Welkom op De Dellen

Bos en heide, doorkruist met schilder-achtige lanen. In het gebied broeden veel vogelsoorten en leeft een groot aantal edelherten.

Lengtes: 3 - 3,5 - 4,5 km

3 wandelroutes

Informatie over de wandelroute

Startpunten De rode en gele route starten vanaf de parkeerkplaats bij Erf Daendels aan de Nieuwe Zuidweg, Epe. Routebeschrijving De blauwe route start bij de parkeerplaats

aan de Elburgerweg, Epe.Routebeschrijving

Eigen vervoer A50 Arnhem - Zwolle, afslag 29 Heerde, Wezep, Wapenveld. Borden richting Wezep volgen en na ca. 500 meter de

Nieuwe Zuidweg inslaan.

Openbaar vervoer Kijk op www.9292.nl.

Geldersch Landschap & Kasteelen Postbus 7005, 6801 HA Arnhem www.glk.nl Printen Wilt u deze route printen, kies dan bij

afdrukken 4 pagina's per vel.

22

Wandelroutes De Dellen

3

Graf Buys Ballot

Pluizemeer

Elisabeths Hoeve

Kantoor/werkschuur

Schaapskooi

Bootjesvijver

Kiosk

Nieuwe Zuidweg

Dellenw

eg

Dellenselaan

Elburgerweg

Nieuwe Zuidweg

De Dellen

De Hooge Heide

Haelberg uitkijktoren

Oldebroekse Heide(militair oefenterrein)

SchaapskooiRenderklippen

Erf van Daendels

9

3

41

2

5

8

1112

14

15

10

16

13

7

6

3Tik op de nummers voor informatie

Legenda

Gele route

Blauwe route

Rode route

Parkeerplaats

Camping

Grafheuvel

Wandelroutes In het gebied zijn 3 wandelroutes uitgezet:

•Gele route van 3 km

•Langs deze route staan extra bankjes.

•Blauwe route van 3,5 km

•Rode route van 4,5 km

Toegankelijkheid Het gebied is opengesteld voor wande-laars en fietsers op wegen en paden, vanzonsopkomst tot zonsondergang.De wandelroutes zijn minder geschiktvoor rolstoelen en kinderwagens.

HondenAangelijnd toegestaan.

44

De Dellen kent een rijke cultuur his- torie. Verschillende landheren hebben het ontgonnen en bewoond. Ook was er hier een belangrijk kruispunt van handelswegen over de Veluwe. De naam van het landgoed stamt van het woord ‘Del’ dat laagte in het ter-rein betekent. De Dellen, aangekocht in 1929, was het eerste bezit van Geldersch Landschap.

MMMMMMMet kaartsymbool naar de kaart

1 Erf Daendels Je staat hier op de ‘kiemplaats’ van De

Dellen, het omwalde Erf van Daendels.

Hier legde oud-generaal Daendels vanaf

1803 zijn landbouwgronden aan en

bouwde hij een landhuis, een schaaps-

kooi, schuren en hooibergen. Van de

oorspronkelijke gebouwen is niets

bewaard gebleven. Wel zijn de wal en de

lusvormige toegangsweg, waaromheen

de gebouwen stonden, nog duidelijk

zichtbaar.5

2 Houtwal Bij het verlaten van het Erf van Daendels

passeer je een van de vele houtwallen.

Deze wal is in 1803 door Daendels

beplant met bomen en diende als

erfafscheiding.

6

3 Veluwse heideschapen Begrazing door heideschapen zorgt

ervoor dat de heide niet dichtgroeit met

grassen en jonge bomen en struiken.

Daarnaast verspreiden de schapen zaden

via hun vacht en dragen ze zo bij aan een

gevarieerde hei.

Daarom zijn heideschapen belangrijk in

het natuurbeheer van onder andere de

Dellen. In 2012 is een schaapskooi ge-

bouwd voor de schaapskudde die diverse

Noord-Veluwse heideterreinen begraast.

Wij vragen u de dieren niet te voeren.

7

4 Zandhagedis Vooral het mannetje zandhagedis is een

opvallende verschijning door zijn groene

flanken. Vrouwtjes zijn variërend bruin

met een goed gecamoufleerd patroon.

Het vrouwtje legt haar eieren in een

zandbed op zo’n 5 tot 10 cm diepte.

Dit doet ze het liefst op een zuidhelling.

Zonnewarmte kan de eieren zo goed

bereiken om ze op deze manier uit te

broeden. Tijdens een wandeling over één

van de heidevelden kun je zandhagedis-

sen tegenkomen.

8

5 Zomereiken De zomereik komt van oorsprong in ons

land voor. De bladeren hebben een korte

bladsteel en de eikels een lange vrucht-

steel. De eik is een bron van leven met

ruim 200 soorten insecten die dankzij de

boom kunnen leven. Deze insecten vor-

men een belangrijke voedselbron voor de

vele vogels die je in de Dellen vindt.

De groene specht broedt graag in de

zomereik.

