2016 - Veenkoloniaal Museum › nl › over-het-museum › ... · Het Veenkoloniaal Museum komt...

BEZOEKCIJFERS

FINANCIEN

PUBLIC RELATIONS

TENTOONSTELLINGEN

EXTERNE PRESENTATIES

ACTIVITEITEN

PUBLICATIES

COLLECTIE

2016

jaarverslag VEENKOLONIAAL MUSEUM VEENDAM

IMPRESSIES VAN HET JAAR

ORGANISATIE

JAARVERSLAG VVV VEENKOLONIEN

EDUCATIE

WERK IN UITVOERING

IN DE TOEKOMST OP DE PLANKEN

inhoud 2

INHOUD

Voorwoord 3

Impressies van het jaar 4

Organisatie St. Veenkoloniaal Museum 6 -Bestuur -Raad van Advies -Forum Honorum -Medewerkers in dienst -VVV Veenkoloniën -Nevenfuncties medewerkers -Vrijwilligers Bezoekcijfers 7 Financiën 9 -Baten, lasten en bestemmingsreserve 10

Public Relations 11

Tentoonstellingen 13 -Jacobus Abraham Huizinga, meubelfabrikant 13 -De Ploeg, werken op papier 14 -Geen commentaar, propaganda- affichesuitWOII 15 -Houtgetijden: Gordon Brown & IboHeeres 16 -Dorus Roovers, Veluws kunstenaar herontdekt in Groningen 17 -Klasse Foto!, 150 jaar klassenfoto’s van scholengemeenschap WinklerPrins 18 -Klasse Kunstwerken, kunst uit de collectie van de scholen- gemeenschapWinklerPrins 19

Externe presentaties 21 -Communistisch verzet tijdens WOIIinGroningen (StationshalWinschoten) 21 -WorkersinhetMencendorfa nams museum te Riga 22 -Lezingen 23

Activiteiten 24

Publicaties 32 -Veenkoloniale Volksalmanak nr. 28 32 -Omziennr.51 32 -Dorus Roovers catalogus 32 -Rederbulletin nr. 16 32

Collectie 33 -Familietrouw 33 -OnzeChevyrijdtweer! 34 -Top 5 aanwinsten 2016 35

Educatie 41

Werk in uitvoering 44

Werk in uitvoering, in de toekomst op de planken 47

Jaarverslag VVV Veenkoloniën 51

voorwoord 3

VOORWOORD

It giet oan

Soms bekruipt me aan het eind van het jaar het gevoel dat het doorgeven van het aantal bezoekers een soort gevecht om cijfers met collega’saanhetwordenis.Eenschaatswedstrijdomdelaatsteseconden.Wiekomteropnummeréén?Troefikmijncollega’saf?Wiescoorterbeterdanvorigjaar?Hetgaatomtienden,neehonderdstenvanbezoekers.Beterscorendanhetjaarervoor,datishetstreven van elke atleet. Het Veenkoloniaal Museum komt zonder gebruik van allerlei stimulerende middelen uit op 25.186. Niet slecht, zeker als je weet dat ons professionele schaatsteam bestaat uit slechts 3½ fte, weliswaar met 110 supporters in de vorm van vrijwilligers. Er zijn ook schaatsteams met meer dan 60 fte aan professionele begeleiding. Die zijn sneller op de baan en komen daarom ook met gemak aan het magische getal van 100.000. Voor ons museum, gelegen in een niet toeristisch gebied, is een aantal van 25.186 bezoekers reëel. Ziterdannietmeerin?Waarschijnlijkwel,wantervaltoptoeristischgebiedinGroningennogveelteontdekkenenwebiedensamenmetonzecollega’seenkeuraanleukeenbijzonderetentoonstellingen.Ookonzepermanenteexpositieismeerdandemoeitewaard.Latenweook het museumgebouw niet vergeten. De oude RHBS straalt een zekere grandeur uit, maar ook onze monumentale trapopgang met een prachtigglas-in-loodraamroeptbijbezoekersheelwatoh’senah’sop.Eénruimtekregendebezoekersbijnanooittezien:onzemuseum-bibliotheek. Deze zat bijna altijd op slot. Voor ons een reden om in 2016 de oude voormalige docentenkamer, die tot kort dienst deed als museumbibliotheek,omtetoverentoteenmooieenrepresentatieve(vergader)ruimte.Kortom;ubentwelkom,elkedagvandeweekzijnweopen.Itgietoan!

Hendrik Andries HachmerDirecteur

impressies van het jaar 4


foto boven: opening Klasse Kunstwerken, 9 oktober

foto rechts: Marlene Bakker en Gerbrand Gepken brachten als voorproef op Project Spinbarg in het ruim van de Familietrouw het lied Zeewiefkes

foto onder: Winkler Prinsdag , 13 november

impressies van het jaar 5


Bezoek van de Letse ambassadeur Ilze Rῡse aan het Veenkoloniaal Museum Op9maart2016bezochtdenieuweLetseambassadeur het Veenkoloniaal Museum te Veendam. Gesproken werd o.a. over het 100-jarig bestaan van de staat Letland en de komendeactiviteiten.Inprincipeiserafge-sproken dat het Veenkoloniaal Museum een expositiezalmakenmetalsthema‘Sporenvan Lets-Nederlandse handel in Noord- Nederland’. De ambassadeur was diep onder de indruk van de vele documenten in onze collectie die getuigen van de intensieve handelscontacten. De documenten uit het interbellum zijn onder andereafkomstiguithetarchiefvandefirmaWilkensteVeendamendehoutzagerijvandefamilieKoertsteOudePekela.Ookisgespro-kenoverdeGroningerzeetjalkTromp.In2018vieren de drie Baltische landen hun 100-jarig bestaan. De staten wisten na de Eerste Wereldoorlogofficieelhunonafhankelijkheidte verwerven. Door de Duitse en de Russische bezettingwerddeonafhankelijkheidtenietgedaan,maarin1992wistmendevrijheidteherwinnen.

foto: v.l.n.r: Ilze Rūse. Hendrik Andries Hachmer, Jacob Emmelkamp

organisatie stichting veenkoloniaal museum 6

Bestuur (onbezoldigd) •H.Prins,voorzitter•J.Kraan,penningmeester•M.Inklaar,secretaris•M.vanDelden•B.Buining

Raad van Advies (onbezoldigd) •H.J.H.Wolrich(voorzitter)•P.Bentum•W.W.Dussel•H.R.Oosterveld•R.H.Smit•J.N.Wilkens•R.J.J.deGraaff•H.Jasken•R.Feenstra

Forum Honorum•R.L.deGraaff•D.Mulder•S.S.Nieborg•H.vanderVeen Medewerkers in dienst•H.A.Hachmer,directeur,36uur•H.L.L.vanDitmars,conservator,32uur•E.vanderWal,administratiefmedewerker,systeembeheerder,grafischvormgever,36uur

•M.Strikkers,medewerksterpublieksbege- leiding, 16 uur•J.A.Kuiper,registrator,32uur (loonsubsidieregeling)•F.C.Ootjers,freelancemedewerkerPR

VVV Veenkoloniën•N.Mulder,coördinatorVVV,20uur (loonsubsidieregeling)

Nevenfuncties betaalde medewerkersH.A. Hachmer directeur:•BestuurslidHistorischeSectieMuseum- vereniging(onbezoldigd)•BestuurslidNederlandsBaltischeVereniging (onbezoldigd)•LidComitévanAanbevelingSiep&Co.Oude Pekela(onbezoldigd)•H.L.L.vanDitmars:organisatiebureauVanDitmars(freelance)

VrijwilligersHet Veenkoloniaal Museum kent een bestand van 112 vrijwilligers die allerlei werkzaamhe-den verrichten. Een deel van de vrijwilligers is ondergebrachtinspecifiekewerkgroepen:

WerkgroepPrehistorie:ordenenen •beschrijven van archeologische vondstenNP3;

WerkgroepTextiel:ordenenenbeschrij-•venvandetextielcollectie;WerkgroepDigitalisering:digitaliserenen•beschrijven van foto’s en dia’s en uploadennaarBeeldbankGroningen;WerkgroepFamilietrouw:houdtons•museumschip Familietrouw in de vaart en verrichtonderhoudswerkzaamheden;WerkgroepChevy:rijdtmetonzegeres-•taureerde Jonker-vrachtauto en verricht onderhoudswerkzaamheden.

ORGANISATIE STICHTING VEENKOLONIAAL MUSEUM

Aantal en herkomst actieve vrijwilligers van het museum (postcode’s)1x7823; 1x7827; 1x9241; 1x9363; 1x9401; 1x9407; 1x 9408; 1x9431; 1x9469; 2x9471; 1x9501; 1x9502; 1x9503; 1x9511; 1x9512; 1x9536; 1x9585; 1x9601; 1x9602; 2x9603; 1x9605; 2x9611; 1x9615; 5x9636; 19x9641; 9x9642; 6x9645; 2x9646; 15x9648; 5x9649; 3x9651; 3x9663; 4x9665; 2x9675; 2x9679; 1x9681; 2x9698; 1x9717; 2x9718; 1x9721; 1x9752; 1x D26810; 1xD26831.

Feiten en cijfers

bezoekcijfers 7

BEZOEKCIJFERS

Kwaliteit geleverde producten toetsen via periodiek onderzoek onder bezoekers

Doorlopende toetsing via enquête-formulieren, TNS Nipo, gastenboek bij wisselexpo’s, Google en Facebook. Cijfer op Zoover.nl een 8.5.

Feiten en cijfers

totaal aantal museumbezoekers over 3 jaar

2014 2015 2016totaal 20.783 23.581 25.186

individueel 10.273 11.427 10.595groep 3.124 3.650 5.172activiteiten 7.386 8.504 9.419MK houders 3.297 4.352 4.332 economische spin-off voor de regio, 2016: € 629.650,- ** Elke museumbezoeker geeft gemiddeld € 25,- uit in de regio. (bron: Nederlandse Museumvereniging)

Feiten en cijfers Groepsbezoek bevorderen door arrangementen met partners Cultuurcentrum en in de regio

Gezamenlijke activiteiten met de VVV, MDT school, Bibliotheek (onder andere lezingen in het kader van Oostzeedagen) STAR, en Marketing Groningen. Let op, deels achterhaalde doelstelling: we gaan steeds meer naar individueel bezoek. Groepen steeds kleiner door individu-alisering maatschappij. Samen met de stichting Landschapsgidsen Groningen spelen we hier op in, door het aanbieden van maatwerk, ook voor kleine groepen vanaf vier personen.

Feiten en cijfers

bezoekcijfers 8

BEZOEKCIJFERS

bro

n: T

NS

NIP

Ob

ron

: TN

S N

IPO

financiën 9

Ook2016wistenweweermeteenpositiefsaldoaftesluiten.Onzebestemmingsreservenam iets af, maar we plaatsen hierbij de kant-tekening dat deze reserve deels is geoormerkt voordeWerkgroepFamilietrouwendeWerkgroepPrehistorie.OpvallendisdatdepostActiviteitenlagerisen de post Public Relations hoger dan in vorig boekjaar. Van diverse fondsen kregen we bedragen om activiteiten te organiseren en in de fondsaanvragen zijn ook de PR-kosten opgevoerd. Geoormerkte fondsbedragen zijn echter bijgeschreven bij Activiteiten. In2016isverdergeïnvesteerdinhetopknap-pen van het museumgebouw. De nadruk lag dit jaar op de ombouw van de voormalige docentenkamer, die door het museum als museumbibliotheek werd gebruikt. De bibliotheek is verhuisd naar de voormalige werkruimte van de registrator en de biblio-theekruimte omgetoverd tot een zeer repre-sentatieve ontvangstruimte. Helaas kregen we in het najaar, toen dakdekkers de leien aan het vervangen waren, te maken met ernstige lekkage in de net gerenoveerde ruimte. Hierdoor moesten de schilders opnieuw aan de slag. De waterschade is door de verzeke-ring gedekt en de werkzaamheden aan de vloer zullen daarom pas in 2017 plaatsvinden.

Het overgebleven bedrag is gereserveerd. DereserveringvoordeWerkgroepPrehistoriezal worden gebruikt voor een tentoonstel-ling die in samenwerking met oud-provinciaal archeoloogHennyGroenendijkzalwordensamengesteld.

Omzet museumwinkelDe omzet van de museumwinkel blijft tegen-vallen. Enerzijds zijn er op souvenirs die ver-kocht worden erg kleine marges, anderzijds stagneerde de boekverkoop die in 2015 juist weer was toegenomen.

Vrienden van het museumHet ziet er naar uit dat het aantal vrienden van het museum rond de 800 begint te stabilise-ren. De grote daling van het aantal vrienden van soms 40 tot 60 per jaar lijkt te zijn ge-stopt.In2016bleefernaplussenenminneneenkleinnegatiefgetalover.Weverloren7donateurs.Wezijnenblijvendaaromvoor-zichtig positief. Het is en blijft zaak om vooral mensen die regelmatig het museum bezoeken op het donateurschap te attenderen. De vrienden van het museum dragen ook een stevig steentje bij aan onze begroting.

Stichting Specsavers Steunt Het museumschip Familietrouw was afgelo-pennovemberéénvandegoededoelenbijdeactie Stichting Specsavers Steunt. De stemronde voor de spaarronde 2017 liep op 15 december ten einde en de Familietrouw, het oudste turfschip van Groningen, behoort tot de winnaars. Vanaf 1 januari 2017 gaat SpecsaversWinschoteneenjaarlangsparenvoor de Familietrouw. Voor elk verkocht mon-tuur of hoortoestel doneert de winkel een vast bedrag aan Stichting Specsavers Steunt. De spaarronde loopt tot en met 31 december 2017. Het Veenkoloniaal Museum gaat deze bijdrage gebruiken voor de aanschaf van een nieuwe mast. De spitse praam Familietrouw kwamin1994inhetbezitvandeStichtingVeenkoloniaal Museum. Een groep enthou-siaste vrijwilligers zorgt voor de bemanning en voor het klein onderhoud. Het schip liep in1894inStadskanaalvanstapelvoorHarmDrostenGrietjePoortmanenistot1974onderverschillende eigenaren beroepsmatig in de vaart geweest. De roef van het schip is nog geheel origineel en het schip vaart met een zogenaamde lamme arm. Komende zomer zal hetschipookdeTramhavenvanWinschotenbezoeken.

FINANCIEN

financiën 10

BatenEntreegelden 55.412Subsidiebaten 241.139Begunstigers 27.588Sponsoring/giften 49.692Museumwinkel, brutomarge 3.708VVV, brutomarge -4.354

Totaal Baten € 373.185

Bestemmingsreserve Familietrouw 6.529Reserveringexterneactiviteiten 4.026Werkgroepprehistorie 4.511Reservering VVV 1.883 Project 4 Ledverlichting 888 Jan Kokfonds 7.103 Ombouwbibliotheek 5.493

Stand per 31 december € 30.433

LastenPesoneelskosten 216.037Afschrijvingen op mat. vaste activa 2.417Huisvesting 71.082Publicaties 7.510Public relations 14.062Collectie 8.972Kantoor 3.898Financiële administratie 10.828Algemene kosten 13.265Tentoonstellingen 13.252Activiteiten 4.686

Totaal Lasten € 366.009

Subtotaal 7.176Financiëlebatenenlasten -926Bijzonderebatenenlasten 69

Resultaat voor mutatie bestemmingsreserve 6.319

Mutatie bestemmingsreserve -431

Exploitatie resultaat € 6.750

FINANCIEN

Investeringen in cultuur Gemeente Veendam € 121.802,–Gemeente Pekela € 1.737,–Provincie Groningen € 117.600,–Afgedragen huur aan Gemeente Veendam € 41.710,–

Hoofdsponsor:AVEBE

Nieuwe sponsoren:Nedmag Oldenburger Fritom

Feiten en cijfers Feiten en cijfers

Feiten en cijfers 2014 2015 2016

Vrienden v/h Museum 825 803 796

Reders Familietrouw 27 28 30

public relations 11

De opgaande lijn in de belangstelling van de media voor de activiteiten van het Veenkoloniaal Museum heeft zich in 2016 verder doorgezet. De hernieuwde investering-en in tijd en aandacht voor de PR lijken daar-mee hun vruchten af te werpen. Die inspan-ningen bestonden vooral uit een doelgerichte, consequente en tijdige berichtgeving van de museumactiviteiten naar de diverse media. Inzichtindeverschillendewerkwijzevanderedacties inzake aandachtsveld, voorkeuren en deadlines is daarbij een voordeel.EenadequateeneffectievePRstaatofvaltmet de actualiteit. Dit houdt zoals gezegd enerzijdsindatmediaoptijdgeïnformeerddienen te worden over de activiteiten, maar anderzijds dat databestanden up-to-date moeten zijn. Sinds het aantreden van de medewerker PR worden die bestanden (media,verenigingene.d.)voortdurendgeactualiseerd en aangevuld. Daarnaast verstuurt het museum aan abonnees een digitale Nieuwsbrief.

