hij meerdere keren. Om het pro-ces te stroomlijnen ontwikkelde hij het softwareprogramma Keep Your Promise (KYP) voor planning en communicatie in de bouw. Deze digitale tool is inmiddels bij de grote Neder-landse bouwers in gebruik en wordt sinds 2017 ook door het Amerikaanse beursgenoteerde Trimble wereldwijd aangeboden. Ten slotte bouwde Roestenberg samen met partners het vorig jaar opgeleverde hoofdkantoor van Olympus Nederland in Lei-derdorp: het eerste kantoorpand dat Bohemen realiseerde zonder hoofdaannemer.

Het centrale scharnierpunt in het hele proces is de digitale werkwijze BIM, dat staat voor Bouwwerk Informatie Model. Met dit programma wordt in 3D het ontwerp uitgewerkt. Onder-aannemers, toeleveranciers en andere betrokken partijen kun-nen via de cloud bij de informa-tie, producten toevoegen en aan-passingen doen. Zo wordt tijdens het ontwerpproces al duidelijk of uitsparingen voor pijpen of lei-dingen op de juiste plaats zitten, en hoeveel vierkante meter glas er exact nodig is. Dit voorkomt fou-ten, ook in de communicatie.

‘Wat je wel ziet, is dat BIM nog niet in de volle potentie benut wordt’, stelt Roestenberg. ‘Kort door de bocht gezegd worden met een nieuw programma de oude tekeningen vaak nog steeds op dezelfde manier gemaakt, en wordt de bouw op dezelfde manier uitgevoerd. Maar BIM biedt juist de mogelijkheid om samen slimmer dingen te doen en de processen anders in te richten.’

Minder onderhoudDe projectontwikkelaar staat niet alleen in die opvatting. In december opende VolkerWessels in Nieuwegein DigiBase, van waaruit kennis over digitalisering en industrialisatie met andere bedrijven wordt gedeeld. ‘Di-gitalisering gaat om veel meer dan om BIM alleen: dat is maar één onderdeel’, zei directeur René de Groot van DigiBase bij de opening. ‘Als straks alles in 3D is ontworpen, ontstaan zelfs mogelijkheden om robots op de bouwplaats in te zetten.’

Verder biedt de database ook kansen om het onderhoud te verbeteren. De Groot: ‘Andere keuzes maken in de bouw, en zo de onderhoudskosten reduceren, is de volgende golf van digitali-sering.’ Hij wijst erop dat op de totale kosten van de levenscyclus van een gebouw slechts 1% naar

Dat moet sneller en beter kun-nen, denkt Stan Roestenberg in 2009. Als de directeur-eigenaar van ontwikkelaar Bohemen via een hoofdaannemer woningen wil laten realiseren, duurt de bouw bijna 250 dagen. En dan ben je nog niet eens klaar: er zijn altijd nog gebreken of er is gesteg gel over meer- of minder-kosten.

Roestenberg besluit het daar-om anders te doen: niet langer met een hoofdaannemer. Hij werkt zelf het ontwerp van de woningen digitaal uit, en zorgt dat iedere toeleverancier op basis van het ontwerp weet wat hem te doen staat. Hij coördineert het zo dat de toeleveranciers niet tegelijk, maar achter elkaar op de bouwplaats hun werk en montage komen doen. Bohemen doet zelf verder alleen de kwaliteitscon-troles. Zo slaagt Roestenberg erin om in minder dan honderd dagen woningen te bouwen. Roesten-berg: ‘En dat tegen lagere kosten en van een hogere kwaliteit.’

Het is een voorbeeld van hoe nieuwe digitale mogelijkheden de bouw op de kop kunnen zet-ten. Bouwen zonder hoofdaan-nemer? Het gebeurt niet alleen bij Roestenberg. Bij inkoop niet alleen op prijs letten, maar kie-zen voor betere en dus duurdere materialen en installaties, waar-mee op onderhoud bespaard wordt? Ook dat is in opkomst. In 3D terugkijken of bij de bouw de betonnen breedplaatvloeren wel zijn opgeruwd, in plaats van maanden onderzoek doen? Het is straks gewoon mogelijk.

Roestenberg heeft inmiddels een reeks vervolgstappen gezet. Het kunstje uit 2009 herhaalde

Digitaal geplandBegin 2017 kwam in Leiderdorp een bijzonder gebouw gereed. Het nieuwe kantoor van Olympus Nederland werd namelijk gebouwd zonder hoofdaannemer, en dit gebeurde ook nog eens twee keer zo snel als normaal. Hoe dat kan? Dankzij digitale planning. ‘Je moet bouwen wat je “bimt”.’

Door Arend Clahsen

Bohemen bouwde met vijf partners een kantoor in slechts 5,5 maanden

1 2 3

Doordat bij het project in Leiderdorp toeleveran-ciers in fasen hun eigen deel van de bouw uit-voerden, waren er op de bouwplaats ook minder faciliteiten nodig.

