2000 Patientenrechten in Aruba en de Nederlandse Antillen

8/18/2019 2000 Patientenrechten in Aruba en de Nederlandse Antillen

1/47

PATIENTENRECHTEN IN ARUBA EN DE NEDERLANDSE ANTILLEN

UNIVERSITEIT VAN ARUBA

mr. dr. drs. H.B. van Aller

CAHIER NUMMER 1, ORANJESTAD, JUNI 1994

Oorspronkelijke uitgave Universiteit van Aruba, 1991 en 1994

Eerste en tweede druk

DERDE DRUK, POS CHIQUITO, ARUBA ,

DECEMBER 1999 - JANUARI 2000


2/47

PATIENTENRECHTEN IN ARUBA EN DE NEDERLANDSE ANTILLEN

UNIVERSITEIT VAN ARUBA

Eerste en tweede druk, 1991 en 1994

mr. dr. drs. H.B. van Aller

POS CHIQUITO, ARUBADERDE DRUK

DECEMBER 1999 – JANUARI 2000


3/47

In de serie Arubaanse Verkenningen zijn eerder verschenen de cahiers:

H.B. van Aller, Patiëntenrechten in Aruba en de Nederlandse Antillen, 1991, tweede herziene

druk, 1994.

H.B. van Aller, Rechtsvergelijkend jurisprudentie onderzoek Staatsrecht en Bestuursrecht, Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba, 1992.

H.B. van Aller, Filosofische legitimatie van de staat, eerste druk, 1991, tweede herziene druk,

1994.

H.B. van Aller, De vrijheid van meningsuiting en het onschendbaar bekladden, 1992, tweede

herziene druk, 1994.

D.G. Kock en A.E. Harteveld, Een eenvoudige strafzaak volgens het wetboek van strafvordering

van Aruba en de Nederlandse Antillen, 1994.

H.B. van Aller, De slavernij in de kolonie Curaçao en onderhorigheden. Oorzaken en gevolgen vande Nederlandse slavernij voor de staatkundige ontwikkeling van de Nederlandse Antillen en

Aruba, 1994, eerste en tweede druk. Derde druk H.B. Van Aller, Pos Chiquito, Aruba, december

1999 – januari 2000.

© H.B. van Aller, Aruba, 1994.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij

elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende.

Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912

juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471

en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan

de auteursrechthebbende. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers

en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich eveneens tot de

auteursrechthebbende of de uitgever te wenden.


4/47


5/47

i

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord

1. Wat is recht? 1

1.1. Publiek en privaatrecht 1

1.2. Het strafrecht 1

1.3. Het staatsrecht 3

1.4. Het administratief recht 3

1.5. Het tuchtrecht 3

2. Het burgerlijk- of privaatrecht 5

2.1. Overeenkomst tussen patiënt en arts 6

2.2. Wetsvoorstel Geneeskundige Behandelingsovereenkomst 7

3. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid 83.1. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid 8

3.2. Aansprakelijkheid werkgever 10

3.3. Strafrechtelijke aansprakelijkheid 11

4. Het beroepsgeheim 12

4.1. Het verschoningsrecht 12

4.2. Schending beroepsgeheim 13

5. Patiëntenrecht 13

5.1. Arubaanse Staatsregeling 14

5.2. Grondrechten 14

6. De goederen van de patiënt 15

6.1. Aandachtspunten 16

7. Medisch handelen door onbevoegden 17

7.1. De wet en de praktijk 17

7.2. De verlengde arm 18

8. Grondrechten en rechten van de patiënt 20

8.1. De Arubaanse Staatsregeling, hoofdstuk I 21

8.2. Het karakter van de grondrechten 22

8.3. Het beperken van de grondrechten 228.4. Procedure en competentie voorschriften 23

8.5. De horizontale werking van grondrechten 23

8.6. Toetsing van een landsverordening

aan de grondrechten in de Staatsregeling 23

8.7. Belangrijke grondrechten in de gezondheidszorg 24

8.8. Ethische Code 25

9. Ontstaan van het patiëntenrecht 27

9.1. Toelichting patiëntenrechten 27

9.2. Klachtrecht van de patiënt 34

10. Fouten Ongevallen en Near-Accidents (FONA) 34


6/47

ii

10.1. Vermijdbare en verwijtbare risico’s 35

11. Patiëntenwet op de Nederlandse Antillen 36

12. Regeren is vooruitzien 37

13. Conclusie 37

14. Geraadpleegde literatuur 38


7/47

iii

VOORWOORD

In 1991 kwam de eerste druk uit van het cahier ‘‘Patiëntenrechten in Aruba en de Nederlandse

Antillen’’, in de serie Arubaanse verkenningen van de Universiteit van Aruba. Daar het cahier

reeds geruime tijd uitverkocht was, leek het zinvol een tweede aangepaste en herziene druk het

licht te doen zien. In Nederland is het patiëntenrecht de laatste jaren sterk ontwikkeld. In Aruba

en de Nederlandse Antillen gaat het wat langzamer. Daar het de bedoeling was en is om een

eenvoudige inleiding in het patiëntenrecht te presenteren, zijn uitgebreide juridische

uiteenzettingen vermeden. Voor degenen die meer over een bepaald onderdeel willen weten

geven de verwijzingen voldoende aanknopingspunten. Aangegeven wordt waar belangrijke

rechterlijke uitspraken kunnen worden gevonden.

De laatste ontwikkelingen in Nederland zijn verwerkt. Gedacht wordt dan aan de invoering

van de “euthanasie’’ wet, die weinig verandert aan de bestaande praktijk. Euthanasie blijft

strafbaar tenzij aan een aantal scherp omschreven vereisten wordt voldaan, zoals uitgewerkt inde rechtspraak.

De wet op de Beroepsuitoefening Individuele Gezondheidszorg (BIG) in Nederland waarin

alle vormen van tuchtrecht zullen worden ondergebracht en de beroepsbescherming zal worden

vervangen door een titelbescherming, is nog steeds niet ingevoerd. De wet op de medische

behandelingsovereenkomst is ook nog in het stadium van wetsontwerp. De Wet Bijzondere

Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) is op 17 januari 1994 in werking getreden.

Mr. dr. M. Tratnik en mr. dr. A.E. Harteveld wil ik gaarne dank zeggen voor hun waardevolle

commentaren en opmerkingen.

H.B. van Aller, juni 1994


8/47


9/47

1

Het recht en de gezondheidszorg

1. Wat is recht?

In de samenleving leven we volgens een aantal regels van moraal, fatsoen en beleefdheid. Het

verschil tussen deze voorschriften en rechtsregels is, dat de rechtsregels van hogerhand (deoverheid) worden gehandhaafd en dat op niet naleving ervan meestal straf (een sanctie) is

gesteld. Dit kan als de overheid zelf ingrijpt (zoals bij het strafrecht), of omdat de overheid de

individuele burger behulpzaam is bij het verkrijgen van zijn recht door middel van een

burgerlijk proces.

1.1.Publiek- en privaatrecht

Het recht wordt onderverdeeld in een aantal gebieden, waarvan het burgerlijk recht, het

strafrecht en het staatsrecht wel de belangrijkste zijn. Voor een goed begrip van het

gezondheidsrecht is het nodig eerst op het rechtssysteem in te gaan, vooral het onderscheid

tussen publiekrecht en privaatrecht. Tot het publiekrecht worden gerekend die rechtsregels, die

op welke manier dan ook de speciale rol van de overheid in de maatschappij aan de orde stellen.De organisatie van de overheid behoort hiertoe en de verhouding van overheidsorganen

onderling, maar ook de verhouding tussen overheidsorganen enerzijds en burgers anderzijds. In

het privaatrecht gaat het om de rechtsregels, die de onderlinge verhoudingen tussen personen

regelen. Een instelling als het ziekenhuis, een bedrijf of een overheidsorgaan kan ook aan het

maatschappelijk leven deelnemen als ‘persoon’. Men spreekt dan van een rechtspersoon. Toch

zijn de grenzen tussen publiekrecht en privaatrecht soms vaag. De verhouding tussen huisarts en

patiënt heeft een grotendeels privaatrechtelijk karakter. De maatregelen ter voorkoming van

besmettelijke ziekten (bijvoorbeeld cholera) worden genomen door de overheid en zijn dus

publiekrechtelijk van aard. Ook stelt de overheid eisen aan opleidingen in de gezondheidszorg.

Tot het publiekrecht behoren: het staatsrecht, het administratief recht (of bestuursrecht), het

straf- en strafprocesrecht en het medisch tuchtrecht.

1.2.Het strafrecht

Het strafrecht geeft de geboden en verboden, waar elke burger zich aan heeft te houden, evenals

de voorschriften die aangeven met welke middelen de overheid op overtreding van deze regels

kan en mag reageren. In een strafproces staat de overheid (de Officier van Justitie) tegenover de

overtreder van de strafrechtsregel, bijgestaan door zijn advocaat. De rechter beslist of er

inderdaad sprake is van overtreding van de regel en zo ja, welke straf moet worden opgelegd.

Enige voorbeelden van artikelen uit het wetboek van strafrecht (WvSr) waarmee een (leerling)

ziekenverzorgende/verpleegkundige of andere beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg te

maken zou kunnen krijgen:

artikel 285 WvSr NA/Aruba : schending beroepsgeheim,

artikel 306, : euthanasie artikel,

artikel 308 t/m 311, : abortusartikelen,

artikel 320, : dood door schuld,

artikel 321, : zwaar lichamelijk letsel door schuld.

Artikel 285 WvSr luidt: Hij die opzettelijk enig geheim, hetwelk hij, uit hoofde van zijn hetzij

tegenwoordig, hetzij vroeger ambt of beroep, verplicht is te bewaren, bekend maakt, wordt gestraft met

ten hoogste zeshonderd gulden. Indien dit misdrijf tegen een bepaald persoon gepleegd is, wordt het

slechts vervolgd op diens klacht.

Artikel 306 WvSr luidt: Hij die een ander op zijn uitdrukkelijk en ernstig verlangen van het


10/47

2

leven berooft, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren.

Artikel 310 WvSr luidt: Hij die opzettelijk de afdrijving of den dood der vrucht van eene

vrouw met hare toestemming veroorzaakt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste

vier jaren en zes maanden.

Artikel 313 WvSr luidt: Mishandeling wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee

jaren of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden.

- Indien het feit zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft, wordt de schuldige gestraft met

gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren.

- Indien het feit den dood ten gevolge heeft, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten

hoogste zes jaren.

- Met mishandeling wordt gelijk gesteld opzettelijke benadeling der gezondheid.

Artikel 320 WvSr luidt: Hij aan wiens schuld de dood van een ander te wijten is, wordt gestraft

met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste negen maanden.

Artikel 321 WvSr luidt: Hij aan wiens schuld te wijten is dat een ander zwaar lichamelijk letsel

bekomt of zoodanig lichamelijk letsel waaruit tijdelijke ziekte of verhindering in de uitoefening

zijner ambts-of beroepsbezigheden ontstaat, wordt gestraft met gevangenisstraf of hechtenis van

ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden.