Social Media Het Veenkoloniaal Museum richt zich de komende jaren ook op het opbouwen van zoveel mogelijk reviews bij Tripadvisor, Google + en Facebook. Vooral Tripadvisor

speelt een steeds belangrijkere rol, omdat de gegevens van Tripadvisor gekoppeld zijn aan Booking.com.OokishetVeenkoloniaalMuseum actief op Facebook en Linkedin. VooralFacebookleverteengoedespin-off.Linkedin is vooral gemakkelijk voor het leg-gen van nieuwe contacten en het vinden van goedesprekerstijdensonzeOostzeedagenen onze Archeologische dagen. Het museum is ook actief op Twitter, hiervan kunnen we de resultaten slecht meten.

Websites www.veenkoloniaalmuseum.nl www.grommo.nlwww.zeemansgraven.nl

PUBLIC RELATIONS

63 persberichten / 12 Nieuwsbrieven

volgers op Facebook 2015: 2487volgers op Facebook 2016: 3704

volgers op Twitter 2015: 295volgers op Twitter 2016: 326

Feiten en cijfers

public relations 12

PUBLIC RELATIONS

Facebook statistieken: FansHet merendeel van onze fans zit in de leeftijdsgroep 45 t/m 65 jaar en is vrouw.

Facebook statistieken: Bereikte personenHet valt op dat de jeugd actiever naar Facebook kijkt dan de oudere generatie.

Facebook statistieken: Betrokken personenOpvallend is het hoge aantal meisjes tussen de 13 en de 17 jaar die actief reageren op onze knutselactiviteiten.

tentoonstellingen 13

TENTOONSTELLINGEN

Jacobus Abraham Huizinga: meubelfabrikant, van 22 november 2015 t/m 6 maart 2016

De meubelfabriek ‘Nederland’ van Huizinga was in de jaren twintig en dertig van de vori-ge eeuw een begrip. Het bezoek van koningin Wilhelmina op 5 juli 1912 aan Veendam zorgt voor een bekroning van zijn werk. Huizinga krijgt de opdracht om de Sociëteit Veenlust met stijlvolle meubelen in te richten.

J.A.Huizinga(1861-1937)begonin1889zeerbescheiden met een meubelwerkplaats met tweearbeiders.In1892werkteneral23manin het bedrijf, waaronder naast meubelma-kersookbehangersenstoffeerders.Elfjaarlater - ten tijde van de Groningse Handelsten-toonstelling, waar Huizinga zijn inzending van een studeerkamer met ontwerpen van Anton Sanders en Arnold Kort met goud bekroond ziet worden - zijn er in de fabriek ruim hon-derd man aan het werk, op de afdelingen voor onder andere meubelmaken, behangerij, batikken, borduurwerk, gordijnen en bedden.

De fabriek van Huizinga vervaardigde meubi-lair van hoge kwaliteit. Huizinga’s eigen voor-keur gaat uit naar de sobere, rationalistische

vormgeving van de Nieuwe Kunst zoals die gepropageerd werd door met name Berlage en diens geestverwanten, en hij engageerde zich om de moderne vormgeving in Groningen te promoten.

Indetentoonstellingkondenwekennisma-kenmeteenkeuraanmeubelenafkomstiguit de bloeiperiode van de meubelfabriek van Huizinga.Ookwaseraandachtvoormeubel-ontwerperW.A.T.Haver.


De Ploeg: Werken op papier, van 7 februari t/m 8 mei

Binnen de provincie Groningen was het voor de huidige leden van de Ploeg bijna onmoge-lijk om een grote expositieruimte te vinden. Het Veenkoloniaal Museum biedt de kunst-kring de komende jaren de gastvrijheid en de ruimte om te exposeren. Het museum han-delt hierbij in de geest van haar medeoprich-ter, Geert Hendrik Streurman, die in 1939 aan de wieg stond van het Veenkoloniaal Museum en medelid was van De Ploeg.

Zestien leden van de Groninger kunstkring ‘DePloeg’exposeerdenvan7februaritotenmet 8 mei 2016 in het museum met tekening-en en andere werken op en van papier. ‘DePloeg’heeftinhaarbijnahonderdjarigebestaan veel gelauwerde kunstenaars in haar midden gehad. De Ploeg anno 2016 bestaat nog altijd uit een select gezelschap kunste-naars,dataffiniteitvoeltmetdemodernekunstgeschiedenis en het toepassen van experimenteneneigentijdsetechnieken niet schuwt. Binnen De Ploeg is nooit sprake geweest van een streven naar een bepaalde stijl, ook al doet de geschiedenis misschien anders ver-

moeden. De kunstenaars van De Ploeg vinden elkaar in het bundelen van hun krachten en in het streven naar uitwis-seling over het kunstenaarschap. Dat laatste zowel binnen De Ploeg zelf, als met het kunstminnend publiek. Het gezamenlijkexposerenisvanuitdievisiedanookvangrootbelang.‘DePloeg:Werkenoppapier’voerdedebezoekermee van schets tot kleurtekening, van pastel tot aquarel, van schildering tot collage en elk materiaal dat zich maar verder op papier laat uitdrukken.Deexpositiewerdgeopendmeteenkorte lezing door de in Assen woon-achtige Pien Rotterdam, boekkunste-naar en papiermaker. Pien Rotterdam verzorgt cursussen en masterclasses en gaat in de lezing in op haar manier van papier vervaardigen: van ruwe materia-len als kozo, hennep- en plantenvezels, via koken en malen, scheppen, persen en drogen naar het uiteindelijke papier.

TENTOONSTELLINGEN

foto rechts: Conservator Elise van Ditmars in gesprek met Ploeglid Petra Koen


Geen commentaar, propaganda-affiches uit WO II, van 20 maart t/m 16 mei

Het Veenkoloniaal Museum bezit een unieke collectie oorlogsaffiches. Het is één van de grootste verzamelingen in Noord-Nederland. Eens in de vier jaar halen we een selectie uit ons depot en presenteren we de affiches en het bijbehorende verhaal.

TijdensdeTweedeWereldoorlogwarenafficheseenbelangrijkpropagandamiddel.InhetbezetteNederlandbesteeddendeDuit-sers veel zorg en aandacht aan het uitdragen van de nationaal-socialistische boodschap in de vorm van kleurrijke aanplakbiljetten. Borden, muren en reclamezuilen werden volgehangenmetpropaganda-affichesmetschreeuwende slagzinnen en pakkende afbeeldingendiedepubliekeopiniemoestenbeïnvloeden.Commentaarleverenopdepro-paganda was gevaarlijk. Geen commentaar dus,hetaffichespreektdewaarheid.Deafficheswerdensomsspectaculairvorm-gegeven en ontworpen door diverse toen bekende kunstenaars. Deels anoniem, maar sommige ontwerpers waren zo trots op hun werk dat hun namen de posters sieren. Ze werkten letterlijk in dienst van de bezetter

en waren aangesloten bij de Kultuurka-mer;kortomzeheuldenmetdebezetter.Lang werd gedacht dat ook schoolplaten-ontwerper Marinus Adrianus Koekkoek voor de Duitsers werkte, maar dit bleek niet het geval. Niet Marinus Koekkoek, maarzijnzoonKeesKoekkoek(1903-1982)wasdecollaborateur.Hijonder-tekendezijnwerkvaakmet‘KoekkoekM.A.zn’(betekenis:zoonvanMarinus).En dat zorgde voor de verwarring.Degetoondeafficheszijnallemaalbezitvan het Veenkoloniaal Museum en deels afkomstiguitdecollectieOnstenk.DeheerOnstenkbezateengroteprivé-collectiemetbetrekkingtotWOII,deelsnationaal-socialistische propaganda, maarookeengrotecollectieaffichesvande geallieerden. Daarnaast omvat zijn collectieaffichesafkomstiguitdejarenvijftig die het belang van de Europese Gemeenschap benadrukken.

Indejarennegentigvandevorigeeeuwheeft het museum deze collectie overge-nomen.

TENTOONSTELLINGEN


Houtgetijden: Gordon Brown & Ibo Heeres, van 29 mei t/m 25 september

Op zondagmiddag 29 mei werd voor een geanimeerd publiek de dubbelexpositie Hout-getijden geopend. Eens te meer blijkt dat de expositieruimte op de eerste verdieping van het museum zich goed leent voor het presen-teren van beeldhouwwerk en sculpturen.

Gordon BrownDe sculpturen van Brown meanderen, slin-geren, stijgen en varen, althans zo lijkt het. Weherkenneneensoortprehistorischeboot,we herkennen de toren van Babel. Meteen in de openingsruimte werd al duidelijk dat het werk van Gordon Brown geen stilstand kent. Drijvende krachten zijn de loop, de groei, de verandering. Brown respecteert de oervorm, de boom. Hij gebruikt daarom geen hout-fragmenten, maar maakt sculpturen van hele boomstammen. De uit een boomstam uitge-voerde‘Einbaum’geeftdaaraangestalte.

GordonBrown(1958)volgdevan1992tot1995lessenaandeFachhochschuleDortmundophetdeelgebiedObjectDesign,meteennadrukopsculpturen.In1997vestigdehijzichin Hamm, waar hij werkt als freelance beeld-

houwer. Enkele van zijn sculpturen zijn in par-kenopgesteld,zoalsinWaderslohenAhlen.

Ibo HeeresIndemonumentalevoormaligedocentenka-mer van de Rijks HBS was het houtsnijwerk vandeuitKolhamafkomstigeIboHeerestezien. Het werk van Heeres is in tegenstelling tot het werk van Gordon Brown minutieus detaillistisch.AlsgeenanderweetIboHeeresoud hout, soms zelfs aangetast door schim-mel, om te toveren tot een houten stilleven van groenten en fruit. Heeres let hierbij goed op de kleurschakeringen in het hout en maakt daar op zeer verdienstelijke wijze gebruik van!

TENTOONSTELLINGEN

foto boven: sculptuur van Gordon Brownfoto rechtsboven: Gordon Brown foto rechtsonder: Ibo Heeres


Dorus Roovers, Veluws kunstenaar herontdekt in Groningen, van 5 juni t/m 18 september toppers uit de collectie, de keuze van Bij het Veenkoloniaal Museum te Veendam leeft in 2014 de gedachte om de allereerste kunstexpositiediewerdgeorganiseerd,na75jaarteherhalen.OpinitiatiefvanGeertHendrik Streurman, een van de oprichters van het museum en voormalig lid van Groninger KunstenaarskringDePloeg,exposeertDorusRooversin1941meteigenwerkinhetVeen-koloniaal Museum te Veendam. Maar wie was DorusRoovers?Ennogbelangrijker,isernogwerkvanhemtevinden?DorusRoovers(1897-1953)waseenflamboy-ant kunstenaar. Geboren in Rotterdam, trekt hij na zijn studie de wijde wereld in om na een poosje, zoals vele kunstenaars, zich te vesti-gen op de Veluwe. Putten wel te verstaan. Hij stelt zijn atelier open voor andere schil-ders. Niemand minder dan Pablo Picasso exposeertbijhem.CharleyToorop,JoBezaan,KeesvanDongenenveleanderenexposereninhetatelierd’OldeDeelvanRoovers. Dorus Roovers is een opvallende verschijning in het dorp. Tijdens de oorlog sluit hij zich aan bijhetverzettegendeDuitsers.In1943duikthij onder in Groningen en weet de oorlog te

overleven.DorusRooverssterftin1953enzijnwerk raakt in de vergetelheid. Zijn vrouw ver-koopt een groot deel van zijn schilderijen aan een Franse kunsthandelaar, wat vermoedelijk een van de redenen is dat zijn werk in

Nederland schaars is. Toch is het Veenkoloni-aal Museum het gelukt om na 75 jaar een succesvolle wisseltentoonstelling op te bou-wen met werk van Roovers.

TENTOONSTELLINGEN


Klasse Foto! 150 jaar klassenfoto’s van scholengemeenschap Winkler Prins en voorgangers, van 2 oktober t/m 8 januari 2017 Het Veenkoloniaal Museum toonde een selectievanklassenfoto’svandeWinklerPrinsScholengemeenschap, die haar naam dankt aanencyclopedistAnthonyWinklerPrins,dievan 1850 tot 1882 in Veendam woont en daar lateraanzijnencyclopedieheeftgewerkt.Bijna niemand weet dat ook hij aan de wieg stond van Neêrlands eerste scholengemeen-schap! Een van de oudste foto’s van de school in Veendamdateertuit1877.Wezienherenmetbaarden en lange haren: het schoolteam anno 1877. Maar de meeste foto’s stammen uit de 20ste eeuw. Toch was het toen nog niet zo gebruikelijk om ook foto’s in de klas te maken. Meestal is het een keurige schoolpleinfoto. Maar er zijn gelukkig ook foto’s van school-feesten, schoolreisjes en zelfs van de school-protesten en de spijkerbroekenrellen die in het Veendam van de jaren zestig van de vorige eeuw hoog opliepen.

TENTOONSTELLINGEN


Klasse Kunstwerken: kunst uit de collectie van de scholengemeenschap Winkler Prins, van 9 oktober t/m 15 januari 2017

Al in de jaren twintig van de vorige eeuw begon de RHBS van Veendam, de latere WinklerPrinsScholengemeenschap,methet aanleggen van een eigen kunstverzame-ling. Door de jaren heen heeft de school een indrukwekkende collectie beeldende kunst opgebouwd. Tijdens het selecteren van de werken kwam onze conservator Elise van Ditmars er achter dat het een topverzame-ling betreft, met werken van diverse bekende kunstenaars.

Inhetkadervanhet150-jarigbestaanvandeWinklerPrinstoondehetVeenkoloniaalMuseumeenselectievandeze‘klassekunst-werken’, met grote namen zoals M.C. Escher, JohanDijkstra,JanWiegers,JanvanderZee,Karel Appel, Corneille en Constant. Een groot deel van de kunstcollectie is gemaakt binnen de Rijksregeling BKR (Beeldende Kunstenaars Regeling).HetRijkheefteengedeeltehiervangeschonken aan Rijksscholen en zodoende heeftdeWinklerPrinseengevarieerdeverza-melingNederlandsekunstuitdejaren1960-1970.

