045 GPV1QU 20120707 TYDHP 00 - VZW Touché · 2018-02-06 · 045_GPV1QU_20120707_TYDHP_00.pdf...
1
DE TIJD ZATERDAG 7 JULI 2012 45 Apart niet hervallen, los van wat het buikgevoel van de publieke opinie voorschrijft.’ De dames merkten in hun jarenlange er- varing met gedetineerden en ex-gedetineer- den dat de cel als schokeffect zelden werkt. ‘Natuurlijk is iedereen die ooit ‘binnen’ heeft gezeten daar zwaar door getekend. De mees- ten zijn als de dood om opnieuw in de cel te belanden. Alleen hebben ze vaak de capaci- teiten nog niet om zichzelf op de rails te houden. Om uit de problemen te blijven. Ze hebben dat gewoon nooit geleerd. Alleen al het feit dat zoveel gedetineerden feiten ple- gen tijdens hun gevangenschap, waardoor hun termijn almaar langer wordt, bewijst dat het afschrikeffect niet werkt.’ Helaas torsen wij als maatschappij nog een erg 19de-eeuwse visie op ‘de straf ’ mee. Iemand is stout geweest, en moet dus op af- zondering. ‘Het is een normale emotionele reactie’, zegt Gryson. ‘Maar ze is verkeerd of op z’n minst ontoereikend. Ons gevangenis- wezen is nog altijd eenzijdig op die repres- sieve pijler gebouwd. In 150 jaar is dat amper veranderd. Terwijl intussen duidelijk is dat je daders niet alleen moet opsluiten, maar dat je vooral met hen aan de slag moet.’ Ze glimlacht. ‘Ik besef: het is een moeilijke boodschap. Verkoop dat maar eens als mi- nister van Justitie. Maar we moeten ophou- den onszelf een rad voor de ogen te draaien. Ons gevangenissysteem is er vooral een van zelfbedrog. Een heel duur ook nog.’ Zelfs massaal overschakelen op enkel- banden als alternatief voor celstraffen klinkt eenvoudig, maar is het niet. De Justitiehui- zen die dat moeten begeleiden, verzuipen nu al in het werk. En ook hier weer: zonder begeleiding heeft het geen zin. ‘Een enkel- band en het extreem gestructureerde leven dat daarbij hoort, is stressvol’, zegt Katrien Dalle van touché. ‘Je verwacht erg veel disci- pline van iemand die dat niet gewoon is.’ De opdracht is dus niet alleen om cellen bij te bouwen, maar vooral ook om te inves- teren in de hulpverlening. Zonder dat laatste heeft het eerste geen zin, zegt ook rechter Dangreau. ‘Ik vind wel dat korte straffen een essentieel onderdeel van de strafrechtsketen zijn. En dat we ze effectief moeten uitvoeren. Maar liefst als stok achter de deur, als ultiem middel voor als de rest is uitgeput.’ In het ideale scenario slagen we erin da- ders vast te pakken vooraleer ze, zoals Said, de kans krijgen van het hellend vlak af te glijden. Crimineel gedrag komt zelden uit de lucht gevallen. Het is vaak een gevolg van een cumulatie van problemen: een moeilijke thuissituatie, tuchtproblemen op school, slechte vrienden, drugsgebruik, alcoholis- me. ‘Als iemand diefstallen pleegt omdat hij geld nodig heeft om drugs te kopen,’ zegt Dangreau, ‘ga je daar niets aan veranderen door die persoon in de gevangenis te steken. Het enige wat echt zal helpen, is een ont- wenningskuur. Je spreekt dan beter een straf met uitstel uit, met als voorwaarde een op- name in een ontwenningscentrum.’ In principe gebeurt dat nu al. Alleen: het duurt meestal maanden voor je een behan- deling kan opstarten. De wachtlijsten zijn lang, net zoals voor andere interessante al- ternatieven zoals werkstraffen. En vooral: de stok achter de deur werkt niet. Die drugsver- slaafde moet ervan overtuigd zijn dat hij ook echt de cel in gaat als hij zijn ontwennings- kuur niet volgt. ‘Vandaag weten ze maar al te goed dat dat niet zal gebeuren’, zegt Dan- greau. ‘Dus haken ze binnen de kortste ke- ren af en zijn ze weer vertrokken.’ Om korter op de bal te spelen, lanceerden Dangreau en zijn collega’s in Gent een proef- project met een ‘drugsbehandelingskamer’, waar ze proberen het probleem op te lossen voor de straf wordt uitgesproken. De mos- terd haalden ze in de VS. ‘We zorgen ervoor dat iemand uit de hulpverlening aanwezig is op de zitting. Een soort case manager, die samen met de beklaagde een plan opstelt en helpt zoeken naar de meest geschikte be- handeling. Dat gebeurt onder toezicht van de rechtbank. Pas aan het einde van het tra- ject spreken we een eindvonnis uit, waarbij we rekening houden met het parcours dat zo iemand heeft afgelegd. Is dat bemoedi- gend, dan is de kans klein dat hij nog een ef- fectieve gevangenisstraf krijgt opgelegd.’ Het verschil in aanpak werpt vruchten af, zegt Dangreau. ‘Zo had ik iemand die sinds 1996 constant met het gerecht in aanraking kwam. Sinds we deze strategie toepassen, is hij al negen maanden in een ontwennings- centrum. Je herkent hem niet meer. Dat was de voorbije 16 jaar nog nooit gelukt. Ons project krijgt veel erkenning. Van overal in de wereld komen rechters en justitie-experts kijken hoe we het hier aanpakken.’ Vergeetput Tot zover het succesverhaal. Naar onze ge- vangenissen die blijven steken in een filoso- fie van twee eeuwen geleden en kampen met een mensonwaardige overbevolking - met 11.300 gevangenen voor 9.300 plaatsen zit er ongeveer 20 procent te veel volk in de cellen - komt niemand kijken. Hoe voelt het om aan het roer te staan van zo’n vergeetput? Hoe blijft een gevange- nisdirecteur gemotiveerd? Hans Claus, di- recteur in Oudenaarde, geeft toe dat veel van de energie uitgaat naar de boel zo goed mo- gelijk beredderen. Te veel. Brandjes blussen, spanningen in overbevolkte cellen wegne- men, de machinerie recht houden. Vier psy- chologen en drie maatschappelijk assisten- ten heeft hij. Voor 150 gevangenen. Het eni- ge wat zij doen, is mensen screenen met het oog op (vervroegde) vrijlating. Aan begelei- den komen ze amper toe. Moedeloos maakt hem dat niet. 26 jaar is hij gevangenisdirecteur. Het is juist dat vech- ten voor verandering dat het vuur in hem wakker houdt. ‘Het is tijd om radicaal het roer om te gooien en ons hele systeem ter discussie te stellen. Verder aanmodderen heeft geen zin.’ Sinds twee jaar werkt Claus achter de schermen met een team academi- ci, magistraten, architecten en advocaten aan een revolutionair project voor de gevan- genis van de toekomst. Op de tekentafel ligt een systeem van detentiehuizen, waar men- sen verblijven in kleine groepen van maxi- maal tien gedetineerden. En waar je een ge- differentieerd regime hebt van heel gesloten en beveiligd tot relatief open, afhankelijk van het profiel en de behoeften. ‘In zo’n systeem kan je wel doelgericht werken op re-integratie in de samenleving’, zegt Claus. ‘Mensen kunnen er opgeleid worden, en ze kunnen werken - al dan niet binnen de muren van de instelling. Naar analogie met de psychiatrie, inderdaad. In het onderwijs en de zorg zijn we er allemaal van overtuigd van maatwerk. Waarom blij- ven we voor onze strafuitvoering dan steken in archaïsche principes?’ Claus kent het antwoord zelf ook wel. Omdat het volk nu eenmaal vasthoudt aan het archetype van het gevang als symbool. Misdaad en straf, ook al is het een illusie. Dus gaat de bouw van mastodontgevangenissen onverminderd voort. Op de planning staat een twaalftal nieuwe gevangenissen die on- geveer 3.500 cellen moeten opleveren. ‘Een anachronisme’, schokschoudert Claus. Hij kijkt door het raam van zijn kantoor in de gevangenis van Oudenaarde, die al een eeuw boven de oevers van de Schelde uittorent. En zucht. ‘Dit hier, is niet wat je in de 21ste eeuw zou verwachten.’ Was het niet zo dat je de graad van be- schaving kan afleiden uit de manier waarop een land zijn gevangenen behandelt? Claus glimlacht. ‘Misschien wordt het tijd dat we eindelijk eens een beschaafd land worden.’ * Said is een fictieve naam. Jorn Dangreau, rechter in Gent. © JEF BOES uwse visie affen meer doet n onder drie jaar erd’, zegt een strijd- Justitie. ‘Eindelijk’, o eenvoudig is het rmen doorgaans een maatschappij wanneer neer ze binnengaan. onze strafuitvoering chter, de gevangene, gevangenisdirecteur. daad e usie van raf Na hun vonnis wandelen nogal wat veelplegers de rechtbank uit met het gevoel dat ze onaantastbaar zijn. Jorn Dangreau
Transcript of 045 GPV1QU 20120707 TYDHP 00 - VZW Touché · 2018-02-06 · 045_GPV1QU_20120707_TYDHP_00.pdf...
