1 WAT IS MENS EN TECHNIEK? 3 · 2020. 12. 4. · Mens & Techniek VMBO Leerjaar 1 BB/KB/TL/TL+...

Mens & Techniek VMBO Leerjaar 1 BB/KB/TL/TL+ 2017/2018

1 WAT IS MENS EN TECHNIEK? .......................................................................................... 3 1.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 3 1.2. Wat heb je nodig voor Mens en Techniek? ......................................................................... 4 1.3. Beoordeling ............................................................................................................................... 6 1.4. Hoe leer je bij Mens en Techniek voor een toets? .......................................................... 10 2 WERKEN BIJ MENS EN TECHNIEK ............................................................................... 13 2.1. Veiligheid in het lokaal .......................................................................................................... 13 2.2. Opruimen van het lokaal ...................................................................................................... 18 2.3. Zorgen voor je werkstuk ...................................................................................................... 19 2.4. Gereedschap ........................................................................................................................... 22 3 METEN ..................................................................................................................................... 31 3.1. Waarom meten en waarom eenheden? ............................................................................ 31 3.2. Grootheden en eenheden ..................................................................................................... 33 3.3. Meetgereedschap ................................................................................................................... 36 3.4. Meten van een lengtemaat in centimeters ....................................................................... 45 3.5. Meten van een lengtemaat in millimeters ........................................................................ 50 3.6. Natuurkundige voorvoegsels ............................................................................................... 55 3.7. Eenheden omrekenen ........................................................................................................... 58 3.8. Oppervlaktematen omrekenen ........................................................................................... 62 3.9. Inhoudsmaten omrekenen ................................................................................................... 65 3.10. Inhoudsmaten omrekenen ........................................................................................... 67 3.11. Inhoudsmaten voor vloeistoffen omrekenen ........................................................... 70 3.12. De omrekenschema’s op een rijtje ............................................................................ 72 4. TECHNISCH TEKENEN ....................................................................................................... 73 4.1. Wat is een technische tekening? ........................................................................................ 73 4.2. Maataanduiding ...................................................................................................................... 78 4.3. Potloden ................................................................................................................................... 82 4.4. Lijnsoorten ............................................................................................................................... 86 4.5. Papierformaten ....................................................................................................................... 89 4.6. Schaal ....................................................................................................................................... 92 5. MASSA ..................................................................................................................................... 95 5.1. Massa en gewicht ................................................................................................................... 95 5.2. Volume ................................................................................................................................... 100 5.3. Wat is dichtheid? .................................................................................................................. 103 5.4. Rekenen met dichtheid ....................................................................................................... 109 6. VERSLAG .............................................................................................................................. 113 7. PRAKTIJKWERKSTUKKEN ............................................................................................. 115 7.1. Draadpuzzel .......................................................................................................................... 115 7.2. Vragen bij de draadpuzzel ................................................................................................. 117 7.3. Boter, kaas en eieren .......................................................................................................... 118 7.4. Vragen bij boter, kaas en eieren ...................................................................................... 119 7.5. Mobielhouder......................................................................................................................... 120 7.6. Vragen bij de mobielhouder .............................................................................................. 121


2

7.7. Sleutelhanger ........................................................................................................................ 122 7.8. Vragen bij de sleutelhanger ............................................................................................... 123 7.9. Zigzagstoel ............................................................................................................................ 124 7.10. Vragen bij de zigzagstoel ........................................................................................... 126


3

1 WAT IS MENS EN TECHNIEK?

1.1. Inleiding

Mens en Techniek is eigenlijk een leergebied in plaats van een vak. Vaak wordt

Mens en Techniek verward met het vak Techniek.

En let op: Mens en Techniek (M&T) telt gewoon mee voor je rapport!

Bij het vak Techniek leer je hoe je bijvoorbeeld materialen, gereedschappen en

machines kunt gebruiken.

Je maakt praktijkwerkstukken in het praktijklokaal.

Dat is een belangrijk onderdeel en de cijfers voor je praktijkwerkstukken zijn dan

ook erg belangrijk.

M&T gaat ook over wetenschap, natuurkunde, scheikunde en biologie.

M&T gaat ook over ontwerpen en technisch tekenen.

En bij Mens en Techniek leer je ook verslagen te maken zoals dat van je wordt

verwacht bij Nederlands en bij vakken in de bovenbouw.

Heel veel apparaten worden bedacht of

uitgevonden door wetenschappers.

Daarna worden ze getekend door tekenaars of

constructeurs.

Tenslotte worden ze gemaakt door mensen in de

techniek.

Wetenschappers bedenken hoe een satelliet de

ruimte in geschoten moet worden en hoe de baan

om de aarde moet zijn.

Tekenaars maken een tekening of ontwerp.

Technici maken dan alle onderdelen en ze zetten alles in elkaar.


4

1.2. Wat heb je nodig voor Mens en Techniek?

Bij Mens en Techniek leer je werkstukken maken, rekenen, tekenen, verslagen

maken, werken op de computer en proefjes doen.

Je hebt dus best veel nodig voor Mens en Techniek.

Sommige dingen moet je zelf regelen en sommige dingen heeft de school al voor

je geregeld.

Wat moet je zelf regelen?

Multomap met 23 ringen

Lijntjespapier voor aantekeningen

Insteekhoesjes voor tekeningen

Etui, pennen, potloden, gum, puntenslijper, passer, geodriehoek, lineaal

Rekenmachine

Een zakje of een bakje om je werkstukjes in te bewaren

Een USB-stick hoeft niet maar is wel handig

Doe in het praktijklokaal niet al te dure kleren aan want er wordt gewerkt!

Wat krijg je van school:

Leerboek

Werkboek

Gebruik van de website

www.mensentechniek.info

Materialen om je praktijkwerkstuk te

kunnen maken

Gebruik van gereedschappen

Gebruik van computers tijdens de les

BELANGRIJK: Je moet ELKE M&T-les ALLES voor de theorie

EN de praktijkles bij je hebben!

http://www.mensentechniek.info/


5

In het leerboek zit:

• De uitleg van wat je moet weten.

• Werktekeningen van praktijkwerkstukken

• Uitleg over de werkstukken

• Uitleg hoe je een verslag moet maken inclusief checklijst

In je werkboek staan:

• Opdrachten die je kunt oefenen voor je toetsen

• Proefjes met uitleg

Op de website www.mensentechniek.info staan:

• Alle werkboeken, tekeningen en andere belangrijke zaken zodat je ze zo

vaak kunt lezen of downloaden/printen als je wil.

• Samenvattingen

• Links naar handige video’s voor extra uitleg

• Links naar diverse websites voor extra uitleg

• Checklijst voor het maken van verslagen



6

1.3. Beoordeling

Het schooljaar bestaat uit 4 rapportperiodes.

Aan het einde van het schooljaar wordt gekeken waar je in het weede leerjaar

naar toe gaat.

Mens en Techniek telt daarbij volledig mee dus het is belangrijk dat je een

voldoende haalt.

Voor elk rapport doe je opdrachten uit de theorie en uit de praktijk.

Theorie

Bij de theorie werk je voornamelijk uit dit boek,

je maakt verslagen over je

praktijkwerkstukkenen en soms krijg je

praktische proefjes.

Ook leer je tijdens de theorie hoe je veilig kunt

werken als je later in de praktijkruimte bezig

bent.

De theorie wordt getoetst door middel van

schriftelijke overhoringen (S.O.) en proefwerken

(PW).

De S.O.’s tellen één keer mee en de

proefwerken tellen twee keer mee.

Soms doe je een proefje of je maakt een technische tekening.

Daar krijg je ook een cijfer voor dat 1x meetelt.


7

Praktijk

Tijdens het praktijk deel van het vak werk je voornamelijk in de

gereedschapsruimte aan praktijkwerkstukken.

Bij het maken van deze werkstukken leer je hoe je om moet gaan met het

verschillende gereedschap en materiaal.

Ieder werkstuk is zo ontworpen en uitgekozen dat je steeds weer kennis maakt

met ander gereedschap en nieuwe materialen.

Per rapportperiode maak je in het prakijklokaal één “hoofdwerkstuk”.

Dit werkstuk telt twee keer mee.


8

Er wordt bij de beoordeling gekeken naar:

Is het op tijd ingeleverd?

Is het werkstuk klaar?

Kun je het gebruiken waarvoor het bedoeld is?

Is het stevig?

Is het netjes gemaakt?

Ben je tijdens het werk goed omgegaan met de materialen en

gereedschappen?

Heb je je tijdens de lessen veilig gedragen?

Heb je zelfstandig gewerkt?

Heb je goed samengewerkt?

Heb je je spullen en het lokaal steeds netjes opgeruimd?

Dit lijstje staat in willekeurige volgorde, alle punten zijn dus belangrijk!

Verslag

Over het hoofdwerkstuk moet je ook een verslag maken.

In dit verslag schrijf je onder andere hoe je hebt gewerkt, wat je makkelijk of

moeilijk vond en wat je nieuw hebt geleerd.

Er zit een checklijst in dit boek dus gebruik de checklijst zodat je niets vergeet in

je verslag.

Extra werkstuk

Als je op tijd klaar bent met je hoofdwerkstuk en het verslag, dan mag je een

extra werkstuk maken.

Voor ieder extra werkstuk krijg je een cijfer die één keer meetelt.


9

Hieronder staat een overzicht met de cijfers die je per rapportperiode kan halen

en hoe vaak deze cijfers meetellen voor je rapport.

Onderwerp Wegingsfactor

Theorie:

Schriftelijke overhoring (SO) 1x

Proefwerk (PW) 2x

Praktijk:

Hoofdwerkstuk 2x

Verslag 1x

Extra werkstuk 1x

‘Wegingsfactor’ betekent hoe vaak iets meetelt.

Al je cijfers worden online opgeslagen in Magister zodat je altijd kunt controleren

wat je cijfers zijn en wat je gemiddelde is.


10

1.4. Hoe leer je bij Mens en Techniek voor een toets?

Hier vind je allemaal tips die zou kunnen gebruiken om te leren voor een S.O. of

een proefwerk.

Je kunt veel van deze tips natuurlijk ook voor andere vakken gebruiken.

Gebruik je leerboek/werkboek:

Leer de formules uit je hoofd

Leer rijtjes uit je hoofd

Leer tabellen uit je hoofd

Je kunt dit op dezelfde manier doen als rijtjes leren voor Engels of zoals je rijtjes

bij aardrijkskunde en topografie leerde.

Bekijk de inhoudsopgave van je leerboek en check of je snapt wat alle

woorden betekenen.

Maak een samenvatting

Zoek moeilijke of opvallende woorden in de tekst.

Schrijf ze in de kantlijn van je boek, onderstreep ze of markeer ze met een

markeerstift. Zoek de betekenis op en schrijf die op.

Maak een spiekbriefje (maar niet gebruiken tijdens de toets! ;)

Gebruik wat je in de les hebt gezien of gehoord:

Bekijk de filmpjes die je tijdens de lessen hebt gezien nog eens en maak

een samenvatting van wat je gezien hebt

Vraag aan de docent of hij of zij iets nog eens wil uitleggen.

Zorg wel dat je een duidelijke hulpvraag stelt.

Zeg niet: “Kunt u me helpen, ik snap er helemaal geen bal van!!”.

Want daar kan een docent natuurlijk niet zoveel mee.

Gebruik de website www.mensentechniek.info

Lees de samenvattingen op de website

Schrijf de samenvattingen over

Bekijk de video’s die over het hoofdstuk gaan

Druk de vragen nog eens af en probeer ze weer te beantwoorden



11

Gebruik internet:

Zoek moeilijke woorden op, bijvoorbeeld op Wikipedia.

Zoek zelf video’s waarin de stof wordt uitgelegd (bijvoorbeeld Youtube,

SchoolTV, Kernpunt, Geoclips)

Zoek plaatjes en info op andere websites op over de leerstof (bijvoorbeeld

Wikiwijs of natuurkunde.nl).

Gebruik handige apps zoals bijvoorbeeld Geogebra (wiskune/rekenen).

Zoek op internet zelf vragen/opdrachten met het onderwerp van het

hoofdstuk. Probeer ze te beantwoorden of te verklaren en kijk jouw

antwoorden kritisch na als je de antwoorden hebt bij die de vragen horen.

Bespreek jouw antwoorden met medeleerlingen of met je docent.

Gebruik de sites van WRTS en/of TEACH2000 om je te laten overhoren.

En dit kun je ook nog doen:

Maak extra oefenopgaven over sommige hoofdstukken die je bij de docent

kunt opvragen of die soms op www.mensentechniek.info staan.

Verzin zelf een opdracht met een vraag erbij. Beantwoord deze vraag in

een stukje tekst of in een gesprekje en bespreek het antwoord met

medeleerlingen, familielid en/of docent.

Bedenk ezelsbruggetjes of andere handige trucs om een reeks of formule

te onthouden



12

Maar het allerbelangrijkste is:

Zorg dat je geen lessen mist

Zorg dat je je oefeningen en opdrachten goed doet

Zorg dat je je antwoorden goed nakijkt

Zorg dat je op tijd begint met leren. Kijk altijd een week vooruit in je

agenda/planning

Laat je goed overhoren door een familielid, een vriend(in) of een

klasgenoot.

Zorg dat je alles bij je hebt wat je nodig hebt tijdens de toets (etui met

alles er in, rekenmachine enz.).

Mis geen toetsen! En als je er een keer niet bent maak dan ZELF een

afspraak om hem in te halen.


13

2 WERKEN BIJ MENS EN TECHNIEK

2.1. Veiligheid in het lokaal

Het technieklokaal is een heel ander soort lokaal dan

dat van de meeste andere vakken die je op school

krijgt. Er is veel duur gereedschap dat gemakkelijk

stuk kan gaan en waar men zich aan kan verwonden.

Bij het vak techniek heb je geen vaste plek in de

klas. Je moet namelijk tijdens praktijkuren continue

heen en weer lopen om gereedschap en materialen

te pakken. Hierdoor kan het in het lokaal erg druk

worden. Wanneer er zo veel mensen bij elkaar in één

ruimte moeten samenwerken, kunnen er veel dingen

mis gaan.

De regels

Om ervoor te zorgen dat iedereen in het lokaal prettig, veilig, zelfstandig en

samen kan werken gelden er in het technieklokaal een aantal regels waaraan

iedereen zich moet houden.

