IN

FO

Een u i tgave van S t i ch t ing Schu imbe ton Neder land

STICHTING SCHUIMBETON NEDERLAND

S

Schuimbeton Info,bron van informatieSchuimbeton heeft verras-sende eigenschappen envele toepassingsmogelijk-heden. Schuimbeton Infotoont via referentieprojectenen technische informatie devoordelen van Schuimbetonals bouwmateriaal.Wellicht komt u op ideeën.

4Nr. Ju l i 1997

S C H U I M B E T O NS C H U I M B E T O N

Wat is nu precies schuim-beton?

Schuimbeton is een kunst-matig verkregen, lichtgewichtbouwmateriaal. Meestal wordthet samengesteld uit:- cement, als bindmiddel- water, voor de reactie met

het cement en voor verdun-ning van het schuimmiddel

- schuimmiddel en lucht, voorhet verkrijgen van poriën (de ‘schuimstructuur’).

Vanwege economische entechnische redenen kunnen

Duurzaam bouwen moethierbij in de breedste zin wor-den opgevat. Enerzijds wordtschuimbeton tegen het lichtgehouden aangaande hetgebruik van schaarse grond-stoffen, energie en belastingvan het milieu.

Anderzijds wordt het product bezien tegen de ach-tergrond van het vervaardigenvan duurzame constructies dieminimaal onderhoud nodighebben.

Deze ‘driedubbeldikke’ special van Schuimbeton Info

staat geheel in het teken van schuimbeton in relatie tot duurzaam bouwen.

Naast algemene informatie over het product komen in dit nummer reeds gerealiseerde

projecten aan bod, waarin schuimbeton vanwege haar duurzame eigenschappen is

toegepast.

verder nog toeslag- en/ofvulstoffen worden toegevoegd.Voorbeelden hiervan zijn metselzand, kalksteenmeel envliegassen.

De grondstoffenSchuimbeton is een ‘luch-

tig’ materiaal. Het bestaatvoor bijna 90% uit lucht enwater. Voor het behoud vande structuur is ook cementnodig. Ter verbetering van bijvoorbeeld de samenhangworden vulstoffen zoals zand,

kalksteenmeel en vliegassentoegevoegd. Tevens zijn deze toevoegingen van invloed opeigenschappen als dichtheiden (lange duur)sterkte.

D U U R Z A A M B O U W E N ? S c h u i m b e t o n

I S E R K L A A R V O O R !

Vervolg op pagina 2.

De duurzaamheid van zand,cement en kalksteenmeel zalbekend zijn. Vliegas evenwelheeft misschien wat toelichtingnodig. Bij diverse productie-processen komen verschillendetypen vliegassen vrij als rest-product. Een veel toegepasttype vliegas is poederkool-vliegas. Dit is een restproductvan kolengestookte elektrici-teitscentrales. Vliegas bindtzich chemisch prima in aan-wezigheid van cement, waar-door een dichtere structuurwordt verkregen.

Bij het maken vanschuimbeton worden eerst dedroge grondstoffen met watergemengd. Daarna wordt eenapart vervaardigd schuim toe-gevoegd. Dit schuim is door-gaans een proteïneschuim opbasis van dierlijk huidschraap-sel, afkomstig uit de leder-

industrie. Het schraapselwordt eerst gekookt om proteï-ne en huidvetten van elkaar tescheiden.

Het schuimmiddel is ingeconcentreerde vormuitstekend houdbaar en inopgeloste vorm in schuim-

beton volledig biologischafbreekbaar (2-3% oplossing).Bovendien is het niet giftig.

EnergieRedenen van toepassing

van schuimbeton hebben veel-al te maken met: - de lage volumieke massa - de isolatiewaarde - de combinatie van één van

deze twee met de stijfheid/sterkte van het materiaal.

Alternatieve materialen voorlichtgewicht aanvullingen inde wegenbouw zijn geëxpan-

deerde kleikorrels en polysty-reen. Een getal dat het ener-gieverbruik van schuimbetonalléén uitdrukt, is zeer betrek-kelijk. Interessanter is dit getalaf te zetten tegen de genoem-de alternatieven. Maar dankomt er nogal wat om dehoek kijken. Bij een goed ver-gelijk tussen de verschillendematerialen moet een gemid-delde praktijksituatie doorge-rekend worden volgens deLevensCyclusAnalyse-techniek(LCA). Alle indirecte gevolgenvan de keuze van eenbepaald product moeten inzo’n vergelijk worden meege-nomen. Dus ook bijvoorbeeldonderhoudswerkzaamhedenaan een wegconstructie ... ende daarmee gepaard gaandefilevorming ... en de bijhoren-de luchtverontreiniging ... en... Kortom, het zal duidelijkzijn dat een dergelijk diepgra-vend onderzoek niet behoorttot het werkterrein van deredactie van SchuimbetonInfo. Wel is grofweg gekekennaar de energie-inhoud vanmaterialen. Voor de toepas-sing ‘lichtgewicht-contructiesin de wegenbouw’ is het