DE TIJD ZATERDAG 7 JULI 2012 45
Apart
niet hervallen, los van wat het buikgevoelvande publieke opinie voorschrijft.’
Dedamesmerkten inhun jarenlangeer-varingmetgedetineerdenenex-gedetineer-dendat de cel als schokeffect zeldenwerkt.‘Natuurlijk is iedereendieooit ‘binnen’heeftgezetendaarzwaardoorgetekend.Demees-tenzijnalsdedoodomopnieuwindecel tebelanden.Alleenhebbenzevaakdecapaci-teiten nog niet om zichzelf op de rails tehouden.Omuitdeproblementeblijven.Zehebbendatgewoonnooitgeleerd.Alleenalhet feitdat zoveelgedetineerden feitenple-gen tijdens hun gevangenschap, waardoorhun termijn almaar langer wordt, bewijstdat het afschrikeffect nietwerkt.’
Helaas torsenwij alsmaatschappij nogeen erg 19de-eeuwse visie op ‘de straf’mee.Iemand is stoutgeweest, enmoetdusopaf-zondering. ‘Het is een normale emotionelereactie’, zegt Gryson. ‘Maar ze is verkeerd ofopz’nminstontoereikend.Onsgevangenis-wezen is nog altijd eenzijdig opdie repres-sievepijlergebouwd. In150 jaar isdatamperveranderd. Terwijl intussen duidelijk is dat
je daders niet alleenmoet opsluiten,maardat je vooralmet hen aan de slagmoet.’ Zeglimlacht. ‘Ik besef: het is een moeilijkeboodschap. Verkoop datmaar eens alsmi-nister van Justitie.Maarwemoeten ophou-denonszelf eenradvoordeogentedraaien.Onsgevangenissysteem is er vooral een vanzelfbedrog. Eenheel duur ooknog.’
Zelfs massaal overschakelen op enkel-bandenalsalternatief voorcelstraffenklinkteenvoudig,maar is het niet. De Justitiehui-zen die datmoeten begeleiden, verzuipennu al in hetwerk. En ook hierweer: zonderbegeleiding heeft het geen zin. ‘Een enkel-band enhet extreemgestructureerde levendat daarbij hoort, is stressvol’, zegt KatrienDalle van touché. ‘Je verwachtergveeldisci-pline van iemanddie dat niet gewoon is.’
De opdracht is dus niet alleen omcellenbij tebouwen,maarvooralookomte inves-terenindehulpverlening.Zonderdat laatsteheeft het eerste geen zin, zegt ook rechterDangreau. ‘Ikvindweldatkorte straffeneenessentieelonderdeelvandestrafrechtsketenzijn.Endatwezeeffectiefmoetenuitvoeren.
Maar liefstals stokachterdedeur, alsultiemmiddel voor als de rest is uitgeput.’
In het ideale scenario slagenwe erin da-ders vast te pakken vooraleer ze, zoals Said,de kans krijgen van het hellend vlak af teglijden. Crimineel gedrag komt zelden uitde luchtgevallen.Het is vaakeengevolgvaneencumulatievanproblemen:eenmoeilijkethuissituatie, tuchtproblemen op school,slechte vrienden, drugsgebruik, alcoholis-me. ‘Als iemanddiefstallenpleegtomdathijgeld nodig heeft om drugs te kopen,’ zegtDangreau, ‘ga je daar niets aan veranderendoordiepersoonindegevangenis te steken.Het enige wat echt zal helpen, is een ont-wenningskuur. Je spreektdanbetereenstrafmet uitstel uit,met als voorwaarde een op-name in een ontwenningscentrum.’
Inprincipegebeurt dat nual. Alleen: hetduurtmeestalmaanden voor je eenbehan-deling kan opstarten. De wachtlijsten zijnlang, net zoals voor andere interessante al-ternatievenzoalswerkstraffen.Envooral:destokachterdedeurwerktniet.Diedrugsver-slaafdemoetervanovertuigdzijndathijook
echt de cel in gaat als hij zijn ontwennings-kuur niet volgt. ‘Vandaagweten zemaar altegoeddatdatniet zalgebeuren’, zegtDan-greau. ‘Dus haken ze binnen de kortste ke-ren af en zijn zeweer vertrokken.’
Omkorteropdebal tespelen, lanceerdenDangreauenzijncollega’s inGenteenproef-projectmeteen ‘drugsbehandelingskamer’,waarzeproberenhetprobleemopte lossenvoor de straf wordt uitgesproken. Demos-terdhaalden ze indeVS. ‘We zorgen ervoordat iemanduit de hulpverlening aanwezigis opdezitting. Een soort casemanager, diesamenmetdebeklaagdeeenplanopsteltenhelpt zoeken naar de meest geschikte be-handeling. Dat gebeurt onder toezicht vande rechtbank. Pas aanhet einde vanhet tra-ject sprekenwe een eindvonnis uit, waarbijwe rekening houdenmet het parcours datzo iemand heeft afgelegd. Is dat bemoedi-gend,dan isdekanskleindathijnogeenef-fectieve gevangenisstraf krijgt opgelegd.’