TENTOONSTELLINGEN


‘Jacobus Abraham Huizinga, meubelfabrikant’, 22 november 2015 t/m 3 maart 2016;‘De Ploeg, werken op papier’, 7 februari t/m 8 mei; ‘Geen commentaar, propaganda-affiches uit WO II’, 20 maart t/m 16 mei; ‘Houtgetijden, Gordon Brown & Ibo Heeres’, 29 mei t/m 25 september;‘Dorus Roovers, Veluws kunstanaar herontdekt in Groningen’, 5 juni t/m 18 september; ‘Klasse Foto!, 150 jaar klassenfoto’s van scholengemeenschap Winkler Prins, 2 oktober t/m 8 januari 2017; ‘Klasse Kunstwerken: Kunst uit de col-lectie van de scholengemeenschap Win-kler Prins, 9 oktober t/m 15 januari 2017.

Totaal 279 bezoekers bij de openingen.

Bruiklenen werden verstrekt aan: Kapiteinshuis Pekela te Nieuwe Pekela, Nationaal Vlechtmuseum Noordwolde, Streekhistorisch Centrum Stadskanaal, Cultuurcentrum vanBeresteyn te Veen-dam, NNTTM Zuidbroek, diverse scho-len en verzorgingstehuizen in de regio, Deutsches Sielhafenmuseum Carolinen-siel (Dld.), Mencendorfa nams Museum Riga.

Bruiklenen werden ontvangen van: Drents Museum te Assen, Groninger Archieven te Groningen, Groninger Museum te Groningen, Emsland Moor-museum Groß Hesepe (Dld.), RCE te Rijswijk, Fries Scheepvaartmuseum te Sneek, museum De Tien Malen te Put-ten, Winkler Prins Scholengemeenschap te Veendam en diverse particulieren.

TENTOONSTELLINGEN

Feiten en cijfers

Feiten en cijfers

Feiten en cijfers

foto rechts: Zowel schoolgroepen die per fiets arriveerden en de Vrouwen van Nu (Drenthe) die per bus kwamen zorgden voor ongekende drukte op het Museumplein

Communistisch verzet tijdens WO II in Groningen, van 26 februari t/m 9 mei in de stationshal te Winschoten.

RuudWeijdeveld,schrijvervandeuittweedelen bestaande publicatie Het communisti-scheverzetinGroningentijdensWOII,namin meer dan 25 jaar talrijke interviews af van mensen die in het verzet hadden gezeten en hunnabestaanden.In2015werdzijnzoek-werk uitgewerkt tot een zeer indrukwekkende tentoonstelling die in het Veenkoloniaal Museum te zien was. Documenten, foto’s en verslagen getuigen van het in het boek beschreven communistische verzet in Groningen.

Conservator Elise van Ditmars en Vormgever ErikvanderWalwerkteneenaanderuimteaangepasteexpositieuit.Detentoonstellingwerd geopend door burgemeester Pieter Smit vandegemeenteOldambt.


externepresentaties 21

Workers in het Mencendorfa nams museum te Riga, van 15 juli tot en met 16 september

InRigapresenteerdenwedetentoonstellingWorkers.HetVeenkoloniaalMuseumbeziteen uitgebreide collectie werkkleding. De meest tot de verbeelding sprekende stuk-ken zijn de stuutsiekoorn werkbroeken en jassen. De tentoonstelling trok in Riga veel publiek(2650).Hetwasverrassendhoemenopde‘westerse’werkkledingreageerde.Deels was er herkenning, maar sommige stoffenkendenzetotaalniet.Zobleek Manchester, oftewel stuutsiekoor, daar vrijwel onbekend.DeexpositiewerddoordeNederlandse ambassadeur te Riga, de heer P.J. Langenberg geopend.


externepresentaties 22

foto rechts: v.l.n.r.: Albert van der Kooij, Elise van Ditmars, Hendrik Andries Hachmer, Ieva Spronge, ambassadeur Pieter J. Langenberg en zijn vrouw Mieke Langenberg, Ilona Audere en Ilse Brauna

Lezingen

De werkgroep Verleden in beeld, die lezingen verzorgt bij verzorgingstehuizen, kreeg te kampen met uitval van enkele vrijwilligers. Inmiddelsisdegroepweeropvolledigesterkte. Deze werkgroep verzorgde drie PowerPoint-presentaties, waarbij vooral de ‘aha-erlebnis’belangrijkis.Herkenningvanoude beelden is voor de soms dementerende ouderen een feest van herkenning. De directeur van het museum verzorgde in totaal 11 lezingen. De lezingen over de Veen-koloniale zeevaart en het leven van kapiteins-vrouwen aan boord blijft populair.


Lezingen werden gegeven in Delfzijl, Eernewoude, Kleindijk, Meeden, Odoorn, Riga, Veendam, Wartena, Winschoten en Zuidlaren. In totaal bereikten we 473 belangstel-lenden.

Feiten en cijfers


foto rechts: directeur Hendrik Andries Hachmer ontvangt van directeur Ilona Audere een presentje tijdens een lezing over werkkleding die in Riga werd georganiseerd

activiteiten 24

In 2015 werd de beslissing genomen om de lezingen in het voorjaar tot een minimum te beperken en onze activiteiten vooral in de herfstperiode te concentreren. Deze beslis-sing is gebaseerd op het feit dat weerswaar-schuwingen, de codes geel, oranje en rood, vooral in het voorjaar het bezoekersaantal negatief beïnvloeden. Daarnaast organiseren we geen lezingen meer op de zondagmid-dagen, maar zijn we uitgeweken naar de woensdagavond. Een goede keuze, gezien het gestegen aantal bezoekers per lezing. Zondag 24 januari en 14 februari: rondleiding ‘Wie was Willem Haver ?’Opdezondagmiddagen24januarien14 februari verzorgde Klaas Siersema van de StichtingW.A.Th.Havereentweetalrond-leidingendoorde‘Haverzaal’,dieonderdeeluitmaaktevandetentoonstelling‘J.A.Huizin-ga:meubelfabrikant’.WillemHaverwasruimtwintig jaar meester-beeldsnijder bij Huizinga en daarnaast zelfstandig kunstenaar. ZijnkleinzoonKlaasWillemSiersemarichttein1997deStichtingW.A.Th.Haveropengingin op het leven en werk van deze vrijwel ver-geten kunstenaar.

Zondag 21 februari: Filmmiddag in het kader van de tentoonstelling ‘J.A. Huizinga, meubelfabrikant’Bij Huizinga kon men terecht voor de totaal-inrichtingvanhetinterieur.Ineendoorlopendprogramma toonde het museum een aantal filmsdiedeontwikkelingvanhetwonen,inde ruimste zin van het woord, vanaf het einde van de negentiende eeuw belichtten.

Zondag 28 februari en woensdagmiddag 2 maart: Knutsel je eigen kamertjeWatiserleukerdanjeeigenkamerinminia-tuurteknutselen?Opbeidemiddagenkondenkinderen terecht in de Tiemo Tijdloos Thema-ruimte. Er was materiaal aanwezig om zelf miniatuurmeubeltjes te maken en je eigen miniatuurkamer te creëren.

Zondagmiddag 6 maart: lezing over Nieuwe Kunst door Frederik ErensNieuwe Kunst, zoals die gepropageerd werd door met name Berlage en diens geestver-wanten, werd overgenomen door meubel-fabrikant Huizinga. Maar wat is de Nieuwe Kunst?FrederikErens,kennervandeNieuweKunst en regelmatig actief als gastconservator bijdeCODAteApeldoorn,gingopdezezondagmiddag verder in op het belang van de Nieuwe Kunst voor Nederland.

Zaterdag 19 maart: Binnenplein en schip bezemschoon in het kader van NL DOET InhetkadervanNLdoetzochtenwevrijwil-ligersomopzaterdag19maartdehandenuit de mouwen te steken om ons binnenplein op te knappen, zoals onkruid wieden, ramen lappen, het schip schoonmaken en rommel en berkjes verwijderen uit de veentuin.

Woensdagavond 23 maart: Filosofisch café Het thema van deze avond was ‘waarheid’Tweestudenten,jong-filosofenvandeRUG,gaven hun visie op het thema en bespraken dit met de bezoekers. De lezing is in samenwer-king met de loge Noorderlicht en de studie-verenigingvandefaculteitfilosofie(STUFF)tot stand gekomen.

ACTIVITEITEN

activiteiten 25

Maandag 28 maart: ‘Neutnschaitn’ WimDusselisalweermeerdanveertig(!)jaargastheer bij het jaarlijkse Neutnschaitn. Rondom Pasen, meestal op Tweede Paasdag, wordt nog steeds op een aantal plaatsen in het Noorden het spel notenschieten beoe-fend.InGroningenheeftmenverschillendenamenvoorhetspel.InhetNieuwGroningerWoordenboekvanK.terLaan(eerstedruk1929)staat:“Neutnschaitn = (met) noten schieten; een spel dat tegen Pasen veel gespeeld wordt in verschillende vorm. Zie aibeltjn , ‘dik’ in dun of riegjn , riesterkn, riestern en pòtjn . Neutnschaitn heet in het Westerkwartier en op het Hoge Land neutjn: te Grijpskerk neutjeschietn; te Eenrum: mit neutn gooien: op Westerwolde neutn bikn.”

Museumweek van 16 april t/m 24 april Ookin2016organiseerdedeMuseumvereni-ging de Museumweek. Thema was dit keer het echtegoudvandemusea.Wijvertaaldenditnaar het Groninger woord Goud. Het Veenkoloniaal Museum is al weer meer dan75jaar‘Goudbezig’.Tijdenshetweekein-de van 16 en 17 april trakteerden vrijwilligers vanMo(o)iVeendamindeschipperskamervanhet museum allerlei buitenlandse hapjesen drankjes die door asielzoekers en nieuwko-

mers binnen de gemeente Veendam met veel enthousiasme waren gemaakt. Het publiek waardeerde deze geste zeer.

Woensdagmiddag 20 april, knutselmiddag voor kinderen Tegels beschilderen blijft voor de kinderen een erg leuke activiteit die zeer gewaardeerd wordt, mede omdat de tegels mee naar huis mogen worden genomen om ze daar af te bakken!

Letlandreis 2016, van maandag 25 april t/m maandag 2 mei Het organiseren van de Letlandreis is een jaarlijksetraditiegeworden.Ookin2016zijnwe er weer in geslaagd om een leuke groep bijeentekrijgen.Ditjaarwashetbezoekextrafeestelijk, want we werden op Koningsdag persoonlijk uitgenodigd op de residentie van de Nederlandse ambassadeur P.J. Langen-berg. De residentie staat op het schiereiland Kipsala, waar men een prachtig uitzicht heeft op de stad Riga.

Maar dit was niet alles. Tot slot organiseerde de ambassade in het kader van het Neder-lands voorzitterschap van de Raad van de EuropeseUnieeenklassiekconcertvan

het kamermuziekensemble GoYa-kwartet, bestaande uit leden van het Amsterdams Koninklijk Concertgebouworkest. Zij speelden werkvanMauriceRavel(1875-1937),PeterisVasks(1946)enAntoninDvorak(1841-1904).Ookhiervoorontvingenweeenuitnodiging.Het concert vond plaats in het monumentale Grote Gilde Gebouw. Hoofddoel van de reis is en blijft natuurlijk het kennismaken met Letland, en de stad Riga in het bijzonder, het land waarmee de Groninger Veenkoloniën in de19deeeuwdankzijdeVeenkolonialezeevaart warme banden onderhield.

Het Compliment voor een Oorlogs- monument, 29 aprilHetComplimentwerdop29apriluitgereiktinhet Veenkoloniaal museum in Veendam. De winnaar ontving een trofee en 1000 euro ter ondersteuning van de activiteiten. De trofee was speciaal voor de gelegenheid ontworpen door de Groninger kunstenaar JimiKleinbruininkensymboliseertvrijheid.Het joods monument voor bewoners van het voormaligpsychiatrischziekenhuisin Wagenborgenheeftvrijdagmiddagdeprijs‘ComplimentvooreenOorlogsmonument’gewonnen.

ACTIVITEITEN

activiteiten 26

Zaterdag 21 mei: Nederlands Kampioen-schap KaaibakkenOndereenstralendezonenmeteenrecordaantal deelnemers werd zaterdagmiddag 21 meiopdecampingWelWaitinNieuwePekelahet kampioenschap Kaaibakken gehouden. Alle 42 deelnemers en de talrijke toeschou-wers genoten van dit oude traditionele spel en hadden een onvergetelijke middag. Dankzij de grote belangstelling van de media is het kaaibakken weer meer bekend geworden bij eengroterpubliek.Indebeslissenderondewerd Ronald Bakker uit Groningen kampioen. Tweede en derde werden Arjo de Vries uit WinschotenenArnoldNiessenuitVeendam.

Zaterdag 1 oktober: Grenzen aan water InsamenwerkingmetTitusAkkermansendeVerhalen van Groningen organiseerden we op 1oktobereenbusreismetalsthema‘Grenzenaan water’. Tijdens de reis werd ingegaan op de boeiende maritieme geschiedenis van de Groninger Veenkoloniën. Na het museum-bezoek volgde een wandeling naar de oude begraafplaats. Vervolgens ging de groep naar hetKapiteinshuisteNieuwePekela.Intotaaldeden 26 personen mee aan deze reis.

Archeologische avonden Na het succes van vorig jaar organiseerden we in oktober op de woensdagavonden de ‘archeologischeavonden’.DelezingenvondendeelsinhetmuseumendeelsindeOpenbareBibliotheek van Veendam plaats.De lezingen werden zonder uitzondering goed bezocht, zodat er regelmatig stoelen bijge-plaatst moesten worden.

Woensdagavond 12 oktober, Het ontstaan van het (Noord-)Nederlandse kustgebied in paleogeografische kaartbeelden, ‘waarheid en/of geofantasie?’, door Peter Vos Hoe zag Nederland er uit in het Holoceen en isditookinkaartentebevatten.Indelezingwerd er ingegaan op hoe de paleolandschaps-

kaarten van Nederland in het Holoceen (hui-dige warme klimaatperiode die ca. 11.500 jaar geledenbegon)zijnsamengesteldenwelkekustvormende processen en factoren verant-woordelijk waren voor het ontstaan van de huidige kustgebieden. De belangrijkste sturende factor voor het ont-staan van ons kustgebied is de snelle zeespie-gelstijging aan het begin van het Holoceen. IndeeerstehelftvanhetHoloceenver-dronken de laagste delen van Nederland en veranderden die gebieden in grote getijden-bekkens en estuaria. Toen in het midden van het Holoceen de zeespiegelstijging afnam, verlanddendezesystemenenvonderachterde gevormde kustbarrières op grote schaal veengroei plaats. Tijdens het laatste deel van het Holoceen speelde het ingrijpen van de mens al een rol. Peter Vos ging wat deze peri-odebetreftspecifiekinophetHunzedalendeEems-Dollard-overstromingen. Peter Vos is Kwartair geoloog en promoveerde op10juni2015aandeUniversiteitUtrecht;hijiswerkzaambijDeltaresinUtrechtengespecialiseerd in de Holocene kustgenese van Nederland. Een groot deel van zijn werk begeeft zich op het snijvlak tussen geologie en archeologie. Hij doet dit werk samen met zijn collega Sieb de Vries.

