1

Actieplan Logistiek Zeeland

1 Inleiding Technologische vooruitgang gaat met een razend tempo. Twintig jaar geleden, in 1998, werden orders telefonisch of per fax doorgegeven, waarna orderpickers handmatig bestellingen invoerden en deze via een grotendeels niet-geautomatiseerde keten uiteindelijk bij de klanten belandden. Nu, in 2018 worden bestellingen razendsnel per smartphone geplaatst, binnen twee uur via digitale systemen verwerkt en dezelfde dag nog bezorgd. Vanuit gerobotiseerde warehouses zelfs met robots of drones worden bezorgd. Er staan ook grote maatschappelijke opgaves. Zorgen over het milieu en klimaat leiden ertoe dat de maatschappij als geheel richting een circulaire economie en duurzame energie zal moeten bewegen. Al deze ontwikkelingen hebben invloed op de logistiek en zullen binnen enkele jaren de keten drastisch veranderen. Voor Zeeland is de logistiek een belangrijke sector omdat de havens van North Sea Port een belangrijke toegangspoort vormen voor het achterland. De havens van Vlissingen en Terneuzen zijn daarnaast belangrijke industriële clusters en ook voor de horeca en agrosector is de logistiek een essentiële schakel. Een concurrerende en innovatieve logistieke sector is dus van groot belang voor de Zeeuwse economie als geheel. Binnen de logistiek vinden momenteel grote veranderingen plaats. Nieuwe, bovengenoemde uitdagingen die van buiten in de provincie op ons af komen, nieuwe logistieke diensten en spelers, veranderingen in goederenstromen zullen van grote invloed zijn op de logistieke sector. Daarnaast heeft Zeeland eigen uitdagingen. Grote krapte op de arbeidsmarkt en een relatief lage digitaliseringsgraad binnen het logistieke MKB brengen het risico dat de sector in Zeeland kwetsbaarder is dan elders. 1De reactie van de logistieke sector is bepalend welke rol het in de toekomst speelt in regionale, nationale, Europese en mondiale logistieke stromen. Vast staat dat innovaties de sector gaan raken maar het is nog niet altijd duidelijk wanneer. Het is waarschijnlijk dat bedrijven die de digitaliseringsslag onvoldoende maken het lastiger zullen krijgen om mee te komen. Sommige innovaties zijn makkelijk te implementeren of aan te schaffen, terwijl andere meer tijd en investeringen kosten Volgens onderzoek van PwC zullen autonome voertuigen en digitalisering echter logistieke kosten bijna kunnen halveren in 2030, grotendeels door een kleinere vraag naar arbeid.2 Deze nieuwe tijd van verandering heeft ook gevolgen voor uw bedrijfsvoering. Om innovaties toe te passen en bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken zal het management ook moeten mee veranderen en nadenken over nieuwe business modellen. In het bijzonder zal HR-beleid zich moeten aanpassen aan nieuwe competenties en hoger opgeleid personeel werven en begeleiden. Daarnaast zal bestaand personeel zich moeten omscholen om te leren werken met nieuwe digitale systemen en robots. Omdat deze ontwikkelingen zullen doorgaan en op termijn game changers voor de industrie worden zal een leven lang leren essentieel onderdeel van het werk worden. Ook nieuwe systemen zullen upgrades krijgen en bepaalde expertise kan binnen enkele jaren alweer achterhaald zijn. Daarom is het belangrijk om flexibele werknemers in dienst te hebben die de juiste bij- of omscholing kunnen krijgen. De vraag hoe men autonoom rijden en varen kan toepassen en hoe talent kan blijven instromen is voor de gehele logistieke sector interessant. Dit vergt onderzoek en gezamenlijke acties van bedrijven, overheden en kennisinstellingen omdat de logistiek als geheel voor vergelijkbare uitdagingen staan waar ze alleen niet altijd antwoord op vinden. Hier is kennis vanuit het onderwijs nodig en kunnen (Europese) subsidies een faciliterende rol spelen. Gezamenlijke projecten waarbij kennis uit het onderwijs gekoppeld kan worden aan concrete opgaves van het bedrijfsleven verlagen de individuele kosten die men moeten maken om te innoveren. Ook wordt het steeds aantrekkelijker om expertise onderling te delen of gezamenlijk een autonoom voertuig in te kopen zodat iedereen gebruik kan maken van digitalisering met als doel een toekomstbestendig bedrijf.

1 https://www.logistiek.nl/carriere-mensen/nieuws/2018/08/krappe-arbeidsmarkt-betreft-inmiddels-heel-nederland-101164575 2 https://www.strategyand.pwc.com/report/digitized-trucking

2

Het doel van deze visie is daarom drieledig: De logistieke sector in Zeeland voorbereiden op deze ontwikkelingen, proactief inspelen op de kansen die het biedt, en de positie van de sector versterken. Daarnaast is het een uitnodiging aan bedrijven en overheden om zich bewust te zijn van verandering en individueel of gezamenlijk via Zeeland Connect aan de slag te gaan op de vier programmalijnen waarmee de logistiek in Zeeland zich kan voorbereiden op de toekomst. De logistiek is een van de sectoren die het meest beïnvloed gaat worden door technologische innovaties. Robotisering, automatisering, autonoom rijden vervoer en energietransitie zullen de branche fundamenteel veranderen. Een deel van deze ontwikkelingen vindt al plaats, zoals robotisering en elektrische voertuigen, maar de toepassingen van blockchain, internet of things, autonoom transport en duurzame ketens zullen snel volgen.