6 Herstel Dellenselaan In 1803 begon Herman Daendels met het

ontginnen van het toen nog natte heide-

9

gebied De Dellen. De Dellenselaan dien-

de toen als centrale toegang naar het

erf van Deandels en de bijbehorende

percelen. Vanaf een hessenweg, zoals de

handelswegen genoemd werden, was de

Dellenselaan bereikbaar. In deze periode

heeft Daendels hier een beukenlaan aan-

gelegd. In 2001 is de dubbele beukenlaan

hersteld en opnieuw aangeplant.

7 Voormalige bootjesvijver In de jaren 1930 was de vijver een groot

vermaak voor de hele familie. Ter

ontspanning konden bezoekers plaats

nemen in een bootje voor een rondvaart.

Er was ook een uitspanning bij.

10

8 Wilde zwijnen Op landgoed De Dellen leven veel wilde

zwijnen in het bos. Dit is vaak duidelijk te

zien langs het pad waar ze bij het zoeken

naar voedsel de bodem plaatselijk sterk

omwoelen. Dit is gunstig voor bosont-

wikkeling. Door het omwoelen krijgen

zaden meer kans te ontkiemen. Boven-

dien helpt het omwoelen de vogels om

in de winter aan eten te komen.

1111

9 Graf van Buys Ballot Midden op de heide bevindt zich het graf

van de zoon van weerkundige Buys

Ballot. Cornelis Sebastiaan Buys Ballot

was landheer van De Dellen van 1890 tot

1928. Op de grafsteen ziet u het familie-

wapen met de tekst “Le sage espère en

Dieu” (De wijze vertrouwt op God).

10 Drie heidesoorten Op dit heideveld komen

drie soorten heide

voor: struikheide,

dopheide (foto) en

kraaiheide. De meest

1212

algemene soort is de struikheide, die in

augustus bloeit. Deze plant geeft de

voorkeur aan een drogere standplaats

dan de in juni en juli bloeiende dopheide.

Kraaiheide draagt in de herfst zwarte

bessen.

11 Beukenbos Dit beukenbos is ideaal voor de zwarte

specht. Opvallend in het bos is het

ontbreken van ondergroei. Het dichte

bladerdek van de beuk laat weinig

zonlicht door, waardoor de kruid-

en struiklaag niet tot ontwikkeling kan

komen. Bovendien verteerd het blad van

de beuk moeilijk, waardoor andere zaden

niet makkelijk kunnen ontkiemen.

13

12 Rozenbank Vanaf de Rozenbank had Buys Ballot

uitzicht op zijn schrijverskoepel die hier

destijds stond. De benaming van de bank

slaat op de rododendrons die achter en

naast de bank staan.

13 Grafheuvel De heuvel waar de route langs gaat is

een grafheuvel. Waarschijnlijk dateert dit

exemplaar uit de Late Steentijd (2900 -

2000 v.Chr.).

14

14 Natuurcamping Midden op landgoed De Dellen heeft

Geldersch Landschap & Kasteelen een

basic kampeerterrein ingericht voor de

echte natuurkampeerder. Het gras wordt

hier ‘gemaaid’ door de schaapskudde.

Kijk voor meer informatie op

www.glk.nl/dedellen.

15 Levenbarende hagedis De levendbarende hagedis dankt haar

naam aan de wijze van voortplanten. De

jongen worden in een doorschijnend

vlies geboren, waar ze vrijwel direct

uitbreken. De jongen zijn gelijk zelfstan-

dig, want van ouderzorg is geen sprake.

15

Hun leefomgeving is structuurrijk met

bijvoorbeeld heidestruiken waarin ze

kunnen schuilen tegen uitdrogen en

roofdieren. Open plekken zijn belangrijk

om hun lichaam op te kunnen warmen in

de zon.

16 Duinen uit de ijstijd Op deze plek langs de route ligt een heu-

velachtig heidegebied. De heuvels zijn

duinen van dekzand uit de laatste ijstijd,

zo’n 11.000 jaar geleden. Hoewel het lan-

dijs zich toen niet tot Nederland uitstrek-

te, was het klimaat zeer koud en droog.

Poolstormen deden de bodems verstui-

ven en zetten het rondwaaiende zand

elders af als dekzandruggen en duinen.

16

Tip: In het rustgebied ligt een wildobser-

vatiepost. Deze is alleen toegankelijk

onder begeleiding van de boswachter.

Kijk voor excursiedata op

www.glk.nl/activiteiten

17

Ruim 150 prachtige natuurgebieden,

kastelen en landgoederen in Gelderland zijn

aan de zorg toevertrouwd van de stichting

Geldersch Landschap & Kasteelen. Met uw

steun kunnen we Gelders erfgoed beheren.

Zodat iedereen er nu en in de toekomst van

kan genieten.

Help mee!Samen met uw thuiswonende gezinsleden

(danwel kleinkinderen) krijgt u:

•Derijkgeïllustreerdegids‘Beleef!’met

bijbehorende app Landschap en kastelen;

• Vierkeerperjaarhetmagazine

‘Mooi Gelderland’;

• Gratisregulieretoegangtot7kastelen;

• Veelalgratisdeelnameaanwandelingen

en bijzondere fietsexcursies met de

boswachter;

• Digitalenieuwsbriefvolactualiteiten/tips

Meld u aan voor de nieuwsbrief

of word donateur