Deze regels zijn jammer genoeg nodig voor je eigen veiligheid, maar vooral ook

voor die van anderen.

De complete lijst met alle regels en afspraken kan je achterin de module

vinden. Een lijst met de belangrijkste regels hangen ook in het technieklokaal

zelf.

Maar vooral: Gebruik je verstand!

Overtreden van regels

Het zal niet zo moeilijk zijn om je aan deze regels te houden als iedereen logisch

en helder nadenkt tijdens het werken in het technieklokaal.

Wanneer je je niet aan de regels houdt, is het aan de docent om daarvoor een

passende maatregel of straf bij toe te passen.

Ook docenten waar je geen les van hebt mogen je aanspreken op je gedrag.


14

Waar mag je mee werken?

Bijna al het gereedschap dat in de kasten ligt, mag je vrij pakken en gebruiken

zolang je er normaal mee omgaat.

Maar niet al het gereedschap mag door de leerlingen gebruikt worden.

De docent zal duidelijk zijn in wat de leerlingen wel en niet mag gebruiken.

Je mag niet zomaar nieuw materiaal pakken.

Vraag het daarom altijd aan de docenten als je nieuw materiaal nodig hebt.

Al het materiaal dat in de materiaalbakken in het lokaal ligt mag je gewoon

pakken.

Als je zelf materiaal over hebt dat anderen misschien nog goed kunnen

gebruiken dan leg je dit in de daarvoor bestemde materiaalbakken.

Let op: Dit zijn geen afvalbakken!


15

Opdracht 1:

Bedenk samen met je buurman/buurvrouw wat volgens jullie de belangrijkste

regels zijn voor in een techniek lokaal. Schrijf hieronder minstens 5 regels:

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 2:

Wat is er anders aan het praktijklokaal als je het vergelijkt met theorielokalen?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 3:

Waarom zijn er in het technieklokaal speciale regels gemaakt?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


16

Opdracht 4:

Waar moet je op letten als je met machinegereedschap werkt? Noem drie

dingen!

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 5:

Wat moet je doen met restanten hout en metaal als je denkt dat andere

leerlingen dat materiaal misschien nog zouden kunnen gebruiken?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 6:

Wat moet er gedaan zijn aan het einde van de les voordat de klas weg mag?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 7:

Mag een docent van een andere klas jou ook straf geven als je de regels

overtreedt?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 8:

Stel, je moet even naar de wc. Hoe kan je ervoor zorgen dat iemand anders niet

zomaar met jouw werkstuk of onderdelen er vandoor gaat?

Noem twee oplossingen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


17

Opdracht 9:

Soms zie je in het lokaal stickers of borden hangen. Deze stickers geven aan

waar je extra aandacht aan moet besteden tijdens het veilig werken in het lokaal

of met bepaald gereedschap. Bedenk met je buurman of buurvrouw wat de

onderstaande veiligheidsplaatjes zouden kunnen betekenen.

1. 2. 3. 4. 5.

1: ………………………………………………………………………………………………

2: ………………………………………………………………………………………………

3: ………………………………………………………………………………………………

4: ………………………………………………………………………………………………

5: ………………………………………………………………………………………………


18

2.2. Opruimen van het lokaal

Als je een lokaal binnen komt, vind jij het waarschijnlijk ook prettig dat je tafel

schoon is en dat alles is opgeruimd.

Voor al het gereedschap is er een vaste plek in de gereedschapskast.

Zorg er daarom ook voor dat als je iets hebt gebruikt, je alles weer op de juiste

plek terug legt.

Niet alleen een opgeruimde gereedschapskast zorgt voor een schoon lokaal.

Voordat de leerlingen het lokaal mogen verlaten, moet bijvoorbeeld ook het

machinegereedschap schoongemaakt worden, de tafels moeten worden geveegd

en de vloer moet schoon zijn.

Achterin dit boekje kan je een checklist vinden voor het opruimen.

LET OP!!

Dat je bij het vegen en weggooien van afval niet per ongeluk (onderdelen van)

werkstukken of de boortjes van de kolomboormachine weggooit! Kijk ook even of

er nog schroefjes, spijkers en andere onderdelen tussen liggen die misschien niet

weggegooid mogen worden!

Het opruimen van het lokaal is niet

alleen maar je eigen troep opruimen.

Om ervoor te zorgen dat het opruimen

snel en goed gebeurt, moet er

samengewerkt worden.

Daarom houden wij ons aan een

simpele afspraak:

IEDEREEN ruimt ALLES op!

Kijk daarom altijd of je nog iemand kan helpen met gereedschap opruimen,

vegen, materiaal opbergen en stoelen aanschuiven of op tafel zetten.

Zo is alles snel gedaan en kan je meteen weg als de bel gaat!


19

2.3. Zorgen voor je werkstuk

Tijdens de lessen van M&T ga je zelfstandig werken aan praktijkwerkstukjes.

Deze werkstukken kunnen best lastig zijn en je bent er daarom ook meerdere

lessen mee bezig en ze tellen mee voor je rapportcijfer.

Aan het einde van de les moet je dus zorgen dat je je werkstuk veilig opbergt

zodat je er de volgende les weer mee verder kan gaan.

Er zijn meerdere opties om je werkstuk te bewaren:

− In je tas (bijvoorbeeld in een apart vakje):

− In de bak voor jouw klas:

− In je kluisje:

− Thuis kan natuurlijk ook, maar dan moet je het niet vergeten mee te nemen

als je M&T-les hebt!


20

Zorg er ook voor dat je losse onderdelen van een werkstuk bij elkaar kan

bewaren.

Tip:

Neem een afsluitbaar plastic zakje of bakje mee waar je losse onderdelen in kan

bewaren en zet je naam en klas er op.

Eigen verantwoordelijkheid

Het kan natuurlijk altijd gebeuren dat je jouw werkstuk nergens meer kan

vinden.

De docenten snappen maar al te goed hoe vervelend dat is en daarom wijzen wij

alle leerlingen altijd herhaaldelijk erop dat ze hun werkstuk goed en veilig

moeten opbergen en zet je naam en klas er op!

Als je je werk kwijt bent kunnen de docenten het werkstuk dus niet beoordelen.

Het is jouw eigen verantwoordelijkheid om voor je werkstukken te

zorgen. Dus verzin een goede manier om je werkstuk veilig op te bergen en let

goed op dat je al je onderdelen veilig opruimt.

Let op:

Er wordt alleen iets beoordeeld als het bij jouw eigen docent is

ingeleverd.

Leg het dus niet zomaar op een bureau of tafel zonder dat jouw docent het weet.

Bij verlies van een werkstuk of verslag (door bijvoorbeeld iets niet op te slaan op

de computer) zal het werkstuk of verslag opnieuw gemaakt moeten worden om

nog een cijfer te halen.

Het inleveren van andermans werkstuk mag natuurlijk niet.


21

Opdracht 10:

Noem drie plekken waar je jouw werkstuk kan opbergen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

opdracht 11:

Wat lijkt jou de beste manier om je werkstuk op te bergen? Leg uit waarom.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 12:

Stel, je hebt een aantal losse onderdelen van een werkstuk. Hoe zou je ervoor

kunnen zorgen dat je alle onderdelen keurig bij elkaar kan houden als je jouw

werkstuk opbergt? Verzin twee manieren.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 13:

Wat moet je doen als je werkstuk kwijt is of als je een verslag niet meer op de

computer terug kan vinden?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


22

2.4. Gereedschap

Er zijn heel veel verschillende soorten gereedschap. Er is voor bijna iedere

bewerking wel een handig apparaat bedacht.

Wij gebruiken in het technieklokaal een flink aantal van deze gereedschappen.

Voor de werkstukken die jullie in dit jaar gaan maken, hebben we de benodigde

gereedschappen even onder elkaar gezet.

Om de lijst met gereedschap overzichtelijk te maken, hebben we ze verdeeld in

vier soorten:

• Aftekengereedschap

• Bewerkingsgereedschap

• Bevestigingsgereedschap

• Afwerkgereedschap

Aftekenen Bewerken Bevestigen Afwerken

Liniaal/maatlat

Winkelhaak

Potlood

Pen

Kraspen

Priem

Centerpons

Handzaag

Metaalzaag

Lintzaag

Kniptang

Nijptang

Kolomboormachine

Metaalboor

Houtboor

Gatenzaag

Kunststofbuiger

Zetbank

Guillotineschaar

Hefboomschaar

Platbektang

Rondbektang

Combinatietang

Popnageltang

Soldeerbout

Puntlasser

Schroevendraaier

Hamer

Bankschroef

Machineklem

Schuurpapier

Vijl

Halfronde vijl

De meeste van deze gereedschappen ken je waarschijnlijk al en sommige heb je

ook al eens gebruikt.

Als je een gereedschap in de lijst niet kent dan kan je het op de volgende pagina

opzoeken.


23

Liniaal/maatlat

Met een liniaal of maatlat kan je korte afstanden

meten. De maatverdeling is aangegeven in

millimeters.

Let op dat je begint met meten vanaf de nul!

Winkelhaak

Een winkelhaak gebruik je om te kijken of een hoek

haaks is. Ook is dit gereedschap goed te gebruiken

om iets verstek af te tekenen vanwege de 45 graden

verbinding in de hoek.

Potlood

Een potlood gebruik je voor het aftekenen op hout of

aluminium. Gebruik voor het aftekenen een hard

potlood (2H) en zorg ervoor dat de punt goed

geslepen is.

Viltstift

Voor op kunststof of andere materialen die niet

beschadigd mogen worden, kan je een viltstift

gebruiken.

Kraspen

Een kraspen gebruik je als je iets moet aftekenen op

metalen.

Priem

Met een priem kan je een ondiep gaatje prikken (of

met een hamer slaan) in hout. Dit gaatje kan je

gebruiken als beginpunt voor boren of schroeven.

Centerpons

Dit gereedschap gebruik je om in metaal een putje te

slaan. Dit gaatje kan je gebruiken als beginpunt voor

boren. Zo kan de boor niet weg “lopen” op het gladde

oppervlak.


24

Handzaag

Voor houten platen en balken. Kan door de grove

tanden veel splinters

veroorzaken

Metaalzaag

Voor metalen en kunststof. Heeft kleine tandjes en

geeft dus minder splinters.

Lintzaag

Elektrische zaag met eindeloos, lintvormig zaagblad

voor lange zaagsnedes.

Kniptang

Gebruik je voor het afknippen van ijzerdraad of het

afknippen elektrische bedrading.

Nijptang

Hiermee kan je spijkers uit hout trekken en ijzerdraad

afknippen.

Kolomboormachine

Voor het boren van gaten in materiaal.

Je kunt hem in hoogte verstellen.

Elk materiaal heeft zijn eigen soort boor.

Veiligheid is erg belangrijk bij dit apparaat!

Metaalboor

Een metaalboor gebruik je voor metaal maar je kunt

ze ook gebruiken voor hout of kunststof.

Houtboor

Deze voor is alleen voor hout. Te herkennen aan de

scherpe punt in het midden en aan de uiteinden.

Gatenzaag

Hiermee kan je grote ronde gaten zagen in

plaatmateriaal. In het midden zit vaak een

metaalboor zodat je goed het midden kan vinden.


25

Kunststofbuiger

Hiermee kan je met behulp van warmte kunststof

buigen. Hitte maakt het plastic zacht en buigbaar.

Buigbalk

Kunststof dat net buigbaar is gemaakt met een

kunststofbuiger, kan in een vooraf afgestelde hoek

worden gezet met dit gereedschap.

Zetbank

Hiermee kan je metalen platen in een bepaalde hoek

buigen of ‘zetten’.

Guillotineschaar

Grote knipmachine voor lange, rechte kniplijnen.

Herkenbaar een groot schuin snijvlak, net als een

guillotine. Te gebruiken voor metalen en kunststof

platen.

Hefboomschaar

Voor metaalplaten of staaldraad. Met de lange

hefboom-arm kan je veel kracht zetten.

Platbektang

Tang met een platte bek. Hiermee kun je dun

materiaal buigen en vasthouden.

Rondbektang

Tang met een ronde bek. Kun je gebruiken voor het

buigen van oogjes aan een draad. Door de conische

bek kan je verschillende diameters buigen.

Combinatietang

De naam zegt het al: dit is een combinatie tussen een

platbektang, klemtang en een kniptang.

Popnageltang

Deze tang gebruik voor het vastklemmen van

popnagels. Voor verschillende maten popnagels zijn

ook verschillende neusstukken beschikbaar.


26

Soldeerbout

Dit gebruik je om twee metalen met elkaar te

verbinden door een verbindingsmiddel tussen de twee

metalen te smelten. Daarbij gebruik je soldeertin als

verbindingsmiddel.

Puntlasser

kan je twee dunne platen staal op een klein punt aan

elkaar smelten door een hoge stroom die in een korte

tijd door het materiaal loopt. Er wordt hierbij geen

verbindingsmiddel gebruikt.

Schroevendraaier

Er zijn veel verschillende schroevendraaiers. Het is

belangrijk dat je de juiste schroevendraaier gebruikt.

Ze zijn er in vele verschillende soorten en maten.

Als de schroevendraaier niet past, loop je de kans dat

je de kop van de schroef beschadigd.

De meest voorkomende vormen zijn:

• Kruiskop

• Torx

• Platkop/fitting

Hamer

Wordt gebruikt om hout te verbinden met spijkers.

Ook kun je met een hamer metaal in een vorm slaan.

Bankschroef

Hiermee zet je werkstukken vast zodat je deze kan

bewerken zonder dat ze bewegen of als je een hand

tekort komt.

Meestal worden bankschroeven gemonteerd op een

werkbank.


27

Machineklem

Een losse soort bankschroef waarmee je kleine

werkstukken kan vastzetten om er veilig in te kunnen

boren.

De machineklem gebruik je vaak samen met een

kolomboormachine.

Schuurpapier

Een stuk papier of linnen met daarop een ruwe

bovenlaag die lijkt op zand.

Je kunt er een ruw oppervlak glad mee maken of er

een glad oppervlak juist ruw mee maken.

De korrelgrootte wordt aangegeven met een getal.

Des te groter het getal, des te fijner is het

schuurpapier. En hoe kleiner het getal hoe groter en

ruwer de korrels op het schuurpapier zijn.

Van links naar rechts:

Halfronde vijl

Een vijl met een bolling aan één zijde van de vijl.

Deze kan gebruikt worden om een holling te vijlen.

