ELISABETH~ ZEf~N_IKP5~

1 V,-1 1

GRE EEDEGLiMLs&CI4,

DE GEREEDE GLIMLACH

ELISABETH ZERNIKE

DE GEREEDEGLIMLACH

MCMXXXUITGEVERIJ C. A, MEES, SANTPOORT

EEN VOORJAAR

EEN VOORJAAR

I

De zon scheen dien dag heel warm . Rondomhet huisje geurden de jonge dennen en stondenonbeweeglijk rechtop, als door bet eigen aroombevangen. De gouden regen bloeide flog, lasten bevig, in de smalle schaduw van bet achter-tuintje. Een lijster trok begeerig aan de langetrossen, en twitterde weg weer, in plotselingbooge vlucht over de dennentoppen .

Een boerenmeisje, op wit geschuurde klom-pen, deed de keukendeur open. Even keek zenaar de vlinderbloempjes, die van den over-hangenden struik op den rand van den putwaren gestoven, toen lies ze haar emmertjein het water bijten en haalde omboog, hetkoele, levende vocht . Een helder klik-klak vanhet ijzeren deksel op den hardsteenen rand ;de kippen kenden dat geluid en zochten rustigvoort langs den grond, bun pooten hoog op-tillend, als juffertjes over een morsige straat .

De huisjes, bijna alle kleine bezittingen vangegoeden uit de stad, de huisjes lagen ver uit-een, ieder in zijn eigen sappig loof boomgroen,temidden van de hei met haar grijze, donkeredennen . Het huisje waarbij de gouden regenbloeide, zoo last flog, heette: „de Kieft", om-dat bet zijn puntig rieten dak zoo parmantigdroeg als een kievit zijn kroontje. En de drie

7

jongste kinderen van den eigenaar waren ervroeg een getro en, met tante Geertrui,want ze waren in den guren nawinter heel ziekgeweest, en moesten flu aansterken, in de zon .Ze speelden dien morgen in den zandkuil, eenpaar minuten van bet huisje af, maar Rita,bet oudste meisje, was niet zoo vol verzinselsals anders wel . Ze dacht to veel aan de pic-nic-mand, die tante Geertrui flu klaar maakte .Langzaam lies ze bet fijne, warme zand doorhaar handen glijden. Tante Geertrui had ge-zegd: een heeleboel lekkers, -- maar julliemoet eerst goed loopen . Zij wilde wel ;maar Dickie was lui. Ze keek naar bet kleinebroertje . Hij was, met Hansje, naar de schaduw-helling van den kuil gekropen en trok allegrassprietjes uit die boven zijn hoofd groeiden,op den rand van de afgraving . wanneergaan we nou -- zei hij -- gaan we nooit?Voor hem, kleine jongen van vier jaar, was betmoeilijk to vertrouwen op een belofte . TanteGeertrui zou roepen -- zei Hansje, en ze stakeen vingertje in de hoogte . - lk boor was

ja, ik boor wat -- en ze riep zingend, metaandachtig luisterend gezicbtje : Hansje, Dickie,Rita ! -- Ze luisterden alle drie . Rita hield opmet bet scheppen van zand . Zooals wel meergebeurde, Hansje, met haar besliste manier-tjes, suggereerde hen . Ze hoorden tante Geer-trui roepen in de verse . De verse -- das wasinsecten-gegons, en allerlei vreemde geluiden8

waarom niet tante G eertrui's steal? Wemoeten gaan - zei Rita, en stond op . Zij enHansje hielpen her broertje uit den kuil komenen sloegen her zand van zijn kleertjes . -Nu begint haast de picnic . Dickie zuchtteeens .

Door her smalle dennenpad liepen ze naarhuffs . De zon scheen fel, en er gonsde een grootezwerm vliegen om hun hoofdjes . Ze sloegener war naar, in 't wilde. En dicht voor hen lagal „de Kieft ." --- We zullen zingen --- zei Rita,en ze begon : -- Kieft, kieft, wip niet weg ;spreid maar wijd je vleugels uit ; -- laat onsstoeien in 't warme zand, last ons gloeien inzonnebrand -- her liedje dat vader op hunhuisje had gemaakt en waarvan de kleintjesde woorden altijd weer vergaten . Maar Hansjehield goed wijs en wist op tijd in to vallen met :kieft, kieft . En: daar komen ze al -- zei Geer-trui tegen Doortje, her dienstmeisje . --. Gauwher deksel op de mand, eerst nog een server,ja -- klaar . Vlug schoof ze de groote mandonder de keukentafel en duwde dan her raamwijder open.

-- Zoo -- had ik jullie geroepen?Ja -- zei Hansje -- gaan we nu meteen,

met een sprongetje?-- We gaan . Ze dacht wel aan Doortje's

voorspelling : -- we krijgen zwaar weer; maarzooals die drie daar stonden, hun gezichtjesnaar haar opgeheven, kon ze niet met be-

zwaren komen . En het was ook immersbeloofd? Ze zeiden Doortje goeiendag engingen, Dickie met tante voorop; de mandbungelde maar zoowat mee . En de zon klomsteeds hooger aan den hemel, zoodat de jongestruikjes niet wisten wat weelde dit was . Maarde vogels kenden de zon al lang, en kropen inhet nest voor een schaduwig middagdutje .

Door de lenige dennen voer de eerste huivervoor den storm die komen ging. De wi}dehemel was plots van groote wolken volgeloo-pen. Waar het azuur als licht zelve had ge-glinsterd, bolden flu de grijze wolkenlijven enleken elkaar als geweldige reuzen aan to hitsen . Het licht verminderde snel . Geertrui lag,het hoofd in haar gebogen armen, heel dichtbij de geurende dennennaalden . Maar ze keekomhoog, ze wist niet waarom, en zag bet strakkelicht, dreigend . En de honderd-koppige wolken .Nu keek ze weer omlaag, waar de kinderensliepen, moe van de verre wandeling en vanbet vele goede eten uit de mand. Ze moesthen wekken, en dan gingen ze ijlings terugnaar huffs . Maar de loomte van den slaap weer-hield haar flog . Een onweer is mooi, dacht ze,en toch ongevaarlijk. Als de kinderen maarniet zoo ziek waren geweest . En de stroo-mende regen zou heel kil zijn aan hun warmelijfjes . Ze stond op en wekte hen . Er kwameen stille angst in hun oogen, die hen gehoor-IO

zam.en deed . En zoodra ze alien liepen, voeldeGeertrui zich verlicht . Kijk, de bui zou nogniet losbreken, de zon hield nog dapper stand .Maar ze merkte wel hoe sloffend Dickie doorbet mulle zand ging, en toen Hansje haarkwam influisteren : we hebben zijn konijntjevergeten -- bet staat nog bij dien dikkenboom, -- toen dorst ze niet terug gaan . -- Hetmoet daar maar schuilen, zei ze, en later zoe-ken we bet weer .

De wolken dreigden flu donkerder. Ze vroegRita, Dickie bij de hand to nemen, en tuurdevooruit, of ze al een enkel daakje zag . Eigen-lijk waren ze heel niet ver gegaan, maar straks,als de hei begon, zou ze zich vergissen in betpad en zich been en weer laten leiden . Daarwas al de splitsing. Nu scheen de zon nietmeer en een zwaar gerommel klonk boven enachter en om hen . Bits en grauw waren dehooge heistruiken . --- welk pad? -- vroeg ze-- welk van de drie? De kinderen stondenheel stil en zwegen. Toen koos ze bet mid-delste en tilde Dickie hoog op haar arm .Voorop liep ze, bet smalle, bijna overwoekerdewegje en ze voelde zich uitdagend groot, alstot haar middel gestrekt in de woedendewolken. Maar bet kind, bet kind dat ze op-hief, zou die woede bezweren . De bliksemflitste fel, daar waar de hemel bet donkerstwas, voor hen uit. Daarheen moesten ze . Zevergat de beide andere kinderen, totdat Hansje

riep : Ik zie de Kieft, daar, o nog zoo ver .aar . waar? vroeg eertrui . Ze

tuurde en zag . Heelemaal naar rechts w-- ditpad was niet het goede geweest . weer een lichte,springende bliksemstreep, en de donder nognauwelijks verstorven . Resoluut zette ze depicnic-mand neer en pakte Dickie stevi-ger . -- Zie zoo jongens, flu gaan we dwarsdoor de hei, en wie het eerst er is . -- Eengroote droppel spatte op haar handen . Zesprong vooruit .

De haastige regen vie! overal, hing in delucht als een onmetelijk gordijn, en lekte langsde taaie struiken op den grond, die niet toverzadigen scheen. Geertrui hijgde . Ze keekniet naar het kind op haar arm . Ze keek onaf-gebroken naar dat dak, tusschen het flu bijnaschrille groen en riep : - Hansje, Rita, zijnjullie er nog? En kijk, zoo rustig stonddaar hun huisje, onder den storm . Alleen inde groote waterton ging het heel bedrijvig toe,en van den gouden regen drupte het maar,zilverig water en verfomfaaide bloempjes .

Door de keukendeur kwamen ze binnen .Het fornuis gloeide . Doortje -- neen, Doortjewas weggevlucht, bang, als a!!e dorpskinderen,voor het onweer. Geertrui glimlachte en zetteDickie boven op de keukentafel, waar ze vlugzijn natte kleertjes begon uit to trekken .wat later speelden de kinderen, warm en

wintersch, in de dichte keuken . Maar Geertrui

12

gooide het raam open, zoodat de zachte,koele lucht weer binnen kwam . Het regendeniet meer, en de zon, vanachter een ijle wolk,bouwde een regenboog naar de aarde .

Geertrui voelde zich blij . We!, ze had zichoveral goed doorheengeslagen . Hoe achtelooshad ze de mand in de heistruiken gezet en zichzelfs om Dickie's konijntje niet bekommerd .En de kinderen veilig thuis gebracht . -- Zeordende de keuken, pakte het natte goed bijeenen zette een droogrek uit bij de kachel . Toenkwam er plotseling jets donkeys voor het keu-kenraam, en nog voor ze kon omzien, hoordeze Hansje krijschen : een paard -- en betpaard, ter bevestiging van dien roep, begonluid to hinniken . Hoe keken de kinderen! Eengroot en zwart en dampend paard, een vreemdeman die afsteeg en vlug het dier bij den hal-ster greep . --- Koest, Richard -- zei hij, enklakte met zijn tong . Toen wendde hij zichtot Geertrui, hoed in de hand, en vroeg omwater voor zijn beest, dat den regen had gerokenen gevoeld --- wat glansde zijn huid van vocht

maar de aarde dronk alles zelf .. Vlug hingGeertrui een emmer aan de groote pompkraanen glimlachte . De vreemde man kon haargezicht niet zien, maar hij glimlachte ook endacht aan Rebekka bij de bron, die water puttevoor de vele kemelen van Abraham's dienst-knecht. Onwillekeurig rechtte hij zich wat, wanthij was trotsch op zijn paard en vond het wel

I 3

billijk dat die mooie jonge vrouw er watervoor pompte. Langzaam begon hij het dierden glimmenden hats to streelen .

De kinderen wilden om het hardst het em-mertje naar buiten dragen, en bleven staankijken hoe wel een paard dronk . -- Grooteslokken -- zei Dickie ; hij kreeg er zelf ookdorst van. En even later trok de vreemdeman ongevraagd de keukenmat weg, en sloegdie over Richard's hoogen rug . Toen keek hijGeertrui vragend aan . -- Mogen ze? -- erbovenop? -- Hansje begreep het al . ---r Ja ---- ja,bovenop . -- Dickie kwam in 't midden ; Ritasloeg haar armen moedig om den hals en ver-wonderde zich over den stijven borstel dermanen. Hansje wou andersom zitten, en danden staart pakken tot steun . --- Als Mazeppaop het kalf? - vroeg Geertrui lachend . Zijen de vreemde stonden flu zoo ongedwongenmast elkaar en keken omhoog naar de blije kin-dergezichtjes .

Jammer dat we maar drie Heemskinderenhebben.

Ja, antwoordde Geertrui, er is geen vierde .U zegt niet: lk heb geen vierde . En

daarop stelden ze zich aan elkaar voor . Hetnoemen van die nuchtere namen: Qnno vander Pallen, -- Geertrui Echten, verbrak deromantiek van deze kleine gebeurtenis . Zevoelden dat ahetwee. De naam van der Pallenkwam haar heel bekend voor, en deed haarI 4

denken aan de stall met haar rumoerigen handelen gulzig geld verdienen . Stellig had ze hemdikwijls op groote reclameborden en vracht~auto's gezien . Dat alles bekoorde . haar niet .Hij vroeg haar naar den ingenieur van Echten .o juist, dat was haar broer, de vader van hetdrietal. Hij kende hem niet, nee, nee, zoo vannaam.

--r Kom jongens ---- zei ze dan, en hij gehoor-zaamde, zette de kinderen een voor een weerop den grond . Ze wenschte dat hij flu wegzou gaan, en hij ging. Maar eerst legde hijde keukenmat weer op zijn plaats en hij deeddat zoo eenvoudig, dat ze hem ervoor bedankte .

De kinderen wuifden hem uit .

II

Dien nacht wend Geertrui wakker door eenplotselingen huilkreet van Dickie . Hij sliepop haar kamer, en dikwijls, bij het zich ont-kleeden in 't avonddonker -- ze dorst geenkaars aansteken - voelde ze de onrust vanzijn toch lichte ademhaling . Als ze moe was,prikkelde het haar, dat nooit zich alleen weten .Ze kon wel het venster opendoen, en stil dennacht inkijken --- een groote maan, en eennauwelijks van sterren doorprikte luchtmaar ze stond gebonden. Haar vele kleinegedachten hielden vast aan de kinderen. Danzuchtte ze even en kroop in bed ; ze kon flu

IS

niet luisteren, en de lentenacht had nog zoo-veel geheimen.

Ze liep naar het kleine ledikantje . -~- Watis er dan vent, wat is er?

Uit, uit, opstaan, zei Dickie, en strektezijn armpjes omhoog. Ze nam hem bij zichen wiegde zachtjes been en weer . -- Tut,tut, mijn Dickie moet niet huilen, lekker slaapjedoers, is nog nacbt .

-- Isse bliksem -- zei hij klagend,

enbeesten in bet bosch .

-- Wat voor beesten dan? kleine konijn-tjes?

Wolken --- en bliksem .Ze ging met hem naar bet raam, schoof het

tulen gordijntje open, dat door zijn blankbeidleek mee to levers in den lentenacht . De kleinejongen hield op met huilen, en ze spraken niet .Voor hen lag bet land, met zijn groen en kleinehuisjes . Dicbtbij waren de boomers duidelijkto onderscheiden, de grove, licbte bast vande dennen, de gladde beuk . En een vlierbloeide, vol, bleek-geel. De maan moest er-gens aan den hemel staan, maar bet drongnauwelijks tot Geertrui door dat ze haar nietzag. Zwaar en warm was bet kind op haararmen.

Zie je wel -- zei ze zoetjes -- is beele-maal geen bliksem .

Nee.--- En geen beesten, en geen wolken .

I 6

Nee -- Hij liet zijn hoofdje tegen hearhoofd rusten en ze voelde dat hij flu heelgedwee zou gaan slapen .

Dickie weer in 't bedje? -- Hij antwoorddeniet. Voorzichtig dekte ze hem toe, liep zelfterug near bet ream . Maar bet kwam hearplotseling wet aanstellerig voor : dear weer tostaan turen . Ze wist bet nu wel - de meanscheen, en dat ontroerde hear altijd . ---r Zeker .--- Ze wilde den buiten zijn, op bloote voeten,en bet wonder beleven. Zoolang ze nog hui-verde door bet koele gras, of door den schreeuwvan een nachtvogel, zou bet wonder niekomen. Maar eens -- Ze trok bet laken totaan hear mond en voelde een groote loomheiddoor hear lichaam. Nu slapen .wet schoven er grillige lichtvlekken over

bet behang . Ze zag zich weer met Dickie bijbet ream. Het kind was hear bet liefst als bethuilde, en zijn slaapwarm gezichtje tegen bethare lei . - En als ze hem suste door de rustvan hear armen . Zou ze den toch nog zelfeen kind verlangen -- altijd nog? - en betmaakte zoo moe . Altijd nog - zooals ze bierlag, een kind ontvangen, met heel hear lichaam .Was ze den moe van verlangen en loom vanwellust? Ze verroerde zich niet . Ergens hadze gelezen : een ding wedervaart de vrouwendezer aarde - en die woorden hadden hearscherp gestoken . bet kwam hear toen zoobelachelijk voor, dat ze nog maagd was, zij,

De Gereede Glimlach 2

17

met haar bijna dertig jaren . Maar ze laehteschamper. Ze was geen maagd meer, door hetroekelooze spel van haar gedachten ; -- zewedervoer alles. Met een ruk gooide zezich om . God, zoo'n voorjaar. En niet dewellust alleen ; -- ook de f ijne, diepe teeder-heid voor het ongeboren kind, die de tranendrong naar haar bevend gesloten oogleden, ende wijde erbarming voor het schepseltje datschreien zou van honger naar haar borst.Dat allesZe wilde slapen . En plotseling dacht ze

aan het hinnikend paard, dat zijn kop doorbet keukenraam had gestoken . Een edel beest,zwart, glanzend . En zijn berijder zat wel funkin het zaal, maar meer toch als een paarden-koopman dan als een ridder . Zij verkoos denridder . Hoe zei Portia het ook? „Hij vindtbet een belangrijk toevoegsel aan zijn begaafd-heden, dat hij zeif zijn paard kan beslaan; ikvrees inderdaad dat mevrouw zijn moedervalsch spel speelde met een hoefsmid" .

Onno van der Pallen, - een rijkgewordenburgerjongen . Maar hij had een prettig ge-zicht -- intelligent, en niet slues of hard .Haar gedachten vervaagden weer ; -- de kin-deren --- en morgen -- Neen, morgen waser niets bijzonders, -- dan scheen weer dezon . En glimlachend voegde ze er bij : danstaat tante Geertrui weer klaar, met rappehanden en een koel hoofd .i 8

III

Van der Pallen kwam sindsdien vaak hunhuisje voorbij . Als de kinderen hem zagen,juichten ze . Ze mochten flu een voor eenrijden, kleine endjes, stapvoets . Natuurlijkdeed Hansje het het best . Haar ronde beentjessloten knellend om het groote paardenlijf, enze zat heel rechtop. Als Geertrui hen vanuitde veranda gadesloeg, vroeg ze zich of waaroverze het zoo druk hadden? Qnno, aan de leid-sels, praatte steeds en zijn oogen waren arge-loos als die van de kinderen . Ze bood hem theeof koffie, al naar den tij d van den dag . -- Wiltu er niet bij gaan zitten? - Hij leunde tegeneen boom dichtbij . -- Dank u -- dank u, ikheb me al verlaat . - U hoeft de kinderenniet to hooren, als ze u roepen . Een verbodtot roepen zou niets helpen, vrees ik, maarZe deden beiden, alsof hij niet met opzetlangs kwam .

Na een week zat hij met de kinderen op hetverandatrapje .-- lk naast je - vleide Rita, en kleine

Dickie koos zijn schoot .En daarna kwam hij plotseling op een avond,

toen de kinderen sliepen . Hij was to voet . Zezag hem in de verte aankomen en weer waser in zijn houding een eenvoud die haar trof .Ze stond boven, voor het gangraam, en dacht :zal ik hier blijven? dan vindt hij me niet ;

I 9

-- maar wilt meteen, das ze hem tegemoetzou loopen . - En de veranda bleef ze staan,strak, onder den blik van zijn oogen . Eerstbij zijn groet vermande ze zich . U? - en zonder Richard?

~--1k rijd nooit in den avond ; het is to op-wekkend, het zou me dan wezen of de dagpas begon.

---- Komt u binnen .Ze aarzelden beiden bij 't zitten gaan.-- Ja -- zei ze dikwijls wil ik 's avonds

doen alsof de dag begins, mijn dag, zonderde kinderen. Maar het lukt haast nooit . 1kben to moe, of het was toch to aardig met hen,om niet nog eens to herdenken .

---- Dus ---+ misschien wilde u das ik nietgekomen was .

--- Ze glimlachte even . -- we hebben flugezamenlijke herinneringen aan den morgen .was was Hansje woest . En Rita heeft even ge-huild, bij 't berkenboschje ; waarom wasdas? -

Hansje is uw lieveling . Ja? -- of de uwe .

---- De mijne ook. Heeft Rita gehuild? 1kherinner het me eigenlijk niet. Of denkt uaan gisteren, toen vie! ze even, met haar hoofdonder Richard's buik ; het was alleen deschrik .

0 .Ze zwegen. Dan zei hij : -- was is bet een

20

mooie avond, zoo stil, zomersch alhaast .Houdt u meet van den zomer? Ze vroeg

dit losjesweg, maar voelde haar vraag verdieptdoor zijn antwoord.

--- Ja -- als je zelf in den zomer van je levenbent, dan is de lente --- a -- moeilijk, wreedbijna . - Hij keek haar niet aan, maar voegdeer aarzelend bij : 1k weet niet of u dit be-grijpt .- Ja -- zei ze -- ik voel bet ook zoo ; - en

er was een pijnlijke trek om haar mond . --Toch genies ik we! vee! van de lente - ditjaar bijvoorbeeld.

--- U heeft ook de grille jeugd om u heen . --Ze wilde zeggen, lachend : vindt u me zoo

oud? maar hield die woorden in . Hij hadde lente wreed genoemd, voor wie al in zijnzomer is . Hij was anders dan ze gedacht had-- of juist niet? -- das eerlijke, open gezichten die eenvoud . Maar het burgerlijke vie!weg -- Ze voelde zich flu plotseling heel ge-meenzaam met hem, en tegelijkertijd was ereen drang in haar, hem dit to zeggen. Zestond op . --- wilt u thee? -- u blijft toch nog~-- ik heb het gevoel of u een oud vriendbent .

Ja, graag thee -- een vriend, zoo . Enwas hij nog prevelde, hoorde, ze niet meet,daar ze de kamer was ingeloopen . - Zoo,een oud vriend, in den lentenacht .

2 1

Hij kwam meermalen . Ze ging naar hem uit-zien, zoodra de kinderen sliepen en vroeg zichof: Als hij niet komt, zal ik dan teleurgesteldzijn? -- Ze wilde een eerlijkheid in haar denkenen voelen als nooit tevoren. Dit is zijn invloed,dacht ze . En toch wist ze geen antwoord ophaar vraag ; -- verlangde ze naar hem? -- Zeverlangde naar zijn eenvoud, die hem sterkmaakte, en die een weldoende rust gaf om henheen, aan hun saamgevouwen handen, hunglimlachend opzien naar elkaar . Hij had geensprankelenden geest, geen scherp vernuft . Zijnvlotte woorden zouden banaal hebben ge-klonken, zonder de dragende kracht van zijnechtheid. Er was niets, waarin ze die echtheidmiste. En voortdurend, zonder het to willen,toetste ze zichzelf aan hem. Hij keek verwon-derd, als ze to luid schertste, en eens stondhij van zijn stoel op, toen ze een al to weekentoon legde in een ernstig woord. Ze voelde het,en het stak haar even . Maar na de pijn braker een mooie verwondering in haar open, omdit goede. Het werd haar zoo ongevraagdgegeven . - Ja, ze verlangde naar hem . Hijbracht haar geen bloemen en verzen, en devoile lente liet hij ongebruikt . Kwam hij nietin den avond, als de kleuren doof den om henheen? -- Maar ze dorsten niet buiten to zijn :ze ging, aan 't eind, maar schoorvoetend eenpaar passen met hem mee, en stond dan weerstil .

22

--r Nu - tot ziens .-- Tot morgen wellicht . De maan, de

maan scheen weer en alle geuren van de lentewaarden rond . Dan sloeg ze sours even haarhanden voor haar gezicht, verward f luisterend :wat wil ik toch -- wat -- de lente, of niet delente? --

Hij bracht haar geen bloemen en verzen,zooals een jonge man zou hebben gedaan .Maar zelf dacht zij die dagen aan een gedichtvan Dehmel, een gedicht vol wilde, stuwendevoorjaarskracht :

„Ich habe dich Gerte getauf t, weil du so schlank bist,Und weil mich Gott mit dir Zuchtigen will .Und weil eine Sehnsucht in deinem Gang istWie in schmachtigen Pappeln im April ."

Ze zei het vele malen bij zich zelf, alle driecoupletten, en vergat ook den titel niet : An dieErsehnte . -- En dan wilde ze niet aan Onnodenken, aan zijn rust, en den langzamenglimlach van zijn gezicht. Zou hij Dehmelkennen, en dit? - Ich habe dich Gerte getauft

hoe nauw raakte het haar eigen naam .Waarom kwam hij iederen avond, als zij nietde Ersehnte was? -- Maar ze staarde veelvoor zich uit, haar hoofd in haar handen . Ditvoorjaar maakte haar oud .

IV

Agnes, de moeder van de kinderen, was on-verwachts gekomen . Ze had hen ieder inge-fluisterd, bij de eerste omhelzing : ik neem jeweer mee, je ziet er nu zoo best uit, lieveling .

En Rita, Hansje en Dickie, ze wisten nietgoed hoe ze nu kijken moesten . Ze voeldenwel plotseling een heel eigen, zoete liefde voorhun moeder -- maar teruggaan naar de stad?Afschuwelijk -- en dan weer naar schoolnou, dat was toch wel leuk . En ze zoudenvreeselijk veel to vertellen hebben .

Later sprak Agnes er met Geertrui over,terwijl ze zich wat opknapte voor den eten .Ze trok de vingers van haar soepele glace-handschoenen recht en speelde even methaar zilveren beursje . -- Zeg, jij kijkt alsofje ongewone dingen ziet .

Geertrui lachte . - Natuurlijk, je bent altijdbuitengewoon, Agnes . Je onverwachte komst~-- en dan heb je ook een nieuw kapsel .Maar je komst boeit me bet meest .

-- Dick zegt anders : een nieuw kapsel issynoniem met een nieuwe liefde .

Och -- liefde .Tut, tut . -- weer je waarom ik kom?

-- Ik wil de kinderen terug hebben . Het isbier ideaal voor ze, natuurlijk -- en dan jouwzorgen. Maar als ze nu gauw op school terugkomen, kunnen ze nog mee met hun klas .

24

-r- Wat zou dat?--~ He? --y Blijven zitten is toch zoo leuk

niet vreeselijk deprimeerend, vooral voorRita .

--- Ja, misschien we!. Wanner -- a -- wouje ze meenemen?

-- Als je me een enkelen dag hier kunthebben -- dan overmorgen.

-- Zoo gauw . -- Ze zag plotseling een eindaan de lente, voelde een verslapping : zomer.Niet meer hier zijn met de kinderen ; reizenmisschien, weg, ze wist niet waarheen . Er zoujets knappen, als een to sterk gespannensnaar ~--- flu gauw al.

-- Overmorgen - dan? Ze glimlachteeven . -- Gek, dat ik niet zoo dadelijk weetwaarheen ik dan gaan zal, overmorgen .

De even to strakke ijle klank van die woordenontging Agnes .

Och, ik denk dat de vrijheid je weer bestzal bekomen . Kinderen zijn een steep om jehats. Natuurlijk ben ik dol op mijn troepje

maar --Geertrui luisterde niet . Ze dacht: als ik

hier nog kon zijn tot het einde van de week,alleen zijn, die laatste dagen; Doortje stuurdeik dap naar huffs. En als Onno komt -- Dorstze het hem zeggen: jij en ik, we zijn alleen?Maar misschien zou dan de lente weg zijntusschen hen in, misschien draaide hij zichom, met een enkelen handdruk, en liep terug

25

naar de stad, langzaam, loom, als door een tozwaren zomer . En in haar zou een grootematheid komen . Dien nacht sliep ze niet,kon ook niet stil liggen, en hoorde aldoor maarde koekoek roepen, van heel dicht bij, zooalsze dat flu iederen avond hoorde . Maar danglimlachte ze even en haar oogen vielen dicht .Nu zou haar leven eentonig worden alsdie koekoeksroep, heel den nacht . -- Maarwaarom? - Ze kende Onno nog zoo kort,en voor dien tijd -- Haar gedachten braken of .'t Was of ze niets meer wist van voor dien tijd .Zijn onbewuste eenvoud had het nieuwe inhaar leven gebracht .

Agnes draaide zich voor den spiegel . Plot-seling lachte ze . -- Ja, wat vertellen de kin-deren me toch van een man met een paard,die altijd komt? Hansje is, geloof ik, aleen volleerd ruiter .

Geertrui knikte. -- Je moest haar zien, zoo-als ze dan boven op dat groote dier zit en vlei-end zegt : Richard .-- Tegen den man?

Neen -- tegen het paard, dat het loopenzal. Maar het staat onwrikbaar op zijn vierpooten, zoolang zijn meester het niet bij denteugel grijpt .

Goe , goed, -- nu over zijn meester,-- wat weet ik van paarden .

En daarbij je kennis van den man .w--- Natuurlijk --- wou je me die betwisten?

z6

Geertrui glimlachte even . -- Allerminst .En ze dacha: zou jij ooit een man alsOnno hebben ontmoet, jij die zoekt naar dekleine grilligheden der menschen en die dan,eerbiedig, hun verbijzonderingen noemt? ---En Onno -- Agnes zou verder vragen, aan-dringen, en ze kon niets zeggen . God, hetmaakte haar bijna angstig, alsof ze hem heelniet benaderen kon . Agnes wilde het onbe-langrijke weten, het bijkomstige . Dat was erniet, bij hem .

Nou - zei Agnes

ik begin to ge-looven --- Wat? -- er is niets to gelooven. Ze

stond op en liep naar de deur .Het spijt me -- je krijgt aan mij nooit

een aardig zusje . Toen ik je leerde kennen, hadik al bet aardige al achter den rug . -- Er waseen scherper toon in haar stem, dan ze zelfwel wilde. Agnes pakte haar arm . -- Kom,praat niet zoo . Bovendien heb ik je laatsteverloofde nog juist even meegemaakt . Ar-nold; - en ik mocha hem wel . Hij kleeddezich als een Amerikaan . -- We gaan naar be-neden, he? - En weet je nog -- Maar Geertruihield haar staande. Er was een sterke glans inhaar oogen en om haar mond trilde het .

Weet jij hoeveel Arnold, en al die anderen,hebben stuk gemaakt in me . - Begrijp jij?-- Och -- Ze begon de trap of to loopen,langzaam, als wist ze niet wat ze deed . Een

27

traan verdoofde haar blik ; ~--- het was haar ofdie trap eindeloos duurde . Haar jeugd --M jeugd,wat een mooi woord voor zooveel leelijks . EnAgnes had durven zeggen: Arnold . -- Datkwam over haar als een golf van het ouweverdriet. Ze walgde er van . Had ze het dannooit nog geheel kunnen nemen, aan haar hartnemen, aanvaarden?

In de hal speelden de kinderen .-- Gojje, -- zei Rita, -- zijn jullie daar

eindelijk? -- Dickie greep in haar rok . -- TanteGeertrui, het paard isse vandaag niet ge-weest .- 0, dan komt bet flog, stellig. Ze bukte

zich naar hem en vatte zijn gezichtje in haarhanden . - Stellig, mijn jongen .

Naast zich hoorde ze Agnes lachen .

V

's Morgens waren ze gegaan, Agnes en dekinderen, met heel veel gewuif en luide groe-ten. Toen, in den laten middag, kwam Onno .De doffe dreun van zijn paard wekte Geertrui .Ze dacht flog : is dit een droom? -- zoo vreemdwas het ontwaken in de borne voiheid van betlicht. De stilte deed haar onwerkelijk aan .Langzaam stond ze op van den divan . De kin-deren waren weg - flu lag daar dan bet eigenleven weer voor haar . De rust, de wijdbeiddaarvan hadden haar wel eens een lichtenz$

duizel gegeven, juist na weken van inspanningom anderen . Zooals nu, moest ze denken, enze wilde haar hand aan haar slapen leggen.Maar ze voelde geen zwijmel, en geen ver-wondering om het groote leven dat altijdnog voor haar zou liggen . Er was een grens,een beperking nu . Wel even wist ze zich warmomsloten; 't was of ze een milde teederheidinzoog bij het heffen van haar borst. Dit oogen-blik wilde ze vasthouden, dit : hem to gemoetgaan . Hij wachtte -- en ze kwam . Hoe eenvou-dig was bet, en hoe zwaar van leven . Nu legdeze haar hand in de zijne en met die zelfde handbegon hij zijn paard to streelen . Het dier stondonbeweeglijk, maar ze voelde dat de liefkoozinghaar gold, haar hals, haar naakte armen . Hijpraatte wat, zonder haar aan to zien, en zeantwoordde langzaam . -- Richard heeft megewekt ; --- ik was plotseling zoo moe, na betafscheid van de kinderen ; -- antlers slaap iknooit overdag . En nu zoo zwaar -- zonderdroomen . -- Ja -- zei hij, -- je zult moe zijngeweest . Neem jij Richard, dan loop ik ernaast; want we gaan immers wandelen?

-- Goed -- goed. Ze dacht dat hij haar inzijn armen zou nemen om op het paard tozetten en deed een enkelen stag terug . -- Maarik ben nu uitgerust, ik wil graag loopen .

Hij wist wel dat ze de vrouw was die geeft,altijd geeft ; hij moest zich arm voelen naasthaar, hij, die enkel nemen kon .

29

Ze sloot het huffs. Even nog stond ze voorden spiegel en wilde glimlachen . Maar zezag zichzelve niet meer, ze kende dien glansvan haar oogen niet. Luchtig greep ze de leid-sels; haar voeten gingen zoo iicht, en de vleugvan haar adem was verloren naast het zwaresnuiven van het paard . Boven haar wist zeOnno's rustige, blije gezicht . Ze kon niet den-ken. Hun praten ging argeloos, als het ruischenvan boomblaren in den avondwind . De diepewoorden die in haar opwelden, kon ze nietzeggen. Ergens in haar was een wonde plek,maar ver weg van haar roode, lenige lippen .

Wat is het levers licht, en toch zoo zwaar,onafwendbaar, als een zachte, droevige wijs .Je kunt niet middenin of breken en een anderlied beginners . -- Maar ze voelde zich wonder-lijk gelukkig . Daar to loopen, naast hem,zonder doel . 't Was of ze dreef, als een lichtebloesem, over het diepe meer van haar ge-dachten. Haar levers was de geur van eenverwelkende roos, de zoete geur alleen nietde roos zelve .

-- Laten we ver loopen, zei hij ; als jemoe words, kunnen we rusten. Eerst brengenwe Richard weg - ik weet een goeden stalvoor hem .

Ja -- zei ze

ik word niet moe van-daag .Ze gingen over de hei en fangs open velden,

samen nu . Maar het was hun vreemd zonder

30

Richard, alsof ze hand in hand hadden ge-loopen, en flu, boudeerend als kinderen, elkaarloslieten . Want ze hadden beiden Richard'shats gestreeld . Ze liepen voort, als met wijdopen oogen genietend van het zomerscheland, maar volgegoten van dit eene : elkaar weeraan to raken . Toen, in de schaduw van een verboschpad, stond Geertrui stil .

-- Waar gaan we toch heen, zei ze ikken het hier niet meer . Ze nam een takop van den grond, en speelde er mee . Hij keeknaar haar handen .

lk dacht, het doet er niet toe waar wezijn. Ze gingen zitten en ze brak den takmiddendoor. Nu legde hij zijn hand in haarschoot . -- Geertrui, dat klonk als de duizend-ste roep van zijn hart, eindelijk hoorbaar, ineen zucht van moeheid .

Ze zat heel stil, onbeweeglijk .

Toen het schemerde, kwamen ze terug bijhaar eenzaam huffs. Langzaam lies ze zijn armlos . - Dag -- zei ze --- dag, flu moet je gaan .Hij kuste haar niet. Ze wilde de enkeletreden van de veranda-trap opgaan, maar deBroom waarin ze leefde, scheurde open . Watheb ik gedaan, dacht ze - Bit is toch het huffs,

en de avond valt . Maar ik heb me in zijnarmen gegeven en -- God -- we hebben overliefde gepraat .

Ze stond daar flog, huiverend . Hij nam

3I

haar opnieuw tegen zich aan . - 1k kanniet --- zei ze, als een klacht . Maar haar woor-den verklonken in de groote stilte van denavond en hij antwoordde niet, hij wachttemaar. Toen voelde ze zich opnieuw weg-glijden in den droom .

Den volgenden morgen was ze zoo moe,dat ze haar ontwaken niet begreep . Ze dacht :ik ben wakker -- maar ik kan mijn oogen nooitweer opendoen . Haar oogen zouden zoo vreemdzijn -- heel haar lichaam was veranderd . Nuhoorde ze niet meer thuis in deze wereld,waar menschen alles wilden weten van men-schen. Niemand had het recht het to weten

zelfs Onno niet. Ze had het aldoor gevoelddien nacht : hij zal het nooit begrijpen . En datze toch gaf aan hem, -- alles gaf . - Neen,niet alles. Het laatste wat ze geven ken : haarlichaam. Niet alles -- hij zou dat nooit weten .En daarom moest ze nu weggaan . Zeschokte plotseling overeind in haar bed . Weg-gaan --• voor hij weer komen kon en zou zeggen :mien vrouw .Ze nam haar hoofd in haar handen . God,

wat had ze gedaan? -- was dit zonde? Ze hadenkel gegeven, --- omdat ze geven meest. Maarze wilde geen kind . Het had haar doorhuiverd,doorschreeuwd, dien nacht : een kind. Als zehet hem zeggen kon, zou hij denken : hetverlangen ernaar . Dat was zoo het gewone

3z

praatje: verlangen. En het was alleen angst .Niet om de menschen, om het kind zelve --~ hetarme kind. Wie zou dat begrijpen? Onno niet .Ze had hem immers moeten troosten -- uitmoederlijkheid had ze hem alles gegeven ;hoe kon een vrouw anders troosten den mandie kind werd door haar? -- 0, ze zou zichflu eeuwig verwarren in die woorden: moeder

kind . --- Ze hadden zoo'n diepen zin. Demenschen maakten de woorden, en dan moistenze niet meer moat ze bevatten . Ze tildehaar hoofd op uit haar handen . God, dat lichtaan haar oogen - het stak haar zoo. Den heelendag zou het licht blijven -- en ze moestleven . -- Ze kon nergens heen -- en tochmoest ze vluchten. --r Onno zou komen. Zezag hem langzaam zoeken rondom het huffs,dat ze gesloten had. De blinden dicht, en dedeuren vast in 't slot . Hij zou blozen, en heelbedroefd zijn, heel ongelukkig . -- Had hijdit verdiend? hij was een eerlijk man . Hij washaar kind geweest -- en een kind mocht zeniet bedriegen. Maar ze kon niet anders . Alsze bleef, zou hij binnenkomen, zonder vragen .Misschien was ze dan nog in bed . Benedenzag hij haar kleeren, die hij zelf haar achternagedragen had, dezen nacht . want ze wildetoen niet meer omkijken; ze liep regelrechtnaar boven en zei: ga nu, ga . --- Hij zou knie-len bij haar bed, en praten over trouwen .Misschien begreep hij, dat hij enkel zeggen

De Gereede Glimlach 3

33

moest: ik heb je lief --- zonder to zinspelen opwat gebeurd was . Maar beiden zouden zedenken: als er een kind komt ; -- dat alleen .

Hun huwelijk zou zijn : een zich dekken voorde wereld. En dan moest ze hem uitleggenwaarom ze niet trouwen kon ; -- ze wist betzelve niet . Ze had angst . Ze was niet waar-voor de menschen haar hidden : een gezonde,jonge vrouw. -- Hij zou haar tegenspreken,hij zou werkelijk doen alsof hij alles beterwist dan zij . --- Een mismaakte ziel? -- jijeen mismaakte ziel? --- Ze zag zijn oogen,glanzend van geloof in haar . Een oogenblikdacht ze: als ik ook gelooven kon, door hem .Gisteren, toen ze naast zijn paard liep, was zetoch jong en sterk geweest ; -- ja, doordat zetoen voor korten tijd voortgleed langs de op-pervlakte van haar leven . -- Ze stond op .Het was nog vroeg: zes uur in den morgen .De zon glinsterde in alle dauwdroppels .Haastig zocht ze schoone kleeren bijeen,

want ze dorst niet naar beneden loopen, on-aangekleed . -- En zij werden zich hunnernaaktheid bewust - mompelde ze . Kijk, fluvoelde ze zich als Eva, verjaagd uit den Hof,en ze wist niet waarheen ze gaan moest . Zewas alleen -- maar misschien zou ze niet heellang meer alleen zijn . Als er een kind kwam,wilde ze Onno trouwen ; -- het kind moest eenvader hebben . Zou bet dus van een toeval af-hangen, of ze al dan niet bij hem bleef ? --- 0,

34

die verwarring . - Nu was het of ze niet meetvoelde dat ze vluchten moest. Ze stood heelstil, haar armen slap langs haar lijf. Onno hadeen eigen huffs, -- daarheen kon ze gaan ookals er geen kindje kwam, bleef ze bij hem woven .En dan, een volgend voorjaar misschien, alshij haar weer noodig had --- de troost van haarlichaam ---- heel de gave van haar moederlijk-heid. In haar oogen vloeiden de tranen . Hetleven was zwaarder dan ze gedacht had, betvrouwenleven . Ze liep de kamer uit, alsging ze hem weer tegemoet . Hoeveel dieperdan gisteren was alles nu, hoeveel droeviger . --Hen verwonderde haar niet toen ze hem, doorde glazen deuren heen, zag zitten, onbeweeg-lijk, op de verandatrap . Hij staarde rechtvooruit, zijn hoofd tusschen zijn handen --- ofzou hij zijn oogen gesloten hebben voor hethelle licht van den dag? Hij hoorde haar nietkomen . Zacht noemde ze zijn naam : Onno.-- Toen stood hij op en deed de deur open .Zijn gezicht was verwrongen als in pijn .Maar langzamerhand, haar aanziende, ont-spande bet zich, tot er een heel milde trekwas om zijn mood . Hij nam haar handen .

