ACUTE BUIK Met spreekt van acute buik indien de patint pijn aangeeft in de buik en die niet langer dan enkele dagen aanwezig is. De pijn kan veroorzaakt worden door vele ziekteprocessen in de buikholte en soms geven afwijkingen in de borstkas aanleiding tot buikpijn, zoals een onderwandsinfarct of een pneumonie. Mogelijke ziekteprocessen in de buikholte zijn ontstekingen, bloedingen, afsluitingen door vele factoren en infarcten. De aard van de pijn die aangegeven wordt kan verschillende van aard zijn. De verschillen wordt veroorzaakt door het proces en welke zenuwen de prikkels doorgeven. Van de prikkels vanuit de ingewanden is men over het algemeen niet bewust; de normale exteroceptieve prikkels zoals tast en druk spelen hier geen rol. Ook een beschadiging met iets scherps wordt niet gevoeld ( denk daarbij aan het nemen van een biopt bij scopie). De zenuwen zijn over het algemeen alleen gevoelig voor rek en trek, ontsteking, (infiltratie) en ischemie. Een verdere bijkomstigheid is dat de zenuwprikkels anders gelokaliseerd kunnen worden, anatomisch gezien, dan de plaats waar het zieke orgaan zich op volwassen leeftijd bevindt. De oorzaak hiervan is, is dat door verschil in groeisnelheid van darmen en rest van het lichaam de zenuwprikkels nog steeds dat gedeelte van het ruggenmerg binnengaan op het niveau waar het orgaan zich bevond tijdens de embryonale periode. Daarom kan een ontstoken appendix in het beginstadium pijn veroorzaken rond de navel en een hartinfarct kan b.v. pijn veroorzaken in de hals. Dit verschijnsel heet referred pain. Een ander kenmerk van prikkels uit de ingewanden is dat ze veel minder scherp gelokaliseerd zijn; het pijnlijke gebied wordt meestal met een hele hand in de middellijn aangegeven. Verder is de pijn wee en misselijkmakend. Als het proces uiteindelijk ook aanleiding geeft tot prikkeling van het paritale peritoneum wordt de pijn aangegeven op de werkelijke anatomische plaats. Zo geeft appendicitis in een later stadium pijn rechts onder in de buik. Aard van de pijn De aard van de pijn vertelt mogelijk ook iets over de oorzaak. Een peracuut, heftige pijn, als een degenstoot, in de buik die verder aanwezig blijft, is karakteristiek voor een maag- of darmperforatie. De pijn die daarna aanwezig is heeft de kenmerken van peritoneale prikkeling: er is loslaat- en vervoerspijn, drukpijn en sterke neiging tot oppervlakkige borstademhaling. De oorzaak van dit alles is dat beweging leidt tot langs elkaar wrijven van ontstoken buikvlies hetgeen erg pijnlijk is. Op basis hiervan ontstaat na verloop ook een defence musculaire; bij palperen van de buik worden de buikspieren onwillekeurig aangespannen om beweging van de buikinhoud te voorkomen. De mate van de peritoneale prikkeling wordt ook bepaald door de aard van de prikkelende stof. Maag en darminhoud en pus geeft sterke prikkeling, bloed geeft minder prikkeling. Pijn bij ontstekingen ontwikkelt zich meestal langzamer, in de loop van uren, soms zelfs enkele dagen en blijft aanwezig. Zoals al eerder is vermeld is de pijn eerst visceraal van karakter en later somatisch, dus via het paritale buikvlies. Bij afsluitingen van holle organen kunnen er de zogenaamde kolieken optreden. De pijn die hierbij optreedt is krampend van aard, komt vaak in aanvallen en gaat gepaard met bewegingsdrang. Door de prikkeling kan er ook misselijkheid en braken optreden. De pijn kan zich ook verplaatsen. Koliekpijn t.g.v. de galblaas trekt soms naar de rechterschouder, bij een niersteenkoliek trekt de pijn van nierloge naar lies.

Andere verschijnselen.