Vijl

Met een vijl kan je een werkstuk glad maken of een

andere vorm geven.

Als je iets goed glad wil krijgen, werk je van een

grove vijl naar een fijne vijl.

Ronde vijl

Deze vijl is helemaal rond. Hij wordt ook wel

‘rattenstaart’ genoemd. Heb jij enig idee waarom?


28

Opdracht 14: R

Zoek op hoe de volgende werkstukken heten:

1.………………………………………………………

2.………………………………………………………

3.………………………………………………………

4.………………………………………………………

Opdracht 15: R

In de lijst gereedschappen zijn drie veelgebruikte zagen genoemd.

Noem ze alle drie.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 16: T2

Kan je een vierde zaag opnoemen die je veel gebruikt in de techniek?

Misschien heb je deze zelf al gebruikt.

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 17: I

Wat kan je met die zaag, wat je met andere zagen niet of moeilijker kan.

…………………………………………………………………………………………………

1. 2. 3 . 4.


29

Opdracht 18: R

Welke gereedschappen zijn afgebeeld. Zet een kruisje bij het goede woord.

□ Lintzaag □ Platbektang □ Gatenzaag □ Combinatietang

□ Metaalzaag □ Popnageltang □ Metaalboor □ Rondbektang

□ Handzaag □ Combinatietang □ Kolomboor □ Nijptang

□ Figuurzaag □ Hefboomschaar □ Houtboor □ Kniptang

Opdracht 19: T1

Je moet iets aftekenen op metaal, maar het metaal mag niet beschadigd worden.

Welk aftekengereedschap moet je gebruiken?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 20: T2

Je moet een groot gat uit een plaat hout halen, noem drie gereedschappen (uit

de lijst op de vorige pagina’s) die je nodig hebt om dit veilig te kunnen doen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 21: I

Welk gereedschap staat niet op de lijst, maar moet je wel altijd gebruiken veilig

met machinegereedschap te mogen werken?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 22: R

Leg uit waarvoor je een centerpons moet gebruiken.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


30

Opdracht 23: T1

Wat is het verschil tussen een centerpons en een priem?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 24: T1

Wat is het verschil tussen een bankschroef en een machineklem?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 25: R

Je wil een stuk ijzerdraad afknippen. Noem 4 gereedschappen uit de lijst

waarmee je dat kan doen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 26: T1

Je wil een stuk kunststof in een perfecte hoek van 60 graden buigen.

Welke twee gereedschappen heb je hiervoor nodig?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


31

3 METEN

3.1. Waarom meten en waarom eenheden?

De Beemster (vlakbij Purmerend) was in 1608 nog een groot merengebied.

In die tijd is men begonnen om van de Beemster een polder te maken.

In een oud boek over de Beemster stond:

De Beemster is aanvankelijk slechts 5 Duitse mijlen lang, 1,5 mijlen breed en 7

voet breed geweest. Mettertijd is het echter zo toegenomen dat het zich in

omtrek tot 12 mijlen heeft uitgestrekt en in de diepte tot 7-9 voet gekomen is,

dus dat men schepen van 70 tot 80 last door dit meer naar zee heeft kunnen

varen. Een last is een oude eenheid in de scheepvaart 1976,4 kg en in de

graanhandel 30 hl.

In 1612 was de Beemster helemaal drooggelegd.

De boeren die zich er woonden hadden soms wel 7 morgen land.

Dit betekende dat 1 morgen land de hoeveelheid was, wat met een os geploegd

kon worden in één morgen.

1 morgen land is ongeveer net zoveel als een hectare (= 100 are).

Een are is een stuk land van 10 m x 10 m = 100 m².

Een hectare is 100 van die stukjes land van 100 m² bij elkaar.

Vroeger gebruikten veel landen allerlei verschillende maten voor van alles en nog

wat.

In Nederland gebruikte men vroeger bijvoorbeeld maten als el (68,8 cm), voet

(30,5 cm) en mijl (1,6 km).

Overal werden verschillende maateenheden gebruikt en soms was het zelfs zo

erg dat iedere stad zijn eigen maten hanteerde.

Dat werd dus allemaal wel erg ingewikkeld en chaotisch met al die vreemde

maten door elkaar.

Rekenen met deze maten was erg moeilijk en niemand kon meer kon bijhouden

welke maat klopte. Daarom heeft men tijdens de Franse Revolutie in 1798

bepaald dat iedereen dezelfde maten moet gebruiken.


32

Er is nu geen verwarring meer en er kan ook makkelijker mee gerekend worden.

Deze maten legde men vast in het Metriek Stelsel.

Een van die maten die toen is vastgesteld is de meter.

De meter was een tien-miljoenste deel van de

afstand van de noordpool tot de evenaar.

Later, in 1889, is de standaard meter vastgesteld als

de afstand tussen twee inkepingen in een X-

vormige balk gemaakt van platina en iridium.

Nu is de meter als laatste vastgesteld in 1983 als

een afgeleide van de lichtsnelheid in vacuüm.

De lichtsnelheid in het heelal is precies

299.792.458 m/s.

De enige echte meter wordt in Parijs bewaard.

En de enige echte kilogram trouwens ook.

Als iemand wil controleren of meetlat of een weegschaal wel goed werkt kunnen

ze deze vergelijken met de meter en de kilogram in Parijs.

Als iemand dit doet dan noem je dit: ‘ijken’.

In dit hoofdstuk leer je het volgende:

• Meetgereedschap leren aflezen

• Lengte meten in centimeter (cm) en millimeter (mm)

• Lengte tekenen

• Oppervlakte berekenen

• Eenheden omrekenen


33

3.2. Grootheden en eenheden

Het is zomer, mooi weer en je zit in Spanje op een leuke camping.

De temperatuur is ongeveer 30° Celsius, het zwembad is gevuld met misschien

wel 250.000 liter water en binnen een paar seconden is je ijsje gesmolten als je

hem in de zon houdt.

Je hebt hier alles geschat en dat is voor een leuk verhaaltje niet zo erg.

Maar maten inschatten is geen goede manier om iets te meten.

We hebben in dit voorbeeld natuurkundig gezien met drie grootheden te maken.

Een grootheid is een natuurkundige eigenschap die je kan meten.

In dit voorbeeld zijn dit:

- Temperatuur

- Inhoud

- Tijd.

Kijk nu nog eens naar hetzelfde verhaaltje:

Het is zomer, mooi weer en je zit in Spanje op een leuke camping. De

temperatuur is ongeveer 30° Celsius (= temperatuur), het zwembad is gevuld

met misschien wel 250.000 liter (= inhoud) water en binnen een paar seconden

(= tijd) is je ijsje gesmolten als je hem in de zon houdt.

Een eenheid is de maat waarin je een grootheid kan meten.

Voor elke grootheid is er ook een eenheid.

In het voorbeeld meet je:

Temperatuur in graden Celsius (°C)

Inhoud in liters (L) en

Tijd in seconden (s).


34

Een eenheid staat altijd dichtbij een getal.

Bijvoorbeeld:

11 meter, 3 kilogram, 10 seconden.

Meter, kilogram en seconden zijn dan de eenheden.

Iemand zegt: De hoogte is 2 meter.

Dan is hoogte de grootheid.

En meter is de eenheid.

De letters of tekens die we gebruiken als afkorting voor een grootheid of eenheid

noemen we symbolen.

Deze zijn voor veel grootheden en eenheden vastgelegd en komen soms ook uit

een andere taal.

Een symbool is een teken of een afkorting van een grootheid of een eenheid.

Er zijn heel veel grootheden, eenheden en symbolen.

Bij M&T leer je vooral degenen die met wiskunde en natuurkunde te maken

hebben.

In de onderstaande tabel zie je als voorbeeld een aantal grootheden en

eenheden met hun symbolen:

Grootheid Symbool Eenheid Symbool

Lengte l Meter m

Tijd t Seconde s

Massa m Kilogram kg

Volume V Kubieke meter m3


35

Opdracht 27: (T1)

Verbind in de onderstaande rijtjes de grootheden met de daarbij horende

eenheden.

Lengte Seconden

Temperatuur Liter

Volume Vierkante meter

Tijd Kubieke meter

Massa Meter

Inhoud Kilogram

Oppervlakte Kilometer per uur

Snelheid Graden Celsius


36

3.3. Meetgereedschap

Heb je wel eens de lengte van het lokaal opgemeten met behulp van een

geodriehoek? Of de afstand van school naar huis met een liniaal?

Waarschijnlijk niet. Dan ben je namelijk erg lang bezig en dan weet je nog niet

helemaal zeker of je wel nauwkeurig genoeg hebt gemeten.

In de natuurkunde, wiskunde, de techniek maar in nog veel meer beroepen heb

je te maken met meetgereedschappen.

Een dokter meet hoeveel een patiënt weegt,

een kok moet weten hoe warm de oven is

en hoe lang het eten al in de oven staat en

een kledingontwerper meet je maten als je

kleding wil laten maken.

Alles dat gemaakt wordt is door mensen

opgemeten.

Het is belangrijk dat je leert om de juiste meetgereedschappen te gebruiken.

Als je een huis bouwt heb je andere meetgereedschappen nodig dan wanneer je

taart bakt.

Het doel van meetgereedschappen is om producten zo goed mogelijk te maken

en te controleren.

Elk meetgereedschap heeft zijn doel.

Als je bijvoorbeeld een machine moet

maken gebruik je vaak een schuifmaat,

wanneer je een huis moet bouwen is een

rolmaat of duimstok beter om te gebruiken.

En als je een taart wil bakken heb je een

weegschaal en een litermaatje nodig.


37

De rolmaat

Hieronder zie je een afbeelding van een rolmaat. De rolmaat is een van de meest

voorkomende meetgereedschappen. Hij heeft een

meetbereik van 2 meter tot soms wel 10 meter.

De schaalverdeling is in centimeter en in

millimeters. Opvallend aan de rolmaat is dat het

ijzeren lipje aan het begin een beetje los zit. Denk

nu niet meteen dat de rolmaat kapot is, want dit is

expres gedaan voor binnenmaten en buitenmaten.

Het meetlint

Het meetlint lijkt misschien een ouderwets

meetgereedschap maar wordt nog steeds in een aantal

beroepen gebruikt. Het meetbereik van een meetlint is

meestal 1 meter of 1,5 meter en de schaalverdeling is

in centimeter en millimeter. Een voordeel van een

meetlint is dat hij flexibel is en dat je daardoor

bijvoorbeeld een middel van een mens kunt opmeten.

Een nadeel is dat je niet erg nauwkeurig kunt meten

omdat er vaak wat rek in zit en het aflezen soms lastig is.

De duimstok

De duimstok is vooral in de bouw een

veelgebruikt meetgereedschap. Je kunt

een duimstok gebruiken om een

lengtemaat te meten of om een maatlijn

af te tekenen. Soms wordt een duimstok

ook wel gebruikt om te controleren of

een stuk materiaal vlak is.

Het meetbereik van de duimstok is altijd één meter en de schaalverdeling is in

centimeter en millimeter. De duimstok is om twee redenen moeilijker afleesbaar

dan een rolmaat omdat hij drie scharnierpunten heeft en omdat hij dikker is dan

een rolmaat.


38

De meetlat

Een meetlat of maatlat is een stalen

liniaal die meestal gemaakt is van

roestvrijstaal. Hij wordt vaak

gebruikt als aftekenen

meetgereedschap in de

metaaltechniek. Je kunt de meetlat

ook goed gebruiken om met behulp

van een mesje karton te snijden.

Het meetbereik van de meetlat kan van 30 tot 100cm zijn, maar de meeste

meetlatten zijn 30cm lang.

De schaalverdeling is centimeter en millimeter.

Een voordeel van een maatlat is dat hij niet snel breekt of beschadigd.

Wel moet je opletten dat je een meetlat niet buigt.

Het is namelijk erg moeilijk om deze weer precies recht te buigen.


39

De schuifmaat

De schuifmaat is er in twee uitvoeringen de analoge en digitale schuifmaat.

Hieronder zie je links een digitale schuifmaat en rechts een analoge schuifmaat.

De voordelen van een digitale schuifmaat is dat hij direct afleesbaar is en hij kan

nauwkeuriger meten dan een analoge schuifmaat, tot wel 0,01 mm nauwkeurig.

Enkele nadelen van de digitale schuifmaat is dat hij veel duurder is dan een

analoge schuifmaat en gevoeliger is voor stof, water en beschadigingen.

Het meetbereik van zowel de digitale als analoge schuifmaat is meestal 150

millimeter.

De analoge schuifmaat kan iets minder nauwkeurig meten dan de digitale:

namelijk tot 0,05 mm.

Je kunt met een schuifmaat op drie manieren een maat meten:

• Met de buitenbekken kun je een lengtemaat meten.

• Met de binnenbekken een binnenmaat.

• Met de dieptemaat kun je bijvoorbeeld de diepte van een blind gat meten.

•

Vraag je docent om een demonstratie!

Je kunt ook op internet opzoeken (Google op ‘schuifmaat’).

Er is een site waarop je kunt leren aflezen met de analoge schuifmaat.


40

Opdracht 28: (T1)

Het is belangrijk dat je meetgereedschap op de juiste wijze afleest. Dit klinkt

logisch, maar een afleesfout is al snel gemaakt. Als je iets moet opmeten, leg je

de nul van je liniaal op het begin van de lijn die opgemeten moet worden. Geef

bij de volgende meetgereedschappen met een pijltje aan waar je moet beginnen

met meten:

Opdracht 29: (T1)

Meet met behulp van een rolmaat de lengte, breedte en hoogte van je tafel op.

Vergeet niet de juiste eenheid bij de maat te noteren!

Lengte = …………………………………………………

Breedte =…………………………………………………

Hoogte = …………………………………………………

Opdracht 30: (T2)

Bedenk vier producten waarbij je gebruik maakt van een rolmaat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


41

Opdracht 31: (T2)

Bedenk tenminste drie beroepen waarmee je te maken hebt met een rolmaat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 32: (I)

Zou je een rolmaat gebruiken voor het maken van een brug over een sloot? Leg

uit waarom wel of waarom niet.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 33: (T2)

Noem tenminste twee beroepen die gebruik maken van een meetlint.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 34: (T1)

Meet met behulp van een meetlint de volgende maten bij een andere leerling:

Omtrek van je middel = …………………………………………

Omtrek van je biceps = …………………………………………

Omtrek van je hals = …………………………………………

Lengte van je onderarm = …………………………………………

Opdracht 35: (R)

Op welke drie manieren kun je een duimstok gebruiken?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


42

Opdracht 36: (T2)

Een duimstok wordt ook wel eens “vouwmeter” genoemd.

