DergiPark · 2019-01-11 · Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr....

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

ISSN: 1302-6879

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

YIL/YEAR: 2017 SAYI/NUMBER: 37

ULUSLARARASI HAKEMLİ DERGİDİR

TARAFINDAN TARANMAKTADIR

DERGİMİZ

Tübitak DergiPark

DergiParkAKADEMİK

akademik

Hakemli Dergi, Yıl 2017 Sayı:37Peer-Reviewed Journal, Year:2017 Issue: 37

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü DergisiThe Journal Of Social Sciences Institute

VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

Sahibi/OwnerVan Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü AdınaDoç. Dr. Bekir KOÇLAR

Editörler/EditorsYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Yrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ

Tercüme ve Dil Editörleri/Translation and Language EditorsProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR (Arapça)Doç. Dr. Cavid QASIMOV (Rusça)

Yrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ (İngilizce) Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY (Almanca)

Yrd. Doç. Dr. Mustafa SOLMAZ (Fransızca)

Yayın Kurulu/Editorial BoardProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH,

Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA- Russian Academy of Sciences- Rusya

Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ-Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Bayram KODAMAN-Süleyman Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA-University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. M. Şirin ÇIKAR- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Necmettin ALKAN-Karadeniz Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ-Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU-Varşova Yunus Emre Enstitüsü-Polonya

Prof. Dr. Recai KARAHAN, Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü Üniversitesi

Prof. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER-University of Montenegro-Karadağ

Prof. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV-Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Doç. Dr. Bekir KOÇLAR-Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI - The University of Texas-ABD

Doç. Dr. Vitaliy POZNAHİREV, Russian Academy of Sciences- RusyaYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Dr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB-Ezher Üniversitesi-Mısır

Danışma Kurulu/Advisory BoardProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA

Prof. Dr. Ali Fuat DOĞUProf. Dr. Azmi SÜSLÜ

Prof. Dr. Bayram KODAMANProf. Dr. S. Cem ŞAKTANLIProf. Dr. Cesur PEVLEVANProf. Dr. Hasan BABACAN

Prof. Dr. Ivan BALTAProf. Dr. Metin AYIŞIĞI

Prof. Dr. Mehmet AYGÜNProf. Dr. Necdet HAYTA

Prof. Dr. Nimetullah HAFIZProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU

Prof. Dr. Reha SAYDANProf. Dr. Salim CÖHCE

Prof. Dr. Serbo RASTODERProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV

Prof. Dr. Zeki TAŞTANDoç. Dr. A. Menaf TURAN

Doç. Dr. B. Cercis TANRITANIRDoç. Dr. Ferit İZCİ

Doç. Dr. M. Akif ARVASDoç. Dr. Suvat PARİNDoç. Dr. Tamer BALCI Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU

Sekreterya/Secretary Ahmet KÖKLÜMurat ÇABAZ

Dizgi-Baskı/Print-CompasitionBaranoğlu Ofset Matbaacılık: (0432)215 94 06 VAN

Yazışma Adresi/Correspondence AddressYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/VANTel: 0432 225 11 17- 0432 225 10 24 /2002- Fax:0432 225 10 52

İleti Adresi: http://www.yyusbedergisi.com/

Baskı Yılı/Date of Publication

2017

İÇİNDEKİLER / CONTENTS

11

21

41

55

65

79

99

113

139

DİL VE EDEBİYAT/LANGUAGE AND LITERATURE

Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞŞeyh Gâlib Şair Şeyh Mi Şeyh Şair Mi?Sheikh Galib a Sheikh Poet or a Poet Sheikh?

Prof. Dr. Hüseyin KARADAĞTürkistan'da Hayvan ve Hayvancılıkla İlgili Mitolojik ve Geleneksel Kültürün Günümüzdeki EtkileriThe Current Effects of Mythological and Traditional Cultures Related to Animal and Animal Husbandry in Turkestan

Dr. Okan ALAYElif Şafak'ın İskender Romanında Halkbilimi İzlekleriFolkloric Themes in Elif Shafak's Novel İskender

Yrd. Doç. Dr. Nesim SÖNMEZHacı Bayram-ı Velî' de Dil ve EdebiyatLanguage and Literature in Hacibayram-i Velî

İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER/ ECONOMIC ANDADMINISTRATIVE SCIENCES

Doç. Dr. M. Akif ARVASDoç. Dr. Zafer KANBEROĞLUArş. Gör. Mustafa TÜRKMENOĞLUTürkiye'de Ekonomik Büyüme, Enerji Tüketimi, Finansal Kalkınma ve Karbondioksit Salınım İlişkisiThe Relationship Between Economic Growth, Energy Consumption, Financial Development and Co2 Emissions in Turkey

Yrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAKYrd. Doç. Dr. Şakir İŞLEYENAyfer DEMİR ERDENÖrgütlerde Stres Yönetimi: Acil Servis ÖrneğiStress Management in Organizations: Emergency Service Examination

Öğr. Gör. Ahmet Baran YILMAZArş. Gör. Seda BAŞAR YILMAZÖğr. Gör. Erdal DEMİREnflasyon Oranları ile Enflasyon Belirsizliğinin Arasındaki İlişkinin Ekonometrik Analizi: Türkiye ÖrneğiEconomıc Analysis of the Relationship Between Inflation Rates and Inflation Uncertainty: The Case of Turkey

Esra YILMAZYrd. Doç. Dr. Abdurrahman ÇALIKHizmet İçi Eğitim Programlarının Kamu Çalışanlarının Motivasyonuna Etkisi: Karayolları 11. Bölge (Van) Müdürlüğünde Bir UygulamaThe Motivation of the Publıc Workers in In-service Training Programs: An Application in the 11th District (Van) Directorate

Öğr. Gör. Murat KARAMuhasebe ve Vergi Uygulamaları Programı Öğrencilerinin Mesleki Becerilerinin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Gevaş Meslek Yüksekokulu ÖrneğiAcconting and Tax Application Program Professional Skills of Students a Research on Investigation: Gevas Vocational School Sample

153

173

183

225

209

259

277

317

341

357

367

Öğr. Gör. Mehmet Sadık ÇOBANÖğr. Gör. Erdal DEMİRÖğr. Gör. Dr. Ayhan CESURİnsan Kaynakları Yönetiminde İşgören Eğitiminin İncelenmesiInvestigation of Employer Education in Human Resources Management

FELSEFE/ PHILOSOPHY

Prof. Dr. Hasan ÇİÇEKHacı YILMAZGezgin Şair/Düşünür: Feqıyê TeyranA Tarveller Poet/wise: Feqiyê Teyran

İLAHİYAT / TEOLOGIE

Yrd. Doç. Dr. Ali HATALMIŞİslam Tarihinde İlk Darbe Girişimi ve Hz. Osman'ın Şehit EdilmesiFirst Coup Attempt in Islamic History and Martyrdom of Caliph Osman

Yrd. Doç Dr. Yunus KAPLANKindî Felsefesinde Faziletlerin Epistemik ZeminiEpistemic Ground of Virtues in the Philosophy of Al-kindī

Yrd. Doç Dr. İbrahim SÜRÜCÜKur'an'daki Bazı Değerler Bağlamında Pozitif PsikolojiPositive Psychology in a Relevant Value in Qur'an

SOSYOLOJİ/ SOCIOLOGY

Öğr. Gör. Songül ÇAKMAKArvasi Tarikatında Çokeşlilik ve Kadının Toplumsal Cinsiyet Açısından Sosyal StatüsüPolygamy in Arvasi Cult and Social Status of Women in Respect of the Social Gender Phenomenon

