Leiedal, 2017 gemeente zwevegem, beheersplan transfo77

3. Beschrijving en inventarisatie van de erfgoedelementen

3.1. Inventarisatie

3.1.1. Het geheel: de transfo-site

De site van de elektriciteitscentrale is gelegen net buiten de dorpskern, langsheen het kanaal Bossuit-Kortrijk en vlakbij de spoorweg Kortrijk-Avelgem. Van bij de aanvang werd een grote site ingenomen die d.m.v. indrukwekkende gebouwen werd gestructureerd en middels een kade aan het kanaal werd vastgehaakt. De oriëntatie van het kanaal werd hierbij overgenomen en er ontstond een samenspel van massieve solitaire gebouwen, de primaire orde van het kanaal en haar kade (meter boven het terreinniveau) en het landschap.De latere toevoegingen en aanpassingen schreven zich in deze rationele geometrische structurering in.De site vormde een afgesloten enclave op de grenszone tussen de bebouwde kom en het open landelijke gebied.De site werd ontsloten voor gemotoriseerd verkeer via een gekasseide weg vanaf de hoofdtoegang op het kruispunt van de Paul Ferrardstraat, de Kanaalstraat en de Transfostraat. Voor spoorverkeer via de toegang in de Blokkelestraat.

De site werd in de loop van zijn werking uitgebreid met verschillende gebouwen. De oorspronkelijke bouwkern, is het gedeelte waar de productie plaatsvond. Tijdens het interbellum werd de site fors uitgebreid, dit had vooral te maken met de modernisering en uitbreiding van de productiecapaciteit en hieraan gerelateerde nutsgebouwen en sociale voorzieningen. Uitbreidingen in de 2de helft van de 20e eeuw, hadden

hoofdzakelijk te maken met de omschakeling naar stoomproductie en de functie van de site als piek- en reservecentrale.

3.1.2. Productie-infrastructuur

Deze infrastructuur omvat het geheel aan gebouwen voor de productie van elektriciteit, zijnde ketelhuizen, met diverse ketels, de machinezaal, voor de opwekking van de stroom in de turbines, en de transfogebouwen voor de transformatie, beveiliging en verdeling van de stroom naar de netten. Hierbij horen tevens de trekventilatoren, koeltorens, schouwen en watertoren. De gebouwen vormen een relatief monoliet bouwblok, met een oorspronkelijke kern daterend van 1911-1913, en belangrijke uitbreidingen in het intebellum. Na de WOII werden er nog uitbreidingen en transformaties uitgevoerd aan de kanaalzijde.De essentie van de productiegebouwen werd reeds als monument beschermd in 1999. De uitbreiding aan de kanaalzijde van na WOII, werd niet mee beschermd als monument omwille van de beperkte erfgoedwaarde. Bij de herbestemmings- en restauratieplannen van dit gebouw, werd dan ook besloten dat dit gedeelte kon gesloopt worden.

Volgende gebouwen behoren tot de productie-infrastructuur:1. Machinehal 1911-13 : Werd beschermd als monument in

1999. Restauratiedossier werd goedgekeurd. Uitvoering gebeurd in fasen.

2. Ketelhuis: Gedeeltelijk daterend van 1° bouwfase. In 1935 was reeds een nieuw ketelhuis aan kanaalzijde aangebouwd. De nieuwe ketelhuizen (niet beschermde uitbereiding aan kanaalzijde van na WOII) zijn afgebroken tot tegen de oostgevel van de oude ketelhuizen.

3. Oud Transfo-gebouw: behoort tot de oorspronkelijke bouwkern. Werd beschermd als monument in 1999. Restauratiedossier werd goedgekeurd. Uitvoering gebeurd in fasen.

78 gemeente zwevegem, beheersplan transfo

4. Nieuw transfogebouw: dateert van een uitbreidingsfase tijdens de interbellumperiode.

5. Oude pompenzaal: Beschermd als monument in 1999. Herbestemd tot fuifzaal in 2009.

6. Noordelijke schoorsteen: Gemetste schoorstenen opgetrokken in 1925. Beschermd als monument in 1999.

7. Centrale schoorsteen: Gemetste schoorstenen opgetrokken in 1938. Beschermd als monument in 1999.

8. Watertoren + werkhuis: Beschermd als monument in 1999.9. Voet van oude koeltoren (interbellum): Beschermd als

monument in 1999.10. Reservoirs koelwater: Beschermd als monument in 1999.11. Ventilatorgebouw: Beschermd als monument in 1999.

