2005 2015...Door de toename in het aandeel tweeverdieners is ook het aandeel van economisch...

2005 2015

Eenverdieners betalen bij hetzelfde inkomen meer belasting ...

... en hun belastingdruk blij� in de toekomst toenemen

69% 76%tweeverdieners met kinderen*

77%tweeverdieners zonder kinderen*

tweeverdieners met kinderen*

77%tweeverdieners zonder kinderen*

Het aandeel tweeverdieners met kinderen is sinds 2005 gestegen, mede dankzij het �scale beleid.Het tweede inkomen is daarbij doorgaans additioneel: eerste verdieners zijn niet minder gaan werken. Tweeverdieners hebben daarom een hoger huishoudinkomen dan eenverdieners.

Tweeverdieners met kinderen hebben in alle inkomensklassen relatief de laagste belastingdruk ...

... gevolgd door tweeverdieners zonder kinderen.

Eenverdieners met en zonder kinderen betalen bij ieder huishoudinkomen meer belasting dan tweeverdieners.

Eenverdienersonder druk

0

15

20

25

30

35

2005

2017 structureel

In 2017 betaalden eenverdieners bij hetzelfde huishoudinkomen meer belasting dan tweeverdieners.Dit geldt met name voor eenverdieners met kinderen.

De belastingdruk bij eenverdieners met en zonder kinderen blij� in de toekomst stijgen.

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

tweeverdieners

eenverdieners

met / zonder kinderen

bruto huishoudinkomen (x 1000 euro) in klasses van 5000 euro

belastingdruk (%) in 2017

belastingdruk (%)

de groo�e van de bolletjes gee� het aantal huishoudens aan

tweeverdieners

eenverdieners

met / zonder kinderen

100010.000100.000

De belastingdruk op eenverdieners zal in de toekomst verder toenemen, en de belastingdruk op tweeverdieners zal verder afnemen. De vraag is in hoeverre beleid tweeverdieners nog verder wil stimuleren.

©Centraal Planbureau 2018

*stellen tussen 25-49 jaar

3

4

Samenvatting

Hetverschilinbelastingdrukvooreen‐entweeverdienersissterkopgelopen.Devraagrijstofeenverderestijgingwenselijkismethetoogopgelijkheidendoelmatigheid.Doorvoorgenomenbeleidsmaatregelenloopthetverschilinbelastingdrukvooreen‐entweeverdienersindetoekomstverderop.Dedrukvooreenverdienerswordtdanhogerdandievoortweeverdieners,watopmerkelijkis,gegevenhetlagereinkomenvaneenverdieners.Hetdrukverschiltusseneen‐entweeverdienersmetjongekinderenverkentinmiddelsdegrenzenvandoelmatigheid.

Hetafgelopendecenniumstondhetfiscalebeleidinhettekenvanmeerarbeidsparticipatieomdehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciënteverbeteren.Ookkregenindividualiseringendeeconomischezelfstandigheidvanvrouweneensterkeraccent.Werkenwerdfinancieelaantrekkelijkerdoorhetverhogenvano.a.dearbeids‐encombinatiekorting.Niet‐werkenwerdminderaantrekkelijkdoorhetinperkenvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting.Ditbeleidheeftbijgedragenaandetoenamevanhetaandeeltweeverdienersenhetaandeeleconomischzelfstandigevrouwen.

Dekeerzijdevandebeleidswijzigingenisdatdeverschillentussenhetbesteedbaarinkomenvaneenverdienersenerzijdsenvantweeverdienersanderzijdszijnopgelopen:dedrukvooreenverdienersistoegenomen,terwijldievoortweeverdienersjuistisafgenomen.Bijeengegevenhuishoudinkomenisdedrukvoortweeverdienerslagerdandievooreenverdieners.Gemiddeldoverdehuishoudinkomensisdedrukvoorbeidegroepenechtervergelijkbaar,omdattweeverdienersdoorgaanseenhogerhuishoudinkomenhebben.Indetoekomstwordtdedrukvooreenverdienersechterookgemiddeldhogerdanvoortweeverdieners(alspercentagevanhetinkomen,nietineuro’s).DaarbijbehoortNederlandinternationaalgeziennualtotdetopwatbetrefthetverschilindruktusseneen‐entweeverdieners.

Debeleidsvraagishoehoogdedrukopeenverdienersmoetwordentenopzichtevandieoptweeverdieners.Eenverdienershebbengemiddeldeenlagerhuishoudinkomendantweeverdieners.Daarstaanwelvoordelentegenover,zoalsmeertijdvoorinformelezorg,maardevraagisofdievoordelen(nog)opwegentegende(toenemende)ongelijkheidindebesteedbareinkomensvaneen‐entweeverdieners.Bijstellenmetkinderenvan0totenmet3jaaroudlijkthetdrukverschiltusseneen‐entweeverdienersalondoelmatighoog,eendrukverlagingvooreenverdienersleidtdaartoteenPareto‐verbetering.

Erzijndiversebeleidsoptiesomhetdrukverschiltusseneen‐entweeverdienerstebeïnvloeden.Eenverlagingvandecombinatiekortingofdekinderopvangtoeslagverhoogtdedrukvoortweeverdieners.Eenverhogingvanhetkindgebondenbudgetofeenoverdraagbarealgemeneheffingskortingvoorstellenmetjongekinderenverlaagtdedrukvooreenverdieners.Dezebeleidsoptiesleidentoteenafnameindeongelijkheidindebesteedbareinkomensvaneen‐entweeverdienersenhebbeneenbeperkteffectopdehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciën.Dezebeleidsoptiesleidenechterweltoteenlagerearbeidsparticipatieenmindereconomischezelfstandigheid,vooralvanvrouwen.

