Samenvatting H7+9.1+9.2H7 Eten

H9 Je lichaam werkt

Gemaakt door Paul van Meel

Klas 2HD

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§7.1 Gezond etenWat bepaalt je eetgewoonten?Je eet en drinkt elke dag. Wat je gewend bent te eten, hoe je eet en wanneer je eet, dat bepaald je eetgewoonten. Je eetgewoonten word ook vaak bepaald door: land, geloof en de manier hoe je bent opgevoed. Eetgewoontes blijven ook niet altijd hetzelfde. Dit komt omdat we nieuwe dingen leren eten.

Wat zit er in je eten?Iets wat je eet of drinkt, is een voedingsmiddel. In elk voedingsmiddel zitten voedingsstoffen. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen: koolhydraten, eiwitten, vetten, mineralen, vitaminen en water. Je kunt deze stoffen onderverdelen in 4 groepen:

1. Energierijke stoffen heb je nodig om te bewegen en om warm te blijven. Koolhydraten, vetten en eiwitten horen tot deze stof

2. Bouwstoffen zijn voor de groei en opbouw van je lichaam. Eiwitten, mineralen, water en vetten behoren tot deze groep

3. Beschermende stoffen beschermen je tegen ziekten. Vitaminen en mineralen behoren tot deze groep

4. Hulp en transport stoffen stimuleert de stoelgang (kneden van het voedsel). Water en voedingsvezels behoren tot deze groep.

Wanneer eet je gezond?

Je moet per dag het aantal voedingsstoffen binnen krijgen dit moet geconstateerd worden door je leeftijd en je gewicht. Om alles binnen te krijgen moet je gevarieerd eten. De schijf van vijf helpt je daarbij. De vijf vakken zijn:

1. Groente en fruit2. Brood, pasta, rijst, aardappelen3. Vocht4. Olie en vetten5. Vlees, vis, ei en zuivel

Een zak chips of een gevulde koek zijn tussendoortjes. Die eet je tussen de maaltijden door.

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§7.2 EnergieHoe kom je aan Energie?je hebt energie nodig om je spieren te laten werken, ook om je warm te houden daarom verbruik je in de winter meer energie. De energie haal je uit energierijke stoffen (koolhydraten, vetten eiwitten). De hoeveelheid energie wordt uitgedrukt in de eenheid kilojoule (kJ):1 kilojoule is 1000 joule. De energie staat vaak ook nog in kilocalorie (kcal) aangegeven: 1 kcal is gelijk aan 4,2kJ, 1 kJ is gelijk aan 1:4,2 kcal.

Hoeveel energie heb je nodig?Hoeveel energie je nodig hebt, hangt af van drie dingen

1. Activiteit: hoe meer je beweegt, hoe meer kJ je lichaam verbruikt2. Leeftijd: volwassenen hebben meer energie nodig dan kleine

kinderen.3. Geslacht: mannen verbruiken meer energie dan vrouwen.

Om te bepalen of je een gezond gewicht hebt, gebruik je de Body Mass Index (BMI). Voor iemand van veertien is het gewicht gezond bij een BMI tussen de 16 en 22. Hoe vaker je te veel eet, hoe meer je gewicht toeneemt. Er ontstaat overgewicht. Je hebt ondergewicht bij een lage BMI.

Waarom matig met vet?Bloedstroom

cholesterol

Hier boven is te zien wat er gebeurd bij een hogere cholesterol. Het bloed kan vast komen te zitten door het vet wat vast blijft zitten bij littekens in het bloedvat. Je hart moet harder pompen om het bloed door de aders te krijgen. Je krijgt dan een te hoge bloeddruk en je hart slijt sneller. Ophoping van cholesterol in de kransslagaders van het hert geeft nog meer problemen. De kransslagaders zijn aftakkingen van de aorta die het hart van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. De persoon merkt dat als een hartinfarct. Een hartinfarct kan dodelijk zijn.