TARİH/ HISTORY

Doç. Dr. Bekir KOÇLARTürkiye-Suriye Sınırında İhlâller ve EşkıyalıkViolations and Banditry in Turkey-Syria Border (1923-1938)

Doç. Dr. Murat AKTAŞOsmanlı İmparatorluğu'nda Askeri DarbelerThe Military Coups in the Ottoman Empire

Doç. Dr. Mehmet PINARAnadoluculuk Ekseninde Türkiye Köylü Partisi (1952-1958)The People of Turkey Associated With Anatolianism (1952-1958)

Yrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZI. Haçlı Seferi ve Musul Valisi KürboğaI. Crusade and Kurboğa the Governor of Mosul

Dr. Fikret SÜLEYMANOĞLUTiflis Eyaleti'nin Demirçihasanlı Nahiyesi Osmanlı Hakimiyeti Döneminde (1723-1728'lı Yıllar)Damirchihasanly District of Tiflis Province Under the Ottoman Empire (1723-1728)

Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları

295

37. SAYI HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THE 37 TH ISSUE

Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Hayati AYDIN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin

Doç. Dr. A. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Engin ÖNER Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Doç. Dr. Suvat PARİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir GÜMÜŞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ahmet OĞUZ Karabük Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ayşe ERTUŞ Hakkâri Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ercüment TOPUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Cemil KÜÇÜK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Faruk KALAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Haluk YEGİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bakır ŞENGÜL Bitlis Eren Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Selim AYDAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mahmut DÜNDAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Murat KEKLİK Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer TOKUŞ Bingöl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ömer OBUZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Sevgül TÜRKMENOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ERATALAY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Tahir ZORKUL Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

HAKEMLERİMİZ / REFEREES

Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat ÜniversitesiProf. Dr. Abed Elrahim Azzam Mohammad MARASHDEH, Jadara Üniversitesi, ÜrdünProf. Dr. Ali J. Al-ALLAQ, el-Ain Üniversitesi, Birleşik Arap EmirlikleriProf. Dr. Azmi SÜSLÜ Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Ali Fuat DOĞU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Alfina SİBGATULLİNA Russian Academy of Sciences-RusyaProf. Dr. Bayram KODAMAN Süleyman Demirel ÜniversitesiProf. Dr. Bedri SARICA Pamukkale ÜniversitesiProf. Dr. B. Kemal YEŞİLBURSA Uludağ ÜniversitesiProf. Dr. Cesur PEHLEVAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Erdal AYDOĞAN Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Faruk ALAEDDİNOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Faruq MAWASİ, Al Qasimi Academy, Filistin.Prof. Dr. Ivan BALTA University of Osije- HırvatistanProf. Dr. Medhat Saad Mohamed ELGAYAAR, Zagazig Üniversitesi, Mısır Prof. Dr. Munjid Mustafa BAHJAT, International Islamic University, Malaysia.Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Balkan Tarihi Araştırmaları Merkezi-KosovaProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü ÜniversitesiProf. Dr. S. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara ÜniversitesiProf. Dr. Hasan BABACAN M. Akif Ersoy ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim ÖZCOŞAR Mardin Artuklu ÜniversitesiProf. Dr. İsa YÜCEER Bitlis Eren ÜniversitesiProf. Dr. M. Salih ARI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. M. Şirin ÇIKAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet AYGÜN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Metin AYIŞIĞI Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Necdet HAYTA Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Necmettin ALKAN Karadeniz Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Nevzat TARTI Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Öztürk EMİROĞLU Varşova Yunus Emre Enstitüsü-PolonyaProf. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Recai KARAHAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Reha SAYDAN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr. Resul ÖZTÜRK Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Samı Alı JABBAR, Basra Üniversitesi-Irak Prof. Dr. Serbo RASTODER University of Montenegro-KaradağProf. Dr. Serpil SÜRMELİ On Dokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Selahattin SÖNMEZSOY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman Turduyeviç KAYIPOV Sincan Pedagoji Üniversitesi-Çin Prof. Dr. Şakir GÖZÜTOK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiProf. Dr. Şenol ÇELİK Balıkesir ÜniversitesiProf. Dr. Yakup CİVELEK Bartın ÜniversitesiProf. Dr. Zeki TAŞTAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdullah DUMAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Abdulmecit CANATAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Adnan ÇEVİK Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Bekir KOÇLAR Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Doç. Dr. Cem KAHYA Bayburt ÜniversitesiDoç. Dr. Cengiz ATLI Iğdır Üniversitesi Doç. Dr. Gülsen BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. İsmail EYYUPOĞLU Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Menaf TURAN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet DEMİRTAŞ Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet PINAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Melih ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. M. Salih MERCAN Bitlis Eren ÜniversitesiDoç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Murat ÖZTÜRK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa SARICA Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Nihat ŞİMŞEK Gaziantep ÜniversitesiDoç. Dr. Özer KÜPELİ Kâtip Çelebi ÜniversitesiDoç. Dr. Sabri AZGÜN Atatürk ÜniversitesiDoç. Dr. Selma BAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Tamer BALCI The University of Texas-ABDDoç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. Vecihi SÖNMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiDoç. Dr. Zekeriya NAS Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulaziz KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdullah OĞRAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdulhadi TİMURTAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Abdurrahim TUFANTOZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet EYİM Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aysun YARALI AKKAYA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Arif GEZER Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Aydın GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ALAN Mardin Artuklu ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. E. Yaşar DEMİRCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇAĞLAYAN Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ercan ÇALIŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ertuğrul ÇAVDAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Erkan AFŞAR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fatih GENCER Bitlis Eren ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ferit İZCİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fırat YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Güneş ŞAHİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet KULAZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet TOP Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Metin YILDIZ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Halil ERZEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. M. Nuri KARDAŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nevzat KELEŞ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nilgün BİLİCİ Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Oktay BAŞAK Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Osman AYTEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ömer DEMİRBAĞ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÖZMEN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Rahmi TEKİN Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Raşit KOÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Recep DEMİR Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sait EBİNÇ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Sevda ERATALAY Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yalçın KARACA Van Yüzüncü Yıl ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yasin DOĞAN Kafkas ÜniversitesiDr. Salih Ahmad ABDULVEHHAB Ezher Üniversitesi-Mısır

65Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

Sarı, Abdullah Efendi,(1288). Semeratu’l-Fuadfi’l-Mebdeîve’l-Mead, Matbaa-i Amire, İstanbul

Sümer, Ali, “Hacı Bayram Velî’nin Hayatı”, Hacı BayramVelî Sempozyumu Bildirileri, 16 Kasım 1999, T.C. Kültür BakanlığıYayınları.

Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya-yı Ebrar fi Şerhi Esmâr-ı Esrâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü, no:2307-2309.