5

1 Inleiding

Hetafgelopendecenniumwashetbeleidgerichtophetbevorderenvandearbeidsparticipatie,medevanwegedehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciëninhetlichtvandevergrijzing,eneengelijkereverdelingvanarbeidenzorgtussenmannenenvrouwen.1Deopeenvolgendekabinettenhebbenwerkenfinancieelaantrekkelijkergemaakt,o.a.doorhetverhogenvandearbeidskorting,decombinatiekortingendekinderopvangtoeslag2,enhebbenniet‐werkenfinancieelminderaantrekkelijkgemaakt,o.a.doorhetinperkenvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting(ookwelaangeduidals`aanrechtsubsidie’).Ditbeleidisrelatiefeffectiefgeweestintermenvanarbeidsparticipatie,vooraldievanvrouwen,departicipatiekeuzeisimmersrelatiefgevoeligvoorfinanciëleprikkels.3Bovendienheeftditbeleidbijgedragenaaneengelijkereverdelingvan(formele)arbeidtussenmannenenvrouwen,omdatvooralmoedersmetjongekinderendoorhetbeleidzijngaanwerken.4

Dekeerzijdevanditbeleidisdatdeverschillentussenhetbesteedbaarhuishoudinkomenvaneenverdienersenerzijdsentweeverdienersanderzijdszijntoegenomen.Debelastingdrukvoortweeverdienersisafgenomenendebelastingdrukvooreenverdienersistoegenomen.Indetoekomstzetdezetrendzichvoort,o.a.dooreenverdereinperkingvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting.

Erisveeldiscussieoverdebelastingdrukvooreen‐entweeverdieners(Commissieinkomstenbelastingentoeslagen,2012).Volgenssommigenbetaleneenverdienersinmiddelsteveelbelastingentweeverdienersteweinig.“Eeneenverdienerbetaalttotzeskeermeerbelastingdaneentweeverdiener”,aldusGert‐JanSegersvandeChristenUnie(Segers,2016).5Ookvolgenssommigeacademiciwordentweeverdienersteveelbevoordeeldtenopzichtvaneenverdieners(Borghans,2009,Stevens,2017).Anderzijdszijnerookpartijendiedenadrukleggenopdeeconomischezelfstandigheidvanvrouwen,waarbijhetinperkenvande`aanrechtsubsidie’pastineenbelastingstelseldatmeergebaseerdisophetindividueleinkomendanophetgezinsinkomen(DijkstraenVanWeyenberg,2013).

Hoezithetnumetdiedruk,wiebetaalthetmeest?Hoeisdezedrukveranderddoordetijdenwatziternoginhetvatvoordetoekomst?Hoeverhoudthetverschilindruktusseneen‐entweeverdienerszichinternationaal?Entotslot,hoeisdemaatschappelijkewaarderingvaneen‐entweeverdienersaanhetverschuiven,hoevaltdittemotiveren(ofniet)enwatzijnbeleidsoptiesomdaarwataanteveranderen?IndezePolicyBriefformulerenweantwoordenopdezevragen.

1 Zie Balkenende e.a. (2007), Rutte en Verhagen (2010), Rutte en Samson (2012) en Rutte e.a. (2017). 2 Met een tussentijdse bezuiniging op de kinderopvangtoeslag, voornamelijk in 2012, zie Koot e.a. (2018) voor een overzicht van de budgettaire uitgaven aan de kinderopvangtoeslag en andere regelingen voor een- en/of tweeverdieners. 3 Zie Jongen e.a. (2015). 4 Zie Bettendorf e.a. (2015). Mannen zijn echter maar beperkt meer zorgtaken gaan doen (SCP en CBS, 2016). 5 Volgens de NRC is de laatste stelling “waar”, een eenverdiener betaalt tot zes keer meer belasting dan een tweeverdiener, zij het voor de specifieke huishoudens die de ChristenUnie vergelijkt (Stellinga, 2016).

6

2 Aandeel tweeverdieners toegenomen, mede dankzij het beleid

IndezePolicyBriefstaatdefiscalebehandelingvaneen‐entweeverdienerscentraal.Wehanterenindeanalysedevolgendedefinitiesvooreen‐entweeverdieners:

Eenverdieners:eenhuishoudenbestaandeuiteenstel(aldannietmetkinderen)waarinéénpartnerwelinkomenheeft(datkaneenlooninkomen,eenwinstinkomen,ofeenuitkeringzijn)endeanderepartnerniet.6

Tweeverdieners:eenhuishoudenbestaandeuiteenstel(aldannietmetkinderen)waarinbeidepartnersinkomenhebben.

Aandeel tweeverdieners toegenomen

Binnenstellenmetkinderenishetaandeeltweeverdienerstoegenomenenhetaandeeleenverdienersafgenomen(tabel1).In2005was69%7vandestellentussen25en49jaarmetjongekinderentweeverdiener,in2015wasditgestegennaar76%.Binnenstellentussen25en49jaarzonderkinderenishetaandeeltweeverdienerstussen2005en2015constantgebleven.

Meer vrouwen met partner zijn economisch zelfstandig

Doordetoenameinhetaandeeltweeverdienersisookhetaandeelvaneconomischzelfstandigevrouweninstellentoegenomen(tabel2).8In2005was48%vandevrouweninstellen(20‐64jaar)metminderjarigekindereneconomischzelfstandig,in2014wasditaandeelgestegennaar60%.Ookhetaandeeleconomischzelfstandigevrouweninstellenmetalleenmeerderjarigekinderenofgeenkinderenistoegenomen.Vrouweninstellenzijndaarmeenogwelmindervaakeconomischzelfstandigdanmanneninstellen.9EenbelangrijkeverklaringdaarvoorisdatvrouweninNederlandrelatiefveelindeeltijdwerken(SCP,2018).Fiscaalbeleidlijktechtermaareenbeperkteroltespelenbijdezogenaamdedeeltijdfactor,ziehetkader‘Dedeeltijdfactorenfiscaalbeleid’.

Inkomens van een- en meestverdieners vergelijkbaar, inkomen tweede verdiener additioneel

Deinkomensverdelingvaneen‐enmeestverdieners(departnermethethoogsteinkomenineentweeverdienershuishouden),isvergelijkbaar(Koote.a.,2018,figuur2.2).Ditgeldtzowelvoorhuishoudensmetkinderenalsvoorhuishoudenszonderkinderen.Hetinkomenvandeminstverdiener,departnermethetlaagsteinkomenineentweeverdienershuishouden,isadditioneel.Andersgezegd:vrouwenzijnoverdetijdmeergaanwerken,maarmannennietminder(SCPenCBS,2016).