ACTIVITEITEN

De kampioenen Arjo, Ronald en Arnold. (foto: Johan de Groot)

activiteiten 27

Woensdag 19 oktober, De schatkamer van de Wadden, terpvondsten, door Evert Kramer De bij Noordbroeksterhamrik geboren Evert Kramer was tot zijn pensionering als archeo-loog verbonden aan het Fries Museum. Tijdens zijn werk zag hij meerdere specta-culairevondstenvoorbijkomen.Indelezingging hij in op de meest spectaculaire terp-vondsten. Terpen, geschiedenis van de Friese archeologie, topstukken van het Fries Museum/Koninklijk Fries Genootschap, Friese prehistorie, kortom een mer à boire komt op dezeavondvoorbij,waardeFibulavanWijnal-dum natuurlijk niet ontbrak. Dit is het 7de-eeuwse topstuk uit de collectie van het Fries Museum, ingelegd met meer dan driehonderd schitterend rode granaten en halfedelstenen

dieafkomstigzijnuitIndia.Hoekwamendezesteneninde7deeeuwinFriesland?Heteersteengrootstedeelisin1953gevondeninWijnal-dum. Eind jaren tachtig en begin jaren negen-tig van de vorige eeuw werden daar nog tien kleinerefragmentenbijgevonden.In2009iseen belangrijk ontbrekend fragment ontdekt, waarmeedeafbeeldingopdekopplaatontcij-ferd kon worden.

Woensdagavond 2 november, Prehistori-sche vondsten en verdronken landschappen uit de Noordzee: onderzoek geschiedenis, oorsprong en wat dit ons vertelt ons over de steentijdbewoning in dat gebied, door Bjørn SmitDe lezing van Smit sloot naadloos aan op de lezing van Peter Vos. Bjørn Smit ging in op de verdronken landschappen rond de Noordzee en de archeologische vondsten die er zijn gedaan.BjørnSmitisgeboreninWildervanken heeft aan de hand van zijn vader de eer-ste stappen gezet op het spoor van steen-tijdbewoning in de Veenkoloniën. Hij heeft archeologiegestudeerdaandeUniversiteitvan Groningen, met een focus op de steentijd. Vervolgens is hij in Groningen gepromoveerd op een onderwerp waarin de archeologische monumentenzorg van steentijdvindplaatsen

in Noord-Nederland centraal stond. Sinds 2010 werkt Bjørn Smit bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort, waar hij betrokken is bij onderzoek en advisering ten aanzienvansteentijdonderzoekinWest-enNoord-Nederland en de aanpak van archeolo-gisch onderzoek naar verdronken landschap-penonderwater(o.a.Noordzee/IJsselmeer).

Oostzeedagen Voor de vierde keer op rij organiseerden we innovemberendecemberdeOostzeedagen.DoelvandeOostzeedagenishetkennisma-kenmetdecultuurronddeOostzeeendedaarmee verbonden, zeer boeiende mari-tieme geschiedenis van de Groninger Veen-koloniën;maarookdeactualiteitwordtnietgeschuwd.

Samenwerking werd ditmaal gezocht met de Kielzog Koorschool Hoogezand, Het Huis voor de Kunst en de partners van vanBeres-teyn.HelaaszagdeMuziek-,Dans-enThea-terschool dit jaar, vanwege verandering van bedrijfsstructuur, geen kans om aan te sluiten. Hierdoor verviel jammer genoeg het leuke programma‘Kerstaandekade’.

ACTIVITEITEN

activiteiten 28

Zondag 6 november: Maritieme en de 17de Regionaal-Historische BoekenmarktSpeciaalinhetkadervandeOostzeedagenhadden we onze standhouders gevraagd om ookeenflinkeselectiemaritiemeboekenmeete nemen. De Regionaal-Historische Boeken-markt is een evergreen en we organiseerden deze boekenmarkt al weer voor de 17de keer. Gemiddeld trekt de boekenmarkt op de zon-dagmiddagzo’n200boekenliefhebbers.

Zondag 13 november: Winkler Prinsdag TijdensdejaarlijkseWinklerPrinsdagwordtde ene keer de Veenkoloniaal Museumprijs uitgereikt en het andere jaar de Keuningprijs. Dit jaar was de Veenkoloniaal Museumprijs aan de beurt. Naast de prijsuitreiking is er ook eenWinklerPrinslezing.Themawashet100-jarigbestaanvandezelflosinstallatie.KoBlokvan de Museumwerf Vreeswijk ging nader in op deze, ook voor veenkoloniale binnenschip-pers ooit zo belangrijke uitvinding. In1916werddezelflosinstallatiemetlosbakenpaluitgevondendoorIJsselschipperArieKreuk. Honderden schepen hebben sindsdien gevarenmeteenzelflosinstallatie,waardoorop iedere willekeurige plek zand en grind konden worden gelost. Ko Blok, voorzitter van MuseumwerfVreeswijk:“Zelflossershebben

een grote rol gespeeld bij de aanvoer van materiaal voor de bouw en wegenbouw en daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de economische ontwikkeling van Nederland.”Dezelflosserspeeldedusookvoor veel kleine schippers in de Veenkoloniën een belangrijke rol. Ko Blok illustreert dit deelsmetafbeeldingen.MuseumwerfVrees-wijk en de Arie Kreuk Stichting besteedden ditjaarextraaandachtaanditjubileumendeuitvinding van Kreuk. Tijdens deze middag is ook de tweejaarlijkse Veenkoloniaal Museum-prijs uitgereikt aan de stichting Historische Scheepswerf Hoogezand-Sappemeer. Helaas bereikte ons nog geen twee weken na de overhandiging van de prijs het bericht dat dezestichtingingrotefinanciëlenoodzitende werf per 01-01-2017 zal worden gesloten.

Woensdag 16 november, Hitlers Broeder-volk, Oostlandboeren en vissers, lezing door dr. Geraldien von Frijtag Drabbe KünzelDr. Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel (1965)ishistoricaenpoliticologe.Zeisalsuniversitair docent verbonden aan de afde-lingpolitiekegeschiedenisaandeUniversiteitvanUtrecht.Pionierswerdenzegenoemd,demeer dan 5000 Nederlandse burgers die na de DuitseaanvalopdeSovjet-Uniein1941naarhetbezetteoostentrokken.IndevorigeeditievandeOostzeedagengingJohndeJongevande Nederlands-Baltische Vereniging samen met een nazaat op zoek naar sporen van Nederlandse aanwezigheid. Dr. Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel doorzocht honderden bronnen, zoals brieven, dagboeken, naoor-logse justitiedossiers en vele andere tot nu toe niet benutte bronnen. Ze laat zien dat hun avontuur niet louter een nationaal- socialistisch curiosum was, maar ook past in de Nederlandse geschiedenis van de eerste helft van de 20ste eeuw, toen de toekomst van het Nederlands imperium en de Neder-landse landbouw in het geding waren.De avond trok een zeer betrokken publiek. Er werden tientallen vragen gesteld en er waren diverse bezoekers die nu eindelijk voor het eerst openlijk over deze, voor velen

ACTIVITEITEN

activiteiten 29

zwarte bladzijde in de familiegeschiedenis konden spreken. Samen met Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel kwamen we tot de con-clusie dat we hier in een tentoonstelling zeker aandacht aan moeten besteden.

Maandag 21 november: Filmhuis vanBere-steyn, de Deense film ‘De Commune’Defilm‘DeCommune’vanThomasVinterbergwerd in januari 2016 uitgebracht. Centraal staan Erik en Anna, academici met een idealistische droom. Met hun dochter Freja zetten zij een commune op in een grote villa in een chique wijk van Kopenhagen. De familie en de commune staan centraal. Rumoerige feesten, vergaderingen en diners. Er heerst op het eerste gezicht vriendschap, liefdeensaamhorigheidonderééndak,maareenliefdesaffairesteltdekleinegemeenschapopdeproef.Houdtzestand?

Defilmneemtopeenhumoristische,maarsoms ook confronterende wijze een groep idealisten en dromers op de hak.

Woensdagavond 23 november: ‘Eruit of verzuipen!!!’ Een waargebeurd muzikaal zeemansverhaal uit de 19e eeuw, door muziekgroep Kapriol’!Centraal staat het humoristische en met anek-dotes doorspekte levensverhaal van stuurman Hendrik Engelsman. Hij beschrijft daarin het levenopdeschepenvandietijd;overschip-breuk, ongelukken, ruziënde bemanningen, confrontaties met inboorlingen en ziektes. Hoe je soms door creativiteit, soms door gelukkig toeval aan de dood kon ontsnappen. Stuurman Hendrik maakte de overgang mee van de zeilschepen naar de stoomvaart, van het grote zeilschip De Liberaal, de grootste klipper van Nederland, naar het altijd scheef liggende stoomschip Bromo. Alle verhalen wordenmuzikaalgeïllustreerddoorNeder-lands- en Friestalige maritieme liederen uit die tijd. Kortom, een boeiend en leerzaam stukje historie, gecombineerd met muziek en gezelligheid!De spelers zijn:Marian Nesse - accordeon, zang en vertelster. Zij is de dochter van Anneke Engelsman en

de achterkleindochter van de hoofdpersoon Hendrik Engelsman. MaritaKruijswijk-fluiten,schalmei,hand-trom, zang. Rutger Dijkstra - gitaar, zang.

Kapriool zorgde voor een geanimeerde avond, waarbij ook het publiek bij hun muziek werd berokken.

Woensdag 30 november: Lezing door kolo-nel Hagenaars over de inzet van Nederland-se troepen in de Baltische landenKolonel Hagenaars is momenteel de Plaats-vervangend Commandant van de 43 Geme-chaniseerde Brigade te Havelte, Drenthe. IndiefunctieishijtevensRegionaalMilitairCommandant Noord en tevens verantwoor-delijk voor de uitzending van de troepen naar Litouwen en Polen.

De drie Baltische landen vormen een zeer kwetsbareschakelinhetvrijeWest-Europa.Het verlies van deze voormalige Sovjet-staten ligt politiek nog altijd gevoelig bij de Russen. De Baltische landen voelen nog steeds de hete adem van Poetin in de nek. Estland en Letland kennen ook nog in sommige deelprovincies een Russische meerderheid. Daarnaast zijn hetgeografischgezienkleinelanden,diedoor

ACTIVITEITEN

activiteiten 30

een verrassingsaanval theoretisch binnen een paar uur zouden kunnen worden bezet. Kan er eeninvalontstaanzoalsindeOekraïne?Reden om de vinger aan de pols te houden. NAVO-troepenzijnerdanookactief.De spreker, kolonel P.J.T.M. Hagenaars, is onder andere betrokken geweest bij de NAVO-oefeningeninEstland.Hijginginopde huidige precaire politieke situatie. Na de lezing bleek dat zowel voor- als tegenstanders van inzet van troepen in de Baltische Landen in de zaal zaten, die overigens zeer respectvol met elkaars ideeën omgingen. Dit leidde tot geanimeerde, maar zeker niet ongenuanceer-de discussies.

Woensdag 7 december, Delfzijl, poort naar de Oostzee?, door Harry Perton HarryPertoniswerkzaambijdeGroningerArchieven, redacteur van het cultuurhistorisch kwartaalblad Stad & Lande en zit in de eind-redactie van het Historisch Jaarboek Gronin-gen. Delfzijl zien we nu min of meer als onze havenstad,maardatwashetnietaltijd.HarryPerton ging aan de hand van oude kaarten in op de ontwikkeling van de plaats van mili-taire vesting en rede tot echte havenplaats. Hij maakt gebruik van reisbeschrijvingen uit de18deen19deeeuw.Desprekervertelde

over de vesting, maar ook over de structuur en conjunctuur van de zeevaart, problemen met oorlogen op zee, scheepvaartcijfers, de kroegen aan de havenkant, de structuur van debevolking,demografieenpolitiekeverhou-dingen.

Gdansk Winterreis van 9 december t/m 12 december InhetkadervandeOostzeedagenorgani-seerden we op veler verzoek ook een reis naar Gdansk.Gdansk(Danzig)iseenstadwaarhetnoordenvanNederlandinde19deeeuwwarme handelsrelaties mee onderhield. De Nederlanders waren er in de 17de en 18de eeuw ook al graag geziene gasten. Dit blijkt ook wel uit de architectuur van de stad. Naast de oude binnenstad bezochten we

natuurlijk het Nationale Museum van Gdansk, methetbekendedrieluik‘Hetlaatsteoordeel’van Hans Memling, en het Solidariteit MuseumterherinneringaanLechWalesa.

Zaterdagmiddag 17 december: Kielzog Koorschool uit Hoogezand brengt kerst- en Letse liederen in de Grote Kerk van VeendamDe Kielzog Koorschool is onderdeel van het Kielzog Kunstencentrum te Hoogezand-Sappemeer en staat al jaren onder de bezie-lendeleidingvanWimvanderLaar.De Kielzog Koorschool Hoogezand verzorgde op de zaterdagmiddag om 16.00 uur een sprankelend kerstconcert in de Grote Kerk te Veendam.

ACTIVITEITEN

Kielzog Koorschool Hoogezand op de trap in het museumKruittoren in Gdansk. foto: R. Strikkers

activiteiten 31

Zondagmorgen 18 december: De Ster van Huygens, het Huygens Duo, met Leonora van Sloten, mezzosopraan, en Arjen Verhage, theorbe WaarzoudendeVeenkolonialezeeliedenzijn geweest zonder de sterrenkijker van Huygens?OpdezezondagmorgeneenodeaanHuygensenzijnliefde.In‘DeStervanHuygens’vertelthetHuygensDuohetliefdes-verhaaltussenConstantijnHuygens(1596-1678)enzijn‘Sterre’,SuzannavanBaerle(1599-1637).Suzannalaatzichaanvankelijkmoeilijk schaken, maar het aanhouden van Constantijns avances leidt uiteindelijk tot een huwelijk in bijzondere gelijkwaardigheid, wederzijds respect en gezamenlijk geluk.

WanneerSuzanna,vlaknadegeboortevanhet vijfde kind, op jonge leeftijd komt te overlijden is dat dan ook een immens per-soonlijkverdriet,datHuygenspasnaenigetijd in woorden kan vatten in het ontroerende gedicht‘OpdedoodvanSterre’.HijzalzijnSterre vele jaren overleven, maar nooit her-trouwen. Aan de hand van brieven, gedichten enaria’svanConstantijnHuygensencompo-nistendiehemhebbenbeïnvloed,voerthetHuygensDuoulangsditintenseliefdesver-haal. Tevens was te horen welke prachtige muziek deze Nederlandse homo universalis ons heeft nagelaten.

ACTIVITEITEN

34 interne activiteiten: 3691 bezoekers 14 externe lezingen: 473 toehoorders

Feiten en cijfers

Fondsbijdragen van:

Feiten en cijfers

Stichting K.P. Boon

In samenwerking met de partners van Cultuurcentrum vanBeresteyn realiseer-den wij onder andere de Oostzeedagen, diverse lezingen, de Pruiverij, BHV, gezamenlijke vrijwilligers & medewer-kers avond en kortingen voor biblio-theekpashouders.

Feiten en cijfers

publicaties 32

In2016verscheende28steeditievandeVeenkoloniale Volksalmanak in een oplage van 1000 stuks.

InjanuarienjuliverscheenhetmagazineOmzien naar het Veenkoloniaal Museum in eenoplagevan1000exemplarenperkeer.

Dorus Roovers (1897-1953), Veluws kunstenaar herontdekt in Groningen is in juni uitgegeven als catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling

Het Rederbulletin verscheen in 2016 in juli. Het bulletin is ter informatie van de reders van ons museumschip Familietrouw. Een klein deel van de oplage wordt ter promotie rond gezonden.

naar het Veenkoloniaal Museummuseumnieuwsbrief/agenda nr. 51 / januari 2016

Omzien

2- Goed jaar voor museum

3- Oproep

4- Uit onze collectie

5- WP Lyceum, 1966

7- Activiteiten ...