Artikel 322 WvSr luidt: Indien de in dezen Titel omschreven misdrijven worden gepleegd in

de uitoefening van eenig ambt of beroep, kan de straf met een derde worden verhoogd, kan

ontzetting worden uitgesproken van de uitoefening van het beroep waarin het misdrijf is

gepleegd en kan de rechter de openbaarmaking zijner uitspraak gelasten.


11/47

3

1.3.Het staatsrecht

Het staatsrecht geeft de regels die een goede ordening en funktionering beogen van onze

samenleving als geheel. De regels betreffen de verdeling van de overheidsmacht over

verschillende organen, zoals wetgeving door de volksvertegenwoordiging, de Staten en de

regering. Uitvoering door de regering en rechtspraak door de rechterlijke macht. Anderevoorbeelden zijn: regeling van de verkiezingen, hoe komt een landsverordening tot stand en hoe

krijgt de burger een studietoelage of onderstand van de overheid?

1.4.Het administratief recht

Bij het administratief recht gaat het om de verhouding tussen overheid en burgers en om

bijzondere aspecten van de verhouding tussen overheidsorganen onderling. Eisen die gesteld

worden aan de opleiding van artsen liggen op dit terrein, maar ook bepaalde speciale

organisatieregels inzake de preventieve gezondheidszorg.

1.5.Het tuchtrechtHet tuchtrecht is te vinden in de Landsverordening van de 4de Maart 1957 houdende regeling

van de tuchtrechtspraak over personen die geneeskunst uitoefenen, zomede voor apothekers.1

Deze regeling geldt voor de Nederlandse Antillen, maar is hangende een aanpassing

overgenomen door het Land Aruba, bij de status aparte. De Landsverordening geldt voor:

artsen, tandartsen, verloskundigen, tandheelkundigen en apothekers.

De hoofdfunctie van het tuchtrecht is de handhaving van het niveau van de medische

beroepsuitoefening. Er zijn drie categorieën van gedragingen die iemand voor de tuchtrechter

kunnen brengen:

1. ondermijning van het vertrouwen in de medische stand;

2. nalatigheid, waardoor ernstige schade ontstaat voor de patiënt;3. blijk geven van grove onkunde in de uitoefening van het beroep;

4. ongeschiktheid tot uitoefening van het beroep wegens ziels-, lichaams-, of

ouderdomsgebreken;

5. misbruik van sterke drank of verdovende middelen.2

In de meeste uitspraken gaat het om het ondermijnen van het vertrouwen van de medische

stand. Voorbeelden daarvan zijn:

- het afgeven van een onjuiste medische verklaring,

- het verstrekken van onvoldoende zorg aan de patiënt,

- nalatigheid,

- weigering van hulp of bijstand aan de patiënt,- schending van het beroepsgeheim,

- onzedelijke gedragingen ten aanzien van de patiënt.3

De tuchtrechter behandelt alleen een klacht als door iemand een klacht is ingediend bij het

College. Dit kan gebeuren door:

1. Publicatieblad 1957, 30.

2. Zie de artt. 2 t/m 6 Landsverordening Tuchtrechtspraak.

3. Zie de uitspraken in de Gids Jurisprudentie Gezondheidsrecht, met name het onderdeeltuchtrechtelijke uitspraken.


12/47

4

- de rechtstreeks belanghebbende (meestal de patiënt of diens familieleden);

- het bestuur van een organisatie, waarbij de persoon in kwestie is ingeschreven of in dienst is

(bijvoorbeeld het bestuur van een ziekenfonds, of de werkgever van een arts);

- de Inspecteur van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid in Nederland. In de

Nederlandse Antillen en Aruba is dat de Directeur van de Directie Volksgezondheid4 die

eveneens de Inspectie taak uitoefent.

Op grond van art. 5 sub 3 van de Samenwerkingsregeling (SWR) 5 behoort het procesrecht

inzake het Medisch Tuchtrecht bij eenvormige landsverordening te worden geregeld. Dat is tot

dusverre niet gebeurd. Voorzover er nog geen eenvormige landsverordening bestaat heeft de

bestaande landsverordening Medisch Tuchtrecht de status van eenvormige landsverordening.6

Het medisch tuchtprocesrecht is nader geregeld in het landsbesluit houdende algemene

maatregelen (ham) ter uitvoering van de artikelen 16 en 19 van de landsverordening Medisch

Tuchtrecht.7 In beginsel valt elk handelen of nalaten van de medische beroepsbeoefenaar onder

het tuchtrecht.8 Het Medisch Tuchtcollege is gevestigd te Willemstad. Tegen beslissingen van

het College staat hoger beroep open bij het Gemeenschappelijk Hof van Justitie.9 De volgende

straffen kunnen worden opgelegd:

1. waarschuwing,

2. berisping,

3. geldboete,

4. schorsing in de uitoefening van het beroep,

5. ontzegging van de bevoegdheid tot het uitoefenen van het beroep. 10

In de Nederlandse Antillen zijn tussen 1980 en medio 1986 slechts 17 klachten ingediend bij het

medisch tuchtcollege. Hiervan zijn 15 klachten rechtstreeks door de patiënt ingediend. Eenmaal

diende het bestuur van een instelling een klacht in. Een klacht werd aanhangig gemaakt door de

Officier van Justitie. In Nederland is het tuchtrecht enkele malen herzien en op het ogenblik iseen algehele herziening in voorbereiding en zullen onder andere verpleegkundigen ook onder

het tuchtrecht gaan vallen. In Nederland kunnen de zittingen van het medisch tuchtcollege om

redenen van algemeen belang openbaar zijn. De beslissing in eerste aanleg kan om dezelfde

redenen in het openbaar worden uitgesproken. Een uitspraak van het Centraal Medisch

Tuchtcollege (hoger beroep) moet in het openbaar worden uitgesproken. Dat is in de

Nederlandse Antillen en Aruba niet het geval. De klager ontvangt niet steeds een afschrift van

de beslissing van het tuchtcollege. Het onderscheid is mede te verklaren door het verschil in

mondigheid van de patiënt en de aandacht die in Nederland aan de patiëntenrechten en een

4. Artikel 6 lid 1 van de Gezondheidsverordening, AB 1989, GT 28. In de Gezondheidsverordeningwordt niet gesproken over het behandelen van klachten. Het uitoefenen van toezicht houdt tevens

in de controle van de kwaliteit van de gezondheidszorg. Dit betekent dus ook het behandelen van

klachten.

5. Samenwerkingsregeling Nederlandse Antillen en Aruba, PB 1985, 88; AB 28.

6. Zie art. 67 lid 1 SWR.

7. Landsbesluit houdende algemene maatregelen van de 14de juni 1958 ter uitvoering van deartikelen 16 en 19 van de Landsverordening van de 4de maart 1957 houdende regeling van de

tuchtrechtspraak over personen die geneeskunst uitoefenen, zomede over apothekers,

Publicatieblad, 1957, 30.

8. HR 6 juni 1975, NJ 1975, 475; Gids Jurisprudentie Gezondheidsrecht T 75/2. Vertrouwens-ondermijnende handelingen kunnen in bepaalde gevallen ook zijn handelingen, die een arts buiten

verband met de geneeskunde verricht.

9. Artikel 17 Landsverordening Medisch Tuchtrecht.10. Zie art. 7 Landsverordening Medisch Tuchtrecht.


13/47

5

goede klachtenregeling wordt gegeven.

Het is moeilijk om te achterhalen hoeveel zaken er bij het Medische Tuchtcollege sinds 1986

aanhangig zijn gemaakt. De Directie Volksgezondheid brengt geen jaarlijkse rapporten uit,

zoals dat in Nederland gebeurt door de Inspectie voor de Volksgezondheid.11 Bekend is dat in

Aruba in ieder geval sinds 1991 een aantal klachten zijn ingediend. Het zullen er voor de

Nederlandse Antillen en Aruba niet meer dan 20 zijn sinds 1986. De pers besteedde in 1993 iets

meer aandacht aan medische fouten.12

2. Het burgerlijk- of privaatrecht

Het burgerlijk recht of privaatrecht geeft de regels aan, waaraan de burgers zich in hun familie-

en onderlinge betrekkingen hebben te houden. Het regelt ook de hieruit voortvloeiende

bevoegdheden en verplichtingen. Bij een conflict kan een uitspraak van de burgerlijke rechter

worden gevraagd. Gedacht kan worden aan: verplichtingen uit huwelijk, ouderschap, huur,

echtscheiding, koop, arbeidsovereenkomst enz. Ook de regels die betrekking hebben op,

instellingen van gezondheidszorg zijn meestal van privaatrechtelijke aard. Ziekenhuizen zijn

meestal eigendom van stichtingen. Zo is het ziekenhuis van Aruba een stichting. Stichtingenzijn rechtspersonen, met een ideëel doel, die als normale privé-personen aan het rechtsverkeer

deelnemen. Tussen ziekenhuisbestuur en werknemers bestaat een arbeidsrechtelijke verhouding,

die beheerst wordt door dezelfde overwegende privaatrechtelijke regels als de verhouding

tussen werkgevers en werknemers in het algemeen.

2.1.Overeenkomst tussen patiënt en arts

De verhouding tussen beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en patiënten is, behoudens

enkele uitzonderingen, evenzeer van privaatrechtelijke aard. Dat betekent dat ervan moet

worden uitgegaan dat tussen hen een overeenkomst bestaat. De overeenkomst wordt beheerst

door de goede trouw. De arts moet zich inspannen ten behoeve van de gezondheid van de patiënt. Hoe hij dat doet is zijn zaak, als hij maar handelt zoals een gemiddeld bekwaam arts zou

kunnen beslissen te handelen. Een wezenlijk verschil met veel andere overeenkomsten is dat

van de arts niet bepaald een concreet resultaat mag worden verwacht.

Tussen patiënt en arts bestaat geen resultaatsovereenkomst. De arts wordt geacht zijn best te

doen. Er is dus sprake van een inspanningsovereenkomst. 13 Van groot belang bij een dergelijke

overeenkomst is dat voldoende informatie wordt verstrekt, zodat de patiënt een juiste afweging

kan maken tussen de verschillende behandelingsmethoden, dit wordt ‘informed consent’

11. In Nederland maakt het Staatstoezicht op de Volksgezondheid een autonoom onderdeel uit vanhet ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC). Er bestaan zeven inspecties. De

inspecties oefenen toezicht uit op de onder hen ressorterende gebieden van de volksgezondheidop grond van de Gezondheidswet, Van Gijn e.a. (red.), Wegwijs in de gezondheidszorg (1990)

pp. 62-63.

12. Voor de verhouding tussen strafrecht en medisch tuchtrecht en de terzake doende jurisprudentiezie: Beets (1989). Beets geeft op p. 17 een overzicht van de in Nederland opgelegde maatregelen

in het kader van het medisch tuchtrecht tussen 1973 en 1983. De maatregelen werden opgelegd

omdat de beroepsbeoefenaar een onjuiste behandeling gaf of onvoldoende zorg verstrekte. In

1973 werden 172 zaken aangebracht, in 38 gevallen werd een maatregel opgelegd. In 1983

werden 370 zaken aangespannen en werden er 67 maatregelen opgelegd. Tussen 1975 en 1985

werd in 17.6% van de medische tuchtzaken een maatregel opgelegd; H.B. van Aller (red.), 1989

p. 41.