Oorspronkelijke bouwkern is het gedeelte waar de productie plaatsvond. De gebouwen vormen relatief een monoliet bouwblok, met een oorspronkelijke kern (machinezaal, stokerij, een zaal voor elektrische borden en kolenbunkers) daterend van 1911-1913 en belangrijke uitbreidingen in het Interbellum (uitbreiding ketelhuizen, machinezaal en pompenzaal, nieuw transfogebouw, ventilatorengebouw, schoorstenen, watertoren, koeltorens). Dit had vooral te maken met de modernisering en uitbreiding van de productiecapaciteit. Na WOII werden er nog uitbreidingen en transformaties uitgevoerd aan kanaalzijde. Uitbreidingen in de 2de helft van de 20ste eeuw, hadden hoofdzakelijk te maken met de omschakeling naar stoomproductie en de functie van de site als piek- en reservecentrale.

3.1.3. Nutsgebouwen

De nutsgebouwen omvatten gebouwen en constructies die de werking van de site ondersteunden. Het zijn diverse losstaande gebouwen, veelal daterend uit het interbellum, die door hun coherente vormgeving een belangrijke bijdrage leveren aan de verschijningsvorm van de site, maar ook aan de interpretatie van de werking en evolutie van een elektriciteitscentrale in het begin van de 20e eeuw.12. Overslaggebouwtje (=remise à loco) (interbellum):

Beschermd als monument in 1999.13. Pompgebouw fuel: pompinstallatie voor het overpompen

van fuel vanuit de stookolietanks. Dit gebouw is reeds heringericht als nutsgebouw (water, gas)

14. Gasstation: ter aandrijving van de gasketels (die reeds zijn afgebroken)

15. Administratief gebouw (interbellum): Beschermd als monument in 1999.

16. Mechaniekersgebouw (interbellum): Rechthoekig vrijstaand gebouw in zakelijke stijl ca. 31,00 x 10,80m, 2 bouwlagen, uitspringende trapzaal. Baksteengevel geritmeerd door vensters en penanten. Dorpels, lintelen en dakrand in zichtbeton, stalen ramen en houten poort. Draagstructuur uit beton, met zichtbare betonnen kolommen, ribbenvloer voor tussenvloer en dakstructuur. Traphal: granito treden, smeedijzeren balustrade, cementtegelvloer rood-wit, deels wit betegelde muren (met zwarte bies) in keramische tegels. Gelijkvloerse verdieping omvat het voormalige atelier van de mekanieker. Atelierruimte is nog uitgerust met een smidse-oven, horizontale draaibank Jones & Lamson type Senna 1, verschillende werkbanken, een manuele takel (At. De Constr. P. Bracke – Force 2 tonnes). Vloer uit betonnen klinkers met nog aanwezige smalspoorrails. Eerste verdieping omvat de sociale lokalen met refter, douches en kleedruimtes. Afwerking: cementtegelvloer rood-wit, deels wit betegelde muren (met zwarte bies) in keramische tegels, metalen langwerpige metalen wasbassins op gietijzeren voeten in kleedruimtes. Volledig wit betegelde douchekabines.

17. Werkhuis elektriekers (interbellum): Rechthoekig vrijstaand gebouwtje in zakelijke stijl, 1 bouwlaag. Baksteengevel geritmeerd door vensters en penanten. Dorpels, lintelen en dakrand in zichtbeton, plat dak. Stalen ramen en deur.

18. Brandweerarsenaal (interbellum): Rechthoekig vrijstaand gebouwtje in zakelijke stijl, 1 bouwlaag. Baksteengevel geritmeerd door vensters. Dorpels, lintelen en uitstekende

Leiedal, 2017 gemeente zwevegem, beheersplan transfo79

dakrand in zichtbeton, plat dak, uitstekende plint. Stalen ramen en deur. Interieur: Pomp met elektromotor, verschillende ventielen voor de bediening van de bluswaterleidingen naar de transfo’s langsheen de muren, cilindervormige lamellen radiotoren langsheen de muren als beveiliging van de waterleidingen tegen bevriezing.

19. Opslagplaats kolen en sintels/as (interbellum): betonnen bekken naast het kanaal voor opslag van kolen en sintels. Portaalkraan (overslag van schepen) is niet meer aanwezig.