Vicdani, Sadık, (1995).Tomar-ı Turuk-u Aliyye-Tarikatlar veSilsileleri,(haz. İrfan Gündüz), Enderun Kitabevi,İstanbul

Yılmaz, Hasan Kamil,(1990). Aziz Mahmud Hudayi veCelvetiyye Tarikatı, Erkam Yayınları, Ankara

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, The Journal of Social Sciences Institute

Sayı/Issue:37 – Sayfa / Page:65-78 ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY

Makale Bilgisi / Article Info Geliş/Received: 01.11.2017 Kabul/Accepted: 09.12.2017

TÜRKİYE’DE EKONOMİK BÜYÜME, ENERJİ TÜKETİMİ, FİNANSAL KALKINMA VE KARBONDİOKSİT SALINIM

İLİŞKİSİ1

THE RELATIONSHIP BETWEEN ECONOMIC GROWTH, ENERGY CONSUMPTION, FINANCIAL DEVELOPMENT AND

CO2 EMISSIONS IN TURKEY

Doç. Dr. M. Akif ARVAS Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi [email protected]

Doç. Dr. Zafer KANBEROĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Arş. Gör. Mustafa TÜRKMENOĞLU Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi


Öz Mal ve hizmet miktarı artışından kaynaklı ekonomik büyüme

kavramında her dönem farklı bir aktör öncül olmuştur. Enerji, her dönem farklı bir türüyle büyümeyi pozitif etkilerken, finansal kalkınma özellikle 1980 sonrası dönemde büyümeye önemli katkılarda bulunmuştur. Büyümeden kalkınmaya giden süreçte önemli faktörlerden biride çevre olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda günümüzde pozitif etkileşimde olan büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve karbondioksit(CO2) salınım

1Bu çalışma ENSCON 2017, Uluslararası Enerji, Büyüme ve Güvenlik Kongresinde sunulan bildiriden makaleye dönüştürülmüştür.

66 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute

ilişkisi tüm ekonomilerinin temel tartışma konularından biri olmuştur. Söz konusu değişkenlere ilişkin teorik ve ampirik çalışmalar farklı sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu durum çalışmanın uygulama alanını kapsayan Türkiye içinde geçerlidir. Bu çalışmada ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımı arasındaki ilişki 1980-2015 dönemi alınarak ARDL yöntemi yardımıyla Türkiye örneğinde analiz edilmiştir. Analiz bulgularına göre enerji tüketiminin, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımını pozitif etkilediği, ekonomik büyümeyi ise negatif etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca çalışma bulgularına göre Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye ekonomisi için geçerli olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Büyüme, Enerji Tüketimi, Finansal Kalkınma, CO2 Salınımı Abstract In the concept of economic growth stemming from an increase in the quantity of goods and services has always been a different actor. While energy has contributed to a different kind of growth in each period, financial development has made important contributions, particularly in the post-1980 period. In the process from growth to development, the impact of growth on environment has also an undeniable prescription. In this context, the relationship between growth, energy consumption, financial development, and carbon dioxide(CO2) emissions, all of which are now linked to each other as rings of a chain, is one of the main controversial issues of contemporary economics. Theoretical and empirical studies show that the relationships between variables are differentiated. This case is valid for Turkey, which is covered for the empirical analysis of this study. Especially, the relationship between the variables of interest which became important with the financial liberalization after 1980, which is known as the second globalization phase, will be analyzed with the help of ARDL method for the case of Turkey with 1980-2015 annual data set. According to the findings, energy consumption and financial development were found to be positively effective on CO2 emissions, negatively on economic growth. Inconclusion, Environmental Kuznets Curvehy pothesis is supported for the Turkish Case.

Keywords: Growth, Energy Consumption, Financial Development, CO2Emissions

Giriş Son otuz yılın temel tartışma konularından biri ekonomik

büyümenin çevresel yansımalarına ilişkindir. Bu bağlamda büyümeyi artıran enerji tüketimi ve finansal gelişmenin çevre üzerine etkisi yazında önemli bir yer tutmaktadır. Büyüme-çevre ilişkisi konusunda önemli enstrümanlar arasında Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezi ve Kyoto Protokolü yer almaktadır.

Çevresel Kuznets Eğrisi Hipotezi, CO2emisyonunun belli bir gelir veya gelişmişlik düzeyine kadar gelir artışıyla artacağını (ölçek


ilişkisi tüm ekonomilerinin temel tartışma konularından biri olmuştur. Söz konusu değişkenlere ilişkin teorik ve ampirik çalışmalar farklı sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu durum çalışmanın uygulama alanını kapsayan Türkiye içinde geçerlidir. Bu çalışmada ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımı arasındaki ilişki 1980-2015 dönemi alınarak ARDL yöntemi yardımıyla Türkiye örneğinde analiz edilmiştir. Analiz bulgularına göre enerji tüketiminin, finansal kalkınma ve karbondioksit salınımını pozitif etkilediği, ekonomik büyümeyi ise negatif etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca çalışma bulgularına göre Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye ekonomisi için geçerli olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Büyüme, Enerji Tüketimi, Finansal Kalkınma, CO2 Salınımı Abstract In the concept of economic growth stemming from an increase in the quantity of goods and services has always been a different actor. While energy has contributed to a different kind of growth in each period, financial development has made important contributions, particularly in the post-1980 period. In the process from growth to development, the impact of growth on environment has also an undeniable prescription. In this context, the relationship between growth, energy consumption, financial development, and carbon dioxide(CO2) emissions, all of which are now linked to each other as rings of a chain, is one of the main controversial issues of contemporary economics. Theoretical and empirical studies show that the relationships between variables are differentiated. This case is valid for Turkey, which is covered for the empirical analysis of this study. Especially, the relationship between the variables of interest which became important with the financial liberalization after 1980, which is known as the second globalization phase, will be analyzed with the help of ARDL method for the case of Turkey with 1980-2015 annual data set. According to the findings, energy consumption and financial development were found to be positively effective on CO2 emissions, negatively on economic growth. Inconclusion, Environmental Kuznets Curvehy pothesis is supported for the Turkish Case.

Keywords: Growth, Energy Consumption, Financial Development, CO2Emissions

Giriş Son otuz yılın temel tartışma konularından biri ekonomik

büyümenin çevresel yansımalarına ilişkindir. Bu bağlamda büyümeyi artıran enerji tüketimi ve finansal gelişmenin çevre üzerine etkisi yazında önemli bir yer tutmaktadır. Büyüme-çevre ilişkisi konusunda önemli enstrümanlar arasında Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezi ve Kyoto Protokolü yer almaktadır.

Çevresel Kuznets Eğrisi Hipotezi, CO2emisyonunun belli bir gelir veya gelişmişlik düzeyine kadar gelir artışıyla artacağını (ölçek

etkisi), sonra yapısal ve teknolojik etkiyle gelir veya gelişmişlik arttıkça CO2 ‘nin azalacağını ifade eden hipotezdir. Bu hipoteze göre belli bir eşik değere kadar ekonomik büyümenin çevreye zarar verebileceği ama söz konusu eşikten sonra çevreye verilen zararın azalacağı kabul edilmektedir.

Büyüme-çevre ilişkisi konusunda diğer önemli bir unsur Kyoto Protokolü’dür. Kyoto Protokolü Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik bir sözleşmedir. 181 ülkenin imzalamış olduğu Kyoto Protokolü ile CO2 ve sera etkisine neden olan gazların (karbondioksit, metan, nitröz oksit, kükürt heksaflör, HFC ve PFC) salınımının ortalama %5 azaltılması amaçlanmaktadır.

Günümüzde çevreye ilişkin bu tartışmalar ulusal ve uluslararası politika tartışmalarının merkezindedir. Bu bağlamda çevresel problemler politik ve ekonomik seçimlerin bir parçası olmuştur. Uluslararası gidişat pek çok ülkede CO2 salınımındaki artışa paralel ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve enerji tüketiminde artışta ısrar edildiğini göstermektedir. Bu sebeple ekonomik büyüme, finansal gelişme ve çevresel bozulmaya ilişkisi son yıllarda çeşitli çalışmalarda incelenmiştir(Ayeche vd.2016).