Materiaal: Geëxpandeerd Geëxpandeerde Schuimbetonpolystyreen (EPS) kleikorrels (10-16)

Volumieke massa: 30 kg/m3 625 kg/m3 500 kg/m3

Energie per 10kN

ontlasting per m2: 1100 MJ 1050 MJ 400 MJ

HinderDoor het op locatie

maken van schuimbeton is de hinder voor de omgevingbeperkt. De belasting vanwegen wordt door het geringeaantal bulktransporten sterkverminderd. Bij de vervaardi-ging van schuimbeton met eenpomp ontstaat een geringegeluidsproductie. De lichte,flexibele transportslangen kun-nen makkelijk gehanteerd wor-den. Dit maakt schuimbetonook vanuit arbo-opzicht eenproduct dat de voorkeur ver-dient.daarbij interessant de energie

van het materiaal uit te druk-ken in het behaalde resultaat(het ontlasten of verlagen vande belasting van de onder-grond). In het schema is tezien dat schuimbeton als zeerduurzaam kan wordengekwalificeerd. Gunstige tech-nische eigenschappen zoalssterkte en stijfheid van hetmateriaal zijn hierbij nog nieteens meegerekend.

Van de benodigdeenergie voor schuimbeton isca. 90% nodig voor hetproduceren van het gebruiktecementaandeel. Er wordt dusbetrekkelijk weinig energiegebruikt voor de productie vande overige grondstoffen en debereiding en applicatie vanhet eindproduct.

EmissiesTijdens de productie en

verwerking van de schuim-betongrondstoffen vinden emis-sies plaats naar lucht, wateren bodem. Hier wordt ookweer 90% veroorzaakt doorde productie van het cement-aandeel in de grondstoffen. Voor het maken van

Nederlands cement gebruiktmen 50% secundaire grond-stoffen. Tevens wordt bij hetbrandingsproces voor 50%secundaire brandstoffengebruikt. De productie vanschuimbeton bestaat uit vierachtereenvolgende processen.Ten eerste worden de grond-stoffen gewonnen. Vervolgensworden deze gemengd opeen centrale. Ten derde wor-den ze in de gewenste recep-tuur naar de schuimbetonpro-ducent getransporteerd. Alslaatste wordt het eindproduct(bijna) altijd op locatie samen-gesteld. Het toe te voegenwater komt uit de waterleidingof is schoon open water. Bijdeze vier processen treedtnauwelijks verzuring op.Bovendien zijn de aantastingvan de ozonlaag en de emis-sie van giftige stoffen zeergering.

Verhard schuimbeton kanvragen oproepen aangaandede belasting van het omlig-gende groen en/of het grond-water. Onlangs is doorINTRON een breed onder-zoek afgerond. Daarin is hetuitlogen van schuimbeton

onderzocht. Verschillenderecepturen zijn daarbij onderde loep genomen. Tussen demilieubelastingen van derecepten bestaan geen groteverschillen. Uit het rapportblijkt dat alle varianten vanverhard schuimbeton binnende normen van hetBouwstoffen-Besluit vallen. Dat wil zeggen dat schuim-beton een ‘categorie 1’bouwstof is en dus vrij toe-pasbaar (zie het INTRONrapport nr. 96430 ‘Milieu-hygienisch onderzoek aanschuimbeton’, gratis verkrijg-baar bij de SSN).

Op locatie wordt het benodigde volume schuimbeton aangemaakt.

Vervolg op pagina 4.

Schuimbeton als fietspad-fundering in natuurgebied ’de Weerribben’ teOverijssel.

Afval

Behalve logistieke voor-delen, heeft productie op debouwplaats ook veel minderafval tot gevolg. De aanvoervan droge grondstoffen naarhet werk en de aldaar aan-wezige buffercapaciteitmaken het mogelijk exact diehoeveelheid schuimbeton aante maken die voor dát projectnodig is. Specierestanten zijner dus niet. Het afval bestaatslechts uit het spoelwater vande pompinstallatie en de transportslangen. Denk hierbijaan ca. 1,5 m3 water metdaarin opgenomen 200 kgcement en andere stoffen. Ditwordt met een container naarde puinstort afgevoerd.

