Instituut voor Oorlogs- Holocast- en Genocidestudies

Jaarverslag en vooruitblik2017/2018

http://www.niod.nl

2

Oorlogsgeweld wekt grote maatschappelijke belangstel-ling en vraagt om onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoek. Het NIOD verricht dit onderzoek en stelt zijn collecties open voor alle belangstellenden.

Het Rijksinstituut voor Oorlogsdo-cumentatie (RIOD) werd op 8 mei 1945 opgericht om de geschiedenis van de Tweede Wereldoor-log in Nederland en Nederlands-Indië in kaart te brengen. Tussen 1969 en 1994 verscheen Het Koninkrijk der Neder-landen in de Tweede Wereldoorlog; hét

standaardwerk van dr. Loe de Jong. In 1999 werd het instituut onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en kreeg het een nieuwe naam: het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumenta-tie (NIOD). In 2010 fuseerde het NIOD met het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies.

Onderzoek en publicatiesWat was de aard van het Nederlands optreden in de oorlog met Indonesië? Hoe laveerden Nederlandse politiemensen in de Tweede Wereldoorlog tussen collaboratie en verzet? Het onderzoek van het NIOD roept altijd grote maatschappelijke belangstelling en debat op. Zo’n dertig historici verrichten zowel fundamenteel wetenschappelijk onder-zoek als onderzoek in opdracht van derden. Centraal staat de vraag welke

Instituut voor Oorlogs- Holocast- en Genocidestudies

https://www.niod.nl/nl/downloadhttps://www.niod.nl/nl/downloadhttps://www.niod.nl/nl/downloadhttps://www.niod.nl/nl/downloadhttps://www.niod.nl/nl/onderzoekhttps://www.niod.nl/nl/niod-publicatieshttp://www.niod.nl

3

gevolgen oorlogen, de Holocaust en andere genociden hebben voor zowel het individu als de samenleving. Het werkterrein bestrijkt de 20ste en 21ste eeuw.

Collecties en dienstenHet NIOD beheert een unieke collectie: zo’n drie kilometer archieven van o.a. verzetsorganisaties, de NSB, kampadministraties, en honderden oorlogsdagboeken van particulieren. Dagelijks gebruiken onderzoekers en particulieren deze documenten en foto’s, daarbij geholpen door NIOD medewerkers in de studiezaal of per email. In de bibliotheek staan bijna zeventigduizend boeken over oorlog en geweld, de NIOD-bibliotheek.

Online beheert het NIOD de beeldbankwo2.nl met publiek toegankelijke illustraties en foto’s over WO2. Deze beelden worden gebruikt door familieleden die op zoek gaan naar hun voorouders, door scholieren voor hun werkstuk, door journalisten en filmmakers, en door conservatoren en curatoren voor tentoonstellingen, apps of games.

Het NIOD faciliteert het Netwerk Oorlogsbronnen (NOB), waarin bronnen uit en over de Tweede Wereldoorlog van ruim vierhonderddertig musea, archieven en herinneringscentra digitaal verbonden worden, waardoor ze beter vindbaar en bruikbaar zijn. Het NIOD leidt ook de European Holocaust Research Infrastructure (EHRI), waarmee bronnen over de Holocaust uit heel Europa online doorzoekbaar worden gemaakt.

Onderwijs en educatieIn Utrecht, Rotterdam en Leiden geven NIOD onderzoekers academisch onderwijs. Aan de Universiteit van Amsterdam verzorgt het NIOD het Mastertraject Holocaust en Genocide-studies, waarbij de Holocaust wordt bestudeerd in samenhang met andere genociden. Het NIOD geeft advies over lesmateriaal, cursussen, tentoonstellingen, studiereizen en andere activiteiten waarbij kennis over oorlogsgeweld met een breed publiek wordt gedeeld.

https://www.niod.nl/nl/collectieshttps://www.niod.nl/nl/studiezaal-bibliotheekhttps://www.niod.nl/nl/studiezaal-bibliotheekhttps://beeldbankwo2.nl/nl/https://www.niod.nl/nl/oorlogsbronnennlhttps://www.niod.nl/nl/projecten/european-holocaust-research-infrastructurehttps://www.niod.nl/nl/projecten/european-holocaust-research-infrastructurehttps://www.niod.nl/nl/onderwijs

4

Het hoofdbestuur van het Neder-landse Rode Kruis kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog niet op voor de meest kwetsbaren en voerde volgzaam anti-Joodse maatregelen uit. Dat is de pijnlijke conclusie uit de publicatie van dr. Regina Grüter: Kwesties van leven en dood – Het Nederlandse Rode Kruis in de Tweede Wereldoorlog (Uitgeverij Balans, 2017).