Bu çalışmada Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin dünya ekonomilerinde geçerliliği ve Kyoto Protokolü sözleşmesi gereği sera gazı salınım etkisi azaltılmasına ilişkin durumu Türkiye örneğinde analiz edilmektedir. Bu kapsamda çevresel duyarlılığın bir ölçütü olarak anılan CO2 salınımı üzerinde ekonomik büyüme, enerji tüketimi ve finansal kalkınmanın etkisi incelenmeye çalışılacaktır.

Literatür Taraması Literatürde ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal

kalkınma ve CO2 salınım ilişkisinin incelendiği çalışmalarda genel olarak ikili değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında ise dört değişkenin etkileşimin esas alındığı araştırmalara yer verilmektedir.

Jaliland Feridun (2011) finansal kalkınma, ekonomik büyüme ve enerji tüketiminin çevresel kirlilik üzerine etkisini Çin örneğinde incelemişlerdir. Çalışma, ARDL yöntemiyle1953-2006 dönemini analiz etmektedir. Çalışma bulguları finansal gelişmenin çevreyi tehdit edici bir boyutunun olmadığını ortaya koymaktadır.

Shahbaz vd. (2013) ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve CO2salınımı arasındaki ilişkiyi Endonezya örneğinde incelemiştir. Çalışma, ARDL yöntemi ve IAA (Innovative accounting aproach) yaklaşımıyla 1975-2011 dönemini analiz etmiştir. Çalışma


bulguları ekonomik büyüme ve enerji tüketiminin CO2 salınımını artırdığını ve finansal kalkınmanın CO2 salınımının granger nedeni olduğunu tespit etmiştir.

Ayeche vd. (2016) ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve CO2 salınımı arasındaki ilişkiyi Avrupa ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışma, panel veri GLM (General linear model) yöntemini 1985-2014 dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları ekonomik büyüme-finansal kalkınma ve ekonomik büyüme- CO2 salınımı arasında çift yönlü nedensellik tespit etmiştir.

Omri vd. (2015) finansal kalkınma, CO2 salınımı ve ekonomik büyüme ilişkisini 12 Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesi örneğinde incelemiştir. Çalışma panel veri yöntemini 1990-2011 dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları CO2 salınımı ve ekonomik büyüme arasında iki yönlü nedensellik olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca söz konusu ülkelerde Çevresel Kuznets Eğrisinin varlığı tespit edilmiştir.

Sehrawat vd. (2015) finansal kalkınma, ekonomik büyüme, enerji tüketiminin çevresel bozulma üzerine etkisini Hindistan örneğinde incelemiş. Çalışmada 1971-2011 dönemi ele alınmış ve ARDL sınır testi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olduğu ve Hindistan’da finansal kalkınmanın çevresel bozulmayı artırdığı tespit edilmiştir.

Öztürk ve Acaravcı (2013) enerji, büyüme, finansal kalkınma ve CO2emisyonu arasındaki ilişkiyi Türkiye örneğinde incelemiştir. Çalışmada 1960-2007 dönemi ele alınmış ve ARDL yöntemi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre finansal kalkınma değişkenin CO2 salınımı üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç aynı zamanda Türkiye Çevresel Kuznet Eğrisi hipotezinin geçerliliğini desteklemektedir.

Al-mulali ve Sab (2012) enerji tüketimi, ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve çevre kirliliği arasındaki ilişkiyi sahra altı Afrika ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışmada Granger Nedensellik analizi yapılmış ve çalışma bulgularına göre enerji tüketimi ekonomik büyüme ve finansal kalkınma üzerinde olumlu etkide bulunurken, çevre kirliliği üzerinde olumsuz etki yaparak çevrenin bozulmasına neden olduğu tespit edilmiştir.

Dritsaki ve Dritsaki (2014) CO2 salınımı, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Yunanistan örneğinde incelenmiştir. Çalışmada 1960-2009 dönemi ele alınmış ve VECM nedensellik analizi kullanılmıştır. Çalışma bulguları kısa ve uzun dönemde enerji tüketimi ile CO2 arasında ve ekonomik büyüme ile enerji tüketimi arasında tek yönlü nedensellik olduğunu ortaya


bulguları ekonomik büyüme ve enerji tüketiminin CO2 salınımını artırdığını ve finansal kalkınmanın CO2 salınımının granger nedeni olduğunu tespit etmiştir.

Ayeche vd. (2016) ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve CO2 salınımı arasındaki ilişkiyi Avrupa ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışma, panel veri GLM (General linear model) yöntemini 1985-2014 dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları ekonomik büyüme-finansal kalkınma ve ekonomik büyüme- CO2 salınımı arasında çift yönlü nedensellik tespit etmiştir.

Omri vd. (2015) finansal kalkınma, CO2 salınımı ve ekonomik büyüme ilişkisini 12 Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesi örneğinde incelemiştir. Çalışma panel veri yöntemini 1990-2011 dönemi için kullanmıştır. Çalışma bulguları CO2 salınımı ve ekonomik büyüme arasında iki yönlü nedensellik olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca söz konusu ülkelerde Çevresel Kuznets Eğrisinin varlığı tespit edilmiştir.

Sehrawat vd. (2015) finansal kalkınma, ekonomik büyüme, enerji tüketiminin çevresel bozulma üzerine etkisini Hindistan örneğinde incelemiş. Çalışmada 1971-2011 dönemi ele alınmış ve ARDL sınır testi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olduğu ve Hindistan’da finansal kalkınmanın çevresel bozulmayı artırdığı tespit edilmiştir.

Öztürk ve Acaravcı (2013) enerji, büyüme, finansal kalkınma ve CO2emisyonu arasındaki ilişkiyi Türkiye örneğinde incelemiştir. Çalışmada 1960-2007 dönemi ele alınmış ve ARDL yöntemi kullanılmıştır. Çalışma bulgularına göre finansal kalkınma değişkenin CO2 salınımı üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç aynı zamanda Türkiye Çevresel Kuznet Eğrisi hipotezinin geçerliliğini desteklemektedir.

Al-mulali ve Sab (2012) enerji tüketimi, ekonomik büyüme, finansal kalkınma ve çevre kirliliği arasındaki ilişkiyi sahra altı Afrika ülkeleri örneğinde incelemiştir. Çalışmada Granger Nedensellik analizi yapılmış ve çalışma bulgularına göre enerji tüketimi ekonomik büyüme ve finansal kalkınma üzerinde olumlu etkide bulunurken, çevre kirliliği üzerinde olumsuz etki yaparak çevrenin bozulmasına neden olduğu tespit edilmiştir.

Dritsaki ve Dritsaki (2014) CO2 salınımı, enerji tüketimi, finansal kalkınma ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Yunanistan örneğinde incelenmiştir. Çalışmada 1960-2009 dönemi ele alınmış ve VECM nedensellik analizi kullanılmıştır. Çalışma bulguları kısa ve uzun dönemde enerji tüketimi ile CO2 arasında ve ekonomik büyüme ile enerji tüketimi arasında tek yönlü nedensellik olduğunu ortaya

koymuştur. Diğer taraftan, ekonomik büyüme ile finansal kalkınmanın CO2 salınımı üzerinde etkisinin düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

Veri Seti ve Metedoloji Bu çalışmada Türkiye Ekonomisi ’ne ait 1980-2015 arası yıllık

veriler kullanılmıştır. Aşağıdaki tabloda değişkenlere ait tanımlayıcı özet istatistikler yer almaktadır. Tüm verilere OECD’nin resmi istatistik portalından ulaşılmıştır.

