blauwgroene structurenklimaatsensitief! Het venijn zit ‘m in de start!

In het begin van een ruimtelijk planproces worden de belangrijkste structuren vastgelegd. Op dat moment kunnen water, groen, bodem en klimaat goed worden geïntegreerd in de ruimtelijke hoofdopzet. Deze folder draagt een denkmanier aan, om dit te realiseren via een kli-maatsensitieve blauwgroene structuur. Water, groen, bodem en klimaat worden dan niet als losse facetten in een planproces ingebracht, maar als sturende pijler.

Vier stappen worden toegelicht: urgentie, ambitie en inspiratie, diagnose én ontwerpen met gidsmodellen.

1. Urgentie

De urgentie voor blauwgroene structuren wordt mede bepaald door eco-nomie en demografi e. Maar zeker ook door bedreigingen en kansen van de veranderingen in het klimaat. De klimaateffectatlas is een hulpmiddel om de gevolgen van de KNMI scenario’s duidelijk te maken.

In klimaatateliers in opdracht van de provincie Gelderland worden de effecten uitgewerkt voor specifi eke gemeenten of locaties. Hieronder een indicatie voor een plangebied in de gemeente Barneveld. De cijfers zijn mede afhankelijk van het gekozen scenario W of W+. De informatie heeft mede geleid tot het besluit van de gemeente Barneveld om het bestaande ruimtelijke concept ‘om te gooien’.

zie: http://klimaateffectatlas.wur.nl

In het begin van een ruimtelijk planproces worden de belangrijkste structuren vastgelegd. Op dat moment kunnen water, groen, bodem en klimaat goed worden geïntegreerd in de ruimtelijke hoofdopzet. Deze folder draagt een denkmanier aan, om dit te realiseren via een kli-maatsensitieve blauwgroene structuur. Water, groen, bodem en klimaat worden dan niet als losse facetten in een planproces ingebracht, maar

Vier stappen worden toegelicht: urgentie, ambitie en inspiratie, diagnose

2100 32-34

14-16

3

10130

200

230

14

16

2050

NU

tropische dagen(aantal dagen)

hevige regenbuien(aantal dagen)

neerslagtekort(aantal mm/ jaar)

4. Ontwerpen met gidsmodellen

Gidsmodellen zijn ruimtelijke schema’s, die helpen om de veelheid van gegevens en analyses van water, groen, bodem en klimaat te vertalen naar de ruimtelijke hoofdstructuur van een plangebied. Het ministerie van I&M maakt een nieuwe versie, die gebaseerd is op landschapstypen.Als voorbeeld het testgidsmodel voor dekzand en beekdalen. Deze test-gidsmodellen reiken tot aan het gebiedssturende ambitieniveau, waaraan klimaaatsensitieve onderdelen kunnen worden toegevoegd. Klimaatsen-sitieve gidsmodellen zijn ‘in de maak’.

1

2

345

6

7

II blauwgroene structuur in regio

III blauwgroene structuur in bebouwd gebied

I bodem en grondwater

vasthouden van water in bovenlopen door veenkussens en moerasgebieden

vertragen van afvoer door hermeandering, verruimen oevers

piekberging op verlaagde weiden

watervasthouden in greppels.deze combineren met houtwal-len/ hagen en recreatieve routes

opvang van water dat van esafstroomt

water strooomt naar beekje

infi ltratie in groenblauw netwerk

dorpsweide voor piekberging (en ijsbaan)

waterlopen/ grachten bij stagnerend grondwater

oude arm of nieuwe meander door wijk

stroming koele wind

waterplein

plekken met groen, schaduw en water

bouwen in beekdal: waterwonen

1 dekzand2 infi ltratie 3 keileemlaag4 kwelwater stagneert

5 beekdal, klei6 veen7 es

Deze folder is gemaakt in opdracht van het waterschap Rivierenland door GrondRR landschapsarchitect bnt en WUR/ Alterra, ism Actieprorgramma Water en Ruimte (november 2011).

InfoWaterschap Rivierenland: Johan van Rooij (J.van.Rooy@wsrl.nl)Actieprogramma Water en Ruimte: Geert-Jan Verkade (geert-jan.verkade@curnet.nl) WUR/ Alterrra: Hasse Goosen (hasse.goosen@wur.nl) GrondRR landschapsarchitect bnt: Vincent Grond (vincent@grondrr.nl)

zie: www.gidsmodellen.nl

Grond

WaterverbindendWater is belevingFunctiecombinatie

WaterbeheersendSchoon en voldoende

Hygiëne/sanitatie

Droge voeten

WaterkerendVeiligheid hoog water

Tijdlagen

Duurzaam

Klimaatsensitief

Gebiedssturend

1995

1990

1950

1900

1700

800

OndergrondVorming van het landschap,

gebruik voor koeling, voeding, energie en transport

Ruimtelijk groenlandschap als park,

groen als bufferzone,groen als kunstvorm

groenstructuurplannen:groen en natuurbeleving in de stad

Sociaal groenparken voor lucht, licht en ruimte

Functioneel groenWandelzones

(voormalige stadswallen)

Particuliere nutstuinen,bomen voor bescherming tegen

klimaat en voor hout

2. Ambitie en inspiratie 3. Diagnose

Beter inzicht in en besef over de urgentie helpt om lange termijn doelen te hanteren en de ambities voor een ontwikkeling op die doelen af te stemmen. De keuze voor een ambitieniveau heeft vaak een bestuurlijk karakter. Deze blauwgroene uitwerking van de lagenbenadering geeft richting aan de ambitiekeuze, die liefst op gemeentelijk niveau genomen moet worden.