20. Drie stookolietanks met talud rondom: In 1959 werd de installatie omgeschakeld van steenkool op stookolie. Hiervoor werden twee verschillende stookolietanks gebouwd (stookolietank 1 (1.100 m³) en stookolietank 2 (1.000m³)), gelegen in een lager gelegen gebied en omgeven door een aarden talud. Dit omwille van veiligheidsredenen. In 1975 werd er een derde stookolietank gebouwd met een capaciteit van 10.000m³. Het beeldbepalend karakter van deze stookolietanks bepalen mee het karakter van deze site.

21. Voormalig ommuring voorpost onderstation 36kV: Transformatoren en andere apparatuur is niet meer aanwezig. Enkel de bakstenen muur rondom is nog een getuige van de voormalige functie.

22. Stoomleidingen: Gedeelte van resterende stoomcollector uit 1946 naar het textielbedrijf Bekaert, aangelegd in 1946. De stoomcollector bestaat uit een metalen geïsoleerde bovengrondse leiding op betonnen steunconstructies. In 1948 werd er nog een nieuwe bovengrondse stoomcollector van 1304m naar Bekaert gelegd en in 1951 een vnl. ondergrondse stoomcollector van 873m naar de kern van de gemeente, voor de aansluiting van bedrijven, openbare gebouwen en particuliere woningen op het stoomnet.

23. Opslagplaats voor ijzerafval: bakstenen muren in rastervorm met betonnen dekstenen, waarin men verschillende materialen kon sorteren en stockeren.

24. Voorpost onderstation 70 kV: Recentere onderstation met transformatoren. Nog steeds in werking. Deze

voorpost zal in de toekomst worden stilgelegd (notarieel vastgelegd) en gedeeltelijk worden ontmanteld (zie beheersdoelstellingen). Er is een nieuw onderstation in opbouw ten zuidwesten van de elektriciteitscentrale.

25. Vml. sporenpark: Aftakking van spoorlijn 83 – Kortrijk-Avelgem. Spoorlijn kwam het terrein op via de toegang aan de huidige Blokkelestraat. Volgens plan uit 1954, bestaande uit verschillende sporen en aftakkingen incl. draaipunten. Volgende elementen zijn nog aanwezig: verhoogde berm naar de locomotiefgarage (overslaggebouwtje), open vlakte waar de sporenbundels zich bevonden, verbinding met de Blokkelestraat. Op het terrein bevindt zich ook nog een smalspoornetwerk dat ook in de gebouwen doorloopt (o.a. in het mecaniekersgebouw). Ook bevinden zich op terrein nog een aantal sporen en draaischijven.

26. Kasseiweg: toegangsweg, aangelegd met porfierkasseien met regelmatige vorm, gedeeltelijk met betonstenen afgeboord. De kasseiweg start aan het begin van de Transfostraat, bij de kruising met de Paul Ferrardstraat en loopt tot op het plein achter het mecaniekersgebouw.

27. Oude loods: Bakstenen rechthoekig gebouw met zadeldak uit golfplaten. Interne structuur uit beton, waarop metalen spanten rusten. Gevels geritmeerd door penanten en vensters. Loods had waarschijnlijk een functie m.b.t. de spoorlijn die er lag.

28. Tank ter hoogte van het kanaal en jaagpad: Recentere tank voor opslag en buffer van kanaalwater. Bekleed met isolerende panelen – komt niet in aanmerking voor bescherming als monument.

29. Transformatorpost: Bakstenen gebouw met plat dak, recent verbouwd. Ouder gedeelte nog aanwezig aan noordoostzijde. Dit gebouw fungeert als een belangrijk visueel scherm tussen de site en het achterliggende nieuw ontwikkelde gebied.

30. Bezinkingsbekkens: Bekkens gevormd door een lager liggend terrein t.o.v. het kanaal, omgeven door taluds. Momenteel is dit gebied volledig overwoekerd en

80 gemeente zwevegem, beheersplan transfo

begroeid. Enkel de talud naar het kanaal is nog heel duidelijk zichtbaar. Waarschijnlijk diende deze bekkens om water te zuiveren alvorens het te lozen in het kanaal, doch is er momenteel nergens een afwateringsbuis naar het kanaal zichtbaar. Deze bekkens komen niet in aanmerking voor bescherming als monument.

31. Loodsen Persyn: Verschillende loodsen, verschillende verbouwingscampagnes, zowel in baksteen, golfplaten, hout. Komt niet in aanmerking voor bescherming.

32. Loodsen langs de kasseiweg: Verschillende loodsen, verschillende verbouwingscampagnes, zowel in baksteen, golfplaten, hout. Komt niet in aanmerking voor bescherming. Deze loodsen zijn reeds afgebroken.