Tablo1.Tanımlayıcı İstatistikler

Ekonometrik denklemin genel şekli şu şekilde tanımlanmıştır: (1) Tüm değişkenlerin logaritması alındıktan sonra model: (2) halini almıştır. Burada CO2t kişi başına karbondioksit salınım miktarını; Et kişi başına enerji tüketimini; Yt ekonomik büyümeyi ifade eden kişi başına reel geliri ve son olarak Ft ise reel yurtiçi kredilerin kişi başına özel sektör kredilerine oranı ile elde edilen bir finansal gelişme göstergesini temsil etmektedir. Son olarak ise ortalaması sıfır, sabit varyanslı ve normal dağılıma sahip olan hata terimini ifade etmektedir. Modele göre, enerji tüketimindeki bir artışın karbondioksit salınımını artıracağı , ayrıca yüksek ekonomik büyümenin yüksek CO2 salınımlarına yol açacağı varsayılmıştır . Finansal sektördeki gelişmelerin endüstrilerde bir canlanmaya yol

2 ( , , )t t t tCO f E Y F

2 0ln ln ln lnt E t Y F iCO E Y F

i

0E

0Y

lnCO2 lnY lnE lnF Mean 0.010195 4.009614 0.009601 0.022004 Median 0.012866 3.974309 0.012645 0.030541 Maximum 0.037601 4.386118 0.038453 0.109801 Minimum -0.052146 3.661906 -0.040419 -0.184750 Std. Dev. 0.021439 0.195444 0.017126 0.059648 Skewness -0.722927 0.270973 -0.638462 -1.314877 Kurtosis 3.174455 2.349031 3.392163 5.337988 Jarque-Bera 3.093024 1.046303 2.602141 8.05678 Probability 0.212990 0.592650 0.272240 0.12000 Sum 0.356829 140.3365 0.336020 0.770129 SumSq. Dev. 0.015628 1.298745 0.009972 0.120966 Observations 35 35 35 35


açacağı dikkate alındığında, bu gösterge değerindeki bir artışın yine bağımlı değişken üzerinde pozitif bir etkiye yol açacağı modelin diğer bir varsayımıdır.

Zivot Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi Zivot ve Andrews (1992), Perron (1989)’un dışsal kırılma

noktası varsayımını eleştirerek, alternatif hipotez altında trend fonksiyonunda tahmini bir kırılmaya izin veren yeni bir birim kök test prosedürü geliştirmiştir (Zivot ve Andrews, 1992). Kırılma tarihi belirlendikten sonra, hesaplanan t istatistiği, Zivot ve Andrews (1992)’un hesaplamış olduğu kritik değerinden küçükse birim kökün olduğunu ifade eden temel hipotez kabul edilmektedir (Tıraşoğlu, 2014).

(3)

(4)

(5) Bu denklemlerde DUt kukla değişkeni göstermekte ve zaman kırılmasıyla birlikte her noktada ortaya çıkan ortalamadan sapmayı ifade etmektedir. Diğer trend kukla değişkenler ise DTt ile gösterilmiştir:

ARDL (Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif ) Modeli Zivot-Andrews birim kök testi ile serilerin durağanlık özellikleri

sağlandıktan sonra Pesaran ve diğ. tarafından geliştirilen ARDL sınır testi yaklaşımı ile değişkenler arasında uzun dönemli bir eşbütünleşme ilişkisinin var olup olmadığı araştırılmıştır. ARDL sınır testi yaklaşımı, Türkiye örneğinde olduğu gibi, veri setinin küçük olması durumunda etkin ve tutarlı ampirik sonuçlar üretmektedir. ARDL modelinin kısıtsız hata düzeltme versiyonu olan tahmin edilecek modelleri şu şekilde konfigüre edilmiştir:

11

k

t t t j t j tj

x a ax bt cDU d x

11

k

t t t j t j tj

x b bx ct bDT d x

11

k

t t t t j t j tj

x c cx ct dDU dDT d x

1....eğer ....eğer ve

0....eğer 0....eğert t

t TB t TB t TBDU DU

t TB t TB


açacağı dikkate alındığında, bu gösterge değerindeki bir artışın yine bağımlı değişken üzerinde pozitif bir etkiye yol açacağı modelin diğer bir varsayımıdır.

Zivot Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi Zivot ve Andrews (1992), Perron (1989)’un dışsal kırılma

noktası varsayımını eleştirerek, alternatif hipotez altında trend fonksiyonunda tahmini bir kırılmaya izin veren yeni bir birim kök test prosedürü geliştirmiştir (Zivot ve Andrews, 1992). Kırılma tarihi belirlendikten sonra, hesaplanan t istatistiği, Zivot ve Andrews (1992)’un hesaplamış olduğu kritik değerinden küçükse birim kökün olduğunu ifade eden temel hipotez kabul edilmektedir (Tıraşoğlu, 2014).

(3)

(4)

(5) Bu denklemlerde DUt kukla değişkeni göstermekte ve zaman kırılmasıyla birlikte her noktada ortaya çıkan ortalamadan sapmayı ifade etmektedir. Diğer trend kukla değişkenler ise DTt ile gösterilmiştir:

ARDL (Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif ) Modeli Zivot-Andrews birim kök testi ile serilerin durağanlık özellikleri

sağlandıktan sonra Pesaran ve diğ. tarafından geliştirilen ARDL sınır testi yaklaşımı ile değişkenler arasında uzun dönemli bir eşbütünleşme ilişkisinin var olup olmadığı araştırılmıştır. ARDL sınır testi yaklaşımı, Türkiye örneğinde olduğu gibi, veri setinin küçük olması durumunda etkin ve tutarlı ampirik sonuçlar üretmektedir. ARDL modelinin kısıtsız hata düzeltme versiyonu olan tahmin edilecek modelleri şu şekilde konfigüre edilmiştir:

11

k

t t t j t j tj

x a ax bt cDU d x

11

k

t t t j t j tj

x b bx ct bDT d x

11

k

t t t t j t j tj

x c cx ct dDU dDT d x

1....eğer ....eğer ve

0....eğer 0....eğert t

t TB t TB t TBDU DU

t TB t TB

(6)

(7)

(8)

(9) Modellerde, delta ( ) birinci dereceden fark alma operatörünü

ve ise hata terimlerini ifade etmektedir. Modellerdeki en uygun gecikme uzunlukları, en düşük Akaike Bilgi Kriterine (AIC) göre seçilmiştir. Değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisinin varlığı Pesaran tarafından geliştirilen şu hipotezlere dayanmaktadır: (10) (11)

Pesaran ve diğ. asimptotik kritik üst sınır ve kritik alt sınır değerlerini geliştirerek seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin olup olmadığını bu kritik değerlere bakarak karar verileceğini ifade etmişlerdir. Eğer hesaplanan F istatistiği kritik üst sınır değerinden büyükse o zaman seriler arasında uzun dönemli eşbütünleşme ilişkisinin var olduğu, kritik alt sınır değerinden küçük olması durumunda eşbütünleşmenin olmadığı, eğer her iki kritik değer

1 1 1 1 1

1 0 0 0

ln ln ln ln ln

ln ln ln ln

t DUM C t E t Y t F tp q r s

i t i j t j k t k l t l ti j k l

C DUM C E Y F

C E Y F

1 1 1 1 1

1 0 0 0

ln ln ln ln ln

ln ln ln ln



E DUM C E Y F

E C Y F

1 1 1 1 1

1 0 0 0

ln ln ln ln ln

ln ln ln ln



Y DUM C E Y F

Y C E F

1 1 1 1 1

1 0 0 0

ln ln ln ln ln

ln ln ln ln



F DUM C E Y F

F C E Y

t

0 : 0 değişkenler arasında eşbütünleşme yokC Y FH

: 0 değişkenler arasında eşbütünleşme varA C Y FH


aralığında çıkarsa ilişkinin varlığını konusunda kararsız kalınacağı sonucu çıkarılmaktadır.