Dr. Hinke Piersma beschreef het waargebeurde verhaal van een familie die in de oorlog voor hart-verscheurende dilemma’s komt te staan en uiteenvalt, in: Zussen – Een oorlogsverhaal (Uitgeverij Querido, 2017).

Ewoud Kieft besloot Mein Kampf – het boek dat al zeventig jaar verboden is in Nederland – minu-tieus door te spitten met één vraag in het achterhoofd: waarom voelden miljoenen Europeanen zich hierdoor aangetrokken? Het verboden boek – Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme (Uitgeverij Atlas Contact, 2017).

2017: Onderzoek en publicaties

Peter Romijn schreef een geschie-denis van geweld onder de Duitse bezetting én tijdens de Indonesi-sche onafhankelijkheidsoorlog. Der lange Krieg der Niederlande – Besatzung, Gewalt und Neuori-entierung in den vierziger Jahren (Uitgeverij Wallstein Verlag, 2017).

5

René Kok en Erik Somers maakten een uniek fotoboek over het gewone leven van Amsterdam-mers in de bezettingsjaren ‘40 -‘45. Stad in Oorlog: Amsterdam 1940-1945 in foto’s (Uit geverij Wbooks, 2017).

Erik Schumacher schreef 1942 – oorlog op alle fronten, het derde deel in de zesdelige serie Leven in bezet Nederland, met een schat aan nieuwe informatie over de bezetting, persoonlijke verhalen en zwart-witfoto’s, affiches en prenten uit de NIOD-collectie (Uit-gegeverij Spectrum/NIOD, 2017).

De eerste Engelstalige publicatie over de Hollandsche Schouwburg, de plek waar tijdens de bezetting zo’n 45.000 Joden werden ver-zameld voordat zij weggevoerd werden naar de concentratiekam-pen. Frank van Vree e.a., Site of Deportation, Site of Memory: the Amsterdam Hollandsche Schouwburg and the Holocaust (Uit geverij AUP, 2017).

Ook verschenen in 2017:

Eveline Buchheim [et al.] (ed.). Gendered food practices from seed to waste (Verloren, 2017). >

6

2018: Onlangs verschenen

Ook verschenen in 2017:

Eickhoff, Martijn, Gerry van Klinken, Geoffrey Robinson (ed.) 1965 today: living with the Indonesian massacres (Routledge, 2017). Madelon de Keizer. Als een meeuw op de golven: Albert Verwey en zijn tijd (Prometheus, 2017). Jeroen Kemperman. Rapport Erfpacht en straatbelasting geïnter-neerden Nederlands-Indië (Gemeente Den Haag, 2017).

Peter Keppy, Bart Barendregt, Henk Schulte Nordholt. Popular music in Southeast Asia: banal beats, muted histories (Amsterdam University Press, 2017). Peter Romijn. Dilemma’s van gezagsdragers in zware tijden (Provincie Noord Holland, 2017).

Elias van der Plicht schreef 1943 – Onderdrukking en verzet, het vierde deel uit een zes delige reeks over de oorlogsjaren. De groei-ende problemen voor de bezetter geven een enorme impuls aan het Nederlandse verzet. (Uitgeverij Spectrum, 2018).

NIOD-onderzoeker Johannes Houwink ten Cate en Bob Moore (hoogleraar Moderne Geschie-denis) schreven een ontroerend verhaal over Arnold Douwes, een eigenzinnige domineeszoon die alles deed wat de nazi-bezetters verboden. (Boom uitgevers, 2018).

Nederlandse studenten speel-den een voortrekkersrol in het verzet tijdens de Tweede Wereld-oorlog. Maar waren ze wel zo

<

7

heldhaftig? Jeroen Kemperman concludeert dat veel studenten, net als ‘gewone Nederlanders’, vooral worstelden met alledaagse dilemma’s rondom hun beslissin-gen in Oorlog in de collegebanken – studenten in verzet 1940-1945 (Boom uitgevers, 2018).

Uitgeverij Verbum en het NIOD bundelden alle passages over de Jodenvervolging uit Het Konink-rijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog van Loe de Jong. In de nieuwe, postume monografie Loe de Jong – Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 worden ook het leven en werk van Loe de Jong belicht. (Uitgeverij Verbum, 2018).

2018: Onlangs verschenen

Joggli Meihuizen, NIOD onderzoe-ker en rechts histo ricus, schreef een boek over de nazi Richard Fiebig, diens onthutsende rol in bezet Nederland en zijn naoor-logse berechting. De zetbaas van Albert Speer organiseerde de grote bijdrage van het Nederlandse be-drijfsleven aan de Duitse oorlogs-industrie. (Boom uitgevers, 2018).