3

Inhoudsopgave 1 Inleiding ...................................................................................................................... 1

2 Logistiek Zeeland ......................................................................................................... 4

3 Ontwikkelingen en innovaties in logistiek en transport ....................................................... 5

4 Van Logistiek 1.0 naar Logistiek 4.0 ................................................................................ 7

4.1 Logistiek 1.0 – Logistieke stromen door Zeeland ........................................................ 7

4.2 Logistiek 2.0: Efficiënte en duurzame groei ............................................................... 8

4.3 Logistiek 3.0: Game Changes in de logistiek ............................................................. 8

4.4 Logistiek 4.0 Cyber Physical Systems ....................................................................... 9

4.5 Proces en dynamiek ............................................................................................... 9

5 Actielijnen Logistiek Zeeland ......................................................................................... 10

5.1 ................................................................................................................................ 10

5.2 Energietransitie Goederenvervoer ........................................................................... 11

5.3 Autonoom transport en impact op ketens ................................................................. 11

5.4 Synchromodaal vervoer en netwerkontwikkeling ....................................................... 11

4

2 Logistiek Zeeland Zeeland, een provincie met een sterk midden- en kleinbedrijf, goed ontwikkelde logistieke- en toeristische sector en strategisch gelegen. De logistieke sector binnen Zeeland draagt voor 8% bij aan de toegevoegde waarde van de economie van Zeeland. De bereikbaarheid van Zeeland speelt een cruciale rol voor bestaande bedrijven en het vestigingsklimaat. Logistieke bedrijven

Logistiek is meer dan alleen het transport van de ene naar de andere plek. Het is een verzamelterm voor alles wat komt kijken bij het organiseren, plannen, besturen en uitvoeren van een stroom aan goederen vanaf de eerste tot de laatste fase. Logistiek Zeeland gaat verder dan enkel de gerelateerde bedrijven rondom de havens Vlissingen en Terneuzen. Alle bedrijven die in de provincie te maken hebben met logistiek vallen hieronder. Dit zijn alle bedrijven in de logistieke sector, havengebonden industrie, horeca in relatie tot toerisme, agrologistiek, logistiek van maakindustrie en handelsbedrijven die regionale, nationale, Europese of zelf mondiale markten bedienen.

De Zeeuwse diepzeehavens van North Sea Port (Vlissingen en Terneuzen) behoren tot één van de belangrijkste havens van Nederland en door de fusie met Gent tot de Top 10 in Europa. Dit komt voornamelijk door de strategische ligging tussen Rotterdam en Antwerpen, waar een waterrijke omgeving zorgt voor goede verbindingen. Daarnaast liggen de havengebieden op steenworp afstand van de Noordzee en zijn ze hierdoor eenvoudig bereikbaar voor de scheepsvaart. Zeeland is een belangrijke schakel in het Europese binnenvaartnetwerk, wat de belangrijkste transportvorm voor de aan- en afvoer is van en naar de diepzeehavens. Hier gaat het voornamelijk over stukgoed (breakbulk) in de stukgoedsectoren aluminium en houtproducten zoals pulp en papier, waar de Zeeuwse havens Europese marktleider in zijn. Tevens is een belangrijke vorm van stukgoed projectlading, waarbij gedacht kan worden aan brugdelen, onderdelen voor offshore platform en onderdelen voor windmolens. Een recente ontwikkeling is de fusie tussen Zeeland Seaports en Havenbedrijf Gent tot North Sea Port. Door het samenvoegen van kennis, netwerken en middelen worden beide regio’s versterkt en wordt een unieke kans om een economische stap vooruit geboden. North Sea Port geldt als centrum voor productie en distributie van allerlei goederensoorten en producten, zowel voor import als export. Bovendien is North Sea Port een overslaghaven tussen zeevaart en binnenvaart. De haven ligt op het kruispunt van Europese hoofdwegen en is via het spoor met heel Europa verbonden. Bereikbaarheid

Via de Noordzee, Wester- en Oosterschelde is Zeeland uitstekend bereikbaar. Nadat de goederen in de havengebieden binnengekomen zijn, worden ze multimodaal gedistribueerd naar de eindbestemming. Binnen Zeeland wordt meer dan de helft van het goederenvervoer via binnenvaart verscheept, een kwart gaat over de weg met vrachtwagens en het overige vertrekt via diepzee en spoor. Vanuit Zeeland bestaat er een verbinding met het internationale wegennetwerk via Vlaanderen, Noord-Brabant of snelwegen richting de Randstad zoals Rotterdam. De diepzeehaven Vlissingen wordt ontsloten via een goederenspoor. Goederen die hier binnenkomen kunnen met een goederentrein verder vervoerd worden richting het Nederlandse of Duitse achterland. Daarnaast verbindt de spoorlijn Vlissingen – Roosendaal het Sloegebied met Antwerpen en zuidelijkere bestemmingen. Bovendien zal de mobiliteit van de Zeeuwse regio groeien. Op de lange termijn spooragenda van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu staat de VeZA-verbinding die een directe spoorverbinding tussen Vlissingen en Antwerpen mogelijk maakt. Als laatste kent Zeeland nog een andere verbinding, namelijk de buisleidingverbindingen met grote havens en het achterland. De buisleidingen zorgen ervoor dat er tonnen water, gassen, olie en chemische producten ondergronds worden vervoerd. Er bevinden zich buisleidingen onder andere in Zuid-Beveland, tussen Sas van Gent/Koegorspolder/Dow Terneuzen en het Verdronken land van Saefting met daarnaast de Seine North verbinding.