19- Van onze (web)winkel

PUBLICATIES

VEENKOLONIAAL MUSEUMMuseumplein 5 - Veendam - www.veenkoloniaalmuseum.nl

RederbulletinHet rederbulletin is een uitgave van het Veenkoloniaal Museum te Veendam en is bedoeld voor de redercedulhouders van het museumschip ‘De Familietrouw’ nr. 16 - juli 2016

collectie 33

FamilietrouwIn2016kondenwenaeenoproepindekrantmaar liefst vijf nieuwe vrijwilligers toevoegen aanonsbestandvanschippers.Omdathetnieteenvoudigisommeteen‘lammearm’– zo heet de zijschroef – te varen, vaart men eerstmeemetschippersmetervaring.Onsvrijwilligersteam is daarmee weer op sterkte en er kan nu ook weer beter gepland worden dan voorheen. Het voorjaar begon met het varen naar loca-ties waar scholen aan boord konden gaan in het kader van het project Erfgoedschatten. De Familietrouw bezoekt daarnaast ter pro-motie van het museum allerlei evenementen. Bezochte evenementenDit jaar bezochten we de Snikkeweek te Mus-selkanaal(3totenmet8mei),deactiviteitenrond DelfSail te Delfzijl, inclusief deelname aandeaanbrengroute(maandjuni),Water-vloot te Hoogezand/Martenshoek (7 tot en met9juli),deTurfvaartdagenteAppelscha,inclusiefaanbrengroute(20en21augustus)en de Dag van de Groninger Geschiedenis te Groningen(8oktober).TijdensdeDagvandeGroninger Geschiedenis was ook de voorpre-mière van onze deelname aan het Spinbarg-project.

PechHelaas liep het schip tijdens de deelname aan de Turfvaartdagen averij op aan de lamme arm. Een gietijzeren onderdeel begaf het en het schip was vleugellam. Met de hulp van een opdrukker konden we toch nog op tijd bij de Dag van de Groninger Geschiedenis zijn. In2017zaleennieuwonderdeelwordenbij-gemaakt.Ookkwamenweerachterdatonzemastvoet is aangetast door de boktor. Eind 2016 zijn we daarom een actie gestart omeennieuwemastbijeentesparen.Wewerden hierbij ondersteund door de Stichting Specsavers Steunt.

COLLECTIE

Acte de presénce werd gegeven bij: • Erfgoedproject Schip vol verhalen• Snikkeweek te Musselkanaal • Meppel Volvaart te Meppel • Drentse Hoofdvaart, aanlooproute Delfsail • Delfsail te Delfzijl• Dag van de Groninger Geschiedenis te Groningen • Turfvaartdagen Appelscha• Sinterklaas varen Oude Pekela• Activiteiten SiepCo Oude PekelaTotaal 1.422 bezoekers (waarvan 334 leerlingen)

Feiten en cijfers

collectie 34

Onze Chevy rijdt weer!Het Veenkoloniaal Museum bezit al jaren een antieke Chevrolet. De Chevrolet werd ooit aan hetmuseumgeschonkendoorJohnnyJonker.Ze stond jarenlang gestald in de voormalige brandweerkazerneinWildervank.EerstzoudevrachtautoeenplaatskrijgenindefoyervancultuurcentrumvanBeresteyn.Hetmuseumzou daar grote voorwerpen mogen stallen, maar al snel werden de plannen anders. De vrachtauto verdween in de brandweerkazer-ne, totdat deze begin 2016 ontruimd moest worden. De vrijwilligers Toos en Herman SchlötelontfermdenzichsamenmetFredOotjersoverdePelikaan,debijnaamvandezevrachtauto. Er volgde een technische restau-ratie en in 2017 zal het truckje als bodewagen voor promotiedoeleinden ten behoeve van het museum worden ingezet.Een Chevrolet uit de beginjaren van de auto-mobielkentnatuurlijkeenlangverhaal.Watprecies het verhaal is van de eerste decen-niavanhetexemplaarvanhetVeenkoloniaalMuseum is vooralsnog onbekend. Het verhaal wordt pas opgepikt in de jaren tachtig van devorigeeeuw,alsJohnnyJonkerdewagenkooptinCulemborg.JohnnyJonker(1932)isde kleinzoon van de oprichter van het trans-portbedrijf Jonker in Veendam, dat onder die

naamtot1994heeftbestaan.In2016moestdeoudeChevroletuitzijndepoten dat bracht de wedergeboorte van deze vrachtauto in een stroomversnelling. Elke keer warenerliefhebbersdietoezeggingendedenom de oude dame op te knappen, maar het bleef min of meer bij woorden, totdat Toos en HerbertSchlötelenFredenMiriamOotjerszicheroverontfermden.Insneltempowerddoor Herbert de motor gereviseerd. Er bleken diverse verkeerde onderdelen bij te zitten en eeninternationalespeurtochtbegon.Onder-delen werden uit Noorwegen en de Verenigde Staten toegezonden en herfst 2016 was het dan eindelijk zo ver: er kwam rook uit de uitlaat.DeChevylooptweer.Deautoisinmid-delsweervan‘ouderwetse’kentekenplatenvoorzien en de vrachtauto zal ter promotie bij verschillende activiteiten aanwezig zijn.

COLLECTIE

collectie 35

Aanwinsten 2016Ook dit jaar heeft het Veenkoloniaal Museum zijn collectie weer uit kunnen breiden met interessante objecten. Een top-5 van bijzondere aanwinsten uit 2016:

Hendrik Antonius ter Reegen (1892-1973)Hert, 1950-1970, hout

Hetfijnehoutsnijwerkvandezespringendehertenbok getuigt van bekwaam veenkoloni-aal vakmanschap. De beeldhouwer en hout-snijkunstenaarTerReegengroeitopinWin-schotenenvestigtzichin1922inVeendam,waar hij de rest van zijn leven blijft wonen. AandeWillemstraat-voorheenOosterdiep-heeft hij zijn atelier. De katholieke opvoeding van Ter Reegen klinkt door in zijn werk. Jaren-lang maakt hij heiligenbeelden, koorbanken en altaren voor kerken. Later legt hij zich ook toe op profane motieven, zoals portretbusten en beeldjes van dieren. Dit hert is daar een mooi voorbeeld van.

2.

COLLECTIE

collectie 36

Paulus Arnoldus Barends (1793-1884)Bijbelbeslag, 1839, zilver

IndenegentiendeeeuwkennenVeendamenWildervankmeerdanveertiggoud-enzilver-smeden.Op22-jarigeleeftijdbegintPaulusBarends aan de Kerkstraat in Veendam een gouden zilversmederij. Tot 1852 blijft hij werkzaam als zilversmid, daarna neemt zijn zoon Herman de zaak over. De zilveren sloten en randen van deze bijbel heeft Paulus Barendsgedecoreerdmetfiligrein(fijndraad-werk),druiventrossenenbloem-enbladwerk.De bijbel was ooit eigendom van het echtpaar HarmBerendsKiewietenGeertjeOttes Rubing. Zij zijn op 6 augustus 1838 getrouwd inWildervank.

COLLECTIE

collectie 37

foto, Twee scheepsjagers

Het Veenkoloniaal Museum beschikt met meer dan 25.000 foto’s over een zeer grote fotocollectie.In2016ontvingenweweerver-schillende nieuwe foto’s, zoals deze met twee scheepsjagers die een beladen schip door het kanaal trekken. Bijzonder is dat de identiteit van de man rechts bekend is. Het is Kornelis Spijker(Ommelanderwijk1902-1992Veen-dam),werkzaamals‘loswerkman’,alduszijnhuwelijksakteuit1925.Demaninhetmiddenis vermoedelijk zijn neef Christiaan Blaauw.

COLLECTIE

collectie 38

Jeugdportret van Bernard Vroom (1809-1896)circa 1810-1815, pastel op papier

In2016hebbendewarenhuizenvanVroom&Dreesmann hun deuren moeten sluiten. WillemVroom(1850-1925),eenvande oprichters van de V&D, komt uit Veendam. Dit jeugdportret van zijn vader Bernard Vroom heeft het Veenkoloniaal Museum gekregen van een familielid. Bernard Vroom is eerst werkzaam als notarisklerk en begint daarna een manufacturenhandel. Hij heeft een winkel aanhetOosterdiepinVeendam.ZijnderdezoonWillemVroomwilookeeneigenwinkel,maargaateenstapverderdanzijnvader;hijverhuist van Veendam naar Amsterdam en richt in 1887 samen met zijn zwager Anton Dreesmann(1854-1934)hetconcernVroom&Dreesmann op.

COLLECTIE

collectie 39

Oorkonde van de Zuid-Hollandsche Maat-schappij tot Redding van Schipbreukelingen te Rotterdam, 23 december 1852

Deze oorkonde wordt samen met een gouden medaille uitgereikt aan kapitein Philippus WillemPronkvoorzijnheldhaftigeoptredenop 7 oktober 1852. Hij redt die dag de beman-ning van een bij Ameland gezonken Zweeds schip. Pronk is kapitein van het schip Gesina Jantina met als domicilie Veendam. Opdeoorkondestaathetvolgende:

De Zuid-Hollandsche Maatschappij tot Red-ding van Schipbreukelingen te Rotterdam heeft -volgens besluit van heden- hare GOUDEN MEDAILLE uitgereikt aan F.W. PRONK voeren-de het Nederlandsche Schooner Galjootschip Gesina Jantina te huis behoorende te Veendam. Als een bewijs harer erkentelijkheid en een blijvend aandenken voor zijne redding den 7e October ll, op eene zonderlinge en hoogst gevaarlijke wijze, der Equipagie van de, ten Noord Oosten van Ameland gezonken Zweed-sche Schooner Marie, gevoerd door Kapitein E.A. Ahrens te huis behoorende te Rostock en hen, na buitengewone gelukkige pogingen on-der Oostmahorn, waarvan zij naar de Zoltkamp veilig zijn vertrokken, te hebben binnengebragt.

COLLECTIE

collectie 40

Detextielwerkgroep,bestaandeuitIna op’tHolt,EllyKokenMarthaVeenstra,heeftzich bezig gehouden met het inschrijven, selecteren en registreren van nieuwe en reeds aanwezigevoorwerpen.Ookditjaarwarenerweerzeerdiverseschenkingenoptextielge-bied, variërend van doopjurk tot proefstukjes die op de lagere school werden gemaakt.

COLLECTIE

Digitaal beschreven objecten: Kapiteinshuis Nieuwe Pekela: 2.663 objectenVeenkoloniaal Museum: 22.638 objecten * Totaal: 25.301 objecten

De collectie groeide in 2016 met:12 boeken99 documenten156 foto’s144 voorwerpen

*)Hettotaalaantalgeregistreerdeobjecteninde collectie van het Veenkoloniaal Museum is afgenomen doordat langdurige bruiklenen zijn geretourneerd naar het Groninger Museum, waaronder de collectie Nico Bulder. Deze stuk-ken bezaten een dubbel collectienummer.

Feiten en cijfers Vorming, beheer en onderhoud collecties: documentatie in bibliotheek/doc.centrum (70 m2 waarin 25.000 foto’s, 5.000 dia’s, 71 strekkende meter publicaties en 6 strekkende meter archieven)

Ombouw van museumbibliotheek tot kerncollectie Groninger Veenkoloniën in samenspraak met Streekhistorisch Centrum Stadskanaal, KB Den Haag, Groninger Archieven Groningen.

Presentatie van de museale collectie d.m.v. publicaties en manifestaties (bijv. debatten, lezingen, excursies, Open Dag)

Deelname Open Monumentendag, Museumweekend, open dagen Cultuur- centrum, Dag van de Groninger Geschie-denis, Oktober Kindermaand, lezingen in de provincie, samenwerking Land-schapsgidsen Groningen, deelname activiteiten Museumvereniging.

Feiten en cijfers

Presentatie van de museale collectie d.m.v. vaste en wisseltentoonstellingen

Vaste collectie vertelt het verhaal van de Groninger Veenkoloniën, en er werden zeven wisselexposities georganiseerd en de museumbibliotheek omgebouwd tot een representatieve ontvangstruimte. Actieve bijdrage aan digitale en fysieke integrale projecten in de regio

Vervolg digitaliseren fotocollectie voor beeldbank Groningen. Deelname Adlib project Erfgoedpartners, organisatie Oostzeedagen i.s.m. VVV Veenkoloniën, partners cultuurcentrum vanBeresteyn; Samenwerking Huis voor de Kunst, STAR Stadskanaal, Monumentencommissie Veendam en Com. Open Monumentendag.

Ondersteuning Werkgroep Prehistorie

Aflevering rapporten NP 3 Depot Nuis, overleg met provinciaal archeologen. Werkgroep in afbouwfase met over-dracht aan Nuis.

Feiten en cijfers

ErfgoedtrajectenHet museum participeert in drie erfgoed-trajecten, te weten Erfgoedschatten en de Kunst-enErfgoedbus(basisonderwijs)enMuseumprojecten (zowel basis- als voortge-zetonderwijs).

Erfgoedschatten (519 leerlingen)Het Veenkoloniaal Museum doet mee aan twee projecten bij Erfgoedschatten, te weten ‘Eenschipvolverhalen,deFamilietrouw’,en‘Vanaardappeltotsnoep’.In2015liepenwetegen het probleem aan dat er te weinig vrij-willigers waren om beide projecten te begelei-den. De kern van het probleem zit in het feit dat de scholen vaak alleen in de maanden mei, juni, augustus en september komen en vooral in de drie eerstgenoemde maanden onze vrijwilligers met vakantie zijn. Voor het project ‘Vanaardappeltotsnoep’hebbenweinmid-dels voldoende vrijwilligers, maar het project ‘Eenschipvolverhalen’heefthelaasnogteweinig begeleiders. De drie nieuwe vrijwilli-gers die in 2015 waren opgeleid, vielen van-wege ziekte in 2016 weer af. Het gevolg was dat de directeur, die binnenvaartspecialist is en het schip Familietrouw door en door kent, regelmatig moest invallen om aan de vraag van Erfgoedschatten te voldoen. Het inhuren

van een Erfgoedjuf is geen optie, omdat we dan verlies zouden lijden op onze inkomsten.

Kunst- en Erfgoedbus (122 leerlingen)Inhetnajaarvan2016gingdeKunst-enErfgoedbus Groningen van start. Hoofddoel is om kinderen uit de provincie de kans te geven om naar de stad te gaan en dat omgekeerd de kinderen uit de stad de provin-cie bezoeken.

Intotaalbezochteninhetkadervanditpro-ject drie scholen uit de provincie het museum. HelaaswarenhierbijgeenscholenafkomstiguitdestadGroningen,hetgeenéénvandedoelstellingen is van de Erfgoedbus.

Museumprojecten (1296 leerlingen)Het Veenkoloniaal Museum organiseerde

educatieve projecten bij de tentoonstellingen Dorus Roovers en Klassekunstwerken. Het voortgezet onderwijs leverde het leeuwendeel van de deelnemende leerlingen. Erg populair blijft ook het project SMS-taal op graven. Leerlingen bezoeken dan niet alleen het Veenkoloniaal Museum, maar ook de begraafplaats, om historische graven van zeeliedentebekijkenenhetgrafvanencyclo-pedistAnthonyWinklerPrinstebezoeken.Opdebegraafplaatswordtookverteldoverdegrafsymboliek.Eveneenspopulairisdetijdlijn die door Veendam loopt. Daarnaast kwamen er, buiten Erfgoedschat-ten om, nog vragen van scholen in Stads- en Musselkanaal om ons museumschip Familietrouw te bezoeken.

educatie 41

EDUCATIE

educatie 42

EDUCATIE

Riga skolenu pils Riga, 75 jaar Het Veenkoloniaal Museum kent samen met deWinklerPrinsScholengemeenschapteVeendam alweer 10 jaar lang een samenwer-kingsverband met de Riga skolenu pils te Riga, een school voor buitenschoolse opvang van leerlingen. De school bezoekt ook elk jaar met een groep leerlingen Veendam en het Veenko-loniaal Museum. Samen met Herman Bruins, dedirecteurvandeWinklerPrinsScholenge-meenschap te Veendam bezocht directeur Hendrik Andries Hachmer van het Veenkolo-niaal Museum van 18 februari tot en met 20 februari de jubileumactiviteiten van de school in Riga die haar 75 jarig bestaan vierde.