8

2018: Lopend onderzoek

Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950

Grootschalig onderzoek naar het gebruik van extreem geweld tijdens de dekolonisatieoorlog in Indonesië. Het NIOD werkt hierbij samen met het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Het onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse regering, die op 2 december 2016 haar steun gaf aan een breed onderzoek naar de gebeurtenissen in deze periode.

VerzetHeel gewoon of juist bijzonder? Een onderzoeksprogramma dat zich richt op de ervaringen, de ver-wachtingen en het handelen van het (Nederlandse) verzet tijdens

de bezetting en voorbij gaat aan de traditionele goed-fout discus-sies. Met o.a. :

Het Oranjehotel – Gevangen als gevolg van verzetEen studie naar één van de bekendste gevangenissen in Nederland tijdens de bezetting.

Grenzen aan het dienstbevel – Het verzet van de Neder-landse politie in de Tweede Wereld oorlogWanneer meenden individuele Nederlandse politiemensen dat verzet noodzakelijk was? War and Emotions: Mining expressions of emotionality in Dutch political and public language related to World War II (1945-1989) Onderzoek naar emotionele uitin-gen in politieke en publieke debat-ten over de Tweede Wereldoorlog.

Het NIOD werkt in Platform WO2 samen met Netwerk Oorlogs-bronnen, de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45, de Oorlogsgravenstichting, de Stich-ting Liberation Route Europe en het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Met de site tweedewereldoorlog.nl

https://www.niod.nl/nl/projecten/dekolonisatie-geweld-en-oorlog-indonesi%C3%AB-1945-1950https://www.niod.nl/nl/projecten/dekolonisatie-geweld-en-oorlog-indonesi%C3%AB-1945-1950https://www.niod.nl/nl/projecten/heel-gewoon-of-juist-bijzonderhttps://www.niod.nl/nl/projecten/jaar-van-verzethttps://www.tweedewereldoorlog.nl

9

wordt de herinnering aan WO2 behouden.

2018 is door het platform uitge-roepen tot het Jaar van Verzet. NIOD-directeur Frank van Vree schreef de jaarthematekst.

Four Centuries of Labor Camps – War, Rehabilitation, Ethnicity

Het NIOD en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschie de-nis (IISG) werken samen aan de eerste geïntegreerde, wereld wijde geschiedenis van werkkampen.

Tribunaalarchieven als digitale onderzoeksfaciliteitWas mijn familie fout in de oorlog? Het is de meest gestelde vraag van mensen die op zoek zijn naar het verleden van hun voorouders. Het

antwoord vindt u in het Centraal Archief Bijzon dere rechtspleging (CABR) van het Nationaal Archief, het meest geraadpleegde WO2-ar-chief van Nederland. Het NIOD, het Netwerk Oorlogsbronnen, ING-Huijgens en Nationaal Archief werken samen om dit archief beter te ontsluiten.

Massamoord in OekraïneBabi Yar in History and Memory Onderzoek naar de massamoord op Joden bij het ravijn van Babi Jar (Kiev, Oekraïne) in 1941.

https://www.niod.nl/nl/projecten/four-centuries-labor-camps-war-rehabilitation-ethnicityhttps://www.niod.nl/nl/projecten/four-centuries-labor-camps-war-rehabilitation-ethnicityhttps://www.niod.nl/nl/projecten/four-centuries-labor-camps-war-rehabilitation-ethnicity

10

Diensten 2017 20172016

Iedereen die iets wil weten over de Tweede Wereld-oorlog kan terecht bij het NIOD. Natuurlijk betekent dit niet dat op iedere vraag ook een antwoord kan worden gegeven. Voor bepaalde onderwerpen verwijzen we bezoekers door naar andere instanties.

4.034 bezoekersIn 2017 ontvingen we 4.034 bezoekers in ons pand aan de Herengracht. Bezoekers – wetenschappers, journalisten, scholie-ren en particulieren – maken gebruik van de archieven, de bibliotheek, en – tegen een kleine vergoeding – van assistentie bij (familie-) onderzoek.

3.893 beantwoorde vragenHet NIOD ontvangt ook veel brieven en mails. Vanuit alle hoeken van de wereld ontvangen we vragen over de Tweede Wereldoorlog. Verreweg de meeste vragen gaan over familiegeschiedenis. In 2017 beantwoordde ons correspondentieteam 3893 vragen.

166.000 websitegebruikersIn 2017 bezochten 166.000 unieke g ebruikers onze website.