Al eerder kwam hetinzetten van secundairegrond- en brandstoffen tersprake bij het vervaardigenvan Nederlands cement. Doorde verwerking van bijvoor-beeld vliegassen en vulstoffenin het schuimbeton wordt hetgebruik van primaire grond-stoffen nog verder geminimali-seerd. Door de combinatiemet cement worden eldersvrijgekomen secundairegrondstoffen nuttig én milieu-verantwoord toegepast!

Dit hoofdstukje ‘Afval’zou niet compleet zijn als wehet recyclings-aspect vanschuimbeton achterwege zou-den laten. Juist bij het kiezenvan bouwmaterialen voorduurzame projecten is herge-bruik daarvan een factor die

beslist niet over het hoofdgezien mag worden. Het recyclen van schuimbetonstaat nog in de kinderschoe-nen. Dit komt door de jongeleeftijd (ca. 20 jaar) vanschuimbeton-constructies. Hethergebruik van schuimbetonkrijgt door de leveranciersechter alle aandacht.Vastgesteld is dat schuimbetonop drie manieren (van grof totfijn) is te recyclen:Een grove wijze is het her-gebruik van grotere blokkenschuimbeton in bijvoorbeeldeen nieuwe lichtgewicht aan-vulling. Eventueel worden degerecyclede blokken gecom-bineerd met ‘verse’ omsluitin-gen van nieuw schuimbeton. Een andere methode is hetvermalen van schuimbeton toteen lichtgewicht granulaat.Hierbij ontstaat een flugzand-achtig product.

Een fijne manier vanrecyclen is het vermalen vanschuimbetonpuin tot een poe-der dat weer gebruikt kan worden als grondstof voornieuw schuimbeton. ●

Vervolg van pagina 3.

Conclusie

Uit het voorgaande mag duidelijk zijn geworden dat

schuimbeton, naast alle technische, ook veel duurzame

pluspunten heeft. De tijd ligt achter ons dat bouwmaterialen

in de woning- en utiliteitsbouw alleen worden beoordeeld

op de technische kwaliteiten. Steeds meer worden ze ook

op hun duurzaamheid bekeken. In de grond-, weg- en

waterbouwsector worden deze aspecten echter nog beperkt

meegenomen. Vanuit de SSN komt dan ook de vraag aan

de ontwerpers van de Nederlandse infrastructuur de duur-

zaamheid van bouwmaterialen (en daarmee dus ook de

projecten) mee te nemen in hun afwegingen en uiteindelijke

keuzen. Schuimbeton blijkt namelijk ook in deze sector een

zeer gunstig product.

Op de volgende pagina’s passeren enkele projecten

waar schuimbeton is toegepast de revue. De ontwerpers/

opdrachtgevers hebben een voortrekkersrol vervuld op het

gebied van duurzaamheid. Uit de artikelen blijkt dat

schuimbeton ook aan uw duurzame constructie een

positieve bijdrage kan leveren. ●

Productie ter plaatse, dus exacte afstemming van de hoeveelheden.

5

Dit heeft erin geresulteerddat 75% van de gebruiktebouwmaterialen valt in dehoogste van de vier klassendie de StuurgroepExperimenten Volkshuisvestinghanteert voor bouwmaterialen.Dit is de zogenaamde priori-teitsklasse. Daarnaast moest het stede-bouwkundige plan aansluitenop ecologisch bouwen.Gevolg hiervan is onder ande-re dat de door de bewonerszelf ontworpen huizen zoveelmogelijk passieve zonne-energie benutten (bijvoorbeeldkleine ramen in de noord-gevels, grote in de zuidgevels).Ook zijn de huizen zodaniggeplaatst dat schaduwwerkingde zonlichttoetreding zo minmogelijk belemmert.

Het organisatie- enadviesbureau Syneff Consultuit Den Bosch is door de

bewonersvereniging in dearm genomen voor de bouw-kundige en financiële begelei-ding. Ingenieur Posma van SyneffConsult: ”Het probleem inPurmerend was de slappeondergrond, waarop de wijkmoest worden gebouwd. Meteen traditionele funderingkwamen we uit op betonpalenvan 16 meter. Daarop had-den we dan een balklaagmoeten leggen en daarop dedekvloer. Dit vergt nogal watbeton. Omdat het relatief veelenergie kost om dit te produ-ceren, te vervoeren en te ver-werken, zijn we naar andereoplossingen gaan kijken.Kruipruimteloos bouwen opeen plaat van schuimbetonbleef al heel snel als enigserieus alternatief over. Het bedrijf IFCO heeft degrondtoestand onderzocht engeconcludeerd dat deze

voldoende stabiel was omschuimbeton te kunnentoepassen.