--- Ik heb gewacht -- zei hij --- dezen nachtmeet en langer dan al die jaren sinds mijnjongenstijd . -- En ik was bang dat je weg zougaan; - ik begrijp het we! - maar je moethet niet doen .- Neen, -- zei ze. Hij keek haar lang aan .

35

-- 1k heb erover gedacht - het is moeilijkvoor je .

--- 1k wilde vluchten .-~- Maar je kunt alleen naar mij vluchten .

1k heb je toch tot moeder gemaakt, ook alkomt er nog geen kind.

Jij bent mijn kind .Hij glimlachte . --1k wist dat je dit zeggen

zou -- eens. Je moet mijn vrouw blijven, nietom wat er gebeurd is, maar om wat onver-mijdelijk komen moet .

-- Ja - zei ze -- in een fluister, en ze booghaar hoofd voor het groote leven .

-,--- Kind ---- zei hij .

36

DE SCHULDIGE

DE SCHULDIGE

I

Ljoeba draalde nog. Nu ze alleen in de kamerwas, voelde ze haar hart bonzen . Ze moest dedeur grendelen en dan het licht dooven, zooalsze iederen avond deed. Nu liep ze op haarteenen naar de lamp en hief haar hand op . Zeluisterde scherp, ze wist dat ze met opzet dedeur ging sluiten in 't donkey . Door haar hoofdging de klank van een naam : Petja, en daaropdwong ze zichzelf to doen volgen : och, dwaas-heid. Maar ze had gerucht gehoord buiten hethuffs, en ze wist dat het de wind niet kon zijn,die zoo vaak de hooge eiken bewoog ; het warende behoedzame stappen van een man, die omhet huffs sloop . Ze draaide de lampepit omlaagen ging naar de deur . Even hield ze haar handvoor het sleutelgat om to voelen of er trekkingwas van wind; toen hoorde ze een heel zachtenklop op het hour . Ze deed de deur open, ge-ruischloos . In het stille zwart stond Petja ;ze voelde dat het bonzen van haar hart ophield .

Doe de deur achter je dicht, fluisterde hij,en deed een stag achteruit, opdat er plaatsvoor haar zou zijn . Ze gehoorzaamde en volgdehem een paar passen over het erf . Hoor eenszei hij, en bracht zijn gezicht dicht voor hethare - je moet met me meegaan, -- ik smeekje erom, Ljoeba; jij alleen kunt met me meegaan

39

~-- ik moet je dingen zeggen . . . . Ze zag datzijn oogen vreemd waren, als van een kind ofeen dier in doodsangst. Hij raakte haar nietaan, maar 't was of hij met zijn heele wezenin haar drong ; en tegelijk voelde ze ook zichzelf, zij, Ljoeba, klaarder en vaster dan ooit tovoren. Je moet me helpen - o God, je moetmet me meegaan -- je bent van mij, Ljoeba,

waarheen wil je dan?-- Dat weet ik niet ; ik kan niet terug naar

mijn huffs, ik ben verdreven .Heb je --- jets slechts gedaan .?Nee -- ik kon niet anders . Mijn vrouw

tergt me. 1k zal vluchten met jou

als datslecht is . . . .

-- Met mij?Je moist toch we!, dat ik om jou zou ko-

men, je moist het -- dezen zomer toch wel,Ljoeba.

Ja - zei ze. Ze had in den voorzomer opzijn land gewerkt, om het overvloedige hoofbinnen to halen . Ze moist zich nu plotselingals gezengd onder zijn blikken . Ze strekte haararmen fangs haar lijf en hief haar hoofd op .-- Begeer je me dan?

-- 1k weet het niet -- ik zal je niet nemennee, dat niet . Maar last me niet alleen

slecht zijn ; -- ik heb je wel begeerd -- maar ikheb je vrij gelaten . Het is jets in me, zoo sterk,ik kan niet zeggen moat het is grooter danbegeerte .

40

Durf je aan God to zeggen wat het is?-- Ja - God went, dat ik het niet kan uit~

drukken .Op dat oogenblik werd de dear geopend en

de moeder trad naar buiten . Ze was gekleedin een lang wit hemd en een blauw nachtjak .Om haar hoofd had ze een donkeren doek ge-slagen . Ljoeba en Petja weken niet van de plaatswaar ze stonden .

Ljoeba -- zei de vrouw, ga in huffs .Het meisje antwoordde niet .-- Is Petja gekomen om je to verleiden?

Haar stem klonk scherp en spottend .Je hebt nog een moeder -- ga in huffs .Nee -- zei ze ---- ik blijf bij hem .

-- Kind, is een man zoo gauw klaar met je?Een man die een vrouw en vier kinderen heeft .Je weet toch wat je doet? Of ben je bezeten?ga vb6r mij naar binnen .

--- 1k ga met Petja mee .--- Wou je voor een nacht met hem in den

hooiberg slapen en morgen als een vuile katbij mij terug komen?

Ze schudde haar hoofd, ernstig. -- Morgenniet . -- Toen keek ze Petja aan en hij zag datze bereid was . Hij nam haar hand en ze liepenweg, snel en zacht, met wijde stappen .

De moeder riep hun niet meer achterna .

4 I

Ze spraken geen woord . Er was in bet meisjeeen groote, zuivere stilte . Ze moist dat ze goedhad gedaan, maar liet bet rusten in zich. Waarde zandweg ophield, begon een pad tusschende velden, en bet pad verloor zich op 't laatstin bet hooge gras . Zoo liepen ze uren. Toende bleeke morgen bun stilte verstoorde, zocbthij een rustplaats. Hij speed bet dome gras inbossen of en legde bet over haar been .

Ga flu slapen, Ljoeba .-- En jij ook -- zei ze -- ga naast me liggen .Ze sloot haar oogen van vermoeidheid en

sliep in .Toen ze wakker werd, zag ze bet belle licht

van den middag. Hij zat naast haar, zijn kingesteund op zijn hoog getrokken knieen . Zevoelde : ik ben met hem in de wereld alleen ;

en daarop kwam f litsend de gedacbte : hijheeft al berouw, hij moil naar huffs terug . Zedacht niet aan zichzelf, ze staarde naar hem,vervuld van dit eene : hij kan bet niet volbren-gen. En de eerste groote droef heid begon inhaar to leven . God, hij is toch een goed mensch,dacht ze biddend . Alle gebeuren van dien zomerkwam in haar herinnering Hoe zijn vrouwhem had gesard, waar de knechts en meidenbij waren; hoe hij dap heel even keek naar haaren alles zwijgend verdroeg . verlangde hij fluterug naar dat stilte bukken? --- Ze noemde zijn

4z

naam -M- Petjaen zag een glimlach over zijngezicht komen, die haar lead verjoeg .- Ben je wakker? ---- Hij nam haar hand

en streelde die met de zijne. Nu begon hij hor-tend to praten . Hij vertelde hoe zijn leven wasgeweest, was hij geleden had. Door een heersch-zuchtige moeder gedwongen tot een heersch-zuchtige vrouw . -- Als ik haar aankijk -- zei hij-- stuit ik op haar, geen woord, geen lackvindt ingang. Alleen in den nacht heb ik sourssmadelijk haar lichaam genomen .

Sours zweeg hij lange pons . Ljoeba lies hemhaar hand en wachtte . Ze wist nu das ze nogverder met hem gaan zou . Ze vroeg niet : hoever nog?

Tegen den avond begonnen ze wear to loopen; --- Ljoeba bedelde was brood aan een huffs .Nu vertelde zij ook, gave dingen uit haar sim-pele leven, waarnaar hij eerbiedig luisterde .Ze liepen door een slapend dorp; onhoorbaarwaren hun schreden over den ongeplaveidenwag. Maar bij een hoeve die op de zijne leek,stond Petja even stil en bong hat hoofd . Denacht ward niet donkey, sterren wandeldenboven hen . Korten tijd stond de maan dichtaan den horizons, rood en gezwollen . Ze zagennu meer van den nacht dan de eerste maal,beleefden scherper hat vreemde van hun daadin de uitwendige dingen . Ljoeba liep niet alleenmeer naast den mensch, dien ze haar ontfer-ming moest geven omdat hij zondigde en haar

43

om die ontferming bad . Hij was ook Petja, vande groote hoeve, die sterk was en goed en diehaar dezen zomer had begeerd . En Petja voeldede begeerte opnieuw in zich. Hij dacht aanwat hij haar had gezegd: neen, ik zal je nietnemen . Maar toch werden zijn voeten traag,nog vobr het licht aan den lagen hemelrandgloorde. Hij zocht een verborgen plek tusschenstruiken en bedekte haar niet met lang gras .Dus kroop ze dicht tegen hem aan, in de eerstehuiver van rust, voelde glimlachend zijn stug-gen baard in haar hall en woelde nog in haarslaap .

Den derden nacht gaf ze zich aan hem .Nu leek het doe! van hun vlucht bereikt .

In den nieuwen morgen staarden ze met ver-anderde oogen, voelden een zwaar geluk inden honger naar elkander, maar kenden ookbeiden nog het nabije verleden . Voor Petjawas het het land dat hij van zijn vader had ge-erfd, het moeilijke, dorre land, waarin zijn vlijtal zoo veel vruchtb,are akkers had geslagen .Voor Ljoeba de kleine, schemerige woonkamerwaar ze werkte met haar moeder, en het bloe-mentuintje achter het huffs, waarin ze vankindsbeen of had gezaaid en gewied . Tochliepen ze verder, een klein dorp tegemoet dathet morgenlicht hun zien deed . 't was flu ofLjoeba hem leidde. Zij ook ging er aanstondsde huizen binnen, vroeg nederig om werk voorzich en den man . Na eenige keeren vergeefs

44

vragen, kreeg ze ten antwoord : jou kan ik gee.

bruiken, mijn vrouw is ziek, de kinderen loo-pen onverzorgd rond . De deur werd wijd voorhaar geopend en de man voegde er nog bij :als jij werkt, kunnen jullie beiden eten . MaarLjoeba wendde zich niet, om to zien of Petjahaar volgde . Met gebogen hoof d liep ze binnen,regelrecht naar de bedstee van de zieke vrouw,en zei met een moeilijken glimlach : ik zalhelpers. Onwetens zocht ze in de oogen vande vrouw naar een glimp van vreugd, die haarverlatenheid lichter zou makers . De zieke opendehaar oogen niet, maar toen Ljoeba zich om-keerde, zag ze in een hoek van bet vertrekPetja naast den boer op een bank zitten, rustigen zwijgend . En in haar zwol machtig de liefdevoor hem, die haar nog gevolgd was, tot in eenvreemd huffs, waar hij niet werken kon .

Ze maakte vuur aan en kookte bet eten . Zewiesch de kinderen, wees de oudsten eenkleine task en wekte de jongsten op tot spelen .

In den nacht was ze bij Petja . Telkens hiefze haar gezicht naar hem op, wilde vragen:waarom ben je me gevolgd? maar de woordenwerden niet tot klank . In iedere beweging vanhaar tot hem voelde hij overgave en hij koester-de haar in zijn armen als een smachtende god .Overdag had ze druk werk : de zieke, bet

huffs, de vele kinderen . Petja hielp haar bij diten dat, en hielp ook den boer waar hij kon .Ze had niet veel tijd met hem to praten, of

45

zelfs meat aan hem to denken . Dit eene waswel steeds op den grond van hear gedachtenhij zal weggaan, hij zal terugkeeren near zijnhoeve .

Sours zag ze het ook in zijn oogen, als zeonverwachts near hem keek ; die waren dentroebel, en toch even glanzend van smartelijkverlangen . Vaag kwam het bij hear op, dat zehem door woorden de vrijheid moest geven,of dat ze hem minder hear liefde moest toonenin den nacht . Maar ze kon niet anders den zwij-gen, en ze verdubbelde hear liefde voor hem,our hem zoo to doen weten, dat ze hem nooitjets verwijten zou .

III

Op een avond --- ze waren toen een weekbij den boer, -- bleef Petja weg . Een van dekinderen had hem vet buiten het dorp gezien .Achteloos zei Ljoeba -- en streek even met dehand over hear oogen : wij zijn zwervers . Ende boer vroeg niet verder, bang hear to mis-hagen, want ze was hem in huffs onmisbaargeworden . 's Nachts in hear eenzaam bed,toen alien sliepen, snikte ze hear verlatenheiduit . En eindelijk, moe van tranen, to zuivervoor schijn en wean, voelde ze zich met hembevrijd van het to groote dat ze waren begonnen .Zij zelf dacht nog niet aan weggaan . Ze wildede opgevatte task volbrengen, en, als ze eens46

terug keerde, komen als een eenzame, zondergeur van mannehanden in heur haar .

Ze bleef nog drie maanden . De vrouw beterdelangzaam, de kinderen hadden haar lief, deman zag tegen haar op als was ze een heilige .

Op een helderen, witten wintermorgen werdde oude slee achter het paard gespannen .Ljoeba nam afscheid van de vrouw en de kin-deren; de boer zou haar tot dicht bij het huffsvan haar moeder brengen ; het laatste eindwilde ze loopen. Ze kwam aan toen het donkeyvie!; maar de gevallen sneeuw hield de aardelicht. Te gauw voor haar onrustig hart zag zehet oude huffs bij de eiken. Gedachten aanPetja bestormden haar . Ze zou nog weer methem kunnen vluchten, flu weer. Toch leek dieavond lang geleden, toen ze de deur in 't duisterwilde grendelen, en hem buiten vond, wachtendop haar. -~ Ze bleef dralen in de zachte sneeuw,die haar voetstappen onhoorbaar maakte . Eersttoen ze het kleine, eeuwige licht zag van eenster, voelde ze weer rust in zich en kalmenmoed. De deur was niet gesloten; ze lichttede klink op en trad in de kamer . Haar moederzat bij het vuur, stil en gebogen . Toen ze haarhoofd ophief en Ljoeba zag, veranderde ernauwelijks iets in haar gezicht . Het bleef strengen gesloten ; maar een kleine trek van vol-doening kwam om den moed, alsof ze zichzelfgezegd had: vanavond moet Ljoeba komen, enflu was ze daar dan ook .

47

De moeder zei, na een korte pons: wil jenog lets eten? en Ljoeba antwoordde : ja, als ikhet zelf kan klaarmaken. Ze warmde een restjeboonensoep; zoo begon ze weer haar werk inhet oude huffs .

Maar voor ze slapen gingen, moest er nogjets gezegd worden .

In bet dorp ben jij de schuldige, Ljoeba,besef dat maar. En in mijn oogen ben je betook, want ik heb zelf gezien wat je deed --je hebt bet kwaad geen weerstand geboden .Petja zegt dat je rein en onschuldig bent . Maarhij zegt bet niet op bet kerkplein, dat iedereenhet kan hooren ; -- neen, hij last de menschenpraten. En ik zwijg, ik houd me overal buiten .Hij heeft me ook verteld hoe je gewerkt hebtbij die vreemde boeren . Je bebt niet alleen inlust en luiheid geleefd daarom liet ik dedeur voor je open .

Ljoeba luisterde met afgewend gezicht . Dewoorden brandden op haar lippen: is Petjaongelukkig? Maar ze wist dat ze ze niet vra-gen mocht . Ze bedekte haar mond met haarbeide handen . Dit is mijn straf, dacht ze, datik het niet meer mag weten .

48

De Gereede Glimlach 4

DE ANDEREN

DE ANDEREN

1

Jet liep door den tuin . Bij de oude schuttingstonden hooge, gele bloemen met een donkeyhart, een klein snort zonnebloem . Ze wiegdenlicht op hun lange stengels . De bladeren vanhet eikje werden bloed-rood dat jaar . Jet reiktenaar een tak, om dien to plukken . Uit detuinkamer kwam de stem van haar broerOscar : -- Jet, geen vandalisme! -- Oscar envader zaten voor de open deuren, en sloegenhun beenen over elkaar . Ze dachten er niet aan,haar to helpen . Met een klein zakmesje pro-beerde ze den taaien tak door to snijden, degeurige schilfers spatten om haar hoofd. Evenritselde de boom, toen ze den buit in haarhanden hield. Nu de zonnebloemen ; de ruwestengels knapten, en lieten zich los scheuren .Langs Oscar naar binnen loopend, zei ze : Hetis voor een vriendin .

A h, weer een nieuwe?Corrie Dermans, ze woont hiernaast .

Aan Trui, de dienstbode, gaf ze de bloemenover. --- Breng die even voor me weg . Toenslenterde ze weer de kamer in . Ze was een kleinen mager meisje, gebruind en donkey van haar .Eens was ze verloofd geweest, vijf jaar geleden .Heimelijk had ze haar slanke kinderhand be-wonderd, waaraan de gouden ring blonk . Maar

5 ;

toen Vim met een antler naar Indie was ge-gaan, kon ze hem niet meet dragen, ging ookweer meet houden van een ongeschondenhand. Maar omdat ze den man nog liefhad, deedze den ring sours 's nachts aan, nu aan haarrechter hand. Dan werd ze in den nauwelijkslichten morgen wakker, wendde zich our inhet warme bed, en strekte haar hand uit, legdedie stil op het kussen, als op het hoofd van dengeliefde, of streelde hem, zonder hem to wekken .

Ze stond nu bij de theetafel, overdachtdat Oscar weer vaak kwam eten, en vadersgezicht opleefde, als hij maar zijn stem hoorde .Arme vader ; -- de rust van het eigen huffswerd verstoord door de onrust van het hart .Zou Oscar zich beteren? en dan? Vader wachttebericht van die vrouw, dat zag ze duidelijk .Iederen dag kon de deur opengaan voor haarbinnentreden . Moeder was nu vijf maandendood, al dien tijd had vader gewacht, en hetwerd ondragelijk op 't laatst . Sours voelde zeeen ruling door haar lichaam gaan ; dan moestvader heel innige gedachten hebben uitge-zonden. Hij kon ook niet veel meet werken,hij luisterde maar naar Oscar, afwezig, metveel hoofdknikken . Oscar praatte over eenproefschrift waaraan hij bezig zou zijn ; zij ge-loofde het niet zoo gauw. Hoe lang had hijindertijd niet zijn doctoraal examen uitgesteld?Hij had een goed verstand, maar hij boemelde ;vader trachtte het altijd to verontschuldigen .

sz

Ze bracht hun thee . Onveranderd zaten ze in hunleunstoelen; in vaders houding meende ze jetsstars to zien . Even raakte ze zijn schouder aan.

-- Vader, houdt Oscar u niet voor den gek?Hij nam de thee aan, sloeg geen acht op haar

woorden. Een glimlach kwam om haar mond ;hij durft nets to zeggen, dacht ze .

Het dienstmeisje djende mevrouw Dermansaan.

-- O, last haar binnen, zei Jet . Haar stemklonk hoog en licht .

Corrie Dermans was een jonge weduwe ; zewerd aan Oscar voorgesteld ; den vader had zeal meer ontmoet . -- De bloemen zijn zoo mooi,zei ze, ik heb ze in water gezet en ben toen da-delijk hierheen gekomen, om to laten zien, hoeik het waardeer . Ze maakte ook den indruk,haastig to zijn weggeloopen, ze droeg geen hoedof mantel. Jet vond dit wat to opzettelijk .

-- Heeft u zelf geen tuin? vroeg Oscar .Neen, ik woon boven .

Hij schoof een stoel aan, Jet stond nog bijde theetafel .- Is het waar dat u wel eens type-werk

doer, mevrouw Dermans? zoudt u voor mijjets willen typen? ik zou zoo graag een over-zicht willen hebben van mijn werk, ik kan erop het oogenblik niet meer uit wij s worden .

Graag, mijnheer Kroondijk .-- U zult me aan mezelf openbaren .De vader lachte even .

Goed, de jeugd

53

mag voorgaan .1k benijd je, jongen, dat je nogeen proefschrift schrijven kunt. --~ Hij sprakopgewekt en sterk van klank .

Heeft u dan odk werk voor me?-- Een klein artikeltje, niets bijzonders .

Vindt u dat werk niet onaangenaam?-- Och nee, ik leer er nog jets door ; het

houdt ook mijn geest bezig . 1k ben alleen inUls .

U heeft geen kinderen?Ze schudde haar hoofd .Ze is nog eenzamer dan ik, dacht Jet, maar

1k heb meer moeilijkheden, onrust en zorg . --1n de groote kamer was het licht gedempt ;buiten straalde nog de zon . De drie menschenzaten met hun gezicht naar het groen-en-goudenyak van open licht-gesprankel. -- Heerlijk,zei de jonge vrouw, zoo in den voorhof tozitten .

Oscar keek naar haar profiel, aandachtig .- U moet dan maar dikwijls komen, zei

de ander.Ze zaten daar, als hadden ze naar dit oogen-

blik verlangd, het vooruit genoten, maar alsofflu het genot dieper nog was dan ze haddenvermoed. Wat later liepen ze den tuin in ;Oscar plaagde zijn vader met liens geringekennis van bloem en plant . Hij plukte eenklein blauw bloempje uit het gras . --- Hoenoemt u lit?

Oogentroost .

5 4

-- Maar tel dan de bloemblaadjes eens!--y Dat brengt me in de war . Houd het niet

zoo dicht onder mijn oogen, vanavond heb iktroost genoeg .

Ze lachten . -- Toen Jet zich weer bij henvoegde, namen de mannen afscheid . Corriekeek hen na . Achter haar waren het licht ende kleuren van den tuin . Haar donkere oogenglansden . Wat zijn die twee aardig samen,zei ze .

De ander haalde haar schouders op . -- Wehebben altijd zorg om Oscar . Maar nu komthij weer veel thuis, en vader schijnt gauw tovergeten .

Misschien zie je het wat to donkey in,Jet .

0 ch, als je wist -- ik kan je niet allesvertellen. Wil je in den tuin blijven, of . . . .

1k wil graag nog even gaan zitten . ZooZe strekte haar beenen voor zich uit en zuchtte .

Ben je moe?Een beetje loom, ik weet niet waarvan,

misschien door deze rust alleen .-- Vader is erg onrustig, vied je niet?--- Jouw vader? neen .-- 0, heb je bet niet gemerkt .Ze zwegen .Het was Jet of ze weer, argeloos, haar vaders

kamer binnen kwam, en vader hield de handenvast van die vrouw . Hanna heette ze . Moederwas toen in Wiesbaden, twee jaar geleden .

5 5

Moeder had nooit willen scheiden ; ze praatteer niet over, haar gezicht was gesloten, maarvastberaden. Nu was ze dood, en vader wachtte,wachtte.

Het is zoo moeilijk voor mij, hem zooto zien. Ik zou hem willen helpen, maarHaar stem brak af .

Hoe dan, Jet, hem to zien? Wat er ookmag zijn, hij beheerscht zich volkomen .

Ik houd zooveel van hem, zei ze, door-gaand op haar eigen gedachten. Tot haar vcr-wondering antwoordde Corrie daarop niet . Zestrekte haar hand uit .

J e bent eenzaam, je moet maar vaak hierkomen, als je wilt, misschien worden wevrienden.

Ja, dank je, zei Corrie . Ze bloosde even,ze voelde zich tot Jet niet sterk aangetrokken .Maar het huffs had jets voornaam-rustigs ; zedroeg haar hoofd anders als ze er binnen kwam,en ze bewonderde den vader . In zijn simpel ge-baar van haar to groeten, lag eenwellevendheid,die haar deed glimlachen . Oscar had ook jetsdaarvan, maar zwieriger, meer uiterlijk. Laterzou hij misschien veel op den vader lijken . EnJet, Jet trachtte hartelijk to zijn .

Als ik flu mijn kamer binnen kom, zeize, zie ik meteen je bloemen .

Ga je al? We hebben nog zoo weiniggepraat .

Er viel een stilte . Jet dorst niet goed to be-

S 6

ginnen over haar vader . Ze vond diens levenzoo onverklaarbaar en vreemd-bewogen, wistdat ze zich in het relaas zou verwarren .

Corrie nam ofscheid .Ze is niet mooi, dacht Jet, maar misschien

wel aantrekkelijk? Toch, last ze eenige stem-ming achter in deze kamer waar ze gezetenheeft? Is er jets veranderd door haar komst?Och, zei ze dan zachtjes, waarom denk ik zoo,waarom zouden andere vrouwen zoo'n grootemacht hebben? En toen zag ze weer Hannavoor zich, de vrouw die haar vader lief had .Een ernstig en bijna kleurloos gezicht ; de oogenwaren grijs-blauw, het blonde haar, even rossig,verbleekte tot wit. Ze nam haar handen weguit vaders greep en glimlachte . -- Is dat Jet?vroeg ze .

En zij, wilt niet wat ze doen moest . Ze wasnaar boven geloopen, om een brief uit Wies-baden to brengen . Ze dacht dat die vrouw wasgekomen om vaders hulp in to roepen, dat zehem geld had gevraagd, -- ze zag er armelijkuit -- en geschreid had . Daardoor voelde zemedelijden. Ze was naderbij gekomen en hadgevraagd: Kan ik jets voor u doen? -- Het waspijnlijk dit to bedenken . Terwijl ze nog rondging, de tuindeuren sloot, de schemerlamp liesbranden, kwam professor Kroondijk weer bin-nen. Hij was een man van midden vijftig jaar,die groote levendigheid van geest wilt to parenaan rust en eenvoud van bewegingen . Zijn

57

stem zelfs was gelijkmatig; krachtig we!, enbeeldend, maar beheerscht en zonder ijdel-heid . Hij was niet groot van gestalte, maarrechtop en gespierd, van een jeugdige f risch-heid, die op geestkracht duidde . Eens had hijtegen Hanna gezegd : mijn handen alleen zijnoud ; kijk, doorgroefd en was to week en nietheel vast meer van aanpakken . Ze had geant-woord: Ze lijken op de mijne. Inderdaad warenhet geen sterke mannenhanden; ze toondenmisschien het vrouwelijk-gevoelige das in hemschool .

Hij keek Jet even aan, nam een boek van detafel . -- Oscar is werkelijk al ver met zijn proef-schrift ; hij vertelde mij er nog van, ik ben erheel blij om .

Jet stond met haar rug naar hem toe . -- Ge-looft u das hij nu, e, was anders zal leven?beter?

Hij leeft niet slecht, kind .Ze haalde haar schouders op . 0, is das

was ik ervan mag weten? En u denkt das ikniet meer zie dan me gezegd words . In iedergeval zie ik uw onrust, en ik heb er verdrietvan. U hoeft het niet to ontkennen, ik houdvan u, ik sla u dagelijks gade .

Hij keek op, rustig, verwonderd toch .Ja, maar ik begrijp je niet, Jet .Goed, zei ze, dan zal ik wachten, zooals

ook u wacht, even lang, of langer misschiennog.

In haar stem was jets fanatieks .58

De vader was gaan zitten ; even kamde hijmet zijn vingers door zijn grijzend haar .

Geef me nog een kopje thee, en zeg medan eens, waarop we zullen wachten .

Ze wendde haar smal gezicht naar hem toe .Op bericht van die vrouw ; u heeft haar

geschreven, u --Hoe weet jij das?lk vermoedde het . Uzeif hebt me van

haar verteld, twee jaar geleden .Ja, omdat ik toen meende das je jets had

gezien, -- maar das bleek niet zoo to zijn, ensindsdien is ze nooit meet hier geweest . lkkon haar al lang uit het oog hebben verloren .

Jet luisterde maar half. was vroeger was,kunnen we laten rusten, dacht ze . Vroegerwist ik niet das een man met alle geweld eenvrouw moest lief hebben, -- flu ben ik wijzergeworden. -- En ik wil het toch ook graagaannemen, ik vraag niet weer om verklaringen .

Omdat ik eens niet heb begrepen, zeize schuchter, word ik daarom flu voor zooonnoozel gehouden?- Nee, kind, ik vind het lief van je, das je

zoo aan me hebt gedacht, maar nu je het megezegd hebt, moet je toch voorzichtig zijn ; ikwil argeloos blijven leven . -- Hij keek haar aan,zag das haar oogen flonkerden .

--- Als u das maar kon.lk z a 1 het kunnen, als jij helps, niet

als ik mijn gezicht om jou vertrekken moet . --

5 9

Hij haalde zijn portef euille to voorschi jn, namer een briefje uit .

-- Kijk, dit heb ik ontvangen, een dag oftien geleden . Je hebt gelijk: ik wacht op verderbericht .

Ze dorst de uitgestoken hand niet negeeren,en nam het papiertje aan . -- Moet ik het lezen?vroeg ze .

-_.. Ja .Ze las het driemaal over, langzaam, als

moest ze de woorden in haar hoofd hameren .Hopital Saint Joseph .

Lieve Albert .1k kom bij je, zoodra ik kan . Op 't oogenblik

ben ik ziek en kan niet weg ; maar ik wordgoed verpleegd. Wacht nog maar een kleinbeetje op me.

Hanna .

Dan vouwde ze het briefje weer dicht .Ziet u, ik heb het gevoeld dat u in spanning

was.Hij glimlachte bijna onmerkbaar .

Ja Jet,en flu begrijp je het ook, nietwaar?

Ze knikte . -- Dus u hadt haar geschrevenna moeders dood, u wilde haar trouwen .

Jets in hem kwam in opstand tegen hetzakelijke van haar toon, maar hij onderwierpzich, was bereid haar meer to geven dan ze vroeg .

--- Jk schreef haar: Wil je onzen trouwdagvaststellen, want ik had haar vroeger gezegd :eens zal ik dit misschien kunnen vragen .bo

Het was een fraze van nee; dat wil zeggen : ikhoopte dat ze er gelukkig mee zou zijn ; ik wistdat ze niet met een datum zou antwoorden .

~-- Waarom zou ze dat niet?---- Omdat ze meende mij to moeten bescher-

men tegen mijn ridderlijkheid . Och, er was jetstusschen ons als een heel ernstig spel . --~ Hijbrak af, wilde erbij voegen : jij zult dit nietbegrijpen, maar dwong zich het niet to doen .

Jet zweeg. Ze wilde niet zeggen : Ik begrijphet niet, maar voelde haar gedachten verward .Toen keek ze weer naar het briefj e dat ze nogin haar hand hield .

-- Zou ze erg ziek zijn? ja, dit is zoo wankelgeschreven, alsof ze niet schrijven mocht enhet toch heeft gedaan .Haar woorden drongen scherp tot hem door,

en hij verwonderde zich over haar opmerkings-gave. Ziet ze dan toch meer dan ik denk?dacht hij . Zorgvuldig borg hij het briefjeweg. --- Wat hierop zal volgen?

Ze kwam bij hem staan, leunde tegen zijnstoel .

-~- Vader, zei ze dringend, ik hoop u altijdto helpen.

Hij moist geen antwoord . . . .In de dagen die volgden, omringde ze hem

met haar zorg. Sours vroeg ze zich af, of zegoed deed, hem zoo lief to hebben, want zehad ook haar moeder liefgehad en bijgestaan .Kon het flu zijn dat ze dit op haar vader over

6i

droeg? Bovendien was het of hijzelf haar lief deniet begreep, niet wilde, bijna . Ze herinnerdezich, dat ook haar moeder sours jets afwerendshad gehad. Wanneer ze hieraan dacht, werdze heel bedroefd . Wim, met wien ze verloof dwas geweest, had haar laten gaan voor eenmooiere vrouw . (In de geheime kluis van haardenken zei ze : een zinnelijk schepsel) . De moe-der was gestorven ; flu bleef er haar vader, diede liefde zocht van een vreemde ; en Oscar .Maar Oscar had zich altijd aan haar invloedonttrokken . Hoewel hij slecht leef de, maaktehij een indruk van zelfgenoegzame zekerheid .Hij kwam en ging in bet oude huffs, was op-gewekt en dorst zich laten gelden . En vaderwerd daardoor verblind . Arme vader. -- Soursdacht ze met blijdschap aan Corrie, die haarvriendjn zou worden . Corrie hield van dentuin. Ze had eens van haar raam uit geroepen :Ik kom bij je, als ik mag, toen Jet buiten zatto naaien. De kleine zonnebloemen bloeidenflog, en de zon scheen bij vlagen . De tuin lagbeschut voor den wind, maar hoog boven hendreven de grillige wolken. Corrie lief haarblanke tanden zien, als beet ze in een appel .-- Het is opwekkend weer, zei ze, de wind

is biJ'na zoel . Wat naai jij zoo ijverig? ik hebvandaag geen lust in werken . Ik zou langs betwater willen wandelen of naar de winkels gaanen mooie dingen koopen .

-- Wat voor dingen, kleeren?

Ook, misschien. Maar ik denk aan eenheel groote, groene vacs, waarin goudvisschenzwemmen . En dan een klein broeikastje metcactussen .

Jet lachte luid . -- 0, ze verlangt naar goud-visschen! -- En toen weer ernstig : Is er nietsbeters? Je bent getrouwd geweest, heb je toennaar een kindje verlangd? -- Ze zag wel datCorrie's oogen even heel klein werden, envoelde voldoening dat ze haar had getroffen .

Daarover spraken we nu eigenlijk niet,Jet . Ik ben geen moeder geworden, neen ; ikweer niet waaraan dat gelegen heeft . Ik benheel gelukkig geweest met Jan, ik dorst toenhaast niet naar meer to vragen .Ze zwegen. Jet wrokte in stilte tegen dit

antwoord. Waarom had Corrie niet eenvoudigkunnen zeggen : 0 ja, ik had graag een kindjegehad? Waarom die uitweidingen, zonder dekern to raken? -- Later had Oscar zich bij hengevoegd; die scheen flu op alle tij den thuisto kunnen komen, had Corrie's aandacht voorzich opgeeischt, pratend over zijn proefschrift .

En aldoor bleef de spanning our vader. Zelette op zijn handen en oogen het meest . Hijkeek haar sours aan, of hij jets zeggen wilde,maar bleef zwijgen, en verschanste zich hetliefst in zijn eigen kamer . Waarom hij flu nogalle onrust verkropte, terwijl zij toch wilt?Eens kwam ze bij hem binnen, en zag hem ingesprek met Oscar . Ze letten niet meer op

63

haar, dan wanneer ze een dienstmeisje was ge .weest. Oscar dempte zelfs zijn stem niet . Zehoorde hem zeggen : lk denk dat alle VerlorenZonen terug zouden willen keeren, maar zezijn bang voor het gemeste kalf, en voor depathetische omarming van den vader .

Ze zocht aarzelend plaats voor haar theeblad .Zet maar neer, kindje. Vaders stem klonk

zacht en diep . Ze moest hem snel aankijken, eenvraag in haar oogen, maar hij wendde zijn ge-zicht af . De onrust bleef ; en nu moest hij nogdat luide praten aanhooren van Oscar . MaarOscar wist natuurlijk niets. Ze liep weer naarde deur. U, vader, zei Oscar, bent gelukkigniet pathetisch .

De Verloren Zoon, dacht ze, daar be-doelde hij natuurlijk zich zelf mee . En zou hijdus? - Och, dat was nu alles van zoo weinigbelang . Maar dat hun leven ofhing van dievreemde vrouw, die ergens ziek lag, en nietmeer schrijven kon, want brieven kwamen erniet . Ze moest nog vader zijn gekomen bij dendood. En zou ze terugkeeren in het leven, fluze wist dat vader op haar wachtte?

Jet voelde een verwijt, dat iemand haarvader zoo kon laten wachten . Maar wie hemniet zag, kon ook het schrijnen niet voelen vande onrust.

De dagen gingen. Om hen heen was de lichtevreugd van Oscar, die ze wantrouwde, en waarinze haar vader niet meegesleept wilde zien .64

Sours gingen de mannen samen uit . Dan bleefer een trilling in haar, our wat ze zouden spre-ken en doen. Zelf bleef ze thuis, luisterde naariederen stag . Vader zou plotseling kunnen be-sluiten to reizen, dacht ze . Dan zou ze zijnvalies pakken, en hem op 't laatst nog toeknik-ken. Maar hij kwam steeds na korten tijd inhuffs terug, sours vergezeld van een collega .Dan schrok zij bij de gedachte dat zoovelemenschen het zouden weten, wanneer doordroefheid hun leven veranderde .Op een middag kwam haar vader de

tuinkamer binnen waar zij _ zat . Hij ging voorde glazen deuren staan, en tuurde omhoog .Ze zag niet, als hij, de gouden boomkruinendoor de zon beschenen, waar de wind doorvoer, zoodat bet goud leek to vervloeien . Debel klonk door bet huffs ; bet duurde een poosjevoor Trui aan de kamerdeur klopte,

mnen .Ze liep recht op den vader af, gaf hem een

klein wit briefj e, sprak daarbij ook argelooshet woord: Een telegram .Hij had zich omgewend ; het dienstmeisje

sloot de deur achter zich . Jet stond op, methaar handen greep ze den tafelrand . -- Vader!

Hij hief een hand waarschuwend op en teederook, als wilde hij jets toedekken .

Ze zag bet niet, maar haar eigen stem hadhaar verschrikt .

Eenvoudig zei hij : Hanna is dood . -- Het

De Gereede Glimlach . 5

6s

was niets meer dan die mededeeling, en toenwilde hij Tangs haar gaan . Maar ze drong haararmen om zijn hals .

Och, vadertje .Achterover grijpend, nam hij haar polsen,

zette haar met kracht van zich af . Hij meendejets to zeggen, maar toen hij haar aanzag, wisthij niets dat haar op dat oogenblik helpen zou .Dus ging hij zwijgend door de kamer en liethaar alleen .

Ze bleef staan, voelde zich moe, en leeg vangedachten, maar wist heel scherp na enkeleseconden, dat ze flu niet meer in wanhoop konlosbarsten, omdat ze gewacht had, en zichzelfbespiedde. Wel zei ze flog : later misschien,dan komt het ongemerkt, maar haar houdingverstilde . Ze ging weer bij haar werk zitten endacht aan haar vader . Was hij van haar weg-gegaan om vrijuit to kunnen schreien? ze hadgeen zekerheid. Dat zij zich beheerschte, ja,bet was niet haar eigen Teed en misschien waseen vrouw sterker in die dingen . Ze wist betniet .

Arme vader .

II

Het was winter geworden. De zwarte aardevan de tuinen dronk den mateloozen regen .De roode stadslichten flikkerden onrustig inde plassen op straat, waarover de wind zijn66

rimpelingen voer. Verlaten en duister lagers debuitenwijken . De boomers die in den bladertijdzich rijden, hun groene takken strekkend naarelkaar, stonden flu ieder alleen, f orsch vanstain en ijl van kruin . Een lantaarn branddezwak, omgrauwd door de lage lucht, voor hethuffs van professor Kroondijk . Jet zat veel ophaar kamer . Ze had die als aankomend meisjeingericht, en er sindsdien weinig aan ver-anderd. De hoek waar den eersten tijd haarbed had gestaan, voor ze een aparte slaap-kamer had, was altijd een beetje leeg gebleven .Aan den muur hingen veel platen en f oto's,oude schoolkieken en prenten uit Zwitserland,waar ze met haar ouders gereisd had . Eigenlijkkeek ze nooit meer naar die dingen ; het warenbekende vlekken van licht en schaduw voorhaar geworden.

Urenlang zat ze to naaien . Ze had alle oudekleeren van haar moeder to voorschijn gehaalden trachtte ze to veranderen voor zichzelf ; zewilde dit zoo doers, dat haar vader niets vanhet materiaal herkende . Haar vader liet zezooveel mogelijk met rust; ze meende dat ditgoed voor hem was . Honderd maal preveldeze voor zich uit : hij moet leeren vergeten, ver-geten. Maar zelf vergat ze niet . Het plafond-licht in haar kamer viel zonder schroom opalle dingen . Ze bedekte de groote oude taf elmet lappen en naaigerei ; haar smalle handersbewoog ze in haastigen ijver. En onderwijl

67

ploos ze het leven van haar vader uit, --hoe hethad kunnen zijn, hoe het noodzakelijkerwijsflu worden moest . Misschien was het beterzoo, die vrouw gestorven; wat had hij gewetenvan die vrouw? Dat ze zwak was, en door hetleven vermoeid; en dan had hij eens iets ge-zegd over haar glimlach, ze wist flu niet meerwat. Misschien dacht een man altijd dat hijde vrouw kende die hij liefhad . Och ja, datwas toch ook begrijpelijk, want door haar tokennen, werd ze zijn eigendom . Hoe anders?En in den grond bleef alles schijn . -- Derge-lijke gedachten schreef ze op in een klein al-bum, dat ze telkens weer zorgvuldig wegborg .Want ze hield teveel van haar vader, dan dathij het bestaan van haar „wijsheidsboekje"zelfs mocht vermoeden. Was niet een van haaraphorismen: Ook de meest moderne vrouwmoet eenvoudig en onschuldig lijken als eenkind?