6 Een alternatieve definitie van een- en tweeverdieners is respectievelijk i) een huishouden dat bestaat uit een stel waarin een van de partners loon- en/of winstinkomen heeft uit arbeid en de andere partner niet (eenverdieners), en ii) een stel waarbij beide partners loon- en/of winstinkomen hebben (tweeverdieners), zie Kösters en Moonen (2011). 7 Dit is de som van stellen waarin i) beide partners voltijds werken, ii) de man voltijds werkt en de vrouw in deeltijd en iii) beiden in deeltijd werken. 8 Een persoon wordt gedefinieerd als economisch zelfstandig als het individuele netto inkomen uit arbeid en eigen onderneming op of boven de netto bijstand van een alleenstaande komt (SCP en CBS, 2016, p. 159). 9 In 2014 verdiende in 20% van de stellen de vrouw meer dan de man (SCP en CBS, 2016, figuur 7.5).

7

Tabel 1 Werkpatroon samenwonende stellen (25-49 jaar): 2005 en 2015

2005 2015 procenten Stellen met minderjarige kinderen Beiden voltijds 6 10Man voltijds, vrouw deeltijd 56 58Beiden deeltijd 7 8Man werkt, vrouw niet 25 18Beiden werken niet 3 3Anders 4 5 Stellen zonder minderjarige kinderen Beiden voltijds 36 35Man voltijds, vrouw deeltijd 37 36Beiden deeltijd 4 6Man werkt, vrouw niet 13 12Beiden werken niet 2 2Anders 8 9 Bron: SCP en CBS (2016, tabel 5.1). Het betreft alleen samenwonende man-vrouw stellen.

Tabel 2 Aandeel economisch zelfstandigen (20-64 jaar): 2005 en 2015

Vrouwen Mannen 2005 2014 2005 2014 procenten Stellen met minderjarige kinderen 48 60 90 88Stellen met alleen meerderjarige kinderen 39 51 80 82Stellen zonder kinderen 47 53 73 75 Bron: SCP en CBS (2016, tabel 7.7). Een persoon wordt gedefinieerd als economisch zelfstandig als het individuele netto inkomen uit arbeid en eigen onderneming op of boven de netto bijstand van een alleenstaande uitkomt.

Hethuishoudinkomenvantweeverdienersisdaardoorhogerdandatvaneenverdieners.Wevergelijkendaaromhiernanietalleeneen‐entweeverdienersmethetzelfdehuishoudinkomen,maarookhetgemiddeldevaneen‐entweeverdieners.

De deeltijdfactor en fiscaal beleid

InternationaalgezienishetaandeelvanvrouwendatwerktinNederlandinmiddelsrelatiefhoog,maarinvoltijdsequivalentenishet,endaarmeeookdeeconomischezelfstandigheidvanvrouwen,nogsteedsrelatieflaag(SCP,2018).Helaas,ofgelukkigzouwilt,heeftfiscaalbeleidmaareenbeperkteinvloedopdezogenaamdedeeltijdfactor(CPB,2015).Ditgeldtookvoorvrouweninsamenwonendestellen,zijhetdatzijnogwatmeerreagerenin`uren‐per‐week’dananderegroepenopdearbeidsmarkt.Daarbijisvooraldebelastingdrukgedaaldvoortweeverdienerswaarbijdetweedeverdiener(meestaleenvrouw)relatiefveelverdient,zieparagraaf4.Inderdaadisdezogenaamdemarginaledrukoptweedeverdienersalrelatieflaag,vooralvoortweedeverdienersmetkinderen(Quist,2015).Daarmeelijktderolvanhetfiscaalbeleidbijhetvergrotenvandedeeltijdfactorbeperkt.

8

Het beleid heeft bijgedragen aan de stijging van het aantal tweeverdieners

Hetbeleidheeftbijgedragenaandestijgingvanhetaandeeltweeverdienersendaarmeeookaandeeconomischezelfstandigheidvanvrouweninstellen.Enerzijdsvia`wortels’,zoalshetverhogenvandearbeidskorting,dekinderopvangtoeslagendecombinatiekorting.Anderzijdsvia`destok’,zoalshetinperkenvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting.Bettendorfe.a.(2015)analyserenmetquasi‐experimentelemethoden10heteffectvandeintensiveringenindekinderopvangtoeslagendecombinatiekortingoverdeperiode2005‐2009enconcluderendatditeenbijdrageheeftgeleverdaandestijgingvanhetaantalwerkendemoeders(vanruim3%).ModelmatigeanalysesmethetMICSIM‐modelvanhetCPBgevenookaandathetverhogenvandekinderopvangtoeslag,decombinatiekortingendearbeidskorting(vooralaandeonderkant)leidentoteentoenamevandearbeidsparticipatie(CPB,2015).11,12

3 Gemiddelde druk vergelijkbaar, maar bij een gegeven inkomen hoger voor eenverdieners

De hoogte van de belastingdruk is afhankelijk van de definitie en het perspectief

Wieheeftnudehoogstebelastingdruk?Bijhetbeantwoordenvandezevraagishetbelangrijkomnietalleennaardebelastingentekijkenmaarooknaardesubsidiesendetoeslagen.Verderisvanbelangwelkperspectiefwordtgekozen:kijkenwebijeengegevenhuishoudinkomenofkijkenwenaarhetgemiddeldeoverdeinkomens?Voordedraagkrachtvanhuishoudensishetperspectiefbijeengegevenhuishoudinkomenmeerrelevant.Voordehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciënishetgemiddeldemeerrelevant.

De gehanteerde definitie houdt ook rekening met subsidies en toeslagen

Webeginnenmetdedefinitievan`dedruk’.IndezePolicyBriefanalyserenwededrukophuishoudniveauzoalsdiedoorgaanswordtgebruiktdoorhetCPBendedepartementen:hetverschiltussenhetbrutohuishoudinkomenenhet(nominaal)beschikbaarinkomenalspercentagevanhetbrutohuishoudinkomen.13Hetkader‘Definitievandedruk’geeftaanwaterindiedrukzit,belastingenverhogendaarbijdedruk,subsidiesentoeslagenverlagendedruk.

Bij een gegeven huishoudinkomen is de druk voor eenverdieners hoger

Eerstanalyserenwededrukbijeengegevenhuishoudinkomen.Bijeengegevenhuishoudinkomenisdedrukvooreenverdienershogerdanvoortweeverdieners(figuur1a),vooralbijstellenmetjongekinderen(figuur1b).Bijeenbrutohuishoudinkomenvanbijvoorbeeld50duizendeuroisdedrukvooreenverdienersmetkinderengemiddeld5

10 Daarbij worden de uitkomsten voor een behandelgroep (in dit geval ouders met een jongste kind van 0-11 jaar oud) vergeleken met de uitkomsten voor een controlegroep (in dit geval ouders met een jongste kind van 12-17 jaar oud), zowel voor als na de beleidswijziging. 11 De Boer (2016) laat, eveneens met een modelmatige analyse, zien dat het inperken van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting ook leidt tot een aanzienlijke stijging van de arbeidsparticipatie. 12 Het stimuleren van de arbeidsparticipatie van (potentiële) tweede verdieners is een beleidstrend die al langer gaande is. Zo hebben bijvoorbeeld het individualiseren van het belastingstelsel (o.a. de Tweeverdienerswet van 1983) en het vervangen van de belastingvrije som door de algemene heffingskorting (bij de belastingherziening in 2001) werken financieel aantrekkelijker gemaakt voor tweede verdieners. 13 Bijvoorbeeld: een huishouden met een bruto huishoudinkomen van 50 duizend euro en een beschikbaar inkomen van 35 duizend euro kent een druk van 30%.

9

Definitie van de druk

In deze Policy Brief wordt de volgende definitie voor de druk gehanteerd:

Druk =

Onderstaande figuur geeft aan wat er tussen het bruto (huishoud)inkomen en het nominaal beschikbaar inkomen zit.

Onderdeel van de druk zijn de (nationale) belastingen die een huishouden aan de overheid betaalt, deze verhogen de druk, en subsidies en toeslagen die een huishouden ontvangt van de overheid, deze verlagen de druk. Bij de gehanteerde definitie van de druk zijn een paar kanttekeningen te plaatsen. De werknemerspremie voor pensioen wordt bijvoorbeeld volledig gerekend tot de druk, terwijl daar wel opbrengsten tegenover staan in de toekomst. Verder worden ook de kosten van de kinderopvang meegenomen, ook al wordt de rekening niet betaald aan de overheid. De conclusies van deze Policy Brief veranderen echter kwalitatief niet wanneer de druk anders wordt gedefinieerd, bijvoorbeeld exclusief de kosten van kinderopvang (Koot e.a., 2018, hoofdstuk 4).

Bruto inkomen uitloon, winst, uitkering, aanvullend pensioen

(+) Inkomen uit aanmerkelijk belang (+) Inkomen uit vermogen (rente en dividend) (+) Inkomsten minus uitgaven eigen woning (+) Ontvangen minus betaalde alimentatie (‒) Werknemerspremie pensioen/vut

Netto inkomen

Nominaal beschikbaar inkomen

(+) Kinderbijslag (+) Toeslagen (huur, zorg, kindgebonden, kinderopvang) (+) Tegemoetkomingen (specifieke zorgkosten) (+) Studiefinanciering (–) Nominale ziektekostenpremies en betalingen eigen risico(–) Kosten kinderopvang

(‒) Inkomensafhankelijke eigen bijdrage ZvW (‒) Premies volksverzekeringen, belastingen box 1, 2, 3 (+) Heffingskortingen (‒) Fiscaal effect aftrekposten

Belastbaar inkomen

procentpuntenhogerdanvoortweeverdieners(respectievelijk31%en26%).Koote.a.(2018,figuur4.4)geveneendecompositievandedrukvooreen‐entweeverdieners.Tweedeverdienerszittenineenlagerschijftariefenontvangendearbeidskorting.Inhetgevalvanjongekinderenontvangenzijookdecombinatiekorting.Hierdoorisdedrukvoortweeverdienerslagerdanvooreenverdienersbijeengegevenhuishoudinkomenenhebbentweeverdienerseenhogeredraagkrachtdaneenverdienersbijeengegevenhuishoudinkomen.

10

Gemiddeld over de huishoudinkomens is de druk vergelijkbaar

Vervolgensanalyserenwehetgewogengemiddelde(gewogenmetdedichtheidsverdelingvandehuishoudinkomens)vooreen‐entweeverdieners.Figuren1a‐1clatenziendatdedrukoplooptmetinkomen. Figuur 1 Belastingdruk een- en tweeverdieners: 2017

a) Naar inkomen, alle stellen

b) Naar inkomen, stellen met kinderen c) Naar inkomen, stellen zonder kinderen

d) Gewogen gemiddelde

tweeverdieners

eenverdieners

de grootte van de bolletjes geeft het aantal huishoudens aan220.000

100.000

1.000-30

-20

-10

0

10

20

30

40

bruto huishoudinkomen (x 1000 euro) in klassen van 5000 euro


10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120

alle stellen

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120

-30

-20

-10

0

10

20

30

40



stellen met kinderen

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120

-30

-20

-10

0

10

20

30

40



stellen zonder kinderen

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

0,35

totaal met kinderen zonder kinderen

belastingdruk (gewogen gemiddelde)

eenverdienertweeverdiener

11

Tweeverdienershebbengemiddeldmeerinkomendaneenverdieners,ziededichtheidsverdelingen(degroottevandebolletjesweerspiegeltdedichtheid)infiguur1a‐1c,enditisvooralzobijstellenmetjongekinderen.Hetgewogengemiddeldevandedrukvaneenverdienersisvergelijkbaarmetdatvantweeverdieners(figuur1d).Ditisuitgedruktalspercentagevanhetinkomen;ineuro’sbetalentweeverdienersgemiddeldmeerbelastingaandeoverheid,vanwegehunhogereinkomen(zieKoote.a.,2018,hoofdstuk4).