Daarnaast gaf schuim-beton ons een veel groterevrijheid om de woningen opdie manier vorm te geven,zoals de bewoners dat wil-den. Je bouwt in feite op eenplak schuimbeton die je zokan vormen als je wilt. Met

In Purmerend wordt een ecologisch woonproject gebouwd,

waarbij voor de fundering is gekozen voor schuimbeton.

Het initiatief voor de woonwijk komt van de bewoners zelf,

verenigd in een Vereniging van Eigenaren. De doelstelling

van deze groep was het realiseren van de woningen op

ecologisch verantwoorde gronden.

een traditionele fundering isdit veel moeilijker, waardoorhet project een stuk duurderzou zijn geworden.Schuimbeton is voor dit typewoningen zonder meer debeste oplossing. Door het toepassen vanschuimbeton hebben we eenzeer lichte fundering. Tesamenmet het gewicht van de woningis deze gelijk aan het gewichtvan de eerder ontgravengrond. Dit zorgt voor eenstabiele en veilige funderings-situatie. Er vindt naderhandimmers geen zetting meerplaats van de bouwgrond!”

Vijf functies”Schuimbeton is in dit

project echt een ideaalmateriaal. Het combineert vijf

”S C H U I M B E T O N i s v o o r d i t t y p e w o n i n g

H E T B E S T E”

De heer Posma. Vervolg op pagina 6.

functies in één: het vervangtde traditionele palen, debalken en de draagvloer, isbodemafsluiter en heeft eenzeer hoge isolatiewaarde. Dehier toegepaste gemiddeldelaagdikte van één meter geefteen isolatiewaarde die verge-lijkbaar is met 25 cm traditio-neel isolatiemateriaal. Doorde bodemafsluitende functieen het feit dat je bouwt zonderkruipruimte heeft het radio-actieve radongas uit de kleilaaggeen kans de woningen bin-nen te dringen. Schuimbetonzorgt dus ook nog eens voorbetere leefomstandigheden!Om de lofzang compleet temaken, is voor de productie,het transport en de verwer-king van schuimbeton veelminder energie nodig, watzeer kostenbesparend werkt.”

Opbouw”De schuimbetonfunde-

ringen worden als volgt op-gebouwd. Er wordt eerst eencunet gegraven waarin hetschuimbeton in twee lagenwordt aangebracht. Dit cunetwordt bekleed met een

PE-folie. Zou je dit niet doen,dan verliest het schuimbetonte snel z’n vocht aan deondergrond. In die met foliebeklede ‘bak’ wordt dan deeerste laag (500 kg/m3)gestort. Voordeel voor dehoofdaannemer is dat hij

daarmee een prettige onder-grond heeft voor het aanbren-gen van de (riolerings)leidin-gen etc. Op deze laag wordtaan de randen een buiten-spouwblad gemetseld tot vlakboven het maaiveld. Dezespouwbladen dienen om degevels van de woning op tebouwen. Om vochtoptrekkingnaar de gevels te voorkomen,wordt tussen de eerste laagschuimbeton en de gemetsel-de spouwbladen PE-folieaangebracht. Vervolgenswordt de tweede laag schuim-beton gestort. Deze dient alsdrukverdelende laag. Dedoor de woningen veroor-zaakte puntbelastingenworden door deze kwalitatiefzwaardere laag (600 kg/m3)beter opgevangen.”

De eerste funderingenzijn in de herfst van ‘96gestort. Het eerste deel van het project is in juni ’97opgeleverd. ●

Schuimbeton-fundering (drie lagen),hoogte is afhankelijk van de woning

Gebitumineerde vezelplaatCellulose-isolatieOSB Sterling (stabiliteit endampremming)GipsplaatStijl- en regelwerk hsbAnhydriet

Stelregel

6

Vervolg van pagina 5.

Op de achtergrond op schuimbeton gefundeerde woningen in afbouwstadium (projectfase I).Op de voorgrond schuimbetonfunderingen voor nog te bouwen woningen (projectfase II).