Waarom is dat denk je?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 37: (T2)

Is een duimstok nauwkeuriger af te lezen dan een rolmaat? Waarom wel/niet?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 38: (T1)

Lees op het plaatje af hoe lang de paperclip is. Geef de maat in centimeters en

millimeters!

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 39: (R)

Noem twee voordelen van een stalen meetlat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 40: (T1)

Meet met behulp van een meetlat je moduleboek op en noteer de maten in

centimeter en millimeter.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


43

Opdracht 41: (R)

Wat zijn de voordelen van een digitale schuifmaat?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 42: (R)

Wat zijn de nadelen van een digitale schuifmaat?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 43: (R)

Hoe nauwkeurig kan je met een digitale schuifmaat meten?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 44: (R)

Hoe nauwkeurig kan je met een analoge schuifmaat meten?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 45: (T2)

Op welke vier manieren kan je met een schuifmaat meten? Geef van iedere

manier een voorbeeld.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


44

Opdracht 46: (T1)

Je krijgt van de docent vier blokjes en een schuifmaat.

Elk blokje heeft een nummer en dat nummer is ingegraveerd.

Meet van elk blokje de lengte, breedte, hoogte en diepte.

Vul deze in de onderstaande tabel in.

Noteer de maten in millimeter en vergeet de eenheden niet!

Je mag deze opdracht met z’n tweeën of drieën doen.

Lengte Breedte Hoogte Diepte

Blokje 1

Blokje 2

Blokje 3

Blokje 4


45

3.4. Meten van een lengtemaat in centimeters

Met een liniaal of geodriehoek kun je een lengte meten.

Je moet bij het opmeten de nul van je meetgereedschap op het beginpunt van je

lijn leggen. Dat zie je op het plaatje hieronder.

Diameter en straal

Als je de maat van een cirkel wilt meten zijn er twee maten die je kunt meten:

de diameter en de straal van de cirkel.

De diameter is grootste afstand die gemeten kan worden

tussen de lijndelen van de cirkel. De diameter wordt in het

Nederlands ook wel de middenlijn genoemd. Het symbool

voor de diameter is de (kleine)letter “d”. De eenheid van de

diameter geven we gewoon aan in centimeter (cm). In

maattekeningen gebruikt met voor de diameter ook vaak dit symbool: Ø

De straal is de afstand vanaf het middenpunt van de cirkel tot

aan de cirkel zelf. De straal is ook altijd de helft van de

diameter. Het symbool voor de straal is de (kleine)letter “r”.

Dit komt van het Engelse woord voor straal: radius.


46

Hieronder zijn de grootheden nog een keer in een tabel gezet om gemakkelijker

te onthouden:

Grootheid Symbool Eenheid Symbool

Oppervlakte A vierkante

centimeter

cm2

Diameter d of Ø centimeter cm

Straal r centimeter cm


47

Opdracht 47: (T1)

Meet met behulp van je liniaal of geodriehoek de onderstaande lijnen op en vul

de maten in centimeter in. Rond je antwoord af als dit nodig is naar hele

centimeter.

Schrijf hieronder de maten die je hebt gevonden:

lijn 1 = ………… cm

lijn 2 = ………… cm

lijn 3 = ………… cm

lijn 4 = ………… cm

lijn 5 = ………… cm

lijn 6 = ………… cm

Opdracht 48: (T1) teken nu zelf hieronder de lijnen naast de opgegeven

maten. Teken de lijnen netjes en recht.

Lijn 1 = 5 cm

Lijn 2 = 3 cm

Lijn 3 = 11 cm

Lijn 4 = 6 cm

Lijn 5 = 2 cm

Lijn 6 = 13 cm

lijn 1

lijn 2

lijn 3

lijn 4

lijn 5

lijn 6


48

Opdracht 49: (T1)

Meet met behulp van je liniaal de zijden op van de vierkanten. Rond je antwoord

af op hele centimeters.

Lengte = ………… cm Lengte = ………… cm l = ………… cm

Breedte = ………… cm Breedte = ………… cm b = ………… cm

Opdracht 50: (T1)

Teken hieronder drie vierkanten.

Vierkant 1 moet zijden hebben van 4 cm.

Vierkant 2 moet zijden hebben van 2 cm

Vierkant 3 moet zijden hebben van 5 cm


49

Opdracht 51: (T1)

Meet met behulp van je liniaal de diameter van de onderstaande cirkels. Rond je

antwoord af op hele centimeters.

d = ………… cm d = ………… cm d = ………… cm

Opdracht 52: (T1)

Bereken nu van dezelfde cirkels de straal.

r = ………… cm r = ………… cm r = ………… cm


50

3.5. Meten van een lengtemaat in millimeters

Niet alle maten komen precies uit op hele centimeters.

Daarom noteren we in de techniek altijd alle lengtematen en afstanden in

millimeters.

Zelfs in maattekeningen van complete huizen of bruggen worden de maten in

millimeters aangegeven.

Als je iets moet opmeten rond je het dus niet af op centimeters maar op

millimeters. Opletten dus!

Opdracht 53: (T1)

Meet met behulp van je liniaal of geodriehoek de onderstaande lijnen op en vul

de maten in millimeter in. Wees zo precies mogelijk!

Schrijf hieronder de maten die je hebt gevonden:

lijn 1 = ………… mm

lijn 2 = ………… mm

lijn 3 = ………… mm

lijn 4 = ………… mm

lijn 5 = ………… mm

lijn 6 = ………… mm

lijn 1

lijn 2

lijn 3

lijn 4

lijn 5

lijn 6


51

Opdracht 54: (T1)

Teken nu zelf hieronder de lijnen naast de opgegeven maten.

Teken de lijnen netjes en recht.

Lijn 1 = 52 mm

Lijn 2 = 33 mm

Lijn 3 = 118 mm

Lijn 4 = 59 mm

Lijn 5 = 17 mm

Lijn 6 = 125 mm

Opdracht 55: (T1)

Meet met behulp van je liniaal de zijden op van de figuren. Geef de maat aan in

millimeters.

Lengte = ………… mm l = ………… mm l = ………… mm

Breedte = ………… mm b = ………… mm b = ………… mm


52

Opdracht 56: (T2)

Teken hieronder de volgende rechthoeken:

Rechthoek 1 moet 22 mm lang zijn en 31 mm breed.


Rechthoek 3 moet 5 cm lang zijn en 15 cm breed.

Rechthoek 4 moet 2,0 cm lang zijn en 4,6 cm breed.



53

Opdracht 56: (T1)

Meet met behulp van je liniaal de diameter van de onderstaande cirkels. Doe dit

in millimeters.

diameter = ………… mm d = ………… mm d = ………… mm

Opdracht 57: (T1) bereken nu van de bovenstaande cirkels de straal.

straal= ………… mm r = ………… mm r = ………… mm


54

Opdracht 58: (T2) teken hieronder met een passer de volgende cirkels:

Cirkel 1 heeft een diameter van 7,0 cm.

Cirkel 2 heeft een diameter van 44 mm.

Cirkel 3 heeft een straal van 25 mm.

Cirkel 4 heeft een straal van 3,5 cm


55

3.6. Natuurkundige voorvoegsels

Je hebt nu al geleerd wat eenheden zijn.

Het komt heel vaak voor dat je eenheden moet omrekenen.

Als je wilt weten hoe ver het fietsen is vanaf school tot aan de Dam in Zaandam,

dan heb je niks aan een antwoord als 2511000 mm ver.

Je wilt een antwoord waarmee je sneller kan inschatten hoe lang het duurt om te

fietsen. 2511000 mm is bijvoorbeeld afgerond 2,5 kilometer.

Hoe je dit soort eenheden kan omrekenen leer je in dit hoofdstuk.

Om ervoor te zorgen dat een getal voor een eenheid niet al te groot of te klein

wordt, gebruikt men de eenheden vaak in combinatie met een voorvoegsel als

kilo-, centi- of milli-.

Veel van deze eenheden met voorvoegsel ken je al (zoals kilometer, centimeter

en millimeter).

Ieder voorvoegsel heeft zijn eigen betekenis en is voor iedere eenheid hetzelfde.

Hieronder zie je de betekenis van de enkele veel gebruikte voorvoegsels:

Voorvoegsel betekenis afkorting voorbeeld betekenis

kilo = 1000 k 1 kilometer (km) 1000 meter

hecto = 100 h 1 hectometer (hm) 100 meter

deca = 10 da 1 decameter (dam) 10 meter

1 meter (m) 1 meter

deci = 0,1 d 1 decimeter (dm) 0,1 meter

centi = 0,01 c 1 centimeter (cm) 0,01 meter

milli = 0,001 m 1 millimeter (mm) 0,001 meter

Deze voorvoegsels worden voor alle soorten eenheden gebruikt.

Je kunt ze dus bijvoorbeeld voor meter, liter, gram zetten.

Maar ook bijvoorbeeld voor byte.


56

Opdracht 59: (T1)

Geef hieronder aan wat de betekenis is van de onderstaande eenheden met hun

voorvoegsels. De eerste is al als voorbeeld gedaan.

1 hectoliter = …..100……... liter

1 centiliter = …………..…….. liter

1 milligram = ………..……….. gram

5 decagram = ……………..….. gram

7 milliseconde = …….……….. seconde

5 kilobyte = ……………..….. byte

1 megabyte = ………………….. byte

Opdracht 60: (T2)

Het kan best moeilijk zijn om in te schatten hoe groot nou precies een meter,

een centimeter of een millimeter is.

Probeer bij iedere lengtemaat een voorwerp te vinden wat ongeveer zo groot is

als die lengtemaat.

Schrijf je antwoord hieronder op:

1 meter: …………………………………………………………………………………

1 centimeter: …………………………………………………………………………………

1 millimeter …………………………………………………………………………………


57

Opdracht 61: (I)

Je ziet hieronder een aantal plaatjes. In de tekst zijn maten aangegeven waarbij

de eenheid van de lengtemaat is weggelaten. Bekijk het plaatje en denk goed na

over de juiste eenheid die bij het getal hoort.

1 2 3 4

De Volkswagen Kever is een oud model auto uit 1938.

De lengte van deze auto is iets langer dan 4 ……… en de auto heeft een hoogte

van precies 150 ……… !

De wielen van de Kever hebben een diameter van ongeveer 65 ……….

Een iPhone 4 heeft een breedte van 58,6 ……… .

De hoogte van de telefoon is 11,5 ……… en de dikte is slechts 0,93 ……….

Een voetbalveld is meestal rond de 100 ……… lang.

Dit is precies 1,0 ………!

De breedte van een voetbalveld is vaak 0,65 ………breed.

De officiële hoogte van een voetbaldoel is 2,44 ……… hoog.

Dit hetzelfde als 24,4 ………

De Golden Gate Bridge in Amerika is wel 2,7 ……… lang!

Dat is net zo lang als 27 voetbalvelden.

De brug is 3 ………breed en daardoor is er ruimte voor 2 x 4 rijbanen voor auto’s.


58

3.7. Eenheden omrekenen

Bedenk eens hoeveel millimeter er in een centimeter zitten.

Maar hoeveel centimeter zitten er in een millimeter?

Wanneer je een lengtemaat moet omrekenen is de stapgrootte telkens 10.

Als je moet gaan omrekenen van centimeter naar millimeter moet je dus het

aantal centimeters vermenigvuldigen met 10.

Een voorbeeld: 3cm x 10 = 30mm

Als je van millimeter naar centimeter moet deel juist het tegenovergestelde

doen, dus dan moet je door 10 delen.

Een voorbeeld: 60mm : 10 = 6cm

Telkens als je een eenheid verder moet omrekenen komt er een factor tien bij.

Als je dus van meters naar centimeters moet omrekenen, moet je twee keer

vermenigvuldigen met 10.

Een voorbeeld 4m x 10 x 10 = 400cm.


59

Hieronder staan de stappen nog in een schema.

Met behulp van dit schema kan je gemakkelijk berekenen hoe vaak je moet

vermenigvuldigen of delen.

Stap 1: Hoeveel stappen zitten er tussen de twee eenheden van de opdracht?

Stap 2: Moet je vermenigvuldigen of delen?

Stap 3: Reken de eenheid om!

Een voorbeeld 18 cm = ……… m.

Stap 1: van cm naar m zijn 2 stapjes van 10

Stap 2: van een kleine eenheid naar een grote moet je delen.

Stap 3: 18 : 10 : 10 = 0,18 m


60

Opdracht 62: (T1)

Reken om:

4 cm. = ………………………mm.

13 cm. = ………………………mm.

7 cm. = ………………………mm.

18 cm. = ………………………mm.

20 mm. = ………………………cm.

98 mm. = ………………………cm.

746 mm = ………………………cm.

3 mm = ………………………cm.

7 m. = ………………………cm.

46 m. = ………………………mm.

83 m. = ………………………cm.

10 cm = ………………………mm

Opdracht 63: (T1)

Reken om:

150 m. = ………………………dam.

5 cm. = ………………………mm.

18 m. = ………………………dm.

100 cm. = ………………………m.

18 m. = ………………………mm.

270 cm. = ………………………dm.

100 m. = ………………………hm

3000 cm = ………………………m.

25 000 m. = ………………………km.

4500 cm = ………………………dam.

370 m. = ………………………cm.

1 000 000 cm = ………………………km.


61

Opdracht 64: (T2)

Reken om:

6 km. = ………………………m.

49 hm. = ………………………km.

82 m. = ………………………hm.

222 cm. = ………………………m.

764 mm. = ………………………m.

10 mm. = ………………………m.

54 cm. = ………………………mm.

15 km. = ………………………hm.

7 dm. = ………………………mm.

12345 m. = ………………………cm.

3 km. = ………………………hm

205 dam. = ………………………km.

Opdracht 65: (I)

Henk, Anne en Karel hebben alle drie de hoogte opgemeten van een IKEA-kast.

Volgens IKEA is de kast 189cm hoog.

Henk zegt dat hij 18900 millimeter heeft gemeten.

Anne zegt dat de kast 1,89 meter hoog is en

Karel zegt dat de kast 0,0189 hectometer hoog is.