4 Druk op eenverdieners neemt toe, druk op tweeverdieners af

De druk op eenverdieners is toegenomen

Hetverschilinhetgewogengemiddeldevandedruktusseneen‐entweeverdienersisoverhetafgelopendecenniumwelafgenomen,vooralbijstellenmetjongekinderen(figuur2a).Ditkomtenerzijdsdooreenstijgingvandedrukvooreenverdieners,vooraldoorhetinperkenvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting(figuur2b).Anderzijdsisdebelastingdrukvoortweeverdienersjuistafgenomen,vooraldoorhetverhogenvandearbeidskortingendecombinatiekorting,eninminderematedoordeverhogingvandekinderopvangtoeslag.

In de toekomst wordt de druk voor eenverdieners ook gemiddeld hoger

Naardetoekomsttoewordtditbeleidvoortgezet,enneemtdedrukopeenverdienersverdertoeenoptweeverdienersverderaf(figuur2a).Structureelwordtdanookhetgewogengemiddeldevandedruk,alspercentagevanhetinkomen,vooreenverdienershogerdandatvoortweeverdieners.Ineuro’sisditoverigensniethetgeval,vanwegehethogereinkomenvantweeverdieners(Koote.a.,2018,hoofdstuk4).StructureelisdaarbijhetgevolgvaneerdervoorgenomenbeleidplusdeaanvullendebeleidswijzigingenuithetRegeerakkoordvanRutte‐III.Vooralrelevantvoordeverderestijgingvandebelastingdrukvooreenverdienersisdeverdereinperkingvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting,ziededecompositieinfiguur2c,eenbeleidswijziginguithetRegeerakkoordvanRutte‐IIin2012.14Dedrukvoortweeverdienersneemtstructureelpersaldonoglichtaf.Overdeperiode2005‐structureeldaaltvooraldedrukvoortweeverdienerswaarbijhetinkomensaandeelvandetweedeverdienerrelatiefgrootis(figuur1d).Vooralhuishoudensmeteentweedeverdienermeteenrelatiefhooginkomengaanerdusopvooruitdoordebeleidswijzigingentussen2005endestructurelesituatie.

14 Voor een deel komt dit door een cohort effect, waarbij cohorten geboren voor 1963 nog volledig recht hebben op de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting, en cohorten geboren in 1963 of later nog maar in beperkte mate.

12

Figuur 2 Belastingdruk een- en tweeverdieners over de tijd

a) Gemiddelde druk in 2005, 2017 en structureel

b) Decompositie wijziging 2005-2017 c) Decompositie wijziging 2005-structureel

d) Wijziging gemiddelde druk naar inkomensaandeel partner in bruto huishoudinkomen 2005-structureel

0

5

10

15

20

25

30

352005

2017structureel


eenverdiener

tweeverdiener


loon- en inkomstenbelasting/ pensioenpremies algemene heffingskortingarbeidskorting en IACK netto zorgkostenkinderbijslag en Kinderkorting/WKB netto kosten kinderopvanghuurtoeslag overigbelastingdruk

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

eenverdiener

tweeverdiener

eenverdiener

tweeverdienereenverdiener

tweeverdiener


belastingdruk (%)

eenverdiener

tweeverdiener

eenverdiener

tweeverdiener

eenverdiener

tweeverdiener

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%


belastingdruk (%)

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

eenverdiener

tweeverdiener totaal

tweeverdiener (inkomensaandeel partner <10%)

tweeverdiener (inkomensaandeel partner 10%-20%)




wijziging belastingdruk (%) 2005-structureel

13

5 Nederland internationaal koploper drukverschil een- en tweeverdieners

InternationaalgezienbehoortNederlandaltotdetopwatbetrefthetverschilindruktusseneen‐entweeverdieners.Figuur3geefthetdrukverschilvooreen`voorbeeldhuishouden’mettweekindereninverschillendelandenin2014.Daarbijwordteeneenverdienermeteenbrutohuishoudinkomenvan133%vanmodaalvergelekenmeteentweeverdienermeteveneenseenbrutohuishoudinkomenvan133%vanmodaal(waarbijdemeestverdiener100%vanmodaalverdientendeminstverdiener33%vanmodaal).Figuur 3 Internationale vergelijking verschil druk een- en tweeverdieners met kinderen,

bij hetzelfde huishoudinkomen (133% van modaal)

Bron: OESO (2014), bewerking CPB. De figuur gaat uit van een één- en tweeverdienershuishouden met twee kinderen met een huishoudinkomen van 133% van modaal. Binnen het tweeverdienershuishouden verdient de meestverdiener 100% van modaal en de minstverdiener 33% van modaal. In de berekeningen worden, anders dan in de eigen berekeningen in hoofdstukken 3 en 4, de kosten van kinderopvang en een eventuele tegemoetkoming daarin niet meegenomen. Verder betreft het voorbeeldhuishoudens, waar in hoofdstukken 3 en 4 gemiddelden worden uitgerekend voor een representatieve micro dataset.

BijditvoorbeeldhuishoudenisNederlandkoploperwatbetreftdebelastingdrukvooreenverdienerstenopzichtevantweeverdieners,enruim8procentpuntenhogerdanhetEU‐enOESO‐gemiddelde.MaarookbijdeanderevoorbeeldhuishoudensdiedeOESOhanteert,isNederlandkoploper,danweltweede(Koote.a.,2018,hoofdstuk5).