PrestatiebestekAbsolute vloeistofdicht-

heid was één van de voor-naamste eisen die opdracht-gever TU-Delft Vastgoedbeheerstelde aan de verharding.Scheurvorming, en daarmeehet gevaar voor weglekkenvan de chemicaliën, moestvolledig uitgesloten worden.De opdrachtgever formuleerdedaarom het criterium ‘10 jaargarantie op een zettingsvrijeconstructie’. Daarnaast isgekeken naar de chemicaliën-bestendigheid van de toplaagen de vlakheid van deconstructie in verband met hetvervoer van de grondstoffenper vorkheftruck.

De heer Hogervorst,projectleider van de TU-Delft,geeft de achtergronden vanhet project: “De oude verhar-ding dateerde van 1983 ensindsdien hebben we 250 mmzetting gehad. Gedurende dieperiode hebben we voort-durend kleine aanpassingengedaan om ervoor te zorgendat de verharding bij calami-teiten geen gevaar zou opleve-ren. Mede in verband met destrengere milieu-eisen hebbenwe in ’95 besloten niet alleende verharding, maar ook defundering structureel aan tepakken. We hebben daarbijeerst de verschillende construc-tiemogelijkheden onderzocht,om vervolgens de expertise

Door de drie inschrijverszijn diverse alternatieven ver-geleken en aangeboden.NBM West is met de meestgunstige aanbieding, eenasfaltverharding op schuim-beton, aannemer van hetwerk geworden. Omdat dechemicaliënoverslag tijdensde werkzaamheden gewoondoor moest gaan, is het pro-ject in drie fasen uitgevoerd.

S C H U I M B E TONi s d é

O P L O S S I N G

Chemicaliënopslag TU-Delft heeft zettingsarme, vloeistofdichte verharding:

Vervolg op pagina 8.

7

De verharding rondom het chemicaliëndepot van de

TU-Delft is vernieuwd. De vernieuwing was nodig omdat

de oude verharding was verzakt en bovendien niet meer

voldeed aan de hedendaagse milieu-eisen. Bij de aan-

besteding is een eis gesteld aan de vloeistofdichtheid en

daarmee ook aan de maximale zakking van de nieuwe

verharding.

van aannemers in te schake-len. In plaats van ‘voorschrij-ven van a tot z’ hebben wedaarbij gekozen voor eenprestatiebestek, waarin weonze randvoorwaarden heb-ben gesteld en de invullingaan de inschrijvers hebbenovergelaten. Voor ons washet de eerste keer dat we opdeze wijze een aanbestedinghebben gehouden, maarterugkijkend is het een goedebeslissing geweest. Omdatonze eisen duidelijk warengesteld, hadden we voldoen-de vertrouwen om de engi-neering in handen van deaannemer te leggen.Uiteraard speelde daarbijook de prijsvorming een rol,maar we spreken in dit ver-

band liever over de prijs-pres-tatieverhouding.

Drie inschrijvers dienden13 varianten in. Naastschuimbeton werden ondermeer ook constructies vanzand en van polystyreenblok-ken aangeboden. We hebbengekozen voor schuimbetonomdat dat vanwege het ge-ringe gewicht en de gunstigeconstructieve eigenschappenuitermate geschikt is voortoepassingen op een slappeondergrond. Uiteindelijkkwam de schuimbetoncon-structie met vloeistofdichtetoplaag als beste uit de bus.Deze variant was overigensniet de goedkoopste oplos-sing, maar kwalitatief gezienop termijn wel de beste.”

Eigenschappen vanschuimbetonSchuimbeton wordt vanwegehet lichte gewicht en de gunstigeconstructieve eigenschappen

40 mm asfalt ZOAB met toplaagafdichting op cementbasis

60 mm asfalt GAB

400/700 mm schuimbetonvolumieke massa 500 kg/m3

Waterdoorlatend geotextiel

200 mm lava

Vervolg van pagina 7.

steeds vaker toegepast in dewegenbouw. Het productwordt vervaardigd in gewich-ten vanaf 400 kg/m3 tot circa1200 kg/m3. Het meest toe-gepaste type schuimbeton,dat ook bij dit TU-project istoegepast, is 500 kg/m3. Bijdeze volumieke massa wordteen economisch optimumbereikt tussen kwalitatieveeigenschappen en kostprijs.Inmiddels is met schuimbetontype 500 ruime praktijkerva-ring opgedaan en is dit typede standaard geworden in dewegenbouw.