Waarom matig met suikerGaatjes in je tanden en kiezen noem je tandbederf of cariës. Een gaatje ontstaat doordat bacteriën suiker in je mond verteren en omzetten in zuur. Dit tast het tandglazuur aan. Fluoride maakt tandglazuur sterker.

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§7.3 Bouwen en beschermenWaarvoor heb je bouwstoffen nodig?Je lichaam heeft verschillende cellen. Als je groeit maakt je lichaam nog meer cellen. Je moet dan zorgen dat je eten voldoende bouwstoffen bevat: water, eiwitten, mineralen en vetten. Volwassenen hebben ook bouwstoffen nodig ook al zitten ze niet meer in de groei. Dat komt door slijtage en daarom moet er dus nieuw cellen worden gemaakt. Je botcellen worden ook steeds vernieuwd. Het mineraal calcium (kalk) en fosfor helpt je bij de opbouw van het bot. Fosfor maakt tandglazuur ook sterker. Voor het maken van rode bloedcellen heb je het mineraal ijzer nodig.

Hoeveel bouwstoffen heb je nodig?Water heb je in je lichaam het meest nodig (65%). Het is nodig voor de vertering van eten en het zit in cellen.

Eiwitten (15%) heb je per dag 65 tot 70 gram nodig. Je krijgt het binnen door vlees, vis, kaas en eieren.

Vetten (12%) heb je per dag 70 gram nodig. Vet levert energie en dient als bouwstof.

Mineralen (4%) krijg je voldoende binnen door gevarieerd te eten. (Het lichaam bestaat 4% uit koolhydraten)

Waarvoor zijn beschermende stoffen?In je voeding moeten voldoende beschermende stoffen zitten: vitaminen en mineralen. In het ADH ( aanbevolen dagelijkse hoeveelheid) staat hoeveel je van bepaalde vitaminen en mineralen. Als je te weinig vitaminen en mineralen eet, kun je een gebreksziekte krijgen. Twee voorbeelden:

Te weinig vitamine A kan het zijn dat je last krijgt van nachtblindheid. Als de hoeveelheid heel laag is wordt het hoornvlies aangetast. Duurt het te lang wordt je blind

Te weinig vitamine D kunnen de Engelse ziekte krijgen. De botten worden zacht en kunnen krom groeien.

Als je eenzijdig eet is de kans groter op gebreksziekten.

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§7.4 VoedselbederfWaardoor bederft je eten?Voedselbederf ontstaat doordat schimmels en bacteriën op en in het voedsel groeien. Ze leven van de voedingsstoffen in het voedsel. Bacteriën kunnen komen door: de lucht, je handen, de snijplank (snijmachine). Zitten er heel veel ziekmakende schimmels en bacteriën in je eten, dan kun je een voedselinfectie krijgen (buikpijn, braken, diarree).

Hoe voorkom je voedselbederf?Schimmels bestaan uit draden, op draden zitten bolletjes (sporen). De sporen knappen open en de schimmel breid zich uit

Bacteriën vermeerderen zich door celdeling.

Conserveringsmethodes:Toevoegen van veel suiker/zout Ontrekt water uit bact. en schimm.Vacuüm zuigen Zuurstof loos verpakken. Niet overleven van

bact en schimmin vriezen of koelen Voorkomt voortplanting van bact en schimmIn blikken Zuurstof of door sterk te verhittenVerpakken in olie Olie houdt zuurstof bij voedsel vandaanVerpakken in zuur Bact en schimm kunnen niet tegen zuurpasteniseren Korte tijd verhitten, niet alle bact zijn wegSteriliseren Lange tijd verhitten, alle bact wegVries drogen Ontrekken van water

Hoe weet je of je iets nog kunt eten?Op het etiket kunnen twee soorten houdbaarheidsdata staan.

Ten minste houdbaar tot (THT). Zijn producten die niet snel bederven. Wel als het al open is geweest (in fabriek alle bact gedood)

Te gebruiken tot, het product moet zijn genuttigd voor de datum.