-3 0 3 6 9 12 15

NederlandGriekenland

FinlandItalië

ZwedenVK

NoorwegenBelgië

AustraliëEU-gemiddelde

OESO-gemiddeldeSpanje

CanadaDenemarken

Frankrijk

DuitslandVS

verschil in belastingdruk (%)

14

6 Maatschappelijke waardering eenverdieners afgenomen

Doelmatigheid kan een reden zijn om de druk op eenverdieners te verhogen en de druk op tweeverdieners te verlagen

Drukverschillentusseneen‐entweeverdienersbeïnvloedennietalleendekoopkrachtvandezegroepenmaarookdekeuzeomaldanniettewerken,endaarmeededoelmatigheid(efficiency)vandeeconomie.Zelfsalseenextraeuromaatschappelijkmeerwaardisvooreeneenverdienerdanvooreentweeverdiener,dannogkanhetoptimaalzijnomdebelastingopeenverdienersteverhogenendebelastingoptweeverdienersteverlagenwanneerdatleidttotgrotedoelmatigheidswinstendoorextraarbeidsparticipatie(Saez,2002).Eenhogeredrukvooreenverdienersbetekentdusnietmeteendateenextraeurovooreenverdienersminderwordtgewaardeerddaneenextraeurovoortweeverdieners.

Maatschappelijke waarde van een extra euro voor een- en tweeverdieners

Doortecorrigerenvoordedoelmatigheidseffectenvandedrukverschillentusseneen‐entweeverdienerskunnenwedeimplicietemaatschappelijkewaardeachterhalenvaneenextraeurovooreen‐entweeverdieners.Dewaardevaneenextraeurobesteedbaarinkomenvooreenbepaaldegroepwordtookwelhetsocialewelvaartsgewichtvandiegroepgenoemd(SaezenStantcheva,2016).Doorgaanswordtaangenomendatsocialewelvaartsgewichtenpositiefzijn(extrainkomenlevertaltijdextra`nut’op)endatzelagerzijnvoorhogereinkomens(eenextraeuroisminderwaardalsjealveeleuro’shebt).

Omdesocialewelvaartsgewichtenvaneen‐entweeverdienerstebepalengebruikenwedeoptimale‐belastingtheorie(Mirrlees,1971).Meerspecifiekgebruikenwedeinversemethodevanoptimalebelastingen(BourguignonenSpadaro,2012).De`standaard’optimale‐belastingmethodebeantwoordtdevraag:watishetoptimalebelastingstelselgegevendesocialewelvaartsgewichten?Deinversemethodebeantwoordtdevraag:watzijndesocialewelvaartsgewichtenwaarbijeengegevenbelastingstelseloptimaalis?Inbeidegevallenwordtrekeninggehoudenmetdedoelmatigheidseffecten.

Sociaal welvaartsgewicht eenverdieners gedaald, vooral voor eenverdieners met kinderen

Metbehulpvaneenempirischmodelvooreen‐entweeverdienersbepalenweinDeBoere.a.(2018)deimplicietesocialewelvaartsgewichtenvooreen‐entweeverdienersinhetverleden(2005),het`heden’(2017)endetoekomst(hetstructurelebelastingstelselnadatdevoorgenomenbeleidswijzigingenzijndoorgevoerd).Ditdoenwijapartvoorstellenmetenzonder(minderjarige)kinderen.Hetdoelvandezeanalyseisomtebepalenofdoelmatigheidseffectenhetdrukverschiltusseneen‐entweeverdienerskunnenrationaliseren.Meerspecifiek:wanneerwecorrigerenvoordoelmatigheidseffecten,ishetsocialewelvaartsgewichtvaneenverdieners(meteenrelatieflaaghuishoudinkomen)danhogerdandatvantweeverdieners(meteenrelatiefhooghuishoudinkomen)?Uitdeanalyseblijktdatditniet(meer)hetgevalis.Ditbesprekenwehieronder.Daarnabehandelenweandereredenendiehetdrukverschilmogelijkkunnenrationaliseren.

15

Figuur 4 Impliciete sociale welvaartsgewichten belastingstelsel: 2005, 2017 en structureel

a) Met minderjarige kinderen b) Zonder minderjarige kinderen

c) Met een jongste kind 0-3 jaar oud

Bron: De Boer e.a. (2018).

Deuitkomstenvandeanalysevoorstellenmetkinderenstaaninfiguur4aendeuitkomstenvoorstellenzonderkinderenstaaninfiguur4b.Destellenzijndaarbijopdehorizontaleasgerangschiktnaarhetinkomenvandetweedeverdiener.Bij0zittendeeenverdieners(inkomen`tweedeverdiener’is0).Rechtsdaarvanzittendetweeverdieners.Hethuishoudinkomenvaniederegroepverdernaarrechtsissteedshoger,omdathetinkomenvandetweedeverdienersteedshogeris.15Opdeverticaleasstaathetimplicietesocialewelvaartsgewichtpergroep,daarbijishetgemiddeldeiniedereperiodegenormaliseerdop1.16In2005kregeneenverdienersmetkinderen(gemiddeld)nogeenhogergewichtdantweeverdienersmetkinderen.In2017kregeneenverdienersmetkinderenechtereenlagergewichtdantweeverdienersenhetgewichtvooreenverdienerszaktnogverderwegopdelangetermijn.Binnendegroepstellenmetkinderendaaltvooralhetgewichtvooreenverdienersmeteenjongstekindtussen0en3jaaroud(figuur4c).Hetgewichtiszelfsnegatiefin2017enwordtnognegatieveropdelangetermijn.Eennegatiefgewicht

15 In theorie is het mogelijk dat het huishoudinkomen lager is bij een hoger inkomen van de tweede verdiener, maar in de praktijk is dat niet het geval (zie De Boer e.a., 2018). 16 Met de gehanteerde methode is het niet mogelijk om de gewichten van een- en tweeverdieners ten opzichte van bijvoorbeeld alleenstaanden en alleenstaande ouders te bepalen. Het is alleen mogelijk om de gewichten binnen een bepaald huishoudtype te bepalen. Zie De Boer en Jongen (2017) voor een analyse van de sociale welvaartsgewichten van alleenstaande ouders over de tijd.