5

3 Ontwikkelingen en innovaties in logistiek en transport

Krapte arbeidsmarkt

Op dit moment is er een groot tekort aan logistiek personeel, met name in Zeeland. Er is vraag naar chauffeurs en orderpickers, maar door innovaties ook toenemende vraag naar hoogopgeleid logistiek personeel en ICT’ers. Niet alle vacatures kunnen worden vervuld, waardoor de druk op de markt alleen maar toeneemt en alternatieven moeten worden gevonden. Digitalisering

Digitale processen veranderen de logistieke sector in een snel tempo. De digitale vrachtbrief, gedeelde platforms voor het matchen van ladingen en e-commerce worden gemeengoed. Op deze wijze krijgen bedrijven meer inzicht in goederenstromen en kunnen administratieve processen worden versneld. Daarnaast biedt truck platooning op basis van digitale communicatiesystemen tijd- en efficiencywinst. Binnen het MKB is er echter nog onvoldoende kennis en ervaring op dit gebied. 3 Robotisering

Steeds vaker worden robots ingezet in warehouses om 24/7 goederen te verzamelen en goederen zelfs te bezorgen via drones of bezorgrobots. Dit biedt niet alleen perspectief voor personeelstekorten, maar ook efficiencywinst en grotere betrouwbaarheid. Autonoom transport

Zelfrijdend vervoer zoals autonome trucks en vaartuigen gaan een grotere rol spelen in de logistiek. Met de introductie van de Volvo Vera en de Gouwenaar 2 zijn de eerste pilots met autonoom transport al begonnen. Met name op vaste corridors biedt dit perspectief. Autonome voer- en vaartuigen brengen aanzienlijke efficiencywinst en mitigeren het tekort aan chauffeurs en binnenvaartschippers. Verduurzaming

Er ligt een grote maatschappelijke opgave op het gebied van klimaat en energietransitie. Het verdrag van Parijs en een landelijk Klimaatakkoord verplichten het terugdringen van emissies. In 2050 moet de logistieke sector vrijwel energieneutraal opereren en in 2030 een halvering van de huidige uitstoot worden bereikt. 4Naar verwachting zullen elektrische trucks zoals de Tesla Semi snel hun intrede doen en het gebruik van LNG-trucks en vaartuigen toenemen. Ook biobrandstoffen kunnen hierbij een rol spelen. Daarnaast zijn digitale innovaties een uitkomst. Efficiënte goederenstromen zorgen ervoor dat er minder ritten nodig zijn; via het Lean & Green offroad-initiatief bestaat er al een app waarmee verladers en vervoerders ladingen kunnen afstemmen. Synchromodaal transport

Zoals eerder genoemd is inzicht in goederenstromen van groot belang. Hierdoor kan namelijk ook de juiste vervoersmodaliteit worden gekozen, afhankelijk van volumes en soorten lading. Het bundelen van informatie, zodat een bedrijf die een lading naar Hongarije verzendt weet dat een ander bedrijf een lading vanuit dat land ontvangt, kan er toe leiden dat bedrijven van elkaars laadruimte gebruikmaken. Hiervoor is het platform iShare vorig jaar opgericht. Met dit systeem kunnen bedrijven real-time data uitwisselen over goederenstromen. Tenslotte speelt mee dat er nieuwe circulaire goederenstromen ontstaan, en het transport van bulkstoffen zoals olie en kolen zal afnemen. 5 Elektrisch stedelijke logistiek

De huidige trend naar schoon stadsvervoer, toegenomen verkeersdruk en milieuzones luiden een transitie naar elektrisch stedelijke logistiek in. Vanwege veiligheid, vervuiling en congestie zullen vrachtwagens vaker geweerd worden en ontstaat er behoefte aan schone stadsdistributie door middel van kleine elektrische trucks. Laadinfrastructuur wordt uitgebreid waardoor er extra capaciteit is om deze voertuigen in de steden van stroom te voorzien. Internet of things

3 Port of Rotterdam voortgangsrapportage 2017 Havenvisie 2030, https://www.portofrotterdam.com/nl/havenbedrijf/over-het-havenbedrijf/havenbedrijf-in-de-samenleving/havenvisie-2030 4 https://www.duurzaambedrijfsleven.nl/logistiek/24553/tln-co2-uitstoot-transportsector-halveren-per-2030 5 Topsector Logistiek – Jaarplan 2018, pp. 18, https://topsectorlogistiek.nl/publicaties/

