1

(Elke gelijkenis met bestaande personen berust op puur toeval…)

Hammerheaded fruitbatSoort?

Risico? Vector Ebola virus

Soort?

Risico?

Grijze eekhoorn

Vector parapokkenvirus

Soort?

Risico?

Siberische grondeekhoorn

Reservoir Borrelia burgdorferiSoort?

Risico?

Halsbandparkiet

Exponentiële groei – verdringing vleermuizen

Soort?

Risico?

Homo sapiens

Exponentiële groei - extincties

Zijn pathogenen & parasieten

belangrijkste oorzaak & gevolg

van overleving, populatiegroei & impact

van invasieve exoten?

“One Health” concept

2

Hoe moeten we nu eigenlijk omgaan

met exoten?

Over perceptie, risicobeoordeling en beleid.

• Persoonlijke perceptie: biopollution

• Risicobeoordeling: onafhankelijk, wetenschappelijk,

unified framework, waarom ongeremde groei?

• Overheid: brede risicoanalyse en belangenafweging

“One Health” concept

Risicobeoordeling invasieve exoten:

when it rains it pours?

Tom van der Have

i.s.m.

Karin Didderen, Rob Lensink, Menno Soes

Bureau Waardenburg

Invasieve exoten:

surveys, early warning, risicobeoordeling, management,

voorlichting, bewustwording, benutting

• Karin Didderen (zoet & zout water, macroflora & fauna)

• Tom van der Have (vogels, zoogdieren, zoutwater, mieren)

• Rob Lensink (vogels)

• Menno Soes ((vissen, rivierkreeften, aquatische macrofauna,

landslakken)

Risicobeoordeling

• Waarden (domeinen) & risico’s:

– Biodiversiteit - ecologisch

– Volksgezondheid – sanitair

– Diergezondheid - veterinair

– Plantgezondheid – fytosanitair

– Veiligheid – infrastructuur

• Risico = Kans X Impact

• Kans: pathways & barrières – Unified Framework Bioinvasions

• Impact: hoogste impact telt

• Ontbrekende informatie - voorzorgsbeginsel

“One Health”

One Health concept:

“a worldwide strategy for interdisciplinary collaborations and communications

in all aspects of health care for humans, animals and the environment.”

Unified Framework Bioinvasions

(Blackburn et al. 2011)

------------

3

Risicobeoordeling: overleving barrières

• Tolerantiegrenzen

– temperatuur

– droogte, licht, nutriënten, enz.

• Voedselweb

– Voedsel

– predatoren

– parasieten & pathogenen

Impact: exponentiële groei Nijlgans

Onbeperkt voedsel, geen natuurlijke vijanden?

Herkomst: Noord-Amerika

Introductieroute: Uitgezet voor visserij + huisdierhandel

Impact: - Sterfte inheemse Europese rivierkreeft

- Achteruitgang waterplanten

Hoe: Competitie & overdracht kreeftenpest

Impact: Amerikaanse rivierkreeften &

kreeftenpest

Amerikaanse rode rivierkreeft Californische rivierkreeft

Herkomst: Noord-Amerika

Introductieroute: Huisdierhandel

Impact: Ziekte en sterfte onder soorten amfibieën

Hoe: Overdracht schimmelziekte ‘Bd’

Impact: Amerikaanse brulkikker &

Amfibieschimmel B.d.

Impact: invasies+

• Planten: exoten veranderen bacteriële bodemflora

• Weekdieren: Oesters

• Insecten: Aziatisch lieveheersbeestje

• Crustaceën: Rivierkreeften

• Vissen: Blauwband

• Vogels: Fazant

• Zoogdieren: Wasbeerhond, Eekhoorns

Tompkins

et al. 2011

Invader success: enemy release, spillover, spillback

4

Invasieve exoten: spillover

Exoot herkomst introductie pathogen impact

Grijze eekhoorn N. Amerika GB

parapokken

virus Rode eekhoorn

Amerikaanse

brulkikker N. Amerika B

amfibie-

schimmel

Vroedmeester

pad

Amerikaanse

rivierkreeften N. Amerika NL kreeftenpest

Europese

rivierkreeft

Japanse oester NW Pacific NL Bonamia Platte oester

Voskoesoe Australië

Nieuw

Zeeland

Bovine

tuberculosis Rund

Invasieve exoten: spillback

Exoot herkomst introductie pathogen impact

Siberische

grondeekhoorn Rusland NL

Borrelia

burgdorferi

Ziekte van Lyme,

Mens

Nieuwe horizonten

• Veel onbekend, grote kennisleemtes

�� grensoverschrijdend onderzoek in

verschillende domeinen en continenten

�� toetsing nieuwe concepten

• Betere protocollen voor risicobeoordeling in

ontwikkeling

• “Horizon scanning” (welke soorten komen er

aan?) en prioritering management.

Horizon scanning

(Blackburn et al. 2011)

------------

Risicobeoordeling

Risicobeoordeling

• Beoordeling van alleen ecologische risico’s is

te beperkt,

• brede beoordeling is essentieel voor goede

afweging van risico’s en belangen.

• “One Health” concept

Risicobeoordeling: “known unknowns”

• Nieuwe exoten

• Enemy release

• Spillover

• Spillback

5

Risicobeoordeling: “unknown unknowns”

• Parasieten met complexe levenscyclus en (schijnbaar) ontbrekende tussengastheren?

• Oversprong bluetongue-virus naar nieuwe

gastheer � nieuw introductiegebied.

• Paragonimus westermani (longbot) �zoetwaterslak � rivierkreeft/wolhandkrab �

mens/wasbeer?

Risicobeoordeling - protocol

• Standaardisatie � protocol

• Objectief, onafhankelijk

• ISEIA – beknopt, transparant

Horizon scanning

• Alien Alert project

• Domein - overschrijdend

Beoordelen impact: hoogste score telt

Risicobeoordeling - onzekerheid

• Retrospectief:

– voorspelling vestiging en impact Japanse oester

volledig onjuist.

– Uitbreiding blauwtongvirus was niet voorzien.

– Geen enkel geval van spillover of spillback was

voorzien.

• Is ecologische impact van exoten intrinsiek

onvoorspelbaar?

• Zo ja, altijd voorzorgsbeginsel toepassen?

Domeinen biodiversiteit / gezondheid

• Biodiversiteit vs. gezondheid:

• Jargon

– Native = endemic

– Invasive alien = emergent

• Beoordeling risico

– vanuit ecosysteem vs. vanuit pathogeen

• Cases

– Lyme disease, aviaire influenza, vossenlintworm,

rabies, enz.

• Aanpak:

– NL: 2 - wekelijks signaleringsoverleg

6

Interactie biodiversiteit � gezondheid

• Hogere biodiversiteit � meer niet-competente

gastheren

• Hogere biodiversiteit � kleinere impact

pathogenen en parasieten (e.g. Lyme disease)

• Aandeel in en belang pathogenen en

parasieten voor biodiversiteit sterk onderschat

Interactie biodiversiteit � gezondheid

• Biotic resistance: lagere invasiekans exoten bij

hogere biodiversiteit

• Biotic resistance: lagere invasiekans

pathogene bacteriën bij intacte darm- en

huidflora

Interactie biodiversiteit gezondheid

• Bestrijding pathogenen � sterke

populatiegroei gastheren

• rabies – vos, wasbeerhond

• Infectieziekten - mens

When it rains it pours...

Pathogenen & parasieten

zijn (belangrijkste) oorzaak & gevolg

van overleving, populatiegroei & impact

van invasieve exoten.

“One Health”