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0onderste kwintiel

tweede kwintiel

middelste kwintiel

vierde kwintiel

bovenste kwintiel

20052017structureel

inkomen tweede verdiener

sociaal welvaartsgewicht (index, gewogen gemiddelde = 1) 20052017structureel

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0onderste kwintiel

tweede kwintiel

middelste kwintiel

vierde kwintiel

bovenste kwintiel


sociaal welvaartsgewicht (index, gewogen gemiddelde = 1)

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0onderste kwintiel

tweede kwintiel

middelste kwintiel

vierde kwintiel

bovenste kwintiel


20052017structureel

sociaal welvaartsgewicht (index, gewogen gemiddelde = 1)

16

suggereertdathetdrukverschiltusseneen‐entweeverdienersmeteenjongstekindtussen0en3jaaroudinmiddelsondoelmatighoogis.Eenlageredrukvooreenverdienerslevertdan(ceterisparibus)eenPareto‐verbeteringop,waarbijzijeropvooruitgaanenniemanderopachteruitgaat.17Ookhetgewichtvaneenverdienerszonderkinderenneemtoverdetijdaf,maardemutatieismindergrootdanvooreenverdienersmetkinderen.Zijnerdanandereredenendandoelmatigheiddiehetlageresocialewelvaartsgewichtvaneenverdienerskunnenverklaren?Diezijner.Teneerste,hetverschilinbesteedbaarinkomentusseneen‐entweeverdienersiswellichtgeengoedemaatstafvoorhetverschilinwelzijn.Wanneereenverdieners`vrijetijd’meerwaarderendantweeverdieners,bijvoorbeeldomdatzedanmeertijdhebbenomvoorhunkinderentezorgenofmantelzorgteverlenen,danonderschattenwehetwelzijnendaarmeehetgewichtvaneenverdieners.18Tentweede,hetgehanteerdemodelisstatisch.Hetmodelnegeertbijvoorbeelddekansopscheiden,waarbijdetweedeverdienerterugvaltinbesteedbaarinkomen(enwellichtgebruikgaatmakenvandebijstand),enmogelijkecarrière‐effectenvanparticipatievoormoedersmetjongekinderen.Tenderde,bijhetbepalenvandesocialewelvaartsgewichtengaanweervanuitdathetvoordebestedingennietuitmaaktwiehetinkomenverdient.Wanneermannenenvrouweninstellenhetinkomenbeperktdelen,dankanditeenredenzijnwaaromeenverdienerseenrelatieflaaggewichtkrijgen.19Kunnendezepuntenverklarenwaaromeenverdienerseenlagergewichtkrijgendantweeverdieners?Helaasbestaathiergééneenduidigantwoordop.Noglosvanhetfeitdatwenietbeschikkenovereenmodeldatmetdezepuntenrekeninghoudt,hangthetantwoordmedeafvanbijvoorbeelddesubjectievewaarderingvandezorgvoorkinderenenvooroudersdoorfamilie.

7 Beleidsopties

Uithetvoorgaandeblijktdatdedrukopeenverdienersistoegenomenendedrukoptweeverdienersisafgenomen,vooralbijstellenmetjongekinderen.Hetbeleidzoektdegrenzenopvanongelijkheidendoelmatigheid.Welkealternatievebeleidsoptieszijner?Webehandelenbeleidsoptiesdieaangrijpenbijhetdrukverschilvooreen‐entweeverdieners.Deintensiveringenindearbeidskorting,combinatiekortingendekinderopvangtoeslaghebbenookeffectopalleenstaandenenalleenstaandeouders.Bijdegroepalleenstaandeoudershebbendezeintensiveringenerjuisttoegeleiddatwerkenfinancieelweerwatopleverde(waardatvoorheennietofmaarbeperkthetgevalwas,DeBoerenJongen,2017).Bijeeneventuelebeleidswijzigingindetoekomstishetdusbelangrijkomvooralleenstaandenenalleenstaandeouderswerkenfinancieelaantrekkelijk

17 Uit de theorie van de optimale belastingen weten we dat bij negatieve sociale welvaartsgewichten een zogenaamde Pareto verbetering mogelijk is (Lorenz en Sachs, 2016). Bij een Pareto verbetering gaat iemand erop vooruit zonder dat iemand anders er op achteruit gaat. In dit geval werkt dit als volgt. Door de belasting op eenverdieners met een jongste kind tussen 0 en 3 jaar te verlagen, gaan zowel zij erop vooruit als de staatskas. De staatskas gaat erop vooruit omdat een aantal tweede verdieners stopt met werken. Dit levert geld op omdat eenverdieners met een jongste kind tussen 0 en 3 jaar gemiddeld meer belasting betalen dan tweeverdieners met een jongste kind tussen 0 en 3 jaar (zie De Boer e.a., 2018). 18 Fleurbaey en Maniquet (2006) maken een vergelijkbaar punt in hun `fair income tax’ analyse. 19 Zie Alesina e.a. (2011).

17

tehouden.Daarombeperkenweonstotbeleidsmaatregelendievooraleffecthebbenopeen‐entweeverdieners.Eenbeleidsmakerkanhetgewichtvaneenverdienerstenopzichtevantweeverdienersverhogendoordedrukopeenverdienersteverlagenen/ofoptweeverdienersteverhogen.Ditkanbijvoorbeelddoor: Dekinderopvangtoeslagteverlagenvoorstellen.Ditvraagtdanomeenapartetabelvoor

stellenenalleenstaandeouders.Dedrukoptweeverdienersneemtdantoe.20 Decombinatiekortingteverlagenvoorstellen.Ditvraagtdanomeenaparte

combinatiekortingvoorstellenenalleenstaandeouders.Ookinditgevalneemtdedrukoptweeverdienerstoe.

Hetkindgebondenbudgetteverhogen.Ditverlaagtdedrukvanzoweleenverdienersalsvantweeverdieners,maarvanwegehunrelatieflageinkomendaalthierdoordedrukvaneenverdieners(metkinderen)meerdanvantweeverdieners(metkinderen).

