Gouda, 22 januari 2014

Marjon BrandenbargAge Bruinsma

Een beleggersvisie op de toekomst van pensioen

www.ingim.com 2

De Canon van het Nederlandse Pensioenstelsel

16501650

1e “pensioen”1e “pensioen”

AOW AOW

19571957

1e fonds 1e fonds

18451845

VUT VUT

Jaren Jaren ’70-’90’70-’90

Afschaffing Afschaffing prepensioenprepensioen

20042004

Van Eind- naar Van Eind- naar MiddelloonMiddelloon

2000-2000-20082008 65 wordt 6765 wordt 67

20112011 20122012

De feiten…

Ruim 50 jaar AOW 1947: noodwet Drees (max. €35,- p.m.)

1957: AOW voor iedereen (0,7 miljoen mensen) boven 65 jaar (€50 p.m.)

1974: AOW opgetrokken naar minimum loon

2013: ruim 3 miljoen gerechtigden (€1000 p.m voor alleenstaanden)

Rondkomen van inkomen 65+: in 2011 65% gemakkelijk

45-65 jr: in 2011 59% gemakkelijk

Ouderen zorgen voor jongeren 50% doet klusjes in huis en doet huishoudelijk werk

22% steunt jongeren financieel

48% past op kleinkinderen

60% doet vrijwilligerswerk

Levensverwachting Aantal stijgt van 2,6 mln in 2010 naar 4,5 mln mensen ouder dan 65 in 2040

Mensen leven langer.

www.ingim.com 3

www.ingim.com 4

Derde pijler

Tweede pijler

Eerste pijler

Derde pijler: Individuele (aanvullende) verzekeringen

•Fiscaal gefaciliteerd voor lijfrentes, koopsommen en levensverzekeringen

•Totaal vermogen €400 mrd, jaarlijkse inleg €10 mrd

Tweede pijler: Opbouw via werkgever

•90% werknemers heeft regeling

•Totaal vermogen €925 mrd. Premie jaarlijks €32 mrd

•Vnl. DB (defined benefit) regelingen, DC (defined contribution) in opkomst

Eerste pijler: Individuele (aanvullende) verzekeringen

•Basisinkomen voor iedereen vanaf 65 jaar en 2 mnd ( in 2021 op 67 jaar)

•AOW alleenstaande: €1040 euro p.m (netto)

•AOW gehuwden: €1450 euro p.m (netto)

Pensioenstelsel Nederland

www.ingim.com 5

Aandacht voor pensioen groot

Discussie over het pensioenstelsel… De rente is laag

Pensioenfondsen hebben te weinig in kas om toekomstige verplichtingen na te komen Korten op rechten

Hogere premies

…in een onzekere economische omgeving… Eurozone in crisis, Nederland in balansrecessie

Wat is een veilige belegging? Staatsobligaties al lang niet meer.

…brengt nieuwe strategische vraagstukken Nominaal/Reëel pensioen?

Individueel/Collectief pensioen

Maatschappelijk verantwoord beleggen

www.ingim.com 6

Aanpassingen van Pensioenstelsel

Pensioendatum geleidelijk naar 67,(op termijn) gekoppeld aan levensverwachting Onze kinderen moeten waarschijnlijk tot 70 jaar werken

Pensioenakkoord om bezuinigingen te realiseren Focus op Tweede pijler Lager opbouwpercentage omdat de opbouwperiode langer is

Meer fiscale opbrengsten voor overheid Hoger besteedbaar inkomen

Regeling voor ZZPérs

Fiscaal regiem beperkt tot 100.000 euro Derde pijler al eerder aangepast door minder fiscale mogelijkheden. Discussie opgang om de huidige regels en mogelijkheden voor DC

regelingen te verbeteren. Een goede DC regeling is beter dan een slechte DB regeling

www.ingim.com 7

De staat van het gemiddelde Pensioenfonds

Verloop nominale dekkingsgraad vanaf 2008

31 d

ecem

ber

200

7

31 d

ecem

ber

201

3

31 d

ecem

ber

200

8

31 d

ecem

ber

200

9

31 d

ecem

ber

201

0

31 d

ecem

ber

201

1

31 d

ecem

ber

201

2

Bron: AON Hewitt

www.ingim.com 8

Hoe staat het gemiddelde Pensioenfonds ervoorDekkingsgraad moet hoger

Gemiddelde nominale dekkingsgraad > 100%, echter..... Nominaal is niet gelijk aan Reëel We worden ouder

Dekkingsgraad kan stijgen door: Hogere premies Lagere uitkeringen (afstempelen of korten) Beleggingsrendementen

www.ingim.com 9

BeleggenRente

Als de rente daalt dan Stijgt de marktwaarde van je “rentegevoelige” bezittingen Stijgt de marktwaarde van je “rentegevoelige” verplichtingen

Als de marktwaarde van je verplichtingen sneller stijgt dan van bezittingen dan daalt de verhouding tussen bezittingen en verplichtingen

2008

1992

2000

Nederlandse 10-jaars rente

www.ingim.com 10

BeleggenAandelen

Als aandelenkoersen stijgen dan Stijgt de marktwaarde van je aandelen bezittingen Heeft dat geen effect op de marktwaarde van je “rentegevoelige” verplichtingen

Als aandelenkoersen stijgen dan stijgt de verhouding tussen bezittingen en verplichtingen

2000

2008

2013

1987

Wereldwijde aandelen in US$

www.ingim.com 11

BeleggenVooruitzichten (1)

Economische groei is belangrijk! Hogere rente en hogere en/of stabiele inflatie Hogere werkgelegenheid en consumentenbestedingen Hogere bedrijfswinsten en stijgende waardes van bezittingen

Voorwaarden voor stabiele economische groei: Staat van bedrijven Staat van huishoudens Staat van het financiële systeem Mate van fiscale stimulering Mate van monetaire stimulering

www.ingim.com 12

BeleggenVooruitzichten (2)

Europa Verenigde Staten

Japan Opkomende Markten

Huishoudens = Bedrijfsleven =

Financieel Systeem Fiscale

Stimulering Monetaire

Stimulering = =

Per saldo zijn wij gematigd positief over de wereldwijde economische groei

www.ingim.com 13

BeleggenVooruitzichten (2)

Europa Verenigde Staten

Japan Opkomende Markten

Rente = =Aandelen =

Wij verwachten op termijn stijgende rentes Per saldo zijn wij gematigd positief over wereldwijde aandelen

www.ingim.com 14

Certain of the statements contained herein are statements of future expectations and other forward-looking statements. These expectations are based on management's current views and assumptions and involve known and unknown risks and uncertainties. Actual results, performance or events may differ materially from those in such statements due to, among other things, (i) general economic conditions, in particular economic conditions in ING’s core markets, (ii) performance of financial markets, including emerging markets, (iii) the frequency and severity of insured loss events, (iv) mortality and morbidity levels and trends, (v) persistency levels, (vi) interest rate levels, (vii) currency exchange rates (viii) general competitive factors, (ix) changes in laws and regulations, (x) changes in the policies of governments and/or regulatory authorities. ING assumes no obligation to update any forward-looking information contained in this document.

www.ing.com