• Er was geen uitvoerder nodig en een kleinere keet voldeed. Ook kon worden volstaan met minder hekken en klei-nere opslag. ‘Door al dit soort dingen hebben we de bouwplaatskosten teruggebracht tot circa 3%: normaal bedragen die 8% tot 9%, aldus directeur Stan Roestenberg van Bohemen.

Lagere kosten in Leiderdorp

bouwen: goedkoper en snellerBouw blijft achter

‘MKB: doe online meer’

Circulair in 2050

De bouw loopt wereldwijd sterk achter op andere sectoren, stelde Oxford University dit najaar. 90% van grote projecten loopt vertraging op en bedrijven innoveren te weinig.

De Nederlandse bouw mist aansluiting met on-lineconsumentengedrag, aldus de MKB Online Moni-tor 2017. In de bouwnijver-heid heeft 30% van de on-dernemers geen website.

De overheid wil in 2050 een 100% energieneutraal gebouwde omgeving, en in 2020 alleen nog ener-gieneutrale nieuwbouw. In 2050 moet de economie volledig circulair draaien.

de ontwerpkosten gaat, en nog eens 9% naar de realisatiefase, ‘De resterende 90% wordt besteed als het pand in gebruik is.’

Een betere kwaliteit van instal-laties, het inbouwen van senso-ren en het op beeld vastleggen van de verschillende bouwfases — zodat later duidelijk blijft wat er onder deklagen ligt — maken volgens De Groot de ontwerp- en de realisatiefase in eerste in-stantie wel duurder. Maar als de onderhoudsfase zo procenten goedkoper uitvalt, wordt het voor de klant al snel interessanter.

Bouwtijd gehalveerdTerug naar Leiderdorp. Met vijf partners bouwde Bohemen hier in 5,5 maanden een kantoor waar normaal tien maanden voor staat. ‘We legden contractueel vast dat alles volgens het ontwerp en afspraken in het BIM-model moest gebeuren’, aldus Roes-tenberg. ‘Je moet bouwen wat je bimt. Dus bij de onderdelen exact die uit het ontwerp nemen, en niet wat “gelijk aan” is. Want dat is vaak goedkoper en net anders, en dan past het op de bouwplaats niet. Dat leidt al snel tot vertra-ging en dus tot faalkosten.’

Daarnaast is aan de vijf partij-en die verantwoordelijk zijn voor de fundatie, de constructie en de vloeren, de gevel, de installaties en de afbouw, gevraagd of zij hun werk in één maand konden doen. ‘Dat leidde tot hoofdbrekens, maar het kon. Toen ze vervolgens hoorden dat ze in volgorde zou-den werken en de bouwplaats voor zich alleen zouden hebben, was de knop om. Ze konden ongestoord voor hun onderdeel hun eigen planning maken’, legt Roestenberg uit. Normaal lopen op een bouwplaats tien tot twaalf bedrijven tegelijk rond. Nu is dui-delijk opgeknipt wie wanneer aan de slag is en dus verantwoordelijk voor de planning, schades en eventuele vertragingen.

En passant is zo ook de profes-sionele uitvoerder bij dit project overbodig geworden, net als de hoofdaannemer. Roestenberg: ‘De kwaliteitscontroles lieten we over aan een schoolverlater met een iPad en vier maanden werk-ervaring. Dat was afdoende om te kijken of de bouw volgens het ontwerp verliep. Een uitvoerder zou ook verwarrend zijn geweest. Dan stapt iedereen uit gewoonte toch weer op hem af, in plaats van te kijken naar het ontwerp en de eigen planning en verantwoorde-lijkheid.’

Arend Clahsen is redacteur van het FD.

BE

ELD

: ISTO

CK

/ BE

ELD

BE

WE

RK

ING

: FD

ST

UD

IO

3%Bohemen wist de bouwplaatskosten terug te brengen tot circa 3%: normaal bedragen die 8% tot 9%,

• De post onvoorzien is op nul gezet en de faalkos-ten door bouwfouten en vertragingen — normaal ook goed voor een paar procent — zijn beperkt uit-gebleven. Door de marge die zo ontstond, konden volgens Roestenberg betere materialen gekocht worden. Daarnaast konden de uitvoerende partijen en toeleveranciers voor hun prestatie beter worden be-loond. Uiteindelijk werkte dit model goed.

• De vijf toeleveranciers maakten allemaal rende-ment, ondanks de extra inzet die nodig was om hun klus in één maand uit te voeren. Normaal wordt bij de inkoop getracht zo goedkoop mogelijk mate-rialen in te kopen. Na onze ervaringen hier kom je bij-na tot de conclusie dat dit inkopen weinig rendement oplevert.’

pagina 2, 06-01-2018 © Het Financieele Dagblad