zichkon meten met een vijandig bombardement.

In een climax van aaneengesloten vloervelden, diespiraalvormig omhoog wapperden, geflankeerd doorvides en trappen tussen gevels en binnenwanden,bereikten we na vele omwentelingen de bovensteverdieping. In het midden ervan bevond zich een patio,zo symmetrisch dat elk idee van een spitsvondigespiraal-beëindiging onmiddellijk verdween.

Het vierkante wiel van de Luikse architect HenriBonhomme, de betonnen contramal van hetGuggenheim, is het achteloos achtergelaten gebouwvan het BAL, het Musée des Beaux-Art de Liège .Het museum zelf, vanaf 2011 de bewoner van ditgebouw, werd in 2016 verplaatst naar het nieuwgestichte museum La Boverie op het eilandOutremeuse in de Maas. Voor de herontwikkeling vandit 19e eeuwse Paleis van de Kunsten bleek hetmuseum een gewillige speelbal, afhankelijk als ze wasvan de locale culturele elite. Het gebouw vanBonhomme (1980) werd daarna in gebruik genomenals depot voor het nieuwe museum La Boverie, dat zijndepot-wensen op deze wijze gehonoreerd zag.

Dankzij de aanwezige bewakers en gipskartonplaat-monteurs konden we naar binnen en werden we langsde voorraad kunst omhoog geleid. Boven aangekomenbleken de liften toch te werken en konden devermoeide klimmers rechtstandig naar beneden. Derest van de groep kon al dalende ervaren dat de wegterug nooit dezelfde is als de heenweg: interieurperspectieven bleken totaal anders uit te pakken.

Het grote, verhoogde terras voor de ingang van hetvoormalige museum is het dak van de onderliggendeparkeergarage. Anders dan bij het terras van Peter enAlison Smithsons The Economist uit 1964 geeft nietshier aanleiding om te denken dat de openingsscènevan de film ‘Blow-Up’ van Antonioni ook hier plaats hadkunnen vinden.

Minke Wagenaar

https://histoiresdeliege.wordpress.com/2017/01/24/lilot-saint-georges/https://www.youtube.com/watch?v=ullsIj84tvgde gesloopte stad tgv BAL en luchtfoto

37

Luik, Delhaize supermarché

Luik

39

Luik

Résidence d’Italie, architect Camille Damman 1937uitbreiding Paleis voor Schone Kunsten, Parc de la Boverie, architect Rudy Ricciotti 2016

Luik

Passarelle La Belle Liegoise, architect Bureau d’études Greisch(2015)

41

Le complexe de Chiroux, architect Poskin & Bonhomme 1970

Cité administrative, architect Poskin & Bonhomme

Luik

43

Luik

Tour Georges Simenon, architect Poskin & Bonhomme (1963)

45

De kermis - la Foire - staat jaarlijks zes weken rond oktober lang op Parc d’Avroy

Luik

47

evy augusteijn

marie josé van ansem (introducee) 31

marleen beuyssen (introducee)

otto van dijk

virginia doelwijt

joost de haan 11

jenny van heeringen

harrie van helmond (foto’s) 21 23 25

jan willem de kanter 9

thomas kemme

ellen van kessel 23

ben schildwacht 13

gerrit smienk

madeleine steigenga (samenstelling verslag) 15 MS

chris vegter 5

minke wagenaar 37

rein van wylick

rené thijssen (initiatief en organisatie) 3

rené coenegracht (organisatie, foto’s)

fred humblé (organisatie)

mathieu bruls (organisatie) 33