De geologische tijdschaal

Wereldvisie H24 (p 227 – 232)

Aarde = 4540 MYA Leven op aarde = ca. 3600 MYAMeercellig leven = ca. 1000 MYADierlijk leven = ca. 600 MYAMensachtigen = ca. 5 MYA

Elke periode wordt gekenmerkt door• klimaat• fauna en flora• gesteente

Geologische tijdschaal als referentie

Aarde Leven op aarde Meercellig levenDierlijk levenMensachtigen

1. De geologische tijdschaal

“kalender” van de levensloop van de aarde hoe ouder, hoe minder info, hoe ruwer de

indeling indeling: EONen – ERA’s – PERIODEs – TIJDVAKken

– TIJDSNEDEs - … namen = tijd, bijhorend gesteente, zee, …

1. De geologische tijdschaal

Precambrium = vóór de eerste echte meer-cellige diversifiëring

* ontstaan aardkorst, oceanen en atmosfeer

1. De geologische tijdschaal

Phanerozoïcum = vanaf 541 MYA, “periode met aantoonbaar leven”: veelvuldig fossielen, schelpen, …

1. De geologische tijdschaal – PHANEROZOÏCUM

Opdeling periodes ~ massa-extincties

1. De geologische tijdschaal – PHANEROZOÏCUM

1. De geologische tijdschaal: Paleozoïcum

Cambrium en Ordovicium

( 541 – 440 MYA) bloeiperiode van weekdieren (gidsfossiel: trilobiet) ontstaan landplanten en vissen

eindigt met een grote massa-extinctie (door een kleine ijstijd)

1. De geologische tijdschaal: Paleozoïcum

Siluur en Devoon

(440 – 360 MYA) Caledonische orogenese of gebergtevorming: ontstaan van •Highlands (Schotland)•Hooglanden van Scandinavië•Massief van Brabant (B)

bloeitijd vissen, landplantenontstaan amfibieën, insecteneindigt met een grote massa-

extinctie

1. De geologische tijdschaal: Paleozoïcum

Carboon ( 360 – 300 MYA) Hercynische orogenese:

ontstaan van • Apalachen (NO-kust Amerika)• Ardennen en Eifel• Oeral (Rusland)

ontstaan reptielen, naaldbomen

tropische varenwouden ~ steenkoolafzettingen

(B = ondiepe tropische kustzone)

1. De geologische tijdschaal: Paleozoïcum

Perm ( 300 – 250 MYA) ontstaan supercontinent

Pangea

bloeitijd reptielen (zowel voorouders van dino’s als van zoogdieren)

eindigt met grootste massa-extinctie ooit: einde van het Paleozoïcum, begin van Mesozoïcum

1. De geologische tijdschaal

Mesozoïcum (250 – 65 MYA)

Trias – Jura – Krijt laatste supercontinent breekt op bloeiperiode van dino’s ontstaan bedektzadige planten (bloemen) evolutie dino tot vogels

eindigt met massa-extinctie van de dino’s (meteoriet): begin van het Cenozoïcum

1. De geologische tijdschaal: Cenozoïcum

Paleogeen (65 – 24 MYA) Alpiene orogenese (Afrika botst

tegen Eurazië): ontstaan van Alpen, Pyreneeën, Kaukasus en (later, door India) Himalaya(nog steeds bezig!)

start klimaatafkoeling

1. De geologische tijdschaal: Cenozoïcum

Neogeen (24 – 2 MYA) klimaatafkoeling zet voort ontstaan mensachtigen

1. De geologische tijdschaal: Cenozoïcum

Quartair (2 MYA – nu)

Pleistoceen (2 MYA – 10000 YA)snelle afwisseling ijstijden en tussenijstijden ~ groot effect op Vlaams landschapontstaan moderne mens

Holoceen (10000 YA – nu)laatste tussenijstijdlandbouw - geschiedenis

Meer detail en achtergrond volgend semester…

2. De principes achter de geologische tijdschaal: relatieve datering

oorspronkelijke horizontaliteit door zwaartekracht

superpositie

plooiing, scheefstelling en breking van lagen steeds jonger dan de lagen zelf

2. De principes achter de geologische tijdschaal: relatieve datering

biologische evolutie: dezelfde fossielen in dezelfde volgorde in dezelfde lagen

De intrusie doorbreekt de lagen - de intrusie is jonger

A

2. De principes achter de geologische tijdschaal: relatieve datering

oefening: zet chronologisch sediment A, sediment B,

intrusie D (Dike), breuklijn F (Fault) Jongste sediment

B

Oudste sediment

De breuk gaat door de intrusie én de lagen - de breuk is jonger

2. De principes achter de geologische tijdschaal: absolute datering

radioactieve elementen en halfwaardetijd

Interessante elementen voor de geologie:

• K-40 (1,3 109 Y) Ar-40• U-235 (700 106 Y) Pb-207• U-238 (4,5 109 Y) Pb-206• U-234 (80 10³ Y) Th-230

• C-14 (5370 Y) N-14