Oktobermaand kindermaand 15 t/m 30 oktober, Rabobank KidsweekHet Veenkoloniaal Museum deed voor de tweede keer mee met de Rabobank Kidsweek. De kinderen moesten op zoek naar een mon-sterinhetmuseum.WehaddenditTikkit-monster verstopt in onze Tiemo Tijdloos Themaruimte. Kinderen moesten op zoek naar het monster en als ze die gevonden had-den,eenselfiemaken.Dezekondenzenaareen speciale website sturen, waarvoor door de Rabobank prijzen werden verloot. Daarnaast konden de kinderen gebruik maken van onze speciale griezelspeurtocht.

Uit de schoolkrant van CBS ‘t Haimstee

Woensdag 1 juni hebben de kinderen een bezoek gebracht aan het museum-schip Familietrouw. Hieronder hebben een aantal kinderen uit groep 7 beschre-ven hoe het bezoek was. Veel leesplezier!

Afgelopen woensdag 1 juni (01-06) zijn de kinderen van groep 7 naar Nijverheids-kade 32 geweest om naar de boot Fami-lietrouw te kijken. De kinderen hebben verschillende onderdelen van de boot ge-zien. Zoals ‘De Kooi dit zijn slaapkamers’. De woonkamer heet het ruim. Het ruim was heel klein en er moesten vader & moeder en 8 kinderen samen in 1 klein kamertje. Er was ook niet echt plaats voor een grote keuken. En in de boot werden er 3 verschillende turf gebruikt voor de kachel en voor het koken. Aan de achterkant van de boot was de motor. En als de motor niet werkte dan moesten de vrouwen en de kinderen de boot trekken.

Vriendelijke groet, Sophie Bos, Maaike Riemersma & Fleur van Groeningen Hendrik Andries Hachmer, Ligita Kandere en

Herman Bruins tijdens het jubileum

educatie 43

EDUCATIE

52 schoolgroepen, in totaal 1.937 leerlingen 29 scholen met in totaal 1.296 leerlingen voor de Museumprojecten23 schoolgroepen met in totaal 641 leerlingen voor Erfgoedtrajecten en Kunst- en Erfgoedbus

Feiten en cijfers

overzicht bezoekersaantallen groepen 2014 t/m 2016

2014 2015 2016aantal groepen 138 163 162aantal personen 3.124 3.650 5.172

opsplitsing basisonderwijs - voortgezet onderwijs - overig onderwijs

2014 2015 2016basisonderwijs 612 817 859voortgezet onderwijs 536 351 836overig onderwijs 46 69 242totaal 1.372 1.237 1.937

Feiten en cijfers

overzicht bezoekersaantallen scholen 2014 t/m 2016

2014 2015 2016aantal groepen 46 33 52 *

aantal leerlingen 1.372 1.237 1.937* waarvan 12 op de Familietrouw

werk in uitvoering 44

Erfgoedpartners/SpinbargInsamenwerkingmetErfgoedpartners,productiehuis Spinbarg en de werkgroep Familietrouw van het Veenkoloniaal Museum zal in 2017 het project Spinbarg worden uitgevoerd.In2016isermeerderekerenoverleg geweest, onder andere over de te varen route van ons museumschip Familietrouw en de Emma van het Noordelijk Scheepvaartmuseum.

Doel en missieDe provincie Groningen kent een schat aan prachtige oude volksverhalen. Deze verhalen zijn niet alleen mooi, spannend of grappig, ze vertellen ook veel over de geschiedenis van onze provincie en over het ontstaan van het landschap. Dit is aanleiding voor een groot project rond Groningse volksverhalen, genoemd naar die geheimzinnige heuvel inJipsinghuizen,de‘Spinbarg’.Netalsdespinvrouw op haar heuvel, willen wij een web weven: een betoverend web vol verhalen, beelden en muziek.Groningsefilmmakers,kunstenaarsenmuzi-kanten, maar ook bewoners van het gebied, verbeelden – elk op hun eigen manier – een aantal van de mooiste verhalen. Met die verhalen gaan we op tournee. Vanaf eind

augustus 2017 vaart Spinbarg door de provin-cie met het antieke vrachtschip Familietrouw vanhetVeenkoloniaalMuseum.Inhetruimvan het schip kunt u kijken en luisteren naar de verhalen. Daarnaast organiseren we met bewoners uit het gebied allerlei activiteiten. Daarbij werken we samen met musea en andere erfgoedinstellingen in de omgeving. Volg de ontwikkelingen van Spinbarg via de speciale facebookpagina en op de website van De Verhalen van Groningen. Hier krijgt u meer informatie over de historische achtergronden van de verhalen.

Erfgoedpartners/Digitaal Museum & Adlib collectieregistratieIn2015isdoorErfgoedpartnerseeneerstestap gezet om de musea in de provincie van een goed en up-to-date collectieregistra-tiesysteemtevoorzien.HetVeenkoloniaalMuseum werkt met het Adlib registratie-systeem,datechtersinds1999geenupdatemeerheeftgehad.In2016slaagdemenerbijErfgoedpartners in om via fondsen voldoende budget binnen te krijgen opdat in 2017 de verouderderegistratiesystemendoorAdlibkunnen worden bijgewerkt. Voor het Veenko-loniaal Museum betekent dit onder andere dat de registratie van de boekencollectie en die

van de voorwerpen worden samengevoegd en dat men ook foto’s aan de bestanden kan toevoegen.OokhetKapiteinshuisteNieuwePekela lift mee op dit door Erfgoedpartners geïnitieerdeproject.ZowelhetKapiteinshuiste Nieuwe Pekela als het Veenkoloniaal Museum werken ook mee aan het vervolg-traject Digitale Collectie Groningen.

Marketing Groningen/De Verhalen van Groningen, verhaallijn VeenkoloniënIn2017gaatMarketingGroningen/DeVerha-len van Groningen tien verhaallijnen uitwer-ken. Een van de verhaallijnen betreft de Veen-koloniën.Westaansympathiektegenoverdit plan, mits het op historisch verantwoorde wijze wordt uitgevoerd. Het Veenkoloniaal Museumishétkenniscentrumvoorde Groninger Veenkoloniën en we zien graag dat genoemde organisaties gebruik maken van onzeexpertise.Ditvraagtregelmatigoverlegen terugkoppeling van beide partners. Diverse musea hebben er in 2016 op aange-drongen dat er een structurele verbetering in de samenwerking komt, en spreken de hoop uit dat de steuninstellingen meer gebruik gaanmakenvandereedsgenoemdeexpertisedie in de regio aanwezig is.

WERK IN UITVOERING


Het Veenkoloniaal Museum te Veendam heeft zichsinds1939ontwikkeldtotkenniscentrumvan de Groninger Veenkoloniën, en we bieden onze diensten graag aan een ieder die gede-gen verhalen wil publiceren. Te vaak komen we onnauwkeurigheden en zelfs onwaarhe-den over de geschiedenis van de Veenkoloniën tegen. Het heeft misschien te maken met het vluchtige van de maatschappij, maar we staan ophetstandpuntdatookexternepartijenwaar we mee samenwerken over de kwaliteit van het gepubliceerde moeten waken. Het Veenkoloniaal Museum te Veendam heeft zich gespecialiseerd in de ontwikkeling van de oude Veenkoloniën, terwijl het Streekhisto-risch Centrum te Stadskanaal zich toelegt op de nieuwe Groninger Veenkoloniën.

Samenwerking met musea

GrommoInsamenwerkingmethetNoordelijkScheep-vaartmuseum is een tiental jaren geleden de Grommo opgericht. Het is een informeel overleg tussen de musea die in Groningen een maritiemecollectiebezitten.Inhetverledenresulteerde dit in een gezamenlijke folder.

Museumvereniging en RCE Rijswijk De directeur van het Veenkoloniaal Museum zit in het bestuur van de historische sectie van de Nederlandse Museumvereniging. Dankzij deze contacten is er ook een goed contact ontstaan met de RCE (Rijksdienst voorhetCultureelErfgoed)inRijswijk.Dit leidde onder andere tot de succesvolle jubileumexpositieGeïnspireerddoorhetveen(2015),DorusRoovers,VeluwskunstenaarherontdektinGroningen(2016)eneennogterealiserenexpositieoverdewederopbouw-woningbouw in de Groninger Veenkoloniën (2017).Hetbruikleenverkeerisdankzijdezesamenwerking tussen het Veenkoloniaal Museum en landelijke instellingen veel inten-siever geworden.

Kapiteinshuis Pekela te Nieuwe PekelaSinds1994bestaatertussenhetKapiteinshuisPekela te Nieuwe Pekela en het Veenkoloniaal Museum een samenwerkingsverband dat door degemeentePekelafinancieelwordtonder-steund. Het Veenkoloniaal Museum helpt het museum bij het inrichten van wisseltentoon-stellingen en zorgt voor de beschrijving en digitaliseringvandecollectie.Ookdefotocol-lectie van het Kapiteinshuis wordt door vrijwil-ligers van het museum gedigitaliseerd.

De foto’s worden toegevoegd aan de Beeld-bank Groningen. Daarnaast werd er door Elise van Ditmars, conservator van het Veenkoloni-aalMuseum,onderdetitel‘GlimmendGoed’eenzilverexpositieingerichtinhetachterhuisvan dit museum. Deze tentoonstelling werd op 3 april geopend in aanwezigheid van bur-gemeester Jaap Kuin van de gemeente Pekela.

Keramisch Museum Goedewaagen te Nieuw BuinenIn2016heefthetVeenkoloniaalMuseumeenconvenant gesloten met Keramisch Museum Goedewaagen te Nieuw Buinen om intensief samen te gaan werken bij wisseltentoonstel-lingen. Het Keramisch Museum beschikt over een rijke collectie en een goed netwerk, maar heeft zelf te weinig ruimte voor goede wisseltentoonstellingen. Gedacht wordt aan een gezamenlijke tentoonstelling over be-drijfstegeltableaus, die in de jaren dertig tot en met de jaren vijftig van de vorige eeuw erg populairwaren,eneenglasexpositieoverdeglasfabriekenindeVeenkoloniën.Ookzalhetmuseum regelmatig bijdragen leveren aan de Veenkoloniale Volksalmanak.

WERK IN UITVOERING


Buitenlandse musea Het Veenkoloniaal museum kent een uitge-breid netwerk aan samenwerkingsverbanden met buitenlandse musea en instellingen. Sommige verbanden bestaan al meer dan 20 jaar, zoals de contacten met de volkshoge-scholen in Aurich, Pothausen en Leer, het Heimatmuseum te Leer en het Sielhafen- museum te Carolinensiel. Met laatstgenoem-de musea zijn in het verleden veel maritieme projecten opgezet. Zeer intensief zijn de contacten met het EmslandMoormuseumteGroßHesepe(Dld.)en met het Letse Mencendorfa nams Museum te Riga. Alle genoemde musea kennen dankzij de vervening en de zeevaart een kruisbestui-ving in thema’s. Dankzij deze kruisbestuiving slagen we erin om goede tentoonstellingen te presenteren en het cursusaanbod van genoemde volkshogescholen, middels gast-colleges en rondleidingen door de Groninger Veenkoloniën, te versterken.

WERK IN UITVOERING

Emsland Moormuseum te Groß Hesepe

werk in uitvoering: in de toekomst op de planken 47

Natuurlijk is er in 2016 niet alleen gewerkt aan de lopende exposities en projecten; het museumwerk bestaat voor een belangrijk deel ook uit voorbereidende werkzaamheden voor komende exposities, het netwerken en het ontwikkelen van nieuwe educatieve plannen, zomede het onderhouden van de collectie en de depots.

Nieuwe veenvondsten, bijzondere publicaties met bijzondere verhalen uit onze bibliotheekIn2016isonzemuseumbibliotheekinternver-huisd. De voormalige docentenkamer van de RHBS diende tot dan als museumbibliotheek, maar het leek het museum goed om deze zeer representatieve ruimte voor het publiek open

te stellen en anders in te richten. De boeken verhuisden naar het kantoor van de registra-tor. Tijdens deze interne verhuizing kwam het museum in haar eigen collectie boeken tegen diehetverdiendenom‘onderhetstof’van-daangehaaldteworden.Wenoemenhetdenieuwe veenvondsten. Regionaal-historische publicaties en reisverslagen die weliswaar in onze collectie aanwezig zijn, maar tot nu toe niet meer zijn dan een catalogusnummer. De catalogusnummers tot leven brengen, dat ishetdoel.Hetliefstomhetjaaréénvandiepareltjes uitwerken tot een tentoonstelling.

De wonderbaarlijke Surinaamse belevenis-sen van een Winschoter predikant!In2017presenterenwehetverhaalvandomi-neeBoekhoudtuitWinschoten.Deexpositie‘DewonderbaarlijkeSurinaamsebelevenissenvaneenWinschoterpredikant’isvan9julitoten met 15 oktober 2017 in het Veenkoloniaal Museum te Veendam te zien.

Dominee Boekhoudt (1822-1894)Op4april1845staptdedan22-jarigeWil-lemBoekhoudt(1822-1894)aanboordvanhet fregatschip Catharina om naar Suriname tezeilen.Hijvestigtzichdaarals‘Evangeliedienaar’ voor zowel de Hervormde gemeente

als de Lutherse gemeente in Paramaribo. Toen in 1847 de predikant van de Hervormde gemeente ziek werd en naar Curaçao ging om te herstellen, trad Boekhoudt een jaar lang in zijn plaats. Maar, zoals Boekhoudt zelf schrijft, was er voor en na die tijd genoeg tijd over om Suriname te verkennen. Boekhoudt observeert en beschrijft. Hij komt op zijn tocht nazaten van Groningers tegen, de boeroes. Mensen die vol optimisme naar Suriname zijn getrokken om daar moerassen te ontginnen en zich in de landbouw te bekwamen. Van hun optimisme is tijdens het bezoek van Boek-houdtweinigmeerterugtevinden.‘Zebiddenalleen nog maar, in de hoop dat alle ellende snel voorbij gaat.’ De dood zit hen op de hielen. Het Surinaamse klimaat is niets voor deze Groningers.

WERK IN UITVOERING: IN DE TOEKOMST OP DE PLANKEN

Illustratie afkomstig uit het boek ‘Uit mijn verleden’.




In1849wordtBoekhoudtalspredikantberoe-pen in Scheemda. Hij keert terug naar zijn ge-boortegrond, maar zijn Surinaamse avontuur laathemnietlos.Als‘Suriname-expert’ishijin de wintermaanden in de Groninger Veen-koloniën een graag geziene gast bij lezingen voor de zeemanscolleges en bij de Nut-vereni-gingen. Velen vragen hem om zijn verhalen op schrift vast te leggen, maar het komt er niet van. Pas in 1873 begint hij te schrijven en in 1874 verschijnt zijn publicatie bij Van der Veen teWinschoten.Vreemdgenoegadviseerthijin de inleiding Groningers om naar Suriname tegaan.Doordeafschaffingvandeslavernijiserimmerswerkgenoeg.Wiemoerassenkanontginnenkanzoaandeslag.IsBoekhoudthetlotvandeboeroesvergeten?Boekhoudtbeschrijft niet alleen alle bevolkingsgroepen van Suriname. Hij luistert ook en is onder de indruk van de rijkdom van de Ningretongo-taal.