6

Iets verder vooruit zal de sector getransformeerd worden door de connectiviteit van allerlei soorten machines en apparaten. Machines kunnen voorraden bijhouden, plannen en zelfstandig doorgeven aan leveranciers dat ze door hun voorraad zijn. Op die manier wordt een order van begin tot eind digitaal verwerkt en zullen er minder menselijke handelingen nodig zijn. Dit levert tijds- en efficiencywinst op. Deze apparaten zullen netwerken vormen en onderling communiceren. 6 Blockchain

Het gebruik van blockchain is een van de grootste overstappen in de logistiek. Blockchain omvat een open, uniform netwerk waarin transacties worden bijgehouden en zo de gehele logistieke keten kan worden geoptimaliseerd. Elke keer als een transactie wijzigt worden de data aangepast. Data worden veilig en controleerbaar opgeslagen omdat ze versleuteld worden gelinkt aan gerelateerde bestanden. Door blockchain kunnen onder andere betalingen sneller worden verwerkt en orders sneller afgehandeld. Wel geldt dat blockchain meer potentie heeft naarmate er meer partijen aan deelnemen. Artificial intelligence en machine learning

Kunstmatige intelligentie en machine learning gaan tenslotte zelfdenkende logistieke systemen vormen. Van de orderpicking tot de uiteindelijke bezorging zal van robots en slimme machines gebruik worden gemaakt. Geautomatiseerde bestellingen, slimme transportplanningen, robots in warehouses en zelfrijdende bezorgvoertuigen zorgen ervoor dat efficiency gemaximaliseerd wordt en veel minder personeel nodig is. Cruciaal is dat machines en robots het vermogen zullen hebben om zelf problemen op te lossen en met algoritmes bestaande systemen nog efficiënter maken. 7 Algemeen en maatschappelijk

Daarnaast liggen er duidelijke maatschappelijke opgaven op het gebied van ruimte en energietransitie. Ruimte is beperkt en wegen en spoorlijnen kunnen niet ongebreideld groeien. Enerzijds bestaat er een spanningsveld tussen woongenot en natuurbehoud, en anderzijds de vraag naar nieuwe infrastructuur. Klimaatverandering zorgt voor een maatschappelijke omwenteling naar duurzame energie en circulaire productie, waar het gehele bedrijfsleven rekening mee moet houden conform Europese wetgeving. Logistieke ontwikkelingen en veranderingen komen van buiten Zeeland, en bovengenoemde maatschappelijke uitdagingen zijn (inter)nationale verplichtingen geworden. Dit gaat een grote impact hebben en omdat de logistiek steeds complexer wordt is het belangrijk om niet alleen naar de komende 5 jaar te kijken maar ook 10 of 20 jaar vooruit.

6 Richard van Hooijdonk, Trends 2017, https://www.richardvanhooijdonk.com/blog/zes-grote-technologietrends-bepalend-2017-en-daarna/ 7 https://founders.t-mobile.nl/trends-transport-2018/

7

4 Van Logistiek 1.0 naar Logistiek 4.0

4.1 Logistiek 1.0 – Logistieke stromen door Zeeland Deze fase in de logistieke visie omvat de huidige problematiek in de logistieke sector, zoals te kort aan arbeidskrachten waaronder men verstaat dat er ‘handjes’ te kort zijn om de dagelijkse werkzaamheden uit te voeren. Door ontwikkelingen als data analytics verandert de logistiek en supply chain keten fundamenteel. Hierdoor veranderen de eisen die aan de kennis en competenties van het zittend en toekomstig personeel worden gesteld wezenlijk. Steeds meer logistieke bedrijven hebben HBO geschoold personeel nodig. Mede door de innovatieverandering binnen organisaties zullen functies wijzigingen maar meer IT gerelateerde functies. Andere problematiek binnen de logistieke sector bestaat uit de verandering in wetgeving rondom privacy, Co2 verlaging en milieubewustere bedrijfsvoering waar bedrijven rekening mee moeten houden. Om alle problematiek door te voeren moeten logistieke processen geoptimaliseerd en zo efficiënt mogelijk gemaakt worden, waarbij het bundelen van krachten en stromen tussen diverse partijen en uitstekende oplossing voor zijn. Deze stap in de veranderende logistieke wereld zorgt voor oplossingen als: voldoende instroom in het onderwijs en naar de arbeidsmarkt met meer focus op zijinstroom; technologische ontwikkelingen vragen om innovatieve oplossingen, wendbaarheid, continue ontwikkelen en samenwerking. Door middel van een innovatieve, flexibele kennisinfrastructuur via het Centre of Expertise en de centra voor innovatief ondernemerschap (CIV’s)/RIFs wordt zorg gedragen voor kennisontwikkeling, valorisatie en kennisdeling; Om de innovatie- en concurrentiekracht van de sector te vergroten is actieve participatie van ondernemers en werknemers noodzakelijk. Het bedrijfsleven dient meer oog te hebben voor sociale innovatie, zodat talenten zich kunnen blijven ontplooien en innovaties landen.