Ze luisterde sours aan de deur, als ze haarvader door bet huffs hoorde loopen . Liefstwilde ze, dat hij rustig naar zijn studeerkamerging. Door to zeggen: ik heb werk to doen opmijn kamer, wilde ze hem stilletjes bet voor-beeld geven. En Oscar riep ze eenmaal bijzic .

Je moet niet zoo dikwijls komen, zei ze,je verbrokkelt daarmee vaders leven .

Nou, dan kan jij de stukjes mooi weeraan elkaar lijmen .68

-- 1k meen het, Oscar. Het is nu e+en moei~lijke tijd voor hem, en

Hij keek haar verbaasd aan . - 0 ja? en datzou jij weten .

-- Zoo iemand, dan ik; ik ben mijn heeleleven met hem samen geweest .

0 . En waarom is het flu moeilijk? omdatmoeder er niet meer is?

Omdat . . . . Ze haalde haar schoudersop. Jij bent blijkbaar niet ingewijd . Je ziet ookalleen maar je eigen leven, denk ik .

Hij was naar de deur geloopen had zich daarplotseling weer omgedraaid . Zeg, ik heb dienex-beau van jou gezien .

ie .Hij grinnikte .

Wim?Natuurlijk . Hij is over, met twee kinderen,

en zonder vrouw . Denk jij ook maar aan jeeigen leven, meisje, ich rate dir gut . -- Daar-mee ging hij, luid stappend .

Sindsdien waren Jet's zware gedachtennog vermeerderd . Ze was wel bang geweestdat ze Oscar niet tot inzicht zou brengen . Dusmoest ze alleen zorgen voor de sfeer in huffs .Niemand hielp haar, ook Corrie niet, en vaderdeed zooveel mogelijk of hij haar bedoelingniet merkte. Daarbij zou flu wellicht haar eigenleven omhoog schieten . Stil, stil, ze moesthaar gedachten beteugelen . Omdat hij terugwas, en zijn vrouw ginds was gestorven . Neen,

69

omdat zijn kinderen geen moeder meer had-den . wie zou hen beter kunnen opvoeden danzij? Eens zou ze haar boekje met spreukenzwijgend overdragen aan haar oudste dochter .Onder den Kerstboom misschien, of op Oude-jaarsavond, het meisje bij zich nemend op haarkamer. Het was wehicht grooter dan zij, forschen jong, en ontroerend door onwetendheid .Dan moest ze jets zeggen over de eigen moeder,wier plaats zij had trachten to vervullen . Enwaar ze to kort was geschoten. Maar het meisjebong zich naar haar toe, kuste onstuimig haarwangen. Ze voelde haar lichaam opgenomenin de omhelzing, maar dan huiverde ze, enschudde den Broom van zich of . Stil, ze woondenog in het oude huffs . Wel was het hier, Bat hijhaar omhelsd had, jaren geleden ; en nu washij terug gekomen . Zou ze hem zien? Misschienontmoeten in de straat, waar wind en regenhaar bleek en schichtig maakten . Ze zag zich-zelf loopen in haar langen, grijzen mantel, dichtlangs den huizenkant . Hoe groot moest welhet innerlijk van den mensch zijn, om uit toblinken boven zoovelen, in een wereld dievijandig en duister was . -- Ze voelde zich zooklein als een vogel; de meeste collega's vanhaar vader herkenden haar niet, maar zijknikte hen toe, en dan namen ze haastig hunhoed of. Als ze nu later met haar kinderenliep, dan bracht ze jets van de eigen omgevingmet zich mee, en trotseerde al het onbekende .

70

Kinderen waxen argeloos, lieten hun stemmenklinken, en omsponnen haar met hun levens-gretigheid .

Plotseling zou ze terug denken aan haarvader; in gedachten was ze hem ontrouw ge-worden. -- Arme vader . Hoe was het dat hijnog dorst to leven, alleen, en de anderen wistenniet hoe zwaar het hem moest vallen . Niemandwist het dan zij ; Oscar kwam en ging, Corrieook. Ze merkte wel dat Corrie werd aange-trokken door de beide mannen in huffs, ze zagCorrie's oogen, die glansden . Het vrouwtjes-dier in haar voelde zich behaaglijk onder hunblikken, dat begreep ze heel goed . Maar langkon dit spelletje niet duren. Vader wilde haarniet, natuurlijk, en Oscar had niet meer hetrecht jets to willen. De Verloren Zoon, hijmocht dan al terug keeren, een vrouw voeldeintuitief wat ze niet vergeven kon . Jet klemdehaar handen in elkaar, haar smalle gezichtjedroeg een vastberaden uitdrukking. Met ver-giffenis was Oscar niet geholpen, dacht ze ;ze zou hard voor hem willen zijn, onmeedoo-gend, dan zou hij zich misschien eens werkelijkbezinnen .

Ze wist niet alles, wat er in huffs omging,iederen dag liep ze uit om to wandelen, dat washaar vaste gewoonte. En ze had zich nooit af-gevraagd, hoe er over haar gepraat zouworden .

Eens was Corrie in de tuinkamer gelaten .7I

Ze had naar professor Kroondijk gevraagd,en wendde haar hoofd, toen de deur geopendwend.

Ah, zei ze, ik vroeg naar u, maar ik dacht ;Jet zal wel komen .

Ze stonden beiden een oogenblik to luisteren .1k geloof dat Jet uit is, zei hij, maar de stad is

niet groot, kom mee naar mijn eigen kamer .Ze volgde hem al . -- Heeft u even den tijd?

Jawel .Nog dacht ze dat Jet plotseling to voor-

schijn zou komen, haar opeischend, maar hethuffs bleef stil. Ze voelde een diepe voldoening,en het zachtkloppende van verwachting inzich. Haar bewegingen werden zoo rustig alsde zijne . Ze sprak niet dadelijk weer; alleenmet hem, wilde ze geen onnutte dingen zeg-gen . Maar dan kwamen de woorden toch van-zeif in haar boven, ze hadden dieper klank fluen vaster beteekenis dan gewoonlijk .

Oscar kwam na eenigen tijd bij hen binnen,toonde zich niet verwonderd .

Waar is Jet? vroeg hij, en lachte dan even,want hij zag aan hun gezicht dat ze het nietwisten . Hij liep tusschen hen heen en weer .

1k heb Wim Stratingh gesproken, dat isde man waarmee Jet eens zou trouwen . Hetis een sympathieke vent . Vroeger was hijzoo'n beetje wat de Duitschers een „Schmol-ler" noemen vader, herinnert u zich dat?

Hm, misschien we! .

72

-- Maar in de Oost schijn je omstaan toleeren; als ik er eens heen ging?- 1k mocht hem altijd graag .Corrie luisterde zwijgend . Nu spraken ze

van die vroegere verloving . Jet was altijd on-rustig geweest, weifelend. Ze deed alsof delief de een straf was, zei Oscar .

De ander knikte . -- Ze was angstig.1k hebgeen goed voorbeeld gegeven met mijn hu-welijk; om jullie misschien heb ik daar betmeeste verdriet van gehad, om de sfeer inuis .-- Maar Jet hield niet Evan dien man. Ze

heeft jets onuitgegroeids, ze zal nooit durven .Gek, dat ik to veel durf en zij to weinig, en datik nooit met haar zou willen ruilen . Jij we!,Corrie?Ze schudde haar hoofd . - Het klinkt zoo

zelfgenoegzaam, maar liever zondigen dan nietleven .Jet kwam thuis . Mijnheer Oscar is boven,

zei bet dienstmeisje haar .Voor den spiegel in de gang trok ze haar

mantel uit, die zwaar was van regen . Ze hadinkoopen gedaan voor de huishouding, iede-ren dag moest er opnieuw gezorgd worden.

Trui, zei ze, ik heb pannelappen gekocht, eneen demonstratie gezien met electrische strijk-ijzers. 1k denk wel dat ik er een koopen zal,bet zou je veel schelen met je werk .

J a, juffrouw .

7 3

- En ik zou toch liever vandaag het gehaktstars, en de visch tot morgen latea staan .- Maar hat is bederfelijk weer .- Och kom, ik ban er nog niet door be

dorven. Ze kamde de losse harm wat wag vanhaar voorhoofd, vond haar bleeke gezicht nietonknap, haar gestalts minder onaanzienlijk danop straat . Ze was opgewekt . Ze had een vanhaar kennissen ontmoet, een oude dame, diehaar krachtdadige huip inriep voor een Kerst-feest aan arms kinderen. Nu wachtte haar welheel veel werk, want zelf-genaaid ondergoedwas het duurzaanst . Ze dacht eraan, oakCorrie's hu!p to vragen, flu meteen. Ja, ze hieldzoo van dadelijk doers. - Ze trok haar nattersmantel weer aan, lisp rege!recht naar hat huffsvan de buren . Maar ze kreeg er geen gehoor .Een oogenb!ik prikke!de hat haar, dat ze nooitwist waar Corrie heen ging, hoe ze haar dagindee!de. Een overdreven zucht naar vrijheid,dacht ze, en naar geheimzinnig-doers .

Toen ze weer terug was, kwam juist Oscarde trap of !oopen .- Stoor vader niet, zei hij, je verbrokke!t

zijn !even .Ze b!oosde . Dat warm haar woorden geweest

aan hem .- Waar ga je heen? vroeg ze .- Bittertafe! .- He, Oscar .Hij lette niet meer op haar, s!oeg de deur

74

achter zich dicht . Ze stond besluiteloos. Eenvermoeden kwam in haar op, dat Corrie bijhaar vader zou zijn, en Oscar wist bet . Mis-schien hadden ze hem wel opgedragen, haarver to houden . Wat gebeurde er dan in dit huffs,moest Corrie er vrij spel hebben? En zij? zehad al zooveel aanvaard, vroeger ; - ze zagflu plotseling duidelijk hoeveel . Haar begripomtrent een huwelijk had ze onwetens gevormddoor haar ouders aan to zien . Toen ze achttienjaar was, riep haar vader haar eens bij zich,zei haar dat zijn huwelijk een slecht voorbeeldwas . Daarom, en om zijn eigen geluk had hijgetracht to scheiden, maar moeder verzettezich, zou zich steeds blijven verzetten .

Ze had het alles niet geloofd . Een slechthuwelijk moest anders zijn, en bet was nietbestaanbaar tusschen haar ouders ; --- haarvader dien ze zoo vereerd had, haar moederdie gesloten was, stil en beheerscht . En later,

was er die andere vrouw ; en toen kwam zijplotseling binnen, en vader hield de handenvan die vrouw vast . Ze zou bet niet begrepenhebben, maar hij biechtte bet haar . En ze hadbet aanvaard; alles, ook Oscar's leven, en dathij toch telkens i huffs terug kwam, lachend,luchthartig. Nu zou hij zich gebeterd hebben ;

had ze daaromtrent eenige zekerheid? Moestalles maar gaan, zooals die anderen deden enwilden? met hun oppervlakkigheid, en hunglanzende oogen? terwijl zij alleen aan de huis-

7s

hooding dacht, aan de veilige, goede dingen .De anderen -~- daar hoorde vader dan ook bij .Eerst had hij zich door die vreemde vrouwlaten beinvloeden, flu bleek hij niet ongevoeligvoor haar vriendin Corrie. Neen, die woordenkonden toch niet werkelijk betrekking hebbenop haar vader? Hij was een bekend en heelgezien man, iemand in de kracht van zijn leven,die overeind stond als een rots .Ze meende stemmen to hooren . Ze kon

daar niet blijven staan voor den spiegel enhaar eigen gezicht zien, dat haar zoo vertrouwdwas en sours zoo vreemd . Zooals flu -- fluwilde ze weten wie zijzelf was buiten dateeuwige masker van haar gezicht our . -- Zeghet me, vroeg ze haar starende oogen, wie benik? -- Haar mond vertrok in een bitteren glim-lach . Daarnaar keek ze, en voelde haar fellegedachte verslappen . Nog eens wilde ze zichinspannen, als buiten zichzelf treden, andersdat bekende gelaat aanzien . Maar ze kon niet .Ze liep naar boven, regelrecht naar haar vaderskamer. Terwijl ze de deur open deed, dacht ze :ik had moeten kioppen, en toen zag ze Corrietegenover haar vader aan de schrijftafel zitten .Dat was de gebruikelijke plaats voor een be-zoeker, maar op dat oogenblik voelde Jet hetzitten daar van Corrie als een opzettelijk envalsch vertoon van afstand tusschen hen .

Ze dwong zichzelf to zeggen :

Dag, benje our mij gekomen?

76

Corrie antwoordde niet dadelijk en haarvader vroeg: Is er jets gebeurd, kindje, je kijktzoo verschrikt .

1k kwam maar eens aan, en je was nietthuis, zei Corrie .

Ze keek naar hen beiden . -- Zoo . Neen, watzou er gebeurd zijn? als het niet jets is metjullie. De romantiek in huffs hebben we to dan-ken aan Oscar, en aan u, vader. Ik mag het danlijdelijk aanzien, en ik weet sours zelf niet, watik allemaal aanvaard .

Hij vroeg luid : Wat bedoel je daarmee, Jet?Maar er was die fanatieke uitdrukking inhaar gezicht die hij vreesde, omdat niets haardan meer scheen to kunnen tegenhouden .

Zoo zou je in een slecht huffs kunnenwonen, en onschuldig zijn, maar plotselingzou je kunnen zien wat de anderen allemaalweten, en denken dat jij ook weet, en dan benje besmet, dan is er niets meer aan to doen . Dewereld is misschien zoo'n slecht huffs; ja, ikgeloof dat ik dat vroeger wel zoo gevoeld heb,en zoo nu en dan is het, of mijn onschuldweer terug wil komen, maar ze kan niet, doorju!lie, jullie bedriegt me . . . .

Haar vader was opgestaan en vatte haarpolsen .

Jet, zei hij, kom tot jezeif. Het is waar, dewereld is slecht, maar waarom zouden wij jebedriegen? 1k toch niet, je vader, en Corrie . . . .Ook Oscar niet; Oscar heeft de mooie eigen-

77

schap van heel oprecht to zijn ; hij doer zichnooit beter voor dan hij is ; denk maar eens na,dan zul je dat ook weten .

Hij liet haar polsen los, en haar armen vielenslap langs haar lichaam. Dan streek ze methaar hand over haar oogen, voelde de tranen,die naar buiten wilden dringen . --- Er is maareen wereld, zei ze, dat is juist zoo triest ; als diewereld slecht is, zijn we het alien .

Hij luisterde . Niet voor het eerst trof hemhaar logische denken . En zij had op schoolaltijd dom geheeten, onverschillig voor bijnaalle vakken .

Een beetje weifelend zei Corrie : Er is dewereld van ons eigen hart . -- Dan zwegenze . Jet antwoordde niet meer . Langzaam liepze naar de deur .

In haar eigen kamer ging ze voor het raamstaan, keek naar de enkele gestalten, die zedoor het donkey zag bewegen. Ze herinnerdezich niets van wat ze zoo juist gesproken had ;een half uur, of langer nog, zouden die woor-den weg zijn uit haar herinnering . Een beetjemat leunde ze tegen het raam. Als ze moederwerd over zijn kinderen, dacht ze, dan zouze hen heel aardig kleeden . Ze had dien middagcoupons gezien, die ze bijna had willen koopen .Maar ze zou gek zijn, als ze het gedaan had .Er was werk genoeg ; ze hief haar hoofd op,ze hoefde niet to wachten op Wim. Dat had zevroeger gedaan, en het leidde tot niets . Kort78

voor bun huwelijk zei hij haar : Ik geloof, datje niet genoeg van me houdt . --- Wat een dwaas-heid, over de liefde van een ander to willenoordeelen, en wat een aanmatiging ook. Zij hadhaar zelf beheersching willen bewaren, zij wisthoeveel je verloren gaf, als je mateloos wildeliefhebben . Uit haar jeugd kon ze bet zichhuiverend herinneren, de bandeloosheid, betchaotiscbe bijna, waarin je verzonk . Ze wasverliefd geweest op een jongen uit haar klasse,later op een leeraar . Hoe dat haar leven be-heerschte, en brak . Alle muren vielen weg ;ze had over den grond kunnen kruipen naardien man, hem bidden om liefde . - Zoo hadze niet meer van Wim gehouden, goddank .

Ze hief haar hoofd even op, er kwam eenkleine, minachtende trek om haar mond . Enhij begreep bet niet, hij wilde nog de chaos,als een dier . Ze voelde het in zijn kussen, enze werd bang . Hij begreep bet niet .Nu zaten vader en Corrie samen, en mis-

schien hunkerden ze naar de bandeloosheidvan de liefde . Was er nog eenige beheerschingin hen, spraken ze nog als menschen, iederaan een kant van bet schrijfbureau? Lang-zamerhand ging ze haar vader kennen ; mis-scbien had hij in zijn jeugd geleefd als Oscar,en later . . . . Ze haalde haar schouders op ; ---later niet heel veel anders. Zij en haar moederstonden daar tegenover. Nu bleef zij heelalleen in huffs :

de andere .

79

Een gevoel van groote eenzaamheid overvielhaar. Traag dacht ze : Waarom ga ik niet weg?is er geen Ieven voor mij buiten deze stad?

De lantaarn voor het huffs brandde zwak enrood; daar boven beefde een tak vol ronderegendroppels . Dat was wel mooi, teer en on-aardsch ; toch lies het haar onverschillig. Zezou een warme zon willen, niet deze drukkendeduisternis; en een glimlach van gelijke gedachtetusschen de menschen .

Een paar dagen later kwam Wim ; Jet ontvinghem in de tuinkamer . Hij keek road, als hadhij er anderen hopen to zien, vroeg het eerstnaar haar vader en Oscar . Dan vertelde hijover zijn kinderen . Nu ze hem dicht bij zichhad en hij praatte, ondervond ze dat zijn beeldvan een kleinen jongen en een meisje, dat hijkoesterde en dat een glimlach opriep over heelzijn gezicht, niet ook in haar was besloten .Daardoor voelde ze zich ver van hem en haardroomen omtrent zijn kinderen verijlden . Zezat daar en luisterde vaag ; --'t was of hij haarhet laatste kwam afnemen . -- Nu zei hij plot-seling dat ze niet veranderd was en in zijnoogen kwam een schuwe, warme blik, diehaar onmiddellijk aan hun ouden strijd her-.mnerde.

J ij bent ook dezelfde, zei ze, dus zoudenwe vandaag weer uit elkander kunnen gaan .

80

Hij verwonderde zich over het snelle flitsenvan haar gedachten .

-- Ik bedoelde het niet zoo, zoo diep,zei hij aarzelend . Ik keek naar je haar, waarnog dezelfde val in zit, enne . . . .Ze zwegen. Het was Jet of ze voelde hoe hij

das haar van haar voorhoofd streek, terwijl zijnlippen bewogen . Ze hield zoo van de zachteaanrakingen, waarbij alle gedachten onmerk-baar in zichzelf vergleden. Dit geluk had zegekend ; bet was niet uitbundig of mateloos,iedere vrouw zou het in haar levers kunnentoestaan. Maar het werd altijd verstoord. Hetlevers, dacht ze, mocht niet zijn zooals een vrouwhet wilde .

Hij stond op, keek naar haar smalle handers .-- Ik heb van haar gehouden, dacht hij, meerdan van Lous, die de moeder werd van mijnkinderen. En waarom? ze is nog dezelf de,grillig, onberekenbaar.

-- Ga je al? Vertel me iets van Indie, hoeje het daar gehad hebt. Haar stem hield hemvast. Er was een klank van groote echtheid in,toners die donkey en bijna rauw waren . Bruuskbegon hij : 0, Indie is een goed land, al wordser kwaad van gesproken .

In haar oogen glom zacht de triomf van devrouw.

De Gereede Glimlach. 6

8 z

III

De helderheid van het Maartsche licht leekbij scheuten naar binnen to waaien met hetvoortrukken van de losse wolken . Aan den he-mel kwamen tintelend blauwe vlekken bloot,open sluizen voor de speren van de zon . Erstond kristal op het buffet, dat van Corriekwam; Jet had het met een zachten doek op-gewreven, flu leefden er vele lichtglanzen in .Vele dingen waren uit Corrie's huffs overge-bracht, maar het slaapkamer-ameublement wasnieuw, het behangsel ook daar, en de vloerbe-dekking, alles . Terwijl Albert en Corrie ophun huwelijksreis waren, was er druk in hethuffs gewerkt. En dezen middag zouden zeterug komen. Voor 't laatst ging Jet overalfangs met haar stof doek ; onderwijl boeide haarhet onrustig lichtspel aan den hemel . Als zekwamen, zou het bijna donkey zijn. Ze zou henin de schemering willen ontvangen, om nietdadelijk den gloed in hun oogen to zien . Aar-zelend bewoog ze zich . De avond zou voorbijgaan met reisver alen, maar an, morgen, enalle volgende dagen? Eentonigheid deed eenlevee fang schijnen, de afwisseling brak het,en maakte bet waardeloos . Was bet levee vangroote mannen niet aan een ding gewijd? zoo-dat het rechtlijnig werd en zeer beheerscht?Als kind meende ze, dat haar vader groot was,omdat zijn naam dikwijls gedrukt stond, en hij82

professor werd . Maar nu, hij kwam van zijntweede huwelijksreis terug ; -- eigenlijk leiddehij bet levee van een avonturier . En dwonghair daardoor tot bedenkelijke wisselvallig-heden . -- Een huwelijk met Wim, kinderenvan haar eigen schoot, en in haar hart alledonkere, troebele gevoelens die misschien dedieren kennen . Ze keek op ; een groote wolkhing voor de zon ; haar kartelige rand was hellicht, goud-achtig. Als een gezwollen bulk washet wolkgevaarte, diep, grauwig-purper, en onvast van lijn . De wind kwam ermee spelen,blies het omhoog als een ballon, en om Jet'shoof d stroomde weer bet snelle licht .Ze hoorde de buitendeur slaan, Oscar

kwam binnen . Hij droeg een groote bos rozen .Zoo, zei hij, had jij nog geen bloemen, dacht

je das das zoo maar kon?Ze haalde haar schouders op . -- Ik heb

er genoeg werk aan gehad . Onderwijl dachtze: Wat rozen op de slaapkamer ; aan den voetvan de bedden staat een tafel van donkey ma-honie-hour . De schaalvormige lamp hangs erboven; het licht valt mat daardoor heen, in eenmengeling van gooen en goud-bruin . Ze streekmet haar hand over haar oogen . -- Wou jijook wachten? en zag jets aarzelends in zijnhouding. De bloemen hield hij nog altijd vast .

--- Ik weer niet, ik dacht van wel . Is er geennader bericht- van ze?

Niets .

Flij glimlachte vaag. Nou Jetje, ontferm jeover de rozen .

Ze stonden flu dicht bij elkaar, keken beidenneer op het levend rood van de bloemen .- Ik moest kunnen weggaan, zei ze dof, --

dat ze me hier niet meer vonden. En jij ook ;jij kunt het misschien nog minder dan ik .

--- Zoo; maar wie staat hun het meest inden weg? ik woon hier niet .

Maar i k ben minder gevaarlijk ; jij bentde andere man die . . . . r--- Ze hield met eenruk op. Tusschen hen waren de bloemen inschemering; de wolken stapelden alle voor dezon, die langzaam daalde .

Goed, zei hij, het was beter dat wegingen, jij om alien, ik alleen -- om mezelf.

Ze luisterde niet meer, dacht : Ik heb hetgezegd, het is dus waar ; ik sta er middenin,maar ik zie het duidelijk : Oscar is verliefd opCorrie. Daarom brengt hij die rozen, en vaderzal het niet begrijpen, - maar zij, Corrie?als ze ze op haar slaapkamer vindt?

Ze nam de bloemen op . -- Ik zal ze bovenneerzetten, zei ze, liep meteen naar de deur .Oscar vroeg niets meer .

Boven draaide ze het licht op . Nu voeldeze zich bijna als een bruid, die haar kamerbinnen gaat . Alles was klaar om haar to ont-vangen . -- De rozen schikte ze in een kristallenvacs ; dan liep ze naar het raam om de gordijnento sluiten . Dat ze dit zelf dory doers, zoo licht84

en zorgeloos ; - in een oogenblik was het ge-beurd. En zoodra hij was binnen gekomen, zouhij de deur achter zich in 't slot draaien . Zooeenvoudig was bet alles, maar zoo vervoerendook, -- bet bloed ruiscbte door haar lichaam .Het was geen zonde, bet was bet gebeime,donkere leven . -- Ze stond stil, keek om zichheen . Vroeger dorst ze nooit voor winkelruitennaar de breede, lage bedden to kijken, toege-dekt onder een sprei. Ze dacht aan Corrie,voor haar was er niets nieuws, al waren betook de meubelen . En misschien had ze bet nogniet gekend, dat een ander haar bloemen bracht,den avond van haar binnen treden . Maar zezou ze wel aanvaarden, heel argeloos zou zezeggen: Dat is lief van je, Oscar .

Jet draaide zich om; er was nu niets dan kiltein haar . Een vrouw en argeloosheid, dacbt ze,hoe rijm je me dat tezaam? Maar o, de schijnontbreekt niet .

Loom, met zware passen, liep ze naar be-neden. Oscar was er flog ; hij tuurde op eentelegram . -- Ze komen morgen, zei hij, van-avond zullen ze in Brussel zijn . Nu krijg jijnog een schoone gelegenheid om weg to gaan .Ze antwoordde hoog: Dank je, laat ons af-

wachten wat j ij doet .Hij lies haar alleen, wilde plotseling niet

meer blijven eten . En zij maakte plannen voorden opengevallen avond . Ze had wim be-loofd, eens naar zijn kinderen to komen kijken .

85

Als ze flu ging, -- altijd had jets haar weerwhouden; 't zou zijn alsof ze zich aan hem gaf,en hij was haar vreemd . Maar weer voelde zehet ruischen van haar bloed . Haar handenlagen stil in haar schoot en haar oogen hieldze half gesloten . Zoo zou ze willig in den af-grond verzinken, diep ademend liggen in denwijden schoot van de aarde . --- Ze hief haarhoofd met een ruk; alle kamerdingen stondenzwijgend en doodsch, ze zou willen dat ze methaar meeleef den, dat ze haar niet zoo alleenlieten in de wereld van gedachten . Ze was haareigen oppermacht, ze geloofde andere menschenniet, Corrie, of Wim, of Oscar . Die praattenalien zooals hun eigen bloed het wilde -- maarzij wilde anders ! Ze kon wel naar Wim gaan,waarom niet? zijn kinderen toedekken, eenslaapliedje zingen . „Schlummre, and traumevon kommender Zeit" met een stem die belof-ten inhield. Later, als hun tijd gekomen was,zouden ze haar zeker niet meer ter verant-woording roepen . Neen, f litste het door haarhoofd, tenzij ik hun moeder word .

Trui bracht haar het eten . --Wat dacht u van-avond to doen, juffrouw? gaat u uit? vroeg ze .

Ik weet nog niet ; waarom?Als u toch thuis blijft, zou ik graag even

weg willen .--- Goed, ga jij maar. Ze keek Trui aan .Heb je jets bijzonders?

De ander aarzelde .

Och, bijzonders . . . .86

Ik heb kennis gemaakt met iemand, en nouwou hij me even zien .

--- Zoo, dat 's ook niet voor de eerste maal .--- Nee, juffrouw . Dus dan ga ik maar, een

half uurtje .Jet zweeg. Dat gevrij van dienstmeisjes,

dacht ze, zonder eenige rem, en daarbij hundwaze openhartigheid. Maar wat kon je ookverwachten?

Dus morgen kwamen vader en Corrie thuis .

Corrie had een bezoekster uitgelaten ; lang-zaam liep ze terug naar den salon . Toen zeboven aan de trap was gekomen, hoorde ze eensleutel in het slot van de huisdeur . Zou Albertalweer terug zijn, dacht ze, en leunde over debalustrade. Aan den stag herkende ze Oscar .Hij opende de deur van de tuinkamer .- Hallo, hoorde ze hem zeggen . Daarna

liep hij vlug naar boven, Corrie nog juist tijdlatend, den salon binnen to gaan .

Zoo, groette hij luchtig, waar zijn deanderen?

Dag; vader is uit; Jet weet ik niet .En omdat ze zoo vlot geantwoord had, bloosdeze een beetje, en draaide haar hoofd van hemaf.

Wil je thee, vroeg ze .Graag .

Terwijl ze inschonk, dacht ze aan het meisje87

dat bij haar geweest was ; Oscar had haar veelover dat meisje gepraat . Dat wil zeggen: Hijgebruikte haar naam als vlag, die de ladingmoest dekken, dat begreep ze nu . Hij uittezijn denken en voelen; vaak was hij geestig,en ze lachten samen om zijn aphorismen overde vrouw, en de liefde . Het leek een spel, maarze wist, dat het dat niet geweest was . Waaromhad ze gedacht Het is Betty, hij denkt aanhaar, Betty is zijn liefste? Waarom wiegde zezichzelf in slaap daarmee? Het was haar zoogemakkelijk gelukt . . . . en nu?

-- Ik heb Betty bij me gehad, zei ze plot-seling . -- Ze had gehoord dat jij hier weer inhuffs woonde, -- een praatje is nooit zoo gek,of je kunt het gehoord hebben, en ze wilde we-ten of het waar was?

Kwam ze daarom?Nou ja, ze had wel een voorwendsel . Ze

vroeg of ik donatrice van haar club wilde wor-den . 0, ze beheerschte zich heel goed, watdat betreft hoef je je niet voor haar to schamen .

Hij lachte even . - Maar jij, Corrie, was jein een stadium van helderziendheid?

Langzaam, als volkomen op zijn gemak,dronk hij zijn warme thee .

Ze wist niet wat het eerst to zeggen, en koosna lange aarzeling wat het laatst zich aan haaropdrong . - Laat je masker nou maar vallen .

Hij keek haar aan . -- Demasque? vroeg hijluchtig, en dan, plotseling breed-uit en zwaar :88

„Ich bin der Sohn des grosser, schriftgelehrtenRabbi, Israel von Saragossa" .

Ze haalde haar schouders op, speelde ner-veus met de ketting die ze droeg .

Als jij dan niet eerlijk wilt zijn, goed,ik kan het misschien nog we! . Ik weet niethoe dit voort moet gaan, ik bedoel : onze ver-houding. Ik ben met Albert getrouwd, ik houdalleen van Albert . En toch, -- ineens zal dedag er zijn, das ik me schuldig voel . -- Jijkomt iederen avond; vader is dan uit, of zitop zijn studeerkamer. Misschien last hij orsopzettelijk alleen ; das is nog nooit eerder bijme opgekomen, maar nu . . . .

Ze voelde das Oscar haar aankeek, en dashij gespannen luisterde .

Ik vond het prettig als je kwam, en ikzou het altijd prettig zijn blijven vinden . Maar

ik ben er niet heelemaal tegen opgewassen .Over een poosje zou ik misschien je hardenvast houden als je wegging, en -- en dan zooverder. Je bent was jonger dan ik, maar je hebtgeleefd, en je sleeps me mee . Of is het alleeniets in mezelf, das me meesleept? Ik weet hetniet. Ik zou bang worden, ook voor de anderenin huffs . Jet, ~- stel je voor das Jet het wist .En Albert, dien zou ik het vertellen, hij be-grijpt veel, hij heeft me lief . Maar last het uitzijn, voor ik iets hoef to vertellen .Ze zwegen . Het was Corrie, als had ze

heel lang gepraat . Ze voelde zich moe en plot-

$9

seling, na de opwinding, vreemd leeg vanbinnen . Tegen den muur, bij de theetaf elstond een stoel ; daarop ging ze zitten ; haarhanden bewoog ze nog altijd fangs de kralenvan haar hats .

Oscar zat roerloos. Hoelang dit duurde,moisten ze geen van beiden . Eindelijk stond hijop en kwam naar haar toe .

Zoo, zei hij zacht, flu zal ik heel even jehanden vasthouden, schrik maar niet . Ik dankje voor je groote eerlijkheid, die zal ik nooitvergeten. En nu kom ik dus niet weer -- bijjou alleen; ik zal wel werk vinden in een an-dere stad. -- Dag, dag Corrie . -- Zijn stemwas f luisterend geworden . Toen ging hij . Inde gang liep hij tegen Jet aan .

--- Ben je daar alweer? Waarom zit Corrienooit bij vader?

Laat me, zei hij .Heeft ze je weg gestuurd? je kijkt zoo

ernstig; is het er dan eindelijk toe gekomen?Hij was fangs haar heen geloopen, maar ze

volgde hem .God Jet, schei uit . Wanneer ga je zelf?

Nu stond ze plotseling stil, halverwegen destrap .

Dus het is waar, zei ze . Ze bleef daarstaan, terwijl hij zijn jas aantrok, naar zijnhoed greep . Bijna moest hij lachen om hetdwaze van het tafereel . Hij dacht aan Corrie'swoorden: stel je voor dat Jet het moist; -- maar

9O

het kon hem niet meer schelen . Met een slagvie! de deur achter hem dicht . Jet aarzelde nietlang, maar ze kwam to last : er was niemandmeer in den salon. Ze stond een oogenblik metde deurknop in haar hand, en tuurde in 't duis-ter. Er hing een vreemde geur, dacht ze, vanbloemen, of parfum . -- wat zou zich hierhebben afgespeeld? het tooneel was flu donkey ;-- intuitief wist ze dat ze het nooit zou hooren .Maar als ze flu plotseling haar vaders kamerbinnen ging, dan ving ze misschien een woordop . Of was vader uit? Ze trok met haar schou-ders ; wilde ze het dan weten? al hun geknoei,hun vele woorden? Ze noemden het liefde, ofhartstocht ; ba . . . . Ze moest eraan denken hoezwijgend en eenzaam haar moeder in dit huffshad geleef d. Voorzichtig sloot ze de deur, zezou niemand storen. De eenige vraag was flog :blijven of weg gaan? Haar moeder was geble-yen, maar Oscar ging .

Peinzend liep ze de straat op . In de luchtwas iets van de lente . De groote donkere boo-men bewogen wiegend hun kruinen . De hemelwas diep, blauwzwart, een enkele ster f likkerde,klein en koud . Alle geluid leefde sterk in deijle lucht, iedere voetstap weerklonk, geweldigketsten de paardenhoeven en ratelden de wie-len . -- Jet liep voort ; ze wist niet waarheen zeging . Maar voor zijn deur aarzelde ze ; zijn kin-deren zouden flu naar bed zijn; kwam ze omhem? Als ze iets wist dat ze hem zeggen kon . . . .

9z

Ze belde. Al haar aandacht had ze noodig voorhaar onbewust, zeker handelen .

Mijnheer Stratingh was thuis . Ze werd aanzijn schoonouders voorgesteld, vroeg of dekinderen eens bij haar mochten komen spelen .Niemand scheen zich over haar to verwonderen .Ze hoorde dat het jongetje mazelen had, en hetmeisje het dus ook wel zou krijgen . Ze moestnog wat geduld hebben tot ze beter waren,dan graag.Ze dronk thee, en babbelde . -- lk heb het

gedaan, dacht ze telkens eens ; doordat ik mebeheersch, kon ik het doen . Ze zag dat Wimvaak naar haar keek ; eigenlijk was zijn gezichtaldoor naar haar toegewend, en langzamer-hand drong het tot haar door, dat hij welzich verwonderde, dat haar komst beteekenishad voor hem. Maar ze wist zelf niet wat zewilde . Zoolang ze in dien huiselijken kring zat,voelde ze zich veilig; haar bezoek was aan-vaard, en ze praatte opgewekt . Ze wilde zelfshet beeld van die beide oude menschen in haargeheugen prenten, als zou bet van veel belangvoor haar zijn. De man was klein en heel ma-ger; zelden had ze nietiger heertje gezien . Zijnkaal en schraal gezicht was frisch van tint, zijnblauwe oogjes zwommen in een vochtigenglimlach. De vrouw had groote, gevulde wan-gen ; over haar geel-bleek, terugwijkend voor-hoofd bolde een ordelooze, grauwe kuif. Jetkende hun afkomst : de kleine winkeliers-stand,

92

en ze voelde zich welwillend, zij, de profes-sors-dochter. Sours moest ze eraan denken dater dienzelfden avond een beslissing was ge-vallen tusschen Corrie en Oscar, en dat ookzij een oplossing scheen to zoeken. Nu glim-lachte ze nog overdadig en hield de moeilijk-heid als op armslengte afstand van zich. Erwaren honderd grapjes van de kinderen aanto hooren . De oude heer begon meest to ver-tellen, wat breedsprakig en heel op zijn ge-mak, zoodat het zijn vrouw to lang viel en zemet enkele woorden voorwaarts drong. Wimzei glimlachend: Moeder brengt de stroom-versnellingen aan . Zelf bleef hij meest zwijgen .

Er werd wijngroc geschonken na de thee,en plotseling was er ook een album met kiekjesuit Indie op de tafel gelegd . En bij het rekkenvan den avond voelde Jet dat de kracht vande verontwaardiging, die haar prikkelde totdaden, uit haar weg trok . Het gebeurde tus-schen Corrie en Oscar -- wat ze ervan ver-moedde - noemde ze flu een scene, en indat woord lag haar afkeuring besloten . Waar-om kon een mensch niet in koelen bloede eenbesluit nemen, zonder door anderen to wordengedwongen? Zij zou uit huffs weg gaan, wan-neer niemand het verwachtte. Ook zou ze nietoverhaast tot een huwelijk besluiten; ze geloofdeniet dat Wim haar lief had ; hoe zou hij andershaar liefde zoo hebben miskend?

Toch, toen ze naast hem liep door de flu ver-

93

stilde stall W-- bet was last geworden - voeldeze diep in zich de kwellende lust hem to zeg ..gen: Trouw met me, neem me mee, dat ik mij neigen leven heb, en mijn eigen huffs . Maarze zei het niet . Ze nam alleen de woorden vande oppervlakte, die ze beschaving noemde, ende intuitieve drang werd gesmoord . Ze vondhet wel aardig, even naar die klanken to luis-teren: trouw met me; ze waren rauw en sterk .Ze dacht ook, met vreemd-heftige afgunst, datandere vrouwen ze misschien zouden zeggen,-- vrouwen als Corrie ; en een man was wel zooprimitief er met verrukking naar to luisteren,

haar vader, Oscar. Toen sloeg weer haarafgunst om in minachting . Naast Wim liep zemet kleine, pittige pasjes. In de lucht was jetsvan de lente; een dartelende windvlaag streekover haar gezicht . Ze praatte, en merkte hetniet meer op, dat hij zwijgzaam was .Toen ze thuis kwam, sloop ze naar haar

kamer, voelde plotseling dat ze zich den laat-sten tijd steeds onhoorbaar trachtte to maken ;

omdat ik hier to veel ben, dacht ze . En op-nieuw laaide de verontwaardiging in haar opover Corrie, die heerschen wilde . Het huffs leekto slapen in bet nachtdonker. Het plafond-licht in haar kamer was koud en onbarmhartig .Jet keek strak naar een hoek. Het was haarof ze voor 't laatst deze kamer was binnen ge-komen, of een heel nieuw leven op haar wacht-te, ergens, en ze nog de laatste rest van bet

94

oude moest to niet doen . -- Deze kamer isleelijk, zei ze hard-op ; haar stem kionk schraalen hoog . Ze liep naar den muur, nam eenigefoto's en reproducties achter glas weg, maarer kwamen donkere plekken voor in de plaatsop het vale, verschoten behang . Toch ging zevoort, kwam bij gekleurde plaatjes, die op denwand waren vast geplakt, plukte ze los methaar spitse vingers, trok, scheurde ; -- heelef larden van het papier gingen mee . Een lusttot vernielen groeide in haar; ze nam een gipsenbeeldje van een kleine console, een vrouw meteen hoog kapsel, die het laatste kleed van zichliet afglijden, dacht erover, het to laten stukvallen, omdat ze de banaliteit ervan niet meerkon verdragen . Maar het zou gerucht makenin de stilte ; en daarna zou ze zich ijverig moetenbukken om de scherven op to vegen . -- Zezette het beeldje terug, keek om zich heen .Achter haar was de kamer nog onaangetast .Ze voelde, hoe gemakkelijk ze deze doodedingen kon vernielen ; dit beteekende geenstrijd, en allerminst een overwinning . Het waseen laf vergrijp can het oude, uit wrack, omdathet nieuwe ontbrak . Andere menschen, haarvader, Corrie, gaven hue levee nieuwe richting .Waarom zij niet? nog altijd niet? Ze had hetgevoel als moest ze ergens doorheen breken,en dorst niet to beginners . Weer keek ze naarden muur, waar de plaatsjes waren wegge-trokken, iachte, kort en schamper . Even een

95

aanloop, maar voor den sprung hield ze in.Als er maar iemand was die haar zei wat zedoen moest ; maar tegelijkertijd wist ze : ze zounaar niemand luisteren . Wat begrepen de an-deren van haar leven? Ze sloeg met haar vuistop haar voorhoofd ; -- zelf weten, zelf doen .Nu voelde ze haar hart bonzend kloppen, zeademde hoorbaar en snel. De klank van datwoord deed haar heftiger leven : zelf, zelf .Ze liep naar de deur, voelde dat bet stille huffswachtte op haar daad, en dat bet haar vijandigwas . Ze prevelde : morgen ga ik weg, had eenvisioen van een trein, en een vreemd, drukstation, waar ze zich haastig voortbewoog.