Kısacası bu çalışmada, verilerin durağanlık düzeylerinin belirlenmesinden sonra gecikme uzunluklarının tespit edilerek uygun ARDL modelinin bulunması, F-testi ile eş bütünleşme ilişkisine karar verilmesi ve sonrasında da uzun ve kısa dönem ilişkilerin bulunması şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Literatüre uygun olarak bu çalışmada da önce serilerin durağanlık düzeyleri incelenmiş, ardından tüm değişkenlerin aynı bütünleşme düzeyine sahip olup olmadığı test edilmiş ve buna göre kullanılacak eş bütünleşme testine karar verilerek kurulan modeller tahmin edilmiştir.

Ekonometrik Bulgular ARDL modelinin tahmin işleminden önce serilerin durağan

olup olmadıkları Zivot-Andrews testi ile sınanmış ve sonuçlar aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Buna göre sadece gelir değişkeni düzey değerde durağanken I(0), diğer değişkenlerin ancak birinci dereceden farkları alındıktan sonra durağanlaştıkları I(1) görülmüştür. Ayrıca serilerdeki yapısal kırılmanın meydana geldiği yıllar da tabloda yer almaktadır.

Tablo 2. Zivot-Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi

Değişkenler arasındaki uzun dönemli eş-bütünleşme ilişkisini

saptamak üzere ARDL sınır testi yaklaşımı esnek olmasından dolayı tercih edilmiştir. Bu yaklaşıma göre serilerin aynı bütünleşme derecesinde bütünleşik olmaları gerekmiyor. Gecikme uzunluğu minimum AIC değeri baz alınarak 4 olarak seçilmiştir. Sonraki

Değişken Adı Düzey değerde

Birinci Farkı Alınmış

t-stat Time break

t-stat Time break

lnCt -2.839(2) 1988 -6.422(4) 2009 lnYt -

6.402(1)* 1998

lnEt -4.015(4) 2001 -6.491(4)*

2003

lnFt -2.181(2) 2005 -6.486(2)*

2004

Not: Gecikme sayıları parantez içinde gösterilmiştir. *%1 düzeyinde istatistiksel anlamlılığı ifade etmektedir


aralığında çıkarsa ilişkinin varlığını konusunda kararsız kalınacağı sonucu çıkarılmaktadır.

Kısacası bu çalışmada, verilerin durağanlık düzeylerinin belirlenmesinden sonra gecikme uzunluklarının tespit edilerek uygun ARDL modelinin bulunması, F-testi ile eş bütünleşme ilişkisine karar verilmesi ve sonrasında da uzun ve kısa dönem ilişkilerin bulunması şeklinde bir yöntem izlenmiştir. Literatüre uygun olarak bu çalışmada da önce serilerin durağanlık düzeyleri incelenmiş, ardından tüm değişkenlerin aynı bütünleşme düzeyine sahip olup olmadığı test edilmiş ve buna göre kullanılacak eş bütünleşme testine karar verilerek kurulan modeller tahmin edilmiştir.

Ekonometrik Bulgular ARDL modelinin tahmin işleminden önce serilerin durağan

olup olmadıkları Zivot-Andrews testi ile sınanmış ve sonuçlar aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Buna göre sadece gelir değişkeni düzey değerde durağanken I(0), diğer değişkenlerin ancak birinci dereceden farkları alındıktan sonra durağanlaştıkları I(1) görülmüştür. Ayrıca serilerdeki yapısal kırılmanın meydana geldiği yıllar da tabloda yer almaktadır.

Tablo 2. Zivot-Andrews Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testi

Değişkenler arasındaki uzun dönemli eş-bütünleşme ilişkisini

saptamak üzere ARDL sınır testi yaklaşımı esnek olmasından dolayı tercih edilmiştir. Bu yaklaşıma göre serilerin aynı bütünleşme derecesinde bütünleşik olmaları gerekmiyor. Gecikme uzunluğu minimum AIC değeri baz alınarak 4 olarak seçilmiştir. Sonraki

Değişken Adı Düzey değerde

Birinci Farkı Alınmış

t-stat Time break

t-stat Time break

lnCt -2.839(2) 1988 -6.422(4) 2009 lnYt -

6.402(1)* 1998

lnEt -4.015(4) 2001 -6.491(4)*

2003

lnFt -2.181(2) 2005 -6.486(2)*

2004

Not: Gecikme sayıları parantez içinde gösterilmiştir. *%1 düzeyinde istatistiksel anlamlılığı ifade etmektedir

adımda ise değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkinin varlığını saptamak için F istatistikleri hesaplanmıştır. Tablo 3’teki sonuçlara göre hesaplanan F istatistikleri %1 önem derecesinde üst kritik tablo değerinden büyük çıktığı için değişkenler arasında 4 adet eşbütünleşme vektörünün olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Serilerde yapısal kırılmanın yaşandığı yıllar sırasıyla 2009, 1998, 2003 ve 2004’tür.

Tablo 3. ARDL Eşbütünleşme Test Sonuçları

Değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişkinin varlığı

saptandıktan sonra, bir sonraki adımda ekonomik büyümenin, enerji tüketiminin ve finansal gelişmenin CO2 salınımı üzerine marjinal etkileri hesaplanmıştır. Tablo 4’teki sonuçlara göre enerji tüketiminin CO2 salınımı üzerine pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi vardır. Buna göre enerji tüketimindeki bir artış enerji kullanımından kaynaklı kirletici faktörlerin artmasına yol açmaktadır. Yani diğer faktörler sabitken, enerji tüketimindeki yüzde 1’lik bir artış CO2’yi yüzde 0.843 oranında artırmaktadır. CO2 ile büyüme arasındaki katsayı beklentinin aksine negatif çıkmıştır. Elde edilen sonuca göre büyümede meydana gelen %1’lik bir artış CO2 miktarını % 0.061 birim düşürmektedir. Büyümeyle doğru orantılı olan finansal gelişme değişkeni ile CO2 değişkeni arasındaki ilişki, büyüme değişkeninin aksine, pozitif ve istatistikî olarak anlamlı bulunmuştur. Teorik gerekçelerle, finansal gelişme ile kirlilik arasındaki doğrusal olmayan

SınırTesti TanısalTestler

TahminEdilmiş

Modeller

Optim

al GecikmeUzunluğu

YapısalKırıl

ma

F-İstatist

iği

2,3,3,2 2009 14.410*

0.159 1.640 0.463 0.315

4,4,4,4 1998 275.419*

1.565 0.078 1.368 0.226

2,0,0,0 2003 22.117*

0.626 1.889 1.062 1.702

4,3,4,1 2004 12.095*

0.475 0.567 2.538 0.046

KritikDeğerler (T=36) Önemlilikderecesi

Alt SınırDeğeri I(0)

ÜstSınırDeğeri I(1)

%1 3.42 4.84 %5 2.45 3.63 %10 2.01 3.10 Not: * %1 istatistiksel anlamlık düzeyini ifade etmektedir.