Logistiek 1.0: Logistieke stromen door

Zeeland

Logistiek 2.0: Efficiënte en duurzame

groei (2017-)

Nieuwe technologie in

bestaande supply chains

en processen

Logistiek 3.0: Game changes in de

logistiek (2020-)

Nieuwe spelers, business

modellen en autonome

deelsystemen

Logistiek 4.0: Cyber physical systems

(2025-):

Geïntegreerd autonoom

logistiek systeem tenzij de

mens ingrijpt

8

4.2 Logistiek 2.0: Efficiënte en duurzame groei

Het bundelen van krachten het aanpassen van processen binnen de bedrijven gaat verder in Logistiek 2.0. Hierin staat centraal dat er gedigitaliseerd, geautomatiseerd en gerobotiseerd moet worden binnen de bedrijfsprocessen en daarbuiten. Binnen de processen gaat het over innovaties rondom de digitale vrachtbrief. Waarmee bedrijven realtime de transporten monitoren waardoor direct gefactureerd kan worden. Het gehele proces verloopt op deze wijze sneller, en is de kwaliteit van het transport gerichter op de goederen. Dit neemt met zich mee dat allerlei interne processen

hierop ingericht moeten worden, die automatisch ingeregeld zijn. Daarnaast speelt de samenwerking met bedrijven binnen de logistieke sector een belangrijke rol, waarbij iShare een rol speelt om de goederenstroom te bundelen. Door het matchen van ladingen en de meest efficiëntie manier van verschepen van goederen. Robotisering leeft tevens in deze fase, waarbij warehouses en e-commerce voordeel mee kunnen behalen. Door de groei in de 24 uurs economie moeten processen aangepast worden waarbij robotisering een uitkomt kan vormen. Door de goederen te verzamelen met behulp van robots zijn er minder menselijke handelingen nodig, wat tijds- en efficiencywinst oplevert. Impact en uitdagingen voor logistiek in Zeeland Logistiek 2.0

• Automatisering/ Robotisering is nodig om het werk te kunnen blijven doen. • Investeren (in kennis) over zero-emission is voor alle Zeeuwse ondernemers een must. • Aanhaken op innovaties: vergroten adoptie- en innovatievermogen van Zeeuwse

ondernemers

4.3 Logistiek 3.0: Game Changes in de logistiek De ontwikkelingen gaande in logistiek 3.0 zetten de digitalisering gestaag door. Tevens gaat het om onderwerpen als business transformation: block chain, Internet of Things en truck platooning. Internet of Things leidt tot een grote verandering aan de vraagzijde. Machines kunnen voorraden bijhouden en zelfstandig doorgeven aan leveranciers dat ze door hun voorraad zijn. Op die manier wordt een order digitaal doorgegeven en zijn er minder menselijke handelingen nodig. Truck platooning zijn vrachtwagens die elektrisch aan elkaar gekoppeld zijn, waarbij de voorste truck de snelheid en route bepaald. Het zorgt voor meer ruimte op de weg en een betere doorstroming van het verkeer. Tevens wordt Co2 bespaart doordat vrachtwagens dichter op elkaar rijden.

Impact en uitdagingen voor logistiek in Zeeland Logistiek 3.0

• Focus op de toegevoegde waarde van de Zeeuwse logistiek dienst-verlener in netwerken van autonome trucks.

• Rol van platformen en shared assets: hogere benutting van bestaande resources (trucks, kades, warehouses)

• Nieuwe businesses en partijen in circulaire economie: impact op goederenstromen nog onduidelijk.

9

4.4 Logistiek 4.0 Cyber Physical Systems Cyber Physical Systems (2025-). Geïntegreerd autonoom systeem tenzij de mens ingrijpt.

In logistiek 4.0 verwijst naar de ontwikkelingen op lange termijn waarin de transportkosten flink omlaag gaan door het gebruik van autonoom transport. Autonoom transport wordt ingezet op de vaste verbindingen in corridors en tussen directe partners. Geholpen door artificial intelligence en machine learning zullen zelfdenkende logistieke ketens de vraag bij een afnemer vertalen naar een order, die vervolgens geautomatiseerd verwerken in de keten tot de nieuwe bestelling bij de klant. Dit wordt voorzien door Internet of Thing en big data dat er voor zorgt dat de opslag en voorraad zoveel mogelijk geoptimaliseerd wordt en afhankelijk van de opdracht en beschikbare capaciteit de modaliteit worden bepaald.

Impact en uitdagingen voor logistiek in Zeeland Logistiek 4.0

• Transportkosten gaan hard omlaag: Zeeland moet mee in ontwikkeling autonome netwerken. • Opbouwen positie van Zeeuwse knooppunten in het autonome netwerk