Zoals al een paar maal is vermeld kan braken een verschijnsel zijn van de acute buik. Als de pijn vooraf gaat aan het braken dan is er meestal sprake van een chirurgische aandoening, bij interne aandoeningen gaat het braken aan de pijn vooraf. Ook de manier van braken explosief (bij b.v. verhoogde hersendruk of pylorusstenose) of de aard van het braaksel ( faecalod bij ileus, bloed bij maagulcus etc) geeft aanwijzingen aangaande het onderliggend proces. Als er sprake is van braken is er meestal ook sprake van anorexie, gebrek aan eetlust. Dit is echter niet altijd het geval. Bij verhoogde hersendruk (geen acute buik dus) is er heftig braken zonder misselijkheid. Diarree en obstipatie. Diarree wijst vaak op een gastro-enteritis. Is er bloedbijmenging dan is de situatie uiteraard ernstiger en kan er naast colitis ook sprake zijn van bv een ischemie van de darm. Bij obstipatie kan er sprake van een obstructie ( dit kan ook aanleiding geven tot een paradoxale of fausse diarree). Naast frequentie en consistentie moet er natuurlijk ook gekeken worden naar kleurafwijkingen (stopverfontlasting, bloedbijmenging, melaena). Het is ook raadzaam om de urine te inspecteren bij buikklachten omdat ook hier informatie aan ontleent kan worden (bilirubine hoger bij galproblemen (hierbij ook icterus en stpverfontlasting), bloed bij nierstenen). Verhoging van de temperatuur kan voorkomen maar zeker indien het gebeuren nog versis, is er nog niet genoeg tijd verstreken om de lichaamstemperatuur te verhogen zelfs als er een ontstekingsproces is. Ander aandachtspunt: SHOCK Omdat veel zo niet alle oorzaken van acute buikgepaard gaat met verlies van circulerend volume moet er ook altijd, en na opname geregeld, gekeken worden naar verschijnselen van shock en/of dehydratie. Dit is vooral van belang bij verdenking op een bloeding zoals bij een ulcus ventriculi/duodeni of een mogelijk AAAA; aneurysma aorta abdominalis acuta. Maar ook in de loop van een peritonitis of een ileus kan door ophoping van ontstekingsvocht of verminderde resorptie het circulerend volume afnemen tot levensbedreigende waarden en dit kan zeer snel gebeuren, in de loop van uren. Redenen voor insturen patint met acute buik naar de chirurg. wanneer een (buik)trauma aan de verschijnselen is vooraf gegaan wanneer er sprake is van shock wanneer er sprake is van dehydratie bij verschijnselen van of verdenking op afsluiting van de tractus digestivus bij verschijnselen van of verdenking op een peritonitis wanneer er een pijnlijke weerstand in de buik palpabel is wanneer er na 6 uur observatie geen verbetering is in de klinische situatie Onderzoek systematisch aan de hand van de verschillende onderdelen: inspectie, auscultatie, percussie, palpatie, RT en VT Lab (bloed) kost met name tijd en levert niet altijd noodzakelijke informatie op. Urineonderzoek makkelijk en snel. X-thorax (pneumonie) en staand BOZ ivm vrij lucht in buikholte. Mogelijke oorzaken acute buik

Ontstekingen: Bloedingen

appendicitis cholecystitis diverticulitis adnexitis / E.U.G. perforatie van darm of maag

lekkend aneurysma miltbloeding/infarct darminfarct

Urogene oorzaken niersteen pyelonefritis blaasretentie

Afwijkingen boven diafragma hartinfarct longontsteking pleuritis longembolie

Bij een ontstekingsproces in de buikholte is er bij de verschillende oorzaken een kans dat zich het ontwikkelt tot een algehele peritonitis. Het lichaam probeert echter ook het ontstekingsproces te begrenzen. De darmen zullen door het ontstekingsexsudaat rond het proces gaan verkleven en zo de verspreiding tegengaan. Dat dit ook effectief bereikt wordt is echter geen garantie. Het ontstane ontstekingspakket wordt een infiltraat genoemd. Ontstaat dit rond een ontstoken appendix dan wordt dit een peri-appendiculair infiltraat genoemd. Een dergelijk infiltraat kan over het algemeen niet acuut geopereerd worden omdat de weefsels door het ontstekingsinfiltraat erg kwetsbaar zijn. Indien de situatie het toelaat d.w.z. er zijn niet direct levensgevaarlijke complicaties te verwachten, dan wordt gewacht tot het ontstekingsinfiltraat geresorbeerd is. De appendix wordt dan alsnog verwijderd. Ileus = gestoorde darmpassage Er zijn twee groepen van ileus , op basis van de darmactiviteit mechanisch t.g.v. afw. Hierbij is de darmmotoriek n principe normaal aanwezig darmholte: fecale impactie, vreemd voorwerp darmwand: tumoren, ontstekingen, hypertrofie spierlaag (maagportier) uitwendige druk: volvulus, strangulatie, beklemde herniatie, strengileus paralytisch: de darmperistaltiek is niet aanwezig t.g.v. peritoneale prikkeling eindtoestand elke ileus retroperitoneale bloeding pancreatitis direct na dwarslaesie

Kolieken: de samentrekking van een hol orgaan dat zijn inhoud, tegen weerstand in probeert uit te drijven. Dit gaat gepaard met aanvalsgewijs optredende krampende pijn en bewegingsdrang. Tevens is er vaak misselijkheid en braken Bloedingen galsteenkoliek niersteenkoliek kolieken bij mechanische ileus ween/ menstruatiekrampen extra-uterine graviditeit miltbloeding trauma aneurysma (geruptureerd) uit tumor