Wie heeft het fout? Laat dit zien met een berekening.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


62

3.8. Oppervlaktematen omrekenen

Wanneer je oppervlaktematen moet omrekenen kan je hetzelfde schema

gebruiken als met de lengtematen. Alleen moet je opletten dat met oppervlaktes

de stapgrootte niet 10 is maar stapgroottes van 100! Want zoals je in het

plaatje hieronder kan zien, zitten er in 1 vierkante centimeter wel wel 100

vierkante millimeters (10mm x 10mm).

Een voorbeeld 3 m2 = ……… cm2

Stap 1: van m naar cm zijn 2 stapjes van 10

Stap 2: van een grote eenheid naar een kleine moet je vermenigvuldigen.

Stap 3: 3 x 100 x 100 = 30 000 cm2

Nog een voorbeeld 12000 mm² = ……… cm²

12000 : 100 = 120 cm²


63

Opdracht 66: (T1)

Reken om:

3 cm². = ………………………mm²

11 cm² = ………………………mm²

500 cm² = ………………………mm²

1,5 cm² = ………………………mm²

35 cm² = ………………………dm²

3500 cm² = ………………………dm²

12000 cm² = ………………………dm²

530 cm² = ………………………dm²

160 dam² = ……………………… m²

15 dam² = ……………………… m²

0,17 dam² = ……………………… m²

15,5 dam² = ……………………… m²

Opdracht 67: (T1)

Reken om:

4,4 m². = ………………………dm²

6,5 cm². = ………………………mm²

70 m² = ………………………dm²

800 cm². = ………………………dm²

456 m² = ………………………dam²

25 000 cm². = ………………………m²

10 m². = ………………………cm²

3 000 000 cm² =………………………dam²


64

Opdracht 68: (T2)

Reken om:

90 cm². = ………………………mm²

3,5 cm². = ………………………mm²

88 cm². = ………………………mm²

11,11 cm² = ………………………mm²

4300 km². = ………………………hm²

456 dam² = ………………………m²

8000 dam². = ………………………hm²

456 dam² = ………………………hm²

15 dm². = ………………………cm²

12 000 cm². = ………………………m²

11 cm² = ………………………mm²

2 km² = ………………………m²

Opdracht 69: (I)

Boer Teun heeft een stuk grond van 1000 meter lang en 300 meter breed.

Hoeveel vierkante meter is dit oppervlakte?

En hoeveel is dit in vierkante kilometer?

Schrijf de volledige berekening op.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


65

3.9. Inhoudsmaten omrekenen

Opdracht 70: (T1)

Reken om:

3 cm³ = ………………………………. mm³

120 cm³ = ………………………………. mm³

5,52 cm³ = ………………………………. mm³

5000 cm³ = ………………………………. dm³

1660 cm³ = ………………………………. dm³

150 000 cm³ = ………………………………. dm³

Opdracht 71: (T1)

Reken om:

13 hm³ = ………………………………m³

145 000 hm³ = ………………………………km³

2 hm³ = ………………………………dm³

0,003 hm³ = ………………………………m³

244 hm³ = ………………………………dam³

788 000 hm³ = ………………………………km³

136 500 m³ = ………………………………dam³

112 m³ = ………………………………dm³

45 000 m³ = ………………………………dm³

15 000 000 m³ = ………………………………hm³

1,3 m³ = ………………………………cm³

0,024 m³ = ………………………………dam³


66

Opdracht 72: (T2)

Reken om:

56 m³ = ……………………………….dm³

112 cm³ = ……………………………….mm³

6 600 hm³ = ……………………………….km³

9 000 000 dm³ = ……………………………….dam³

710 km³ = ……………………………….hm³

1000 hm³ = ……………………………….km³

0,07 dm³ = ……………………………….mm³

18 mm³ = ……………………………….dm³

586 dam³ = ……………………………….hm³

501 km³ = ……………………………….hm³

22,1 hm³ = ……………………………….dam³

0,000 0001 m³ = ……………………………….mm³


67

3.10. Inhoudsmaten omrekenen

Net als bij oppervlaktematen, kan je weer hetzelfde soort schema aanhouden

voor het omrekenen van inhoudsmaten.

Let op:

Bij het omrekenen van inhoudsmaten is de stapgrootte niet 10, ook niet 100,

maar gebruik je stapgroottes van 1000!

Een blokje van 1cm x 1cm x 1cm heeft een inhoud van 1 cm³ oftewel “kubieke

centimeter”.

In 1 cm3 zitten dus 10 x 10 x 10 = 1000 mm3 (kubieke millimeters).

Een voorbeeld 2 m³ = ……… cm³

Stap 1: van m naar cm zijn 2 stapjes van 1000

Stap 2: van een grote eenheid naar een kleine moet je vermenigvuldigen.

Stap 3: 2 x 1000 x 1000 = 2 000 000 cm³


68

Opdracht 73: (T1)

Reken om:

136500 ml = ……………………………….dl.

11200000 ml = ……………………………….dl.

453000 ml = ……………………………….dl.

3359400 dl = ……………………………….dal.

61290000 dl = ……………………………….dal.

54530000 dl = ……………………………….dal.

5,5 hl = ……………………………….dl.

120 hl = ……………………………….dl.

188,99 hl = ……………………………….dl.

Opdracht 74: (T1)

Reken om:

13 l = ………………………………dl.

11 l. = ………………………………cl.

1,3 dl = ………………………………l.

45 l. = ………………………………ml.

770 dl = ………………………………dal.

22 l. =……………………………… dal.

12 000 dl =……………………………… kl.

9000 l. = ………………………………hl.

99,8 dl = ………………………………cl.

250 l. = ………………………………kl.


69

Opdracht 75: (T2)

Reken om:

58322 dl = ………………………………hl.

144 ml = ………………………………dl.

2 dl = ………………………………l.

160 l. = ………………………………cl.

85,6 dl = ………………………………cl.

134 dl. = ………………………………ml.

890 ml = ………………………………cl.

2 100 dl. = ………………………………hl.

12 345 dal = ………………………………kl.

7 000 ml. = ………………………………l.

15 cl = ………………………………ml.

99 l. = ………………………………dal.


70

3.11. Inhoudsmaten voor vloeistoffen omrekenen

Wanneer je inhoudsmaten van vloeistoffen moet omrekenen gebruik je meestal

aanduidingen zoals liter, centiliter of bijvoorbeeld milliliter.

Hierbij heb je een aantal eenheden die vaak voorkomen en die dus belangrijk

zijn om te onthouden. Dit zijn de volgende eenheden:

Liter (l) = kubieke decimeter (dm³).

Milliliter (ml) = kubieke centimeter (cm³).

1 liter past dus precies in een bakje van 10 cm x 10 cm x 10 cm.

En dat is hetzelfde als een bakje van

1 dm x 1 dm x 1 dm (want 10 cm = 1 dm).

1 dm x 1 dm x 1 dm = 1 dm³

Dus 1 liter = 1 dm³.

Het volume van het bakje kun je uitrekenen:

V = l x b x h = 1 x 1 x 1 = 1 dm³

In dit bakje kun je precies een literfles water gieten.

Dus 1 liter = 1 dm³.

BELANGRIJK:

Bij het omrekenen van de inhoudsmaten van vloeistoffen in liters is de

stapgrootte van het omrekenen niet 1000 maar het gaat in stapjes van 10.

Zie het schema hieronder:


71

Opdracht 76: (I)

Reken om:

3 000 000 dl = ………………………………kl.

5 ml = ………………………………cm³

0,6 cl. = ………………………………cm³

1,67 ml. = ………………………………cm³

15 l. = ………………………………dm³

0,5 l. = ………………………………dm³

1000 l = ………………………………m³


72

3.12. De omrekenschema’s op een rijtje


73

4. TECHNISCH TEKENEN

4.1. Wat is een technische tekening?

Hoe komt het dat de stekker van je oplader perfect in het stopcontact past en

dat het hoesje ook nog eens precies om je smartphone past?

Veel mensen vinden dit allemaal heel normaal, maar bijna niemand heeft door

dat daar heel veel bij komt kijken.

Zo’n hoesje voor je telefoon is bijvoorbeeld bedacht door een ontwerper in

Nederland, terwijl het gemaakt is door iemand in China die de ontwerper nog

nooit heeft gezien of gesproken.

Dus hoe kan die Chinees nou weten hoe groot het hoesje precies moet worden?

Daarom maakt men gebruik van technische tekeningen.

Dit zijn tekeningen die volgens bepaalde afspraken gemaakt worden zodat

iedereen ter wereld begrijpt wat er precies gemaakt moet worden en hoe.

Kan je een voorbeeld noemen van een technische tekening?

Er zijn heel veel verschillende soorten technische tekeningen.

Veel voorkomende en meest gebruikte technische tekeningen zijn:

• Werktekening

• Striptekening

• Opengewerkte tekening

• Explosietekening


74

Technische tekeningen worden al eeuwen lang gemaakt om aan te geven hoe

iets gemaakt moet worden of hoe iets in elkaar zit. Hierboven zie je een

explosietekening van een oude hijskraan uit 1485, ontworpen door het beroemde

genie Leonardo Da Vinci.

Werktekening:

Hierop staan aanzichten: voorkant, bovenkant, zijkant. Soms ook doorsneden of

delen van het product. En je ziet hoe groot het wordt, er staan maten bij en een

schaal waarin de tekening gemaakt is.

Werktekening van een auto


75

Striptekening:

Hierop zie je wat je moet doen, en in welke volgorde. Denk maar aan de

instructies van LEGO speelgoed.

Opengewerkte tekening:

Hierop zie je hoe iets er van binnen uitziet. Een ander woord voor opengewerkte

tekening is ‘doorsnede’.

Opengewerkte tekening van een kraan

Striptekening van een LEGO bouwpakket


76

Explosietekening:

Op deze tekeningen zie je alle onderdelen van een product. Je ziet hoe alles in

elkaar past.

Explosietekening van een boormachine


77

Opdracht 77: (R)

Leg uit waarom men technische tekeningen maakt.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 78: (R)

Wat voor aanzichten zijn er vaak op een werktekening te vinden?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 79: (T1)

Stel je wil een kast van de IKEA in elkaar zetten. Wat voor soort technische

tekening verwacht je bij het bouwpakket? Leg uit waarom.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 80: (T1)

Op wat voor technische tekening moet je kijken als je wilt weten hoe groot je

huis is? Leg uit waarom.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


78

4.2. Maataanduiding

Zoals je al eerder geleerd hebt zijn er voor het maken van technische tekeningen

afspraken gemaakt zodat iedereen de tekeningen zonder problemen kan aflezen.

Maatlijnen en grenslijnen

Maatlijnen zijn de lijnen op een technische tekening die aangeven hoe lang een

bepaalde afstand is.

Deze lijnen hebben aan beide uiteinden een strak afgewerkt pijltje en in het

midden van de lijn staat de maat.

Bij een tekening waar veel maatlijnen opstaan kan het soms onduidelijk zijn voor

welk gedeelte op de tekening de maatlijn bedoeld is.

Dit kun je oplossen met behulp van grenslijnen.

Deze geven aan van waar tot waar een maatlijn loopt en op welke plek van de

tekening de maatlijn betrekking heeft.

Maatlijnen en grenslijnen zijn altijd dunner dan de lijnen van de tekening zelf (zie

hieronder).

De lijnen van de tekening zelf noemt men ook wel begrenzingslijnen.

Let op: Verwar deze niet met de grenslijnen!


79

Opdracht 81:

Wat is een maatlijn?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 82:

Wat is een grenslijn?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 83:

Waaraan herken je een maatlijn? Noem twee kenmerken.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 84:

In welke maateenheid worden de maten op technische tekeningen altijd

aangegeven?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 85:

Met welk symbool geef je de diameter aan in een tekening?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 86:

En met welk symbool geef je de straal aan in een tekening?

…………………………………………………………………………………………………


80

Opdracht 87:

Teken nu zelf in de onderstaande figuren de maatlijnen en grenslijnen. Zet de

juiste maat erbij.

Deze kan je opmeten met je liniaal/meetlat.

Let ook op de lijndiktes.

Geef in figuur 1 de lengte en breedte aan

Geef in figuur 2 de diameter aan

Geef in figuur 3 de straal aan.

Figuur 1 figuur 2 figuur 3


81

Meters, centimeters of millimeters?

Het is een algemene afspraak dat alle maten worden aangegeven in

millimeters (mm).

Het lijkt misschien raar, maar zelfs bij de bouwtekeningen van de grootste

bouwwerken ter wereld worden de maten in millimeters opgeschreven!

Let hier dus op als je zelf een keer een technische tekening maakt.

Het symbool van millimeters (mm) wordt nooit opgeschreven in technische

tekeningen.

Dat zie je ook op het plaatje op de vorige bladzijde.

De grootste maat is daar 35mm, maar er staat alleen maar 35 omdat de maat

toch altijd in millimeters is.

Onderaan de tekening staat vaak wel in een vakje dat het om mm gaat.

Er staat dan:

Maateenheid: mm

Dit betekent dat alle cijfers op de tekening bij maatlijnen millimeters zijn.

Diameter en straal

Als je de diameter of straal aangeeft van een cirkel, zet je niet alleen de maat

neer, maar ook het symbool die aangeeft of het om de diameter (d of Ø) of de

straal (r of R) gaat. Hieronder zie je hoe dat er dan uitziet:


82

4.3. Potloden

Het potlood zoals we die nu kennen is het meest gebruikte tekengereedschap ter

wereld. De naam ‘potlood’ komt van het tekengereedschap dat de oude Grieken

duizenden jaren geleden al gebruikten. Zij gebruikten namelijk een staafje lood

om tekens op papier te maken.

Tegenwoordig bestaan potloden uit een houten omhulsel met daarin een stift,

gemaakt van een mengsel van grafiet en klei.

Dit soort potloden zijn in 1794 uitgevonden en pas in 1904 kwam het eerste

kleurpotlood op de markt.

Hoewel veel potloden er vaak hetzelfde uitzien, kan er toch verschil in zitten.

Op potloden is meestal een code te vinden die verwijst naar de hardheid van het

potlood.

Deze code bestaat uit een getal en de letter H (hard) of B (zacht).

Het getal geeft aan hoe hard of zacht het potlood precies is.

6H is bijvoorbeeld heel hard en is geschikt voor dunne, lichte lijnen.

Een hoog B-potlood (zoals 8B) is een heel zacht potlood.