4.5 Proces en dynamiek Deze zienswijze moet echter niet gezien worden als een compleet stappenplan. Het geldt als een model om de ontwikkelingen binnen de logistiek in kaart te brengen, met behulp van een tijdpad. Sommige bedrijven zijn dermate innovatief dat ze in korte tijd processen of projecten kunnen starten die ze naar logistiek 2.0 of 3.0 brengt. Andere, kleinere bedrijven zullen op korte termijn wellicht alleen in staat zijn om huidige uitdagingen aan te pakken en pas later de capaciteit hebben om de ‘grote stap voorwaarts’ te maken. Deze fases zijn niet strict te scheiden, maar leggen nadruk op het karakter van de verandering. Ze bestaan dus ook naast elkaar. Elke fase bouwt voort op de kennis van de voorgaande fase. Het verband tussen deze ontwikkelingen uit zich op verschillende manieren. De technieken van 2.0 bestaan voor een groot deel al maar zijn nog onvoldoende getest of toegepast binnen de logistiek. Pilotprojecten binnen de logistiek kunnen de stap van 1.0 naar 2.0 versnellen. De stap van logistiek 2.0 naar 3.0 is fundamenteler van aard. De technieken die aan deze fase ten grondslag liggen zijn ware ‘game changers’. De opkomst van internet of things en machine learning zullen ervoor zorgen dat processen zelfdenkend en zelfsturend zijn. Robots hebben probleemoplossend vermogen gekregen en zullen zonder menselijke interventie zelfstandig met nieuwe situaties leren omgaan en het proces waar nodig verbeteren. Niet alleen voeren robots taken uit die nu nog door mensen worden gedaan, maar zullen zich bezig houden met het inrichten van een logistiek systeem. Dankzij internet of things en big data worden bestellingen verwerkt en problemen van vraag en aanbod opgelost door algoritmes. Deze game changer zal vervolgens de vertaalslag maken naar complete autonome logistieke systemen (logistiek 4.0). Het internet of things en artificial intelligence zullen toegepast worden in de gehele supply chain en complexe logistieke vraagstukken zelf oplossen.

10

5 Actielijnen Logistiek Zeeland Om Logistiek Zeeland voor te bereiden op de toekomst zijn vier actielijnen gedefinieerd: - Synchromodaal vervoer en netwerkontwikkeling: efficiënte achterlandverbindingen en

nieuwe bestemmingen versterken de concurrentiepositie van het verladers en logistieke bedrijven en het vestigingsklimaat in Zeeland. Het aantrekken van nieuwe ladingstromen in de circulaire economie bieden mogelijkheden om volumes te laten groeien en vangen de afname in fossiele ladingstromen op. De actielijn ondersteunt bedrijven bij het bundelen van ladingstromen en identificeren van nieuwe business opportunities. Lean en Green off-road Binnen de actielijnen komen de volgende onderwerpen en vraagstukken aan de orde:

- Energietransitie Goederenvervoer: de energietransitie vraagt om andere brandstoffen en investeringen in andere voer- en vaartuigen en mogelijk ook aanpassingen in logistieke netwerken. De actielijn ondersteunt bedrijven bij het verkennen, uitwerken, testen van de verschillenden technologieën en logistieke oplossingen.

-

Internationale wetgeving en nationaal Klimaatakkoord

Verplichting tot verduurzaming Emissievrij goederenvervoer en stadslogistiek 2025 (Green Deal binnenvaart/GD Zero

Emission Stadslogistiek) Investeringen in laadinfrastructuur en voertuigen

Brandstofcel in dieselelektrische schepen (waterstof) Keuze voor technologie (accu, laadinfra, waterstof) Technologische ontwikkeling, ????

Aanpassen van logistieke netwerken en processen

- Automatisering/digitalisering en Robotisering;

Grote krapte op de logistieke arbeidsmarkt Robotisering en automatisering noodzakelijk om werk te doen

Gebrek aan kennis en ervaring binnen het MKB: aan kennisdeling: Dare2Share biedt uitkomst Niche spelers hebben te weinig volume

Vooraanmelding terminal Digitale vrachtbrief (Transfollow, beurtvaartadres) Deze ontwikkeling vindt plaats in de gehele logistieke sector, ook zeevaart, binnenvaart en

havens.

- Autonoom transport en impact op ketens

Projecten Binnen elk van de actielijnen Voor Logistiek Zeeland worden projecten uitgevoerd met een concreet voor ondernemers toepasbaar resultaat.

5.1

Type projecten

Dare2Share innovatie door bedrijven, innovatieproject per bedrijf op basis van individuele behoefte, maar wel samenwerking tussen bedrijven in uitwisseling van kennis en ervaring in het uitwerken van de innovatie. Dare2Share ondersteunt ondernemers bij het innovatieproces: (1) ondernemers orienteren zich gezamenlijk in een interest group op nieuwe ontwikkeling; kennisinstellingen reiken kennis aan en faciliteren het proces, (2) met de Talent-Innovation-Pool ondersteunen HBO-studenten ondernemers met het uitwerken en voorbereiden van de innovatie. Ondernemers delen hun kennis en ervaringen. Kennisinstellingen reiken kennis aan en bieden inhoudelijke begeleiding.

Field Lab Een field lab is een experiment waarbij logistieke innovaties in de praktijk worden getest door bedrijven. Een field lab heeft tot doel in een vroegtijdig stadium risico's, mogelijkheden, voor- en nadelen te verkennen door learning-by-doing. Financiele risico's worden in nodig en mogelijk afgedekt

11

via subsidie-programma's; Kennisinstellingen bieden inhoudelijke begeleiding en registratie van lessons-learned en uitwerken van de business case

Living Lab Een living lab biedt de randvoorwaarde in termen van ruimte, ICT-systemen, vergunning, onderzoekscapaciteit om meerjarig een reeks van verschillende experimenten uit te voeren. Door het langdurige commitment van meerdere partijen (overheden, logistiek bedrijfsleven, technologie-aanbieders en kennisinstellingen) kunnen complexe innovaties worden getest in de praktijk.