13. HR 9 november 1990, NJ 1990, 26; TvGr 1991/18, pp. 117-119. Of er sprake is van een

resultaatsverbintenis of inspanningsovereenkomst zou aan de hand van redelijkheidscriteria per geval moeten worden bezien.


14/47

6

genoemd. Ontbreekt dit dan zal de rechter al snel concluderen tot wanprestatie en/of

onrechtmatige daad

De patiënt is volgens de overeenkomst verplicht ervoor te zorgen dat een honorarium betaald

wordt. De beëindiging van de overeenkomst tussen patiënt en arts kan op veel manieren plaats

vinden, bijvoorbeeld omdat de patiënt de relatie wenst te verbreken. Het recht dat te doen wordt

soms wel genoemd als een sociaal grondrecht, maar is niet meer dan een logisch gevolg van het

privaatrechtelijk karakter van de relatie tussen patiënt en arts. Ook de arts is partij bij de

overeenkomst en kan de overeenkomst dus opzeggen, maar aan dat recht zit een publiekrechte-

lijke beperking. Het bestaan van het recht op gezondheidszorg brengt met zich mee dat iedereen

de mogelijkheid moet hebben in geval van ziekte de hulp van een arts in te roepen. Als een

uitermate lastige patiënt al door alle artsen uit de omgeving is weggestuurd, of als er in de wijde

omtrek geen andere arts te vinden is, heeft de arts in tegenstelling tot bijvoorbeeld een

loodgieter, die in een vergelijkbare situatie verkeert, niet het recht de overeenkomst te

verbreken. De besproken vorm van overeenkomst is in beginsel ook van toepassing op een

patiënt en zijn ziektekostenverzekering, de patiënt en andere beroepsbeoefenaren in de

gezondheidszorg en tussen de patiënt en instellingen van gezondheidszorg.In een burgerlijk proces staan twee burgerlijk partijen, bijvoorbeeld de arts en zijn patiënt,

meestal bijgestaan door hun advocaten, tegenover elkaar en de rechter beslist over hun geschil.

2.2.Wetsvoorstel Geneeskundige behandelingsovereenkomst

In 1986 verscheen een voorontwerp van wet geneeskundige behandelingsovereenkomst

(WGBO). De algemene patiëntenrechten zullen daarin wettelijk worden geregeld in een nieuw

onderdeel van het Burgerlijk Wetboek (BW) te weten: in boek 7 titel 7 van het BW. 14 Daar een

zeer belangrijk deel van het gezondheidsrecht van privaatrechtelijke aard is, is het voorspelbaar

dat nu het nieuwe vermogensrecht is ingevoerd, dat grote invloed zal hebben op de

ontwikkeling van het gezondheidsrecht in Nederland.

15

De in te voeren artikelen 1653b en 1653c regelen de informatieplicht van de hulpverlener.

Het toestemmingsvereiste is vastgelegd in art. 1653d en vormt een uitwerking van art. 1356 BW

(oud).16 De patiënt zal over de consequenties en risico’s van de verschillende behandelingen

deugdelijk moeten worden ingelicht. De informatie mag worden nagelaten indien dat voor de

patiënt ernstig nadeel zou opleveren.17 Ingevolge art. 1653e moet de hulpverlener zich naar

vermogen inspannen ter uitvoering van de overeenkomst.18

De artikelen 1653i tot en met 1653m regelen het bijhouden van een patiëntendossier, de

bescherming hiervan en het inzagerecht. De patiënt heeft recht op inzage in zijn dossier en kan

afschriften daarvan eisen.19 Het beroepsgeheim wordt nog eens benadrukt in art. 1653l. Het

wetsvoorstel introduceert eveneens een centrale aansprakelijkheid van het ziekenhuis of andere

14. Het wetsontwerp werd ingediend bij de Tweede Kamer op 29 mei 1990.

15. E.H. Hondius is van mening dat de algemene regels van het NBW en de komende wettelijkeregelingen voor het geven van een opdracht voldoende zijn en de WGBO een overbodig

gedetailleerde regeling is. De arts zal moeten bewijzen dat hij aan zijn vergaande verplichtingen

op grond van de nieuwe wet heeft voldaan en dat zal in de praktijk vaak heel moeilijk zijn. Hij

verwees naar de artt. 6:248 en 7:403 BW. Ook wees hij op de mogelijkheid van ontbinding van

de overeenkomst op grond van onvoorziene omstandigheden (art. 6:258); Verslag

Najaarsvergadering Vereniging voor Gezondheidsrecht 1993, TvGr, 1993, pp. 148-154.

16. De artt. 3:33 t/m 3:35 en 6:217-6:230 BW.

17. Artikel 1653b.

18. Vergelijk art. 7:401 BW; de opdrachtnemer moet bij zijn werkzaamheden de zorg van een goed

opdrachtnemer in acht nemen.19. Zie de artt. 1653i-1653k.


15/47

7

vergelijkbare instellingen voor alle verrichtingen van de in de instelling werkzame

hulpverleners. Als het voorstel van wet wordt ingevoerd dan behoeft de patiënt niet meer uit te

zoeken of het bijvoorbeeld om een arts in dienstverband gaat of een vrijgevestigde arts. De

patiënt kan zich dan direct tot het ziekenhuis wenden.20 Artikel 1653s stelt dat uitsluiting van

aansprakelijkheid van een hulpverlener of de instelling niet mogelijk is. Artikel 1653t stelt dat

degene die anders dan krachtens een behandelingsovereenkomst geneeskundige handelingen

verricht, aansprakelijk is als ware hij bij een behandelingsovereenkomst partij. Deze bepaling

ziet met name op de behandeling van comateuzen en verrichtingen van bedrijfs- en

keuringsartsen. De grote waarde van het wetsvoorstel is gelegen in het dwingend rechtelijk

vastleggen van de verhouding tussen hulpvrager en hulpverlener. De codificatie van een aantal

reeds in de praktijk en rechtspraak uitgekristalliseerde patiëntenrechten is een grote

vooruitgang.21

3. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid

Verantwoordelijkheid kan zijn:

- moreel,- rekenschap afleggen aan een persoon, bestuur enz. betreffende eigen daden of daden van

ondergeschikten.

3.1.Burgerrechtelijke aansprakelijkheid

Indien er sprake is van een behandelingsovereenkomst, dan is het voorwerp van de verbintenis

de behandeling door de arts. Presteert de arts niet of onzorgvuldig en is dat aan de arts toe te

rekenen dan is er sprake van wanprestatie. Dit is het geval zowel bij onachtzaamheid als bij

opzet, maar ook als andere factoren die in de risicosfeer van de arts liggen een rol spelen, zoals

onervarenheid. Staat de wanprestatie vast dan is de arts wettelijk verplicht de schade te

vergoeden.Burgerrechtelijke (civiele aansprakelijkheid) betekent de verplichting schade die is

toegebracht te vergoeden. In zo’n geval moet er over het algemeen sprake zijn van schuld, van

een fout die verwijtbaar is. Als een medewerker in het ziekenhuis slordig werkt en een fout

maakt, die hij niet zou maken als hij met zijn hoofd bij zijn werk was geweest is dat een

verwijtbare fout. Daarbij komt dan nog de maatstaf hoe een gemiddelde

verpleegkundige/ziekenverzorgende of arts onder vergelijkbare omstandigheden zou hebben

gehandeld. De fout die gemaakt is moet in een directe relatie staan tot het (ernstige) gevolg.

Indien op onjuiste wijze een (intramusculaire) injectie is toegediend, terwijl de betrokkene de

handeling goed heeft aangeleerd bijvoorbeeld (niet in het bovenste buitenste bilquadrant) en de

patiënt houdt een verlamd been over, dan is er onzorgvuldig en verwijtbaar gehandeld. De

schade is een gevolg van de door de beroepsbeoefenaar gemaakte fout.

De wanprestatie van het ziekenhuis staat vast wanneer de patiënt een aan de beroepsbeoefenaar

toerekenbaar handelen kan aantonen (art. 6:74-75 BW). Voor de schadevergoeding is de

verjaringstermijn op 5 jaren gesteld (art. 3:310 BW) en is niet de algemene termijn van 20 jaren

aangehouden. De rechter kan desgewenst het bedrag van de schadevergoeding matigen (art.

6:109 BW).

Indien er geen overeenkomst is gesloten, kan de patiënt de veroorzaker van de medische

fout aanspreken op grond van onrechtmatige daad (art. 6:162 BW). De patiënt zal voordat een

actie tot schadevergoeding kan worden toegewezen moeten bewijzen dat de schade is ontstaan

20. Artikel 1653r.21. H.B. van Aller (red.), 1989, pp. 18-19.


16/47

8

door de handeling of het nalaten en daar een direct gevolg van is. Bovendien moet het handelen

of nalaten onrechtmatig zijn. Bijvoorbeeld overgaan tot sterilisatie van een vrouw zonder

toestemming.

Ook kunnen beide acties gelijktijdig worden ingesteld. Dan moet er sprake zijn van een

handelswijze van de beroepsbeoefenaar die onafhankelijk van het feit of er sprake is van de

schending van contractuele verplichtingen, tevens onrechtmatig is. Bij de aansprakelijkheid uit

onrechtmatige daad is de arts in alle gevallen verplicht de schade te vergoeden. Bij de

aansprakelijkheid uit wanprestatie kan de arts zich onttrekken aan de eis schadevergoeding door

overmacht aan te tonen. Vaak komt arts niet eens aan bewijs van overmacht toe, omdat in de

meeste gevallen zijn inspanning hem reeds bevrijdt. Dit betekent dat als de arts kan aantonen

dat hij zich voldoende heeft ingespannen, hij niet aansprakelijk is voor eventuele onvoldoende

resultaten.

Pas wanneer de patiënt het bewijs heeft geleverd dat de arts zich onvoldoende heeft

ingespannen, kan de arts zich beroepen op overmacht. Als er sprake is van overmacht dan geldt

naar algemeen burgerlijk recht dat beide partijen hun eigen schade dragen. 22

Het ziekenhuis maakt in de uitoefening van de overeenkomst met de patiënt gebruik van

hulppersonen, zoals arts-assistenten en verpleegkundigen.

Onder het begrip ‘hulppersonen’ wordt ook verstaan elke ondergeschikte of niet-ondergeschikte

waarvan het ziekenhuis of de arts zich bedient om de overeenkomst met de patiënt uit te voeren.

Het ziekenhuis is voor de gedragingen van deze personen op gelijke wijze aansprakelijk als

voor eigen gedragingen (art. 6:76 BW).23 De vrijgevestigde arts die gebruik maakt van de

diensten van een verpleegkundige in loondienst van het ziekenhuis, in de uitoefening van zijn

contractuele verplichting met de patiënt, is voor haar handelen of nalaten aansprakelijk.24 Bij

aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad is de arts verantwoordelijk voor de fouten van zijn

ondergeschikten, ongeacht of de ondergeschikte de schade toebracht in het kader van een

dienstopdracht of niet. Een functioneel verband tussen de taakvervulling en de onrechtmatige

daad is hier voldoende (art. 6:170 BW). Ook voor niet-ondergeschikten is de arts in eendergelijke situatie aansprakelijk (art. 6:171 BW).