Bij de 500 kg/m3-variantvormt het schuim (de lucht)circa 70% van het volume.De druksterkte is gemiddeldcirca 1,5 MPa, de buigsterkteongeveer 0,20 MPa en deelasticiteitsmodulus circa 600 MPa. Deze eigenschap-pen zorgen ervoor dat hetschuimbeton hoog in eenwegdekconstructie kan wor-den toegepast. Dit in tegen-stelling tot de meeste anderelichtgewichtmaterialen, dieover het algemeen weer eenzwaar verhardingspakket ver-eisen om verkeersbelastingente kunnen spreiden.

Een andere belangrijkeeigenschap van schuimbetonis de wateropname. Hieroverbestaan de nodige misver-standen, doordat de schuim-betonproducten in de marktsterk verschillen. Het is danook van belang de eisen hier-aan in het bestek duidelijkvast te leggen. Voor dit pro-ject heeft de leverancier een

maximale gewichttoenamevan 10% (50 kg/m3) moetengaranderen.

Aanbrengen van schuim-betonSchuimbeton wordt vrijwelaltijd op het werk vervaar-digd. Dat is niet toevalligomdat immers het grootstedeel van het volume uit luchtbestaat. Bovendien is onge-veer 40% van het gewichtwater. Vrijwel altijd wordtdan ook gewerkt met aanvoervan droge stoffen en toevoe-ging van water en lucht terplaatse. Naast de logistiekevoordelen wordt op dezewijze ook een betere,

8

Doorsnede verhardingsconstructie TU-Delft.

constantere kwaliteit van hetproduct bereikt. Voordat bijhet TU-Delft project de schuim-betonconstructie kon wordenaangebracht, moest eerst deoude verharding worden ver-wijderd. Op de fundering isde schuimbetonconstructiegerealiseerd. Ook voor ditproject is het zogenaamdedroge-stoffen-systeemgebruikt. De mix van drogestoffen is in bulkwagens aan-gevoerd. Op de bouwplaatsis de mix via een silo naar depomp-unit gevoerd. In dezeunit is de mix gemengd metde benodigde hoeveelheidwater, waarna een specie isverpompt. Meteen achter de

pomp vond de injectie vanschuim plaats, waarbij dooreen geforceerde werveling inde slang een homogeenschuimbetonproduct ontstond.Op deze wijze is een produc-tie van ca. 40 m3 per uur terealiseren.

Vervolgens is het schuim-beton via flexibele rubber-slangen getransporteerd. Bijafstanden die groter zijn dan150 meter kunnen deeigenschappen van hetproduct veranderen, zodateen tussenpomp opgesteldmoet worden. Het uiteindelij-ke product in het werk heefteen hoge vloeibaarheid. Het

is het best te omschrijven alseen yoghurt-achtige vloeistof,die nagenoeg zelfnivellerendis. In een kleine laagdikte(ca. 100 mm) en met grove-re vulstoffen is schuimbetonmet een afschot van 15 mmper meter af te werken.Dagproducties moeten bijschuimbeton-laagdikten vanmeer dan 200 mm verdeeldworden in vakken met een(tijdelijke) bekisting.Afhankelijk van toegepastecementtypen en de dagtempe-ratuur begint het hydratatie-proces na circa 3 à 6 uur.Het product gaat dan overvan de plastische naar devaste toestand. Snelheid bij

het aanbrengen is dus gebo-den, want als het schuim-beton bij deze overgang inbeweging gebracht wordtdoor toevoeging van nieuwmateriaal, dan wordt destructuur van het productaangetast. In het werk zouzich dan de situatie kunnenvoordoen dat wel nieuwschuimbeton wordt aange-bracht maar geen volume-vergroting in het werk wordtverkregen.

Scheidingslaag entoplaag

Tussen de schuimbeton-laag en de vloeistofdichtedeklaag is vervolgens eendrukverdelende scheidings-laag van lava aangebracht.De functie van deze laag ishet verdelen van de aslastenvan het wegverkeer. De vloei-stofdichte toplaag tenslotte isin één fase aangebracht.Daarbij is een combinatiedek-laag toegepast, die naastvloeistofdichtheid nog eentweetal voordelen biedt. Doorhet gebruik van zowel bitumi-neuze als cementachtigematerialen is deze verhardingnamelijk flexibel en tevensbestand tegen hoge statischebelastingen. ●

9

G A S D I C H T a f s l u i t e n m e t

S C H U I M B E T O N

10

In het bestek is ervoorgekozen de wijk gedeeltelijkaf te graven en een zoge-naamde leeflaag van schonegrond aan te brengen. Onderde woningen wordt geengrond afgegraven. Er moestworden voorkomen dat (vluch-tige) giftige stoffen vanuit dekruipruimte de woning zoudenbinnendringen. Daartoe is debeganegrondvloer gasdichtgemaakt door het aanbrengenvan een laag PUR-schuim aande onderzijde van de vloer enhet kruipluik. Opdrachtgeveris de provincie Zuid-Hollandmet als directievoerder inge-nieursbureau DHV.