5.2 Energietransitie Goederenvervoer Internationale wetgeving en nationaal Klimaatakkoord

Verplichting tot verduurzaming Emissievrij goederenvervoer en stadslogistiek 2025

Lean en Green off-road en Green Deal binnenvaart Investeringen in laadinfrastructuur en voertuigen

Brandstofcel in diesel-elektrische schepen (waterstof) Keuze voor technologie (accu, laadinfra, waterstof) Technologische ontwikkeling, Aanpassen van logistieke netwerken en processen

Project: Fieldlab Zero Emission eilanddistributie (Schouwen-Duiveland) + vervolgtraject

gezamenlijke aanschaf en delen e-trucks (Zero Emission Snaptruck)

Projecten: Dare2Share, Digitale Vrachtbrief

5.3 Autonoom transport en impact op ketens Zelfrijdende trucks en schepen (Volvo Vera, Gouwenaar 2) Inpassen in huidige verkeerssysteem (mixed traffic) of corridors

Versterken vestigingsklimaat: laadinfrastructuur en voertuigen

Aanpassen van logistieke processen op knooppunten

Nieuwe businessmodellen van logistiek dienstverleners

Samenwerking: gezamenlijke aanschaf Project: Living lab autonoom transport

5.4 Synchromodaal vervoer en netwerkontwikkeling Modal shift; bundeling goederenstromen MKB-bedrijven

Efficiënte stromen: belangrijk voor positie Zeeland

Gezamenlijke aanpak knelpunten (sluizen) Gebruik van data voor inzicht potentiele stromen voor matchen lading en

kostenbesparing (iShare) Control Tower dienstverleners (IDS) Central Gate is een stimulans voor bundelen informatie

Inspelen op nieuwe stromen circulaire economie (lagere volumes fossiele grondstoffen)

Ontwikkeling van een spoorshuttle voor containers Project: Synchromodaal 2.0

12

Synchromodaal vervoer & netwerkontwikkeling

https://zeeland-connect.nl/projecten/131-central-gate

https://zeeland-connect.nl/projecten/36-synchromodaal-transport

Efficiënte goederenstromen zijn belangrijk voor de economische positie van Zeeland. Daarom is het belangrijk om met gebruik van data inzicht te krijgen in de goederenstroom zodat ze gematcht kunnen worden met de juiste vervoersmodaliteit. Het uitwisselen van data is dus belangrijk en zodoende loont het om hierin pilots op te zetten. Concrete ontwikkelingen die nu al op ons afkomen zijn de digitale vrachtbrief, synchromodaliteit door apps en het voorkomen van rijden met lege vrachtwagens door middel van gedeelde platforms (logistiek 2.0). Het project Central Gate omvat een centraal plein waar vrachtwagenchauffeurs zich met een biometrische scanner kunnen aanmelden, lossen en laden op afroep, en pauzeren en overnachten. Dit zijn innovaties die los vertaald kunnen worden als aanjagers van logistiek 2.0. De hightech parkeerplaats krijgt mogelijk allerlei voorzieningen voor chauffeurs, waaronder een restaurant, sanitair, tankstation, tankcleaning en truckwasserette. Op termijn is het ook mogelijk om er elektrische trucks op te laden door middel van laadpalen en faciliteiten te ontwikkelen voor platooning. Ook kan het dienen als uitgiftepunt voor biometrische kaarten en als plaats voor ladinginspecties en veiligheidsinstructies. Deze duurzame en economisch aantrekkelijke innovaties luiden de overgang naar logistiek 3.0 in. Omdat er meer verkeersbewegingen in het Sloegebied zijn dan in de Kanaalzone, wil North Sea Port eerst boven de Westerschelde beginnen. Als het plan haalbaar is, moet de Central Gate binnen vijf jaar zijn ingericht. Energietransitie goederenvervoer

In het kader van duurzaamheid en economische innovatie is de ambitie toe te werken naar emissievrij goederenvervoer en stadslogistiek in 2025. Dit vergt gezamenlijke investeringen in laadinfrastructuur en elektrische voertuigen in het Fieldlab Zero Emission. Dit is de Nederlandse uitvoering van het bredere Lean & Green Europe-initiatief en omvat zowel stedelijke distributie als logistiek (Lean & Green Off-Road). Doel is om, vooruitlopend op Europese wetgeving, de uitstoot van CO2 en fijnstof te beperken. Met gezamenlijke ‘living labs’ (regionale pilots) willen we onderzoeken waar zero emission levering mogelijk is en wat er nodig is om het mogelijk te maken. Er zijn diverse mogelijkheden, waaronder het gezamenlijk aanschaffen van elektrische voertuigen, opleidingen, assetsharing met betrekking tot de benutting en belading van vrachtwagens, en het starten van innovatieve logistieke trajecten. Deze stappen zijn in lijn met de transitie naar logistiek 4.0: Toepassing van slimme innovaties in het heden waardoor de transitie naar duurzaam transport (logistiek 2.0-3.0) versneld kan worden. Met name voor Zeeland kan bevoorrading van horeca door middel van e-trucks tot de mogelijkheden behoren. Automatisering en robotisering