33. Hoogspanningspylonen en hoogspanningsleidingen: Op terrein komen 2 hoogspanningsmasten met leidingen voor. Deze zijn momenteel nog in gebruik en worden bijgevolg niet voorgesteld om mee te beschermen.

3.1.4. Woningen en sociale voorzieningen

Tussen de twee wereldoorlogen waren er een 200-tal mensen tewerkgesteld in de centrale. De maatschappij voorzag de bouw van een opzichterwoning, directeurswoning en conciërgewoning op het terrein. De “Société Intercommunale Belge de l’ Electricité” voerde sinds haar ontstaan een vooruitstrevende sociale politiek te gunste van haar werknemers. Naast recreatie, hulpverlening, vakantiekolonies e.d., voorzag zij ook huisvesting. Op sommige sites waren deze sociale voorzieningen meer aanwezig dan op anderen. Doch is de aanwezigheid van woningen van zowel directeur als opzichter als conciërge, een tekenend voorbeeld van hoe men zijn werknemers benaderde als nationale maatschappij. Deze woningen maken daardoor ook integraal deel uit van deze site. Een bunker werd gebouwd ter bescherming van de werknemers tijdens de tweede wereldoorlog. Volgens mondelinge overlevering konden de naburige bewoners ook gebruik maken van deze bunker.

34. Opzichterwoning: breedhuis van twee bouwlagen onder

zadeldak uit asbestleien. Eenvoudige bakstenen gevel, houten schrijnwerk, bijgebouwde tegen de zijgevels van recentere datum (garage en berging).

35. Directeurswoning met tuin en kapelletje: Breedhuis in zakelijke stijl, 2 bouwlagen, mansardedak met rode dakpannen. Baksteengevel geritmeerd door vensters en penanten. Houten schrijnwerk. Interieur: originele houten trap tot 1e verdieping, op gelijkvloers: tegelvloer uit cementtegels, houten deuren en lijsten met 20e eeuws lijstwerk, plafonds met rechte moulures en eenvoudige rozetten. Achteraan in de tuin bevindt zich een bakstenen Mariakapel.

36. Conciërgewoning met aangebouwde rokerij en veranda: huis van twee bouwlagen onder zadeldak van rode dakpannen. Baksteengevels. Houten schrijnwerk. Aangebouwde veranda en rokerij aan de achterzijde.

37. Bunker: Betonnen bunker – 2 ingangen – volledig bovengronds. Deze bunker werd gebouwd ter bescherming van de werknemers tijdens de tweede wereldoorlog. Volgens mondelinge overlevering konden de naburige bewoners ook gebruik maken van deze

bunker.

Leiedal, 2017 gemeente zwevegem, beheersplan transfo81

3.1.5. Overzicht erfgoedelementen

Volg-nummer

Nr. erf-goedbesluit

Erfgoedelement

1 1 Machinezaal

2 1 Ketelhuis

3 2 Oud Transfogebouw

4 2 Nieuw Transfogebouw

5 3 Oude pompenzaal

6 4 Noordelijke schoorsteen

7 4 Centrale Schoorsteen

8 5 Watertoren + werkhuis

9 6 Voet van oude koeltoren

10 7 Reservoirs koelwater

11 8 Ventilatorengebouw

12 9 Overslaggebouwtje

13 Pompgebouw fuel

14 Gasstation

15 10 Administratief gebouw

16 11 Mechaniekersgebouw

17 12 Werkhuis elektriekers

18 13 Brandweerarsenaal

19 14 Opslagplaats kolen en sintels/as

20 15 Drie stookolietanks met talud rondom

21 16 Voormalige ommuurde voorpost onderstation 36 kV

22 17 Stoomleidingen

23 18 Opslagplaats voor ijzerafval

24 19 Voorpost onderstation 70 kV

25 20 Vml. Sporenpark

26 21 Kasseiweg

27 22 Oude loods

28 23 Tank ter hoogte van het kanaal en jaagpad

29 24 Transformatorpost

30 25 Bezinkingsbekkens

31 26 Loodsen Persyn

32 26 Loodsen langs de kasseiweg

33 27 Hoogspanningspylonen en -leidingen

34 28 Opzichterswoning

35 29 Directeurswoning

36 30 Conciërgewoning

37 31 Bunker

Zie plan

82 gemeente zwevegem, beheersplan transfo

24

1

2

5

49

19

32

31

3

16

27 35

15

28

8

29

23

11

10

34

36

3733

17

14

1213

33

18

7

6

20

30

26

25

22

21

schaal:

0 50 100 Meters

1:2.000

GEMEENTE ZWEVEGEMBeheersplan Transfo

GRB

Legende

plangebied

F i g u u r 1 :

Leiedal, 2017 gemeente zwevegem, beheersplan transfo83

• Eerste fase aanleg basisstructuur nutsvoorzieningen uitgevoerd in 2014-2015.