De schuldenaar moet in beginsel instaan voor de geschiktheid van bij een verbintenis gebruikte

zaken (art. 6:77).25

Ten slotte kan er nog sprake zijn van zaakwaarneming . Zaakwaarneming doet zich voor als een

22. W.D.H. Asser, Stelplicht en bewijslastverdeling en medische aansprakelijkheid in het Nederlandse recht, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 1991, pp. 63-76.

23. Zie ook de artt. 6:74 en 6:75, een tekortkoming kan niet aan de schuldenaar worden toegerekendals deze niet aan zijn schuld is te wijten noch krachtens een rechtshandeling, noch krachtens in

het verkeer geldende opvattingen. Artikel 6:76 gaat over hulppersonen en art. 6:77 over hulpzaken. Een tekortkoming kan dus ook aan een hulpzaak worden toegerekend. De schuldenaar

moet altijd instaan voor hulppersonen, maar niet altijd voor hulpzaken; Verslag

Najaarsvergadering Vereniging voor Gezondheidsrecht 199, TvGr, 1993, pp. 148-154.

24. HR 17 oktober 1986, NJ 1987, 124.

25. HR 5 januari, 1968, NJ 1968, 102, Fokker-Zentveld en HR 13 december 1968, NJ 1969, 174,Cadix. Zie afdeling 7.1.3. BW en Rechtbank Haarlem 25 februari 1986, TvGr, 1987, 3. Het ging

hier om een defecte chip van een geimplanteerde pace-maker. De arts werd niet aansprakelijk

geacht voor de later defect gebleken chip. Zie verder art. 6:173. Op ziekenhuis en arts rust een

risico-aansprakelijkheid als zij bezitter zijn van gebrekkige medische hulpmiddelen. Maken zij

gebruik van zaken waarvan zij geen bezitter zijn dan kan art. 6:181 BW van toepassing zijn. In

1988 bepaalde het Hof Amsterdam dat een pace-maker wel een hulpzaak was. Het doel van de

pace-maker was het verminderen van hartklachten en niet het implanteren als zodanig; Verslag Najaarsvergadering Vereniging voor Gezondheidsrecht 1993 TvGr, 1993, pp. 148-154.


17/47

9

arts een patiënt behandelt zonder dat er een overeenkomst bestaat (de artt. 6:198 t/m 202 BW).

Zaakwaarneming is het vrijwillig (mede) behartigen van de belangen van een ander voor diens

rekening en risico, terwijl er een zekere noodzaak tot handelen bestaat. Zo’n situatie doet zich

bijvoorbeeld voor als de patiënt ten gevolge van bewusteloosheid niet in staat is zijn wil

kenbaar te maken. De wilsovereenstemming is een van de constitutieve vereisten voor een

rechtsgeldige overeenkomst (de artt. 3:33 t/m 3:35 en 6:217 t/m 6:230 BW). Zonder

wilsovereenstemming komt een overeenkomst niet tot stand. Zodra de patiënt weer bij

bewustzijn is en er overlegd kan worden met hem of de naaste familie over zijn behandeling,

wordt er geacht een overeenkomst tot behandeling te zijn gesloten. Daarom wordt een actie uit

zaakwaarneming zelden ingesteld.

3.2.Aansprakelijkheid werkgever

De patiënt die schade heeft ondervonden van een behandeling in het ziekenhuis kan zowel de

ondergeschikte die de fout heeft gemaakt als het ziekenhuis aanspreken. Meestal zal het

ziekenhuis worden aangesproken, omdat de werkgever draagkrachtiger is dan een werknemer in

loondienst. Volgens het Burgerlijk Wetboek (BW) zowel in Nederland, Aruba als de Nederlandse Antillen is het ziekenhuis aansprakelijk voor fouten door ondergeschikten

gemaakt. De CAO die van toepassing is op de rechtspositie van medewerkers in het ziekenhuis

in Aruba gaat uit van het BW en geeft enige uitleg over de aansprakelijkheid van de werkgever

voor de werknemer. Artikel 7 van de CAO regelt de verplichtingen van de werknemer en de

werkgever. Voornamelijk worden hier de verplichtingen van de werknemer genoemd. Artikel

7.9 zegt:

“Werknemer is niet aansprakelijk voor tijdens de dienstuitoefening door hem toegebracht letsel aan

derden, dan wel schade aan goederen van derden en/of werkgever, dan in geval van opzet of grove

nalatigheid van de werknemer.”

Wie wel verantwoordelijk is vermeldt de Arubaanse ziekenhuis CAO niet, maar dat zalongetwijfeld het ziekenhuis zelf zijn. Als aan een ondergeschikte grove schuld of opzet voor

onzorgvuldig handelen valt toe te rekenen is het ziekenhuis óók aansprakelijk maar niet

draagplichtig. Het ziekenhuis kan als het wordt aangesproken om de schade te vergoeden, die

onder die omstandigheden vervolgens op de werknemer verhalen.26

Leerling- verpleegkundigen en verzorgenden, benevens al het andere personeel in loondienst

van het ziekenhuis vallen onder de CAO. In de préklinische periode van het verplegend en

verzorgend personeel zal de opleiding een verzekering hebben afgesloten. Het is altijd

verstandig om als personeelslid even te informeren of dat ook inderdaad zo is.

In Nederland kan het ziekenhuis als er een fout is gemaakt door opzet of grove schuld van eenwerknemer en er schadevergoeding is betaald door het ziekenhuis, dit bedrag niet terugvorderen

26. Voor de verdeling van de interne draagplicht zie HR 26 juni 1959, NJ 1959, 551, De Bont vsZuid-Ooster. Het ging hier om een verkeersfout van een buschauffeur waardoor de werkgever

schade leed. De werkgever sprak de arbeider aan uit wanprestatie. Uit dit arrest blijkt dat

uitoefening van het regresrecht niet aanvaardbaar kan blijken als het gaat om lichte fouten van de

werknemer. De aard van de arbeidsovereenkomst kan met zich meebrengen dat de werkgever de

gevolgen moet dragen van geringe fouten die de arbeider bij de verrichting van zijn

werkzaamheden op grond van zijn dienstbetrekking begaat. De aard van de onderlinge

arbeidsovereenkomst bepaalt de zwaarte van het uit te oefenen verhaal (regresrecht) van de

werkgever op de werknemer voor schade door de werknemer toegebracht op grond van art. 1403

BW (oud). Het gaat dan uiteraard om die gevallen waarin de werkgever door derdenaangesproken de betreffende schade heeft betaald.


18/47

10

van degene die de fout maakte. Dit zogenaamde regresrecht is in de CAO in Nederland

uitgesloten. Deze regeling bestaat nog niet in de Arubaanse CAO, maar zou er wel moeten

komen. Door een betrekkelijk geringe fout kan in een ziekenhuis grote schade voor een patiënt

ontstaan. Een schade die in geen verhouding staat tot het salaris van degene die de fout maakte.

De meest gangbare regeling is dat het ziekenhuis een aansprakelijkheidsverzekering heeft

afgesloten, waarbij dekking wordt gegeven voor:

- de aansprakelijkheid van het ziekenhuis voor eigen fouten,

- de aansprakelijkheid van het ziekenhuis in zijn hoedanigheid van werkgever, dus voor

fouten van ondergeschikten.

Het zou juist zijn als het ziekenhuis de verzekering zou uitbreiden tot de eigen aansprakelijkheid

van de in dienst van het ziekenhuis werkzame personen. Eveneens zou dat moeten gelden voor

personen die niet in dienstverband van het ziekenhuis werken, maar wel diensten verrichten

voor het ziekenhuis. De meeste artsen werkzaam in het ziekenhuis zijn eigen ondernemer en

huren goederen en diensten in het ziekenhuis.

3.3.Strafrechtelijke aansprakelijkheid

Wegens overtreding van een strafrechtsregel kan men voor de strafrechter worden gedaagd. In

het beroep van ziekenverzorgende/verpleegkundige of arts kan het maken van een ogen-

schijnlijk kleine fout al tot gevolg hebben, dat men terecht komt bij de ‘‘zware’’ artikelen uit

het WvSr over dood door schuld of zwaar lichamelijk letsel door schuld. Er moet sprake zijn

van schuld, wil er sprake zijn van strafbaarheid. Hiermede wordt bedoeld grove onachtzaam-

heid, ernstige onoplettendheid of aanmerkelijke schuld. Niet een geringe fout, welke ons

allemaal kan overkomen leidt tot strafrechtelijke aansprakelijkheid, maar (ernstige) onacht-

zaamheid, zorgeloosheid of verzuim van elementaire plichten, welke goede ziekenver-

zorgenden/verpleegkundigen of artsen onder dezelfde omstandigheden in acht zouden nemen. Ineen strafproces zal minder gauw van schuld worden gesproken, dan in een proces voor de

burgerlijke rechter. De graad van verwijtbaarheid is in een strafproces aanzienlijk zwaarder.

Hieruit volgt in ieder geval, dat een medewerker nooit een handeling moet verrichten, die hij

niet beheerst. Het gaat om mensenlevens. En elk mensenleven is kostbaar.

4. Het beroepsgeheim (op het terrein van de volksgezondheid)

De grenzen van het beroepsgeheim worden bepaald door de wet en de uitspraken van (vooral)

straf- en tuchtrechter. Uit deze uitspraken blijkt hoezeer maatschappelijke ontwikkelingen

medebepalend zijn voor de opvattingen omtrent het beroepsgeheim.

Er bestaat een beroepsgeheim ten behoeve van de patiënt en niet ten behoeve van de medische beroepsbeoefenaar. Een beroepsgeheim is noodzakelijk in het belang van de individuele patiënt

en in het algemeen belang. Niemand mag uit vrees voor het bekend worden van bepaalde feiten

ervan weerhouden worden geneeskundige hulp te zoeken.

Het beroepsgeheim is op twee manieren wettelijk beschermd, strafrechtelijk en tuchtrechtelijk.

Artikel 285 WvSr stelt straf op het opzettelijk schenden van het beroepsgeheim. Dit artikel

wordt weinig gebruikt. De meeste schendingen van een beroepsgeheim worden behandeld door

de tuchtrechter. Voor verpleegkundigen en ziekenverzorgenden bestaat (nog) geen

beroepsgeheim. Dit bestaat in beginsel alleen voor artsen en soms naar analogie voor

verpleegkundigen.


19/47

11

4.1.Het verschoningsrecht

Het verschoningsrecht is geregeld in de artt. 217 e.v. Wetboek van Strafvordering (WvSv)

Nederland, art. 191 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Nederland (BRv) en de artt. 149

WvSv en 1928 BW Nederlandse Antillen (NA) en Aruba. Dit betekent dat men, wanneer men

als getuige of deskundige in een proces wordt opgeroepen en daarom verplicht is aan de rechter te vertellen wat men weet, zich kan beroepen op zijn plicht tot geheimhouding uit hoofde van

stand, beroep of ambt ten aanzien van die zaken, waarvan de wetenschap aan hem als zodanig is

toevertrouwd. Niet iedereen die een zwijgplicht heeft, heeft ook een verschoningsrecht. De

kring van geheimhouders is dus ruimer. De verpleegkundige en ziekenverzorgende hebben een

geheimhoudingsplicht. De Hoge Raad oordeelde in 1990 dat de verpleegkundige een zelfstandig

verschoningsrecht in een civiele procedure heeft.27

Tot deze uitspraak was de jurisprudentie daar niet eenduidig over. De arts heeft vanzelf-

sprekend een beroepsgeheim, een zwijgplicht en een verschoningsrecht. Hij kan het

beroepsgeheim echter niet inroepen tegen de patiënt. Alle medewerkers in het ziekenhuis

hebben op grond van de CAO (en ook het strafrecht) een plicht tot geheimhouding over datgene

wat hen in hun beroepsuitoefening ter kennis komt over een patiënt. Dit betekent niet dat

ziekenverzorgenden een eigen verschoningsrecht hebben. Tot op heden zijn er nog niet veel procedures gevoerd waarbij ziekenverzorgenden waren betrokken. Dit kan veranderen, zeker op

Aruba, als het patiëntenrecht die aandacht krijgt die het verdient.