Rudy PinasDeSurinaamsekunstenaarRudyPinasisinhet Marowijne-district geboren. Aan het eind van de vorige eeuw vertrok hij naar Neder-land.In1986begonPinasaandeRijksuniver-siteitUtrechtfulltimemetdestudiepsycholo-gie.In1992studeerdePinasafbijdevakgroep

KlinischeenGezondheidspsychologie,maarschilderenbleefzijnpassie.Opjongeleeftijdbegon hij met het schilderen van pagaaien. ZijnhuidigewerkenzijngeïnspireerdopdeSurinaamse kunstvorm Tembe van de Suri-naamse Marrons. Tembe is een overkoepelen-de naam voor schilderkunst en houtsnijwerk. Pinas wil in de toekomst kunst combineren met ecotoerisme in Zuid-Suriname. Daarvoor wordtecolodgeIsakonopgericht.Isakonwileen plek zijn waar kunstenaars in de natuur in alle rust aan kunstprojecten kunnen deelne-men. Geen massatoerisme, maar een toeris-me waar ook de plaatselijke bevolking iets aan heeft.OokBoekhoudtontmoetdeMarronsenziet de veelkleurige kunstuitingen.

De tentoonstelling en educatie Horen, zien en zwijgen. Dit zou haast de subtitel kunnen zijn. Boekhoudt observeert, omschrijftenzwijgtalshijietsnietweet.Inde tentoonstelling kan de bezoeker zien wat hij observeert, de kleurrijke Tembe van de Marrons ervaren, maar ook horen hoe de door hem omschreven Ningretongo-taal klinkt en in stilte zwijgen over sommige vooroordelen. Suriname, het lijkt zo ver weg, maar het is ook dichtbij.Indejarenzestigenzeventigtrok-ken vele Surinamers naar Nederland, maar

Suriname laat hen niet meer los. Het is ook de kracht die Boekhoudt voelt. Hij probeert zijn kennis over te dragen op de Veenkoloniale zeelieden, waarvan sommigen met relatief kleine scheepjes ook de oversteek waagden. Door zijn publicatie in een tentoonstelling tot leven te brengen, willen we ook de scholen inderegiobetrekkenbijhet19de-eeuwsebeeldoverSuriname;enhetverhaalookindecontextplaatsenvanhuneigenbeeldvanSuriname. Klopt het allemaal wat Boekhoudt schrijft;enklopthetookwatzezelfoverSurinamedenken?

Koers Oostzee In2016zijndeeerstestappengezetomdemonumentaleGroningerOostzeetjalkTrompin 2018 samen met het Noordelijk Scheep-vaartmuseum en de Stichting Tromp naar de Oostzeetelatenvaren.Eind2017beslissenwe of het project doorgaat of niet. Er moet een behoorlijk geldbedrag bover water komen omhetschiptweemaandenopdeOostzeete kunnen laten varen met een professionele bemanning.

Missie en doelDeOostzeelonktnogsteeds.Eriseengroei-ende markt en de welvaart in de landen rond



deOostzeestijgt.Eenanderdoelisdetebezoeken landen te attenderen op de oude handels-enculturelerelaties.RonddeOost-zee zijn voldoende sporen van Nederlands erfgoed te vinden. De stad Gdansk ademt zelfs de sfeer van Amsterdam. Friese en Gro-ninger stenen die als ballast zijn meegenomen vormen het fundament van menig pakhuis en je ontdekt ze in de kelders van het bekende Schwarzhaupterhaus in Riga. Tegels uit Fries-landkomjeinallestedenronddeOostzeetegen. Omgekeerdbezittendemaritiememuseain het noorden van Nederland een schat aan documenten, oude vrachtbrieven en han-delscontracten, maar ook honderden zilveren OostzeelepelsuitstedenalsDanzig,Koningsbergen, Perna, Libau en Riga, porseleinuitRiga,oudeRigabalsemflessenenRussische luidklokjes. De jenever in Nederland werdgestooktmetgraanuithetOostzeege-bied. Schoenen werden gemaakt van huiden uit Polen. Huizen gebouwd met hout uit de Baltische landen. Een keur aan handelsrelaties, die als gevolg vandeTweedeWereldoorlogendedaaropvolgendeKoudeOorlogdeelsverlorenzijngegaan.

De Tromp DeTrompstaatsymboolvoordehandelsre-laties. Het vormt ook in 2018 de verbindende factor.WeverbindenmetdezezeiltochtBremen, Gdansk, Klaipeda, Riga, Tallinn en Helsinki. De vaarkosten bedragen € 5000 per week.WeverblijvenongeveertweemaandenopdeOostzee;merenafbijhistorischekadesenmaritiememusea.Webrengenopnieuwcultuur, muziek en bedrijfsleven met elkaar in verbinding, in het voetspoor van de Hollan-ders, de Friezen en de Groningers. OmgekeerdkunnenbedrijvenuitderonddeOostzeegelegenlandenaanhaken.

Vluchten in het veenIn2012iserdoorhetVeenkoloniaalMuseumeen poging ondernomen om gezamenlijk met andere veenmusea in het noorden van het land een tentoonstelling op te zetten met alstitel:‘Vluchteninhetveen’.Eentiteldievoor meerdere uitleg vatbaar is. Vluchten in de letterlijke zin, zoals geloofsvluchtelingen enonderduikerstijdensWOII,maarookdewerkzoekenden die juist in de veengebieden werk vonden. Helaas is het initiatief gestrand, omdat de relatief kleine veenmusea geen kans zagen om voor voldoende input te zorgen. SamenmetHerinneringscentrumKampWes-terbork en het Emsland Moormuseum te Groß Hesepe wordt getracht om in 2017 een nieuw projectplan op te starten.

Het tentoonstellingsideeZowel het Veenkoloniaal Museum te Veen-dam, als het Emsland Moormuseum te Groß Hesepe proberen zoveel mogelijk foto’s van joodse inwoners van de Groninger Veenkolo-niën en het Duitse Emsland bijeen te krijgen. HetHerinneringscentrumKampWesterborkte Hooghalen ondersteunt beide musea bij de zoektocht en het vinden van documen-ten. Elke persoon krijgt waar mogelijk een eigen lampje in een grote zaal met allemaal



lampen. Elke lamp vertelt het verhaal van een joodse inwoner of familie. De bezoekers kunnen, door om deze lampen heen te lopen, het verhaal van de gefotografeerde persoon bekijken. Het Emsland Moormuseum te Groß Hesepe zal op dezelfde manier het verhaal van joodse inwoners in de Duitse veengebieden in het Emsland vertellen.

Rond de Runde en Ruiten AOud-provinciaalarcheoloogHennyGroenen-dijk was bezig met afrondende onderzoeken naar het veenriviertje De Ruiten A, die in de omgeving van Musselkanaal de Groninger Veenkoloniën binnen stroomde. De Ruiten A volgt waarschijnlijk de bedding van de Eems, die in de ijstijd een andere route volgde dan nu. Naast dit onderzoek zou ook DNA onder-zoek verricht worden bij inwoners van het huidige stroomdalgebied, zowel aan Ne-derlandse als Duitse zijde. Samen met onze collega’s van het Emsland Moormuseum te GroßHesepe,zoudenwedaneenexpositieopbouwen. Helaas kregen we in 2016 te horen dat een gevraagde bijdrage van € 35.000, van Emsland om ook daar onderzoek te verrich-ten, niet door gaat. Met de oud-provinciaal archeoloog is daarom besloten om dit project nietdoortelatengaan.In2017overleggen

we samen met de heer Groenendijk over een nieuw project dat zal aansluiten bij ons mesolithicum verhaal.

Van dik hout zaagt men plankenHoutzagerijenspeeldeninde19deeeuweenbelangrijke rol bij de ontwikkeling van de Oostzeevaart.Nietalleenhetzagenvanhoutwas van belang, de zagerijen ontwikkelden zich tot multidisciplinaire bedrijven die zich ook ontplooiden als verzekeraar, reder en bevrachter. Molenkenner Bob Poppen van Erfgoedpartners zal in de Groninger Archie-ven het voorbereidende werk verrichten en de archieven naspeuren op nieuwe feiten. De tentoonstelling staat voor eind 2018, begin 2019indeplanning.Bijdezoektochtnaarhistorisch materiaal is er ondersteuning van Erfgoedpartners/Molenhuis en ondersteuning vandefamiliesWilkensenMeihuizen,nazatenvan bekende houtzagers.

Staffordshire PorseleinuitStaffordshirekomtinhetnoor-den van Nederland veel voor. Dit valt deels te verklaren door de invloed van de zeevaart. Zeelieden brachten naast de bekende souvenirs soms complete serviezen mee naar huis.In2016heefthetOpenluchtmuseumte

WarffumeeninventarisatiegemaaktophetaanwezigeStaffordshire-werkinderegio.Hieruit is in samenwerking met Museum Stad AppingedamhetprojectplanStaffordshiregeschreven.AlsvoorproefjerichthetVeenko-loniaal Museum in 2017 een tentoonstelling in met Engelse souvenirs uit de collectie van het Kapiteinshuis te Nieuwe Pekela.

jaarverslag vvv veenkoloniën 51

Fotowedstrijd MeiEind april is er een fotowedstrijd uitgezet via social media, radio en kranten voor de mooi-ste foto van de toeristische regio Veenkolo-niën. Dit omdat er nieuw fotomateriaal nodig was dat gebruikt kon worden voor social media, de recreatiekrant en de website. Deelnemers aan de fotowedstrijd hadden een maand lang de tijd om hun mooiste plaatjes aan te leveren en maakten kans op eenwaardebonnaarkeuze.NaastdeextrafreepublicitydiedeVVVgenereerdedoordefotowedstrijd zaten er tussen de inzendingen verschillende foto’s die mooi en goed bruik-baarzijnvoordeVVV.Dejury,bestaandeuitmedewerkers van het Veenkoloniaal Museum en leden van Promotie Veenkoloniën, waren het echter unaniem eens over de winnende inzending. Deze kwam namelijk van Margriet vanOostrumuitWildervankdieéénvandebruggetjes uit de Zevenbruggetjes Route op defotozette.Eenpopulairefietsroute.Volgensdejuryisdefotozowelbruikbaarvoor sociale media als voor het printwerk. Daarbij is zowel de compositie als kleur goed en zit er een soort spanning in door de zon die achter de bomen opkomt. De winnares ontving een VVV bon van € 75,-. Tweede prijswinnaar Henk Meima, uit

Borgercompagnie, ontving voor zijn foto van de kapiteinshuizen in Veendam een VVV bon van € 50,-. Peter Schuiling uit Sappemeer won met zijn foto van Tripscompagnie een VVV bon van € 25,- .

Deelname Meimaand Fietsmaand 2016 - Route.nlOpvrijdag26februarijl.werddeVVVgeïnfor-meerd over de voordelen door samenwerking metRoute.nl.Onderdeeldaarvanwasdemogelijkheid een VVV Meimaand-Fietsroute van de dag op Route.nl te publiceren. De Meimaand Fietsmaand is al jarenlang een grootevenementvoorrecreatievefietsers.Speciaal voor de Meimaand is vervolgens de Fietsroute‘DeOudeVeenkoloniën’samen-

gesteld.Dezefietsroutevaneenkleine50km voert langs de gebieden die door Staats-bosbeheerzijngekenmerktals‘DeOudeVeenkoloniën’.Teweten:DeWiede,HeemtuinMuntendam & Natuurpark tussen de Venen, Adriaan Tripbos en Emergobos.DeOudeVeenkoloniëninOost-GroningenzijnuniekinEuropa.Inditgebiedisvanafde17eeeuw veel turf gestoken, wat een gevarieerd landschaptotgevolghad.Indeloopvandetijd ontstond een compleet nieuw landschap, metvooralheelveellangekanalen.Opdehogere zandgronden en de overgangen naar de lagere veengronden liggen verschillende natuurgebieden.

Op23maartlietRoute.nlviahaarnieuws-brief weten welke 5 VVV Fietsroutes worden geplaatst tijdens de Meimaand Fietsmaand. Door middel van loting werd de Fietsroute van VVV Veendam ook verkozen. Tezamen met de routes van: VVV Kromme Rijnstreek, RBT Heuvelrug&Vallei,AlmereCityMarketingenMarketing op Voorne Putten. De routes van deze 5 VVV’s worden door Route.nl op een willekeurige dag in mei ge-plaatst op de website en op de Facebook- en Pinterest-pagina van Route.nl. Verder wordt deMeimaandFietsmaandnogeensextraon-


De winnende foto van Margriet van Oostrum


der de aandacht gebracht met de Route.nl nieuwsbrief. Maar ook in de lokale pers werd aandacht geschonken aan de Meimaand Fietsmaand.

Project Wandeln in OostGrunn Indelentevan2015ontstondhetideeomhetveld in te gaan en te wandelen door natuurge-biedenenparkenvanOost-Groningen. Een persoonlijk project met als subdoel zo ook mijn eigen kennis van het gebied te vergroten en met eigen ogen de parken, bossen en an-der natuurschoon te aanschouwen en vast te leggenopdegevoeligeplaat.Indezomervan

2016 is dit project afgerond.Vervolgens is er op Facebook een album aan-gemaakt met daarin per gebied een foto en de daarbij behorende omschrijving. Hier werd door het publiek enthousiast op gereageerd en het album werd door velen gezien, geliked

en gedeeld. En dat niet alleen. Het project werd ook opgepikt door het Dagblad van het Noorden die een halve pagina besteedde aan het project dat provincie breed in Groningen telezenwas.DaarmeekwamOost-Groningen(endusookdeVeenkoloniën)alsgebiedweerextraonderdeaandachtopeenpositievewijze. Vervolgens werd ik ook benaderd door Wandelnet.nl.Hetartikelwashenookopge-vallen en zij hebben op basis van een telefo-nisch interview en de VVV website ook een eigen artikel hieraan besteed en informatie over de Veenkoloniën opgenomen op hun eigen website.

VVV Leden/RecreatiekrantDe VVV kan sinds de start van het werken met lidmaatschappen rekenen op een trouwe groep leden die gestaag stijgt. Enige afvallers zijn bedrijven die failliet gaan. Het ledental is van 2015 36 leden gestegen naar 44 leden in 2016. Daarnaast zijn dit jaar ook de onderne-mers uit het centrum benaderd met de vraag te adverteren in een speciale Veendam katern indekrant.Uiteindelijkhebbenzo’n25vanhen geadverteerd in de krant. Dankzij de bijdragen van de VVV leden en adverteerders was het mogelijk om in 2016 de derde editie van de recreatiekrant uit te


Fietsroute ‘De Oude Veenkoloniën’


brengen. Dit jaar bestond de krant door de Veendam Katern niet uit 12 maar uit maar liefst 20 pagina’s en de oplage was dit jaar niet 15.000 maar 20.000 kranten.Inderecreatiekrantstondeenevenemen-tenkalender, diverse arrangementen, en een overzichtskaart waarop aangesloten VVV-leden uit Veendam, Pekela, Menterwolde en omliggende dorpen staan. Daarnaast staat er algemene informatie in over de Veenkoloniën en tips op het gebied van overnachten, eten & drinken en attracties. De krant is in een oplage van 15.000 verspreid in Groningen en Drenthe. IndeVeendamKaternstondennaastde advertenties van de ondernemers ook algemeen omschrijvende teksten en foto’s van het centrum.