Woningstichting Maas-sluis, eigenaar van 373woningen in de gifwijk, heeftmet goedkeuring van deProvincie, gekozen voor eenalternatieve afsluiting van de

kruipruimte. Dit alternatief opde PUR-schuimisolatie voorzietin een gasdichte afsluiting vande bodem van de kruipruimte,en bestrijdt op deze manierde directe oorzaak van deproblemen. Door het aanbren-gen van een folielaag op debodem van de kruipruimte,afgedekt met een laag schuim-beton, wordt de bodemafdoende afgesloten. Hetschuimbeton beschermt defolie tegen eventuele bescha-digingen. Als bijkomend voor-deel gelden de uitstekendethermisch-isolerende eigen-schappen van schuimbeton.Ook aan de funderingen enrond leidingen wordt de foliegasdicht bevestigd. Aan deranden langs de funderingheeft de folie voldoende over-lap om zettingen van debodem in de toekomst op tevangen. Het aanbrengen van

de folie en het schuimbetonkon via het kruipluik plaatsvin-den. Voorafgaand aan dewerkzaamheden werdenmetingen verricht in de kruip-ruimten. Bij overschrijding vande MAC-waarde werd delucht in de kruipruimten afgezogen tot de toelaatbarewaarde was bereikt.

De werkzaamheden zijnonder garantie uitgevoerd.Onderdeel van het werk is deuitvoering van een nazorg- en

controleprogramma. Daarbijwordt de werking van hetsysteem twee-wekelijks door-gelicht. Op basis van eenopgestelde faalanalyse zijnaansprakelijkheden bij schade/falen vastgelegd.Het voordeel van deze gas-dichte bodemafsluiting is, datde kruipruimte in de toekomstzonder gevaar voor degezondheid toegangelijk is.Bij het alleen gasdicht makenvan de beganegrondvloer isdit niet mogelijk. ●

In augustus vorig jaar is de sanering gestart van de

grootste bodemverontreiniging in Nederland. Dit is de

‘Steendijkpolder’ in Maassluis, begin jaren ’60 opgehoogd

met ca. 6 m deels zwaar verontreinigd havenslib. In dit slib

zijn zeer hoge concentraties aangetroffen van uiterst giftige

stoffen als arseen, kwik, chloorpesticiden, PCB’s, PAK’s en

minerale oliën.

150 mm

MIOFOL-AV

Bodem

Fundering

Vloer

Kruipruimte

Bevestiging/afdichting

Overlap 150 mm

Schuimbeton

Woning

Principeschets gasdichte bodemafsluiting.

11

een bekisting gecreëerd voorde te storten schuimbetonlaag.In een met folie beklede ‘bak’die in de zandgrond is uitge-graven, is de schuimbetonvloervan 300 mm dik gestort. Defolie verhinderde het ‘weglek-ken’ van het water in de zand-grond. Met deze schuimbeton-laag heeft het gebouw eenzeer goede isolatielaag gekre-gen. Bovenop het schuimbetonen over de draagbalken heenis de constructievloer van 150 mm dik gestort. Dezevloer is gemaakt van betondat is voorzien van beton-/puingranulaat, een toeslagstofdie wordt verkregen door her-gebruik van sloopmateriaal(dubo!). Aan de randen is devloer gewapend om hetgewicht van het houtskeletgoed te kunnen opvangen. Alsafwerkvloer is een anhydriet-vloer gestort. ●

Dit Bezoekers- enVoorlichtingscentrum laat deactuele stand van zaken ophet gebied van ecologischbouwen zien. Deze komt spe-cifiek tot uiting op de terreinenvan water(huishouding), ener-gie, bouwmaterialen en lucht-(behandeling). Het kringloop-principe is bij al deze terreinenzoveel mogelijk gehanteerd.Zo wordt gebruik gemaakt vanregenwater, en wordt, waarmogelijk, leidingwater herge-bruikt. Naast ‘gewone’ water-sparende toiletten is er eencomposttoilet. ‘De KleineAarde’ benut zowel actievezonne-energie voor warm tap-water, passieve zonne-energievia de ramen en de corridorvoor opwarming van de ruim-ten en fotovoltaïsche zonne-energie voor de kunstverlichting.Het gebouw is geïsoleerd metnatuurlijke materialen zoals

Ecologisch voorlichtingscentrum ‘De Kleine Aarde’ zet zich

al zo’n vijfentwintig jaar in voor het onder de aandacht

brengen van het begrip ecologie in z’n algemeenheid.