4.2.Schending beroepsgeheim

Er zijn omstandigheden die kunnen leiden tot het zich ontheven voelen van de plicht tot

geheimhouding (bijvoorbeeld bij kindermishandeling, incest, het beramen van een ernstige

misdaad). Ook zijn er landsverordeningen die het beroepsgeheim doorbreken (bijvoorbeeld de

Landsverordening op de besmettelijke ziekten: aangifteplicht ten aanzien van bepaalde ziekten).

Het is nuttig zich goed te realiseren dat een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg voor

schending van het beroepsgeheim ter verantwoording kan worden geroepen voor de rechter.Alle voor en tegens van zo’n schending moeten dus wel heel grondig worden overwogen. Het

recht op geheimhouding wordt beschermd door een met straf bedreigde geheimhoudingsplicht

in art. 285 van het Wetboek van Strafrecht van Aruba (WvSr). Het recht op geheimhouding

wordt tevens beschermd door het verschoningsrecht van art. 149 Wetboek van Strafvordering

Aruba (WvSv).

5. Patiëntenrecht

De afstand tussen de arts en de patiënt is in de loop van de laatste tientallen jaren, in Nederland

en Aruba toegenomen. De patiënt wordt steeds afhankelijker, ondergaat steeds onbegrijpelijker

behandelingen; de arts wordt steeds gespecialiseerder en overziet steeds minder de patiënt als

geheel (zowel ziel als lichaam). Naarmate verpleegkundigen en ziekenverzorgenden meer betrokken worden bij ingewikkelde medisch-technische handelingen, dreigt ook tussen

ziekenverzorgenden, verpleegkundigen en de patiënt een dergelijke kloof te ontstaan. Deze

afstand moet overbrugd worden. Er wordt dan ook in toenemende mate gewerkt aan een meer

gelijkwaardige relatie tussen de arts, de patiënt en de ziekenverzorgende/verpleegkundige.

5.1.Arubaanse Staatsregeling

In de Staatsregeling van Aruba komen bepaalde grondrechten voor, zoals de vrijheid van

godsdienst, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van drukpers enz. Ook wordt in de

27. HR 23 november 1990, NJ 1991, 761; TGr 1991, pp. 119-121,


20/47

12

staatsregeling de regeling van bepaalde onderwerpen aan de wetgever opgedragen zoals

onderwijs en sociale zorg. Artikel V.23/1 van de Arubaanse Staatsregeling draagt de wetgever

op maatregelen te treffen ter bevordering van de volksgezondheid. De Staatsregeling van de

Nederlandse Antillen noemt in artikel 141 de zorg voor de openbare gezondheid. De

grondrechten komen ook voor in de Staatsregeling van de Nederlandse Antillen, maar minder in

aantal en minder uitgewerkt. De grondrechten in de Arubaanse Staatsregeling geven een betere

bescherming aan de burger dan de Nederlands-Antilliaanse Staatsregeling. Temeer daar de

rechter de formele wet (de landsverordening) mag toetsen aan hoofdstuk I van de Arubaanse

Staatsregeling. Deze toetsingsbevoegdheid van de rechter bestaat niet in Nederland, noch in de

Nederlandse Antillen. Indirect is de zorg voor de volksgezondheid verder erkend door

aanvaarding van het Statuut van de Wereldgezondheidsorganisatie (1947), waarin is vastgelegd

het grondrecht van ieder menselijk wezen op het genot van een zo goed mogelijke gezond-

heidstoestand en ook de verantwoordelijkheid van de regeringen voor de gezondheid van haar

volken.

5.2.GrondrechtenOok in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948), het Europees Sociaal

Handvest (1961) en de definitieve overeenkomst van de Verenigde Naties (1966) zijn sociale

grondrechten op gezondheidsvoorzieningen terug te vinden. De bewustwording ten aanzien van

deze rechten is een proces dat nu in volle gang is. In Nederland meer dan in Aruba of de

Nederlandse Antillen. Rechtstreeks voortvloeiend uit de sociale grondrechten kan het recht op

bescherming van de gezondheid worden geformuleerd. Het recht op privacy houdt weer het

recht op geheimhouding in. Het recht op integriteit van het lichaam en het recht op

zelfbeschikking, houdt het recht van goede medische informatie in en het recht geen

behandeling te ondergaan zonder dat de patiënt daartoe toestemming heeft gegeven. Het

aanvaarden van de rechten van de patiënt houdt ook in, dat elke medische instelling een

onafhankelijke klachtencommissie dient te hebben. Een patiënt moet kunnen klagen over zijn behandeling zonder dat daar repercussies tegenover staan. De belangrijkste rechten van de

patiënt zijn:

- recht op informatie,

- recht op zelfbeschikking,28

- recht op privacy,

- recht op geheimhouding (beroepsgeheim, zwijgplicht en verschoningsrecht),

- recht op vrije keuze van de hulpverlener,

- recht op klachtbehandeling,

- recht op bescherming bij research.

6. De goederen van de patiënt

28. Het recht op zelfbeschikking speelt een belangrijke rol bij het besluit om euthanasie (te laten) toe(te) passen. Dit is een zeer controversieel onderwerp. De wetgever is er niet in geslaagd om een

parlementaire meerderheid te verkrijgen om het verbod van hulp bij zelfdoding uit het wetboek

van strafrecht te verwijderen. Bij Koninklijk Besluit van 17 december 1993, Stb. 1993, 688 is de

Wet op Lijkbezorging gewijzigd (wet van 2 december 1993, Stb. 1993, 643). Op grond van art.

10 van de wet op de Lijkbezorging moet een speciaal formulier worden ingevuld met vermelding

van de doodsoorzaak, door de arts die de dood heeft geconstateerd. Daarop moet levens-

beëindiging op uitdrukkelijk verzoek of zonder uitdrukkelijk verzoek worden vermeld.

Inwerkingtreding van het betreffende KB zal op een bij KB nader te bepalen tijdstip geschieden, Nederlands Juristenblad (NJB) 1994, p. 73.


21/47

13

Als een patiënt wordt opgenomen in het ziekenhuis ontstaat er een rechtsband tussen deze

patiënt en het ziekenhuis. Op grond van die rechtsband hebben patiënt en ziekenhuis rechten en

plichten. De patiënt heeft recht op verpleging en verzorging en bescherming van zijn of haar

eigendommen. De patiënt moet er wel rekening mee houden dat een ziekenhuiskamer geen

veilige bewaarplaats is voor kostbaarheden. Kostbaarheden moeten bij het ziekenhuis in

bewaring worden gegeven. Indien er schade ontstaat aan lijfgoederen van de patiënt, dan wil dat

niet zeggen dat het ziekenhuis vrijuit gaat. Het ziekenhuis heeft een zorgplicht voor lijfgoederen

van de patiënt.

Lijfgoederen van de patiënt zijn:

- noodzakelijke kleding, toiletgerei, lectuur, horloge, bril, eenvoudige sieraden en een klein

bedrag aan geld (tussen de Al. 50,-. en Al. 100,-.). Het zal van de omstandigheden

afhangen of de patiënt zelf de schade moet dragen of dat het ziekenhuis de schade moet

vergoeden.

Een voorbeeld:Verlies van goederen op een afdeling Eerste Hulp, waarnaar een zwaargewonde patiënt na een

ongeval is vervoerd zal in het algemeen geen schuldverminderende omstandigheid voor het

ziekenhuis zijn. Een patiënt die in een dergelijke situatie verkeert is niet in staat het beheer over

zijn eigen goederen te voeren. De zorg van het ziekenhuis moet dan zelfs nog groter zijn dan op

de gewone afdelingen waar het rustig is en de patiënten wel hun eigen zaken kunnen beheren.

Wordt er onder zeer hoge spanning en in grote haast gewerkt, dan zal dat onder omstandighe-

den de zorgplicht van de verpleegkundige/verzorgende verlichten.

Speciale aandacht moet worden gegeven in gevallen waar het gaat om minderjarige patiënten,

zij die onder curatele staan en patiënten die in de war zijn. Voor minderjarigen en onder

curatele gestelden wordt het beheer over hun goederen uitgeoefend door hun wettelijkevertegenwoordigers. Zij zijn verantwoordelijk. Het ligt problematischer bij die patiënten die niet

behoren tot de zojuist besproken groepen, maar ook niet over hun geestesvermogen beschikken

om hun goederen te beheren. Gedacht kan worden aan comateuze patiënten, gedesintegreerde,

psychiatrische patiënten of psychisch gestoorde patiënten. In zo’n geval zal het ziekenhuis,

tenzij er overmacht is, verantwoordelijk zijn voor de goederen van de patiënt. Met name de

verpleging en verzorging moet letten op de volgende punten.

6.1.Aandachtspunten

1. Wijs de patiënt bij opname op de huisregels, waarin vermeld dient te staan, dat de patiënt

tegen ontvangstbewijs zijn/haar kostbaarheden in bewaring kan geven. Ook dient duidelijk

te zijn voor de patiënt wat hij moet doen als bij verlies of beschadiging van goederen de patiënt een eis tot schadevergoeding wenst in te dienen.

2. Elke patiënt dient te beschikken over een eigen, deugdelijk afsluitbare kastruimte; is deze er

niet dan zal het verlies van lijfgoederen in principe voor rekening van het ziekenhuis zijn,

tenzij het ziekenhuis kan bewijzen dat het verlies aan de patiënt is toe te rekenen.

3. Verzorgenden en verpleegkundigen hebben een zorgplicht óók ten aanzien van lijfgoederen

en kostbaarheden van patiënten.

4. Bij afgifte van kostbaarheden of overplaatsing van de patiënt naar een andere afdeling

moeten deze omstandigheden schriftelijk worden vastgelegd.

5. Lijfgoederen van een overleden patiënt kunnen altijd zonder ontvangstbewijs aan de familie

worden afgegeven, tenzij er problemen zijn te verwachten. Afgifte van kostbaarheden moet

altijd geschieden tegen ontvangstbewijs.6. Juridisch gezien is het niet verstandig dat een verpleegkundige/verzorgende of arts bij


22/47

14

verlies of beschadiging schuld erkent. Geef het verlies, de diefstal of de beschadiging wel

direct door aan het hoofd of de directie. Raadpleeg zonodig een advocaat. Laat niet toe dat

zonder meer de medische dienst, de verpleging of verzorging beschuldigd wordt, maar wees

wel eerlijk als door toedoen van de verpleging/verzorging of arts iemand schade is

toegebracht. Zorg in voorkomende gevallen voor goede rechtskundige hulp. Het is

verstandig u op de hoogte te stellen, van de voorwaarden waaronder het ziekenhuis haar

personeel heeft verzekerd tegen wettelijke aansprakelijkheid en tegen fouten en

onzorgvuldigheden die schade opleveren voor derden.