In 't donkey liep ze naar haar slaapkamer,ontkleedde zich . Bij iedere ademhaling was zebang voor het kantelen van haar gedachten,maar ze bleven star overeind staan . Voor heteerst voelde ze de kracht zich to handhaven,en al haar kleine bewegingen leken haar tosterken . Ze dacbt aan niemand dan aan zich-zelf, bet was of ze iedere minuut grooter werd .Toen ze haar oogen sloot, zag ze de wereldbuiten zich heel ver en klein . Ze sliep in,daarnaar kijkend, een glimlacb om haar mond .

96

De Gereede Glimlach. 7

DE VREUGDEVONK

DE VREUGDEVONK

Nu hij zijn huffs zoo dicht genaderd was,spande hij zich in om wat speller to loopen .Het halve uur dat hem straks restte voor denmaaltijd, dat rustigste oogenblik van den dag,-- zijn kop thee en een sigaar -- het verbrok-kelde sinds de ziekte van zijn vrouw . Zoo graaghad hij het behouden, het was hem liever dande veel wijdere uren van den avond . Het eersterusten na den werkdag, zijn leunstoel bij hetraam, 's zomers in de volheid van het durendelicht, 's winters achter gesloten gordijnen, eenstaande lamp dicht boven zijn hoofd . Jaren-lang had hij dit halve uur veroverd op de aan-vechtingen om in een cafe to gaan zitten eneen borrel to drinken ; de ongekende intimiteitvan bars en koffiehuizen lokte hem, maarhij bezweek niet . Eesefte hij zelf hoezeer desleur van het leven hem to pakken had? Hijvoelde het als ontrouw, zijn huffs niet zoo gauwmogelijk to betreden, zijn lippen to drukkenop de wang van Elien, zijn vrouw, nadat hijjets zou hebben gedronken waarvan zij danliever niet weten mocht .

Nu haastte hij zich en, even hijgend door dehooge stoep, stak hij den sleutel in het slot . Erwas een verpleegster in huffs, zuster Gerda .Hij, Dirk, vond bet vreemd dat dit jonge meisjezooveel verantwoordelijkheid kon dragen. Zezorgde voor de huishouding, verpleegde een

99

ernstige-zieke, kookte het eten . Haar bezig tozien -- ze was wat druk in haar bewegingen ~--gaf hem een onbehagelijk gevoel . Hoeveel meerervaring en kennis bezat Elien, -- en toch konhij op zuster Gerda heel weinig aanmerken .

Hij hing zijn jas en hoed aan den kapstok,liep naar boven . -- In de ziekenkamer was hetheldere najaarslicht gedempt ; er hing een flauwegeur van medicijn ; roerloos in het witte bedlag Elien. Dagen-, weken-lang had hij haar zooaangetroffen. Wat zuster Gerda aan haar deed,kon hij alleen vermoeden, evenals alle an-dere uitingen van haar ziek-zijn dan een doo-delijk vermoeid en uitgestrekt liggen in dekussens.

Dag vrouwtje, zei hij fluisterend .Ze keek naar hem op, haar zwakke oogleden

trilden, haar lippen bewogen niet . De beklem-ming van heel den dag neep zwaarder om zijnborst . Onhandig verschoof hij een stoel en gingnaast haar zitten. Het bed was hoog ; nu hijtegen de bolle matras aankeek, kreeg het voorhem jets van een praalgraf. Hij kon onmogelijktegen haar praten wanneer hij zat, en, omdathij de gewone vragen nog niet had gedaan,stond hij weer op en bong zich over haarheen .

Heb je erg veel pijn?Nu tuitte ze haar lippen, zooals een kind

doer.Gaat het nogal?

1 00

Met het dicht doen van haar oogleden be-duidde ze: ja .

-- Kan je even alleen zijn met mij? een halfuurtje?Kwam er flu een f lauwe glimlach om haar

mond? en hoe had ze plotseling haar handboven het laken gelegd? Hij drukte die hand,voorzichtig. Veel woorden en gevoelens spron-gen in hem op, -- hij bedwong ze, -- wantwas niet iedere vraag een marteling voor haar?Hij ging weer zitten en keek voor zich uit . Watstonden de dingen levenloos stil in deze kamer ;de spiegel ving geen lichtf litsen, het wittesteenwerk van de waschtafel was koud endoodsch. Hij mocht niet verwachten dat zusterGerda hem thee zou brengen, -- ze was drukbezig in de keuken . Als hij de huiskamer wasbinnen gegaan, zou ze wel zijn gekomen, endan had hij meteen kunnen vragen naar hetbezoek van den dokter . Ondoordacht liep hijdoor naar Elien, voelde zijn moeheid en destille beklemming van haar toestand . De doktergaf geen hoop meer, ze moest sterven, Maar nu,terwijl ze nog leefde, was ze zoo ver van hemaf, - dat bedroefde hem misschien op datoogenblik het meest . Het was voor menschenniet gemakkelijk elkaar nader to komen, dachthij . Als je jong was, besefte je dat niet ; je meen-de jezeif to geven, geheel en al ; -- maar mis-schien bleven de eenvoudigste en zuiverste ge-voelens altijd ongezegd. Een kind zou mis-

IOI

schien den moed kunnen hebben ze to uiten,maar had niet bet vermogen . En met de ken-nis van bet eigen hart en de beheersching vande taal, groeide die wellevendheid, die liefde,die veel verzwijgt .

Elien verroerde zich nog altijd niet ; hij rektezijn hals uit om haar gezicht to zien . Haaroogen hield ze gesloten, toch meende hij datze niet sliep . Haar borst bewoog heel licht methaar adem, en haar even geopende moed drukteeen aandachtig denken uit, -- of bet ondergaanvan iets, een luisteren? De gedachte gingplotseling door hem been : Als ze flu stierf, danmocht hij niet klagen, -- had hij haar ooit zoogelukkig gezien? Maar bet volgende oogenblikvond hij de uitdrukking van haar gezicht smar-telijk-weemoedig; bet was of de milde oog-leden zouden wegtrekken in starre pijn, of demond huiverend zou openvallen, de lijn vande smalle wangen verlengend, zoodat alleen dejukbeenderen en de scherpe news uitstaken, --Hij wendde zijn gezicht af .

Op dat oogenblik werd de deur geopend, enzuster Gerda kwam binnen . Ze groette op nor-maal-luiden toon. Dan zei ze : Ik hoorde u naarboven gaan, en heb thee voor u ingeschonken .

Is de dokter . . . , vroeg hij fluisterend .Ja, de dokter is geweest . Hij vond me -

vrouw . . . . Ze aarzelde even . . . . iets beter .Wel mogelijk dat we nu een paar rustige da-gen rijgen .102

De zieke had haar oogen opgeslagen, enDirk trad aan haar bed . Bijna onhoorbaar zeize : Ga jij flu je thee drinken . -- Dus ze hadalles verstaan . Hij haatte het, dat zuster Gerdaover haar sprak alsof ze . . . . alsof ze een kindwas . Nu wachtten ze beiden op zijn weg-gaan, -- maar moest hij niet juist hier zijn,dicht naast Elien? Hij weifelde .

-- Ik wou daar graag zitten, zei de zuster,niet onvriendelijk, maar beslist . Het was ofze door hem heen keek naar den stoel, dieachter hem stond .

In enkele stappen was hij bij de deur, opendedie haastig .

Beneden in de huiskamer zag hij zijn zoonWim. Die zat in zijn vaders leunstoel bij hetraam, hield een kraut uitgevouwen voor zijnborst .-- Dag vader. Wim's toon was heel lich-

telijk neerbuigend . -- U wilt hier zitten, na-tuurlijk, en ik zal u thee inschenken . Hij stondlangzaam op . - Hoe is het boven?

De zuster zei dat mijn thee klaar stond .Ja, die heb ik genomen, anders werd ze

koud . Moeder nog hetzelfde?--- E ja, maar heel rustig flu .

Zoo ; de schijnbare beterschap misschien,voor het einde . --- Wim studeerde medicijnen .Met een beleefden glimlach reikte hij zijnvader een kop thee . Die voelde zich onrustigtegenover de zelfverzekerdheid van zijn zoon,

1 03

-- Dank je. Komt dat veel voor, zoo'nne .-- Wat? zoo'n vleugje van levee op het

laatst? Wim trok met zijn schouders, als goldhet lets vergeef lijks . -- Och ja, maar het duurtgewoonlijk niet lang, vierentwintig uur, mis-sc ien .

De dokter zel : Enkele dagen .0, nou . . . . Hij hing op de armleuning

van een stoel, bekeek den glanzenden lakneusvan zijn schoenen . Hij kleedde zich heel cor-rect, meest in donkey-blauw cheviot, en zijndassen en sokken waxen stemmiger dan menvan zoo'n jongen man mocht verwac ten .-- Is Emmy hier nog geweest? Emmy was zijngetrouwde zuster .

-- Dat weet ik niet, ik bee nauwelijks thuis .Een beetje zenuwachtig roerde hij in zijnthee. Wim, zijn eenige zoon, op wien hijtrotsch was, irriteerde hem den laatsten tijd .De jongen stelde een koele levenswijsheid tentoon, en deed al zijn best bezadigd en blaseto zijn ; -- als hij wist hoe vlegelachtig hetstond! Dat hij zich onaangedaan toonde doorde ziekte van zijn moeder, -- dat was nogtot daar aan toe, maar dat er nooit eenigevreugde bij hem doorbrak, een krachtig gevoelvan jong to zijn, en het levee to willen om-helzen

Ellen had ook weinig levensvreugd gekend,maar ze was een vrouw, niet heel sterk, en . . . .

104

In ieder geval was ze altijd zuiver geweest,zonder eenige pose .

Nog een kop thee? vroeg Wim, en strekteeen blanke, verzorgde hand uit .

De hand van den vader beefde licht, toenhij den kop overreikte .

-- Iederen morgen denk ik : ik zal niet naarkantoor gaan, zei hij, als in een plotselingebehoefte om to spreken. De dokter zou mewaarschuwen als . . . . Maar hij kan zich ver-gissen, en de zuster ook .

Over zijn schouder heen zei Wim: Maaru kunt niets voor moeder doen, het words eendoelloos wachten .

-- Doelloos? de stem van den vader schooteven uit .

Ik meen: Ze is voor alles to zwak. War.schijnlijk komt er een toestand vat aewuste-loosheid, en . . . . De welwillende glimlachweek niet van zijn gezicht .

Ja, ja, zei de aader haastig .Zuster Gerda kwam binnen en droeg de

soepterrine voor zich uit .-- Wilt u aan tafel gaan?

Haar soon wasopgewekt .

's Avonds kwam Emmy. Ze was een jong-getrouwde vrouw en verwachtte haar eerstekind. De vader kuste even haar blozende wang ;hij zag das haar oogen sterk blonken .

IOS

Alles goed? vroeg hij .--~ 0 ja, dank u . En moeder? Zeker nog het

zelfde als vanmorgen .Hoe was ze vanmorgen?

Emmy bezon zich . -- Och, vrij kalm; langniet zoo onrustig als de vorige dagen .

Er schijnt flu wel een volslagen rust tozijn gekomen, zei hij .

In Emmy's wangen verdiepte zich de gloed ;het was duidelijk dat ze zich niet bedroog :haar vaders woorden deden haar geen beter-schap verwachten, maar een spoedig einde .

0, zei ze, dat is gelukkig voor moeder ; -- alsde pijn maar eens of last .

Ik merk nooit dat ze zooveel pijn heeft, ikzie haar heel stil liggen, zwak, uitgeput,maar .. . . . Zijn toon klonk licht verongelijkt .

Zacht zei de antler : Zoo beheerscht ze zichtegenover u . Ze kent de uren, zonder klok, zeweet wanneer u komt .

Maar 's avonds . . . .Dan heeft ze meest al een paar injecties

gehad .Ze vermeden het, elkaar aan to zien, gingen

alle twee zitten. Op luchtigen toon vroegEmmy: Is de kraut er al? Hij lag onder haarbereik . -- Straks ga ik wel naar boven, evenvoordat de nachtzuster komt . Nu sloeg ze dekraut open . -- Waar is Wim?

Dat weet ik niet, ik geloof dat hij is uit-gegaan .i ob

Hm. vanmiddag heeft hij weer bij mekoffie gedronken . Hij kan die stilte in huffs nietverdragen, de kamers zonder moeder .

Met eenige bitterheid zei de vader : Dan zalhij straks we! heel uithuizig worden .

-- Nee, ik hem hem gezegd . . . . Ze brak af,sloeg haastig een blad om .

De vader vervolgde : Jk geloof trouwens niet,dat hij zoo aan moeder gehecht is ; -- als kind,ja, veel meer dan jij ; -- maar de laatste ja-ren . . . .Emmy keek hem aan; in haar oogen bkonk

een eenvoudige goedheid . -- We zullen betmisschien nooit van elkaar weten . Wim heefteen muurtje om zich been gebouwd van . . . .een glimlach, en een beetje spottende beleefd-heid, en een schijneerbied voor oudere men-schen. Nou ja, dat laatste moet u goed begrij-pen.

Hij viel haar in de rede . -- Zoo, ja, ik be-grijp bet ook we!, maar ik had liever . . . .De eenvoud van jullie moeder, die scbijntwe! verloren to zijn gegaan .Weer hief Emmy haar hoofd op, en haar

lippen weken vaneen. Het !even is nu andersdan toen u jong was, zei ze, maar och . . . .Ze dacht aan woorden van Jaap, haar man :Jij bent bet zuiverste wat ik ken . -- We houdentocb allemaal veel van moeder, voegde zeerbij, Jaap ook .De vader antwoordde niet . Hij probeerde

I07

aan zijn kinderen to denken, den tijd dat zegeboren werden, hun jeugd, -~ maar dat vielhem moeilijk, en hij zag niets dan heel vluch-tige beelden . Elien was geen vrouw die gauwvergat. Het eerste kind was gestorven . Ze leedontzettend bij de geboorte, ze bleef zwakdaarna. Als ze den jongen voedde, dan stondener tranen van pijn en inspanning in haar oogen .'s Nachts had ze weinig rust ; hoeveel duistereuren werden er doorgetobd met het schreiendekind ; -- de dagen begon ze met een moe lich-aam. Hij voelde diep : dit was een smartelijkmoederschap. Het kind stierf, een jaar oud ;Elien was ontroostbaar . De kleine Emmy werdgeboren twee jaar later ; -- nu ging alles voor-spoedig. Maar de angst van de moeder scheengrooter to zijn dan haar geluk . Lachte ze methaar kind? was ze blij? hij zag het nooit . Vaakhuiverde hij bij de gedachte dat ze dit kind nietlief had, en hij zou het haar bijna hebben ver-weten. Maar haar zorgen waren eindeloos, enhaar aandacht onafgebroken . Zou het niet na-tuurlijk zijn geweest als ze langzamerhand hadvergeten, toen haar weer een zoon was ge-boren? Misschien vergat ze ook we!, maar zekon niet meer overgegeven blij zijn. Nietmeer . . . . had ze het ooit gekund? En de kin-deren, beseften die . . . . hun geniis? hij moesthun liever nooit jets verwijten .

--- Zou je flu niet naar boven gaan? vroeghij zijn dochter .IO$

Ze stond meteen op .

Ja, het moet tochwezen .

Voorzichtig sloot ze de deur achter zich .Nu zat hij dus weer alleen . Waarmee ook

waren zijn gedachten bezig? Ja, hij vroeg zichaf, of Elien ooit blij was geweest? Dertig jarenduurde hun huwelijk, en de tijd bracht voor-en tegenspoed . Hoewel, eigenlijk wist hij vangeen tegenspoed . Toen hij een jongen was,had hij veel vrienden ; hij ging vroolijk en lucht-hartig met hen our . Dikwijls vie! er een af, datveroorzaakte hem geen groot verdriet, en eennieuweling werd met geestdrift opgenomen .Maar onderwijl was er een die altijd bleef, eenvriend trouw en warm, --~ hij noemde hem zijn„Levensmakker" . Nooit was hij eenzaam; alletoevallige en losse gesprekken die hij metschoolkameraden had gevoerd, werden naarvoren gebracht als hij alleen was met zijn lief-sten gezel . Dan schitterden zijn oogen, en zijngedachten flitsten, overmoedig en vrij . Zijnliefde voor den makker was groot en diep, zijngehechtheid onverbrekelijk . Veel later eerst,toen hij Elien had leeren kennen, veranderdeer jets aan zijn houding tot den vriend . Hetleek sours of hij, de robuste jongeling, ver-vangen was door het tengere meisje . Als hijmeende den lack to zien van die donkere oogen,dan schoof er haastig jets voor dat beeld, enhij dacht aan den schuchter-vragenden blik vanElien. De greep van den een verzwakte; in

1oq

plaats daarvan was er de aarzelend-teere kiankvan haar stem, die hem bijbleef . Was hetmogelijk dat de „levensmakker" geheel haargedaante aannam? Inplaats van den krachtigenarm die zijn borst omknelde en zich verruimendeed, was er haar onzichtbare nabijheid, diehem zijn rug deed strekken, en zijn overmoedighoofd buigen .

Zoo werd hij ouder .Sours hoorde hij plotseling den gretigen lack

van zijn ouden makker, en hij wist dat die nietgestorven was, noch geheel verdrongen . Hijkon Elien hierover niet spreken . Ze werd hemheel vertrouwd en dierbaar, maar ze had zijnbesten makker geschaad, - en dat moest hijzwijgend verduren .

Bleef Emmy heel lang boven? en waar waszuster Gerda? Gewoonlijk kwam ze hem groe-ten voor ze ging, en hij praatte dan even methaar, plichtgetrouw. Weer was het avond ge-worden; hij telde de dagen van Elien's ziekteniet meer, als in het begin, hij gaf zich overaan het onvermijdelijke .

Nu leunde hij achterover in zijn stoel ; zijnoogen vielen dicht . Ik hoefde niet zoo moeto zijn, dacht hij flog, het was niet druk opkantoor. Toen sluimerde hij .

De morgen lichtte aan den hemel, grauw enkoud. Een haan kraaide, twee, drie maal, bleefxo

dan stil . Tot de kamer waar Elien lag, dronghet licht nog nauwelijks door, -- alleen debeide hooge raamvlakken warm jets duidelijkerzichtbaar geworden .

Elien sloeg haar oogen op . Ze hoorde eenpaar musschen sjilpen, zag de gesloten gor-dijnen, waarachter aarzelend de nieuwe dagbegon. Ze besefte niet, dat ze ernstig ziek wasen er een verpleegster bij haar waakte ; ze waszich op dat oogenblik niet bewust van haarlichaam, en haar geest wist niets van den tegen-woordigen tijd. De nachtzuster was in eenleunstoel naast het bed van de zieke in slaapgevallen, een diepen, droomenloozen slaap .

En Elien leefde weer in haar jeugd .Het huffs van haar vader was groot en ru-

moerig: een doktershuis . Haar ouders warmbeide sterke, wilskrachtige menschen. Elienwas het jongste kind en ze had drie broers .De oudste daarvan wilde niet oppassen ; hijwerd al vroeg onder vreemden gestuurd ;dikwijls kwam hij zelfs in de vacanties nietthuis . De tweede jongen had den aard vanzijn vader, was werkzaam en leergierig . Ter-wijl de andere kinderen zelden in de groote,achthoekige hal mochten komen, die tot wacht-kamer was ingericht, zat Ko er veel, ---- hij hader zijn eigen schrijftafel en zijn boeken . Opzijn zeventiende jaar werd hij student in demedicijnen, en de patienten van zijn vader,die hem eenige uren van den dag bij zijn studie

III

omringden, keken met bewondering naar dentengeren knaap, die zich door niets lief aflei-den. Zelfs sloeg hij zijn oogen niet op, als zijnvader de deur van de spreekkamer opende,maar menigeen zag de blikken van den doktervol trots en liefde gaan naar den zoon .

De derde jongen, Kees, spande zich nietin om to leeren, maar zijn verstand was bijzondergoed. Hij lachte Ko uit om zijn mooie rapportenen zijn eerzucht, voorspelde hem dat hij, Kees,bet veel verder zou brengen in de wereld, dathij succes zou hebben waar hij maar wilde .

De wereld, zei Ko dan smalend, ik kenalleen de wetenschap, en den armen, ziekenmensch .

Kees dorst luidkeels to schateren .--- Jij, ging Ko voort, jij weet nog niet eens

wat je wilt, jij zult altijd een dilettant blijven .Elien, het jongste zusje, begreep hun woor-

den niet geheel. Ze hield van Kees, omdathij vroolijk was en hulpvaardig, ook om zijnblauwe oogen en zijn blonde haar . Maar voorKo had ze ontzag, bijna evenzeer als voor haarvader . Ze geloofde ook stellig dat hij bet verbrengen zou, niet door zijn geleerdheid,ze vond Kees veel knapper, - maar door zijnonbeschroomden durf, en zijn wilskracht . Hetgebeurde een enkele maal dat moeder haar dehal instuurde terwijl er patienten waren ; zemoest een vacs met bloemen neerzetten, ofde laatste aflevering van een tijdschrift bren-112

gen. Ze liep zacht, knikte de menschen toe,de menschen met hun vreemde, strakke ge-zichten. Als ze geen pijn hadden, keken zeonverschillig of in zichzelf gekeerd . Jongemoeders zagen alleen hun kinderen ; een enkeloud vrouwtje glimlachte tegen haar . Ze draaidezich haastig om, en ze haatte Ko, omdat hijdaar kon zitten, bezig met zijn eigen werk,zich we! bewust van zijn hooding . Als vaderplotseling to voorschijn kwam uit zijn kamer,dan was zijn blik op de menschen gericht ; hijzou hen genezen, helpen, maar Ko keekalleen in zijn boeken en, heimelijk, naar zich-zelf .

In huffs was zij „het meisje" . Niemand ver-wachtte dat ze van de school zou houden, ofdat ze knap zou zijn . Toen ze eindexamen hadgedaan -- dat had haar vee! inspanning ge-kost -- wist ze niet wat ze met haar !even doenzou . 's Avonds in bed dacht ze vaak aan haarbroer Wim, dien ze zoo weinig zag, en die„slechte neigingen" had. Haar ouders wildenhaar naar het buitenland sturen ; ze vroegof ze alsjeblieft niet hoefde . Hield ze zooveelvan haar huffs? maar er waren altijd dingen diehaar drukten .

Nu was ze geheel dat jonge meisje, eenbeetje lang en spits, met zacht bruin haar engrijze oogen. Haar bleeke mond weifelde tus-schen een glimlach en een ontroerd trekje vanpijn of afkeuring. Ze leefde in het oude huffs,

De Gereede Glimlach. 8

I 1 3

waar zooveel omging, waar dagelijks vreemdenkwamen, met hun lasten . Ze waren alien omhaar; -- ze zag het opene, lachgrage gezichtvan Wim, dien ze heimelijk had lief gehad,Ko, die een goed man zou worden, en Keesnaar wien ze het liefste keek . Wat verder weg,maar duidelijk, in een helder gelijkmatig licht,zag ze haar vader en moeder, sterke menschen,die het levers lief hadden . En ook waren er velepatienten van haar vader, oude vrouwen voor-al, die om troost vroegen, en zelf maar vastbegonnen met hoopvol to glimlachen, -- hoop-vol, maar toch droevig, uit een gekwetst, maargeduldig hart.

En iets in haar was er anders dan het ooitgeweest was : ze gloeide van binnen, niet bran-dend, maar zacht en levenwekkend, alsof er eenvonk gevallen was, die smeulen bleef . Ze wistzich gelukkig ; er was veel iced, maar toch voeldeze zich blij . Ze was jong, het eigenlijke leverskondigde zich aan, en ze wilde er graag aanbeginners. Waarom aarzelde ze nog? maarin die aarzeling lag vreugd .

Plotseling was het beeld weg . Even nog kwamhet gezicht van haar moeder terug, een vol enblozend gelaat, met tintelende oogen ; -- toenzag ze Dirk, en de levensherinnering leek zon-der onderbreking zich voort to zetten .

Ze had een grooten kring van vrienden envriendinnen gekregen; 's zomers werd er ge-tennisd, 's winters waren er feesten binnens-

" 4

huffs. Al die meisjes waren vroolijker en luiderdan zij . Ze hadden veel meer woorden enlachjes, - maar misschien zeiden ze minder .Zoo behendig waren ze, dat ze de taal moistento gebruiken als schuilhoek bij het verstop-pertje spelen . Elien kon dat niet ; ze zweeg,en gaf zich ook daarin open en bloot . Als zedit voelde, dan brandde er vaak een blos inhaar wangen, en haar geest zocht verward enhulpeloos naar bedekking . Ze merkte wel dater minder op haar gelet werd dan ze vaakmeende, toch bleef de angst om zich bespot-telijk to maken haar kwellen . Zich heelemaalonttrekken aan dien kring, kon ze niet ; ze voeldeeen behoefte aan andere, jonge menschen,al wilde ze dit nauwelijks weten. Ze besefteniet, dat ze zich voorbereidde op het huwelijk,in de stilte van haar hart, en openlijk, door bijhaar moeder de huishouding to leeren . Hetwas haar altijd weer een verrassing, als eenmeisj a en jonge man uit haar kring zich ver-loofden . Ze kon niet begrijpen dat er ernstwas geweest in hun spel, en dat de stuwkrachtvan het leven zoo sterk was .

In den loop van eenige jaren veranderde hettroepje vaak ; menige jonge man trok de wereldin, enkele meisjes trouwden buiten dien klei-nen kring, en nieuwelingen sloten er zich bijaan. Dirk Hofman was trouw gebleven ; al lieshij zich niet heel geregeld zien, hij toonde zichtoch telkens weer in hun midden .

I15

Er kwam een lente waarin velen zich ver-loofden . Als Elien de namen zou hooren :„Weet je 't al? Marietje en . . . ." of „Truusheeft zich verloofd met . . . ." dan telkens voeldeze haar hart een oogenblik stil staan. Ze glim-lachte bij voorbaat, ze keek in de oogen van despreekster, haar lippen bewogen mee .En dan . . . , nee, de spanning brak, Dirk

Hofman had zich niet verloofd .Men ging dien zomer nog met elkander uit,

al dunde ook het troepje . Toen, op een mooienherfstdag, zou er samenkomst zijn even buitenhet stadje, aan den rand van het bosch. Erwas iets looms in Elien, terwijl ze daar heenliep; bijna voelde ze een heimelijke verwachting,en, uit angst, een klein verzet . Ze ging tochvoort; haar vrijen arm zwaaide ze langs haardunnen witten rok, en haar grooten stroohoedhield ze in haar hand. Ze zouden gaan roeienop de vaart ; ze hield wel van het water, maar betzonlicht was er soms zoo fel, en dat maaktehaar moe . Ze geloofde dat ze niet sterk was ; --~klaagde ze niet dikwijls over hoofdpijn? en inden middag werd bet leven haar eigenlijk tozwaar . Het zou zeker beter zijn als ze nooittrouwde. Je kon een ander toch ook niet alleszeggen, al hield je van elkaar, -- en dan werdje heel eenzaam. Ze had soms zulke vreemdegedachten, die waren niet onder woorden tobrengen, en bet deed pijn, als je bet probeerde .

Ze liep wel langzaam,

ze zou misschien

iib

to laat komen, en dan waren de anderen alweg, -- maar ze verhaastte haar stappen niet .De zon scheen over het oude groen van deboomen, warm en koesterend . Nu naderde zede open pick waar ze zich zouden verzamelen ;links was een kleine vijver, recht voor haaruit een grasveld, en daar tegenover begon hetbosch. Aan den zoom van het bosch stond eenbank; daarop zat iemand met zijn gezicht naarhaar toe ; een opgeheven gezicht, donkere oogenonder een hoog voorhoofd . Dirk Hofman.

Ze voelde een groote moeheid in haar knie-en; bijna meende ze in elkaar to zullen zakken,maar dat duurde niet langer dan een oogenblik .Hij was alleen ; niemand zou er komen dan hij,

en zij. Ze zouden dezen dag samen zijn,en ze moest naar hem toeloopen over dat gras-veld, dat haar heel groot leek, een effen groenevlakte, waarin ze struikelen kon . -- En ze liepvoort ; haar hart trilde, en ze beet op haar lippen; ze had zich aan hem overgegeven, maarze wist het niet . Onbeschermd voelde ze zich,temidden van een groot leven, -- maar ze hadeen doe, en dat zou ze bereiken .

Met een bijna klanklooze stem zei ze : Dag ;-- waar zijn a an eren?

Hij reikte haar geen hand en keek haar ookniet aan ; -- bijna vloog er een snik uit haarkeel, maar ze beheerschte zich .

Er is niemand gekomen dan jij en ik,zei hij ; -- zullen we gaan?

"7

Ze knikte toestemmend .Nu liepen ze samen voort, haar beenen wa-

ren loom en zwaar . Dirk, - hij had zich nietverloofd met een van de andere meisjes, hijwachtte op haar, ze wist het flu zeker. Maarals het niet waar was? Och stil, ze wist het zooduidelijk .

In de kleine roeiboot herstelde ze zich wat .Ze zette haar hoed op, legde haar handen inhaar schoot. Dirk hanteerde de riemen . Haarvoeten zouden misschien de zijne kunnen ra-ken; verder was de afstand vrij groot tusschenhen. Een heerlijke frischheid steeg uit hetwater; het bijna rimpellooze vlak glansde vaneen zilverig licht . Onder een overhangenden wilglieten ze zich drijven, en hij sprak woorden dieniet vreemd klonken, en toch heel nieuw waren .

Hij zei :-~- Ik zou wel heel goed moeten zijn, om

jouw man to mogen worden .Ze sloeg haar oogen naar hem op . -- Maar

je wilt toch wel?Ja, antwoordde hij, en de klank van dat

eene woord bleef lang tusschen hen trillen .Hun lichamen naderden elkander niet ; zij

bleef in den stuurstoel zitten en hij op de roei-bank . Hij kuste haar nog niet, dien eersten dag .En er bleef een beklemming over haar . Was hetverkeerd dat ze naar hem toekwam over datgrasveld? -- moest het altijd zoo zijn, als jeje verloofde? Andere meisjes lachten zooveel,IIg

en leken onbekommerd, --- maar voor haarwas ook het gelukkige levee moeilijk .

Het gelukkige levee....Ja, ze had getrildvan vrome blijdschap dienzelfden dag, toenze naar huffs terug liep, alleen, want Dirk hadze gevraagd haar niet meer to vergezellen . Inhaar witte jurk ging ze Tangs de groen en gou-den wegen, fijne gele berkenblaadjes lagen inhet gras, en de lage zon kleurde de wolken-vegen in den azuren hemel rote-rood . Ze dorstniet naar huffs to gaan . Hoe moet ik het zeg-gen? herhaalde ze in zichzelf, -- ik kan hetniet zeggen . Ze zullen aan een gewone ver-loving denken, en dit is anders .

Ze was bang, maar nu eerst moist ze waarom :bang dat haar vreugd zou breken op de minderinnige gevoelens van haar ouders, haar broers .'t Was of haar ziel glimlachte, nu dat jongemeisje in haar herleefde en zij het tevens ob-jectief zag . Zij . . . . wie was zij nu? Ze wildezich inspannen om dat to doordenken, maarze kon het niet .

Net bleeke licht werd niet langer vastge-houden door de raamvlakken, --- het stondbinnen in de kamer, het omvatte haar . Wasdit de dood? Ze zweefde al in de ruimte, --een haan kraaide den hemel open .

Zuster Gerda vond de pols van mevrouwheel zwak, en ze besloot haar zooveel mogelijk

met rust to laten . Zij, de voortvarende en zake-lijke verpleegster, zij aarzelde met het ingevenvan de medicijn . Voor het eerst zag ze in dezepatient niet langer de zieke, maar de vrouwdie stierf, en ze had eerbied voor den dood-strijd. Zij en mijnheer Hofman stonden ee noogenblik samen voor het bed .

-- Zal ik thuisblijven zuster? vroeg hij, enzijn oude stem klonk kinderlijk .

Ze antwoordde niet dadelijk . Haar verant-woordelijkheid was groot ; het zou zeker vei-liger zijn als hij thuis bleef, maar hij maaktehaar onrustig, want ze had medelijden methem, en kon toch niet met hem praten . Ze keeknaar het bijna verdroogde en gelige gezichtvan de vrouw.

Het is beter das u gaat, zei ze langzaam,maar komt u tegen den middag even terug,dan zullen we verder zien . Het kan zijn dasde pots nog was beter words, voegde ze er naeen oogenblik bij .

Hij ging, en ze begon de kamer op to ruimen .Onwillekeurig maakte ze er een spelletje van,voor haar zelf onhoorbaar to bewegen, en hei-melijk gaf het haar plezier, dat dit haar nooitgeheel gelukte . Ze verzette de medicijn-fleschonhoorbaar, stofte de tafel af, -- maar als hetheel stil was, meende ze nog haar hart to hoorenkloppen. Of voelde ze het alleen? Misschienzijn er uiterst fijne, zintuigelijke waarnemingen,dacht ze, waarvan niet meer is to zeggen of ze1 20

ons bewust worden door het gevoel of hetgehoor, het gezicht of de smack . Een grens-gebied . -

Onderwiji ging ze herhaaldelijk naar de ziekekijken . Die leek to sluimeren . . . .

Toen de jonge mevrouw was gekomen, zeizuster Gerda haar : Het was took wel goed, alsu flu hier bleef.Emmy's blik werd doffer . -- Waken, be-

doelt u? vroeg ze .Och, zoo u wilt, er is een nachtzuster .

Het klonk onverschillig .-- Maar niet meer weggaan, en mijn man

hem waarschuwen . . . . Terwijl ze sprak,knoopte ze herhaalde malen haar mantel openen weer dicht . Ze zou het liefst dadelijk naarhaar man zijn toegeloopen om het hem to zeg-gen, maar wist dat ze blijven moest en ditnieuwe aanvaarden . Het vie! haar niet gemak-kelijk . Een dag in haar eigen huffs was korten licht. Maar haar ouderlijk huffs had ze achrmaanden geleden verlaten, en sindsdien washet onbegrijpelijk voor haar veranderd. Zewist dat ze er niet ongelukkig was geweest,maar ze achtte dat oude geluk niet meer. Dik-wijls kon ze niet laten erop to schimpen : hetkwam haar zoo kaal en dor voor . Sinds haarhuwelijk voelde ze zich jong, met een hevig-heid die ze nooit gekend had. Iederen dag

12 1

leerde ze jets van het leven, en vroeger, meendeze, had ze niets geleerd . Ze was werkzaam ge-worden, ordelijk en zeer stipt . Vroeger ging zelusteloos naar kantoor, werkte er traag, en haarvrije uren thuis verknoeide ze, - althans zoozag ze bet flu . En in haar hart verweet ze haarouders, maar vooral haar moeder, die kleur-looze, slappe jeugd .

Ze had haar mantel aan de kapstok gehan-gen, en liep naar boven . Het gezicht van haarmoeder gaf haar een schok ; in een nacht washet zoo veranderd . Het had geen menschelijketinten meer, en nauwelijks een uitdrukking .-- Maar waardoor was het dan zoo ontroerend?Door schoonheid? of door de herinnering aanliefde en goedheid? -- Ze wist bet niet .

Ze ging zitten, legde een oogenblik haarrecbterband op bet kussen, trok die toen terug .

Natuurlijk zou ze blijven ; bet leek haar fluplotseling niet meer zoo moeilijk . Moeder zougauw sterven . Was het vreemd dat ze geen een-zaambeid voelde bij die gedachte? ternauwer-nood jets van geniis . Och, ze had haar moederimmers niet meer noodig? -- Zou ze haarkind Elien noemen, als het een meisje was?ze hield wel van dien naam . En ze peinsde erwat op voort . Het werden haar gewone fanta-sieen, over kinderen, en de nooit verminderendeliefde van Jaap, haar man . Totdat ze meendehaar moeder to hooren zucbten. Ze wenddesnel haar blik, en de zieke sloeg haar oogen op .

1 22

Emmy, zei ze .De jonge vrouw voelde jets nijpen om haar

hart; een plotseling gevoel van verzet kwam inhaar op, -- angst ook voor een onafwendbarenslag .- Moeder, hoe gaat het? u ziet er flu wat

beter uit dan straks, minder . . , , minder bleek .Goed, zei de zieke, heel goed .Zult u gauw weer beter zijn?

Die woorden leken niet tot de ander doorto dringen. Zacht maar verstaanbaar zei ze :Ik denk zooveel .

-- 0 ja? waarover?Het was duidelijk dat de moeder niet ant-

woordde . Ze zei : Ik ben heel gelukkig geweest,meer nog dan dat: vol vreugd .

Emmy waagde voorzichtig de woorden : Toenu een jong meisje was . . . . Maar flu deed demoeder haar oogen weer dicht. De zweem vaneen blos bleef over haar uitgeteerde wangen .En Emmy dacht aan haar moeders jeugd;ze wist daar niet heel veel van . Haar groot-

vader was een gevierde dokter geweest, hijverdiende veel geld . Zijn huffs was groot en volantieke meubelen . Er waren drie zoons en eendochter . Grootmoeder was een opgewektevrouw; --- de jeugd van haar moeder leek haarbenijdbaar . Geen wonder dat moeder dit hadherdacht . Maar waardoor was ze later zoo . . . .bijna droefgeestig? of tenminste zelden blijen fleurig? Haar jeugd had het bemvloed,

1 23

gedrukt, haar jonge-meisjestijd bekneld.Zou moeder werkelijk beter worden? neen,

de dokter zei dat bet niet mogelijk was, enmisschien wenschte zij, Emmy, bet ook niet ;

want zou ze later weer haar huffs kunnenuitgaan, en bier terugkeeren? om haar moederan to zien sterven, en . . . .Ze was wel hard, misschien . Bijna voelde

ze zichzelf moeder, en bet leven kon nietaltijd zijn zooals we bet ons wenschten . Watdorst ze to weten van haar eigen leven? zoubet geen onverwachte jaren kunnen brengen,leed en moeiten? Ze voelde zich zeker vanJ aap's liefde, -- maar haar kinderen, zoudendie haar liefhebben? -- Ze was nog jong, zekon haar moeder niet missen .

Moeder, zei ze zacht .Maar de zieke lag onbewe elijk .

Moeder! -- Ze meende dat ze haar stemhad aangezet, en toch klonk die nog wankelen schraal .Er kwam geen antwoord .

En de zieke overdacht haar leven . Toen zetwee jaar getrouwd was, kreeg ze een zoon .Het zware lichamelijke lijden bij de geboorteverschrok haar en stoorde haar geestelijk even-wicht, Haar vader, die aan haar bed kwamze was door een jong specialist geholpenhoorde haar heesch en star f luisteren : dit is

1 24

verschrikkelijk, en ik heb het nooit geweten .Ze kreeg koorts en was dagen-lang in ge-

vaar; daarna beterde ze maar langzaam . Haar

jongen was zwak, een bleek, voos kindje, datmoeite had met het drinken . Zij, die het levengevoeld had als een blinde dwang van de na-tuur, en zich erover had ontzet, zij onderwierpzich flu aan dien dwang met een onbewuste,maar bijna gretige slaaf schheid . Ze verzorgdehaar kind ; urenlang had ze het op schoot,waschte en zalf de en poederde het, voerde hetmet eindeloos geduld de dunne melk, die zijnzwakke ingewanden niet zou schaden, en hemmoest doen groeien en sterk maken . De jongenschreide veel en klagelijk; haar zachte woordjesom hem to sussen leken haar de trieste bege-leiding van zijn klaagzang . Ook haar vadermerkte eens op : dit is het lied van het droevemoederschap .