Tevens bevatte het een centrumkaart waarop de diverse ondernemers vermeld stonden. De S.T.A.R. nam dit jaar het voorwoord in de krant voor hun rekening en de overhandiging vond dan ook plaats in de historische sfeer van de stationsrestauratie van de Museumspoor-lijn in het bijzijn van VVV-leden, adverteerders en organisatoren. Reind van Deest sprak, voorafgaandaandeoverhandiging,over‘deVeenkoloniën onder stoom’. Een uiteenzet-ting over de rijke historie van de regio en de Museumspoorlijn. De Verhalen van Groningen/MG/ VeenkoloniënTijdens de overhandiging van de recreatie-krant liet Michel Aaldering van Marketing Groningen aan de aanwezigen weten dat er is beslotenomspecifiekaandachttegaanbe-stedenaanhet‘verhaalvandeVeenkoloniën’.Een mooie opsteker voor de regio die daar-meeextraonderdeaandachtvanhetpubliekzalwordengebracht.InAugustus2016zijneroriënterende gesprekken geweest met de VVV en andere partijen teneinde zich een beeld te vormenvan‘hetverhaal’.Ineenlaterstadiumzal dit alles concreet vorm krijgen.

Social Media Actie- Nieuwe LikesOmdathetaantallikesvandeFacebook- pagina van de VVV nog beperkt bleef wilde de VVV graag meer likes genereren doormiddel van het pushen van interessante posts (zoals b.v. de evenementenkalender Veen-dam,Mooiefoto’s).Ditteneindeeengroterpubliek te bereiken en meer bekendheid te genereren voor de evenementen en de natuur en cultuur van de Veenkoloniën. Helaas was er geen subsidie mogelijk vanuit de gemeente maar in overleg met de directie van het Veen-koloniaal Museum is uiteindelijk besloten wel gebruik te gaan maken van deze optie. Daarnaast zijn er diverse acties gevoerd waarbij men VVV waardebonnen kon winnen. Dit alles heeft ertoe geleid dat het aantal likes tussen mei en september is gestegen van 350 naar bijna 1350.

Fotoproject Monumentaal Veendam- Wildervank-PekelaOpdewebsitevanVVVVeenkoloniënzijnnaast vele tips van overnachtingen, attracties en evenementen ook bezienswaardigheden te vinden. Zo staan er foto’s op van molens, kerken en monumentale gebouwen. Deze monumenten worden vanuit de data-base van Marketing Groningen doorgezet


© Foto S.T.A.R.

naar de website van de VVV. Er werd echter geconstateerd dat de aanwezige foto’s en de daarbij behorende omschrijvingen van de monumenten voor de Veenkoloniën bij Mar-keting Groningen nog erg summier waren. Ditterwijlditjuistéénvandepijlersisvandemarketingcampagne voor de Veenkoloniën.

Daarom is in overleg met het Veenkoloniaal Museum een Fotoproject gestart waarbij alle nog ontbrekende monumenten in Veendam en Pekela vastgelegd werden op de foto en de registrator van het museum achtergrondinfor-matie aangeleverd heeft. Hiervoor kregen de fotografenRuudUgenenGerritDoppervanhet Veenkoloniaal Museum 2 jaar. Zij wisten echter al in hoge snelheid de mo-numenten vast te leggen en zijn op enkele monumentale panden in Pekela na al bijna helemaal klaar met het project. Tijdens het project is ook enkele keren een greep uit de collectie geplaatst op social media. Hier werd positief op gereageerd. Vandaar dat de VVV ook de suggestie bij het Veenkoloniaal Museum heeft neergelegd ommogelijkeenexpositietehoudenmetdefoto’s.

EigenWijze Tuin en Kunst WekenDit jaar was er tijdens de tweede editie een echte feestelijke opening op Landgoed Tenaxx.Naeentoespraakdoor‘mevrouwRex’werdendeEigenWijzeTuin-&Kunstwe-kenofficieelgeopenddoordeVVVcoördina-tor. Vervolgens konden de bezoekers op ver-schillende plekken op het landgoed genieten van de muziek, gemaakt door musici van het VeenkoloniaalSymfonieOrkest,endeverlich-te dino’s die overal in het park te vinden zijn. Bezoekers konden vanaf 10 juni elk weekend genieten van de veelzijdige tuinen en kunst die de Veenkoloniën te bieden heeft. De weken werd zondag 26 juni feestelijk afge-sloten in de Heemtuin in Muntendam. Bezoekers konden zich laten verrassen door intieme tuinconcerten, uitnodigende arran-gementenenexposities,bijzondereevene-menten,excursiesdoorlandschapsgidsen,de veelkleurige natuurpracht en nog meer. Dit jaar was er voor het eerst ook een feeste-lijke afsluiting van de weken bij de Heemtuin m.m.v. de Fullminties. DeVVVcoördinatorheefttekennengegevenbij de deelnemers dat zij in 2017 niet meer de kar zal trekken en dat het aan de ondernemers zelf is of zij het evenement zullen voortzetten en dragen.

Ruimtelijk ontwikkelingsperspectief Pekela - VeendamDe ambtelijke werkorganisatie de Kompan-jie heeft namens de gemeente besturen van Veendam en Pekela Libau gevraagd een ruimtelijk ontwikkelingsperspectief op te stel-len. Dit ruimtelijke ontwikkelingsperspectief Pekela- Veendam bestaat uit een deel A en een deel B.Deel A heeft betrekking op het landschap en is vanuit de nauw verweven ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis beschreven voor debeidegemeentenalsgeheel.IndeelBwordt ingegaan op de verschillende kernen enisdaarmeespecifiekvoordeafzonderlijke



de Fullminties bij de Heemtuin

gemeenten.DeVVVCoördinatorisgevraagd,mede vanwege haar eerdere inzet bij het sa-menstellen van nota’s m.b.t. de ruimtelijke or-dening, om zitting te nemen in de werkgroep. Zij maakte hiervoor o.a. een moodboard dat volgens de werkgroep duidelijk op de kaart zette waar het ontwikkelingsperspectief om dient te draaien. De werkgroep is in oktober 2015 gestart en het project zal eind 2016 afgerond worden. Evenementenkalenders VeendamEind2015iserinkleincomitéoverleggeweestover de promotie van Veendam. Dit ontstond n.a.v.hetBCO(BruisendCentrumOverleg)overlegwaardecoördinatorsindsenkelejaren zitting in neemt. Hieruit kwam naar voren dat het goed zou zijn de evenementen in Veendam wat prominenter te promoten in het centrum. N.a.v. van het communicatie-overleg zijn er op 4 plaatsen in het centrum A-1 posterframe geplaatst waarin een poster met daarop 10 tips uit de evenementen agen-da worden geplaatst door de VVV. Dezelfde poster wordt op A3/A4formaat verspreid onder de winkeliers en ondernemers in het centrum. Dit alles in de huisstijl van de VVV Veenkoloniën/Promotiecampagne Veendam-Pekela.

Opeenuitzonderingna,waarbijer2maandengecombineerd werden, is er elke maand een nieuwe kalender verschenen. Zowel onder-nemers als publiek zijn enthousiast over het initiatief.

Baliegesprekken en instructiemomentenEind2015isdoordeVVVcoördinatormetallebaliemedewerkers een individueel gesprek ingepland.Insteekwaseenbeeldteverkrijgenvan de samenwerking en communicatie van de baliemedewerkers onderling en met de betaalde krachten. Daarbij zijn, indien nodig, punten ter verbetering besproken maar het gesprek was ook een moment om de waar-dering naar de inzet van de vrijwilligers uit te

spreken en de individuele sterkten van hen te benoemen. Tevens is in kaart gebracht tegen welke bottlenecks de baliemedewerkers aan-lopen in hun werkzaamheden. Tijdens de gesprekken zijn er door de mede-werkster publieksbegeleiding van het Veenko-loniaal Museum aantekeningen gemaakt.



Opbasishiervanheeftzijeenalgemeenver-slag gemaakt met een actielijst van zaken die in de communicatie/werkzaamheden/inrich-ting winkel aangepast dienen te worden om zo de kwaliteit te bevorderen. Vervolgens zijn er, nadat alle baliegesprek-ken afgerond zijn begin 2016, instructiemo-menten geweest met de baliemedewerkers. Hierin werd door middel van rollenspel (Erik, NathanjaenHendrik)gekekennaardeken-nis die er is m.b.t. de baliewerkzaamheden en handelen, maar ook naar de klantvriendelijk-heid en de wijze van handelen. Daarnaast is er ook gevraagd en gekeken of er wellicht oplossingen gezocht dienden te worden voor bepaalde praktische zaken die de werkzaam-heden kunnen versimpelen etc.Van dit alles is ook een kort verslag gemaakt.Alle verslagen zijn vervolgens samengevoegd en hieruit is een actielijst voor de betaalde medewerkers voortgekomen, een handboek voor de baliemedewerkers dat na de laatste check door de medewerkster publieksbege-leiding uitgedeeld zal worden aan de balie-medewerkers. En tot slot is er een evaluatie-verslag m.b.t. de beleving van de sfeer en de samenwerking tussen de baliemedewerkers en de betaalde krachten bij de directie van het Veenkoloniaal Museum ingediend.

Fietsroute Joods Leven Veendam- WildervankOpinitiatiefvandeVVVisereenoverleggeweest met Stichting Herdenkingsstenen VeendamWildervank(SHVW).Redenhiervooris dat het Joodse erfgoed onderdeel is van het ‘verhaalvandeVeenkoloniën’.DeVVVbaseerthaarpromotiemedeopditverhaal.Tot1942maakten de Joodse inwoners wezenlijk onder-deeluitvandeVeendammerenWildervank-ster gemeenschap. Zij vormden een relatief grote groep en leefden hier niet alleen, zij droegen ook actief bij aan de politiek, arbeid,

handel en welvaart. De VVV wil graag op een laagdrempelige en informatie wijze de kennis over deze bevor-deren bij het publiek en op deze wijze ook het leven van hen die zijn omgekomen eren. Het idee van de kaart is dat het enerzijds een overzichtelijke plattegrond biedt waarop de herdenkingsstenen aangemerkt staan. Anderzijds zal er een route leiden langs 7 verhaallijnen. Reden daarvoor is dat wanneer een mens centraal staat het de lezer sneller aanspreekt. Je maakt het concreet, je brengt het dichtbij en daardoor wordt de route ook aantrekkelijker.Insteekisnietmeerdan7verhaallijnen te kiezen zodat het kort en krachtig is en de verhalen echt indruk maken. Gedacht wordt aan de volgende verhaallijnen: - Joodse Ster- Huis Langeleegte Veendam-Synagoge(numonument)- 5 gezinnen/personen

LeerlingenvanScholengemeenschapWinklerPrins leveren aan de Stichting achtergrond-informatie over de concrete verhaallijnen en worden op deze wijze zo ook bij dit geheel betrokken.DeFietsroutezal,indienallefinan-ciën rond zijn, in 2017 gerealiseerd worden.





PromotieactiesHet betreft hier acties die door de VVV zijn ondernomen en hierboven nog niet genoemd zijn.April: Promotie via tassen voor de Toeterrit in Veendam Mei:140promotietassenvoordeOldtimer-rallyinLeerJuni: Promotie tijdens activiteiten van de NNMC (Noord-Nederlandse Auto- en Motor-club).MedewerkingaandetoeristischegidsvanWesterwolde(advertorial/omschrijvinggebied)Juni- September: 1000 promotietassen uitge-deeldaan(vaar)recreantenindeVeenkoloniënAugustus: Promotiestunt rondom het uitde-lenvanvaartassen‘VakkenvullervanVeendam’September: Promotie via stand Veenkoloniaal Museum tijdens de Pruiverij

Oktober: Promotiemateriaal meegegeven aan Vrouwen van Nu Drenthe (1.500 bezoe-kersVeenkoloniaalMuseum)December: Promotie via stand Veenkoloniaal Museum tijdens de Kerstmarkt in Veendam

Promotieacties ZomersBuitenHet betreft hier acties die door Camping Zo-mersBuiten zijn ondernomen waarbij ook het gehele gebied Veenkoloniën gepromoot is.

‘‘Wijhebbengestaanopdebeurzenin:Roden,Gouda,Hardenberg,GorinchemenVenray,allemaal meerdaagse beurzen.Het regende complimenten van de bezoekers over de presentatie van de gezamenlijke cam-pingsZomersBuiten,WelWait,DeBronzenEik en Het Buitendiep. Elke camping heeft een eigenbanner,diesamenééngeheelvormen.Daarnaast is er een groot spandoek van de Veenkoloniën.Opdezemanierkunjealsregioééngezichtnaarbuitenlatenzien.De toerist kijkt namelijk naar een hele regio en stopt niet bij de grens van een gebiedje. OmdatdezeregioinhetzuidenvanGronin-gen ligt hebben wij veel gebruik gemaakt van determ‘Zuid-Groningen’.Demensenwillennamelijk liever naar het zuiden, dat klinkt warmer, gezelliger en meer uitnodigend.

Oostiseerderkoud,afstandelijkenverweg.Er zijn goede contacten gelegd en dat heeft wel weer nieuwe bezoekers opgeleverd. En een ieder was verrast over de verrassend veelzijdige omgeving!Samenwerken heeft meer voordelen. Gezamenlijk beursvloer huren wordt goedko-per en je hoeft niet altijd zelf op de beurs te staan. Als er per dag 2 zijn is het genoeg. Opbeurzenstaanheeftweeralsvoordeeldatje de bezoekers persoonlijk spreekt en dus te weten komt hoe men Groningen ziet. Daar kun je dan mee aan de slag om dat negatievebeeldvan‘watmoetjedáárnou???’omtebuigennaar‘Zuid-GroningenVakantie-land!’ Je kunt de mensen met je enthousiaste verhaal uitdagen om te komen.’’



Afscheid VVV coördinatorZo’n 4,5 jaar kreeg ik van het Veenkoloniaal Museum de kans om iets op te bouwen in een regio waar ik hart voor heb: de Veenkoloniën. Hiervoor ben ik het bestuur en de directie van het Veenkoloniaal Museum zeer dankbaar. Vol passie en visie ging ik aan de slag als VVV coördinator.Het was een weg met doorzetten en soms doorploegen. Maar ook met mooie samen-werkingen en resultaten. Er is inmiddels een grote groep VVV Leden die jarenlang trouw lid is geweest, daarnaast zijn er diverse routes en arrangementen gerealiseerd, is er een website meteenactueleagendadieéénvandebestbekeken websites van Marketing Groningen is, is er een breed netwerk, een mooie groep volgers op social media, een eigen huisstijl en diverse communicatie-uitingen in die huisstijl.Ookbenikdankbaarvoorhoedezeplekmijals persoon gevormd heeft. Het heeft mij ster-ker gemaakt en standvastiger met ook meer vertrouwen in mijn eigen kunnen. Het was dan ook met enige weemoed dat ik begin september mijn ontslag heb ingediend. Ikbeneenpioniereniemanddiezichmethart en ziel ergens voor wil inzetten en die wil bouwen. En ik ben na wikken en wegen en na bevestiging tot inzicht gekomen dat er in mijn

hart een niet meer te ontkennen roep is naar ietsheelanders.Ikwilmijnamelijkgaaninzet-ten voor kerk/zending/missie werk. Wathetpreciesgaatwordenisnogniethelder. Duidelijk is voor mij dat ik binnen deze functie en werkomgeving heb bereikt wat ik kon bereiken en dat het goed is een stap te makennaarhetnieuwe.Ikmaakmetdeze

stap een sprong in het diepe maar ik zie er tegelijkertijd ook reikhalzend naar uit. Rest mij niks anders dan iedereen te bedanken die zich op wat voor manier dan ook betrok-ken heeft geweten bij het werk van de VVV en in het bijzonder de vrijwilligers en mijn collega’s. Het ga jullie goed! Nathanja Mulder

2016

jaarverslag VEENKOLONIAAL MUSEUM VEENDAM

2016 - Veenkoloniaal Museum › nl › over-het-museum › ... · Het Veenkoloniaal Museum komt...

Documents

Transcript of 2016 - Veenkoloniaal Museum › nl › over-het-museum › ... · Het Veenkoloniaal Museum komt...