Het lijkt bijna alsof je met houtskool tekent.

B-potloden geven ook heel vaak af en zorgen voor vlekken als je er per ongeluk

met je hand over gaat.


83

De hardheid van een potlood wordt bepaald door de verhouding grafiet en klei

waarvan het potlood gemaakt is:

Een hard potlood (H) bevat veel klei en weinig grafiet.

Een zacht potlood (B) bevat veel grafiet en weinig klei.

Een hard potlood gebruik je om scherpe en dunne lijnen te trekken die

gemakkelijk uit zijn te gummen.

Een zacht potlood gebruikt men vaak om te schetsen. Ook is een zacht potlood

handig om schaduwen en donkere vlekken te maken.

Een HB-potlood is de middenweg tussen hard en zacht.

Dit is het verreweg meest gebruikte potlood omdat het voor heel veel tekeningen

wel redelijk bruikbaar is.

Later werd er ook nog een F-potlood ingevoerd. Die is iets lichter dan een HB-

potlood, maar het verschil is bijna niet te merken. Ze ziet ze dan ook niet zo

vaak.


84

Timmermanspotlood

In de bouw moet veel worden afgetekend. Op ruwe materialen zoals hout en

beton, kunnen potloden erg snel slijten.

Er zijn daarvoor speciale timmermanspotloden.

Deze potloden zijn erg hard en hebben een bredere grafietstift. Ook zijn deze

potloden ovaal in plaats van rond.

Zo kunnen ze niet ver wegrollen als ze vallen. De rode kleur zorgt ervoor dat ze

goed opvallen tussen zaagsel en houtsnippers.

Op het plaatje zie je rechts een normaal potlood en links een

timmermanspotlood


85

Opdracht 88: (R)

Van welke materialen worden potloden gemaakt? Noem er drie!

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 89: (T1)

Zit er in een 6B-potlood veel of weinig grafiet? En klei?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 90: (T1)

Zit er in een 9H-potlood veel of weinig grafiet? En klei?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 91: (T2)

Maak het schema compleet door de onderstaande termen in het schema in te

vullen. Een antwoord is al ingevuld als voorbeeld.

Heel zacht – Heel veel klei – meer klei als grafiet – beetje hard –

meer grafiet als klei – beetje zacht – evenveel klei als grafiet –

heel hard – gemiddeld hard – heel veel grafiet

Soort

potlood

Hard of zacht? Hoeveelheid klei en grafiet

8H

2H

HB gemiddeld hard

2B

7B

Opdracht 92: (T2)

Als je een tekening wilt maken met dunne, strakke lijnen die niet afgeven. Welk

potlood zou je dan pakken? Een H-potlood of een B-potlood?

…………………………………………………………………………………………………


86

4.4. Lijnsoorten

Op een technische tekeningen zie je vaak heel veel lijnen.

Om ervoor te zorgen dat het niet rommelig wordt, zijn er afspraken gemaakt hoe

de verschillende soorten lijnen er uit moeten zien.

De lijnen verschillen in dikte en sommige lijnen worden onderbroken.

Begrenzingslijn

Deze lijnen zijn de rand van het voorwerp dat getekend is.

Ze zijn wat dikker getekend zodat ze goed opvallen tussen de andere lijnen.

Onzichtbare begrenzingslijnen

Soms zijn bepaalde delen van begrenzingslijnen niet zichtbaar omdat ze aan de

achterkant van het getekende voorwerp zitten.

We tekenen ze als een middel-dikke gestreepte lijn.

Maatlijnen en grenslijnen

Hier heb je in de vorige paragraaf over kunnen lezen.

Deze moeten erg dun getekend worden.

Hartlijnen

Deze geven aan waar het midden van een vorm precies zit.

Een hartlijn wordt altijd dun getekend en bestaat uit een gemengde gestreepte

lijn. De streepjes in de lijn worden om en om steeds lang en kort getekend.

Hieronder staan de lijnsoorten nog eens onder elkaar:

Begrenzingslijn – dikke lijn

Onzichtbare begrenzingslijn – middeldikke streeplijn:

Maatlijn en grenslijn – dunne lijn

Hartlijn – dunne gemengde streeplijn

___ _ ___ ___ _ ___ _ ___ ___ _ ___ _ ___ ___ _ ___ _ ___ ___


87

Opdracht 93: (R)

Waarom gebruiken we verschillende soorten lijnen in een technische tekening?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 94: (R)

Leg uit wat we aangeven met begrenzingslijnen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 95: (R)

Leg uit wat we aangeven met hartlijnen.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 96: (R)

Hoe noemt men de lijnen waarmee we de maten aangeven in een tekening?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 97: (R)

Hoe heet de lijn die we aangeven met een dunne gemengde streeplijn?

…………………………………………………………………………………………………


88

TEKENOPDRACHT: (T2)

Vraag aan je docent een wit papier (A4-tje)

Teken de volgende lijnsoorten onder elkaar:

- Begrenzingslijnen

- Maatlijnen

- Hartlijnen

- 5 Niet zichtbare begrenzingslijnen

Let op:

- De lengte van elke lijn moet 150 mm zijn.

- Elke lijn begint 35 mm vanaf de linkerkant van je A4-tje.

- De eerste lijn teken je 50 mm vanaf de bovenkant van je A4-tje.

- Teken de lijnen netjes onder elkaar met een onderlinge afstand van 10

mm.

- Let goed op de lijndiktes en met welk potlood je tekent.

- Gebruik GEEN zacht potlood!

Zet je naam en klas rechtsboven in hoek.

Lever aan het einde van de les de tekenopdracht in bij je docent.


89

4.5. Papierformaten

Meet eens met behulp van een liniaal/meetlat op hoe groot de pagina’s zijn van

deze module.

Is het je wel eens opgevallen dat de maten van gewoon papier bijna nooit mooie

afgeronde getallen zijn?

De afmetingen van papier lijken hele rare getallen, maar er is een speciale reden

dat ze deze maat hebben.

Veel van jullie kennen de term ‘A4-papier’ wel, maar waarom heet het zo?

In Europa gebruiken wij de A-serie papier.

Deze serie begint met A0.

De helft van een A0 heet

een A1, en als je een A1

weer door de helft

snijdt, heb je een A2…

enzovoorts.

Opvallend is dat het

oppervlakte van een A0-

vel precies 1 m2 is.

Maar er is nog meer

bijzonder aan dit vel

papier.

De afmetingen van het

A0-vel zijn zo gekozen

dat als je het door de

helft snijdt, de

verhouding van de

lengte en de breedte

hetzelfde blijft!


90

Hieronder kan je in het schema de precieze maten nog eens bekijken van de

meest gebruikte formaten uit de A-serie.

Een leuk feitje:

Wist je dat je een normaal A4-tje slechts 7 keer kan dubbelvouwen? Geloof je

het niet en denk je dat je het vaker kan? Probeer het dan zelf eens!

Formaat Lengte (mm) Breedte (mm)

A0 1 189 841

A1 841 594

A2 594 420

A3 420 297

A4 297 210

A5 210 148


91

Opdracht 98: (T1)

Meet met behulp van je liniaal/meetlat op wat de afmetingen zijn van deze

module (in cm).

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 99: (R)

Welk papierformaat is er gebruikt voor dit werkboek?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 100: (R)

In het schema op de vorige pagina zie je de afmetingen van A0 tot en met A5.

Zoek met behulp van het plaatje ernaast wat de afmetingen zijn van de formaten

A6, A7 en A8. Vergeet de eenheid niet!

A6 =……………………………………………………………………………………………

A7 =……………………………………………………………………………………………

A8 =……………………………………………………………………………………………

Opdracht 101: (T2)

Welk papierformaat krijg je als je een vel papier van A3-formaat 4 keer dubbel

vouwt?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 102: (R)

Wat zijn de afmetingen dan van dit stuk papier?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 103: (T2)

Als je vier A4 papiertjes in een vierkant aan elkaar zou plakken, welk formaat

zou dit vel papier dan hebben?

…………………………………………………………………………………………………


92

4.6. Schaal

Het komt vaak voor dat een voorwerp te groot of te klein is om in ware grootte

te tekenen.

In dat geval worden voorwerpen op schaal getekend.

Als een voorwerp te groot is, teken je deze kleiner.

Iets wat je twee keer zo klein tekent, heeft de schaal 1:2.

Dan is 10mm op de tekening in werkelijkheid 20mm.

Een voorwerp op schaal 1:2 is in werkelijkheid dus 2 keer zo groot.

Er zijn ook voorwerpen die je juist groter tekent.

Dan is de schaal bijvoorbeeld 2:1.

Het voorwerp is in werkelijkheid dus 2 keer zo klein.

De schaal van een tekening moet altijd op de technische tekening staan, ook als

de tekening op ware grootte is (schaal 1:1).

Hieronder zie je een creditcard op ware grootte, op schaal 1:2 (twee keer zo

klein) en op schaal 1:4 (vier keer zo klein).

Schaal 1:1 Schaal 1:2 Schaal 1:4


93

Opdracht 104: (R)

Leg uit waarom men voorwerpen vaak op schaal tekent.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 105: (T1)

Wat betekent het als een voorwerp op schaal 1:5 getekend is?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 106: (T1)

Een voorwerp wordt 10 keer zo klein getekend.

Wat is de schaal van de tekening?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 107: (T1)

Op een tekening staat een auto van 3,5 cm lang.

De tekening is gemaakt op schaal 1:100. Hoe groot is de auto in het echt?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 108: (T1)

Bij het plaatje van een stoel staat schaal 1:5.

De stoel is op de tekening 20cm hoog. Hoe hoog is de stoel in het echt?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 109: (T1)

In de krant staat een advertentie van een nieuwe laptop.

Op het plaatje is de laptop 8 cm hoog en 13 cm breed.

Er staat bij dat de schaal 1:3 is. Hoe groot is de laptop in het echt?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


94

Opdracht 110: (I)

Een bioloog heeft een mier nagetekend. De mier is in werkelijkheid 5mm groot.

Op de tekening is de mier 50mm groot. Welke schaal moet hij bij de tekening

zetten?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 111: (T2)

Hieronder zie je een afbeelding van een TV. Deze is natuurlijk niet op ware

grootte. Het plaatje heeft een schaal van 1:12.

Hoe groot (hoog en breed) is de TV in werkelijkheid?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


95

5. MASSA

5.1. Massa en gewicht

Massa een grootheid en is dus iets wat je kan meten.

De eenheid van massa is de gram (g).

Heel vaak wordt gram ook gebruikt met een natuurkundig voorvoegsel.

Dan wordt het vaak milligram of kilogram, maar decigram kan ook.

Als men h

et heeft over kilogram of gram, denkt men vaak aan het gewicht.

Massa en gewicht worden vaak door elkaar gebruikt, maar er is een groot

verschil tussen de twee.

Massa blijft namelijk altijd hetzelfde terwijl het gewicht kan veranderen.

Dit hangt af van de plek waar je de massa gaat wegen.

Voorbeeld:

Stel, een astronaut gaat op aarde op de weegschaal staan.

De weegschaal geeft 60 kg aan.

Als hij op de maan is gaat de astronaut

nog een keer op dezelfde weegschaal

staan.

Nu geeft de weegschaal slechts 10 kg

aan! Hoe kan dat?

Het is niet zo dat de astronaut opeens

zo veel is afgevallen.

De massa van de astronaut is op de

maan nog steeds 60 kg, maar alleen

geeft de weegschaal een ander gewicht aan.


96

De weegschaal meet de kracht (het gewicht) waarmee de zwaartekracht

van de aarde aan je voeten trekt als je op de weegschaal staat.

En aangezien de zwaartekracht op de maan veel kleiner is (om precies te zijn 6x

zo klein!), zal je ook met minder kracht op de weegschaal staan.

Ook al is je massa nog steeds hetzelfde.

Je massa is nog steeds 60 kg, maar de weegschaal geeft op de maan een

gewicht van 10 kg aan!

Eenheden van massa

De gram en kilogram zijn de internationaal afgesproken gewichtseenheden.

Soms kom je andere eenheden tegen, deze kunnen oud zijn of per land nog

verschillend.

Veel voorkomende eenheden voor massa zijn:

1 milligram = 0,001 gram

1 gram = 0,001 kg

1 kilogram = 1000 gram

1 ton = 1000 kg


97

Opdracht 112:

Reken om:

2 kg = ………………………………… g

1,3 kg = ………………………………… g

25 kg = ………………………………… g

2,8 kg = ………………………………… g

10 kg = ………………………………… g

0,5 kg = ………………………………… g

66 kg = ………………………………… g

0,01 kg = ………………………………… g

7 kg = ………………………………… g

3,14 kg = ………………………………… g

94 kg = ………………………………… g

7,7 kg = ………………………………… g

Opdracht 113:

Reken om:

1000 g = ………………………………… kg

300 g = ………………………………… kg

4000 g = ………………………………… kg

1200 g = ………………………………… kg

800 g = ………………………………… kg

120 g = ………………………………… kg

2800 g = ………………………………… kg

12 g = ………………………………… kg


98

Opdracht 114:

Reken om:

1 g = …………………………………kg

1000 g = …………………………………kg

20 g = …………………………………kg

120001 g = …………………………………kg

3500 mg = …………………………………g

45 mg = …………………………………g

400 mg = …………………………………g

123456 mg = …………………………………g

Opdracht 115:

Reken om:

1.200.000 mg = …………………………………kg =…………………………………ton

3 ton = …………………………………kg

100 ton = …………………………………kg

0,07 ton = …………………………………kg

45 ton = …………………………………kg

2,33 ton = …………………………………kg

1 ton = …………………………………g


99

Opdracht 116:

Op het vliegveld komen vier ladingen binnen.

Lading 1 heeft een massa van 125 kg.

Lading 2 heeft een massa van 0,13 ton.

Lading 3 heeft een massa van 100.000 g en

lading 4 heeft een massa van 90.000.000 mg.

Laat met een berekening zien welke lading het zwaarst is.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 117:

Een astronaut heeft voor op de maan een maanauto meegenomen met de space

shuttle. Op de Aarde heeft deze auto een massa van 1200 kg.

Hoe groot is de massa van de maanauto als deze op de maan staat?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 118:

Als de maanauto op de maan staat, wordt deze opnieuw gewogen met dezelfde

weegschaal als op Aarde.

Welk gewicht zal de weegschaal op de maan aangeven?