Hierbij komen aspecten aan de orde als voeding, land- en

tuinbouw, manier van leven en ook bouwen. Als vervanging

van de toenmalige accomodatie is in Boxtel een geheel

nieuwe huisvesting verrezen, waarin ook cursisten kunnen

overnachten tijdens deelname aan meerdaagse opleidingen

of informatie-sessies.

schapenwol en cellulose(waarin het liefst niet teveelinktresten zijn achtergeble-ven). Bij het bouwen was houthet uitgangspunt, wat ondermeer resulteerde in een houtskelet. Waar het houtafwerking behoefde, zijnnatuurverven gebruikt. Er zijnpraktisch geen PUR-schuim enkitten toegepast.

Motivatie‘De Kleine Aarde’ is

gebouwd op zandgrond.Vraag was met welk materiaalde begane-grond-vloer geïso-leerd moest worden dat én devereiste isolatiewaarde zouopleveren én dat goed aan-sloot bij duurzaam bouwen.Polystyreen bijvoorbeeld vielal heel snel af, vanwege eenongunstige milieuvergelijking.Andere isolatiematerialenwaren vanuit dubo gezien wel

toe te passen, maar prijstech-nisch niet interessant.Schuimbeton bleef uiteindelijkover, omdat het a) degewenste isolatiewaardeleverde, b) milieuvriendelijk is(zowel qua samenstelling alsqua benodigde energie omhet te fabriceren, te verwer-ken en te transporteren) en c) een goede prijsstellingheeft. Het relatief geringegewicht van schuimbetonspeelde bij dit project nietmee, omdat de zandlaag vanzichzelf draagkrachtig genoegwas om ook een traditionelefundering te kunnen dragen.

VerwerkingDe uiteindelijke vloer is

van tevoren uitgezet metbetonnen randbalken. Dezedienen om de belasting vanhet gebouw op te vangen.Tevens is met de randbalken

V L O E R VA N‘De Kleine Aarde’ geïsoleerd

M E T S C H U I M B E TON

St i ch t ing Schu imbe ton Neder land

Pos tbus 34615203 DL ’s -Her togenboschTe le foon (073) 64 01 244Fax (073) 64 01 299

12

STICHTING SCHUIMBETON NEDERLAND

S

S C H U I M B E T O Ni n k o r t b e s t e k

Funderingsproject Amsterdam

Werkbezoeken Leidschendam

Enkele jaren geledenpubliceerden wij in de voor-loper van de SSN-Info één enander over het funderings-herstelproject aan de Uiter-waardenstraat te Amsterdamwaarbij met behulp vanschuimbeton de zettingen zijn

geminimaliseerd. Inmiddels iseen tussenevaluatie over ditwerk uitgebracht door deStedelijke WoningdienstAmsterdam.Hoofdconclusie: funderingsher-stel, zoals hier in Amsterdamtoegepast, biedt zeer goede

perspectieven met betrekkingtot snelle uitvoering, beoogderesultaten en kostenreductieten opzichte van de traditio-nele methoden.Het gratis rapport is op tevragen bij Inge de Beus vande SSN in Den Bosch. ●

Donderdag 19 junijongstleden hebben ongeveer150 mensen deelgenomenaan de informatieve schuim-betonbijeenkomst te RW4Leidschendam. In een volgen-de SSN-Info berichten wij overhet project; bijgaand een foto-impressie. Indien u één enander gemist heeft, bestaat demogelijkheid om op 3 septem-

ber aanstaande een soortge-lijke schuimbetonbijeenkomstbij te wonen in Amsterdam,het IJ-Boulevardproject.

Voor informatie c.q. aanmelden kunt u de SSNbenaderen en vragen naarInge de Beus. ●

Hoeveel loogtschuimbeton uit?

Heel weinig, zo blijktuit een onderzoek vanINTRON dat in opdrachtvan de SSN is uitgevoerd.De waarden vallen ruimbinnen de normen van hetBouwstoffen-besluit.

Wie alles wil wetenover de positieve uitslagvan het onderzoek, kan eengratis exemplaar opvragenbij Inge de Beus van deSSN in Den Bosch. ●

Milieuhygiënisch

onderzoek aan schuimbeton

Intron rapport nr. 96430