Algemene kenmerken van de site:• Typisch element: omheiningen (betonnen panelen)/

hagen.• Kleurgebruik - oorspronkelijke kleurenpalet: grijs, oranje,

…• Materiaalgebruik: Rood-bruine baksteen, stalen

draagstructuren en schrijnwerk, bouwelementen in grijze beton, …

• Restanten van stoomleidingen• De oude spoorwegtracés zijn herkenbaar• Draaistenen in kader van het Decauville-spoor• De site is opgedeeld in ‘kamers’: omsloten enclave – het

talud rond de duiktank bakent een zone af – de tuin van de directeurswoning – de weide - de ommuring van de oude kV-post – het omsloten kasseiplein voor de machinezaal en het mekaniekersgebouw.

• De hagen langsheen de kasseiweg• Waardevolle bomen op het middenplein en in de weide.

Diagnose• Tuinaanleg en omheiningen dienen op zodanige manier

onderhouden dat de oorspronkelijke elementen bewaard blijven.

• Knelpunt op de site: verkeer t.h.v. speelplein.• Veel oude leidingen op het terrein in de grond.

Visie en beheer• Behoud kenmerkende onderdelen van het

productieproces van elektriciteit en stoom en de distributie ervan

• Behoud van verschillende onderdelen relevant in kader van het functioneren van een elektriciteitscentrale

• Behoud van de grote schaal ten opzichte van de omgeving• Werken met de kenmerkende kleuren: rood, roodbruin,

grijs

3.2. Beschrijving van de erfgoedelementen

3.2.1. Het geheel: de transfosite

Aanwezigheid verschillende elementen van het productieproces en onderdelen van een elektriciteitscentrale.

Ruimtelijke context:• Het conglomeraat van gebouwen - onderdelen van het

productieproces - en de vormelijke principes van de site zijn goed bewaard. De tegenstelling tussen enerzijds de geometrie, kwalitatieve bebouwing, eenheid van opzet en monumentaliteit van de elektriciteitscentrale en anderzijds de kleinschaligheid, differentiatie van de overige bebouwing eromheen is nog duidelijk afleesbaar.

• Enkele niet beschermde gebouwen zijn gesloopt, waardoor de site een rustiger, minder chaotisch karakter heeft gekregen, doch een duidelijk herkenbaar geheel blijft. De loodsen langsheen de Transfostraat werden gesloopt. Een speelterrein werd aangelegd t.h.v. de gesloopte loods Persyn .

• Omgevingsaanleg duiktank (3 stookolietanks met talud rondom)

• Terreinafsluiting : homogene omheining – thans betonafsluiting ter afscherming van de bebouwing in de Kanaalstraat.

• Ontsluiting site voor verkeer via Paul Ferrardstraat en via Blokkelestraat past zich in met respect voor de aanwezige en historische structuren. Parking? Fiets-netwerk?

• Relatie met kade: de nieuwe ketelhuizen langs het kanaal werden gesloopt.

• Het terrein is aangesloten op de oude spoorweg Kortrijk-Avelgem.

• Opgenomen in het recreatief fietsnetwerk aantakkend op het jaagpad langs het Kanaal Bossuit-Kortrijk en het fietspad op de oude spoorwegbedding van de spoorlijn Kortrijk-Avelgem.

84 gemeente zwevegem, beheersplan transfo

• Werken met de kenmerkende materialen: beton, baksteen• Beter aansluiten van de site (ruimtelijk en functioneel) met

zijn omgeving

3.2.2. Beschrijving per erfgoedelement

Per erfgoedelement wordt een omstandige beschrijving toegevoegd. Per erfgoedelement worden volgende onderdelen behandeld:• De identificatie van het erfgoedelement: ligging en naam• De beschrijving van de bestaande toestand geïllustreerd

met opmetingsplannen en fotomateriaal• De diagnose van de bestaande toestand

Aanvullend worden per erfgoedelementen ook elementen van visie en beheer opgenomen..

Deze beschrijving is toegevoegd als bijlage bij dit beheerspan.

Leiedal, 2017 gemeente zwevegem, beheersplan transfo85

Figuur 2: luchtfoto’s omgeving Transfo