Schrijf ook de berekening op.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


100

5.2. Volume

Het volume is een grootheid die aangeeft hoeveel ruimte iets inneemt.

De eenheid van volume is kubieke centimeters (cm3).

Het volume van een voorwerp kun je op twee manieren bepalen.

De eerste manier is door het volume te berekenen.

Dit kan alleen bij wiskundige vormen bijvoorbeeld een kubus, een bol of een

piramide.

Wanneer een voorwerp een willekeurige vorm heeft kun je het volume niet

berekenen.

Hiervoor gebruiken we de onderdompelmethode om het volume te meten.

Bij de onderdompelmethode doe je een bepaalde hoeveelheid vloeistof in een

maatcilinder (meestal gewoon water). Als er maar genoeg vloeistof in zit om het

voorwerp onder water te kunnen houden.

Belangrijk om te weten:

1 ml = 1 cm3

1 l = 1 dm3

Voorbeeld:

Je doet 500 ml water in een

maatbeker.

Daarna stop je het voorwerp in de

maatcilinder en je kijkt hoeveel het

water is gestegen.

Lees je nu bijvoorbeeld 630 ml af dan

neem je het verschil:

630 ml - 500 ml = 130 ml.

1 ml = 1 cm3 dus 130 ml = 130 cm3

Het volume van het voorwerp is dus 130 cm3


101

Het berekenen van het volume van een kubus (de blokjes) gaat met de volgende

formule:

Volume = lengte x breedte x hoogte

Voorbeeld:

Een blokje heeft een lengte van 6 cm, een

breedte van 4 cm en een hoogte van 3 cm.

Bereken het volume van het blokje.

Geef de volledige berekening.

V = l x b x h

V = 6 x 4 x 3

V = 72 cm³

Belangrijk:

In sommige oefeningen worden alle maten in cm gegeven.

Soms worden maten bijvoorbeeld in mm of meters of kilometers aangegeven.

En soms ook van alles door elkaar heen.

Je moet dan eerst ervoor zorgen dat je alle maten in centimeters berekend

voordat je het volume kunt berekenen.

Een voorbeeld:

Een blokje heeft een lengte van 3 cm, een breedte van 40 mm en een hoogte

van 2 dm. Bereken het volume van het blokje. Geef de volledige berekening.

l = 3 cm

b = 40 mm = 4 cm

h = 2 dm = 20 cm

V = l x b x h

V= 3 x 4 x 20

V = 240 cm3


102

Opdracht 119:

Bereken het volume van de volgende blokjes:

1) l = 4 cm b = 2 cm h = 3 cm

…………………………………………………………………………………………………

2) l = 3 cm b = 6 cm h = 9 cm

…………………………………………………………………………………………………

3) l = 1 cm b = 1 cm h = 2 cm

…………………………………………………………………………………………………

4) l = 5 cm b = 0.5 cm h = 5 cm

…………………………………………………………………………………………………

5) l = 8 cm b = 3 cm h = 2 cm

…………………………………………………………………………………………………

6) l = 6 cm b = 1.5 cm h = 4 cm

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 120:

Een blokje heeft een lengte van 50 mm, een breedte van 20 mm en een hoogte

van 1 dm.

Bereken het volume van het blokje. Geef de volledige berekening.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 121:

Een blokje heeft een lengte van 30 mm, een breedte van 1,5 dm en een hoogte

van 20 mm.

Bereken het volume van het blokje. Geef de volledige berekening.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


103

5.3. Wat is dichtheid?

“Wat is zwaarder? Een kilo steen of een kilo veren?”

Deze strikvraag heb je vast wel eens gehoord.

Maar wat als je de vraag anders gaat stellen:

“Wat is zwaarder? Een m3 steen of een m3 veren?”

Dan is het antwoord natuurlijk ‘steen’.

Als je kijkt naar verschillende materialen, zal je merken dat het ene materiaal

een stuk zwaarder is dan de ander.

Natuurlijk hangt het ook af van hoe groot het stuk materiaal is, maar als je twee

blokjes materiaal (bijvoorbeeld ijzer en hout) van dezelfde grootte naast elkaar

zou leggen, zal je voelen dat blokje ijzer veel zwaarder is.

Dit komt omdat de dichtheid van ijzer groter is dan die van hout.

Met de dichtheid bedoelen we dus eigenlijk hoe veel massa een bepaald volume

van een materiaal heeft.

De dichtheid meten we daarom ook in de hoeveelheid gram per kubieke

centimeter.

Oftewel:

De dichtheid reken je zo uit: Gram gedeeld door cm3 .

Dus de eenheid van dichtheid is: g/cm3.


104

Zinken of drijven?

De dichtheid van een stof verandert nooit!

Maar de massa en het volume kunnen wel veranderen.

Omdat de dichtheid van een stof altijd hetzelfde blijft, kan je aan de dichtheid

vaststellen om wat voor soort stof het gaat.

Ook is het soms handig om te weten of een

bepaalde stof zal zinken, zweven of drijven.

Een stof met een grotere dichtheid

(bijvoorbeeld koper 8,9 g/cm³) zal zinken in

een vloeistof (water 1 g/cm³) met een

kleinere dichtheid.

Wanneer de dichtheid van een stof kleiner is dan de ander,

dan zal de stof met de kleinste dichtheid op de ander blijven drijven.

Als de dichtheid van twee stoffen gelijk is,

zal de ene stof in de ander blijven zweven.

Wat ook nog belangrijk is om te weten is dat

de dichtheden van stoffen zijn vastgesteld

bij een temperatuur van 20 °C (293 K).


105

Hieronder staat een tabel met de dichtheid van veel voorkomende stoffen:

Stof

metalen

Dichtheid

g/cm³

Stof vaste

stoffen

Dichtheid

g/cm³

Stof

vloeistoffen

Dichtheid

g/cm³

aluminium 2,7 acryl 1,2 alcohol 0,8

chroom 7,2 diamant 3,5 benzine 0,72

goud 19,3 glas 2,5 melk 1.02

koper 9,0 hout vuren 0,6 olijfolie 0,92

* kwik 13,5 hout eiken 0,8 spiritus

(95%)

0,85

lood 11,3 zout 2,2 terpentijn 0,84

tin 7,3 kurk 0,3 water 1,0

ijzer 7,9 plexiglas 1,2 zeewater 1,02

zilver 10,5 suiker 1,6 * kwik 13,5

zink 7,2 ijs (269 K) 0,9 petroleum 0,79

* messing 8,5 zand 1,6 * lucht

(gas)

0,0013


106

Opdracht 122:

Leg uit wat men bedoelt met de dichtheid van een materiaal.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 123:

Met welke eenheid geven we de dichtheid aan?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 124:

Welk materiaal zou een grotere dichtheid hebben denk je?

Piepschuim of ijzer?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 125:

Zoek op welk metaal de grootste dichtheid heeft.

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 126:

Welk metaal heeft de kleinste dichtheid?

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 127:

Zoek de dichtheid op van de volgende stoffen. Vergeet de eenheid er niet achter

te zetten!

IJzer : …………………………………………………………………………………

Koper : …………………………………………………………………………………

Water : …………………………………………………………………………………

Lucht (gas) : …………………………………………………………………………………


107

Opdracht 128:

Hieronder staan steeds twee stoffen naast elkaar.

Zoek in de tabel in je leerboek op welke van de twee grootste dichtheid heeft:

IJzer of suiker : ………………………………………………………………………

Alcohol of water : ………………………………………………………………………

Aluminium of glas : ………………………………………………………………………

Koper of ijzer : ………………………………………………………………………

Eikenhout of vurenhout : ………………………………………………………………………

Water of melk : ………………………………………………………………………

Water of ijs : ………………………………………………………………………

Opdracht 129:

Hieronder staan een aantal stoffen met hun dichtheid.

Zoek in de tabel op om welke stof het gaat:

Stof 1: 0,92 g/cm³ = ……………………………………………………………………………

Stof 2: 7,3 g/cm³ = …………………………………………………………………………….

Stof 3: 3,5 g/cm³ = …………………………………………………………………………….

Stof 4: 10,5 g/cm³ = ……………………………………………………………………………

Stof 5: 1,2 g/cm³ = …………………………………………………………………………….

Stof 6: 0,79 g/cm³ = ……………………………………………………………………………


108

Opdracht 130:

Leg uit waarom ijs blijft drijven op water:

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 131:

Blijft ijs ook drijven op terpentine? Leg uit.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 132:

Drijft, zweeft of zinkt kurk in benzine? Leg uit waarom.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 133:

Drijft, zweeft of zinkt ijzer in kwik? Leg uit waarom

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


109

5.4. Rekenen met dichtheid

Als je met behulp van de dichtheid erachter wilt komen om wat voor stof het

gaat, moet je wel eerst weten wat de dichtheid is.

De dichtheid van een stof kun je berekenen door de massa te delen door het

volume.

De formule is:

massa (g) m

dichtheid (g/cm³) = –––––––––––– ook wel: ρ = ––––

volume (cm3) V

Grootheid Eenheid

Massa m g

Volume V cm³

Dichtheid ρ g/cm³

Voorbeeld:

Een blokje heeft een volume van 6 cm³.

Het blokje is gewogen en heeft een massa van 67,8 gram.

Bereken de dichtheid van deze stof.

m 67,8

Dichtheid = ——— = ——— = 11,3 g/cm³

V 6

Welke stof is dit?

Zoek op in de tabel. En dan kun je aflezen dat het om het metaal lood gaat.


110

Opdracht 134:

Een vloeistof heeft een volume van 12 cm³ en een massa van 11,04 gram.

Bereken de dichtheid van deze vloeistof.

Zoek in de tabel op om welke vloeistof dit gaat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 135:

Een stof heeft een volume van 50 cm³ en een massa van 80 g.

Bereken de dichtheid van de stof.

Welke stof is dit?


…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 136:

Een stof heeft een volume van 30 cm³ en een massa van 81 g. Bereken de

dichtheid van de stof. Welke stof is dit? Schrijf de volledige berekening op.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


111

Opdracht 137:

Een blokje heeft de volgende afmetingen:

lengte = 2 cm, breedte = 3 cm en de hoogte is 2 cm.

Op de weegschaal blijkt het blokje 86,4 gram te wegen.

Bereken de dichtheid.


Zoek op om welke stof het gaat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 138:

Een blokje heeft de volgende afmetingen:

lengte = 1 cm, breedte = 1,5 cm en de hoogte is 4 cm.

Op de weegschaal blijkt het blokje 15 gram te wegen.

Bereken de dichtheid.


Zoek op om welke stof het gaat.

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


112

Opdracht 139:

Een blokje aluminium heeft een volume van 7 cm³.

De dichtheid van aluminium is 2,7 g/cm³.

Hoe zwaar weegt het blokje aluminium?


…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Opdracht 140:

Een ander blokje aluminium weegt 27 gram.

Hoe groot is het volume van dit blokje?


…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………


113

6. VERSLAG

Aan het einde van sommige werkstukken moet je een verslag maken.

In jouw verslag laat je zien wat je hebt gedaan, wat je hebt gebruikt en wat je

allemaal hebt geleerd.

Gebruik voor de tekst in je verslag lettertype Verdana 11, Arial 12 Calibri 12.

Het cijfer achter het lettertype is de lettergrootte die je moet gebruiken.

De titels en kopjes mogen wel in ander lettertype.

Hieronder staan de hoofdstukken die je in het verslag moet verwerken:

Titelblad

Het titelblad moet op een los blad en je mag het zo mooi maken als je zelf wilt.

Je mag zelf weten wat voor letters je gebruikt en zoek een leuk plaatje op dat

met het werkstuk te maken heeft.

Je kunt ook een foto van je eigen werkstuk maken!

Inhoudsopgave

Maak een inhoudsopgave met daarin de hoofdstukken met paginanummers.

Doel

Beschrijf wat je hebt gemaakt en hoe je het kunt gebruiken.

Bij een spelletje kun je bijvoorbeeld de spelregels opschrijven.

Of je maakt een soort gebruiksaanwijzing.

Werkwijze

Je beschrijft stap voor stap wat je allemaal hebt gedaan om jouw werkstuk te

maken.

Je kunt een verhaaltje schrijven waarin je elke stap uitlegt wat je hebt gedaan.

Hierin beschrijf je hoe je gereedschappen, machines en materialen hebt gebruikt

en in welke volgorde je hebt gewerkt.

Vergeet niet de maten van de onderdelen in je verslag te zetten.

Als je niet zo goed bent in verhaaltjes schrijven mag je ook een lijstje maken.


114

Of je kunt foto’s of tekeningen maken die je in je verslag plakt, want dan

hoef je niet alles met schrijfwerk uit te leggen maar dan doe je dat met

plaatjes.

Jouw werkwijze is perfect als iemand met jouw verslag jouw werkstuk kan

namaken zonder uitleg van de docent!

Gereedschappen

Maak een lijst van alle gereedschappen die je hebt gebruikt.

Zoek op internet plaatjes van de gereedschappen.

Je kunt er ook foto’s van maken in het lokaal.

Belangrijk:

Wel eerst even bespreken met de docent want je hebt

toestemming nodig om tijdens de les met je mobiel te werken.

Zet daarna de namen van de gereedschappen bij de goede plaatjes.

Materialen

Doe hetzelfde als bij de gereedschappen.

Vragen

Bij de uitleg van hoe je werkstuk moet maken zitten vragen.

Beantwoord in dit hoofdstuk alle vragen.

Het antwoord vind je vaak in de tekst van de uitleg, in je M&T leerboek of op het

internet.

Soms moet je ook even terugdenken aan de lessen en toen je aan het werk was

om het antwoord te vinden.

Nawoord

In dit laatste hoofdstukje vertel je je mening over wat je van dit werkstuk vond.

Je kunt vertellen wat je nieuw hebt geleerd, wat moeilijk of wat makkelijk was.

Ook kun je bijvoorbeeld je mening geven over de uitleg en of er voldoende

spullen waren.

TIP:

Gebruik de checklist op de volgende bladzijde als je een verslag maakt.


115

TITELBLAD

• Titel van het verslag

• Plaatje of afbeelding van het werkstuk

• Naam, klas, datum en docent

INHOUDSOPGAVE • Lijstje van de hoofdstukken met paginanummers

DOEL

• Wat heb je gemaakt?

• Waarvoor kun je het werkstuk gebruiken?

• Hoe werkt het werkstuk?