7. Medisch handelen door onbevoegden

Met het ingewikkelder worden van de technologie in de gezondheidszorg is ook het aantal

geneeskundige verrichtingen toegenomen. Omdat de arts die handelingen niet allemaal zelf kan

uitvoeren gebeurt dat vaak door een verpleegkundige of verzorgende. Volgens de wet mag dat

niet, noch in Nederland noch in de Nederlandse Antillen en Aruba. De Landsverordening van

19 december 1958 regelende de uitoefening der geneeskunde29 stelt dat alleen de arts bevoegd istot het verrichten van geneeskundige handelingen. Onder invloed van de toegenomen

mondigheid van de patiënt en omdat de overheid de patiëntenrechten wil honoreren staan er in

Nederland verschillende nieuwe wetten op stapel.

7.1.De wet en de praktijk

Sinds 16 mei 1986 is in Nederland een ontwerp van wet Beroepen in de Individuele

Gezondheidszorg (BIG) in behandeling. Deze wet regelt het tuchtrecht voor bepaalde

beroepsgroepen in de gezondheidszorg (waaronder verpleegkundigen), stelt kwaliteitseisen aan

de medische zorg en wil de geneeskunde voor een groot deel vrijlaten. Behalve een aantal

voorbehouden handelingen, zoals onder andere het geven van injecties, het inbrengen van eeninfuus en het toedienen van sondevoeding. Deze handelingen zouden onder bepaalde

voorwaarden wel door onbevoegden mogen worden uitgevoerd. En daar wringt nu juist de

schoen in de dagelijkse praktijk. Deze voorwaarden zoals scholing en bekwaamheid tot het doen

van geneeskundige handelingen door de onbevoegde, bijstand en toezicht van de arts en

duidelijke opdrachten van de arts die te controleren zijn blijken in de praktijk meestal niet te

realiseren. Zeker niet in de wijkverpleging. Voor veel verpleegkundigen en verzorgenden is

deze onduidelijke en afhankelijke positie een zware belasting. Wie zelf niet mag meedenken

over handelingen, die zij of hij moet verrichten wordt tot een instrument gemaakt en is geen

handelend mens maar een ding.

In het verleden werd dit juridisch probleem praktisch opgelost. Men deed gewoon de

handelingen die de arts opdroeg en realiseerde zich niet zo zeer de consequenties daarvan.

Immers de gezondheidszorg zou niet kunnen functioneren zonder het onbevoegde handelen vanverpleegkundigen en verzorgenden. Met uitzondering van noodgevallen is de ziekenver-

zorgende/verpleegkundige niet bevoegd tot het zelfstandig en op eigen initiatief verrichten van

geneeskundige handelingen. Met name in de ambulancepraktijk verrichten niet-medische

beroepsbeoefenaren regelmatig medische handelingen en overschrijden daarmee de grens van

hun bevoegdheid.30 Het verrichten van geneeskundige handelingen door daartoe niet bevoegden

is een strafbaar feit. Artikel 1 van de Landsverordening van de 19de december 1958 regelende

29. PB 1958, 174.

30. Van Wijmen e.a., Een soms heel erg verlengde arm, Juridische beschouwingen rondom de

uitvoering van medische handelingen in de ambulance, Tijdschrift voor Gezondheidsrecht (TvGr)1993, pp. 419-429.


23/47

15

de uitoefening van de geneeskunst stelt duidelijk in artikel 1:

“1. Uitoefening van de geneeskunde, waaronder wordt verstaan het verlenen van genees-, heel-,

verlos-, of tandheelkundige raad of bijstand als beroep, is alleen geoorloofd aan degenen, die de

bevoegdheid daartoe volgens artikel 2 bezitten.”(genoemd in artikel 2 wordt de arts).”

De landsverordening geeft de arts niet de bevoegdheid medische handelingen aan onbevoegden

te delegeren (door hen te laten uitvoeren). Naar algemeen juridisch inzicht (het gevolg van

rechterlijke uitspraken om de praktijk ‘juridisch’ mogelijk te maken) is het de verpleegkundige

toegestaan medische handelingen te verrichten als verlengde arm van de arts. Voor de

ziekenverzorgende bestaat deze ‘bevoegdheid’ naar algemeen juridisch inzicht niet. Voor de

verlengde arm is nodig:

a. dat de arts toezicht houdt op de wijze van uitvoering;

b. dat de arts de wettelijke en morele verantwoordelijkheid blijft houden voor wat de

verpleegkundige of ziekenverzorgende in zijn opdracht op geneeskundig terrein doet;

c. dat de arts de ziekenverzorgende/verpleegkundige wijst op bijverschijnselen en complicatiesen aangeeft hoe te handelen;

d. dat de arts de handeling opdraagt of toevertrouwt aan een bekwame ziekenverzorgende-

/verpleegkundige die de handeling beheerst, hetgeen hem/haar de vrijheid geeft de opdracht

te weigeren;

e. dat de arts de ziekenverzorgende/verpleegkundige op zodanige wijze op de hoogte houdt en

in kennis stelt van de toestand van de patiënt, dat hij/zij voor de arts niet alleen verlengde

arm is, maar ook oog, oor en geweten kan zijn.

7.2.De verlengde arm

De praktijk leert dat toezicht van de arts niet altijd gewaarborgd kan zijn. In de Nederlandse

Antillen en Aruba is het aantal dienstdoende artsen in het ziekenhuis ‘s avonds en ‘s nachtsgeenszins toereikend. Men probeert dit probleem in Nederland op te lossen door autorisatie

(ook wel genoemd: delegatie, mandaat, machtiging, volmacht, bekwaamheidsverklaring). Als er

een medische fout werd gemaakt door een verpleegkundige of verzorgende baseert de rechter

zich sinds 1953 in Nederland, op de verlengde arm theorie. De onbevoegde is als het ware het

verlengstuk van de arts. Voor de opdracht van de verrichting is de arts verantwoordelijk.

Gezien het gebrek aan een wettelijke regeling op het gebied van medische handelingen door

onbevoegden (officieel mag een ziekenverzorgende/verpleegkundige geen injectie geven) zijn

ziekenhuizen overgegaan tot specifieke interne regelingen. De ziekenverzorgende of

verpleegkun-dige volgt een opleiding tot het verrichten van een bepaalde medische handeling

(bijvoorbeeld intraveneus prikken) en legt daarover een examen af. Als het resultaat goed is

krijgt zij een autorisatiebewijs om de handeling alleen op die afdeling te verrichten ondertekenddoor de geneeskundige, de directeur en degene die examen heeft gedaan. De

ziekenverzorgende/verpleeg-kundige is dan bekwaam de handeling te verrichten, maar zij is

daartoe niet bevoegd. De aansprakelijkheid voor fouten is bij deze constructie nog steeds niet

helder.

De zogenaamde bekwaamheidsverklaring (of autorisatiebewijs) gaat ervan uit dat de

verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de geneeskundige handeling bij de

verpleegkundige of verzorgende ligt. Volgens de theorie van de verlengde arm blijft de arts

echter aansprakelijk voor de uitvoering van de geneeskundige handeling door de onbevoegde. In

veel gevallen maakte de rechter uit dat de onbevoegde verantwoordelijk was voor de uitvoering

van de foutieve geneeskundige handeling of bestond er een gezamenlijke aansprakelijkheid van

arts en verpleegkundige (ziekenhuis). In Nederland is een speciale Commissie belast geweest


24/47

16

met het in categorieën indelen van medische handelingen voor verpleegkundigen.31

Ziekenverzorgenden worden (in Nederland) niet geacht medische handelingen te verrichten. De

handelingen werden in een viertal categorieën onderverdeeld:

1. Handelingen die verpleegkundigen met een A, B, Z, MBO of HBO diploma mogen

vervullen;

2. Handelingen die alleen door gespecialiseerde verpleegkundigen mogen worden verricht,

zoals anesthesiemedewerkers, intensive-care verpleegkundigen, etc;

3. Handelingen waarvoor een autorisatie is vereist,

4. Handelingen die nimmer door een verpleegkundige mogen worden uitgevoerd.

Met name de handelingen in categorie 4 worden in Nederland en Aruba veelvuldig uitgevoerd.

Daar deze Commissie geen wettelijke status had, maar alleen maar adviseerde aan een

belangrijk adviesorgaan van de Minister van Volksgezondheid is de gemaakte indeling niet

bindend. Alhoewel de meeste ziekenhuizen in Nederland in theorie deze indeling volgden, volgt

het ontwerp van wet Beroepsuitoefening Individuele Gezondheidszorg (BIG) deze indeling niet.

De verant-woordelijkheid wordt als volgt geconstrueerd, de verpleegkundige/ziekenverzorgendeis verant-woordelijk voor de juiste uitvoering van de medische handeling, de arts is

verantwoordelijk voor de opdracht en het ziekenhuis is verantwoordelijk voor de vervulling van

de voorwaarden, waaronder een foutloze uitvoering kan plaatsvinden. Helemaal juist is deze

opvatting niet. In de theorie van de ‘verlengde arm’, dat wil zeggen de onbevoegde verricht een

medische handeling als verlengstuk van de arts, blijft de arts verantwoordelijk, óók voor de

uitvoering. In de rechtspraak is geen heldere lijn te ontdekken. De Hoge Raad veroordeelde in

1986 een arts voor het niet goed tellen van de operatiegazen door de operatiezuster. 32 Er was

een gaas in de patiënt achter gebleven, met alle gevolgen van dien. Ook worden artsen en

verpleegkundigen veroordeeld als zij gezamenlijk onoplettend zijn geweest. Er is nauwelijks

jurisprudentie met betrekking tot ziekenverzorgenden, omdat zij niet geacht worden medische

handelingen uit te voeren, maar dat in de praktijk veelvuldig doen, zeker in de bejaardenzorg enhet verpleeghuis.

In Nederland zijn een aantal jaren geleden stemmen opgegaan voor een eigen uitvoerings-

bevoegdheid voor verpleegkundigen (en verzorgenden) na opdracht van de arts. Het is mogelijk

dat een dergelijke regeling in de wet BIG komt voor verpleegkundigen, maar zeker is dat niet.