En het kind stierf, ruim een jaar oud . Hethad niet leeren loopen of staan, het had geen

gearticuleerden klank geuit, nauwelijks eenbewust gebaar gemaakt. Diep in haar hartkeurde Elien het goed, dat haar kind stierf ;maar zelf verlangde ze niet meer to leven . Nade zeer stille begrafenis bleef ze in haar bedliggen, volkomen apathisch . Toen dit eenigedagen had geduurd, riep Dirk haar vader,vroeg hem, haar in het ouderlijk huffs terug towillen nemen en to verzorgen, - hij kon hetalleen niet aan. Maar de dokter schudde zijn

I 2 5

hoofd . Neen, zei hij, ziek is ze niet, ze hoort hier,bij jou, en hoe eerder ze haar eigen plicht her-kent, hoe beter . Plotseling liep hij near haar toe .

Je moet opstaan, zei hij, je man is alleenen heeft je noodig.

Ze antwoordde niet en bleef roerloos liggen ;als ze gedurfd had, zou ze den vader haar rughebben toegekeerd . - Maar den volgendenmorgen stond ze op, en hervatte haar werk aande ontbijttafel . Het was een grauwe winter-ochtend; veal plekte het licht om hen heenuit den machteloozen westelijken hemel .

Wat waren ze beiden nog jong, zij en Dirk ;ze zag hun smalle, vermoeide gezichten, schuwblikkend near elkaar ; hun trekken, onvast flog,weifelden . Zij stond bij de theetafel toen Dirkzijn stoel achteruit schoof. Hij kwam achterhaar, maar aarzelde nog . Ze draaide zich omen reikte hem een vollen kop thee. In zijn ver-langen near hun beider zielsvrede lette hijdaarop niet . Hoekig strekte hij zijn arm uit,raakte haar poll, zoodat de thee vie! . De kopen schotel braken in scherven, het heete vochtstroomde over haar rok . Ze herkende plot-seling zijn schuchtere liefde, en glimlachtetemidden van haar verwarring, - en die glim-lach was bevrijdend voor hen beiden .

4ch vrouwtje, wet ben ik weer stom-onhandig ; - heb je je gebrand?

Ik geloof het niet, zei ze langzaam terug,maar wet ben ik net!iz6

-- Ga wat anders aantrekken .Ze ging. Toen ze weer in de huiskamer

kwam, stond hij nog steeds . Ze voelde dat zijntoenadering niet weer mocht mislukken, enlegde haar armen om zijn schouders .

Houd je nog van me? vroeg hij .Ze knikte ja .

We hebben elkaar toch uitgekozen, niet?-- 1k heb jou gekozen . Terwijl ze deze

woorden zei, steeg het bloed in haar wangen,want ze wist dat ze hem had vergeten voorhaar kind. Maar ze keerde tot hem terug . Washet leven niet mooi, waarin dit mogelijk bleek?En later kreeg ze twee gezonde kinderen .Maar had ze ook toen niet veel getobd, en washet haar niet alsof ze haar eerste kind nooit zouvergeten? -- Hoe klein had ze haar leven ge-leefd, hoe angstvallig . Dorst ze gelukkig tozijn met haar kinderen? of bleef de wijding vande vreugd ontbreken? -- De wijding van devreugd? Maar die kende ze nu, die door-gloeide haar, en zou haar altijd blijven be-zielen . Kijk, ze voelde haar lichaam niet ; ster-ven was een zuivering van den geest, mis-schien . Ze wilde graag sterven, als ze daardoorde vreugde leerde zien .

Ze dacht plotseling aan de zee .Toen de kinderen klein waren, was ze dik-

wijls met hen naar het strand gegaan . DirkI27

wilde dat graag, hi' hield van de zee . Ner-gens, zei hij, ken ik zoo'n machtig evenwichtin de natuur als aan de kust van Holland: dezee, en het wijde duinenland. De golving vanbeiden, en de groote kleur-eenheden, met allerijke wisseling daarvan . - Ze wist niet of zijhet wel zoo zag; voor haar waren er zooveelandere dingen verbonden aan een dergelijkenuitgang. De kinderen wilden op bloote voetenaan het strand spelen ; - ze liet het toe, maarwaarschuwde voor de onverwachts hooge gol-ven, als voor een ernstig gevaar . In een reis-tasch had ze drooge kleeren en handdoekenmeegenomen, zoodat de kinderen heimelijklachten om haar woorden, en nooit rusttenvoor ze drijfnat en brooddronken uit de zeeto voorschijn kwamen . Dan knorde ze wel,maar het klonk zwak en pitloos, en niemandsloeg er acht op .

Na het baden moesten ze een groote wande-ling maken, dat was gezond, zei Dirk, - enze stemde dat toe, maar de vermoeienis wasvaak teveel voor haar . Het zand was altijdmul, en de zon scheen to brandend, of de windwas to guur. Aan wedstrijden in het beklim-men van een duin hoefde ze niet mee to doen,maar ze moest evengoed naar boven, en zagde anderen dan staan, triomfantelijk en sterk .Waarom het toch „verderop" altijd zooveelprettiger was dan „dichtbij"? Haar man enkinderen hadden de sterke zucht in zich naarIz8

het onbekende . Ze liepen fangs de zee en wildendatgene bereiken wat vaag aan den einder hadgeschemerd; ze doorwandelden een bosch enspeurden voor zich uit . Hun geest was bezigmet wat achter de bochten zou zichtbaar wor-den.

Maar zij kon de menschen begrijpen, de een-voudige, stifle zielen, die op het allereersteduin bleven zitten, -- niet op den top, diezou wel omrasterd zijn, maar enkele metersboven het niveau van den weg . Ze waren bui-ten, ze zaten in het zand, en konden een glimpvan de zee zien . Hun beenen strekten ze rechtvoor zich uit, hun armen hingen slap fangs hunlijf, en zoo keken ze, niet nieuwsgierig, eer meteen zeker welgevallen, naar de menschen diefangs trokken . Menschen met kinderen, men-schen met honden, met klapstoeltjes, metmantels en badgoed, met emmertjes en schop-pen, met fietsen en trekkarren ; lange drommenvan menschen, die alien „verderop" wilden. *Haar geest bleef achter bij die eenvoudigen,haar lichaam bong onder de vermoeienissenvan de ontdekkingsreizen . . . .

De zee, het bosch, de landen en de rivieren,ze zag alles in een wijden blik . En, vreemd,ze herkende de schoonheid, -- met eenige ver-won ering .

En die verwondering werd tot blijdschap,en de blijdschap tot een groot en diep ontzag .Het was of zijzelf grooter werd,

en toch

De Gereede Glimlach . 9

129

bleef er geen enkele gedachte meer aan betzelf in haar .

Naast bet bed zat de zoon, en tuurde voorzich uit . In huffs was bet stil . Hij had de nacht-verpleegster naar beneden gestuurd, want alshij niet alleen was met de zieke, dan vie! bethem moeilijk zijn eigen gedachten to denken .Een enkele maal keek hij naar bet verstilde,witte gezicht, dan beefde er jets in hem ende rol die hijzelf speelde, werd grooter en echter .Hij kon natuurlijk niet naar de kroeg gaan,vanavond .

De !ui zouden hem missen . Hij zag de be-kende zaal, vol donkey-gekleede jonge mannenrondom de tafeltjes, de rookflarden en -plui-men, bet bewegen van de handen, de geani-meerde gezichten . En dan hoorde hij stemmen,overmoedige, luide, en beheerschte, die matkionken . Telkens vroeg iemand: waar blijftHofman? -- en een ander haalde zijn schoudersop . -- Hofman? ik geloof dat zijn moedersterft .

Er waxen natuurlijk lui die geen moedermeer hadden, -- bovendien, je sprak daarniet over. Maar een moeder die stierf, -- datwas wat anders, -- en als je daardoor niet opeen belangrijke kroegjool kon komen . Hij zouwe! graag plotseling willen binnen stappen,om een uur of elf bijvoorbeeld, zeggen : God,

130

ik moest er eens even uit, die dood treuzelt zoo .En dan meteen een sigaret aansteken, ernstig,zich wat voorover buigend naar de ontstokenlucifer van een ander .

Dank je. Hoe staat het hier? wie kletsthet hardst, vanavond? -- en steeds, in een ver-ren blik, jets houden van herinnering aan ditziekbed.

waarachtig, sommige kerels beseften denernst van bet leven nog niet . Een onbezorgdejeugd, die had ook hij gekend, maar bet ver-schil zat in den aanleg . Daarom hield hij vanzijn moeder, die een diep levens-besef had .Hij keek naar haar . En zoo to kunnen sterven,dacht hij, zoo waardig en stilt - (maar hij hadnooit eerder den doodstrijd gezien, en besefteniet hoe klein en berekend zijn gevoel was) .

Na de begrafenis zou hij heel hard gaan wer-ken, -- zijn groote verdriet trachten to dempenmet de studie . Hij wilde niet een gevierd huis-dokter worden, zooals zijn grootvader was ge-weest, -- dat leek hem to goedkoop . Jovialiteit,goede manieren en een ijverige plichtsbetrach-ting -- hij had er een klein lachje voor . Maareen academische loopbaan --- assistent zijn vaneen bekend professor ; -- hoe vaak was bet ge-beurd dat de roem van een hoogleeraar lang-zaam maar zeker over ging op zijn helper . . . .

De zieke had haar oogen opgeslagen en zaghaar zoon . Hij keek niet naar haar, en zewendde haar hoofd wat van hem af, zoo weinig,

I3'

dat het misschien voor een ander niet to mer-ken zou zijn geweest, maar zijzelf voelde het .

Nu herleefde de tij d toen de gedachte inhaar was: misschien houdt Dirk van een anderevrouw. -- Ze hadden zoo weinig vrienden ;er kwamen haast nooit menschen bij hen, --alleen haar broers met hun vrouwen, en de on-getrouwde zusters van Dirk . De gedachte deedhaar pijn; ze wist niet hoe die ooit in haar wasgekomen. Dirk stond nu aan het hoofd van dezaak, die zijn vader had opgericht, en zijn in-komsten waren ruimschoots voldoende voorhun eischen . Ze wist dat Dirk hard werkte, zebegreep dat hij al zijn gedachten noodig hadvoor zijn zaak. Maar toch - als hij 's morgensnaar kantoor liep, als hij voor of na beurstijdging koff iedrinken in de stad, waarvan was hijdan vervuld? Ze maakte het zich bewust datze zijn bestaan van handelsman, heel zijn dagvan werken, had verwaarloosd in de som vanhun leven . Dat samenleven, meende ze, werdopgebouwd in de avonduren en de vrije dagen .Maar flu ontdekte ze een machtigen factor,die er wellicht de grondslagen van legde : zijnuren zonder haar .

En ze dwong zich vertrouwelijk met hem tozijn . Ze sprak hem over dingen, die ze vroegerniet had aangeroerd, ze legde haar grootstekuischheid af, en had plotseling een levens-kennis die hem verbaasde . Dan vroeg ze zijnoordeel over allerlei, luisterde aandachtig,

I 32

trachtte haar eigen gevoelens zoo zuiver mo-gelijk veer to geven .

En ze vergiste zich niet in de uitwerkinghiervan: ook hij werd vertrouwelijker . Hij ver-telde haar, dat hij sinds kort een dame-boek-houdster had, een gescheiden vrouw, die haarwerk funk en accuraat deed . Elien toonde zichniet verbaasd toen het bleek dat hij de levens-geschiedenis van die vrouw tot in de puntjeskende, en de vraag : wanneer heeft ze je ditalles verteld? hield ze zorgvuldig in . Ze luis-terde en uitte woorden van medelijden,maar dat ze de vrouw in haar huffs zou kunnennoodigen, kwam niet in haar op, en Dirkvroeg haar niet dit to doers . -- Ze informeerdesindsdien meermalen naar mevrouw Elburg,kreeg een antwoord dat haar nooit ontwijkendleek ; - en zoo zou ze gerust hebben kunnenzijn, maar was het niet, --W niet geheel . Ze vroegzich of wat die vreemde vrouw voor Dirk be-teekende, en wist geen antwoord . Zijn ver-houding tot haar was niet veranderd, maarhet leek haar plotseling mogelijk, dat Dirk eentweede levers leidde, waarin andere vriendenoptraden, waarin misschien zelf s een anderevrouw zijn liefde had . Dat levers binnen todringen, het to onderzoeken, daarvoor schrokze nog terug .

Dien winter werd Dirk ziek . Hij hield zijnbed, had al gauw hooge koorts ; -- de dokterconstateerde na enkele dagen longontsteking .

' 3 3

Nu was het Elien of ze zijn leven geheel inhaar hand hield, -- en ze werd rustig . Nooitwas ze zoo sterk en onvermoeid geweest alsin dezen tijd. Ze verpleegde haar man, - hijwas van haar afhankelijk als een jong kind vande moeder ; maar sevens zag ze in hem den-geen die haar leven schraagde, en dien ze daar-voor behouden moest . Toen hij herstelde, naweken, kwam op een avond onaangekondigdmevrouw Elburg, en vroeg naar hem . Emmy,die haar de deur had open gedaan, lies haarbinnen . -- Moeder, zei het kind, mevrouwElburg vraagt naar vader . De inleiding had nietbeter kunnen zijn . Elien voelde dit, en glim-lachte vriendelijk . -- Komt u toch binnen,ik ben blij u to zien . Ja, het gaat nu goed methem, heel goed. Ik heb een enkele maal berichtgestuurd, daar weet u natuurlijk van, -- enVrieze, de procuratie-houder, is dikwijls naarhem komen vragen . Me dunks, u kunt wel evennaar boven gaan, als u wilt . -- Ze ging de be-zoekster voor, opende voorzichtig de deur vande ziekenkamer . -- Dirk, daar is mevrouwElburg, -- en lies hen beiden alleen .Was ze zoo zeker van hem? had hij geen

ander leven dan naast haar? Maar toen zealleen in de huiskamer zat -- ze stuurde Emmynaar bed -- toen vie! alle zekerheid van haarweg, en ze doorleef de een half uur, das ver-wonderlijk lang en vol was. Ze dacht aan haarverloving, aan Dirk's woorden: Ik zou we!

I 34

heel goed moeten zijn om jouw man to mogenworden, -- en daarin hoorde ze voor het eerstverzet. Verzet,

zwak en machteloos mis-schien, maar toch . . . . een wringen met deschouders, een zich los willen maken van haar .En was dat in hem gebleven? had het lang ge-sluimerd, en stak het zijn kop weer omhoog?Een andere vrouw zat bij hem, een vrouw die hijwaardeerde en beklaagde . Zou hij flu zijn han-den uitstrekken naar . . . , naar een nieuw geluk?

Toen de bezoekster gegaan was en zij zooargeloos mogelijk bij haar man binnen trad,zag ze hem rustig liggen als in gepeins .

waarom ben je er niet bij gebleven,vroeg hij, ze is iemand die behoefte heeft aande sympathie van andere vrouwen .

Inwendig trillend antwoordde ze : Dat wistik niet .

-- Het zou toch heel natuurlijk geweest zijn,als je het verlangen had getoond haar to leerenkennen .

Ze dacht : Is het niet ook heel natuurlijk,dat ik dat verlangen niet heb?

Maar ze zweeg . Even later zei ze : Het hoefdetoch niet juist dezen avond? je bent nog zwak,je moet je veel ontzeggen .

Maar toen hij beter was en weer naar kan-toor ging, kwam hij al gauw met de mededeelingthuis dat mevrouw Elburg ontslag had geno-men. Haar vroegere schoonvader, die oud eneenzaam was, had haar hulp ingeroepen .

' 35

Elien dacht : Wil die vrouw mij sparen, sinds zeme gezien heeft? of is alles wat ik denk onjuist?

En weer kwelde haar de onzekerheid .

Maar flu verhief haar geest zich daarboven .Ze zag zich een wereld vol vrouwen, jonge,bekoorlijke vrouwen, die den tijd hadden hunuiterlijk to verzorgen, vrouwen die hun werkgoed deden en recht hadden op waardeeringen eerbied, die de bitterheid van het leveehadden geproefd en een zacht en diep mede-lijden verdienden . -- Maar los van die alien,ergens boven of naast die wereld, leefden zij enDirk, -- Dirk, die niet het geluk had gekozen,misschien,-- maar de goedheid. En de goedheidgaf een vreugde, die meer was dan geluk .

Er was een tijd gekomen, dat ze 's zomersmet haar man op refs ging. Den eersten keerwas ze verbaasd over zijn ingenomenheid methet plan, zijn geestdrift en blijdschap. Iederendag kwam hij met wat inkoopen thuis, -- eenkoffer eerst, dan een reisdeken, een bergstok,een pet, een thermos-f lesch, en nog veel meer .Ze keek verbaasd naar al die dingen . - Maarman, zei ze, dat hebben we toch niet noodig!-- Natuurlijk we!, antwoordde hij, en in

zijn oogen zag ze een kinderlijke genegenheidvoor wat hij bijeen gebracht had . Toen gum-

136

lachte ze, en streek met haar hand over deruige reisdeken . -- Alle vreemde plaatsnamendie hij haar noemde, alle wegen, rivieren engletschers, „Schluchten", passen en meren,ze kon ze niet onthouden. Het reisplan wasvoor haar onoverzichtelijk, een verwarringvan namen. Ze was bang voor den eerstentreinrit van vierentwintig uur, die haar eenondragelijke hoofdpijn zou bezorgen, ze hadeen vagen angst voor onbekende steden en voilehotels, -- maar ze ging moedig op weg .

Het reizen maakte Dirk jong . Ze had nietgeweten dat hij zoo'n scherpe opmerkingsgavebezat, en ze verwonderde zich over zijn liefdevoor het onbekende . In de nauwe coupe ver-moeide haar zijn bewegelijkheid, en later, inde wijde natuur, was het de bewegelijkheidvan zijn geest, die haar niet met rust liet . . . .

Ze dacht aan een treinreis in den vallendenavond ; -- ze was moe, -- bij het instappen zeize zichzelf niet anders dan: last ik me goedhouden . Ze zat aan het venster en reed achter-uit. Dirk, tegen zijn gewoonte, was zwijg-zaam. Ze geloofde dat ze niet naar buiten hadgekeken, voor die vreemdeling instapte, aaneen klein station, en tegenover haar was gaanzitten . Hi} was een lange, magere man, intouristen-costuum ; zijn zware Rucksack gooidehij in het net, met een bundel touw en Steigei-sen. -- Wat zitten zijn kleeren slordig, dachtze, en wat zijn ze vuil .

De vreemde wendde

' 37

zich naar het raampje, dat openstond . Ze zagaan heel zijn houding dat hij doodelijk ver-moeid moest zijn ; -- zeker was hij hoog inde bergen, bij de eeuwige sneeuw geweest .Zijn gezicht was scherp van lijn, en gebruind,maar dof; zijn oogen leken lichtschuw, de ledenhingen zwaar ; - zijn smalle mond, die naarvoren kwam, ging smachtend open naar deduisternis . Zilverig licht waren de lijnen vande bergen tegen de donkere, diep-blauwelucht. En de man hief dat matte, vermoeidegelaat naar omhoog; - de oogen bijna dicht,vangend de koelte van den avondwind . 't Konzijn dat hij bad . -- -~

Elien verwonderde er zich over, dat ze zooduidelijk dit beeld in zich droeg . Ze had welscherp naar den man gekeken, maar wist nietdat hij haar zoo ontroerd had . - Nu was hethaar of zijzelf uit dat venster leunde, of zeden klank hoorde van het bruisende, gul-pende water. Ze voelde het zachte donkey, delucht die nog lauw was, met frissche, nach-telijke stroomen erdoor, ze zag de zwarte,rechte dennen op de berghellingen, en in deweiden de bloemen ; - de sterke, diepe kleurleek erin gebrand. Ze zag de droge distels,die glansden als zilveren schubben, de door-zichtige teere vogelmelk . En ze dacht ook plot-seling aan den kleinen, bruin-oogigen jongen,die haar een bouquetje bergcyclamen aanbood .Ze zijn verlept, had ze hard-op gezegd, en deX 38

jongen week een stag achteruit . Maar Dirkkocht een bosje, betaalde het kind goed, ennam de slappe bloemetjes met zich mee inzijn hand. Later zette hij ze in een glas, en denvolgenden morgen waren ze weer frisch ge-weest ; -- in het heldere water reikten hundonkere stelen .

Ze had later nog veel reizen gemaakt, haastaltijd naar de bergen en de groote meren, enaltijd omdat Dirk het wilde . De eene keer leekveel op den volgenden ; gewoonlijk ging zemoe heen en kwam moe terug ; dankbaar we!,en met woorden van liefde en bewondering,maar zonder de ontroering die ze had zienhuiveren over het gelaat van dien vreemde .

Vie! nu haar eigen mond niet hunkerendopen, en sloot ze haar zwakke oogen niet voorde to groote strafing van deze wereld? Ze zounog eens de kleuren willen zien, alle kleurenvan het geweldige, wit-gloeiende licht, waar-mee de dingen van deze wereld zich tooiden .

Nog eens? -- neen, het was genoeg geweest .Ze kon haar oogen niet meer openen, en haarherinneringen niet meer oproepen, maar zevoelde, terwij! ze stierf, de brandende vreugdom het !even .

In een hoekje van de nacht-stifle kamer zathaar man . Voor zijn gedachten was Elien al

' 3 9

gestorven, en waakte hij bij een doode . Metzijn hadden stutte hij zijn zware hoofd, zijnellebogen rustten op een tafel; --- hij wist dathij langen tijd zoo zou kunnen zitten . Denachtverpleegster was er flog, maar verroerdezich niet . Op de tafel brandde een ouder-wetsche petroleumlamp; bet electrische lichthad de zieke teveel gehinderd .

Hij wilde aan haar leven denken, en begreepniet goed, waarom dat zoo moeilijk was . Alshij erg zich inspande, dan zag hij haar gezicht,de blauw-grijze oogen, die bijna nooit getinteldhadden; -- wel geglansd, zacht en wijs . De tinte-ling in andere oogen had hem vaak bekoord .

Elien dempte zijn levensvreugd, - hij haddit in den tijd van zijn verloving al geweten .Toch had hij haar lief, en hij was gelukkig methaar ; - maar hij kon zich niet uiten, en hijverborg zijn ontroeringen . Het leven leek hemdikwijls vaal en dor, -- er spatten geen vonkenuit, en door de vonken moest een mensch altijdopnieuw ontbranden .

Neen, hij kon niet denken aan haar leven,alleen aan het zijne. Misschien zou dat ook

gauw voorbij zijn, -- hij wist niet of hij hethoopte. Hij was flu zeker to oud geworden omalleen to kunnen genieten? - om tot die hoog-ten to stijgen, waar Elien hem niet had kunnenvolgen? -- En ook zijn kinderen zouden hemniet willen begeleiden, -- die hadden hun eigellevenskring . --- Dus zou hij eenzaam zijn . --140

Hij kende de eenzaamheid niet meer, ---- Elienwas hem een trouwe kameraad geweest, eenmakker, in de laagvlakten van het leven .

Maar was hij nu niet onbillijk? Misschienwandelde ieder alleen op de toppen en bestonder geen samen beleven van vreugd . -- Na-tuurlijk had hij dit wel gehoopt toen hij jongwas . En Elien zelf? Trouw en goed was zegeweest . Veel tegenslag hadden ze niet gekend,-- en eigenlijk geen smart . Zou hij een gemisaan smart moeten prijzen, -- zou hij daardankbaar voor moeten zijn?

Hij stond op en wilde naar het bed loopen .Juist toen hij zich omwendde, zag hij dat denachtzuster hem een teeken gaf . Op zijn teenenkwam hij nader. Hij zag Elien liggen, roerloos enstrak, -- maar neen, het was Elien niet meer .

-- Mevrouw is gestorven, zei de zusterzacht .

Hij wist hoe heel, heel anders de dood wasdan het leven, maar het trof hem opnieuw, enmet eerl diepen slag . Haar gelaat was als ge-beeldhouwd, het leek massief, onvergankelijk,en toch ver buiten zijn bereik .

Langen tijd stond hij daar ; - de zuster tradterug. Hij voelde niet dat hij een geliefd wezenaanschouwde, maar het was hem of hij door ditgespannen kijken nog enkele aardsche oogen-blikken lang de schoonheid mocht kennen vaneen menschenziel . En door die schoonheid ont-roerde hij tot een bijna heilige vreugd .

'4'

- met welke woorden ik haar heb gevraagd,en of ik heel gelukkig bars geweest - ik moisthet niet meer .- Maar Charles 1Hij bong hat hoofd over haar hand . - Daar-door leek hat me zo wonderlijk, dat ik earsvrouw zou unnen winners .Ze gingen zwijgend voort. Na een vijftig me-ter vroeg hij : Dwalen we ook to ver af?ma tuurde vooruit. - Ik heb hat gevoel, naarNoordwijk to kunnen lopen, zei ze . Dit ismijn hartewens geweest als kind : op een paardto rijden van Den Helder naar den Hoek vanHolland en in de duinen to overnachten metscheepsbeschuit als proviand .Hij glimlachte . - Je doet me aan Louis den-ken, die heeft vaak lanes hat strand gereden .Ik verlang nu hat meest naar de rust in deduinen. Hij wees naar een lagers top dichtvoor hen uit. - Zullen we daar omhoog klim-men? - je wilde toch landwaarts terug, enmisschien is er een luw plekje, waar we kun-nen zitten .Een tiental stappen gingen ze zonder spreken,toen zei ma zonder inleiding : lk heb soursnaar den dood van mijn moeder verlangd,vind je dat erg? - alleen omdat ik wilde, dater iets zou gebeuren . Ik bars niet zo'n grootpianiste, dat ik alles kan beleven door de mu-ziek. Sours heb ik gemeend van wel, maar hat

140

DE MEERDERE

DE MEERDERE

Emmy nam de telefoon op, Ja, Meijeren Keersen, -- en luisterde naar een onbekendestem, die haastig en onvriendelijk klonk. Zehad geleerd onbewogen to blijven bij haarwerk, ze wilde als een machine zijn, die ge-ruischloos en zonder horten loopt . In de voor-kamer werd gelachen; ze hoorde een hoogen,fluit-achtigen soon en wist : zoo lachte Marie,e concierge-vrouw .--- Nee, zei ze, mijnheer Meijer is al weg,

mijnheer Keersen is nog we! op kantoor. Ikzal u verbinden, -- een oogenblik .

Ze scha-kelde de telefoon om .

Ze vragen altijd naar wie er niet is, zeihet jongste bediendetj e .Emmy ging voort met haar werk . Den

laatsten tijd gelukte het haar goed, haar ge-dachten to concentreeren . Ze zat bij eenhoog raam, das op de binnenplaats uitkeek,en had een tafel voor zich alleen . De voor-kamer, waar de andere klerken zaten, wasdoor een tusschenruimte aan haar kamerverbonden; alle schuifdeuren waren wegge-nomen, en de „alcoof" was bergplaats voorietsen .Ze kon het gevoel hebben dat alles was bui-

ten haar gezichtsveld vie!, in een onbegrens-de verse was weggeschoven ; ze kwam daardoorniet alleen to zitten, das andere, links van haar,De Gereede Glimlach, 10 I 45

bleef, maar sterk verkleind, perspectivischgezien als in een cirkel gevat door evenwijdigloopende lijnen . Ze kon flu de stemmen vande verschillende meisjes hooren, zonder haarwerk to hoeven staken . Ze wist hoe ieder vanhen sprak en lachte met Marie, ze wist aan hetopengaan van die verre deur wie er binnen-kwam: Annie, het zes-jarig dochtertje vanMarie, een van de „heeren", Truus, Gesienof Joosje. Ze keek niet vaak terzijde, dan kwamdat alles to dicht op haar, -- ze wilde het verreperspectief behouden, en de afgeslotenheid, diehaar dat gaf. Ze werd „juffrouw Emmy" ge-noemd. Drie verdiepingen hooger, in de ge-zellige keuken van Marie, zou dat „juffrouw"er wel zijn afgesleten, maar Emmy kwamchar bijna nooit . Ze at haar middag-boter-ham in een melkinrichting, waar het onhuise-lijk en kaal was ; ze zei dat ze graag eenloopje wilde hebben, maar verlangde heime-lijk wel eens naar de lichte onbeduidend-heid van het koffieuurtje met de anderen .

Marie kon praten . Ze vouwde de wijdekranten op, die haar man had neergegooid, enschoof ze onder het kussen van haar stoel ; zemaakte de tafel aan kant voor „de meisjes",en zette bordjes condom . De kopjes, dieom elf uur gebruikt waren, spoelde ze schoononder de kraan, en sneed het brood op derechtbank, -- en onder dit alles door praat-te ze .146

-- Lees jij nooit de kraut, Marie? vroegTrues haar eens.

Ze antwoordde : Weet ik sours niet alles? enmaakte een beweging met haar hoofd zooalseen geit doet, die wil gaan stooten. Nog ophet klerken-kantoor, beneden, werd erom ge-lachen . -- Marie stale overal haar licht op . Zewas klein en tenger als een meisje, maar haaroogen hadden niets kinderlijks meer .Eenige malen per dag kwam Emmy binnen

bij haar werkgevers; Mr . Keersen gebruiktede voorkamer van de eerste verdieping, Mr.Meijer de achterkamer . Haar lichte voetstap-pen waren hier onhoorbaar, het to luide kiop-pen van haar hart wist ze to bedwingen . Deheeren zaten alleen, en werkten . MijnheerKeersen moest altijd zijn keel schrapen voorhij spreken kon, mijnheer Meijer had een diepeen welluidende stem. Hier was voor Emmyde andere wereld, ze wilde daartoe behooren,liever dan tot de wereld van Marie. Ze voeldezich jong en rechtop als ze binnenkwam, nietmeer verlegen, zooals in het begin, maar be-heerscht, kortaf, zakelijk .

In de voorkamer rinkelde een electrischebel: Joosje moest een bezoeker uitlaten. Zezei over haar schouder heen : Dat's toch zekerde laatste? Het liep tegen zes uur . -- KleineAnnie kwam binnen met een springtouw inhaar dikke vuistjes . -- Is mammie hier niet?0, ik zal jullie wat laten zien, ik ken al haast

r 47

de dubbele . --w De vloer dreunde, her touwsloeg hard tegen de brandkast aan, -- eenf iets vie! om .

Kind, je moet op je teenen springen .Metes, ik doe het altijd zoo .De fiets van mijnheer Keersen, stil nou

maar, hij is nog heel .Is mijnheer Keersen er nog? dan ben ik

vroeg, zei het kind .De deur vloog open . -- Straatmadelief! ja,

jij! schiet op, naar boven; komt me om zes uurthuis . Maar Marie zelf bleef, na dien uit-val, nog wat praten .

Emmy copieerde een stuk met lange, moeie-lijke zinnen, ze wilde het afmaken, het vlotteflu zoo goed. Truus zette haar hoed op voorden spiegel, Joosje was op de tafel gaan zitten ;ze praatten over gebakken botjes, en een hoedjevan C. & A . -- Kort daarop begon het gewonegescharrel met de fietsen . - Hier, houd eensvast, - jij staat ook altijd voor me, -- en toen :Dag juifrouw Emmy goedenavond - totmorgen . -- Emmy groette allen met namen,en even, voor de laatste alinea van haar stuk,luisterde ze naar Marie .

Ze wist niet hoe lang ze daarna nog alleenzat .Mr . Keersen kwam binnen met hoed en

das aan .Zoo, zei hij, verlangt u niet naar huffs?

Ze bleef ernstig .

Och ja .

I4g

Het zal mij benieuwen wie er met Ja-nuari opslag krijgt .

Ze bloosde even . -- lk werk niet altij d zoolang, --- maar als het zoo uitkomt . Hij reedzijn fiets al weg, en groette luchtig .

Nu sloot ze haar schrijfmachine en borghaar papieren op. -- Dat was alweer teveelgezegd, dacht ze, -- en toen voelde ze tocheen kleine voldoening, omdat ze waarschijnlijkmeer zou gaan verdienen .Buiten brandden de vroege lantaarns onder

een wijde, zilvergrauwe lucht, die naar hetwesten toe strakker werd en roomig-geel . Emmyliep met kleine stappen dicht Tangs de boomenvan den wallekant . Het water in de gracht wasdonkey en ondoorzichtig; er dreven dorre bla-deren op, die nog groen waren . Ze keek naarde voorbijgangers, en naar de huizen met hunsmalle of breede, voorname gevels . Ze dacht :Jk zou nu toch niet weer naar de melkinrich-ting willen, en dan weer naar kantoor, er moeteen avond zijn die alles afsluit, en dan een heelnieuwe dag. -- Als ze maar altijd diep en zon-der droomen slapen kon, zoo dat het ontwakeneen wonder was, -- maar dikwijls woelde zein haar bed, en werd wakker in den nacht .Dan meende ze sours dat haar moeder was op-gestaan en door het huffs liep. Er was niemanddan moeder en zijzelf, -- maar ze hoordevreemde geluiden. Als er dan plotseling ver-weg een haan kraaide, was ze gerust gesteld :

' 49

het bracht de stilte om haar heen terug . Enze bleef luisteren of het nog eens kwam, datverre, heldere roepen, en viel weer in slaap,ongemerkt . Ze hield niet van droomen . -- Kijk,was dat Ton? met een nieuwe jas aan? - Ja,ze hadden elkaar herkend .

--- Zoo, zusje, loop jij altijd? waarom fietsje niet?

Ze gaf daarop geen antwoord . -- Hoe is 'tmet jou? we hebben je in lang niet gezien .

Hij pakte luchtig haar elleboog . -- Ga mee,dan zal ik je een nieuwtje vertellen .

Waar naar toe? Ze zag dat hij aarzelde, enhet ging door haar heen: we hebben elkaar zon-der blijdschap herkend .- Nou, je kon wel met me gaan eten, he?Ze schudde haar hoofd .

Moeder wachtop me .

o ja? sinds wanneer . . . .Maar ze praatte daarover heen .

Kom jevan je kantoor? is het druk?

Dank je, en bij jou? het klonk licht spot .tend . -- Eigenlijk zijn we concurrenten; alsik voor mezelf begin, moet je maar bij mijkomen .

Ze lachte even. Neen, dat zal ik nooit doen .Hij stond stil . -- Ga je mee of niet? ik heb

honger .Ze keek hem aan, hij was een half hoofd

grooter dan zij . Vertel me je nieuwtjemaar .

I 50

Er kwam een lack om zijn mood . --- Ik hebme verloofd .-- Och, is bet dat, --- och Ton, gelukge-

wenscht, boor . Is ze . . . , kan je niet mee gaannaar moeder en bet haar zeggen, en dan . . . .Maar terwijl ze nog sprak, dacht ze : nee, datwil hij niet, - en hij zegt dat hij honger heeft .

Schei uit, zeg, moeder mag bet nog nietweten. Hij keek over haar been .

Eigenlijk is bet nog niet zoo ver --- ik --~ke . . . .

Emmy voelde zich tbch teleurgesteld . -- 0,moet je haar nog vragen? bet klonk licbtelijkschamper .

Hij schokte zijn schouders . -- Gut, datvragen, -- ik ben zeker van haar .

-- Hoe beet ze?Zeg ik je niet. Nou, tot kijk . -- Hij

draaide zich al om .Ga je flu naar haar toe?Nu? wel nee. --- Hij keek haar verbaasd

aan .4. Dag, -- kom maar eens anloopen .Ja, stellig .

Ze gingen ieder buns weegs .Als hij nog eenmaal had aangedrongen,

dacbt Emmy, -- maar bet kon hem blijkbaarniet schelen . -- Ze liep vlugger nu dan vbbr deontmoeting. Wat zou bet voor een meisje zijn?hij dorst haar niet goed to vragen. -- Ton waseen Streber. Advocaat, geassocieerd met Mr .

I51

Steenkamp . Dat zaakje gaat dunkt me goed,had mijnheer Meijer laatst gezegd, met eenlichte ironie in zijn donkere stem . En Tonhad haar beloofd : Als ik zesduizend per jaarverdien, krijg jij een bontmantel van me .Vreemde belofte, -- ze zou hem er nooit aanherinneren. Bovendien kwam er nu een ander,die zijn voorspoed zichtbaar kon maken . Alshij trouwde, een eigen huffs had . . . . Ze mochthet moeder dus niet vertellen, maar ze waslast, ze zou een tram nemen .

Dicht bij huffs dacht ze: Waarom rep ik menog? ik weet dat moeder verdiept zal zijn ineen boek, dat het eten is aangebrand, of koudstaat to worden, dat . . . . Maar ze smoordedit alles. Er was eenigen cooed toe noodig, densleutel in het slot to steken . Keen, stil, ze wildezeggen : ik ben het maar, en ook voelen : ik-ben-het-maar . Waarom zou er voor haar zoogoed gezorgd moeten worden? omdat ze werkte?

Op de trap rook ze nog niets bijzonders .„Heeft aangebrand ook pootjes, moederAagt?"Ze deed de deur open ; de tafel was met naai-gerei overdekt; haar moeder stond voor denspiegel .

-- Dag! Hoe is 't, gaan we ook eten?Mevrouw Verschuijl draaide zich om .

Dag Em, och, wil je eens kijken of ditkraagje goed valt?

Emmy legde haar tasch neer, en nam hetzijden halskraagje tusschen haar vingers .

152

Dit is nieuw, he? Ze dacht : bet wit kleurtniet bij uw oude gezicht .- Ik heb er zoo'n werk aan gehad, zei de

moeder klagelijk. En zie je niet dat de heelejapon veranderd is? ik heb vandaag geen let-tertje gelezen .

Emmy had kunnen huilen, maar ze dwongzich tot een lachje .

Dan bent u braaf geweest, en . . . . zespoof overdreven hard door haar news ikrul geen etensgeur .

Neen, ik dacht: als Emmy eerst thuis is,dan weet ik beter den tijd .

Ben ik een klok? Ze zag in haar verbeel-ding Ton aan een keurig gedekte tafel zittenze rook groentesoep . Maar nu moest ze dejapon van haar moeder bekijken . - Ja, zei ze,ja, dit kan heel best zoo, en de woorden : waar-om hebt u hem veranderd, hield ze in .

Maar Em, zit dat kraagje heusch goed? . . .Zoodra ze kon, liep ze naar de keuken . Er

waren resten van den vorigen dag, aardappelenen runderlapjes . -- Mevrouw Verschuijl kwamook binnen . - Wil jij bet maar doen, kind?dan ruim ik den naaiboel op . - Emmy bondjuist een blauwe boezelaar voor ; ze antwoorddeniet. Haar moeder bleef toch nog staan, alsvoor een praatje .

-- Is er verder niets gebeurd? vroeg dedochter .

Nee, niets . Alleen heeft oom Fer aange-

I 5 3

beld, ik zag hem door het s~pionnetje, maar-re,ik was toen juist aan 't passers, ik kon hem nietopen doers .-- 0 . Emmy stampte de aardappels . -- Hij

komt niet zoo dikwijls, moest hij misschiengeld brengen?

Nee, dat geloof ik niet. Hij is er vaak ge-weest, den laatsten tijd, hij wil maar dat Tonmijn vermogen zal beheeren .

Uw vermogen, -- zei Emmy schamper,maar ze bedacht zich : zijzelf bez at n iets . Vrien-delijk zei ze : Waarom praat u er niet eens overmet Ton?

Mevrouw Verschuijl keek hulpeloos . -- Noue -- ze ging op den keukenstoel zitten -- ikheb eigenlijk liever iemand van het oudere ge-slacht, dat staat dichter bij mij, dat ken ik beter .Emmy wist hierop geen antwoord . De jus

in het vleeschpannetje pruttelde .He, zei ze, dekt u dan even de tafel . Me-

vrouw Verschuijl stond zuchtend op .-- Ik had me nog willen verkleeden, zei ze,

dit is nu mijn nieuwste japon, -- en ze bekeekzichzelf, frunnikte met blinde vingers aan hetkraagje .

Emmy, zonder haar hoofd to wenden, wisthoe haar moeder daar stond, een beetje huhpeloos en een beetje dwaas . -- Hebben we ooklets toe? vroeg ze snel .

Ik hoopte dat jij iets uit de stad zoumeebrengen .

I 54

De dochter antwoordde niet dadelijk, zeroerde krachtig in de aardappelpuree . ---- Nou,gaat u zich dan verkleeden, ik doe de rest we! .

Ben je dan niet boos op me, kind?-- Och, wel nee, maar ik krijg eindelijk

honger. Dat laatste zei ze grappig luid en metnadruk .

De moeder ging .Haastig ' nam Emmy borders en schalen uit

de kast, bedacht dat ze nog wel rijst kon ko-ken, en rekte zich om een pan van de plankto grijpen . -- Ze was vierentwintig jaar envoelde zich jong. Ook hoorde ze weer dat zegezegd had: ik doe de rest we! . Ik -- de restze kbn dat zeggen . Ze overzag haar werk enpakte meteen aan, ze schatte altijd juist watze in een bepaalden tijd kon afmaken . In hetgetuigschrift dat ze de heeren Meijer en Keer-sen had overgelegd, stond : „een zeer reeelekracht" . -- Gek uitgedrukt, -- maar moeder,bijvoorbeeld, was niet reeel . Je dag verdoenop een oude japon, en die dan nieuw noemen,een spierwit kraagje bij je oude gezicht . . . .Sill, ze zou dekken, ze was toch maar blij, datmoeder niet gelezen had . . . .