Deafbouwvandeoverdraagbaarheidvandealgemeneheffingskorting(deels)ongedaantemaken,bijvoorbeeldvoorstellenmetjongekinderen(daarmoetdanwelweereenaparteregelingvoorwordeningevoerd).Hierdoordaaltvooraldedrukvooreenverdieners.

Dezebeleidsoptiesleidentoteenafnameindeongelijkheidindebesteedbareinkomensvaneen‐entweeverdieners,enhebben(aandemarge‐bijeenkleineaanpassing)maareenbeperkteffectopdehoudbaarheidvandeoverheidsfinanciën.Dezebeleidsoptiesleidenechterweltotminderarbeidsparticipatie,endaarmeeooktotmindereconomischezelfstandigheid,vooralvanvrouwen.21

20 De beleidsonzekerheid bij de kinderopvangtoeslag neemt dan wel weer toe. Ouders en medewerkers in de kinderopvang hebben in het verleden te maken gehad met grote wijzigingen in de kinderopvangtoeslag, zowel intensiveringen als ombuigingen. 21 Zie CPB (2015) en De Boer (2016).

18

Literatuur Alesina,A.,Ichino,A.enL.Karabarbounis,2011,Gender‐basedtaxationandthedivisionoffamilychores,AmericanEconomicJournal:EconomicPolicy,3(2),pp.1‐40.Balkenende,J.,Bos,W.enA.Rouvoet,2007,Samenwerken,samenleven,RegeerakkoordCDA,PvdAenChristenUnie,7februari2007,DenHaag.Bettendorf,L.,Folmer,K.enE.Jongen,2015,Childcaresubsidiesandlaboursupply:EvidencefromalargeDutchreform,LabourEconomics,36,pp.112‐123.Boer,H.‐W.de,2016,Forbetterorforworse:TaxreformintheNetherlands,DeEconomist,164,pp.125‐157.Boer,H.‐W.deenE.Jongen,2017,OptimalincometaxationofloneparentsintheNetherlands:Arewethereyet?,CPBDiscussionPaper361,DenHaag.Boer,H.‐W.de,Jongen,E.enP.Koot,2018,OptimaltaxationofsecondaryearnersintheNetherlands:Hasequitylostground?,CPBDiscussionPaper375,DenHaag.Borghans,L.,2009,Grenzenaanhetfiscaalstimulerenvanarbeidsparticipatie,TPEdigitaal,3(2),pp.34‐52.Bourguignon,F.enA.Spadaro,2012,Tax‐benefitrevealedsocialpreferences,JournalofEconomicInequality,10,pp.75‐108.Commissieinkomstenbelastingentoeslagen,2012,Naareenactiverenderbelastingstelsel:Interimrapport,ministerievanFinanciën,DenHaag.CPB,2015,KansrijkArbeidsmarktbeleid,CPB,DenHaag.Dijkstra,P.enS.vanWeyenberg,2013,Bouwaanrechtsubsidieversneldaf,motieingediendop13juni2013.Fleurbaey,M.enF.Mainquet,2006,Fairincometax,TheReviewofEconomicStudies,73(1),pp.55‐83.Jongen,E.,H.‐W.deBoerenP.Dekker,2015,Deeffectiviteitvanfiscaalparticipatiebeleid,CPBPolicyBrief2015/02,DenHaag.Koot,P.,H.‐W.deBoerenE.Jongen,2018,Debelastingdrukvaneen‐entweeverdienersvanaf2005‐EenintertemporeleeninternationaleanalysevandebelastingdrukvoorpareninNederland,CPBAchtergronddocument,DenHaag.

19

Kösters,L.enL.Moonen,2011,Vaneenverdienernaartweeverdiener:denieuwenorm?Sociaaleconomischetrends,1ekwartaal,CBS,DenHaag.Lorenz,N.enD.Sachs,2016,IdentifyingLafferbounds:AsufficientstatisticsapproachwithanapplicationtoGermany,ScandinavianJournalofEconomics,118(4),pp.646‐665.Mirrlees,J.,1971,Anexplorationinthetheoryofoptimumincometaxation,ReviewofEconomicStudies,38,pp.175‐208.OESO,2014,Neutralityoftaxbenefitsystems,OESO,Parijs.OESO,2016,LaborForceStatistics,OESO,Parijs.Rutte,M.,Ollongren,K.,Jonge,H.deenC.Schouten,2017,Vertrouwenindetoekomst,RegeerakkoordVVD,D66,CDAenChristenUnie,10oktober2017,DenHaag.Rutte,M.enD.Samson,2012,Bruggenslaan,RegeerakkoordVVDenPvdA,29oktober2012,DenHaag.Rutte,M.enM.Verhagen,2010,Vrijheidenverantwoordelijkheid,RegeerakkoordVVDenCDA,30september2010,DenHaag.Saez,E.,2002,Optimalincometransferprograms:Intensiveversusextensivelaborsupplyresponses,QuarterlyJournalofEconomics,117(3),pp.1039‐1073.Saez,E.enS.Stantcheva,2016,Generalizedsocialmarginalwelfareweightsforoptimaltaxtheory,AmericanEconomicReview,106(1),pp.24‐45.SCP,2018,Werkenaandestart–Jongevrouwenenmannenopdearbeidsmarkt,SCP,DenHaag.SCPenCBS,2016,Emancipatiemonitor2016,SCPenCBS,DenHaag.Segers,G.‐J.,2016,ToespraakophetpartijcongresvandeChristenUnie,25november2016,Nijkerk.Stellinga,M.,2016,NRCcheckt:‘Eenverdienerbetaalttotzeskeermeerbelasting’,1december2016.Stevens,L.,2017,Waaromwedefiscusnietvertrouwen,interviewinElsevierweekblad,8juli2017.Quist,A.,2015,Marginaledrukenparticipatiebelastingperhuishoudtypein2015,CPBAchtergronddocument,DenHaag.

2005 2015...Door de toename in het aandeel tweeverdieners is ook het aandeel van economisch...

Documents

Transcript of 2005 2015...Door de toename in het aandeel tweeverdieners is ook het aandeel van economisch...