Mede gedreven door de sterke economie wordt de beschikbare arbeid in de logistieke sector steeds schaarser. Met name in Zeeland hebben logistieke bedrijven problemen om personeel te vinden en wordt het terugdringen van de vraag een reële oplossing. (Zie het onderdeel Zeeuwse marktanalyse). Automatisering en robotisering kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Daarnaast blijft het cruciaal om logistiek talent aan te trekken dat (hoog)opgeleid is om innovatie en digitalisering binnen te logistieke sector door te voeren. Dare2Share kan u hierbij helpen. Dit is een project vanuit het Europese OP-Zuid programma waarbij een talentenpool vanuit kennisinstellingen (hogescholen en ROC’s) wordt ingezet om logistieke problemen bij bedrijven op te lossen en innovatie aan te jagen. In een innovative lab (boilerroom) worden studenten gematcht met een bedrijf dat vanuit een bepaalde vraag een opdracht geeft. Studenten helpen met het oplossen van complexe, bedrijfsoverstijgende problemen, en de kennis die hieruit ontstaat wordt met meerdere bedrijven gedeeld, zodat de innovatiekracht van de sector als geheel verbetert. Daarnaast stelt het de MKB-er in staat om aanspraak te maken op nieuw talent dat zich oriënteert op een carrière in de logistiek. Dit maakt de sector als geheel aantrekkelijker. Autonoom transport en impact op ketens

Tenslotte zal autonoom transport een steeds belangrijkere rol gaan spelen in logistiek en een antwoord bieden op de huidige chauffeurstekorten. De presentatie van de Tesla Semi door Elon Musk lijkt nog maar kort geleden, maar de business case voor zelfrijdende vrachtwagens is sterk en de potentie groot. In de Verenigde Staten worden testritten gemaakt en naar verwachtingen zal de autonome vrachtwagen op termijn steeds vaker in het straatbeeld te zien zijn. Nu al is truck

13

platooning een efficiënte manier om de rijtijden te verkorten, brandstof te besparen en veiligheid op de weg te vergroten. Door verkeers- en logistieke data te combineren kunnen bedrijven kosten beheersen en service aan klanten verbeteren. Een Living Lab Autonoom Transport is een uitstekende manier om zelfrijdende trucks in te passen in het huidige verkeersysteem. De rustige Zeeuwse wegen in combinatie met de vraag naar transport bieden veel ruimte voor testtrajecten en digitale infrastructuur. Bovendien bereidt het de sector voor op de game changers die gaan komen als gevolg van verdere digitalisering. Proeven met autonoom rijden maken de grote stap naar logistiek 3.0 ineens een stuk kleiner en vergemakkelijken digitalisering op andere vlakken. Rol van Dare2Share

Belangrijk hierbij op te merken is dat het kennisprogramma Dare2Share ook gekoppeld kan worden aan de projecten onder de overige programmalijnen. De studenten die uit de Talent Innovation Pools opgaves bedrijven ondersteunen kunnen bijvoorbeeld worden ingezet voor living labs en technische vraagstukken rond autonoom vervoer. Dare2Share is zodanig opgezet dat het de overige programmalijnen versterkt door de ideeën van getalenteerde technische studenten. Juist op deze opgaven is kennisuitwisseling erg waardevol. Uiteindelijk kunnen studenten met deze expertise op zak zelfs aan de slag bij deze bedrijven om te werken aan dezelfde uitdagingen. Dit zou er zelfs voor kunnen zorgen dat bedrijven op permanentere wijze innovatiekracht binnenhalen. De grootste verandering zit in het hoofd

Alle bovenstaande projecten zijn buitengewone kansen om de innovatiekracht van uw bedrijf te versterken en daarmee ook de logistiek in Zeeland op de kaart te zetten. Deelname in deze projecten is een mogelijkheid om belangrijke innovaties in huis te halen en als bedrijf een voorschot te nemen op de toekomst. Echter, verandering is niet alleen een technologisch maar vooral mentaal proces. Creatieve denkwijzen, jong talent en een open, avontuurlijke geest zijn minstens zo belangrijk voor voortdurend succes. We leven in een tijdperk van transitie en technologische veranderingen volgen elkaar in rap tempo op. De enige zekerheid die we hebben is het gegeven van verandering. Sterker nog, de snelheid van verandering versnelt. Bedrijven die dat omarmen met een flexibele mindset hebben de toekomst. Daarom roepen we het MKB ook op om ‘change agents’ aan te stellen die innovatie binnen het bedrijf aanjagen en continu nadenken over dergelijke (digitale) vraagstukken. Deze personen brainstormen hoe het bedrijf mee kan veranderen en welke stappen intern gezet kunnen worden. Binnen het management kunnen ze veranderstrategieën ontwikkelen en daarbuiten ideeën omzetten in praktische stappen zoals het omarmen van nieuwe technologieën of creatieve bedrijfsmodellen. Immers, niks is beter dan zelf de uitvinder zijn van innovatieve producten. Sterker nog, dat is ook wat de klanten verwachten. In een tijd waarin consumenten steeds snellere levering verwachten zijn efficiënte supply chains hard nodig. Alleen meedoen met digitalisering en technologische innovatie kan ervoor zorgen dat bedrijven deze uitdagingen duurzaam aan kunnen blijven gaan.