's Avonds kwam oom Fer t Emmy ontvinghem bovenaan de trap .

Dag oom, er is toch niets met het geldvan moeder?

Waarom vraag je dat?Och, zei ze snel, er is laatst die Beurs-

I 55

paniek geweest, en flu komt u tweemaal opeen dag. Niet vertellen, hoor, maar moederzag u in het spionnetj e, ze kon niet open-doen.

Is ze bang voor me?Nee, ze was aan 't passen .

Hij ging vroolijk naar binnen .

Zoo, Lize,de aanhouder wins, dat denkt je zoon Antonook .

-- Dag Fer. Ze stond op en reikte hem eenhand. -- Wat is ze oud voor haar jaren, ginghet door hem heen, -- vervallen, en leelijk .Hij dacht aan zijn eigen vrouw, en voelde mede-lijden met zijn zuster .

Waarom, vroeg Emmy, en kwam bij henaan de tafel zitten, waarom zegt u dat vanTon?

J ij hoort alles . Nou, Ton, weet je menzegt dat hij een rijken schoonpapa heeft ge-kozen . Heeft hij het jullie niet verteld?

Emmy schudde heftig haar hoofd .Ja Lize, de kinderen staan op de schou-

ders van het voorgeslacht .Mevrouw verschuijl antwoordde niet ; ze

knipperde met haar kleine, licht-blauwe oogen,die roode randjes hadden. Wat de menschenhaar vertelden, was altijd zoo kort en onbe-grijpelijk, -- een hap en een snap . Emmypraatte ook zoo, en Ton . In haar boeken wasdat anders, daar hoorde je alles . Ton, -- eenschoonvader

hij had haar dan toch zijn

is6

meisje moeten presenteeren? hoe heette datmeisje, hoe zag ze eruit? En Emmy -- neen,Emmy was niet verloofd . Een van die beidemannen zou natuurlijk verliefd op haar zijn,ze wist niet welke, Keersen of Meijer, -- hetkind vertelde van die vreemde dingen . Maarhaar gedachten keerden terug naar Ton .

-- wat is het voor een meisje, Fer, is zeheel rijk?

Ja, zei haar broer, zonder geestdrift,Rietje van Dam, van van Dam en IJsveld, --

tabak. Al een beetje ouder, dertig, denk ik;hoe oud is Ton?Emmy antwoordde: Achtentwintig . Ik ben

hem vanmiddag tegen gekomen, -- hij zeidat het er nog niet door was -- en ik mochthet niet vertellen . --- Ze zag den leegen blikvan haar moeder . Als in gedachten ging zevoort : Moeten we hier blij om zijn, als betwaar is? bet lijkt me een zaakje. Ton had eennieuwe jas aan, hij zal geen blauwtje loopen,denk ik.

Oom Fer lachte. -- Vertrouwen in je broer,en tegelijkertijd wantrouwen .

Ze keek hem aan, opgelucht .

Ja, zei zevol-uit, ja, wat zou u bebben?

Het gesprek ging voort, meest buiten demoeder om . Met haar dunne vingers plukteze nerveus aan het tafelkleed . -- Zet jij thee,Em? ik heb vanmiddag ook niets gehad, ikgunde me geen tijd, en . . . . en ik ben uit

'57

geweest . Dit haastig, met een zijdelingschenblik naar haar broer . Hij deed of hij het niethoorde .

Oom, wat verdient zoo'n mijnheer vanDam?

-- Kind, dat weet ik op geen stukken na .Nou ja, ik ben niet jaloersch, ik krijg op-

slag met Januari .Je bent een f linke meid, waarom kom

je niet bij mij op kantoor?Dat zegt Ton ook, dat laatste, maar ik

ga niet bij familie .Nu vertelde ze jets van haar werk . - U

weet niet hoeveel de menschen in contractenbepalen, om veilig to zijn tegenover elkaar ;voor je hart is het vijandschap, maar het be-vredigt je verstand . De een denkt aan alles,de tegenpartij denkt aan alles en nog jetsde beste basis voor den vrede, zegt mijnheerMeijer. -- Stel u voor dat Ton flu ook aan allesdenkt, -- hij ziet er niet verliefd uit .

Maar dat meisje schijnt bet wel to zijn .Hoe weet u dat?Haar vader heeft bet zeif gezegd : Mijn

dochter is verliefd op dien snuiter, fiat, ikkan het me veroorloven .

Wie „ik?" van Dam? och oom!- Nou, kan ik bet helpen?Ze lachten beiden.Het was Emmy wonderlijk to moede, dat

ze zoo praten kon, zoo sprak ze anders alleenx 58

met denkbeeldige menschen, en dan lachteze oak wet plotseling, maar dit was anders .

Een half uur later bong ze zich over haarmoeder heen . -- Mag ik even meeloopen metoom Fer? totaan zijn huffs? het is zulk lekkerweer. U zult niet gaan lezen, he? alleen dekranten, en plaatjes kijken, -- uw oogen staanweer zoo moe.

1k heb den heelen dag genaaid, zei me-vrouw Verschuijl, ik heb niet eens thee ge-dronken .Emmy beet op haar lippen. -- Dan zal ik

u nog een kopje inschenken, en we gaan vroegnaar bed . Krijg ik ook een zoen?

Even voelde ze een paar droge, harde lippenop haar wang . Mocht ze gaan? ja, moeder wastoch aan het alleen-zijn gewend .

Op straat begon oom Fer over moeder .1k vind haar zoo oud, bet kan toch niet zijn das

ze kindsch words? -- ik zie haar zoo weinig,maar . . . .- Nee, nee, zei Emmy haastig, das geloof

ik niet, -- ze leest teveel, ze leeft in anderewerelden, het echte leven words haar lang-zamerhand vreemd. Vandaag heeft ze niet ge-lezen, als bet waar is; -- flu begins ze waar-schijnlijk weer, -- ik kan haar toch niet be-waken .

-- Neen, zei hij, maar je kunt je wel bovenhaar stellen,

je bent haar meerdere .-- 1k? Het ontsnapte haar als een kreet .

I 59

Natuurlijk, zei hij luid, durf je niet?Ze gaf geen antwoord .Nu pakte hij haar arm . - Kom, meisje,

moed houden. -- Zijn stem klonk zacht enals van heel nabij .

Ze moest plotseling denken aan het hanen-gekraai in den nacht ; zooals dat de stilte voel-baar maakte, zoo besefte ze haar eenzaamheiddoor de aanraking van den ander . Er ging eengolf van verlangen door haar heen .

Oom, zei ze, zou ik even mee kunnengaan in uw huffs, even maar? Waarom heeftmoeder ruzie met tante Chariot? ik heb haarin geen jaren gezien .- Natuurlijk ga je mee, zei hij ; die ruzie,

dat weet ik niet meer. Mijn oudste jongen heeftexamen gedaan, een paar dagen geleden .

Bert, zei ze .Ja, Bert; ken je hem nog? hij is een jaar

ouder dan jij .En is hij ook . . . . uw meerdere?

Hij lachte vergenoegd . - Oho, wie zal hetzeggen? Hij weet veel meer dan ik, - maar ikheb levenservaring .

En moeder dan? Moeder is zes-en-vijftig ;ze is getrouwd geweest, ze heeft twee kinde-ren. -- Ze dachten beiden aan het vrouwtjemet de lichte, ontstoken oogen en de nerveuzegebaren.

Even omklemde hij haar arm met zijn sterkevingers . --- Je moet maar probeeren haar liefr6o

to hebben, zei hij, dan komt de rest vanzelf.Ze voelde tranen in haar oogen .

Haar neef Bert bracht haar naar huffs terug .Ze had gemeend dat hij net zoo'n jongen zouzijn als haar broer, maar hij was anders . For-scher, mannelijker, en heelemaal geen dandy .En weer praatte ze. -- 1k heb jullie in zoolang niet gezien, -- maar ik mag je vader heelgraag, - en we woven flu niet ver van elkaaraf.

Zijn stappen waren veel grooter dan de hare .---1k heb Ton nog wel eens ontmoet, zei hij ;woont hij al lang op kamers?

Twee jaar, ongeveer.Je zult het stil hebben, met je moeder

alleen .Ja .En je voelt je zeker ook niet zoo recht

meer kind-in-huffs?1k ben den heelen dag op kantoor .

Hij glimlachte even . -- En 's avonds?-- Ja, zei ze, ik weer het niet, het is den

laatsten tijd alsof ik ouder ben dan moeder .Ja, -- dat is een beetje -- verbijsterend,

he?Ze knikte.

Heb jij dat ook? ten opzichtevan je vader .

Niet zoo sterk misschien als jij, eenvrouw is eerder volwass~n, en je moeder --heeft altijd jets onredelijks gehad .

De Gereede Glimlach. 11 I6I

Ze luisterde aandachtig .-- Ik herinner me dat ze ruzie maakte met

mijn moeder, ik zal een jaar of veertien zijn ge-weest ; -- het was, -- nou ja, ik oordeelde toenscherp .

-- Ja, zei ze, en zuchtte .-- Daar kom jij nu niet mee klaar, dat be-

grijp ik we! .-- Je vader zegt, dat ik -- haar meerdere

ben.Dat zal je ook wel zijn, misschien, maar

„zijn" is nog niets, -- doen, ernaar leven .En haar lief hebben, dacht ze, lief hebben .Voor haar deur namen ze afscheid . -- Je

komt nog maar eens gauw, zei hij .Ze knikte, plotseling to week voor woorden .

Groet je moeder, zeg maar dat je bij onsgeweest bent, zoo'n veete kan niet altijd duren .

Ja, zei ze .Haar moeder las. Ze zag een schichtige

uitdrukking in die zwakke oogen, en haarhart stroomde vol . -- Bent u nog op? wezullen tegelijk naar bed gaan . Nee, u heeftniet zoo heel veel gelezen vandaag . -- Ik hebme verlaat, he? ik ben mee naar binnen ge-weest, en Bert heeft me thuisgebracht . Nietboos zijn, alle ruzie moet toch eens verzoendworden?

Ze sloeg haar arm om haar moeders schou-ders, bong haar hoofd tot bij dien smallenwang . -- Ze waren lief voor me, die men-i bz

schen, daar ben ik zoo blij om . Een traan vie!uit haar oogen in moeders haar .

Treuzelend kwam die andere stem : Tk hebnooit bedoeld om kwaad to blijven met Char-lot .

0, nou, dan is ook alles goed . Kom, wegaan .

Haar toon was die van de meerdere .

163

TWEE VROUWEN

TWEE VROUWEN

I

Nu ze den hoek was omgeslagen en het stads-beeld voor haar oogen plotseling veranderde,drong het tot haar door hoe jachterig ze weerliep . Het harde geraas van de uitgaande schoolwas weggeebd, er gingen geen troepjes kin-deren meer voor haar uit, en ze blikte in denopen westelijken hemel, hoog en ver boven delange, stiff-rechte strait . Het licht had zijnsterke tinteling verloren, mat maar helderstonden de huizen, de boomen, de donkerescheepsmasten, en de zware balken van deophaalbrug, gee! geverfd, heel gelijkmatig,een oud, glansloos gee! .

Juffrouw Wiggers liep flu langzaam, als wildeze alles goed in zich opnemen : het stifle stadje,wit boomen en een onbewogen gracht . Voor-zichtig, door heel haar houding ingetogen,stapte ze over de brug ; Aga, haar vriendin, keekmisschien naar haar. In het garen- en band-winkeltj e, een pair huizen verderop, zou zeknoopjes koopen; daarna kon ze zich din tenvoile omwenden naar Aga's huffs . De venstersvan de groote ontvangkamer zou ze kunnenzien, diep en donkey blinkend als het grachte-water ervoor ; een primula, in lichten bloei,stond achter het middelste raam ; links warengewoonlijk de witte gordijnen het meest zicht-

167

baar, en in den rechter hock zou Aga kunnenbewegen, haar blonde hoofd, haar slanke bo-venlijf .Geduldig wachtte ze in den bedompten

winkel, al haar denken vervuld van die ander,omdat flu weer het uur gekomen was dat zezich daaraan mocht overgeven. Zoozeer vergatze zichzelf, dat er een onnoozele uitdrukkingkwam in haar grauw-bleek, onregelmatig ge-zicht . Vriendelijk-medelijdend wendde de win-keljuffrouw zich tot haar -- de meeste men-schen wisten niet anders dan dat juffrouwWiggers leelijk was . Ze wist het zelf ook, maarze had er den laatsten tijd weinig over gedacht .Dit was ze zich niet bewust, alleen moest zetelkens eens glimlachen en tegen zichzelf zeg-gen: Zoo zorgeloos als ik toch geworden ben!Het werk in de school deed ze met toewijding,en ook hierin leerde ze meer en meer zichzelfvergeten . Een berisping aan een ondeugendkind werd vervat in woorden als: Zoo moetje niet doen, dat is niet goed, -- terwijl zevroeger gezegd had : lk wil het niet, ik verbiedhet je. -- Niet gauw meer voelde ze zich dooreen kind gekwetst, -- maar ze had een openoog voor de sehade die het kind zichzelf deed .Ze dacht vaag over de sfeer van het leven,maar deinsde voor mooie woorden terug,en in de praktijk van de opvoeding had ze dieook zeer zeker niet noodig .

Nu had ze dat korte stukje straat geloopen,i68

bijna recht op Aga's huffs af, en ze had nietsgezien van haar vriendin . In de smalle zijstraat,die ze insloeg, speelden een paar kinderen ;een klein meisje holde naar haar toe, hief eendik, rond gezichtje naar haar op en zei : DagPoldi I -- Juffrouw Wiggers heette Leopol-dine, en Aga had dien naam afgekort totPoldi. Hoe dit was doorgedrongen tot de ach-terstraat

hze wist het niet . - Dag Lientje,

zei ze terug, dag Joop, en stale den sleutel inhaar huisdeur . -- Het groote huffs van notaris toWeichel, Agatha's man, had een binnenplaatsen een achterbouw, waarvan twee zonloozebovenkamers waren gehuurd door juffrouwWiggers . Dit stukje woning had een eigen op-gang en een keukentj e, slecht onderhouden,gebrekkig, zoodat de bewoonster veelal haareenvoudige maaltijden bereidde op een pe-troleumstel das in haar slaapkamer stond . Ookdiende haar bed we! als hooikist, was Aga deedzeggen: Poldi stooft haar kostje gaar in dewollen dekens, op den duur words zijzelf eensmakelijk hapje . Maar vaak ook nam ze Poldimee naar haar eigen groote keuken, met deouderwetsche koperen kranen en de blauwetegels, en inspecteerde alle pannen op hetgloeiende fornuis en alle schalen in de provisie-kast, en was kinderlijk verheugd als ze dekleine Poldi jets lekkers kon meegeven . -- Hier,zou ze zeggen, dit smaakte gisteren goed, zelfsRinus heeft ervan gesmuld . Onderwijl dacht

rbg

ze : de stakkerd ziet eruit of ze nooit eet .Maar Poldi weerde zooveel mogelijk af .

Waarom eet je het zelf niet? het is te-veel voor mij, - en moest toch per slot allesaanpakken. Aga liep dan vooruit en hield detusschendeur open ; heel zelden betrad ze hetachterhuis . Tegen Rinus, haar man, zei ze : Ikvind het een krot . 0, onze eetkamer, beneden,is goed genoeg, maar daarboven . . . . Rinusantwoordde hierop gewoonlijk niet .Juifrouw Wiggers was nu thuis . Ze legde

haar hoed en mantel of en keek rond in haarkamer. Allereerst zag ze de zwarte wijzersvan haar wekkerklokje, die wezen half vijf .Ze zou dus naar Aga kunnen gaan, --- maarze had het zichzelf verboden . - Vandaag niet,mompelde ze snel en een beetje verschrikt;neen, morgen misschien . En zooals een kindzou doen, dat een verbod niet begrijpt, zoovroeg ze meteen daarop : Waarom niet van-daag? -- en toen zuchtte ze gelaten en wenddehaar blik of van de klok . -- De roode dakenvan den overkant leken zoo dichtbij in ditlicht, alsof ze er tegen leunen kon. Daken enschoorsteenen van gemoedelijke kleine huis-jes ; -- ze had sours lust ze namen to geven,zooals een bergbewoner het de bergen doer .Vreemd, die kinderen noemden haar Poldi . --De kamer was smal, de wanden droegen eenbloemig, verschoten behangseltje, waarop deversieringen

meest eenvoudige prenten -

I7o

slecht uitkwamen, of overbodig leken . De meu-bels van juffrouw Wiggers waren goedkoop enschamel. Ze wist dit wel, maar ze dacht dathet andere menschen niet zou opvallen . Hoe-wel ze later pensioen zou krijgen, dorst ze nietveel geld voor zichzelf uit to geven : ze steundehaar moeder, en legde zooveel mogelijk opzijvoor „dure operaties" . Aga lachte haar hieromuit . -- Jij spaart voor de doktoren, zei ze, hoemeer je hebt, hoe meer ze je snijden . --r Hetdeed Poldi goed, dat Aga alles van haar finan-cieen wist, zij zelf had zoo weinig begrip vangeld. Ze ging haar bezittingen wel eens na,en voelde zich dan als een kind, dat zijn spaar-pot leeg krabt om zijn schat to tellers - maaraan 't eind wist ze zich rijk noch arm . -- Nukeek ze haar kachel na en besloot thee to zet-ten . Ze zou de gordijnen dicht doers, zichzelfde weelde gunners van een vroege lamp, en nietdenken aan den salon van Aga .Er kwamen daar veel menschen . Altijd

stelde ze zich voor dat ze met Aga alleen zoublijven, en dat haar dat het liefste was . In dehooge kamer kwam een sfeer van rust en goedevriendschap . De overgordijnen hadden eenvoornamen val ; het roode schemerlampje werdweerkaatst door den spiegel met zijn verguldenlijst ; de oude Fransche klok sloeg hoog enzangerig, het theewater zong in de zilverenbouilloir . Als er gef loten werd door de huis-telefoon, stond Aga langzaam op en sprak en-

I7'

kele woorden --- Poldi deed haar best niet toluisteren . -- Vervelend, zei Aga sours, ofjammer. Dan voelde de ander zich daar zitten,nietig was ze en leelijk; ze kwam uit bet ach-terhuis geloopen en drong bier binnen ; ja, zezou stellig morgen niet weer gaan, de blosvan bet roode lampje begon to gloeien in haarwangen. Maar Aga eindigde : Goed, ja, stuurWillem dan even boven, - en liep terug naarde theetafel .

-- Rinus heeft geen tijd our to komen thee-drinken, van Bosse ook niet, natuurlijk . (VanBosse was de candidaat, die bij notaris toWeichel werkte . )

-- Jammer, zei ook Poldi, en voelde dat zebuiten den lichtkring zat, zoodat haar blos nietopgemerkt behoef de to worden . -- Even laterklopte de jongste bediende, en kreeg tweekoppen thee op een blaadje . Het lagere per-soneel werd van de keuken uit bediend.

Als ze alleen bleven, dan kon Poldi soursvertellen over haar moeder en haar vele broersen zusters; ook praatte ze wel over de school .Dit was voor haar bet heerlijke van de vriend-schap : dat er iemand naar haar luisterde . Zekon zich laten gaan, ze hoefde flu niet to onder-wijzen, ze sprak met haar hart . Sours ging zeto ver; dan zou ze liefst opstaan en wegloopen,en in haar eigen armelijke kamer dat al to be-wogen hart tot bedaren brengen . Maar ze stondniet op, ze trachtte door nieuwe woorden de

oude to bedekken ; of haar dit gelukte, wistze niet in haar verwarring . -- En toch : hetsamenzijn met Aga alleen lies meest de her-innering aan een glanzende mogelijkheid vangeluk door vriendschap .Kwam er bezoek, dan verliep de middag

heel anders. Aga lies de groote lamp branden,er was veel licht en veel gelach in de kamer .Zij, Leopoldine Wiggers, sprak er met men-schen die ze jarenlang had gekend, zonder ooithet woord tot hen to richten ; maar ze praatteniet veel, meest luisterde ze, en keek, vooralnaar Aga. Aga was vroolijk in gezelschap . Haardiep-blauwe oogen blonken, en er was een lathom haar mond, een zijde-achtige glinsteringin haar golvend haar . En hoe geestig was ze!Geen wonder dat zoovelen door haar werdenbekoord . Notaris to Weichel, die lang weduw-naar was geweest, had haar op refs leeren ken-nen. -- En hij heeft me zoo maar aangesproken,vertelde Aga -- hoe vindt u die wonderlijkebrutaliteit? misschien vergeef ik het hem nooit .Als haar man dat hoorde, lachte hij, hoofd-schuddend, en eenmaal zei zijn vriend, de ge-meente-secretaris : Ja, zoo praten de echtevrouwen . -- Juffrouw Wiggers wist niet rechtwat hij hiermee bedoelde ; misschien spotte hijmaar wat. Hij kwam niet vaak, maar was tocheen goed vriend van den huize; Aga noemdehem bij zijn voornaam .

Leopoldine stond op, het water kookte ; met

z 73

een diep-nadenkend gezicht schonk ze hetin den theepot, terwijl een wolk van wasemtegen haar aan sloeg . - Nu moest ze tochmaar gaan, dacht ze ; het hielp niet of ze zich-zelf vast wilde houden. Den theepot hield zewel warm in haar bed. Dit was het uur dat zegaan moest, -- vanavon zou ze er niet meerzoo naar verlangen .

Met kloppend hart draaide ze het licht uit .Nu deed ze de tusschendeur open, die aan denbuitenkant zwaar behangen was met een plu-chen gordijn . De gang , van Aga's huffs wasverlicht ; ze liep onhoorbaar, sluipend haast,klopte bescheiden aan. Haar vingers warenknokig en hard .

Binnen! Dat was Aga's stem .Het hart van juffrouw Wiggers hamerde .

Dag Poldi, goed dat je komt .Er was geen bezoek . -- En bijna was ik weg-

gebleven, dacht juffrouw Wiggers, en haarmond viel open .

Dicht onder de lamp stond Aga . Ze droegeen nieuwe, zwarte japon, die haar slank mask-te . -- Je moet me bewon eren, zei ze .

Een paar maanden later; de iepen fangs degracht hadden eensklaps hun eerste vleuge-lige blaadjes . Samen stonden ze naar buitento kijken; Aga's wangen droegen een lichtenblos, Poldi was grauw-bleek, als gewoonlijk .

' 74

Een gezicht als een ongare kadet, zei van Bosse,de candidaat, --r met oogen als krenten, enhaar das weifelt tusschen groen en grijs .

-- Je weet niet hoe moe ik me voel, fluhet lente words, zei Aga, mijn rug is alsgebroken .

Och, zei Poldi .--~ En Vrijdag ben ik jarig, ik zie er erg

tegenop . Aan Rinus heb ik om was vacantiegevraagd. Als hij niet weg kan, zou ik met mijnnichtje op refs kunnen gaan, -- ik moet deplanners nog uitwerken . -- Vrijdag geef ik eensouper, weer je das al? Kom voor dien tijd maarniet, ik zal het erg druk hebben .

-- Maar waarom zou ik je niet helpen?Aga haalde haar schouders op . -- Och, ik

weer niet of er to helpen valt . Dat weer,zeg, andere jaren heb ik de lente heerlijkgevonden .

waar wilde je naar toe?Naar de Riviera ; ik weet niet of het Iukt :

Rinus is zoo zuinig .Poldi keek naar haar vriendin en zag een

hongerigen bilk in die blauwe oogen . Maarje hebt toch altijd weelde, ging het door haarheen . -- Nu zou ze verder willen vragen, naardas nichtje, -- en dorst niet goed. Ze zag deoude boomers met hun nieuwen tool ; hetwater, waar de zon in scheen, had doorschij-nend-groene kabbel-golfjes . Er legde zich eenwarm gevoel om haar hart : weer zag ze de

' 75

lente. Er krijschte een vogel ; zoo schel was ookhet geluid van de kinderen, in dezen tijd ; zezou het niet al to veel dempen .

Kom jij dan eten, Vrijdag, zei Aga, daar-na kan je misschien nog was helpen .

0, graag .-- We zullen met z'n tienen zijn. Er words

gezegd das Weversma met juffrouw Sophiegaat trouwen ; ik vraag haar toch maar niet,was dunks je?

Neen, het is nog van iedere huishoudstergezegd .

-- Zoo'n man heeft teveel keus, hij is vanhet type dat door iedere vrouw words geac-cepteerd .

0, zei Poldi .Rinus niet, die heeft echt moeten zoeken .

En toen ik ja had gezegd, dorst hij het nauwe-lijks to gelooven ; wel twintig keer heeft hij mijverteld das hij een maagkwaal had, iets was jeonmiddellijk aan hem ziet .

0, zei Poldi . - Ze hield niet van dit snortgesprek . Ze was ook bang das Rinus plotselingzou binnenkomen, en hen beiden als met eenslag wegvagen .Nu zuchtte Aga . -- Waar zullen we thee-

drinken? hier, of in het $oschhuis? Neen, ikmoet eigenlijk naar mijn schoonzuster . Loopje mee op? of heb je nog to werken?

-- lk blijf maar thuis, zei de ander,

maarze verroerde zich niet . En toen begon Aga weer1 76

to praten, over de menschen die op hear ver-jaardag zouden komen .

Het liep tegen elven, Aga zat nog aan depiano. Op aandringen van hear man had zewet gezongen ; hear stem was welluidend, maarzwak. Ze begeleidde vaak met een hand, enals een regel van de tekst hear ontschoot, zongze la la la. De candidaat Van Bosse prees denhumor in hear voordracht, Van Waveren, diemet een zuster van Rinus getrouwd was, zeidas hij Aga liever hoorde den menige beroeps-zangeres, en Rinus stemde daarmee in . Agalies zich niet uit het veld slaan, probeerde noghier en dear een lied, brak sours halverwegenaf, en bladerde verder .

Poldi, die muzikaal was en een enkele mealeen goed concert hoorde, geneerde zich voorhear vriendin. Ze geloofde al die menschen nietdie Aga prezen, en ze wierp telkens een blikop Anton Weversma, die zich afzijdig hield .Hij keek hear den sours ook aan, met een heelvagen glimlach, meende ze. Een type das dooriedere vrouw geaccepteerd words, had Agagezegd, -- maar hijzelf wilde blijkbaar geenenkele vrouw . Misschien had hij er nooit eenontmoet, die . . . . die hem begreep . --- Watdeed Aga nu? wenkte ze hear? Een beetjeschichtig stond Poldi op en liep near de piano .

Gaat zij nu zingen? vroeg Van Bosse,De Gereede Glimlach . 12

1 77

half-luid . --- Aga legde een hand om haar poll .Zou je me een plezier willen doen, en be-

neden de taf el inspecteeren? En kom ons danwaarschuwen, wil je, als alles klaar is .

Poldi knikte, verheugd das ze dit doen mocht .Maar toen ze de eetkamer binnen ging, vroegze zich of of ze verstand had van souper-tafels .In het huffs van haar grootmoeder Brandonwerden wel diners gegeven, bij bruiloften, langgeleden, en iederen Oudejaarsavond was er eensouper . Het laatste jaar -- zij was toen twin-tig -- noemde de knecht haar „freule" . --- Nukwam het jongste dienstmeisje van Aga meteen hoog-roode kleur op haar af . -- a, juf-frouw, goed das je daar bent, ik moest dekken,weet je .

Waar is Froukje? vroeg juffrouw Wiggers .-- In de keuken .

Zoo . Weet je ook, wat er vanavond ge-geten words? --- Met haar handen hield ze re-soluut een stoelleuning omvat .

Het kind staarde haar een oogenblik aan .Ja, barstte ze toen los, mevrouw heeft het

allemaal op een papiertje geschreven .Dan last je me das papiertje eens zien .

Op een stomme-knecht zag ze een boek liggen„De gedekte tafel" ; daarnaast stond een teilmet mimosa en fresia . Ze begon de bloemenuit het water to nemen en de stelen of to dro-gen, -- maar al gauw kwam Ietje terug met eenuitvoerig menu. Hardop las juffrouw Wiggers :

I78

„Hors d'oeuvre, daarbij geroosterd brood enboter" . Nu overzag ze de tafel, liep fangs deconverts. Er was nog ongeveer niets in orde .Even zelf bewust voelde ze zich, als wanneerze voor de klas stond. Ze liep naar de huis-telefoon, floor .De stem van Aga : -- Ja!

Hoor eens, her komt best in orde, maarhet duurt nog . . . . een klein half uur . Als jealles aan mij wilt toevertrouwen . . . .

-- Ja graag, natuurlijk; een half uur is welgoed; ik ben aan her Nederlandsche Volks-liederenboek begonnen .

Zonder een woord meer deed juifrouw Wig-gers de stop op de spreekbuis . -- Lichtzinnig,dacht ze . Maar toen kwam er een glimlachom haar mond; -- zoo kon alleen Aga doen .En misschien had grootmama Brandon ookwel alles aan haar personeel overgelaten .Ietj e kwam met een mand vol taf elzilver, enkreeg duidelijke aanwijzingen. -- He, zei ze,eerst maakte her me zenuwachtig . De blosbrandde nog in haar koonen . -- Juifrouw Wig-gers liep naar de keuken .

Een half uur later telefoneerde ze opnieuw .Ze had gezien dat de roode wijn bij de kachelstond, en aan de tafel ontbrak niets meer . Debloemen geurden sterk .Toen de gasten binnen kwamen, stond ze

bij de open deur, met een bescheiden glim-lath van voldoening op haar gezicht, juist

' 79

zooals de knecht eens gestaan had die haar„freule" noemde.

Aga was vroolijk en zag er goed uit. Ze kniktePoldi eens toe . - Dag meid, zei ze joviaal .Poldi had van Waveren tot tafelheer .Neen, vroeg hij plotseling, heeft u ooit van

een notaris gehoord die in April op refs gaat?Blijkbaar was er over Aga's plannen ge-sproken .

Hij hoeft niet, zei Aga nadrukkelijk,maar als hij tot den zomer wacht, dan ben ikloom en lusteloos . Waarom gaat een man nietliever met een f leurige vrouw op rein, -- ineen tijd die hem slecht schikt . Misschien geefthet ongewone van den tijd hem de illusie dathet een snoepreisje is ; ik wil daar graag toemeewerken, dan koop ik . . . .

-- Aga! riep juffrouw Wiggers, en Ietjebalanceerde met de hors d'oeuvre-schaal onderhaar oogen .

Tante! wat koopt u? tante! riep Hettyvan Waveren .

Maar Aga legde een vinger op haar lippen .St, we gaan eerst eten .

Jonge meisjes zijn niet meer zoo groentegenwoordig, zei Hetty, en keek Van Bosse,die naast haar zat, coquet aan .

Mijnheer Van Bosse, kunt u niet waar-nemen? waarvoor heeft mijn broer een can-didaat, als hij er niet tusschen uit kan?

Het spijt me, mevrouw, ik heb mijnIg0

stage nog niet. Als mevrouw to Weichel mis-schien een beetje geduld wil hebben met haarsnoepreisje . . . .

Hetty lachte uitbundig . Nu fluisterde VanBosse haar toe : Weet u waar ik zoo bang voorben? dat ik die juffrouw Poldi straks een fooizal geven ; ze treedt zoo als vrouwelijke butlerop .

0, zei het meisje, een beetje strak in-eens, maar juffrouw Wiggers is van heel goedefamilie, haar grootmoeder was een freule Bran-don.

Gut, deed hij verbaasd, hoe weet u indit stadje toch alles van elkaar . Graag zou hij„dat nest" scherper hebben gesneerd, maarvoor het oogenblik was zijn kruit verschoten .

Rinus, riep mevrouw Van Waveren,waarom ben je zoo bescheiden? wat een voor-beeld voor je gasten!

De notaris had niets dan een partje ei opzijn bord liggen .

-- Daarvan zegt men niet dat het beter isdan een leege dop!

Aga trok met haar schouders . -- Die man ishopeloos matig, zei ze . De heeren lachten, decandidaat zelfs schaterend, en juffrouw Wig-gers voelde een blos opkomen, die haar ver-warde .

Al die poespas, had Te Weichel gemom-peld, en toen, tegen Weversma : Dacht jij datje maag daar tegen kon?

IgI

-- In ons ouderlijk huffs, decide mevrouwVan Waveren met klem mee, werd goed ge-geten .

--- Juist, riep haar broer, zeg maar gerust :er werd dagelijks gesmulpaapt . En daar hebjij je jicht aan to danken, en ik . . . .

-- Maar ik vind dit geen animeerend ge-sprek, riep Aga lachend ; - toe, Poldi, bedienje nog eens .

Juifrouw Wiggers dankte . Met inspanningdroeg Ietje de zware schotel rond .

Mevrouw Van Waveren bediende zich, lang-zaam kiezend, voor de tweede maal . Ze wildeniet dat er over haar jicht gesproken werd ; denvorigen zomer had ze een kuur gedaan inAix-les-Bains, maar hoe kon ze gelooven datdie pijn in haar teenen jets to maken had methaar voeding? Och, nonsens, goed eten, zoo-als haar vader gedaan had, daaraan hield ze vast .

Maar waarom de Riviera? vroeg Wevers-ma, naar zijn gastvrouw overgebogen ; zou datniet erg tegenvallen?

0 man, zei Aga smalend, jouw lijfspreukis : Het valt niet mee .

J a, dat heeft mijn moeder verzucht toenik geboren werd .

-- Was u haar eerste kind? vroeg Hettyluid .

-- Ire tegenwoordige backfisch, lanceerdeVan Bosse, enfant terrible met volwassenkuiten .z8z

Ze wendde zich snel naar hem om, haaroogen blonken in haar lack, -- 0 ja? leukecombinatie we!.

Juffrouw Wiggers dacht dat haar hinderlijkeblos zeker den heelers avond zou blijven .

En als het niet meevalt . . . . Maar Agabrak of en trok een vies gezicht . -- Het isalles zoo betrekkelijk, en wat moet ik dandoes? gaan naar een landstreek waarvan ik meniets voorstel?

Thuisblijven, zei Poldi, in de stilte diegevallen was. Meteen schrok ze van haar eigenstem, en van het gelach dat die twee woordenverwekten .

Poldi, gierde Aga, je bent onbetaalbaar!Anton Weversma knikte genoegelijk met

zijn hoofd . Een binnenvettertje, dacht hij, enze slaat den spijker op zijn kop .De bouillon wend rondgediend . Juffrouw

Wiggers trachtte haar houding to redden doorIetje wat toe to fluisteren . En daarna ging zeerover denken, dat Aga dien dag wel bijzonderhartelijk voor haar was geweest. Om twaalfuur was ze even binnengeloopen met haargeschenkje: een kussen, door haar zelf ge-werkt ; ze had het al een week lang klaar . Agadeed niet verwonderd, haar op zoo'n ongewoonuur to zien, ze pakte haar bij haar schouders,en kuste haar beide wangen . Eigenlijk, -- hetwas gek -- eigenlijk hield ze zooveel van Aga'suitbundigheid . Misschien was er wel eens jets

183

kwetsends in, en toch zou ze altijd tegenoverhaar willen zitten en luisteren . Haar zusjeLyda, dat vroeg gestorven was, had wel eenzelfde snort heerlijke luchtigheid bezeten . Lydableef kinderlijker, en dan - had ze ook buienvan wanhoop gekend. Ze kon zoo snikken,dat je je koud voelde worden . En waarom?Ze stierf op haar vijfentwintigste jaar .Aga had van haar man een zilveren brood-mandje gekregen .

Ja, zei ze met beteekenis, dat stond ookop mijn verlanglijstje, en toen pakte ze Rinusplotseling beet en omhelsde hem . - Ik zalje iederen dag vurig bedanken, zei ze, zoovurig, dat . . . . Toen brak ze of en Rinuslachte een beetje. Ze doelde op die refs .

Een vrouw die altijd haar zin krijgt,hoorde ze Weversma zeggen, en Van Wa-vered zocht een stukje kip voor haar uit .

U drinkt diet, wilt u misschien Iieverroo en wijn .

0 need, zei ze, dank u, ik drink weinig,ik . . . . Maar hij luisterde al diet meer . De geurvan de bloemen was heel sterk, ze zou vannachthoofdpijn hebben, en morgen . . . . Maar mor-gen hoefde ze diet naar school . Aga was eenvoortreffelijke gastvrouw, ze zorgde voor eenongedwongen toon . Alles liep flu ook wel goed,de meisjes waren handiger dan ze gedacht had ;Ietje, hoe boersch ook, leerde veel van Aga .

Plotseling tikte haar taf elheer tegen zijn glas .

1 $4

Beste vrienden, zei hij, sta me toe . . . .--- Zitten blijven en mond houden, riep Aga,

maar Van Waveren stond al . Hij leek Pold iheel groot en massief, zoo vlak naast haar .

Dames en heeren, we zullen toch niet dulden,dat onze beminnelijke gastvrouw .. . . .

Zie je wel? --- Dit van Aga .Dat onze beminnelijke gastvrouw ons zoo

tyranniseert . Ze heeft blijkbaar geweten hoeik over haar denk, en het niet willen hooren.Maar, al acht ik haar bescheidenheid eendeugd . . . . Juffrouw Wiggers luisterde niet, --ze keek naar Aga . Wat was ze mooi in diezwarte kant, -- haar oogen leken sterren, ge-vat in een stukje donkerblauwen avondhemel .Maar ook weerspiegelden die oogen den heelenmensch . Aga keek Rinus aan, die tegenoverhaar zat ; het was of ze hem zei : Zoo ben ik,en heb jij dat wel geweten?

Nu hieven alien hun glas op en liepen naarde jarige. Lachend zei ze tegen Weversma :Toch val ik niet mee, - en Van Waverendankte ze met een kus . Toen was het de beurtvan juifrouw Wiggers .

Aga!-- Kleine Poldi ! Hun glazen rinkten helder .Op dat oogenblik was Poldi volmaakt ge-

lukkig .

De lente ging voorbij, en de zomer, zonderdat Aga weg trok : Rinus was kort na haar ver-

I 85

jaardag ziek geworden . Hij mopperde dat hetgekkewerk was, een souper aan to richten inhet huffs van een maaglijder, en zijn vrouwhoorde hem geduldig aan. Dien eersten tijdwas ze ongewoon zacht en rustig, zoodatPoldi, in het schamele achterhuis, vaak hetgevoel had haar niet to mogen storen . Danbleef juffrouw wiggers dus tusschen de nauwewanders en de kleine daakjes, en dronk vanhaar zelf-gezette thee, luisterend naar heteentonig voortgaan van de klok . Sours, aan't eind van een warmers dag, snakte ze naarwat koelte, naar een open veld, waarover dewind zou kunnen waaien, en ze dacht aan denweg met de oude linden, die langs bouwlandenliep. Het graan stond hoog en gelend op hetveld -- hoe vaak zou ze het zien, dien zomer?Als ze uit ging, liet ze Aga achter, met al haarzorgen voor den zie e .Een enkelen keer wandelden ze samen .

--r Rinus heeft me flu niet noodig, zei Agaeens, -- gaan we ver weg? ik wil wel door-loopen tot in den nacht .

Maar je ziet er moe uit, Aga, laten wethee drinkers bij het bosch, en dan terug .

Och ja, dan terug .Hoe was hij vandaag?

-- Rinus? Vrij goed, maar zoo volkomenlusteloos .

Poldi paste zich snel aan bij den toon vanhaar vriendin .

Och ja, zei ze mat, natuurlijk .

Maar toen hoorde ze weer de oude Aga .-- Vind jij dat natuurlijk? voor een man van zijnleeftijd, die dan toch zou kunnen verlangennaar . . . . Ze brak af, trok ongeduldig methaar schouders .

Hij is weken-lang ziek geweest, zei Poldivoorzichtig, en voedsel heeft hij haast nietgekregen .

De ander zuchtte . -- Misschien heb je ge-lijk, maar hij heeft van die onbezielde plekken,hij is niet heelemaal een mensch, weet je . Mis-schien is hij voor een deel gestorven, -- hoemoet ik het zeggen . Natuurlijk heb ik dit nietdadelijk gezien, -- maar als je in hetzelfdehuffs woont, als je zijn vrouw bentanondervind je het . - Ze nam plotseling Poldi'sarm, en verhaastte haar stag .

Het is niet dat hij zich beheerscht, ofhet leven al zoo veel en zoo lang genoten heeft .

Was het dat maar. Als ik met hem overreizen praat, dan begrijpt hij niet waarom ikdat doe, op die manier, op dien toon . Hij be-grijpt niet dat ik schilderijen wil zien, en water-vallen, en ruines . Hij begrijpt niet dat ik geldwil uitgeven alleen maar uit nieuwsgierigheid,wat je er allemaal voor krijgen kunt, en datik, dat ik -- bijvoorbeeld met een psychiaterzou willen praten, voor het geval dat ik eenszenuwziek zou worden .

Nee, Aga.Ja, --- ik noem maar wat op. Rinus is

I 87

een groote, knappe man, een goed notaris,die veel geld verdient, -- maar hij heeft doodeplekken aan zich, alsof zijn bloed niet overalheen stroomt, begrijp je?