Fabrikanten zijn verplicht om de houdbaarheidsdata op het etiket te zetten. Andere info dat op het etiket moet staan:

Soort en naam van product Ingrediënten + partij of productie code Hoeveelheid en naam en adres fabrikant

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§7.5 Veilig etenHoe kun je van eten ziek worden?Je kunt drie groepen ziektemakers onderscheiden:

Bacteriën, schimmels en parasieten, van bacteriën kun je ziek worden en een voedselinfectie krijgen. Andere bacteriën maken toxinen (is giftig). Schimmels maken ook toxinen. Als je ziek word van toxinen noem je dat voedselvergiftiging. Parasieten zijn organisme (ze leven op een ander organisme) ze worden daarom de gastheer genoemd.

Schadelijke stoffen in het milieu, deze stoffen komen door de industrie en het verkeer in de lucht, op de grond of in het water. Een schadelijke stof is zwaar meetal of dioxine en pcb’s.

Resten van bestrijdingsmiddelen en medicijnen, doen ze op eten zodat het tijdens de productie niet bederft.

Er is een productieketen voor het op je boord ligt, bij elke stap zouden er ziekteverwekkers in je eten kunnen komen.

Hoeveel gifstof mag je binnenkrijgen?De dosis is belangrijk of het reactie heeft op je lichaam bij een giftige stof. Er vinden een aantal stappen plaats om te zien of het gevaarlijk is:

1. Laboranten onderzoeken met dierproeven hoe toxisch stoffen zijn. dit doen ze met een dosis-effect diagram. Het snij punt van de x-as is het no-effect-level: de dosis waaraan organismen langdurig kunnen worden blootgesteld zonder dat er schade optreedt.

2. Op basis van het diagram wordt het ADI vastgesteld (aanvaardbare dagelijkse inname). Het no effect level wordt gedeeld door 100 dit is dan het ADI

3. Als je het ADI vermenigvuldigt met het lichaamsgewicht weet je hoeveel je van een stof binnen mag krijgen.

Om te weten hoe giftig een stof is gebruik je de LD50 de letale dosis 50. Dit is de dosis waarbij 50% van de organismen afsterft als ze aan de stof worden blootgesteld.

Hoe wordt de veiligheid gecontroleerd?Dit werk word gedaan door de Nederlandse voedsel- en warenautoriteit(NVWA)

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

Samenvatting H7+9.1+9.2H9 Je lichaam werkt

Gemaakt door Paul van Meel 2HD

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§9.1 Het werkt!Hoe werkt je lichaamAls je iets doet werken je organen. De meeste liggen in de romp. Het middenrif verdeelt de romp in de borstholte en de buikholte. De volgende stappen zijn er in klein naar groot:

Molecuul: een klein stofje Organel: een deel van een cel met speciale functie Cel: kleinste biologiese eenheid die nog levenskenmerken vertoon Weefsel: cellen met dezelfde functie en vorm Orgaan: deel van lichaam met speciale taak Orgaanstelsel: organen die samenwerken aan een grotere taak Organisme: een levend weze

Orgaanstelsel hun organen en hun functie

Orgaanstelsel Organen functiesademhalingsstelsel Neus-mondholte, longen,

longblaasjes, middenrifZorgt voor dat vanuit de lucht zuurstof opwordt genomen in het bloed

verteringsstelsel Mond, slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm, anus, slokdarm, endeldarm, 12 vingerige darm

-Maakt voedsel klein-zorgt dat voedingstoffen kunnen worden opgenomen in bloed

hart en bloedvatenstelsel Bloedvaten, hart -vervoert voedingsstoffen-afvoeren co2-beschermen tegen ziekte

zenuwstelsel Hersenen, ruggenmerg, zenuwen

-zorgt dat alles werkt-goede werking spieren/klieren-waarnemen

uitscheidingsstelsel Nier, urine leider, blaas, urinebuis, zweedkliertjes, lever, longen

-overtollige stoffen uitscheiden-afval stoffen uitscheiden-overbodige stoffen uitscheiden-gifstoffen/medicijn resten uitscheiden