Hetverschil inaanpakwerptvruchtenaf,zegtDangreau. ‘Zo had ik iemanddie sinds1996constantmethetgerecht inaanrakingkwam. Sindswedeze strategie toepassen, ishij al negenmaanden in een ontwennings-centrum. Jeherkenthemnietmeer.Datwasde voorbije 16 jaar nog nooit gelukt. Onsproject krijgt veel erkenning. Van overal indewereldkomenrechtersen justitie-expertskijkenhoewehet hier aanpakken.’
VergeetputTot zover het succesverhaal. Naar onze ge-vangenissendieblijvensteken ineen filoso-fie van twee eeuwen geleden en kampenmet eenmensonwaardige overbevolking -met 11.300gevangenenvoor9.300plaatsenzit er ongeveer 20procent te veel volk in decellen - komtniemandkijken.
Hoe voelt het om aan het roer te staanvanzo’nvergeetput?Hoeblijft eengevange-nisdirecteur gemotiveerd?Hans Claus, di-recteur inOudenaarde,geeft toedatveelvandeenergieuitgaatnaardeboel zogoedmo-gelijkberedderen.Teveel. Brandjesblussen,spanningen in overbevolkte cellenwegne-men,demachinerie rechthouden.Vierpsy-chologenendriemaatschappelijk assisten-tenheeft hij. Voor 150gevangenen.Het eni-gewat zijdoen, ismensenscreenenmethetoogop(vervroegde)vrijlating.Aanbegelei-den komen ze amper toe.
Moedeloosmaakthemdatniet. 26 jaar ishijgevangenisdirecteur.Het is juistdatvech-ten voor verandering dat het vuur in hemwakker houdt. ‘Het is tijd om radicaal hetroer om te gooien en ons hele systeem terdiscussie te stellen. Verder aanmodderenheeft geen zin.’ Sinds twee jaarwerkt Clausachterde schermenmeteen teamacademi-ci, magistraten, architecten en advocatenaaneenrevolutionairprojectvoordegevan-genis vande toekomst.Opde tekentafel ligteensysteemvandetentiehuizen,waarmen-sen verblijven in kleine groepen vanmaxi-maal tiengedetineerden. Enwaar je eenge-differentieerdregimehebtvanheelgeslotenen beveiligd tot relatief open, afhankelijkvanhet profiel en de behoeften.
‘In zo’n systeem kan je wel doelgerichtwerkenop re-integratie inde samenleving’,zegt Claus. ‘Mensen kunnen er opgeleidworden, en ze kunnenwerken - al dan nietbinnen de muren van de instelling. Naaranalogiemet de psychiatrie, inderdaad. Inhetonderwijs endezorgzijnweerallemaalvan overtuigd vanmaatwerk.Waaromblij-venwevooronzestrafuitvoeringdanstekenin archaïsche principes?’
Claus kent het antwoord zelf ook wel.Omdat het volk nu eenmaal vasthoudt aanhet archetype van het gevang als symbool.Misdaadenstraf,ookal isheteenillusie.Dusgaatdebouwvanmastodontgevangenissenonverminderd voort. Op de planning staateen twaalftalnieuwegevangenissendieon-geveer 3.500 cellenmoeten opleveren. ‘Eenanachronisme’, schokschoudert Claus. Hijkijkt door het raam van zijn kantoor in degevangenisvanOudenaarde,diealeeneeuwbovendeoeversvandeScheldeuittorent.Enzucht. ‘Dithier, isnietwat je inde21steeeuwzou verwachten.’
Was het niet zo dat je de graad van be-schavingkanafleidenuitdemanierwaaropeen landzijngevangenenbehandelt?Clausglimlacht. ‘Misschienwordt het tijd datweeindelijk eens eenbeschaafd landworden.’
* Said is een fictieve naam.
Jorn Dangreau, rechter in Gent. © JEF BOES
uwse visieaffenmeerdoetnonderdrie jaarerd’, zegt een strijd-Justitie. ‘Eindelijk’,o eenvoudig ishetrmendoorgaans eenmaatschappijwanneerneer zebinnengaan.onze strafuitvoeringchter, degevangene,gevangenisdirecteur.
daadeusievanraf
Nahunvonniswandelennogalwatveelplegersde rechtbankuitmethetgevoeldatzeonaantastbaarzijn.Jorn Dangreau