Het gebiedssturende niveau integreert water, groen, bodem en klimaat samen in een ruimtelijke structuur: een pijler voor de ruimtelijke kwaliteit van een gebied. Dat gaat alleen goed als er een gemeenschappelijk idee is wat die ruimtelijke kwaliteit inhoudt. Vaak worden de historische land-schappen van het begin van de 20e eeuw als enige leidraad genomen. Dat is merkwaardig: de kans is groot dat de ruimtelijke opbouw van die tijd (gebaseerd op de toenmalige functies) onvoldoende is toegesneden op nieuwe functies. Bovendien zijn er meer perioden uit het verleden die inspiratie kunnen bieden.

Een analyse van tijdlagen objectiveert en verbreedt de discussie over ruimtelijke kwaiteit. Hiernaast de tijdlagen uit het rapport Verborgen Kracht, Verborgen Pracht van de gemeente Renkum.

Het schema geeft ook richting aan de diagnose van technische aspecten. Voor de ondergrond en voor elk blauw en groen vlak wordt een aparte kaart gemaakt. Op die kaarten staat de sitiuatie, en kunnen ook gere-aliseerde projecten worden opgenomen. Hieronder is de kaart ‘droge voeten’ uit het Ruimtelijk Kader Water Nijmegen te zien.

Het schema toont onderaan de ondergrond, startpunt van elk ruimtelijk planproces. Links zijn de bouwstenen van het waterbeleid weergegeven, historisch geordend met behulp van tijdlagen (middenbalk). Rechts staan de bouwstenen van stedelijk groenbeleid (er is ook een variant met landschapsbeleid).

Water en groen worden vaak op elkaar afgestemd, zodat ze geen hinder van elkaar hebben. Gezien de complexiteit van toekomst en maatschap-pij is die werkwijze niet langer toereikend. Bovenaan staan daarom drie niveaus van integratie: gebiedssturend (blauw en groen in één struc-tuur, die alle onderliggende doelen bedient), klimaatsensitief (robuust met betrekking tot klimaatbedreigingen en benutting van economische klimaatkansen) en duurzaam (sluiten van kringlopen).

De hoogte van het ambitieniveau wordt bevorderd door inspiratie op ‘goede’ oplossingen. Website AquaRO geeft inspiratie aan de hand van haar fotobeeldbank, met 1000 gratis te gebruiken voorbeeldfoto’s.

Lagenbenadering, uitwerking blauwgroen zie: www.gidsmodellen.nl

zie: www.aquaro.nl

hoge stuwwal metgeografische waterscheiding(indicatief, info vd Weerd)

gestuwde kleilagen(indicatief, info vd Weerd)

stijle stuwwalzijde

smeltwater (sandr)

laag stuifduin

beekdal met bronbeek (indicatief, info Schaafsma)

droog dal

Rijn met rivierbed

gemeentegrens

Verborgen pracht, verborgen kracht - de ondergrond

Grond

grafheuvels(provincie Gelderland)

bos met openplekken indicatief, Bouwer)

gemeentegrens

Verborgen pracht, verborgen kracht - Tijdlaag eerste occupatie (ijkjaartal 800)

Grond

bossen(indicatief)

woeste gronden(indicatief)

kloosters en kastelen(Schaafsma)

rivierengebied

Verborgen pracht, verborgen kracht - Tijdlaag Middeleeuwen (ijkjaartal 1400)

Grond

bebouwingskern

kasteel

buitenhuis/ villa

bos

akkers

weide

woeste gronden

wegen

beken

Rijn

op historische kaart niet aan-gegeven

alle info op deze kaart van prv Gelderland

Verborgen pracht, verborgen kracht - Tijdlaag begin 19e eeuw (ijkjaartal 1820)

Grond

kernen

bos

weide

heide en woeste grond

beekdalen

beken

Rijn

snelwegen

regionale wegen

spoorlijn

gemeentegrens

Verborgen pracht, verborgen kracht - Tijdlaag nu

Grond

Berging hemelwater in open water (GHG* < 1,00)Maatwerk (GHG* 1,00 - 2,70)Infiltratie hemelwater (GHG* > 2,70)Alleen dakvlakken afkoppelen op oppervlaktewater

Alleen bovengrondse infiltratieNiet infiltrerenIndicatieve kwelzoneWater

WaterbergingsbankProjectgebied waterbergingsbankUitbreiding stedelijk water

0 2,5Km

Juni 2010 P:\263808\DOC IN BEWERKING\Attentiekaarten\Drogevoeten.mxd

Droge voetenM

aas-

Waa

l Kan

aal

Waal

GHG* - Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (m -mv)

Wat gebeurt er al?

Info via t.verhoeven@nijmegen.nl

Berging hemelwater in open water (GHG* < 1,00)Maatwerk (GHG* 1,00 - 2,70)Infiltratie hemelwater (GHG* > 2,70)Alleen dakvlakken afkoppelen op oppervlaktewater

Alleen bovengrondse infiltratieNiet infiltrerenIndicatieve kwelzoneWater

WaterbergingsbankProjectgebied waterbergingsbankUitbreiding stedelijk water

0 2,5Km

Juni 2010 P:\263808\DOC IN BEWERKING\Attentiekaarten\Drogevoeten.mxd

Droge voetenM

aas-

Waa

l Kan

aal

Waal

GHG* - Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (m -mv)

Wat gebeurt er al?

Info via m.wille@renkum.nl