WERKWIJZE

• Leg uit hoe je het werkstuk hebt gemaakt.

• Beschrijf welk gereedschap en materialen je hebt

gebruikt en waarvoor.

• Vergeet ook niet te melden welke maten je hebt

aangehouden.

GEREEDSCHAPPEN

• Zet alle gebruikte gereedschappen onder elkaar in

een lijstje en zoek van ieder gereedschap een

plaatje.

MATERIALEN • Zet al het gebruikte materiaal onder elkaar in een

lijstje en zoek alles een plaatje.

VRAGEN

• Hier zet je de vragen en de antwoorden op de

vragen bij het werkstuk.

De vragen kun je vinden in je boek bij de uitleg

van het werkstuk.

Opmerking: 2e klassers hoeven geen vragen te

maken.

NAWOORD

• Omschrijf hier wat je van het maken van dit

werkstuk en verslag vond. Je kan bijvoorbeeld

uitleggen wat je lastig vond of juist makkelijk, wat

je leuk vond, of spannend. Wat heb je geleerd

tijdens het maken van dit werkstuk en verslag?

7. PRAKTIJKWERKSTUKKEN

7.1. Draadpuzzel

HET MAKEN VAN EEN VERSLAG


116

De draadpuzzel is een soort puzzeltje.

Het bestaat uit drie onderdelen gemaakt van ijzerdraad: een staafje, een beugel

en een hartje.

Het doel van de puzzel is om het hartje los te maken van de beugel en het

staafje.

Dit lijkt misschien onmogelijk, maar er is wel degelijk een manier voor!

Hoe maak je het werkstuk?

De draadpuzzel maak je van dun staaldraad.

Dit draad knip je met behulp van een liniaal en een kniptang.

De maten voor alle onderdelen kan je vinden op de maattekening.

De uiteinden van het draad kunnen scherp zijn, dus braam deze af met een vijl.

Met een rondbektang kan je nu de oogjes buigen van het staafje en de beugel.

De rechte hoeken van de beugel maak je met behulp van een platbektang.

Deze tang gebruik je ook voor het buigen van het U-tje voor het hartje.

De rondingen van het hartje maak je door je duim als buigmal te gebruiken.

Let op! Als je ijzerdraad buigt, zal je merken dat het materiaal iets terugveert.

Je kan hier rekening mee houden door het staal iets verder door te buigen.

Als je alle onderdelen af hebt, soldeer je de oogjes en het hartje dicht met

soldeertin. Solderen is het aan elkaar verbinden van twee metalen, waarbij het

voegmiddel soldeertin wordt gebruikt.

Soldeertin is een mengsel van metalen die bij een temperatuur (240 °C) al

smelt.

Om het werkstuk af te werken kan je de scherpe randen nog nalopen met een

vijl en schuurpapier.


117

7.2. Vragen bij de draadpuzzel

1. Wat is het verschil tussen een platbektang en een rondbektang?

2. Wat bedoelt men met ‘afbramen’?

3. Bij welke temperatuur smelt soldeertin?

4. Bij welke temperatuur smelt ijzer?

5. Hoe warm wordt een soldeerbout ongeveer?

6. Waarom smelt het ijzerdraad niet als je gaat solderen?

7. Wat is de functie van de soldeerpasta?

8. Waarom moet je ijzerdraad soms iets verder doorbuigen dan nodig is?

9. Wat is metaalmoeheid?


118

7.3. Boter, kaas en eieren

Het spel Boter-kaas-en-eieren is een zeer oud spel dat men vaak speelt met pen

en papier.

Het wordt gespeeld op een veld van 3x3 vakjes waarop de ene speler begint met

een kruisje (X) en de ander volgt met een rondje (O).

Degene die als eerste drie van zijn eigen tekens op een rij weet te krijgen is de

winnaar.


Je krijgt drie plankjes multiplex hout. Twee dikke en één dunne.

Op een van de dikke teken je de maten af zoals die zijn aangegeven op de

tekening.

Vervolgens boor je met een 12mm speedboor de negen gaten (vanaf twee

kanten).

Schuur vervolgens de randen van de gaten keurig glad, maar schuur de randen

van het plankje zelf nog niet.

Dit doe je pas als je alles op elkaar hebt gelijmd!

Van het andere dikke plankje teken je vier stroken van 10mm breed en deze

zaag je netjes uit met de lintzaag.

Deze vier strookjes kan je op drie verschillende manieren als een soort hekje op

het dikke plankje (met de gaten) lijmen.

Deze drie manieren zijn terug te vinden op de maattekening.

Vervolgens lijm je het dunne plankje op het gemaakte hekje als de bodem.

Gebruik daarna een vijl en schuurpapier om alle randjes netjes af te werken.

Als laatste ga je negen staafjes maken van 20 mm lang rondhout.

Op één platte zijde van elk staafje maak je daarna een kruisje.

Werk ook deze staafjes netjes af met schuurpapier.


119

7.4. Vragen bij boter, kaas en eieren

1. Waarom moet je wachten met het vijlen en schuren van de randen totdat

je alle plankjes op elkaar hebt gelijmd?

2. Uit hoeveel laagjes hout bestaat het dunne plankje? En uit hoeveel de

dikke plankjes?

3. Hoe heet het hout dat je hebt gebruikt voor dit werkstuk?

4. Als je door hout heen boort, kan de onderkant beschadigen als je door het

hout heen komt. Hoe kan je dat voorkomen?

5. Hoe heet het hout waar je de negen staafjes uit hebt gezaagd?

6. Om een gelijmde verbinding stevig te krijgen, moet je de verlijmde delen

goed aandrukken. Met welk gereedschap doe je dat?

7. Je hebt dit werkstuk gelijmd, noem nog twee manieren om dit materiaal

met elkaar te verbinden

8. Boter-kaas-en-eieren is natuurlijk de Nederlandse naam voor dit spelletje.

Probeer op internet erachter te komen hoe dit spel in het Engels heet.


120

7.5. Mobielhouder

Veel mensen vinden het vervelend als ze hun mobiel willen opladen en alleen een

muurstopcontact kunnen vinden zonder een tafeltje erbij waar ze hun mobiel op

kunnen leggen.

Voor dat soort situaties kan je een mobiel bedje kopen in de winkel.

Maar het is natuurlijk veel leuker om er zelf een te maken en te customizen.


De mobielhouder maak je van een kunststof plaatje.

Dit kunststof plaatje heeft aan één kant een transparant folie zitten tegen

beschadigingen.

Dit folie kan je ook gebruiken om de maatlijnen op af te tekenen. Zo krijg je

geen lelijke inktvlekken op je werkstuk.

Aftekenen is ook het eerste wat je gaat doen.

Je begint met het kruispunt voor het grote ronde gat en de buiglijn.

De maten hiervoor kan je allemaal terugvinden op de maattekening.

Vervolgens gebruik je een gatenzaag om het grote gat eruit te halen.

Let erop dat je bij het boren een blokje hout onder je werkstuk hebt liggen zodat

je werkstuk niet doorbuigt.

Gebruik een halfronde vijl om het gat mooi te ontbramen en vijl ook meteen de

hoeken van je kunststof plaatje mooi rond.

Voor extra punten kan je uit het kunststof onder de getekende buiglijn iets moois

zagen (denk aan je initialen, een vormpje, een logo of iets anders).

Hiervoor kan je de boormachine, een figuurzaag en vijlen voor gebruiken.

Als allerlaatste gebruik je de kunststofbuiger om het kunststof op de buiglijn

zacht te maken en de buigbalk om het kunststof in de juiste hoek te buigen.

Als je werkstuk weer hard is kan je het transparante folie eraf halen.


121

7.6. Vragen bij de mobielhouder

1. Waarom zit er transparant folie op het kunststof? Noem twee redenen.

2. Waarom moet je bij het boren een blokje hout onder je kunststof leggen?

3. Waarom zit er bij de gatenzaag ook nog een boortje aan de binnenkant?

4. Waarom moet je voor het ontbramen van het gat een halfronde vijl

gebruiken en niet een gewone platte vijl?

5. Waarom moet je het kunststof in een hoek van 70 graden buigen en niet

gewoon in een rechte hoek van 90 graden?

6. Kunststoffen kan je in twee soorten verdelen: Thermoplasten en

thermoharders. Zoek op internet op wat het verschil is tussen die twee.

7. Is je werkstuk gemaakt van een thermoplast of een thermoharder? Leg

uit.

8. Zoek op internet op hoe duur een soortgelijke mobielhouder


122

7.7. Sleutelhanger

Het is velen van jullie al eens opgevallen dat sommige metalen lichter zijn dan

anderen.

Aluminium is een van de bekendste lichtgewicht metalen dat er is.

In de juiste constructie is het ook zeer sterk en het wordt daarom voor zeer veel

doeleinden gebruikt. In vliegtuigen zit bijvoorbeeld heel veel aluminium

verwerkt.

Ondanks dat het behoorlijk sterk kan zijn, is het materiaal wel heel erg zacht.

Dit zorgt ervoor dat je het een stuk gemakkelijker kan bewerken dan staal.

Bij dit werkstuk leer je hoe gemakkelijk je aluminium kan bewerken en waar je

op moet letten bij het werken met dit zachte materiaal.


Je krijgt een lang stuk massief rond aluminium met een doorsnede van 10mm.

Hiervan zaag je 40mm af met een ijzerzaag.

Als je het aluminium in de bankschroef wilt vastzetten, let dan op dat je extra

ijzeren plaatjes gebruikt tussen het aluminium en de bankschroef.

Anders beschadig je jouw werkstuk!

Na het afzagen, zet je het staafje aluminium schuin in de bankschroef en gebruik

je een vijl om één zijde schuin af te vijlen.

Gebruik een centerpons om de plek van het gaatje aan te geven.

Met een 4mm boortje kan je vervolgens in de kolomboormachine het gaatje

boren.

Hier komt later het sleutelringetje door.

Werk vervolgens je werkstuk mooi af.

Dit kan je van grof naar fijn doen met: grof schuurpapier, fijn schuurpapier,

staalwol, nat schuurpapier.

Als het werkstuk af is, kan je bij de docent een sleutelringetje halen.


123

7.8. Vragen bij de sleutelhanger

1. Waarom moet het aluminium niet zomaar in de bankschroef vastzetten?

2. Voordat je het gat ging boren, moest je aangeven waar het gat moest

komen. Welk gereedschap gebruikte je daarvoor?

3. Waarom moet je perse dat gereedschap gebruiken en niet gewoon een

potlood of pen?

4. In welke volgorde gebruik je de volgende gereedschappen als je het

materiaal mooi wilt afwerken?

staalwol -- fijn schuurpapier -- nat schuurpapier -- grof schuurpapier

5. Noem vier voorwerpen die je kent die van aluminium gemaakt zijn.

6. Kan aluminium net als ijzer gaan roesten?

7. Bij het eerste werkstuk heb je geleerd dat bij ijzer metaalmoeheid kan

optreden. Kan dit ook bij aluminium gebeuren?


124

7.9. Zigzagstoel

De Zigzagstoel is een van de bekendste stoelen die gemaakt is door de

Nederlandse ontwerper Gerrit Rietveld.

Het ontwerp is al ruim 80 jaar oud en wordt nog steeds geproduceerd.

Oorspronkelijk is deze stoel gemaakt van hout, maar wij gaan hem maken van

hout in combinatie met ijzer.

Je weet al hoe je hout moet bewerken, maar voor dit werkstuk ga je ook leren

hoe je met ijzer moet werken.

We gaan ijzer knippen, boren, buigen, lassen en afwerken.


Het stoeltje bestaat uit 4 onderdelen: het ijzeren frame, het houten onderstel, de

houten rugleuning en de ijzeren armleuningen.

Het maakt niet uit in welke volgorde je deze maakt!

Voor het ijzeren frame maak je een ijzeren plaatje op maat met de

guillotineschaar.

De maten van alle onderdelen staan op de maattekening.

Teken vervolgens alle buiglijnen en de te boren gaten af.

Na het boren, werk je de bramen af met een handverzinkboor en vijl je de

hoeken mooi rond af.

Daarna buig je het plaatje op de buiglijnen in de juiste hoeken.

Voor het houten onderstel gebruik je een houten lat, die je enkel op de juiste

lengte hoeft af te zagen.

Vijl en schuur de randen keurig glad en gebruik twee schroefjes om het blokje

hout vast te zetten op het frame via de twee 4mm gaatjes.

De houten rugleuning maak je van een dun triplex houten plaatje.

Teken alle maten af en boor de gaten met een 3,5mm boortje.

Vijl de hoeken keurig rond, net zoals bij het frame.

Het vastzetten van de rugleuning doe je met behulp van twee popnagels en een

popnageltang.

De armleuningen maak je van ijzer.


125

Gebruik een klein stukje plaatstaal om een rechthoekje van 50x20mm te knippen

met de hefboomschaar.

Knip vervolgens een hoekje eruit zodat je een L-vorm overhoudt.

Vijl alle hoeken netjes af en buig de armleuningen keurig op de buiglijn.

Let wel goed op welke kant je de leuningen op buigt.

De armleuningen bevestig je met behulp van het puntlasapparaat op de

gewenste plek.


126

7.10. Vragen bij de zigzagstoel

1. Welke twee soorten scharen heb je gebruikt bij het knippen van het ijzer?

2. Welke drie bevestigingstechnieken heb je gebruikt bij dit werkstuk?

3. Bij het boren van gaten in ijzer, kan het boortje gemakkelijk wegslippen.

Wat kan je doen om dat te voorkomen? Leg ook uit welk gereedschap je

daarvoor gebruikt hebt.

4. Waar heb je bij dit werkstuk de handverzinkboor voor gebruikt?

5. Wie was de ontwerper van de oorspronkelijke Zigzagstoel?

6. In welk jaar was de oorspronkelijke Zigzagstoel ontworpen?

7. Zoek een plaatje op van de oorspronkelijke Zigzagstoel en noem ten

minste twee verschillen met het stoeltje die je net zelf hebt gemaakt.

1 WAT IS MENS EN TECHNIEK? 3 · 2020. 12. 4. · Mens & Techniek VMBO Leerjaar 1 BB/KB/TL/TL+...

Documents

Transcript of 1 WAT IS MENS EN TECHNIEK? 3 · 2020. 12. 4. · Mens & Techniek VMBO Leerjaar 1 BB/KB/TL/TL+...