Tot voor kort ging de het wetsontwerp uit van een ingewikkelde verlengde armconstructie. 33

31. Centrale Raad voor de Volksgezondheid, Advies inzake de verantwoordelijke enaansprakelijkheid van verpleegkundigen en leerling-verpleegkundigen in de intramurale

gezondheidszorg, ‘s-Gravenhage, mei 1972; Centrale Raad voor de Volksgezondheid, Advies

inzake nadere regelingen met betrekking tot de verantwoordelijkheid van de verpleegkundige en

de leerling-verpleegkundige in het algemene ziekenhuis, Rijswijk, september 1976; Centrale

Raad voor de Volksgezondheid, Vijfde deelrapport bij het basisrapport betreffende specialisatiesin de verpleegkunde; de verpleegkundige belast met taken bij het ambulance vervoer, Rijswijk,

juli 1976; Centrale Raad voor de Volksgezondheid, Advies inzake het voorontwerp van wet op

de beroepen in de individuele gezondheidszorg (BIG), VAR 38, VOMIL, Leidschendam, 1982;

Ministerie van WVC, Eerste Interimrapport van de Commissie Verantwoordelijkheid

Verpleegkundigen in algemene ziekenhuizen, VAR 51, Leidschendam, 1985; Ministerie van

WVC, Tweede Rapport van de Commissie Verantwoordelijkheid verpleegkundigen in algemene

ziekenhuizen, VR 85/29, Leidschendam, 1985; Advies inzake verantwoordelijkheid

verpleegkundigen in de extramurale gezondheidszorg, Vaste Commissie Verpleging van de

Nationale Raad voor de Volksgezondheid, Zoetermeer, juni 1986.

32. HR 17 oktober 1986, NJ 1987, 124.

33. Volgens de laatste wijzigingen in de BIG zal iedereen medische handelingen mogen verrichten,

niet alle geneeskundige handelingen worden echter vrij gegeven. Verpleeg-kundigen zullen nietlanger als verlengde arm fungeren maar eigen bevoegdheden hebben als zij medische


25/47

17

In Nederland zijn in 1989, criteria34 ontworpen voor het omgaan met medische handelingen

door onbevoegden, door ondermeer de vereniging voor Anesthesiemedewerkers. Dit is met

name van belang voor de bewijslast, indien er fouten zijn gemaakt en het niet duidelijk is of de

arts wel de juiste opdracht heeft gegeven. Daarom moet een opdracht van een arts tot een

medische handeling altijd schriftelijk worden gegeven. Zowel ter bescherming van de patiënt,

als de arts en degene die de handeling uitvoert. In noodgevallen kan het telefonisch, maar de

opdracht zou dan op een band moeten worden opgenomen en achteraf schriftelijk moeten

worden bevestigd.35

7.3.De Wet BIG

Op 25 juni 1992 is het voorstel van wet BIG door de Tweede Kamer aangenomen. Daarna is het

behandeld in de Eerste Kamer. De wet BIG is in Nederland van kracht geworden op 1 januari

1994. Zoals vermeldt regelt de wet de beroepsuitoefening in de individuele gezondheidszorg.

Artikel 1 van de wet verstaat onder “individuele gezondheidszorg” geneeskunst en daarnaast

alle andere handelingen inclusief onderzoek en advies) “rechtstreeks betrekking hebbende op

een persoon en ertoe strekkende diens gezondheid te bevorderen of te bewaken”. Het gaat dusom het hele terrein van de Wet Uitoefening Geneeskunst, vergelijkbaar met de gelijknamige

landsverordening plus alle andere handelingen die tot de (gezondheids) zorg behoren,

rechtstreeks gericht op een persoon. De wet regelt de opleiding en het toekennen van een

beschermde titel aan de opgeleiden, alsmede zogenoemde voorbehouden handelingen en de te

stellen kwaliteitseisen. Het beroepsmonopolie wordt in de wet opgeheven, een aantal

voorbehouden handelingen mag echter alleen door bevoegden worden uitgeoefend. Het doel

van de wet is de bevordering van de kwaliteit van de zorg die beroepsbeoefenaren leveren en de

bescherming van de patiënt tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen van

beroepsbeoefenaren. De kwaliteit wordt beschermd door:

- constitutieve registratie;- titelbescherming;

- regeling specialismen;

- bepalen van het deskundigheidsterrein;

- voorbehouden handelingen;

- tuchtrecht;

- maatregelen wegens ongeschiktheid;

- strafbepalingen.

Het voeren van een door de wet beschermde titel impliceert deskundigheid op het terrein

waarop de titel betrekking heeft. De wet vormt de basis voor de tuchtrechtspraak voor al

diegenen die in een register ingeschreven staan. Tevens bevat de wet enkele strafbepalingen ten

aanzien van:- het veroorzaken van schade bij het verlenen van zorg door een niet-gekwalificeerde

beroepsbeoefenaar (dat is ook de hulpverlener die buiten het gebied van zijn deskundigheid

treedt);

handelingen verrichten in opdracht van de arts. De beroepsbeoefenaar die gezondheidsschade

toebrengt aan de patiënt of de aanmerkelijke kans daarop veroorzaakt, is strafbaar. De wet regelt

een titelbescherming, maar geen beroepsbescherming meer. Met de wet BIG wordt ook het

tuchtrecht ingrijpend gewijzigd. Niet alleen artsen, tandartsen, apothekers en verloskundigen

vallen onder de wet, maar ook verpleegkundigen fysiotherapeuten, klinisch psychologen en

psychotherapeuten zullen onder de wet vallen, NJB, 1994, p. 73.

34. H.B. van Aller in: Wegwijs in de gezondheidszorg (1990) pp. 48-49.35. H.D.C. Roscam Abbing, Beroepenregeling in de gezondheidszorg, TvGr, 1992, pp. 135-146.


26/47

18

- het onbevoegd uitoefenen van voorbehouden handelingen;

- het ten onrechte voeren van een beschermde titel.

Het zal zeker tot 1997 duren voordat alle onderdelen van de wet fasegewijs zijn ingevoerd. De

gehele registratie moet worden opgezet en in werking treden. En veel moet nader geregeld

worden door middel van algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s), die worden voorbereid

door de BIG-Raad. Op 1 december 1995 treedt de wet voor verpleegkundigen (van het eerste

deskundigheidsniveau) in werking op de onderdelen: opleidingseisen, deskundigheidsgebied en

registratie. Beroepsbeoefenaren moeten een verzoek tot inschrijving indienen. Men zal hiertoe

per regio worden uitgenodigd. De wet schrijft voor dat aan de aanvrager inschrijfgeld moet

worden gevraagd. Eind november 1995 werd nadere informatie over de registratie gegeven door

middel van een registratiekrant die binnen het ziekenhuis werd verspreid. Eind 1997 startte de

registratie van artsen en andere art. 3 beroepen, zoals apotheker, klinisch psycholoog,

fysiotherapeut, tandarts en verloskundige. Deze beroepsbeoefenaren hebben een algemene

zelfstandige beroepsbevoegd-heid op het gebied van hun beroep in samenhang met hun

opleiding.

Ten aanzien van verplegenden en verzorgenden van het tweede deskundigheidsniveau geldt

geen constitutieve registratie. Ze hebben een beschermde opleidingstitel op basis van artikel 34

BIG. Net als in het oude systeem verkrijgt men onder de wet BIG de titel verpleegster, verpleger

of ziekenverzorger na het voltooien van de opleiding en behoudt men de titel levenslang. De

registratie is slechts administratief van aard. Daar de wet BIG voor verplegenden en

verzorgenden van het tweede deskundigheidsniveau niet voorziet in een constitutief register,

heeft tot gevolg dat zij niet onderworpen worden aan tuchtrecht en dat er voor hen geen

wettelijke regeling komt voor eventuele specialismen.

De hoofdlijnen van de wet BIG houden in een beroepstitelbescherming, gekoppeld aan de

inschrijving van de desbetreffende beroepsbeoefenaar in een, door de Minister van WVC

ingesteld en beheerd register. De belangrijkste voorwaarden hiertoe zijn voldoen aan door dewet gestelde opleidingseisen en periodieke registratie. De wettelijke beroepstitelbescherming

heeft betrekking op: arts, Tandarts, apotheker, klinisch psycholoog, psychotherapeut,

fysiotherapeut, verloskundige en verpleegkundige. De beroepsbescherming (dat wil zeggen: een

verbod een gebied van beroepsuitoefening te betreden behalve met een wettelijke toestemming)

komt hiermee te vervallen.

Daarnaast kent de wet een opleidingstitelbescherming, een “lichtere” regeling (via een

AMvB), waarbij onder andere gedacht wordt aan een diëtist, doktersassistente, ergotherapeut,

logopedist, mondhygiëniste, oefentherapeut Cesar/Mensendieck, radiodiagnostisch laborant,

radiotherapeutisch laborant. Hierover vindt nog advisering plaats. Voorbehouden handelingen

die een hoog risico voor de patiënt opleveren, worden aan gekwalificeerde beroepsbeoefenaren

voorbehouden. Het betreft de volgende handelingen:

- heelkundige handelingen;- verloskundige handelingen;

- catheterisaties en endoscopieën;

- puncties en injecties;

- narcose;

- gebruik radio-actieve stoffen en ioniserende straling;

- (effectieve) cardioversie;

- electroshock;

- defibrillatie;

- steenvergruizing;

- kunstmatige fertilisate.

Artikel 38 BIG geeft een uitdrukkelijk verbod voorbehouden handelingen over te dragen, tenzij


27/47

19

degene aan wie opdracht wordt gegeven bevoegd en bekwaam is. Ten aanzien van de

bevoegdheid het volgende. Er worden drie niveaus van bevoegdheid onderscheiden:

1. Volledig bevoegd: dat wil zeggen bevoegd de indicatie te stellen en de handeling feitelijk te

verrichten (art. 36), heeft betrekking op bovenstaande lijst. Deze bevoegdheid kan alleenwettelijk worden toegekend. Let wel: de bevoegdheid strekt uitsluitend voor zover zij

redelijkerwijs mogen aannemen dat zij beschikken over de bekwaamheid die vereist is voor

het behoorlijk verrichten van die handelingen.

2. Zelfstandig uitvoeringsbevoegd: (functioneel zelfstandig bevoegd), dat wil zeggen

bevoegd de handeling feitelijk zelfstandig te verrichten in opdracht van een volledig

bevoegde (art. 39). De bevoegdheid kan worden toegekend bij AMvB, aan registerberoepen,

beroepen met opleidingstitelbescherming, of aan categorieën van dergelijke beroepen.

3. Uitvoeringsbevoegd met toezicht: bevoegd onder voorbehoud; dat wil zeggen als bij twee,

maar niet zelfstandig, doch volgens aanwijzingen van de opdrachtgever en met een adequate

mogelijkheid van tussenkomst (toezicht) (art. 35 juncto art. 38).

Bij 2 kan worden opgemerkt dat “zelfstandige uitvoeringsbevoegdheid” voor verpleegkundigeninhoudt dat daarbij geen tussenkomst of toezicht nodig is van een zelfstandig bevoegde

beroepsbeoefenaar (zoals een arts). De uitvoerende moet bekwaam zijn, dat wil zeggen in staat

te zijn de context van de situatie te beoordelen, zonodig daarop te reageren en een zekere mate

van beoordelings- en beslissings- vrijheid te hebben bij het uitvoeren van de voorbehouden

handeling. De Raad BIG adviseert hieronder de volgende handelingen te laten vallen:

- Injecties im/sc/iv/inbrengen perifeer infuus;

- Catheterisaties blaas/maagsonde/toedienen geneesmiddelen via pomp/kolf/zakje;

- Puncties venapunctie/hielprik bij neonaten.

Intuberen wordt voortaan gerekend tot de categorie catheterisaties maar wordt geen art. 39handeling. Verwacht wordt dat in de nieuwe opleidingen voornoemde handelingen zijn

opgenomen. Tot die tijd kunnen verpleegkundigen zich in het ziekenhuis zich laten bijscholen

in deze handelingen.