Poldi keek voor zich uit ; haar gezicht stondverbaasd, en diep nadenkend .

Ja, zei ze, maar zijn we niet allemaalzoo? kan een mensch alles omvatten? Hoeweinig bezield zal je mij wel vinden, hoe be-perkt, want dat bedoel je eigenlijk . En nu be-oordeel je een man die ziek is, -- maaglijderszijn dikwijls somber, heb ik gehoord .Aga zweeg. Wat baatte het haar, dacht ze,

dit alles tegen Poldi to hebben gezegd? Enzelfs al zou Poldi haar begrijpen . . . .

Ze liepen voort, en kwamen aan het Bosch-huis, waar ze Anton Weversma ontmoetten.Hij stelde een jong meisje aan hen voor, zijnnichtje, Ges Durooy . Andere stadgenooten,die op het groote grasveld zaten, keken naarhen .

Jij hebt vacantie, zei Aga, maar reistoo niet ver .

Weversma antwoordde met een lichte bui-ging: Dicht bij huffs komt men zijn vriendentegen. Toen schoof hij stoelen bij, en noodigdehen aan zijn tafeltje .

Het gras was droog en geurde . Ginds, bijhet weiland, stond een troepje slanke dennen,hun kruinen teekenden zich of tegen de blauwelucht, roerloos en vrij . Juffrouw Wiggers en

Igg

het jonge meisje zwegen . 1'e1 keken ze elkaareens aan, als overwogen ze een gesprek . Hetmeisje had verstandige, donkere oogen . Toenwend er een herinnering levendig in Poldi.

Ze had eens bij haar oom Hendrik in Brus-sel gelogeerd, - ze zou een jaar of zestien zijngeweest . En op een avond zaten ze in dentuin van een restaurant in Groendendael. Daarontmoette oom Hendrik toen een vrouw, diebij hen kwam zitten . Oom stelde haar voor :Dit is mijn nichtje, Leopoldine ; - de naamvan de ander werd niet genoemd . -- Ze zoudit nooit geheel vergeten, ze had gevoeld, datdie twee menschen elkaar lief hadden, endat was iets heel moois geweest . -- HerinnerdeAga haar aan die vrouw? hadden ze den zelf-den bekoorlijken glimlach? of deed dit jongemeisje haar aan haar jeugd denken? -- Wateen aardige naam heb je, had de vreemde ge-zegd, en daarbij keek ze naar oom Hendrik .'t Was of haar stem en haar blikken hem lief-koosden . ---- Ze had, thuis gekomen, niets aantante Julie verteld, en bij het naar bed gaan,toen ze oom Hendrik een kus gaf, was hethaar als hadden ze samen een geheim . Ze zouhem iets hebben willen toefluisteren, maarwist niet wat . Toen zei ze toch nog snel : Hetwas heerlijk, vanavond . Oom Hendrik wasnu al lang dood . . . .

Ze keek op ; Aga vertelde over de ziekte vanhaar man. Haar blik trot dien van bet meisje .

189

Waarom heet je Ges? vroeg ze plotse-ling, en niet Gee of Gis?

Het kind lachte . ---r Doet u jets aan muziek?Poldi schudde haar hoofd . - Luisteren

sours, en er heel veel van houden . En jij?Ik ook dat laatste, heel veel . Haar oogen

glansden nu . -- En dan heb ik celloles .De thee werd gebracht; andere kennissen

liepen langs hun tafeltje en informeerden bijAga naar den zieke .

Mag ik inschenken? vroeg Ges Durooy .-- Graag; doe je dat thuis ook? Waar woon

je?In Rotterdam . Neen, moeder geeft niets

uit handen . Wilt u suiker en melk? Maar bijoom Anton leer ik koken .

Nu schoof Aga ook weer bij in den kleinenkring . -- Zoo, zei ze, Anton, mask jij een huis-vrouw van haar?

Hij knikte even . -- Ze moet zich op allesvoorbereiden, vind je niet?

Och, sinds de huwelijken niet meer voorhet leven gesloten worden

Juist, sindsdien moet de vrouw een veel-zijdige ontwikkeling hebben . Telkens moet zeeen anderen kant van haar wezen naar vorenkunnen draaien.

Het meisje keek hen een voor een aan, hetwas duidelijk dat dit gesprek haar bekoorde .

Vroeger, zei Aga, was het huwelijk deveilige haven .igo

Weversma trok aan zijn pijp . - Ja, zei hij,under het motto: „Lief mij weinig, maar liefmij lang" .

--~ He, oom!--- Ja kindje, als je zoo oud bent als ik, zal

je daar nog wel eens aan denken .Aga tuurde naar de hooge boomkruinen .Zouden wij nog zoo jong willen zijn, Poldi,

zestien, zeventien jaar? durven zijn?Eenvoudig, zonder klacht zei de ander : Het

words ons niet gevraagd . Toen zwegen ze eenoogenblik. Als een vreemd, zwaar ding voeldejuffrouw Wiggers bet hart in haar burst . Zewas dien avond niet oud, ze had nog iets inzich van de Leopoldine, die met haar oom inGroenendael had gezeten, en die de liefde zagvan twee rijpe, beheerschte menschen, -- entegelijkertijd zou zijzelf nu zoo kunnen lief-hebben. -- Maar ze dacht nooit lang over zich-zelf. Ze knikte Aga eens toe . -- Wordt bet noggeen tip voor ons?

Het jonge meisje bond hun opnieuw theeaan .

In den herfst begun Aga to sukkelen, telkenswaren er dagen das ze met hoofdpijn to bedbleef. Haar man was beter verklaard en werkteweer, maar hij voelde zich oud geworden, engeloofde niet das zijn kwaal werkelijk was ge-nezen .Juifrouw Wiggers zag hem was meer dan

'9'

vroeger . Het was nu haar vaste gewoonte,iederen middag het aangrenzende huffs binnento loopen. Was Aga in bed, dan schonk zethee voor Rinus, en vroeg de zieke wat ze meerzou kunnen doen . Ze haastte zich uit school,voelde haar task niet meer our vier uur ge-eindigd, en verwonderde zich sours vaag overde volheid van het leven . - Een gesprek metRinus viel haar altijd moeilijk ; over onbedui-dende dingen dorst ze niet to praten, en ergebeurde zoo zelden binnen haar kleinen kringjets belangrijks . Ze had haar toevlucht kunnennemen tot krantennieuws, maar dit kwam nau-welijks bij haar op: ze was een slechte kranten-lezer. Zoo gebeurde het meermalen, dat zezwijgend tegenover elkaar zaten, nadat ze hemalles van Aga's toestand uitvoerig had ver-teld, en hem naar zijn gezondheid gevraagd .Eens vielen haar de woorden in, die Aga eenzomeravond gezegd had : Hij is niet heelemaalbezield, -- en ze schrok . Zonder het to willenkeek ze hem oplettend aan; hij merkte het niet,en ze bleef kijken, bewust nu, en nog scherper .

Hij is niet gelukkig, dacht ze, zelfs niet rus-tig ; neen, hij heeft jets gejaagds, en -- mis-schien is hij teleurgesteld . - Dit alles trofhaar ; - ze wist niet wat to doen, ze was bangdat haar inzicht zou blijken, als ze langerzweeg, -- en toen vertelde ze een klein voorvaluit haar klas . - Hij luisterde, grog er zelfsop in, zoodat ze ook aan andere gevallen her-1 92

innerd werd, en doorpraatte over haar leer-lingen .Hun gesprek duurde misschien een kwar-

tier; toen zag ze plotseling dat zijn aandachtweer weg trok . Met een enkel woord brak zeaf, en even later ging ze bij Aga binnen . Tus-schen de zit- en slaapkamer was een smal,bijna ongemeubeld vertrek, dat de appelkamerwerd genoemd. Aga lag diep onder de dekensen wendde haar hoofd niet, maar haar stemklonk helderder dan Poldi verwacht had.

Zoo, wat heb je druk met Rinus ge-praat .

Juffrouw Wiggers bloosde, en wachtte evenvoor ze antwoordde : lk vertelde hem wat vande school .

Och. Zou je me een poeder willen geven?Poldi liep al naar de tafel .

Hoe is 't numet je hoofdpijn?

Schikt wel. Maar ik voel me zoo ont-zettend moe, ik denk dat ik dood ga .

Maar kind. -- Toen, heel rustig weer,vroeg ze : --- Waarom spot je daarmee? en zebracht de poeder en een glas water .

Aga richtte zich wat op . - Dank je . lk spotniet, - en ik heb gedacht dat jij dan maarmet Rinus moest trouwen . - De gladde ringaan haar rechter hand sloeg, even tinkelend,tegen het glas . - Ja, ging ze voort, je zoudtwaarschi jnlijk beter voor hem zijn dan ik, -met hem praten, en zoo . lk praat ook wel metDe Gereede Glimlach, 13

193

hem, maar altijd over hetzelfde . Ze lietde poeder in haar mood glijden en nam eenslok water. Ze deed dit langzaam, alsof zePoldi gelegenheid wilde geven voor een vraag .Maar Poldi bleef zwijgend staan .

-- Altijd over onze liefde ;

misschien ge-loof je het niet .

Aga, ga flu weer liggen .Denk je dat ik ijl? Aga lachte . Nou ja,

't is goed, ik zal mijn mond houden, maar ikdacht . . . . Weet je, over onze verhouding, enover het begin van alles, en hoe ik toen voelde,en

Het was Poldi, alsof ze iets afzichtelijks ge-zien had, waardoor ze ineen kromp . Toentrachtte ze haar gewaarwording to analyseeren .Dezelfde onrust, dezelfde gejaagdheid vanRinus ontmoette ze hier. Maar Aga was ziek ;-- ze maakten zich beiden bezorgd, dachtenaan den dood .

Stil nu maar, zei ze als tegen een kind,en ze legde haar hand op Aga's voorhoofd,je moet gaan slapen, heelemaal niet meer den-ken, morgen ben je wel wat beter .

De zieke zuchtte . - Goed, ik zal braafzijn . Haar stem klonk plotseling weer helder .

1k wil op refs zoodra ik kan, jjj zult me nietlanger tegenwerken .

1k? vroeg Poldi verbaasd, -- ik wildedat ik met je mee kon .

Daarop kwam geen antwoord .

' 9 4

Even nog zag ze Aga met gesloten oogenliggen; - toen ging Poldi zacht de deur uit .

Dien winter reisde Aga naar het Zuiden .Een nichtje, Lize Eecker, met wie ze voor haarhuwelijk zeer bevriend was geweest, verge-zelde haar .

De verschijning van deze vrouw wekte inde kleine stad eenig opzien. Ze was vrij groot,maar uiterst mager, en had een klein, fletsgezichtje, dat verschrompeld leek . Donkey, envreemd fel van blik waren daarin de oogen ;prachtig gaaf en wit blonken haar tanden, wan-neer haar bleeke lippen vaneen gingen . Haarnews was smal en mooi gevormd ; over haarvoorhoofd warrelden grijs-blonde krullen . Ditgezicht was door poeder noch verf aangeraakt,en toch maakte het een gekunstelden indruk .

Vind je haar niet charmant? vroeg Agaaan Poldi, zoodra ze een oogenblik alleen wa-xen. -- Haar glimlach is heel bijzonder .

Ja, dacht Poldi, misschien is het wel haarglimlach. -- En ze kleedt zich zoo goed, gingAga voort ; --- dood-eenvoudig, niets geen sie-raden .-- Maar ze is nog magerder dan ik, zei

Poldi haastig .De ander lachte, een beetje uberlegen .

Arme Poldi, ging het door haar hoofd. Hardopzei ze : - Kind, ik vind het zoo heerlijk om togaan, kan je je dat begrijpen? Hier weg -

' 95

met Lize, die altijd iets beleeft, of tenminstebijna iets, en je dan de zotste verhalen doer .Misschien maakt het wel eens den indruk dasik haar navolg, maar ik heb, geloof ik, wel eenbeetje geest van mezelf, al words das dan indit dorp niet gewaardeerd .Poldi voelde een kouden greep om haar

hart. Zoo had ze Aga nooit hooren praten, zoogrof en overmoedig . Toch kon ze Lize Beckerhiervan niet de schuld geven .

Wat doer je nicht eigenlijk? vroeg ze .Aga ging op den divan liggen, trok met

beide handen een kussen onder haar hoofd .0, ze is verpleegster geweest, en later heeft

ze van haar stiefvader geerfd, dien heeftze ook nog een tijdlang opgepast . Nu woontze in den Haag.

De deur ging open, en de loge kwam weerbinnen. Aga strekte een hand uit .

Natuurlijk praatte ik over jou . Je voelthet, -- is 't niet? zoodra je je hielen licht,das de menschen je charme trachten to ver-klaren .

-- Stout kind, zei Lize, en gaf Aga's handeen vluchtigen druk . - Charme? het geraamteheeft een grijnzende charme . -- Een heel lichtrood kwam over haar wangen, en haar oogenkeken nu niet fel meet, maar diep gekwetsten bijna lichtloos. Op das oogenblik voeldePoldi een groote genegenheid voor deze vrouw .Het trof haar plotseling hoe ontzaggelijk er1 96

op de wereld moest worden geleden, ---- enhoe zijzelf zonder groot verdriet was . Daardoorleek het alsof zij niet tot de eigenlijke wereldbehoorde, maar toekeek, sours van ver, en fluvan nabij. Ze zou graag met Lize hebben ge-praat, maar ze wist niets to zeggen . Lize's ge-zicht had de kleur van ivoor ; Aga leek eenschoolmeisje daarnaast, met vluchtige blosjesen onvaste trekken .

Na een poosje vroeg Aga : Kan je flu begrij-pen dat ik me op de refs verheug? en wat zaldit kleine stadje diep wegzinken in mijn be-wustzijn .

Dat weet ik niet, zei Lize, je denkt soursheel scherp en zuiver over datgene wat je hebtachter gelaten .

Op die woorden viel een korte stilte .Daarna voegde Rinus zich bij hen .Zelfs Poldi merkte dat hij zenuwachtig was .

Twee dagen later reden de vriendinnen ineen luxe-auto naar het station . Aga had zichnieuwe, geel leeren koffers aangeschaft .

In de eerste week vermeed Poldi het huffsvan de buren. Ze had Rinus beloofd zoo fluen dan thee voor hem to komen schenken,maar ze vermoedde dat de eenzaamheid hemliever was dan haar gezelschap . Zijzelf voeldezich wonderlijk verlaten, bijna als was Agavoorgoed van haar weg gegaan . Hoewel het

1 97

eind Februari was, vie! opnieuw de vorst in,en maakte haar kleumsch in haar zonloozekamers . Vreemd, dacht ze, das Aga flu langseen veld met bloemen loops . Eens betrapteze zich op de woorden : Aga is tenminste inhet paradijs . Ze moest erom lachen, toch meteen kleinen schrik . Diep in haar mantel ge-doken liep ze over de straat, niet lettend opde voorbijgangers . Tot haar verwonderinggleed het beeld van Lize vrijwel uit haar weg,en kwamen er herinneringen in haar boven aanden eersten tijd van haar vriendschap met Aga .Toch, das wist ze, had Lize indruk op haargemaakt .

Op een avond werd er aan haar deur geklopt,en kwam Rinus de kamer binnen . Ze stondvoor de kachel om zich to warmen ; de scherpeoosten wind deed zoo nu en dan de ramenklepperen in hun sponning . Haastig begon zehet gesprek :

Ik had juist eens naar je toe willen ko-men, vanmorgen was er een prentkaart uitNice, -- wacht, ik heb hem hier .

Hij keek naar het plaatj a en knikte . -- Ja,ik heb hetzelfde ontvangen, blijkbaar was ditwe! het mooiste .

Och, zei ze, -- maar ga zitten, --y wil je thee?Graag. Hij legde de briefkaart neer.

Als je hier thee hebt gezet, wilde je toch zekerniet bij mij komen .was moest ze hierop antwoorden?

Later

1 98

op den avond misschien, zei ze aarzelend, enbloosde.

Maar hij ging er verder niet op in, en zereikte hem zijn thee .

~- Alsjeblieft, -- koekjes heb ik helaas niet .-- Die mag ik toch niet eten, --- maar ik

heb lekkere chocolaadjes, binnen . Hij stondmeteen op en ze keek hem verwonderd na . Bijde verbindingsdeur, boven aan de trap, riephij luid: Ietje, Ietje, breng eens die choco-laadjes van vanmiddag! -- Zijn ze op? datkan niet . -- 0, nou, dan haal je maar nieuwe .Toen keerde hi} terug .

In verwarring dacht juffrouw Wiggers : hijlijkt een andere man geworden, alsof hijzich vroeger nooit vrij heeft gevoeld in zijneigen huffs, -- nooit heb ik zijn stem zoo open-lijk hooren klinken . -- Ze dorst op dit allesniet door to denken, en begon over Aga topraten. Als die refs haar flu maar heel veelgoed deed, en ze zich niet to druk maakte metLize, die misschien sterker was .

- Lize? zei hij, ---- dat is een wrak. Weet jeniets van haar leven? die vrouw heeft ont-zettend veel doorgemaakt .

--~ Ja, eigenlijk kan je dat wet aan haar zien .Met een glimlach zei hij : -- Begin jij ook

to kijken, Poldi?Weer wist ze geen antwoord . Even later

kwam Ietje binnen met een door Droste-f likken .

'99

-- Zoo, -- ze hadden ze vanmiddag in dekeuken allemaal opgesnoept .

-- Omdat u altijd zegt dat het niet goed isvoor uw maag, mijnheer .

Ja, beste kind, en als jullie dat dan altijdgelooven . . . .

Ietj a ging .Hij begon jets to vertellen over Lize, dat ze

van een man had gehouden die in de gevange-nis terecht kwam, - en later was er die ge-schiedenis met haar stiefvader . -- Poldi luis-terde . Ze dacht onderwijl aan de kachel, die zeop moest poken, en aan de thee, die to langtrok. Er werd heel veel in de wereld gepraatover de menschen, dat wist ze wel, -- zonderliefde, zelfs zonder veel belangstelling, in pas-klare woorden . Het gaf haar toch een licht ge-voel van weerzin . - En dat zij flu dezen manbij zich op bezoek had, in haar armelijke ka-mers 't hier koud? vroeg ze .

Koud? ik weet niet, ik zit vlak naast dekachel .

Hoe lang denk je dat Aga wegblijft?-- Ik geloof zes weken . -- Zeg, dat wilde

ik nog vragen : zou je dat orgeltje niet hier zet-ten? Je zoudt eens bij ons spelen, maar daarkomt natuurlijk niets van . Ik kan het strakswel even halen .

--- Maar dat geeft zoo'n leege plek bij jullie .Schei uit, die kamer is veel to vol . Jij hebt

het hier beter .zoo

Ze lachte even. -- Nou, wel heel graag .Misschien vind je die muziek ook hinderlijk

in je huffs, voegde ze erbij .Nu dacht ze dat hij weg zou gaan, en later

kon ze zich niet herinneren hoe bet gesprekop Aga was gekomen . Hij klaagde niet regel-recht, hij sprak wel in voorzichtige woorden .

Ze had zoo'n onrustigen geest, zei hij, diemaakte haar ziek. Hijzelf was sours geprikkelddoor zijn maaglijden, en dan ging hun kar-retje niet altijd langs een zandweg . - Hij ver-telde van Aga's moeder, die zenuwziek wasgeweest, en hoe liefdevol haar vader daartegenover had gestaan . Maar die menschenwaren jong getrouwd, zei hij, en kregen kin-deren.

Poldi kon bet alles zoo gauw niet verwer-ken. Ze sliep dien nacht onrustig, en den vol-genden morgen, in bet schaarsche winterlicht,zich stootend tegen het vreemde orgeltje, hadze bet gevoel Aga to zijn afgevallen, door naarhaar vijanden to luisteren . Maar Rinus had betalles gezegd, doordat hij haar zoo miste, daarwas ze even later van overtuigd . -- Hoe zouhij, die Aga zoo lief had, haar vijand kunnenzijn?

Ze ontmoette in dien tijd meer menschen,die Aga afvielen -- de dominee bijvoorbeeld .Hij bezocht haar een Zondagmiddag, en praatteheel joviaal .

201

Ik heb tegen mijn vrouw gezegd : Vandaagmoet ik naar juffrouw Wiggers; Woensdagsmid-dags geef ik catechisatie en de Zaterdag is na-tuurlijk aan de preek gewijd ; ik houd andersniet van bezoek op Zondag, maar u bent zooweinig thuis .

Ik waardeer het erg, zei ze .Nu vroeg hij naar haar gezondheid ; de school

zou haar zeker erg vermoeien, het maatschap-pelijk leven eischte haast den heelen mensch .En 's avonds correctiewerk en lessen voorbe-reiden? --y de kerk, op Zondagmorgen, schooterbij in, begrijpelijk, zeker . Zijn vader was ookonderwijzer geweest; zooals die man zich gafaan zijn task! een levend voorbeeld voor zijnkinderen! En de kerk sloeg hij nooit over . Hijkon op Zondag een uur langer slapen dan opweeksche dagen ; „een rond uur", placht hij tozeggen, is dat niet veel?

Juffrouw Wiggers luisterde . Ze begreep we!dat de dominee ontevreden over haar was, ---maar indruk maakte het niet op haar . Zijn woor-den stroomden altijd, waarover hij ook sprak,en het deed hem blijkbaar goed, zich touiten.

Toen er een pauze vie!, zei juffrouw Wiggersernstig, dat ze geen behoefte had aan gods-dienstige bijeenkomsten, en hij staarde haareen oogenblik aan .

---- Sinds u in bet huffs van uw vriendinwoont, hernam hij toen, is uw belangstelling202

verminderd ; ik heb hooren zeggen dat mevrouwTe Weichel veel invloed op u heeft .

Ze voelde haar hart heftig kioppen . --- Mijnliefde voor haar zal zeker invloed op me heb-ben, zei ze snel .

Hij glimlachte even . -- Ongetwijfeld . --Een vrouw die ik heel graag mag . Maar zeis -- hoe moet ik het zeggen -- gretig, onver-zadigbaar, -- u zult haar nooit genoeg liefdekunnen geven .

-- Misschien wel niet .En dat maakt ook het leven van haar

echtgenoot zwaar . Ze is veeleischend, haaltnaar zich toe . -- 0, een charmante vrouw, --misschien niet heelemaal ongevaarlijk .

Poldi kon dit alles niet weren .Op een middag, toen ze Rinus met de thee

wachtte in de groote voorkamer van het huffs,sprak ze den candidaat Van Bosse . Rinus wasmet hem boven gekomen, vroeg om een glaslauw water, en ging weer heen . -- Jij kunt welwat blijven, zei hij tegen Van Bosse .

Poldi zat op Aga's plaats, en ze dacht eraanhoe luchtig en vroolijk Aga zou zijn in dezeomstandigheden . Aga mocht Van Bosse niet,

maar eens had ze schouderophalend ge-zegd: Nou ja, hij is een man, en hij is jong,twee goede dingen .

-- Mevrouw zal wel genieten, krijgt u vaakbericht? begon hij het gesprek .

Ze antwoordde eerlijk : Ja, maar nooit uit-X03

voerig . Op haar laatste kaart stond : Het ishier to mooi om brieven to schrijven .

--r Ja, zei hij glimlachend, - gelukkig voormevrouw, dat het hier zoo mooi niet is, --mijnheer heeft vanmorgen een aangeteekendeverstuurd .

Poldi bloosde . -- Waarom vertelt u medit? wilde ze zeggen, -- maar hij ging voort :rk hoop later ook eens die palmen daar tozien . -- De notaris heeft zich nog nooit latenvervangen, west u at?

Ze knikte : Ja .Dus kon hij nooit langer dan dertien

dagen achtereen weg blijven .Ze hebben een huwelijksreis gemaakt

naar Zwitserland .Hij keek haar aan . -- Zoo, dat valt me mee .

Waarom heeft u zoo'n oordeel overhem? vroeg ze haastig .

Hij antwoordde niet dadelijk, maar zijnglimlach trok weg . -- Zoo'n oordeel? Och, ik kenhem goed, --~ hij is gewoonlijkniet heel royaal .

Het valt me op dat alle menschen plot-seling hun meening ten beste geven over . . . .Ze aarzelde een oogenblik -- over mijn vrien-den. Ze bedoelen er misschien niets kwaadsmee, maar het is toch ook niet heel fijnge-voelig, vindt u wel?

Och, zei hij, en trok wat met zijn schou-ders, -- een vrouw als Aga is natuurlijk nietpopulair in dit kleine stadje . Ze heeft teveel

204

spirit en durf. Begrijpt u me goed: ik be-wonder haar van harte . Hij lachte eensklaps .--r Een vrouw die de waarde van het geld kept,bovendien ; -- ze weet precies was haar echt-genoot waard is, financieel, - maar ze houdtzich van den domme, als een schoolrneisje.Poldi gloeide inwendig, maar vond geen woor-den meer . - Geld, geld, das was het waardeze menschen aan dachten . Wat had domineeVan Wal ook gezegd? „Ze haalt naar zich toe" .

Domme afgunst . Werktuigelijk zocht zejets om to doen met haar handen . -- Wilt unog thee? vroeg ze .

-- Graag .Ze schonk in, opzettelijk langzaam, want

ze voelde das alles aan haar trilde . Toen werdze was kalmer . Met effen stem zei ze : Uwsalaris is, dunks me, nogal bevredigend, uwoont zoo aardig .

Ja, antwoordde hij, das gaat wel . Heeftu mijn kamers gezien?

Ja, voor u hier was, -- eens, toen ikmoest verhuizen . Ze waren mij was to -~ groot .Ze bedoelde : to duur, --- maar das zou zooterechtwijzend klinken, dacht ze .

Nu stond hij op . -- Kom, ik moet weer eensaan mijn werk.

Toen hij weg was, legde Poldi even haarhanden tegen haar gezicht ; met haar vinger-toppen streek ze langs haar moede oogen .

zo5

Na zes weken had Aga nog geen woord ge-rept over haar terugkomst. Poldi noch Rinus,beide eenzaam in het groote huffs, beklaagdenzich, -- alleen de meisjes in de keuken mop-perden .

Het wend April; een zomers-milde dag gingonder in een vries-kouden avond, en den vol-genden morgen stonden de boomen en dehuizen in den mist . Dien dag voelde Poldi eengroote behoefte in zich aan rust en gelijkmatiggeluk .

Toen ze na schooltijd was thuis gekomen,klopte Ietje bij haar aan .

Mijnheer is weer ziek, zei het meisje,en hij ziet er zoo slecht uit . Ik mag den dokterniet opbellen, -- wat moeten we nu doen?

Ze stonden een oogenblik als beduusd naarelkaar to kijken ; -- toen drong het tot Poldidoor dat ze handelen moest, -- zij, omdatAga er niet was .

-- Ga aan mijnheer vragen of ik even bijhem mag komen .

Het meisje, opgelucht, ging .Een kwartier later was de dokter gewaar-

schuwd.De brief aan Aga vie! Poldi niet zoo gemak-

kelijk als ze zich had voorgesteld. Ze moestzoo schrijven dat Aga onmiddellijk terugkwam, en zich toch niet ongerust maakte .Dokter Sahr had eigenlijk niets gezegd, datwas het beangstigende.

Ze wachtte hemaob

op in de voorkamer ; ---- hij keek alsof hij hetliefst langs haar heen zou zijn geloopen .--1k moet mevrouw toch jets schrijven, had zeverontschuldigend gezegd .

-- Ja, zei hij, schrijft u haar niet to veel . ---En nu zat ze over dien brief gebogen . Hethuwelijk bood niet altijd bescherming tegenhet leven, dacht ze . Wat kon Aga doen, als haarman ernstig ziek was? en als hij stierf, hoemoest ze dan verder? -- Het was Poldi, alsofdie vraag haarzelf betrof . Ze peinsde er langover zonder tot een oplossing to geraken .

Den dag na Aga's terugkomst werd Rinusnaar het ziekenhuis gebracht: de doktorenachtten een operatic noodzakelijk .

Drie weken later stierf hij .

II

Een Zaterdagavond. Voorzichtig, met denvollen waterketel, liep juffrouw Wiggers naarboven; de kou omving haar, en de stilte . Hierleek het of ze ver weg was van Aga's huffs .Ze zou vlug voortmaken: het theeblad stond optafel en de kranten waren al gekomen . Devredige rust waarvan ze hield, -- teveel mis-schien, - een mensch moest blijven strijden .Maar als het leven geen strij d gaf? korte ponsniet?

Soms had je het gevoel alleen to be-207

staan om het leven to leeren liefhebben . -- -Ze ontkleedde zich . Nu stond ze voor denspiegel van de waschtafel, zag even haar eigennaaktheid, maar snel schonk ze het heete wateruit, zoodat een wolk van wasem het glas be~sloeg .Ze woonden sinds October samen, in een

dubbel huffs dat aan den straatweg stond, evenbuiten het stadj e . Er werd daar veel gebouwd .In den muur tusschen de beide achterkamers,beneden, was een dear gemaakt ; - Aga haddrie woonkamers gemeubeld, en Poldi een .Bovendien was de keuken, aan Poldi's kant,door Aga ingericht. Ze sliepen boven .

In het stadj a werd gef luisterd dat de erf enisvan den notaris voor zijn weduwe niet wasmeegevallen: een groot aantal legaten zou aanhaar deel of break hebben gedaan . -- Hetgebeurde wel meer dat de praatjes, die iedersoor bereikten, toch aan juffrouw Wiggers voor-bij gingen: zoo had ze ook hiervan niets ge-hoord. (Of wellicht verstond ze de dingen nietdie vreemd waren aan haar eigen gedachten-wereld) . Ze had geweten dat Rinus veel geldhad, en das was ook Aga rijk in haar oogen .Zonder weifelen had Aga het huurcontractvoor de beide huizen geteekend, zoodat ookde personeele belasting op haar naam zou ko-men . Zij, Poldi, betaalde natuurlijk mee aande huur. Ze dacht niet graag aan geld en grootesommen . -- Jij, had Aga lachend gezegd, jijzo$

kunt uitstekend rekenen, maar niet boven deduizend gulden. - Ze had het niet tegenge-sproken.

Nu waschte ze zich, -- het laatste klee-dingstuk viel aan haar voeten . Was ze ergmager? Vreemd, dat je nooit een andere vrouwzag, naakt, en dat je van je eigen lichaam hield,-- tenminste, je kon het niet leelijk vinden .Een bloem was mooi, een distel ook, en eenherderstaschje, waaraan je nauwelijks de wittebloempjes onderscheiden kon. En iedere vogelwas mooi, -- maar niet iedere mensch. Erzouden zeker afzichtelijke mannen en vrou-wen zijn .

Nu glimlachte ze, omdat ze weer opnieuwhaar verlangen naar Aga voelde, -- of moestze zeggen: naar hun samenzijn? Haar werk inde school alleen kon ze nog rustig doen, --daarbuiten was ze wel haast altijd vervuld vanhet nieuwe leven. Toch, dat wist ze, waartwee samen waren, gaven beiden gewoonlijkniet evenveel . Vroeger ook had ze dit verlangenin zich naar een vriendschap die haar rijk zoumaken . Toen waren de omstandigheden nietgunstig; Aga was de vrouw van Rinus, hijeischte haar op, evenals de huishouding datdeed, de omgang met anderen . Maar Rinuswas gestorven . -- Ze zuchtte, - was zich eenoogenblik scherp bewust van onbevredigdheid .

Eensklaps een be!, klinkend door haar huffs .Ze kon niet opendoen. Zou Aga het hooren?

De Gereede Glimlach, 14

209

--- ze kon zelfs niet roepen. Ze luisterde be-vangen, en voelde huiverend de kou aan haaronbeschermde leden . - Er sloeg een deur,ze hoorde voetstappen,

toen de stem vaneen man. Was bet Weversma? en voor wiekwam hij? Vlug begon ze zich aan to kleeden .

Toen ze een kwartier later bij Aga binnenliep, glansden haar oogen, en haar kleine,slanke lichaam bewoog zich bijna sierlijk .Aga's stem kwam haar tegemoet :

Dag Poldi!Terwijl ze Weversma een hand gaf, voelde

ze een verwarring in zich. Waarom had Agadie woorden gezegd? juist als vroeger, iederenmiddag? Ze klonken heel even gerekt, en daar-door lusteloos . - Dag Poldi - maar ze wasniet weg geweest . Had ze in haar kamer moe-ten blijven? haar eigen kamer, die ze met geenvoor haar bereikbare middelen gezellig hadkunnen maken? Ze aarzelde bij een stoel .

Gaat u niet zitten? vroeg de gast .Poldi thee, he? zei Aga .Heel graag. Ze bloosde, omdat bet zoo

gretig klonk . Om haar hoofd wat to kunnen af-wenden, zocht ze naar de poes, lokte met eenbewegende hand. Het dier kwam nader, enwas met een sprong in haar schoot .

Aga reikte haar de thee . - Zooals jij Mibetjeopvrijt, --- geen wonder dat ze van mij nietsmeer wil weten . -- En ik heb het beest van dendood gered . Dit zei ze tot den gast .

2 10

Poldi's nauw overwonnen b1 s keerde snelterug . --- Maar Aga!

-- Ja, je last hem de pannen uitlikken, endan is er altijd je schoot .

Heb jij geen schoot? vroeg Weversma .Nu lachte Aga en schudde even met haar

schouders . -- Je denkt een eigen poes to heb-ben, zei ze dan, en ziet een hooghartig beest,dat zijn affecties elders heeft geplaatst .

Poldi wist niet wat ze met haar handersmoest doers, die om het warme, ademendelijf van Mibetje heen lagers . Kon ze het dierbruusk op den grond zetten? zou Aga datwillen? moest ze haar handers op haar rugvouwen als een bestraft kind?

Ik meende dat je niet van dieren hield,zei ze, en aaide de poes, -- maar ik heb nietsgedaan om Mibet voor mi3 to winners .

-- Nou, -- Aga lachte een beetje schellast ons in vrije concurrentie naast elkaar levers .En luchtig gaf ze Anton Weversma een knip-oogje. -- Die wendde zich wat of en snootzijn news .

Dit was niet de Zaterdagavond die in Pol-di's herinnering glansde . Haar hart leek on-willig tot vreugd, en zelfs het bezoek vanWeversma kon ze niet op prijs stellen . -- Zepraatten over kleine dingen, een half uurtjeflog, toen stond de bezoeker op, en Aga lieshem uit . Toen ze in de kamer terug kwam,zong ze zacht een liedje van Speenhoff . Eens-

21 1

klaps vroeg ze : --- Zeg, hoe vind jij Anton?Poldi keek op, - 0, heel aardig, en greep

meteen naar de kraut .--~ Dat „o" is kostelijk . Denk jij nooit over

een man?Een oogenblik bleef het stil. Dan een ijdele

poging tot glimlachen bij Poldi, en haar eventrillende stem in de woorden : Je hebt het van-avond op mij gemunt . Meteen trok ze de poes,die warm op haar schoot lag, wat dichter tegenzic aan .

Nonsens, maar een man is er niet alleenom aardig gevonden to worden .

Nou, jij mag hem liefhebben, als je wilt .Terwijl ze nog sprak, deinsde ze terug voor

haar woorden. Nu had ze Aga gekwetst, -Aga, die om Rinus treurde .

Ik bedoel het zoo niet, let er niet op, ikben misschien een beetje prikkelbaar van-avond .En Aga huilde. Ze ging zitten en verborg

haar gezicht, - ze snikte in haar handen .Poldi zette Mibetje neer en stond op . Vreemdlangzaam waren haar bewegingen, traag, alsofze niet troosten wilde . Het fijne, blonde haarvan Aga glansde in het licht van de lamp .Waarom snikte ze zoo wanhopig? het verbaasdePoldi. Was dit smart om een geniis? of levens-onmacht? Ze zou luid willen roepen, om Agatot rede to brengen, maar er wilde geen klankdoor haar keel gaan. Het was of ze, groot,2 12

vijandig, boven de ander stond, en alleen naarwilt dat ze dit onbeheerschte snikken afkeurde .Ze voelde haar geest en haar lichaam beideverstrakken, --- maar ze moest toch jets doen,

het was vreeselijk hier stil en koud naarto staan kijken . - Ze strekte een hand uit,raakte Aga's schouder . --r Aga, houd op ; --doe dit niet, --- niet langer, je bent als eenkind, dat zich gaan last .

Had ze dit willen zeggen? waarom dachtze aan haar school en klonk haar stem zoostug? -- Tegelijkertijd sprong er een her-innering in haar open . Ze zag dien avond,toen Rinus bij haar was gekomen, en zijnvrouw afviel . Aga was op refs, en zij --- zijluisterde naar hem, en ze dacht : Hoe kan hij,die Aga zoo lief heeft, haar vijand zijn? -- Nuwas ze in zijn plaats getreden, -- hier stond zeen veroordeelde haar. Maar ze wilde dit niet .Ze haalde diep en hijgend adem .

Aga!Nu lag Aga's ontredderd hoofd aan haar

borst .Kind, wat heb ik je gedaan? mis je hem

zoo? En nu woon je met mij, en ik weet nietaltijd wat ik voor je doen moet . Je wilt je vrij-heid behouden, -- ik durf sours niet in jekamer to komen ; het is zoo moeilijk, als jeeenmaal over die dingen gaat denken. Maarje kunt me toch alles zeggen ; niet zoo hui-len, Aga, toe .

2 1 3

Aga was begonnen haar hoofd to schudden,en Poldi zag dat ze zou willen spreken, als zekon. Langzaam beheerschte ze zich, maaktezich gereed . Nu lief ze Poldi los . -- Je begrijpthet niet, - ik huil niet our Rinus . Ja, omdatik hem nooit heb lief gehad, en onmogelijk kanbetreuren. -- Haar stem schoot uit . --- Ditis geen treuren our een doode . --- Even hieldze op, -- een snik golfde uit haar keel . -- Nooitbee ik rustig geweest bij hem, - ik trachttesours hem to ontloopen ; iedereen zag het, ---jij niet, jij bent zoo argeloos . Ik wilde me aanjou vasthouden. Dikwijls bewonder ik je,en dan weer veracht ik je . Dagen-lang lijk jeme sterk, en zoo gelukkig, je straalt heele-maal, den laatsten tijd, je ziet er anders uitdan vroeger. -- Maar dan weer denk ik: Och,wat weet ze van het levee ; ze zegt van eenman : 0, heel aardig, -r haar levee lang : heelaar ig.

Poldi bloosde diep ; er was een pijn in haar,het leek een groot medelijden, en ze wist niet :iced ze our Aga of our zichzelf ?

Is het zoo verachtelijk, vroeg ze, nooitvan een man to hebben gehouden? Maarwat zou ik dan moeten doen? ik kan niet an-ders .

-- Och nee, Poldi, natuurlijk niet. De mandiep ik lief had, is omgekomen op zee, langgeleden, en ik weet nauwelijks meer hoe hijeruit zag. En later, --- wilde ik getrouwd zijn,

2 14

en Rinus hield van me . lk was niet meer zooheel jong, ik dacht: Dit is de beste kans die ikzal krijgen .

Maar je hield niet van hem, dat heb ikwel geweten, -~ ik ben niet meer zoo argeloos .Ik heb het dien avond aan Rinus gezien, --nee, meermalen . -- Je hield niet van hem, ten-minste ---- niet heel veel . -- Ze brak af, voeldedat ze niet alleen voor Rinus opkwam, maartevens voor zichzelf, door haar eigen germs .

Schuchter zei Aga : -- Hij praatte zoo graagover onze liefde, -- maar hij was achterdochtig .

Ik zou je verstooten, zei hij, als ik dacht datje me niet lief had . Dan was ik bang --- hij hadzulke sombere buien .

--- Hij was ziek, Aga, en . . . . Ze dacht er-bij : ongelukkig, - maar hield dat woordflog in .

--- Ja, flu hij gestorven is, kunnen we datzoo veilig zeggen . En misschien was ik zelfsgeen slechte vrouw voor hem .

Hij hield zoo van je .Aga zweeg . Ze hief haar hoofd weer op en

blikte in de lamp -- om haar mond kwamaarzelend een glimlach . - Het is flu tochvoorbij, dacht ze, dat moeilijke leven, en ik hebdeze rust wel verdiend . Neen, ik zou metniemand willen ruilen : Rinus hield ongelooflijkveel van me .

Kom, zei ze met een zucht : we zullenomen Zaterdagavond vieren . Even een natte

21 5

spons over mijn gezicht halen, - en schenkjij vast thee in .

Ze voelden beiden een groote opluchting,en vergaten dat ze over de oorzaak van Aga'sverdriet niet hadden gesproken .

Ze hadden een rustigen Zondag, de luchtwas hel en blauw . Poldi ontwaakte dien mor-gen met een gevoel van bevrijding, alsof alleheftigheid van den vorigen avond een nacht-merrie was geweest. Het leek haar plotselingzoo eenvoudig en goed, met Aga samen to zijn,want ze hield van Aga, met een liefde die ver-geven kon. Zoo moest ook Rinus haar hebbenliefgehad .