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

Hoe komen spieren aan Energie?Door verbranding van glucose in de spiercellen komt energie vrij om de spiercellen te late samentrekken. Voor die verbranding van glucose heb je zuurstof nodig. Verschillende orgaanstelsels zijn hierbij actief

Via het verteringsstelsel komt glucose in het bloed Via het ademhalingsstelsel komt zuurstof in het bloed Via het bloedvatenstelsel komen glucose en zuurstof bij de spieren

Bij de verbranding ontstaan twee afvalstoffen: koolstofdioxide en water. De afvalstoffen worden via het bloedvatenstelsel afgevoerd en daarna uitgescheiden:

Via het ademhalingsstelsel wordt koolstofdioxide afgegeven aan de lucht: je ademt het uit

Via het uitscheidingsstelsel wordt een groot deel van het water afgevoerd als urine. Je verliest ook water door zweten bij uitademen.

De verbranding van glucose kun je zo opschrijven

Glucose+ zuurstof → energie+ koolstofdioxide+ water

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

§9.2 Je eetWat doet je verteringsstelsel?Het klein maken van voedingsstoffen heet vertering. De organen van je verteringsstelsel verteren je voedsel stap voor stap. In verschillende organen zitten speciale cellen die verteringssappen maken. In de speekselklieren, rondom je mondholte, zitten bv cellen die het verteringssap speeksel maken. In de verteringssappen zitten enzymen. Die maken het voedsel klein.

Hoe werken enzymen?Het enzym doet als volgt zijn werk:

1. Het enzym bindt zich aan de voedingsstof2. Het enzym knipt de voedingsstof in tweeën3. Het enzym laat los en kan daarna opnieuw dezelfde soort

voedingsstof afbreken

Vlak boven de minimumtemperatuur werken enzymen langzaam. Bij hogere temperatuur werken ze sneller dat is de optimumtemperatuur (37°C). boven de maximumtemperatuur is het enzym helemaal stuk en werkt het niet meer.

Hoe slik je je eten door? De huig en het strotklepje zorgen voor het doorslikken. Het kan gebeuren dat je je verslikt en dat het in je luchtpijp komt. Na het doorslikken komt het voedsel in de slokdarm. Op vier plaatsen in je verteringsstelsel vindt vertering plaats.

1. De mondholte met het gebit is de ingang van je verteringsstelsel. De zetmeelvertering vind daar plaats. Speeksel maakt een papje en dat slik je door.

2. Vanuit de slokdarm komt het voedsel in de maag. Het voedsel word gekneed. De klieren maken maagsap, met enzymen en zuur. Maagzuur doodt bacteriën.

3. Na de maag komt het voedsel in de twaalfvingerige darm. Alvleessap is een verteringssap, het komt uit de alvleesklier. Gal is een groene vloeistof, die wordt gemaakt in de lever en wrodt opgeslagen in de galblaas. Het gal komt in de twaalfvingerige darm.

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

4. In de rest van de dunne darm, het kronkelige deel, wordt de vertering van de grote voedingsstoffen afgemaakt. Enzymen in het darmsap maken de al kleiner gemaakte voedingsstoffen zo klein, dat ze in het bloed kunnen worden opgenomen.

Waar komen voedingsstoffen in je bloed?In het kronkelige deel van de dunne darm gaan de voedingstoffen naar je bloed. De wand van de dunne darm is erg dun en bevat heel veel kleine bloedvaatjes: de haarvaten.

Wat blijft er over na de vertering?Voedingsvezels blijven over en gaan naar de dikke darm. In de dikke darm leeft je darmflora. Uiteindelijk blijft er een dikke massa over die in je endeldarm terechtkomt. Dat is je ontlasting of poep.

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

Bronnen 7.1

Bronnen 7.2

Bronnen 7.3

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

Bronnen 7.4

Bronnen 7.5

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

Bronnen 9.1

Bronnen 9.2

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting

De afbeeldingen bij de paragraaf zijn te vinden achter de samenvatting