De regeling van de specialismen zowel voor geneeskundigen als verpleegkundigen, wordt

overgelaten aan de beroepsverenigingen. De Minister erkent daarna de bijbehorende titels. De

bekende verpleegkundige aantekeningen (IC, kinderverpleging O&G) komen te vervallen. Het

tuchtrecht is vernieuwd voor zover het betreft:

- de tuchtnorm (niet meer “het schaden van het vertrouwen in de stand van de geneeskunst”,

maar “[....] enig handelen of nalaten in strijd met het belang van een goede uitoefening van

de individuele gezondheidszorg”);

- uitbreiding van het aantal beroepen dat aan het tuchtrecht wordt onderworpen;- openbaarheid wordt regel;

- versterking van de positie van de patiënt; hij moet gehoord worden en krijgt inzage in de

processtukken;

- het aantal sancties, c.q. maatregelen (van licht naar zwaar):

- waarschuwing

- berisping;

- geldboete van maximaal ƒ. 10.000,-;

- schorsing van maximaal 1 jaar;

- combinatie van geldboete en schorsing;

- gedeeltelijke ontzegging van de bevoegdheid;

- doorhaling van de inschrijving, of ontzegging van het recht wederom in het register te


28/47

20

worden ingeschreven;

- Bij de sancties gedeeltelijke ontzegging en doorhaling kan een voorlopige voorziening

worden getroffen in afwachting van een beroepsprocedure in het belang van de bescherming

van de individuele gezondheidszorg;

- de samenstelling van het tuchtcollege, waarin het juridische element ten opzichte van het

beroepsinhoudelijke element is versterkt;

- de beroepsprocedures; tegen een uitspraak van een regionaal tuchtcollege (procedure in

eerste aanleg) kan in alle gevallen beroep worden ingesteld bij het Centraal Tuchtcollege in

Den Haag.

De BIG kent een afzonderlijke procedure om maatregelen te treffen tegen personen die

ongeschikt zijn voor de uitoefening van hun beroep. De Inspecteur van de Volksgezondheid kan

dit beroep aanbrengen bij het te vormen ‘‘College van Medisch Toezicht’’. Beroep tegen een

beslissing van dit college is mogelijk bij het Centraal Tuchtcollege. De patiënt die zich

benadeeld voelt kan de volgende wegen bewandelen, als het gaat om:

- tuchtrecht - kwaliteit beroepsuitoefening (zie boven);

- klachtrecht - genoegdoening (via interne Wet Klachtrecht);

- civiel recht - onder andere schadevergoeding (Burgerlijk Wetboek, waaronder WGBO);

- strafrecht - strafbaar feit (Wetboek van Strafrecht én Wet BIG).

In de wet BIG is een artikel (art. 88) opgenomen dat elke beroepsbeoefenaar van een beroep in

de individuele gezondheidszorg (wettelijk geregeld of niet) tot geheimhouding verplicht. 36

8. Grondrechten en rechten van de patiënt

Verpleegkundigen, ziekenverzorgenden, artsen en andere werkenden in de gezondheidszorgworden geacht rekening te houden met de rechten van de patiënt. De rechten van de patiënt zijn

ontstaan als een nadere uitwerking van de mensenrechten. Belangrijke internationale

documenten bevatten fundamentele grondrechten, zoals het recht op leven, het recht op

zelfbeschikking, het recht op privacy, bescherming tegen (medische) experimenten, het recht op

gezondheidszorg, het recht op sociale zekerheid, enz. Zo bestaat er in EEG verband sinds 1977

een charter van de ziekenhuis-patiënt. Ook het nationale recht en met name de Staatsregeling of

Grondwet van een land kent belangrijke mensenrechten. Voorbeelden hiervan zijn: het recht op

informatie op grond van het behandelingscontract met het ziekenhuis of de arts, het recht een

klacht in te dienen, het recht op geheimhouding en ook het recht de dokter, de zuster of het

ziekenhuis aan te klagen, indien er ernstige fouten zijn gemaakt waardoor de patiënt schade

heeft geleden. De strafrechter kan de betrokkene een straf opleggen en de burgerlijke rechter

kan bijvoorbeeld het ziekenhuis veroordelen tot een schadevergoeding. De patiëntenrechtenliggen vaak ook verankerd in de Staatsregeling van een land. Hoofdstuk I van de moderne

Staatsregeling van Aruba bevat de essentiële grondrechten. Grondrechten beschermen de burger

tegen inbreuk op de grondrechten door het optreden van de overheid. Soms kunnen

grondrechten ook tussen burgers onderling worden ingeroepen bij de rechter. De grondrechten

zijn ook van groot belang voor gedwongen opgenomen psychiatrische patiënten. De

Krankzinnigenwet van 1884 zal in Nederland vervangen worden door de wet Bijzondere

36. Reader Studiedag “De Wet BIG, kwaliteit van Protocollering”, School voor gezondheidszorg,Rotterdam-Zuid, Olympiaweg 350, 3078 HT Rotterdam, 1994; I.P.V. Sindram, BIG in zicht.

Verplegenden en verzorgenden onder de wet BIG; NU’91, Postbus 6001, 3503 PA Utrecht,1993.


29/47

21

Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ).37 Ook de Krankzinnigenverordening van

Aruba en de Nederlandse Antillen die opgesteld is naar het voorbeeld van de Nederlandse

Krankzinnigenwet behoeft dringend herziening.

8.1.De Arubaanse Staatsregeling, hoofdstuk I

Als uitgangspunten voor hoofdstuk I van de Staatsregeling zijn de volgende documenten

gebruikt:

- Verdrag van Rome van 4 november 1950, ter bescherming van de rechten van de mens en

de fundamentele vrijheden en het daarbij behorende Eerste en het Vierde Protocol. 38 Het

Verdrag van Rome is te beschouwen als een uitwerking van de Universele Verklaring van

de Rechten van de Mens (1948).

- De Amerikaanse Conventie van mensenrechten van 22 november 1969, de op 16 december

1966 te New York tot stand gekomen.

- Internationale Verdragen inzake Burgerrechten en Politieke Rechten39 en inzake de Sociale,

Economische en Culturele Rechten.40

- Het Europees Sociaal Handvest van 18 oktober 1961.41

- De Nederlandse Grondwet van 17 februari 1983.42

- De Staatsregeling van de Nederlandse Antillen van 29 maart 1955.43

8.2.Het karakter van de grondrechten

Grondrechten zijn over het algemeen in rechte afdwingbare rechten. Zij hebben tot doel de

individuele vrijheidssfeer van de burger te beschermen tegen een te vergaande ingreep van de

overheid op het persoonlijk leven van de burger. Dit zijn de zgn. klassieke grondrechten. Ook

op Aruba zijn in de relatie tussen burger en overheid de grondrechten een vanzelfsprekende

zaak. Voor een volk op weg naar zijn onafhankelijkheid is het daarom ook essentieel een politieke structuur te ontwikkelen waarin vrijheid en verdraagzaamheid voorop staan. Deze

begrippen zijn echter inhoudsloos als ze niet gedragen worden door toereikende sociale,

economische en culturele omstandigheden. Een aantal sociale grondrechten zijn daarom

opgenomen in hoofdstuk V van de Staatsregeling. Grondrechten zijn niet absoluut. Beperkingen

moeten mogelijk zijn. Het gebruik van de woorden “Allen die [......]”, “Ieder [...]”, “Niemand

[.....]” wekken de indruk, dat alleen natuurlijke personen als gerechtigden van de

grondrechtenartikelen moeten worden beschouwd. Dit is niet de bedoeling.

Ook rechtspersonen, groepen en organisaties zonder rechtspersoonlijkheid vallen onder de

werkingssfeer van de grondrechten, voorzover het passend is naar de aard van het betreffende

grondrecht. Toch zijn er bepaalde groepen van personen waarvoor in bepaalde gevallen een

37. P.J.H. Laurs, Een roman met een happy end? De novelle-BOPZ revisited, NJB, 1992, pp. 634-640. De BOPZ is op 17 januari 1994 in werking getreden, Stb. 1993, 671. Er is twintig jaar

verstreken sinds het voorstel van wet werd ingediend, NJB 1994, pp. 140-141. Over het verschil

tussen de Krankzinnigenwet en de BOPZ zie: J.H. Hubben, De wet BOPZ en de opgenomen

patiënt, NJB, 1994, pp. 213-217; J. de Boer, De Hoge Raad en de BOPZ, NJB, pp. 218-222.

38. Trb. 1951, 154; Trb. 1952, 80; Trb. 1964, 80; 1969, 24.

39. Trb. 1969, 99; 1970, 52; 1975, 60.

40. Trb. 1969, 100; 1975, 61.

41. Trb. 1962, nr. 3; 1963 nr. 90.

42. Stb. 1983, nr. 70, PB 1983, nr. 24.43. PB 1955, nr. 32.


30/47

22

beperking bij de uitoefening van de grondrechten zal moeten gelden. Bijvoorbeeld voor

gedetineerden (bewegingsvrijheid) en voor ambtenaren (recht op vrije meningsuiting).

Dergelijke beperkingen zijn alleen gerechtvaardigd indien de Staatsregeling een

beperkingsclausule terzake noemt.

8.3.Het beperken van de grondrechten

Dit kan gebeuren door middel van doelcriteria. Deze methode houdt in dat terwille van een

aantal beleidsdoeleinden, die per artikel limitatief zijn opgesomd, inbreuk op grondrechten mag

worden gemaakt. Deze methode van beperken van grondrechten wordt veel toegepast in

internationale verdragen. Het voordeel van deze methode is, dat duidelijk is op welke gronden

een grondrecht mag worden beperkt. Het nadeel is, dat grondrechten een ruim toepassings-

gebied hebben, waardoor een lange opsomming van de beleidsdoeleinden onvermijdelijk wordt

en sommige beperkingsgronden ook een zekere vaagheid hebben zoals: ‘‘in het belang van de

openbare orde’’. Doelcriteria worden onder andere toegepast in de volgende gevallen:

- de beperking van de godsdienst of levensovertuigingsvrijheid buiten gebouwen of besloten plaatsen;

- de beperking van radio en televisie;

- de beperking bij landsverordening van het recht van vergadering en betoging.

8.4.Procedure en competentie voorschriften

Competentie voorschriften wijzen de overheidsorganen aan die bevoegd zijn de beperkingen

vast te stellen, terwijl de procedurevoorschriften de uitoefening van die bevoegdheden aan

bepaalde voorschriften bindt. Alleen de formele wetgever (de Staten en de Regering) is bevoegd

de uitoefening van een grondrecht bij landsverordening te beperken. Er is geen

delegatiemogelijkheid (aan de lagere wetgever zoals de bijvoorbeeld de regering). Indien er zich

een beperking van een grondrecht voordoet moet de wetgever er voor zorgen dat er eenrechtsgang naar een onafhankelijk rechtsprekend orgaan openstaat.

8.5.De horizontale werking van grondrechten

De horizontale werking van grondrechten, ook wel derdenwerking genoemd, betreft de vraag of

grondrechten alleen rechtswerking hebben in de verhouding o

2000 Patientenrechten in Aruba en de Nederlandse Antillen

Documents

Transcript of 2000 Patientenrechten in Aruba en de Nederlandse Antillen