2NORMAL 2 ARCH 2 RESET

2 SERIAL

( / , , F)CF C E Y( / , , )YF Y C E F

( / , , )EF E C F Y

( / , , )FF F C E Y






TahminEdilmiş

Modeller

Optim

al GecikmeUzunluğu

YapısalKırıl

ma

F-İstatist

iği

2,3,3,2 2009 14.410*

0.159 1.640 0.463 0.315

4,4,4,4 1998 275.419*

1.565 0.078 1.368 0.226

2,0,0,0 2003 22.117*

0.626 1.889 1.062 1.702

4,3,4,1 2004 12.095*

0.475 0.567 2.538 0.046





2NORMAL

2 ARCH 2 RESET2 SERIAL

( / , , F)CF C E Y( / , , )YF Y C E F

( / , , )EF E C F Y

( / , , )FF F C E Y






TahminEdilmiş

Modeller

Optim

al GecikmeUzunluğu

YapısalKırıl

ma

F-İstatist

iği

2,3,3,2 2009 14.410*

0.159 1.640 0.463 0.315

4,4,4,4 1998 275.419*

1.565 0.078 1.368 0.226

2,0,0,0 2003 22.117*

0.626 1.889 1.062 1.702

4,3,4,1 2004 12.095*

0.475 0.567 2.538 0.046





2NORMAL 2 ARCH 2 RESET

2 SERIAL

( / , , F)CF C E Y( / , , )YF Y C E F

( / , , )EF E C F Y

( / , , )FF F C E Y


ilişkiyi ortaya koymak amacıyla modellere finansal gelişme değişkeninin karesi alınmıştır. Buna göre doğrusal olmayan finansal gelişme değişkenin katsayısı istatistiki olarak anlamsız ve beklenen işareti negatif çıkmıştır. Bu durum ters U-şeklinde bir ilişkinin olduğunu göstermektedir (inverted U-shaped). Yani başlangıçta finansal gelişme ile CO2 değişkeni arasındaki pozitif ilişki zamanla finans piyasalarının olgunlaşmaya başlamasıyla birlikte iki değişken arasındaki ilişkinin tersine döndüğü söylenebilir. Tablo 4. Uzun ve Kısa Dönem Analiz Sonuçları (Bağımlı değişken=lnCt)

Değişkenler Katsayı t-istatistiği Katsayı t-

istatistiği

UzunDönemAnaliz

0.247* 5.685 0.080* 2.924 0.843* 7.610 1.311* -3.030

-0.061* -5.750 -0.020* -3.030 0.023* 3.207 ---- ---- ---- ---- -0.162 -0.775

KısaDönemAnaliz

0.227* 4.046 0.097* 2.566 0.928* 6.833 1.152* 8.237

-0.056* -4.086 -0.244** -2.595 0.239* 2.850 ---- ---- ---- ---- -0.154 -0.568

-0.319*** -1.846 -0.385*** -1.765

0.947 0.864 26.842* 33.105*

KısaDönemTanısalTestler

Testler F-istatistiği Prob. Değeri F-istatistiği Prob. Değeri

1.544 0.224 1.679 0.189

0.545 0.856 1.199 0.336

0.698 0.567 1.558 0.224

Not: *,** ve ***, sırasıyla, %1, %5 ve %10 istatistiksel anlamlık düzeylerini ifade etmektedir.

Kısa dönem analiz sonuçlarına göre ise, enerji ve finansal

gelişme CO2 salınımı üzerine pozitif etkiye sahipken, ekonomik

Sabit

ln tEln tY

ln tF2ln tF

Sabit

ln tEln tY

ln tF2ln tF

1tECM

2R

F stat

2 ARCH2WHITE

2 RAMSEY


ilişkiyi ortaya koymak amacıyla modellere finansal gelişme değişkeninin karesi alınmıştır. Buna göre doğrusal olmayan finansal gelişme değişkenin katsayısı istatistiki olarak anlamsız ve beklenen işareti negatif çıkmıştır. Bu durum ters U-şeklinde bir ilişkinin olduğunu göstermektedir (inverted U-shaped). Yani başlangıçta finansal gelişme ile CO2 değişkeni arasındaki pozitif ilişki zamanla finans piyasalarının olgunlaşmaya başlamasıyla birlikte iki değişken arasındaki ilişkinin tersine döndüğü söylenebilir. Tablo 4. Uzun ve Kısa Dönem Analiz Sonuçları (Bağımlı değişken=lnCt)

Değişkenler Katsayı t-istatistiği Katsayı t-

istatistiği

UzunDönemAnaliz

0.247* 5.685 0.080* 2.924 0.843* 7.610 1.311* -3.030

-0.061* -5.750 -0.020* -3.030 0.023* 3.207 ---- ---- ---- ---- -0.162 -0.775

KısaDönemAnaliz

0.227* 4.046 0.097* 2.566 0.928* 6.833 1.152* 8.237

-0.056* -4.086 -0.244** -2.595 0.239* 2.850 ---- ---- ---- ---- -0.154 -0.568

-0.319*** -1.846 -0.385*** -1.765

0.947 0.864 26.842* 33.105*

KısaDönemTanısalTestler

Testler F-istatistiği Prob. Değeri F-istatistiği Prob. Değeri

1.544 0.224 1.679 0.189

0.545 0.856 1.199 0.336

0.698 0.567 1.558 0.224

Not: *,** ve ***, sırasıyla, %1, %5 ve %10 istatistiksel anlamlık düzeylerini ifade etmektedir.

Kısa dönem analiz sonuçlarına göre ise, enerji ve finansal

gelişme CO2 salınımı üzerine pozitif etkiye sahipken, ekonomik

Sabit

ln tEln tY

ln tF2ln tF

Sabit

ln tEln tY

ln tF2ln tF

1tECM

2R

F stat

2 ARCH2WHITE

2 RAMSEY

büyüme negatif etkiye sahiptir. Sonuçlara göre enerji tüketimi, CO2

artışı üzerine en büyük etkiye sahiptir. Ayrıca, hata teriminin bir gecikmeli değerinin (ECMt-1) katsayısının -0.319 (-0.385) %10 düzeyinde istatistiksel anlamlılığa sahip olması ve negatif işaret taşıması, CO2, enerji tüketimi, finansal gelişme ve ekonomik büyüme arasında uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu yönündeki çalışma ön savını desteklemektedir. Bu sonuca göre, herhangi bir içsel ya da dışsal şok durumunda CO2 salınımında meydana gelen değişimlerin uzun dönemde her sene ortalama olarak %31 (%38) oranında düzeltildiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bir diğer deyişle, yaklaşık 3 yıl gibi bir sürede kısa dönemli sapmalar tekrar uzun dönem dengesine gelmektedir.

Tahmin edilmiş modellere ilişkin tanısal testler Tablo 4’te yer almaktadır. Test sonuçlarına göre (F-istatistiklerine ait anlamsız prob değerleri), kısa dönem model tahmin sonuçlarında; otoregresif koşullu değişen varyans (ARCH testi), White değişen varyans sorunlarının olmadığını ve kısa dönem model kurulumlarında spesifikasyon hatalarının bulunmadığını göstermektedir (Ramsey testi).