's Middags wandelden ze samen, en sprakenveel over den aanleg van hun tuin. Aga liefhaar aanstekelijke opgewektheid den vrijenteugel; ze was vol voorkeur en vol kleine be-geertes . Ze wilde voorname rozen en veel zaai-bloemen, - geen geraniums en begonia's envergeetmijnieten, -- maar jasmijn en eenpeereboom, en heel graag een kleinen vijver .Ze zei : Sours denk ik, waarom koop ik geenhouten huffs, ergens op de Veluwe, met eengrooten lap grond erbij, dan kon ik spittenen maaien. Nu is het leven zoo klein en knus ;alle dagen versch brood, en dezelfde voorbij-gangers, die naar binnen gluren .

Poldi lachte . --- Haak jij dan altijd naar jetsnieuws .zx 6

-- Oja,enjij?~--1k? Och, ik heb niet zooveel tijd, daarover

to denken.-- Jij loops in den tredmolen .Stil dacht Poldi : ik bouw maar voort aan

mijn leven, aldoor hetzelfde ; maar als ik er eensmijn handen aftrek, dan vind ik het misschienniet terug, -- dan heb ik niets meer . Ze voeldezich ernstig worden, plechtig bijna . Nooit hadze zoo bewust geleefd als nu, want ze moestAga tot steun zijn . Hoe ze das kon, wist ze niet,

of misschien ook we!, diep in haar hart,(a!s zij maar de gever was) maar ze dorst erniet lang over to denken, ze leefde toch zekerniet zoo bewust . Als ze dacht : ik ken mijn weg,ik ben tevreden, -- dan zou er wel een heelgroote onvrede in haar kunnen komen, omdatze zoo beperkt was, zoo angstvallig ingesloten .En ze leefde maar eens! Het mocht haar niethinderen, das Aga haar sours verachtte ; als zehet in Aga's oogen zag, dan moest ze toch maarrustig aan de tafel blijven zitten of naast haarvoortloopen . Ze hoefde zelfs haar hoofd nietto buigen, ze kon wel diep-in nederig zijn .Als je de liefde van een medemensch aan-vaardde, dan moest je het ook zijn verachtingdoen. Ze was er toch zeker van, dat Aga liefdegaf.

Ze zei: Luister eens, ik weet zeker, das jevan Rinus gehouden hebt, hoe had je andersbij hem kunnen blijven? Neen, ik zeg dit niet,

2x 7

omdat ik naief ben; je hebt misschien veelgeveinsd in het begin van je huwelijk, maarlangzamerhand . . . .

-- zk was zoo blij, Poldi, toen ik naar hetZuiden ging, alleen, met Lize ; ik kon er haastniet toe komen, hem to schrijven . -- En hijdorst zichzelf to zijn als ik weg was, das heb ikheel goed begrepen . Hij verlangde naar me,maar ik drukte hem ontzettend neer . Eenvrouw, die niet lief heeft, -- och Poldi . . . .

Maar waarom : niet lief heeft? Je wasgoed en vroolijk met hem, hij bewonderde jegeestigheid, je nukken, alles . En er was geenandere man, waarvan je meer hieldt .

Nu lachte Aga, zoo das Poldi ervan schrok,het klonk luid en ruw .

--Dus dit is jouw beschrijving van het idealehuwelijk ; -- das moet je laten drukken, hoor .

Neen, ik ken geen ideaal huwelijk; mijneigen ouders waren heel ongelukkig . Maarjouw zelfverwijten zijn ongegrond .

Zelfverwijten?Gisteravond immers .

-- 0, denk je daaraan? --- we zullen erniet meer over praten, Poldi ; -- het is in iedergeval nutteloos. Nu gaan we naar huffs terug,het words al donkey . -- Arme meid, tel je deuren van den Zondag? morgen weer naarschool .

De school is niet naar, en ik verdien ermijn brood mee .az 8

Weer lachte Aga . --- Je bent een dapperK1einDuimpje,

-zei ze.

In de Kerstvacantie gingen ze samen naarParijs ; het had Aga moeite gekost de anderhiertoe over to halen . Lang had ze gepraat,maar eindelijk vond ze de juiste woorden : Jijbent zooveel voor mij, Poldi, last ik dan flueen beetje vreugd voor jou koopen met datgeld dat ik bezit, en toch waarlijk niet zelf ver-diend heb .

-- Als ik jets voor jou kan zijn, antwoorddePoldi, dan ben ik daar dankbaar voor; r--- enmeteen voelde ze dat ze toegaf. Maar eersttoen ze in den trein zaten, smolten haar laatstebezwaren weg. Eens, in haar jeugd, was zein Parijs geweest, en ze sprak vrij goed Fransch,--- ze zou Aga leiden . Achterover geleund inhaar hoekje, keek ze het venster uit . Torens enboomen schoten zoo haastig voorbij; sours f lootde locomotief, langgerekt en dringend, eenteeken van zijn durende kracht . --Ze keekook vaak naar Aga, die tegenover haar zat ; voorhet eerst kwam Aga's gezicht haar kinderlijkvoor . Op school had ze van haar refs ver-teld, de kinderen luisterden gretig . Ze besprakde route met hen : Rotterdam, Roozendaal,Antwerpen, Brussel . Haar moeder had nooitkunnen begrijpen, dat ze zich niet vernederdvoelde door dit werk . Vernederd? eigenlijkkende zij dat woord niet . Ze was blij dat ze

2I9

in haar jeugd was had geleerd, maar later, doorhet levee, leerde ze veel meer .Aga bong zich naar haar toe . -- Je ziet er

zoo goed uit, heb je nu al plezier?Natuurlijk, jij dan niet? we reizen .Zooals je das zegt . Het land is hier ge-

woon, als bij ons, alleen de huizen zijn anders .Wacht maar, alles words anders .Heb je er wel aan gedacht, de post ons

adres op to geven?-- Ja; maar wie zal ons schrijven, daarheen?

Ik heb een gevoel of ik alles zou kunnen loslaten .Och, kleine Poldi, was beteekent dat?

Juffrouw Wiggers keek over de wij de, ver-laten velden. Nog niet lang geleden werd zegraag „kleine Poldi" genoemd, - nu hinderdehet haar een oogenblik . Nadenkend zei ze : Ja,was beteekent het? een vreemde zijn in eenvreemd land, de menschen niet al to best be-grijpen, en toch in hue midden blijven rond-loopen, en . . . . een hart hebben . - Die laatstewoorden gingen in het treingeraas to loor .

Een paar uur later stonden ze op het grootestationsplein, elk met een koffertje in de hand,terwijl er onophoudelijk auto's aan hen voorbijsnorden .

Poldi, was nu?Dit is Parijs, zei juffrouw Wiggers .

. . . . 's Middags, als Aga sliep, ging Poldigraag alleen uit, --r ze had de zucht naar hetonbekende in zich . Ze liep de breede hal van

220

het hotel door, den bontkraag van haar mantelteruggeslagen over haar schouders --- het wasdaar buiten bijna lente-achtig mild -- in haarkleine handtaschje wat geld. Nu moest ze eerstvoor Aga naar de post informeeren ; ze gebruiktedaarvoor telkens hetzelfde naamkaartje, en het-zelfde Fransche zinnetje . Schuchter schoof zebeide door de koperen tralies boven de zware,teak•houten toonbank . -- Er was nooit jetsgekomen. Ze haatte deze boodschap ; maar fluwas ze dan ook vrij, en ging haars weegs . Evennog dacht ze, verwonderd : wat Aga toch wil?dan vergat ze het weer .

Eens bleef ze in de hal zitten met een boek ;het regende buiten, en er woei een ongesta-dige wind. Menschen liepen uit en in, aanhaar voorbij ; sours hoorde ze flarden van eengesprek . Haar gang naar de koperen tralies ver-schoof ze naar het eind van den middag, enze dacht over de mogelijkheid van jets bestel-len . -- Na de inleiding begon het verhaal datze las haar to boeien ; --- het heette : Les Soeurs .Drie zusters woonden samen op een buiten ;alle drie hadden ze hun jong-gestorven moederlief gehad, die een gevierde actrice was ge-weest ; de vader, een bekend politicos, woondein Parijs. Nu namen de dochters zich voor, hetleven van hun moeder to beschrijven, vooralhaar karakter wilden ze duidelijk weergeven .Tegen het vallen van den avond zouden ze,dien zomer, elkaar hun herinneringen ver-

22!

tellers, de scherpste en volledigste het eerst .Maar als ze zouden beginners, was er telkensjets dat hen ervan of hield, -- een kleine ge-beurtenis in het tegenwoordige levers, of eeneensklaps ontstane onzekerheid . Een enkelwoord van een ouden bediende vertroebeldehun gedachten, een brief van den vader ook,of het bezoek van een vriend . Zoo leek er dasbijna gees enkele vastheid to bestaan . Demeisj es waren nog jong, en hadden hun eigenlevers, hun verlangens . Alles scheen vlietendto zijn, ongrijpbaar, onbenoembaar . De zo-meravonden waren mild en geduldig ; ademlooslag de wereld in het vlammende licht van delage zon. En zonder doel ging ieder haarsweegs, trachtend to denken aan de gestorvenmoeder. Maar waarom rafelen en pluizen? zehadden haar lief gehad, en nu was daar heteigen, overvloedige levers, dat ze beminnenmoesten . --Telkens eens lies Poldi het boek in haar

schoot rusten, en dacht aan Aga. Daarbij ont-moette ze sours den blik van een ouden heer,die in haar nabijheid was komen zitten. Hetviel haar op dat deze man cigarettes rookie enverder niets deed dan wat rondkijken ; zijngezicht was regelmatig en fijn van trekken .

Na een poosje legde ze haar boek op detafel . De vreemde bong zich naar haar toe .

Wilde ze hem het genoegen doers, een kopthee met hem to drinkers?222

Ze boog iicht haar hoofd en zei: Heel graag .Later wist ze niet meer, hoe hun gesprekeigenlijk begonnen was . Hij sprak over zijneenzaamheid. Reizen was goed, zei hij, dewereld zien en liefhebben want de menschenlieten ons links liggen, zoodra we oud en stramwaren. En toch hadden we de menschen juistaltijd weer noodig . Zijn beide dochters warenvriendelijk en gastvrij, -- maar ze begrepenzijn behoeften niet, en ze zouden hem paswaarlijk liefhebben, als hij gestorven was .Juffrouw Wiggers wilde protesteeren, maarhij zei : Madame, ik verzeker u, het zijn dedooden, die het meest worden bemind .

Hij vroeg haar of zij kinderen had . Ze zeiglimlachend: Ik heb er heel veel, ze zijn alienvan denzelfden leeftijd, ik leer hun lezen enschrijven en vertel sprookjes. „Er was eens" . . .

Verwonderd zei hij : Ah, ik dacht das u ge-trouwd zoudt zijn .

Dit had nooit eerder een man tegen haargezegd ; -- ze was leelijk en schraal . Het gafhaar een diepe voldoening, als was het eenhuwelijksaanzoek geweest . Over haar smallewangen kwam een blos . Hij ging voort : Devrouwen in uw land zijn verstandig, -- zemakes zich een eigen leven . Als een meisje inFrankrijk niet trouwt, das schaamt ze zich,treks zich terug, en verdort. U hebt hetleven gekozen das conserveert, doordat hetouder maakt . Ik houd van paradoxes. Wie

223

het leven niet schuwt, dien is het genadig .Ze boog haar hoofd, voelde de goedheid, die

haar begenadigd had .Dien avond zag ze haar vriendin met andere

oogen dan voorheen . Het was haar of ze jetsin zich droeg dat Aga niet zou kunnen zien enwaardeeren. Een geluk? een vreugde? beidemisschien. -- Toch vertelde ze van haar ont-moeting .

Een aardige, wijze man, Aga . Neen, nietjong . - Brieven? o, ik heb vergeten to vragen ;doe het zelf eens ; die juffrouw lacht me uit,omdat er nooit jets komt, en ik zoo hardnekkigterugkeer .

-- Goed, ik zal het zelf doer ; --- maar jij,die zoo gemakkelijk Fransch spreekt . . . .

Poldi antwoordde niet, en er hing een ont-stemming tusschen hen . Aga zat op den randvan haar bed, en verwisselde van kousen ;ze had kleine, mooigevormde voeten, waar zetrotsch op was. -- Wat gaan we vanavonddoen? wou jij weer in de hal zitten?

Neen, ik heb nog geen plannen .Had me vanmiddag maar eens geroepen ;

of wilde je dit avontuurtje voor jezelf houden?Poldi antwoordde niet .-- 1k moet aan Lize Becker schrijven, ging

Aga voort ; ik ben bang dat ze ziek is, flu ikniets van haar hoor.

Je hoort immers zoo zelden van haar, dachtPoldi, maar ze zweeg .224

- Het is of jij plotseling van al je oudevrienden afstand hebt gedaan .

Mijn oude vrienden? wie bedoel je daar-mee?Aga trok met haar schouders . -- Nou, ik

weet niet, je moeder, bijvoorbeeld, en je zus-ters .

Voorzichtig zei Poldi : We zijn nog geenweek weg, - en meteen verlangde ze vurignaar dien ouden tijd terug, toen Rinus nogleefde, en zij bet in haar achterkamer niet konuithouden door verlangen naar Aga . -- Aldat blijde en sterke aan Aga, de zelfverzekerd-heid, die ze bewonderde, de manier waaropAga zich lies vereeren. Waardoor was ze zoo-zeer veranderd, -- door den dood van Rinus?Plotseling dacht ze : niet rafelen en pluizen, ikheb haar liefgehad, en nu . . . . En nu? maarze was niet jong meer, als die drie zusters uithaar boek. - Toch had ze een eigen leven .Ze richtte zich op, --- het verlangen naar dienou en tijd was overwonnen .

--- Wanneer reizen we terug? vroeg ze, mor-gen of Vrij dag?

Aga zat nog op bet bed ; haar oogen gingenwijder open door Poldi's vraag . Toen nam zehaar zakdoek en weende . - Zoo hard als jevoor me bent, zei ze met wankele, bijna ver-smoorde stem, - je last me aan mijn lot over,zooveel mogelijk, je laat me mijn eenzaamheidvoelen, en dan vraag je kalm : wanneer gaan

De Gereede Glimlach . 15

225

we terug? Met Lize reisde ik heel anders,die was lief voor me .

Ze snikte flog, trachtte haar tranen to drogen .Dit is de tweede maal dat ze huilt, dacht

Poldi verbaasd, wat moet ik doen? en flu ishet erger, want ik ben haar gast, ik had hethaar prettig moeten maken. Maar meteenkwam er een gevoel van verzet in haar boven ;

Aga was geen kind . En weer herinnerde zezich haar zuster Lyda, -- tranen en wanhoops-buien temidden van een luchtig-sprankelendevreugd .

1k dacht, zei ze eenvoudig, dat we veelhadden genoten, en het flu langzamerhandonzen tijd werd . -- Ze liep naar Aga toe, sloegplotseling een arm om die flog schokkendeschouders, en voelde zich bevrijd door datgebaar .

--~ Huil je flu niet een beetje als een kind,dat niet naar bed wil? Haar stem klonk zacht-plagend.Aga glimlachte door haar tranen heen.Och Poldi, -- maar je bent heusch niet altijd

lief, je wordt zoo kordaat en koel . Natuurlijkgaan we niet voor Vrijdag naar huffs, je bentzoo zuinig geweest, het geld wil niet op .Ze lachten beiden, en wendden zich van

elkaar of.

Het gebeurde wel eens dat Poldi gelijk-opfietste met Anton Weversma . Hoewel hij eenzz6

tiental huizen verder woonde aan den straat-weg, noemde Aga hem: onze buurman, en lieseenig recht op hem gelden, want hij was eenoud vriend van Rinus. Hij woonde in een wit-gekalkt huffs, met hooge tuindeuren in denvoorgevel . Op zijn erf stonden heel oude boo-men, en hij had een rozenhof aan den zuidkant .

Het is zonde en jammer, zei Aga dikwijls,dat daar een eenzame man woont; - maar,voegde ze er sours bij, juffrouw Sophie zorgtgoed voor de rozen . -- Als Aga hoorde, dathij met Poldi had meegereden, dan vroeg zelachend naar hun gesprek . -- Is het altijd overkoetjes en kalfjes? gebruikt hij zijn praatje metjuffrouw Sophie twee maal?

Dat weet ik niet, zei Poldi eenvoudig ;hij vraagt sours naar mijn werk .

In het voorjaar werd Aga weer opgewekt enkrachtig ; ze wandelde vaak en zocht meer enmeer werk binnenshuis to doen . -- Op eenmorgen lies ze Poldi uit, en keek begeerig ourzich heen. Overal sproot het nieuwe groen uitde aarde, vogels zongen, de lucht was lauwen geurig.

Ik kan je benijden dat je op een vastuur naar buiten moet, en een tank hebt. Ikzou ook heel graag jets doen, -- we moetener nog maar eens over spreken . -- Opnieuwwendde ze haar hoofd naar alle kanten en glim~lachte; in haar oogen blonk een jeugdig ver-langen .

2 27

Poldi liep nadenkend weg. Daar was weeriemand die haar benijdde, en nu Aga. Kortgeleden had weversma gezegd : U hebt mooiwerk, moeilijk, maar zoo levend, en u doet hetgoed, naar ik hoor. Toen vertelde hij haar,dat er over enkele weken een directrice zougevraagd worden aan een meisjesschool in dehoofdstad van de provincie . -- U moet naardie plaats solliciteeren, zei hij, u zult een goedekans maken . -- Ze wilde we!, als ze dorst . Vroe-ger had haar uiterlijk haar altijd een belemme-ring toegeschenen ; den laatsten tijd --- vreemd,het was of haar gedachten er niet meer bij stilwilden staan. Ze was ook gezonder geworden,minder voos van binnen. En Aga zei haar tobenijden . . . .

Dien avond stond de oproep in de kraut .Ze koos een luchtigen toon om dit bekend tomaken . -- Ste! je voor, Aga, dat ik hiernaarsolliciteerde? zouden ze me au serieux nemen?Samen bogen ze zich over de advertentie .Aga was eensklaps verrukt . 0, maar datmoet je stellig doen, en je krijgt het ook . Danhuren we daar een groot huffs, - ik ben do!op een verandering . En wat word je dan def-tig, Poldi, je moet altijd zwarte japonnendragen, met een wit boordje, - en je laat jemevrouw noemen .

Malle meid, zei Poldi, waarom wil je zoograag veranderen?

Nou, dan lijkt het !even nieuw .2 2$

-- Korten tijd, ja .Och, Poldi, ik zie je ineens anders,

of nee, ik heb het al langer gezien, -- jij kunthet leven aan, lk denk dat je je van mij zultontdoen, en dan . . . .

Praat zoo niet, Aga . Onduidelijk voeldeze dat Aga gedrongen werd naar een in dengrond hoogmoedige zelfvernedering . Ze zoudit niet under woorden hebben kunnen bren-gen, maar ze fronste haar voorhoofd, en zochtnaar een nieuw onderwerp van gesprek .

Dienzelfden avond verzond ze haar sollici-tatie-brief, zorgvuldig geschreven in haar klei-ne, open letters .

Dat voorjaar vond ze vaak oude vriendenbij Aga op bezoek, --- Hetty van Waveren methaar moeder, Van Bosse, dominee Van derWal. En Aga was vroolijk. Ze vertelde graagdat ze misschien zou gaan verhuizen ; als dewereld rechtvaardig was, dan werd Poldidirectrice van een meisjesschool in de hoofd-stad. Wie zou er beter met jonge meisjes kun-nen omgaan dan juffrouw Wiggers? die zoojeugdig was gebleven, -- en nooit jong ge-weest? foci, nee, wie durst dat to zeggen? Zehad zoo een gave, jonge wijsheid, niet in denstrijd verworven, maar meegekregen bij haargeboorte, een zuiver talent . -- Aga werd ern-stig door haar eigen woorden . -- Werkelijk,zei ze, Poldi heeft een mooi karakter .

-- Maar ik betwijfel toch, zei haar schoon-

2 29

zuster langzaam, of ze de geschikte persoonis voor die betrekking ; -- ze heeft geen voor-komen, geen poi d.

Hm, vind je dat? nog altijd? Ik kon vroe-ger niet aan haar uiterlijk wennen . Toen Rinusdie achterkamertj es aan haar wilde verhuren,in het oude huffs, toen zei ik hem: doe het ingodsnaam niet . Maar in die dingen ging hijzijn eigen weg . - Wacht, daar komt Poldiaan, - met onzen buurman ; - ze zijn last .J a, dat schijnt een snort vriendschap to worden .Anton heeft haar gezegd dat ze solliciteerenmoest, -- onbaatzuchtig .

Ze kleedt zich goed, zei mevrouw VanWaveren .

Poldi voegde zich bij hen .Eens fietste ze weer met Weversma naar

huffs; ze spraken niet veel . Pijna wilde ze zeg-gen : Ziezoo, ik ben er al, -~ toen hij vroeg :Gaat u dit keer eens met mij mee?

Ze keek hem verbaasd aan . Er zijn veelbloemen in den tuin, u heeft nog niet allesgezien. (Maar enkele dagen geleden was zeer met Aga geweest) .

Ze reden flu langs het dubbele huisje ; Agazat niet op de witte tuinbank. Het was diendag winderig en guur ; Poldi besefte dat zemoe was, en graag zou willen uitrusten,maar tevens dat ze nog altijd den vriend zocht,die naar haar woorden zou luisteren . Ik eischtoch niet teveel, dacht ze, ik heb ook niet altijd

230

jets to zeggen, maar een enkele maal spreektieder mensch, -- en klaagt. Nooit had ze dur-ven denken dat een man haar zou aanhooren .Beschroomd zei ze : Goed, ik ga een oogenblikmet u mee . -- Ze kende den mannelijkengeest wel, --• die was strenger, meer geschoolddan de vrouwelijke, en dieper . Ze voelde datze zich heel snel voorbereidde op jets groots

en schrok er tegelijkertijd voor terug .Bij het hek stapten ze of en hij reed haar

fiets den tuin door. Wat zou Aga zeggen,dacht ze. Aan de huishoudster vroeg hij omthee. -- In mijn kamer, voegde hij erbij .Ze hield van deze kamer, met de hooge boeken-kasten, en de oude, verschoten gordijnen . Inden breeden dam tusschen de ramen stond eenpiano. Als ik hier woonde, ging het door haarheen,

als ik zijn vrouw was, -- dan zou ikmisschien den ganschen dag piano spelen, enik zou gelukkig zijn .

Hij vroeg naar haar sollicitatie ;

zehad er nog niets op gehoord .

-- Dus voorloopig blijft u hier, zei hij .Juifrouw Sophie kwam binnen met het

theeblad, en verwonderde zich .-- 0, bent u het? ik dacht dat het mevrouw

' e Weichel was .Dank u, -- zet u maar neer .

Hij heeft een strakken toon, dacht Poldi,Ze voelde zich bij hem op haar gemak, --de kamer deed haar denken aan de bibliotheek

23 1

van haar grootvader Brandon, die wasalleen nog ruimer en kaler geweest . Ze vroeg :Heeft u mijn familie gekend? u komt immersuit dezelfde stad?

Ze haalden enkele herinneringen op en dron-ken thee onderwijl ; Poldi kreeg een gevoelalsof hij aan haar verwant was .

Later vie! er een kleine pauze in het gesprek .Daarna zei hij : Heeft u indertijd de vrouw vanden rechter Aging we! eens ontmoet?

Ze knikte. Het vie! haar op dat hij zijn hoofdvan haar had afgewend .

Ja, een enkelen keer,

ze was een, ---ik weet niet .

1'at wilde u zeggen?Een -- wufte vrouw . Maar misschien

verg is ik me .-- Neen. Ik was toen verloofd met een meisje

Struijck, u weet we!, van dien graanhandelaar .Jk had van haar gehouden, -- maar ik werdverliefd op Tora Aging . Ik meende dat ze heelongelukkig was met haar man, en dat ze . . . .op mij wachtte. We spraken het niet uit, maaraltijd weer ontmoetten we elkaar, en ik druktehaar hand op een bijzondere manier. lk ge-loof niet dat ik haar vee! aankeek, misschiendorst ik dat niet, de liefde uit een paar oogenis to duidelijk. !k maakte er een roman van voormezelf. 4p een morgen werd ik wakker, enwist zeker dat ik haar bevrijden moest . Zij zouzich van haar man laten scheiden, dacht ik,

232

zoodra ze hoorde dat ik mijn verloving verbro-ken had . ---- Er waren geen kinderen . - Hoe-wel ik het moeilijk vond met mijn meisje tospreken, geloofde ik toch vast dat zij, Tora,spreken zou en handelen. Als een mensch ditwit, dacht ik, zet hij het door, hoe dan ook .

Het afscheid van Truus Struijck deed mijverdriet, onbegrijpelijk veel -- dagenlang wasik als blind en doof. Zij had het niet zien aan-komen, zij was trouw en argeloos geweest . --Later heb ik haar gevraagd of alles weer goedkon zijn tusschen ons, -- maar toen dorst zijniet meer. Ze wilde wel, maar haar ouderswerkten mij tegen ; -- misschien hadden zegelijk . Truus is later met Verdam getrouwd,

een goeie vent, --- ze is, geloof ik, niet on-gelukkig. En Tora, och, die heeft het nooitbegrepen. Je moet geen oude schoenen weg-gooien voor je nieuwe hebt, zegt het spreek-woord. -- Ze bleef bij haar man; ze nam veelvrijheid, -- maar niet zooals ik me dat gedachthad. Ik was to trotsch om haar jets to vragen ;ik hoopte nog langen tijd, maar als ik haarsprak, dan waren mijn woorden licht en eenbeetje spottend . -- Na jaren is Aging gestor-ven, en zij is toen in Amsterdam gaan wonen ;

ik heb haar nooit meer gezien .Hij zweeg een oogenblik . Toen zei hij : Het

is niets meer dan een domme jeugdgeschiede-nis . Aga gelooft me niet, als ik zeg dat ik weinigheb beleefd, --want het mag geen naam hebben .

233

-- 1k vind het veel, zei Poldi .Hij lachte even, en keek haar aan . Zoo, u

vindt het veel, u bent niet zoo onverzadigbaarals de meeste vrouwen . U heeft wat Schillernoemde : „Eine schone Seele" .

Ze voelde tranen naar haar oogen komen,maar drong ze met kracht terug. waarom tra-nen? dacht ze, en gaf zichzelf ten antwoord :Omdat een ander mensch goed voor me is .

Ze praatten nog wat, en hij vertelde haarin 't kort zijn levensloop, aansluitend bij zijneerste biecht .

Ze wilde hem graag jets teruggeven, eenblijk van vertrouwen door een enkel woord,maar ze kon dat woord niet vinden . Toen hijhaar uitliet, zei ze alleen : lk dank u voor dezenmiddag. Dat ze niet over zichzelf gesprokenhad, was ze vergeten .

Dien avond ontving ze een brief van het ge-meente-bestuur waarbij ze solliciteerde ; -- zewerd opgeroepen ter kennismaking .

Zoo, zei Aga en lachte, -- dat heb jedus bereikt, je mag op zicht komen; stalenfranco. Vind je het griezelig?

Poldi schudde haar hoofd .Hm, ging Aga voort, een mannelijke

vriend geeft zelfvertrouwen, wat? 1k heb julliewel voorbij zien gaan; ik stond juist in de voor-kamer, maar ik trad onmiddellijk terug, wantik begreep dat jullie mij wilden omzeilen . Ei-genlijk heeft het leven mij nog altijd overge-

2 34

slagen. Jij hebt je werk, Poldi, god weet hoeik je daarom benijd.

Aarzelend zei Poldi : Als ik daar flu benoemdword, --- in een grootere stad kan jij allichtook werk vinden .

Aga spoof verachtelijk . -- Ja, van die half-gare baantjes, filantropie en zoo ; bestuurslidvan een vereeniging tot steun aan gevallenmeisjes. Dank je, als ik jets doe, wil ik er geldmee ver ienen .

Poldi zweeg; er valt niet met haar to praten,dacht ze. Plotseling verlangde ze naar de een-zaamheid om het gesprek met Weversma tokunnen overdenken . Maar de ander sprakvoort, in een behoefte zich to uiten . --- Dachtje dat ik het prettig vond van zijn geld to leven?en wat kan ik anders? lk heb niet veel geleerd .Lize zei ceps tegen me : Wij vrouwen hebbenniet noodig meer to weten, we moeten meerdoen . Maar kan zij dat zelf? ze staat last op,en ze leest boeken . Omdat ze laat naar bedgaat, moet ze 's middags slapen . voor huis-houdelijk werk voelt ze zich to zwak, maarze gaat naar tentoonstellingen en concerten,en zelfs interesseert ze zich voor politick . 1kweet wel dat ik mijn geld aan de armen moestgeven, -- maar wie neemt me daarna in be-trekking, als huishoudster, terwijl ik mijnhanden niet vuil wil maken? Lize heeft ge-makkelijk praten, ze hield van den man, diehaar geld gegeven heeft, en ze is een wrak

2 35

niemand wil dat zij zal werken . Maar ik ---ik heb geen enkel recht op dit leven, en tochkan ik er niet buiten, lk ben ongelukkig, -- maarik wil niet veranderen .

Nu zweeg ze en tuurde voor zich uit .Zal ze weer gaan huilen? dacht Poldi ;

misschien voelt ze zich werkelijk ongelukkig,en ik kan haar niet helpen. Moet dit dan

altijd zoo door gaan? -- Je zult je van mijwillen ontdoen, heeft Aga gezegd . Ja, ik ver-lang ernaar alleen to zijn ; het is of mijnleven pas begint, --- ik moet over veel din-gen denken .

Eensklaps lachte Aga, luid en een beetjerauw . -- Jij zegt maar niets, jij weet er ookgeen raad mee .

-- Neen, zei Poldi, -- als ik kon, zou ik jehelpen, --- maar ik begrijp het niet .

En door die enkele woorden voelde ze zichvan Aga vervreemd .

De tijd die volgde was ongewoon en woelig :het kwam haar voor dat geen enkel oogenblikvrij bleef voor rustige gedachten . Maar danweer, als ze tusschen de bankenrijen liep, of dekinderen jets vertelde -- al die oogen kekennaar haar -- dan ging er een flits door haarheen, die heel haar zelf begrip verlichtte. Enze had het leven lief. Aga strompelde zwoegendvoort, waar zij vlug en zorgeloos ging . Ze had

236

de snelle voeten van een kind, en het kuischehart van een moeder . --~ Maar de spanningin huffs werd grooter .

Eens kwam hun beider vriend, en werd doorAga in Poldi's onverwarmde zitkamer ge-latin . Ze wees hem een stoel bij de tafel ; toenliep ze met opgericht hoofd wig, en sloot detusschendeur. Poldi kwam wat later binnen,onvoorbereid . --r Jij hier? zei ze verwonderd,

alleen?Hij drukte haar hand . Ja, ik kwam even

inloopen, -- maar Aga heeft zeker hoofdpijn,zoodat ze me liever niet ontving . -- Het trofhaar dat hij zoo rustig bleef .

wat wil je, --r je moogt weir gaan, hitis hier koud .

Nu keek hij naar haar en glimlachte . -- Kande kachel niet branden, Poldi? ook niet als ikje help? - Hij rammelde met een doosje lu-cifers, streek er een af; zijn groote hand bongbeschermend om hit vlammetje heen .

Poldi bloosde, langzaam en diep . -- 0, wekunnen hem gemakkelijk aanleggen, als jewilt .

Ze vergaten Aga.De kachel gloeide al gauw; ze zetten hun

voeten op den breeden, blinkenden onder-rand, en tuurden voor zich uit . Hun gedachtenweifelden tusschen hit land van hit verledenen dat der toekomst . Ze wilden over hit eenpraten, en in hit andere wonen ; onderwijl

2 37

proefde hun hart het goede oogenblik .Toen schonk Poldi thee en vertelde uit haar

jeugd. Ze wist dat ze nooit jets bijzonders hadbeleefd, maar ook het heel gewone had fluglans en beteekenis .

Na een uur ongeveer hoorde ze Aga de trapoploopen . Ze hief haar hoofd en luisterde .

Ze gaat naar bed, -- ik moet naar haar vragen .Waarom? ze zal hoofdpijn hebben, --

blijf liever hier .Ze glimlachte om die laatste woorden, maar

stond op en liep het huffs door ; boven tikte zeaan Aga's deur.

-- mnen!Is er jets, Aga, ben je ziek?

-- Neen, -- ik ga naar bed .Zoo vroeg? -- Ik moest Weversma wel

ontvangen, omdat jij niet wilde .--~ 0. Waarom zeg je dit? Je neemt mij mijn

vrienden of -- we zullen er niet over praten .Als Rinus was blijven leven, had je hem mijmisschien ook afgetroggeld . --j Maar je moethet zelf weten, -- ik maak me niet meer driftig .Ik denk dat ik met Lize Becker ga samenwonen,in den Haag ; Lize is altijd fair tegenover megeweest . -- Terwijl Aga sprak, liep ze door dekamer, nam de sprei van het bed, schonkzich waschwater in . Poldi stond roerloos bijde deur .

Nu trok Aga haar japon uit .

Jou heb ikopgenomen, omdat je zoo zielig was, zoo be~

2 38

scheiden en afhankelijk . -- Nou ja, ik verwijtje per slot niets, -- neem wat je krijgen kunt .J e bent verliefd op het huffs van weversma,het herinnert je aan het landhuis van je groot-moeder, -- je zult toch nooit jets anders heb-ben dan een dood verleden .

-~ Aga!De ander ging voort zich to ontkleeden .Morgen refs ik naar den Haag en praat

met Lize .Plotseling greep Poldi naar de deur en

opende die ; - toen vluchtte ze. Tastend entoch haastig liep ze naar beneden, bang voorAga's stem, die haar nog zou kunnen treffen ;

ze vergat het licht op to draaien . Het waseen lange tocht voor haar, naar haar eigen kamerterug; ze stootte tegen stoelen aan, voelde zichals een blinde, en haar hart deed pijn . Eindelijkzag ze Weversma weer, hij stond bij dekachel. Ze ging regelrecht naar hem toe, enhuilde tegen hem aan .

Hij hield haar met zijn linkerarm omvat,klopte met zijn rechterhand zachtjes op haarschouder . -- Nou, nou, zei hij, als tegen eenkind . -- Aga's woorden kon ze hem niet naver-tellen ; hij f luisterde haar toe, dat ze diegauw moest vergeten . -- En of ze bij hemmocht logeeren? want hier kon ze onmogelijkblijven, -- onmogelijk .

Natuurlijk, -- hij zou zijn levenlang inkoude kamers een kachel voor haar aanleggen .

239

Maar was het verstandig tegenover Aga?ze moesten liever als goede vrienden scheiden .Kom, Aga was zoo kwaad niet, - een beetjeheftig en gauw uit haar evenwicht gebracht,maar toch een lieve vrouw . Wat ze gezegdhad? tja, -- maar daar zou ze spijt vanhebben .

Toen begon Poldi zich to schamen, en ter-sluiks haar tranen to drogen. Hoe mild enrechtvaardig was Anton,

hoeveel beter danzijzelf. Een gevoel van groote onzekerheidoverviel haar, -- van bijna verloren-zijn •nooit had haar levee zoo wankel gestaan . Meteen uiterste inspanning trachtte ze zich toherstellen . Ze wendde zich af, slikte een paarmaal; nu moest ze iets zeggen, -- maar zewas bang voor haar stem . -- rk hoop dat ikdaar benoemd word, zei ze haastig en ondui-delijk, -- dan kan ik weg.

Toen lachte Weversma en nam haar opnieuwin zijn armen . -- Kleine Poldi, ik laat je nietgaan . - Op haar mond voelde ze zijn speelscheen toch warme kus .

Ze trouwde uit Aga's huffs .Zelden was Aga f leuriger en schitterender

geweest dan in die bruidsdagen .De beide suites waren vol kleur en geur van

bloemen, en aldoor opnieuw vertelde Aga datze

o nee, niet verwonderd was geweest,zoo

ze kende haar Poldi en had het zien aankomen .Uat solliciteeren naar de stad, -- een schijn-beweging, haar zelf onbewust misschien, ---ze was zoo argeloos . Toen ze nummer eenstond op de voordracht, had ze zich terug ge-trokken, hield de eer aan zich . Een gelukkigebruid, -- ze leek jaren jonger, en zoo grappigdat ze hoegenaamd niet blasee was .Hartelijk en zorgzaam toonde Aga zich .

Kort voor de bruidsdagen had ze Lize Deckergesproken. Poldi wist niet wat haar ertoedrong, haar vriendin van den trein to halen,den dag dat Aga terugkeerde. Ze had er eensamenzijn met Anton om moeten uitstellen,maar ze glimlachte met het oude gevoel vanblijdschap, zoodra ze Aga zag .

Ben jij daar, Poldi? wat lief van je . --Aga was bleek maar beheerscht . Ja, ze zouin den Haag gaan wonen, in Lize's buurt ;samen hadden ze uitgezien naar een geschikteflat. Ze wilde liefst op zichzelf blijven ; denHaag had een opwekkende lucht . Ze was eenbeetje moe, door al dat loopen met Lize, --maar overigens best . -- Toen gaf ze haar on-verdeelde aandacht aan Poldi . En in dienkorten nit, van het station naar het dubbelehuffs, herstelde zich hun geschokte vriend-schap. Ze zaten naast elkaar op de breede bankvan de eene huur-auto, die het plaatsje rijkwas, en hun woorden waren hartelijk, maarvoorzichtig . Woorden van vrouwen, die door

De Gereede Glimlach : 16

241

het leven hadden geleerd, en to behoudenmoisten .

Kind, je ziet er bloeiend uit, - je zult

gelukkig blijven, met een man als hij .--- Den Haag, zei Poldi, is een goede stad

voor jou, je zult er met menschen van betee-kenis kunnen omgaan . -- Bloemen? ja, flu alenkele bouquetten, van leerlingen, en leliesvan Ges Durooy, met een aardig briefje . -Ik ben blij das je terug bent, iedereen vraagtnaar je, Anton ook .

Krijg ik de leiding van de feestelijk-heden? Daar loops Hetty ; -- dag! Wie was dasmijnheertje, das groette? Hier kept iedereenons. -- Ges Durooy is das nichtje van Anton,he? waarmee je toen zoo gepraat hebt . Had zehet ook zien aankomen?

Dat weet ik niet, ---- ze schrijft das --- e...Jawe!, das ze nu al van je houdt.

Poldi bloosde. ---- Hoe raad je dit? zei zezacht; -- maar daarop gaf Aga geen antwoord .--- Is het druk geweest, Poldi? je mag je nietteveel vermoeien. Ik voel me de moeder vande bruid .

--- Maar ik moil niet das alles op jou neer-komt. Morgen neem ik afscheid van de school--- kon ik das maar overslaan .

Zoo kwamen ze thuis . De zon scheen stra-lend door de heldere ruiten .

En Aga hernam haar oude heerschappij . Zeontving de gasten in haar kamers ; ze droeg nog

steeds zwart, maar dat flatteerde haar . Nie..kon beter dan zij de schoolkinderen op

hun gemak zetten, die hun „juffrouw" een ge-schenkje kwamen brengen. Ze sprak metglimlachende verteedering over Poldi, veront-schuldigde haar bij afwezigheid : „De bruidis in conferentie met den behanger" . Danschikte ieder zich tot wachten, en lies zichprettig bezighouden . De conferenties duurdensours lang: Poldi sliep 's middags een uurtje,of wandelde met haar bruidegom .

Den dag voor haar huwelijk stond ze metAnton in de open tuindeuren . De lichte zo-meravond kwam langzaam nader . Ze legdehaar kleine hoofd tegen zijn arm . -- Waaromheb je toch mij gekozen, vroeg ze, er warenzooveel vrouwen, en dan -- Aga .

Hij antwoordde niet, luisterde naar haargedachten .

-- Aga, ging ze voort, -- ik houd van haar .Ze is onstandvastig als de lentezon, maar evenbekoorlijk .

-- Grillig, zei hij .- En ik . . . . Maar ze kon nooit goed over

zichzelf spreken, en had daar ook geen be-hoefte aan .

Hij legde zijn vrije hand tegen haar Wang .- Jij bent als de vlam van een kaars, die nooitflikkert .- Op datzelfde oogenblik praatte Aga met

Van Bosse . - In dien tijd kwam juffrouw Wig1

2 43

gers iederen middag bij ons thee drinken, --weet u nog?

Hij knikte . ---- En ik vergeleek haar meteen grauw nachtuiltje, dat om de lamp vloog .Aga glimlachte. - Tja! zei ze .

2 44

Een Voorjaar . . .De Schuldige . .De Anderen . .De Vreugdevonk .De Meerdere . .Twee Vrouwen . .

INHOUD

•

• 7•

39•

• 5'•

• 99•

• '45•

167

245