166.000 147.668

+153

3.7403.893

+20

4.0144.034

+18.332

https://www.niod.nl/nl/over-het-niod-0https://www.niod.nl/nl/vragen-stellen

11

Nog altijd duiken bijzondere objecten uit de Tweede Wereld-oorlog op. Bij een verhuizing, bij de sloop van een woning of bij het opruimen van een zolder. Variërend van een stapeltje brieven tot foto’s, films, dag-boeken, documenten of voor-werpen.

Gooi deze documenten s.v.p. niet weg, maar neem contact op met het NIOD. Mogelijk zijn wij er blij mee.

Met de actie Niet Weggooien! wil het NIOD, samen met vijf-tien Nederlandse oorlogs- en verzets musea en herinnerings-centra, voorkomen dat materi-aal uit de Tweede Wereld oorlog van particulieren en instanties uit Nederland en Nederlands- Indië verloren gaat.

Niet weggooien!+ Social mediaNIOD zit op Facebook, Twitter, LinkedIn en Youtube.

2.9303.360

+430

774

1.625

1.117

2.181

+343

+556

https://www.niod.nl/nl/contact-oudhttps://www.niod.nl/nl/niet-weggooien

Is er een onderwerp m.b.t. oorlog en geweld dat belangrijk voor u is en wilt u hieraan een financiële bijdrage leveren? Neem dan contact met ons op via info@niod.knaw.nl

U kunt ook een gift overmaken op NL19 DEUT 0460 9105 82, ten name van NIOD Amsterdam. Het NIOD is als KNAW instituut een ANBI, een Algemeen Nut Beogende Instelling. Dit maakt uw gift onder bepaalde condities fiscaal aftrek-baar, en het NIOD hoeft geen schen-kingsbelasting af te dragen over uw bijdrage. Uw bijdrage besteden wij dus volledig aan onderzoek. Word vriendU kunt ook donateur worden van de Stichting Vrienden van het NIOD. De contributie bedraagt 40 euro per jaar. Als vriend ontvangt u onze nieuws-brief en wordt u uitgenodigd voor speciale bijeenkomsten en rondlei-dingen. U kunt zich aanmelden via stichtingvrienden@niod.knaw.nl. Uw contributie kunt u overmaken naar: NL48 INGB 0000 75 75 99, o.v.v. van uw naam en e-mailadres.

Helpt u mee? Adopteer een dagboekDe dagboekencollectie van het NIOD is een unieke bron die lezers de bezettingstijd laat beleven door een variëteit aan schrijvers: van kinderen tot hoogbejaarden, van stedelingen tot plattelandsbewoners, van Joodse

onderduikers tot Oostfrontstrijders, en van Indische kampgevangenen tot tewerkgestelden in Duitsland. Al deze oorlogsgetuigen hebben hun erva-ringen aan het papier toevertrouwd. Met vele handen aan het toetsenbord is het onze ambitie om de ervaringen en reflecties van de dagboekschrij-vers (m/v) vanaf juni 2018 toeganke-lijk te maken voor een breed publiek.

We roepen vrijwilligers op die het NIOD willen helpen om één van de dagboeken uit te typen en digitaal beter toegankelijk te maken. Wilt u meehelpen? Neem dan contact op via info@niod.knaw.nl

ContactNIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies Herengracht 380 1016 CJ Amsterdam 020-523 38 00

Openingstijden: maandag 13.00-17.30 uur,

dinsdag t/m vrijdag 9.00-17.30 uur.

info@niod.knaw.nl

www.niod.nl @NIODamsterdam

NIOD Institute for War, Holocaust and Genocide Studies, @NIODamsterdam

NIOD Institute for War, Holocaust and Genocide Studies

Steun het NIOD

mailto:info%40niod.knaw.nl?subject=mailto:stichtingvrienden@niod.knaw.nlhttps://www.niod.nl/nl/de-dagboekcollectiemailto:info@niod.knaw.nlhttps://www.niod.nl/nl/contact-1mailto:info%40niod.knaw.nl?subject=http://www.niod.nlhttps://twitter.com/niodamsterdamhttps://nl-nl.facebook.com/pg/NIODAmsterdam/posts/https://nl-nl.facebook.com/pg/NIODAmsterdam/posts/https://nl-nl.facebook.com/pg/NIODAmsterdam/posts/https://nl.linkedin.com/company/niod-instituut-voor-oorlogs--genocide--en-holocauststudies-niod-institute-for-war-genocide-and-hhttps://nl.linkedin.com/company/niod-instituut-voor-oorlogs--genocide--en-holocauststudies-niod-institute-for-war-genocide-and-h