Sonuç Bu çalışmada ekonomik büyüme, enerji tüketimi, finansal

gelişme ve CO2 salınım ilişkisi Türkiye örneğinde incelenmiştir. Çalışmanın ekonometrik bulguları iki dönem halinde ortaya konmaktadır. Uzun dönem analiz sonuçlarına göre enerji tüketiminin, CO2 salınımı üzerine pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. Yani enerji tüketimindeki bir artış, enerji kullanımından kaynaklı kirletici faktörlerin artmasına yol açmaktadır. CO2 salınımı ile büyüme arasında ise negatif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Bu durumun Türkiye’nin 2009 yılında Koyoto Protokolü gibi uluslararası çevre anlaşmalarına muhatap olması nedeniyle CO2 salınım miktarlarını düşürmüş olmasından veya daha temiz enerji kaynaklarının kullanılmasından kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

Finansal gelişme ile CO2 salınımı arasındaki ilişki iki yönlü bulunmuştur. Finansal gelişme ile CO2 salınımı arasındaki ilişkinin pozitif ve istatistikî olarak anlamlı bulunması, bankaların firmalara sağladığı kredilerin temiz enerji kullanımı yerine sadece kar maksimizasyon odaklı kullanımından veya firmaların rekabetinin çevre kirliliğine yol açmış olabileceğinden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Finansal gelişme ile CO2 salınımı arasındaki ilişkinin negatif ve istatistikî olarak anlamsız olduğu durum ise finans sektörünün yeni enerji kaynaklarının, etkin enerji yöntemlerinin veya


yenilenebilir enerji üretimi potansiyelini artıracak şekilde fonları kullandırmasının neden olduğu söylenebilir.

Çalışmanın kısa dönem analiz sonuçları, enerji tüketimi ve finansal gelişme CO2 salınımı üzerine pozitif, ekonomik büyüme üzerinde negatif etkiye sahip olduğu uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu yönündeki çalışma ön savını desteklemektedir. Bu sonuca göre, herhangi bir içsel ya da dışsal şok durumunda CO2 salınımında meydana gelen değişimlerin uzun dönemde her yıl ortalama %31 (%38) oranında düzeltildiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bir diğer deyişle, yaklaşık 3 yıl gibi bir sürede kısa dönemli sapmalar tekrar uzun dönem dengesine gelmektedir. Çalışmanın uzun ve kısa dönem sonuçları toplu olarak değerlendirildiğinde Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye için geçerli olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.

Kaynakça Al-mulali U. andSab, C. (2012).Theimpact of

energyconsumptionand CO2emission on theeconomicgrowthandfinancialdevelopment in theSubSaharanAfricancountries, Energy, 2 (39), 180–186.

Ayeche, M. B.,Mounir, B. andMohamed, A.H. (2016). Causallinkagebetweeneconomicgrowth, financialdevelopment, tradeopennessand CO2 emission in EuropeanCountries, AmericanJournal of EnvironmentalEngineering, 6(4), 110-122

Dritsaki, C. andDritsaki, M. (2014). Coemissions, energyconsumption, financialdevelopmentandeconomicgrowth: A multivariatecointegrationandcausalityforGreece, World appliedsciencesjournal32 (2), 309-321.

Im, K. L.,Pesaran, M. H., Shın, Y. (2003). TestingforUnitRoots in Heterogeneous Panel, Journal of Econometrics, 115, 53-74.

Jalil A. and Feridun M. (2011). Theimpact of growth, energyandfinancialdevelopment on theenvironment in China: a cointegrationanalysis, EnergyEconomics, 33: 284–91.

Omri, A.,Saida, D., Anissa, C. andChristophe, R. (2015). Financial development, environmentalquality, tradeandeconomicgrowth: whatcauseswhat in MENA countries, Business School Workingpaper Series 2015-622.

Öztürk, İ. ve Acaravci, A. (2013). Thelongruncausalanalysis of energy, growth, opennessandfinancialdevelopment on carbonemissions in Turkey, EnergyEconomics, 36, 262-267.

Perron, P. (1989). The Great Crash, theOilPriceShock, andtheUnitRootHypothesis, Econometrica, 57 (6), 1361–1401.


yenilenebilir enerji üretimi potansiyelini artıracak şekilde fonları kullandırmasının neden olduğu söylenebilir.

Çalışmanın kısa dönem analiz sonuçları, enerji tüketimi ve finansal gelişme CO2 salınımı üzerine pozitif, ekonomik büyüme üzerinde negatif etkiye sahip olduğu uzun dönemli bir ilişkinin var olduğu yönündeki çalışma ön savını desteklemektedir. Bu sonuca göre, herhangi bir içsel ya da dışsal şok durumunda CO2 salınımında meydana gelen değişimlerin uzun dönemde her yıl ortalama %31 (%38) oranında düzeltildiği bulgusuna ulaşılmıştır. Bir diğer deyişle, yaklaşık 3 yıl gibi bir sürede kısa dönemli sapmalar tekrar uzun dönem dengesine gelmektedir. Çalışmanın uzun ve kısa dönem sonuçları toplu olarak değerlendirildiğinde Çevresel Kuznets Eğrisi hipotezinin Türkiye için geçerli olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.

Kaynakça Al-mulali U. andSab, C. (2012).Theimpact of

energyconsumptionand CO2emission on theeconomicgrowthandfinancialdevelopment in theSubSaharanAfricancountries, Energy, 2 (39), 180–186.

Ayeche, M. B.,Mounir, B. andMohamed, A.H. (2016). Causallinkagebetweeneconomicgrowth, financialdevelopment, tradeopennessand CO2 emission in EuropeanCountries, AmericanJournal of EnvironmentalEngineering, 6(4), 110-122

Dritsaki, C. andDritsaki, M. (2014). Coemissions, energyconsumption, financialdevelopmentandeconomicgrowth: A multivariatecointegrationandcausalityforGreece, World appliedsciencesjournal32 (2), 309-321.

Im, K. L.,Pesaran, M. H., Shın, Y. (2003). TestingforUnitRoots in Heterogeneous Panel, Journal of Econometrics, 115, 53-74.

Jalil A. and Feridun M. (2011). Theimpact of growth, energyandfinancialdevelopment on theenvironment in China: a cointegrationanalysis, EnergyEconomics, 33: 284–91.

Omri, A.,Saida, D., Anissa, C. andChristophe, R. (2015). Financial development, environmentalquality, tradeandeconomicgrowth: whatcauseswhat in MENA countries, Business School Workingpaper Series 2015-622.

Öztürk, İ. ve Acaravci, A. (2013). Thelongruncausalanalysis of energy, growth, opennessandfinancialdevelopment on carbonemissions in Turkey, EnergyEconomics, 36, 262-267.

Perron, P. (1989). The Great Crash, theOilPriceShock, andtheUnitRootHypothesis, Econometrica, 57 (6), 1361–1401.

Pesaran, MH,Shin, Y,Smith RJ. (2001). Boundstestingapproachestotheanalysis of levelrelationships, Journal of AppliedEconometrics, 16, 289–326.

Sehrawat, M.,Giri, A.K. andGeetilaxmi, M. (2015). Theimpact of financialdevelopment, economicgrowthandenergyconsumption on environmentaldegradation, management of environmentalquality: an International journal, 26(5), 666-682.

Shahbaz, M. Qazi, M.A.H.,Aviral, K.T. andNuno, C.L. (2013). Economicgrowth, energyconsumption, financialdevelopment, internationaltrade ve CO2 emissions in Indonesia, RenewableandSustainableEnergyReviews, 25, 109-121.

Tıraşoğlu, B. Y., (2014). Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testleri İle OECD Ülkelerinde Satın Alma Gücü Paritesi Geçerliliğinin Testi, Ekonometri ve İstatistik, 20, 68-87

Zivot, E. and D.W.K. Andrews (1992). Testingthenullhypothesis of stationaryevidence on the Great Crash, theOil-Priceshockandagainstthealternative of a unitroot: how sure arewetheUnit-RootHypothesis. Journal of Business andthateconomic time serieshave a unitroot? Journal of EconomicStatistics, 10(3), 251-270.

DergiPark · 2019-01-11 · Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr....

Documents

Transcript of DergiPark · 2019-01-11 · Prof. Dr. Hasan ÇİÇEK- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Prof. Dr....